CFC-CBC 23102020 K
េសចកី�ែថ�ងករណ
កម�ុជា ៖ កិច�្រពមេ្រពៀងសន�ិភាពទី្រក�ងបា៉ រស ១៩៩១ ទលនិង
សន�ិស�� យន ១៩៧៩ និង ហន ែសន
កិច�្រពមេ្រពៀងអន�រជាតិ ទី្រក�ងបា៉ រស សពីី� កម�ជាុ ឆា� ១៩៩១ ជាកិច�្រពមេ្រពៀងភូមិសĘស�នេយាបាយ េដីម្ប
សន�ិភាពនិងស�ិរភាព េនកម�ុជាផង េនតំបន់អសុីអេគ�យ៍ និងក�ុងពិភពេលកផង បនា� ប់ពីមានសĘង� ម ដ៏េឃារេឃេនេយៀកណាម។ កិច�្រពមេ្រពៀងអន�រជាតិេនះ បានអះអងជាថ�ីនូវឯករជ្យ និងអព្យោ្រកឹត្យរបស់
្របេទសកម�ុជា ែដលមិន្រត�វរដ�ណា រំេលភេឡយ និងបានកំណត់លក.ន�កៈិ ៃផ�ក�ងុ ថី�មយួ ស្រមាប់រដ�កម�ជាុ
េដីម្បករជានាជាតិ និងករកសងឯកភាពជាតិ េដយហមមិនឲ្យរបបនេយាបាយផា� ច់ករ ៃនអតីតកល
វល្រតឡប់មកវញ។ េនះជាកិច�សន្យោពិេសស រវងហត�េលខីទំងអស់ថា កម�ជា្រត�ុ វបានអន�រជាតិករពរ និង
ជួយេ្រជាមែ្រជង ប៉ុែន�្រត�វស�ិតេនេ្រកមករឃា� េមីលជានិច�ៃនអន�រជាតិ ក�ុងករ្រប្រពឹត�នេយាបាយអន�រជាត និងនេយាបាយៃផ�ក�ុងរបស់ខ�ួន។ េនក�ុងលក.ខណ� េនះ កម�ុជាមិនមានអធិបេតយ្យ ១០០ភាគរយ ដូចរដ�ឯ
េទៀតៗេនាះេទ។
េគបានយក្របេទសកម�ុជា ជាចំណុ ចកណា�លៃនកិច�្រពមេ្រពៀងភូមិសĘស�នេយាបាយេនះ ពីេ្រពះស�នភាព កម�ុជាក�ុងទសវត្សរ ៍ ១៩៧០-១៩៨០ វបានេកីតមក ពីសĘង� មេយៀកណាមេនាះ។ យួនកុមុ�យនីស�៍ ែដល
មានជ័យជំនះ េលីបារំង និងេលីអេមរក នងបានកនិ ់កប់េយៀកណាមខងត្បងូ េហយបានបន�វយ្របហរ
េដីម្ប្រត�ត្រត េលីអតីតឥណូ� ចិនបារំង េហយប្រម�ងនឹងរុលេទ្របេទសៃថ និង មា៉ េឡសីុ ផង។ េយៀកណាម
េនះ ្រត�វបានអន�រជាតិ និងអង�ករសហ្របជាជាតិ(អ.ស.ប.) បរហរ និងេថា� លេទសជាខ� ំង តំងពីៃថ�ដំបូង
ៃនសĘង� មឈ� នពន ចូលកន់កប់កម�ុជា។ ប៉ុែន�េនឆា� ំ ១៩៨៧ យួនហណូ យ េដយបានយល់ថា េគមិន
អចបន�សĘង� មកម�ុជាយូរេទេទៀត ត្បត្របេទសកុមុ�យនីស�៍ ៃនអឺរបខងេកីត កំពុងរេង� ះរេង�ីជាខ�ង និងមនិ
អចផ�ល់ជំនួយឲ្យេគ ស្រមាប់បន�សĘង� មេនះេទ។ េគបានបូ�រយុទ�សĘស� រកករចរច «សន�ិភាព»វញ េដយ
