Contract
Müqavilənin operatoru kimi çıxış edən BP şirkəti ən xxx paya xxxxx xxx. Dünya- nın 7 ölkəsinə mənsub xxxx 11 neft şirkəti sonradan bir xxxxx gələrək konsorsium yaradaraq Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə birlikdə Xəzər dənizinin Azərbaycan sek- torunda xxxx “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin müştərək işlənməsi haqqında saziş imzaladılar.
Müqavilə çərçivəsində “Çıraq” neft yatağından hasil edilən neftin ixracına 1999-cu ildə başlanıldı. Əvvəlcə 4 platfor- madan gündəlik 674 min bar- rel neft ixrac edildi ki, bunun da 131 min barreli “Çıraq”, qalanı isə “Azəri” yatağında hasil olunurdu. Yeni əsrdən etibarən isə Azərbaycan Ba- kı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə neft ixracını gündəlik olaraq 1 milyon barreldən xxx xxxxxx bildi.
perspektivli strukturlarda axtarış-kəşfiyyat işlərinin aparılmasına yönəldilmişdi. Nəhayət, 1999-cu ilin dekab- xxxxx Azərbaycanın “mənfəət nefti” ilə doldurulan ilk tankeri dünya bazarlarına çıxarıldı. Nəticədə enerji resursları ölkəmiz üçün təkcə dövlət gəlirlərinin artması mənbəyi deyil, həm də ciddi geosiyasi alətə çevrildi.
Azərbaycan artıq dünya enerji təhlükəsizliyinə töhfə verən ölkələrdən sayılır. Digər maraqlı məqamı da qeyd etmək yerinə düşər ki, qlobal arenada enerji təchizatçısı kimi Azərbaycanın müstəqil beynəlxalq siyasət həyata keçirmək imkanları möhkəmləndi. Geosiyasi mövqelərimizin güclənməsi ilə yanaşı, bu müqavilə,
eyni zamanda, Azərbaycan iqtisadiyyatına, əhalinin sosial rifahına ciddi müsbət təsirlər göstərdi.
nəticəsində ölkə iqtisadiy- yatının ən uzunmüddətli tənəzzül prosesi dayandırıldı və 1995-ci ildən başlayaraq tərəqqi meyilləri müşahidə edildi. Əgər ölkə iqtisadiy- yatı 1994-cü ildə 11,8 faiz kiçilmişdisə, 1995-ci ildə 1,3 xxxx xxxxx dərin depressiya- xxx xxxx oldu. Təbii ki, hələ sürətli inkişaf dövrü qarşıda idi. Azərbaycan nefti ilk dəfə 2005-ci ildə Bakı-Tbilisi-Cey- xxx xxxx kəməri ilə dünya bazarına çıxacaq və külli miqdarda neft gəlirləri ölkənin inkişafında, infrastrukturun
Ü
xxxxxxxx lider Xxxxxx Xxxxxx tərəfindən təməli formalaşdırılan enerji siyasəti “Əsrin müqavilə”si ilə dünyanın ilk neft hasilat-
çılarından xxxx Azərbaycanı beynəlxalq enerji bazarında birbaşa iştirakçıya çevirdi. Beləliklə, 25 il əvvəl dünyanın müxtəlif ölkələrini təmsil edən şirkətlərin nümayəndələri Bakıda bir xxxxx gələndə xxx az xxxx düşünürdü ki, qısa müddətdən sonra Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında aparıcı ölkələrdən birinə çevriləcək.
ümumi daxili məhsulunun həcmi 374 milyon manat idi. Ötən müddətdə ümumi daxili
“Yeni əsrin müqaviləsi” Azərbaycana 3,6 xxxxxxx dol- lar bonusu əldə etmək imkanı verəcək. Qeyd etdiyim kimi, 1994-cü ildə Azərbaycanın dövlət gəlirləri xxx az xxx.
X xxxxx imzalanan “Əsrin müqaviləsi”nə əsasən, Azərbaycana xarici şirkətlər tərəfindən 300 milyon dollar bonus ödənilmişdi. Ötən müddət ərzində iqtisadiy- yatımızın inkişaf etməsi və Azərbaycanın mövqeyinin daha da güclənməsi əldə edilən bonusun həcminin 12 dəfə artmasına gətirib çıxartdı
5
22 sentyabr 2019-cu il, bazar
“Əsrin müqaviləsi” ilə Azərbaycan beynəlxalq enerji bazarında nüfuzlu iştirakçıya çevrilib
investisiya həm də qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün bir maliyyə təminatı formalaş- dırır. Sazişdə Azərbaycanın mənfəət neftinin səviyyəsinin 75 faiz nəzərdə tutulması isə imkan verəcək ki, hasilatın pay bölgüsündə mövcud səviyyəni qoruyub saxlaya bilsin.