េបីកទំនាក់ទំនងជាថី ជាមួយសេម�ច នេរត�ម សហនុី និងរះិ រកករចូលរម ករចរចៃនអន�រជាតិផង។ េពល
េនាះ រដ� ភិបាលបារង បានជួយស្រម�លជាេ្រចីន ដល់ែផនករ របស់យួនហណូយ។
ករចែម�កមួយែដលេយងបានេឃញ គឺកិច�្រពមេ្រពៀងសន�ភាិ ពអន�រជាតិទី្រក�ងបា៉ រសេនាះ មិនបានេលីក
េឈ�ះ្របេទសេយៀកណាម មកនិយាយមួយមា៉ ត់ ែដលេយៀកណាមេនះ ្រត�វបានេថា� លេទសយា៉ងច្បោស់
លស់ ជាេរៀងរល់ឆា� ំ េដយ អ.ស.ប. តងពីឆា�១៩៨០ ចំេពះករឈ� នពន និងករកន់កប់្របេទស
កមុ�ជា េដយកងទ័ពដ៏មានឥទ�ិពលរបស់ខ�ួន និងករបb�ូ លជនជាតិយួន រប់លននាក់ មកេធី�អណានិគម
េលីទឹកដីែខ�រ។ ជាងេនះេទេទៀត ករវយ្របហររបស់យួន បានបន�ជាង ១០ឆា� ំ េដយបានបណា� ល ឱ្យ ស�ប់ជនសុីវលែខ�រ ជាេ្រចីនែសននាក់ និងកម�ុជា រងករខូចខតឥតគណនា។
ជាបនា� ប់មក េដយសរករេធ�ស្របែហស ឬករលេម�kងេទខងយួន និង ហ៊ុន ែសន ៃនអ�កករទូតជប៉ុន
យា៉ សូ៊សុី អកសុី (Xxxxxxx Xxxxxx) ែដលដឹកនាអង�ករ អ៊នតក់ុ (UNTAC) ក�ងុ សម័យអន�រកល ករ
បេណ�ញកងទ័ពបរេទស (យួន) ឲ្យអស់ពីកម�ុជា ក៏មិនបានេធ�ីជាក់លក់ ករដកសព� វុធពី្រក�មវវទែខ�រ ក
មិនបានម៉ត់ចត់ េហយករ្រគប់្រគងរដ�បាល ហ៊ុន ែសន ក៏មនបានដិ ិតដល់ ដូចែដលកច�្រពមេ្រពៀងិ បាន
កំណត់េទ។ េហតុេនះ កមា� ងអណានិគមនិយមយនួ ទងកងទ័ព ទងពួក«អ�កជំនាញករ» ទងពួកអណា
និគមយួន ជាេ្រចីនលននាក់េនាះ អចបន�េនកម�ុជាតេទេទៀត។
គឺេដយសរ កង�ះខតធំៗខងេលីៃន អ.ស.ប. េនាះេហយ េទីបយួនហណូ យ យលថា់ េគមិនចបាំ ច់ នឹង
លុបបំបាត់ សន�ិសb� អណានិគមនិយមរបស់េគ ៃនៃថ�ទី ១៨ កម�ៈ ១៩៧៩ េហថា «សន�ិសb� សន�ិភាព
មិត�ភាព និងសហ្របតិបត�ិករ» ្រពមទងកិច�្រពមេ្រពៀងសនឹ�កសនា�ប់ក�ងុ ្រគប់វស័យ ែដលេយាងេចញ ព
សន�ិសb� េនះ មានជាអទិ កិច�្រពមេ្រពៀងនានា ស�ីអំពី្រពំែដនថ�ី ៃនសមុ្រទ និងដីេគាក រវងេយៀកណាម
និងអជា� ធរបរវររបស់ខួ�ន េហថា «សធារណរដ�្របជាមានិតកម�ជា»ុ ៃន្រក�មេលក េហង សំរន េលក ហ៊ុន