Beləliklə, Azərbaycan bu gün azsaylı ölkələrdən biridir ki, enerji resursla- xxxx ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı məqsədi ilə ciddi
avantaja çevirə bilib. Əlbəttə ki, bu strategiyanın əsası 1994-cü il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”nin im- zalanması ilə qoyulub. Bu müddət ərzində hökumətin həyata keçirdiyi müstəqil enerji siyasəti ölkəmizin qlobal enerji təhlükəsizliyində oynadığı rolu daha da möhkəmləndirməklə yanaşı, xalqın maraqlarını, dövlətin təhlükəsizliyini və regionun
“Əsrin müqaviləsi” sonra-
xxx 19 ölkənin 41 neft şirkəti ilə 30-dək sazişin imzalan- ması ilə davam etdirildi. Bu müqavilə həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağla- nan ən iri sazişlərdən biridir.
İmzalanan neft sazişləri üzrə Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafı üçün nəzərdə tutulan 64 xxxxxxx ABŞ dolları investisiya qoyuluşunun 57,6 xxxxxxx dolları dəniz yataqları-
nın mənimsənilməsinə və
“Əsrin müqaviləsi”
ölkəmizin beynəlxalq mövqe- yini gücləndirdi, xarici investi- siya axınını sürətləndirdi. Bu investisiyaların böyük bir qis- mi enerji sektoruna yönəlsə də, sözügedən sərmayələrin ölkə iqtisadiyyatının digər sferalarına və işsizlik kimi sosial problemlərə müsbət mənada təsirsiz qalmadı.
Beləliklə, 1994-cü ildən baş- layaraq Azərbaycan qlobal enerji bazarının ən böyük iştirakçıları ilə rəsmi şəkildə əməkdaşlığa başladı. Atəşkəs sazişi və “Əsrin müqaviləsi”
bərpasında və sosial imkan-
ların genişlənməsində, büdcə gəlirlərinin artmasında ciddi rol oynayacaqdı.
“Əsrin müqaviləsi”nin davamı və onun yaratdı- ğı imkanlar kontekstində 2017-ci ildə Azərbaycan daha bir strateji layihəyə imza atdı. Prezident İlham
Xxxxxxxx rəhbərliyi ilə həyata keçirilən enerji strategiyası 2050-ci ilədək ölkəmizin neft hasilatının sabit şəkildə davam etdirilməsini, dövlət gəlirlərinin artırılmasını və
eləcə də qeyri-neft sekto-
runun inkişafı üçün maliyyə təminatını formalaşdırmaq- dadır. “Azəri-Çıraq-Günəşli” neft-qaz yataqları blokunun işlənməsi üzrə sazişin uza- dılmasında diqqətçəkən bir məqam da odur ki, qlobal in- vestorlar artıq tam əmindirlər ki, Prezident Xxxxx Xxxxxxxx rəhbərliyi ilə Azərbaycan investisiyalar üçün etibarlı və təhlükəsiz ölkə hesab olunur. “Əsrin müqaviləsi”nin
Azərbaycanın milli maraqları- xx xxx cavab verməsi ilə ya-
naşı, “Yeni əsrin müqaviləsi”
ölkəmizin müasir iqtisadi gücünə uyğun olaraq şərtlərin daha da yaxşılaşdırılmasına imkan yaratdı.
Bu gün respublikamız artıq regionun ən inkişaf etmiş ölkəsidir. Azərbaycan regional proseslərə təsir im- kanlarına xxxxx xxxx dövlətdir. 1994-cü ildə Azərbaycan iqtisadiyyatının kiçik olmasına baxmayaraq, bağlanan “Əsrin müqaviləsi”ndə ölkəmizin ma- raqlarını qorumaq mümkün oldu. O zaman Azərbaycanın
məhsulun həcmi 161 dəfə artıb. Büdcə gəlirlərimiz isə cəmi 100 milyon manat idi. Buna baxmayaraq, “Əsrin müqaviləsi”ndə şərtlər dövlət və milli maraqlarımıza uyğun şəkildə xarici şirkətlərlə razılaşdırıldı. Bu da, təbii
ki, birbaşa ümummilli lider Xxxxxx Xxxxxxxx siyasi iradəsi nəticəsində mümkün oldu.
Artıq Azərbaycan tamamilə fərqli mövqedədir, ölkəmizin iqtisadiyyatı 1994- cü illə müqayisədə xeyli inkişaf edib. Bu kontekstdə
ki, bu da nəticə etibarilə
respublikamıza xarici valyuta- nın daxil olması baxımından vacibdir.
“Yeni əsrin müqaviləsi” çərçivəsində Azərbaycan iqtisadiyyatına 40 xxxxxxx dollar investisiya qoyula- caq. Bu, həm neft sekto- runun inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir, həm də neft
sektoruna yardımçı sahələrin, hətta qeyri-neft sektorunun inkişafını stimullaşdıran bir amildir. Çünki bütün hallarda neft sektoruna yönəldilən
inkişafını da nəzərə almaqla
uğurlu siyasət həyata keçirib.
Hazırda qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində atılan mühüm addımları və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi proqram- larının həyata keçirilməsini postneft dövrünə hazırlıq kimi qiymətləndirmək olar.
Xxxxx XXXXXXXX,
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin sədri,
iqtisadçı-ekspert