ែសន េដយបំពនេលីកិច�្រពមេ្រពៀងអន�រជាតិ ទី្រក�ងបា៉ រស ស�ីពីកម�ជាុ ឆា� ១៩៩១ និងេទះជាមានករ
ជំទស់ជាខ�ង ពី្រពះមហក្ស្រត នេរត�ម សហនុី ជា្របមុខរដ. ៃនកម�ជាកី�ុ ។ ហនុ៊ ែសន បាន្របែកកនឹង
្រពះមហក្ស្រត មិន្រពមលុបបំបាត់ នូវសន�ិសb� អំពីទឹកដី ជាមួយយួនេនាះែដរ េដយសំអងយា៉ ងខ�ី េលី
«ទំនាក់ទំនងលជានិច�» រវងេយៀកណាម និងរដ�ភិបាលគាត់។ កងទ័ពយួន ក៏បានបន�កន់កប់ និងទញ
យកេភាគ្រទព្យកម�ុជា ៃនែខ្រតធំៗ េនភាគឦសន (រតនគីរ, មណ�លគីរ, ស�ឹងែ្រតង, ្រកេចះ) េដយករ
បេង�ីត តំបន់សកម�ភាពរមគា� េហថា «្រតីេកណឥណូ� ចិន» រួចេហយ ណាម»។
ែកជា «្រតីេកណកមុ�ជា លវ េយៀក
គឺេដយសរជំនួយ ៃនកមា� ងយួនទងេនះេហយ េទីបបក្ស្របជាជនកម�ជាុ ៃនេលក ហន៊ុ ែសន អច្រគប
សង�ត់ េលីភាគីែខ�រឯេទៀតៗ និងបន�អំណាចផា�ច់កររបស់ខ�ួន េនកម�ុជា។ រឯមហអំណាចបស�ិម្របេទស
(អេមរក អឺរបុ ជប៉ន..ុ .) ែដលយល់ថា ហន៊ុ ែសន នងឺ េបាះបង់បទនេយាបាយែបបកុម�ុយនស៍�ី េហយនិងេធ
ករតមគន�ងលទ�ិ្របជាធិបេតយ្យេសរ ី (ដូចករកំណត់ ៃនកិច�្រពមេ្រពៀង ទី្រក�ងបា៉ រស) ក៏បានផ�ល់ជនំ ួយ
ហរb�វតុ េសដ�កិច� នងសង�មកិិ ច�ជាេ្រចីន េដីម្បព្រងឹង្រគឹះមូលដ� នថ ៃនសង�មែខ�រ និងជំហររបស់ ហនុ៊
ែសន។ េគមិនបានយកចិត�ទុកដក់ និងករបន�បំពន េលីបូរណភាពទឹកដីកម�ុជា និងករបន�វត�មានរបស់
កមា�ងយួន្រគប់្រគង េនេ្រកយវងននេខ� ៃន«កិច�សហ្របតិបត�ករ»ិ ឥតគណនា ជាមយរដួ �បាលនានាៃន
កម�ុជាេនាះេទ។ េគក៏មិនភា� ក់េផ�ីល នឹងករបន�ករ្រប្រពឹត�បំពន េលីសិទ�ិ-េសរភាពពលរដ� និងេគាលករណ៍
្របជាធិបេតយ្យេសរពហុបក្ស េដយអំណាច ហុ៊ន ែសន េនាះេទែដរ រហូតដល់ផ�ុះរដ�្របហរបង�ូរឈម េន
ែខកក�ដ ១៩៩៧ និងករេក�បក�ប់អំណាចទង្រស�ង សង�ត់េលីស� ប័នជាតិទងអស់ េដយ«មនុស្សខ�ង»
ហ៊ុន ែសន ជាបនា� ប់មក។
ចប់ពីេពលេនាះមក ហ៊ុន ែសន បានបង� ញបន�ិចម�ងៗ ថាគាត់ែលងទទួលស� ល់ អត�ិភាព, ឧត�មភាព និង
អនុភាព ៃនកិច�្រពមេ្រពៀងអន�រជាតិ ទី្រក�ងបា៉ រស ឆា� ១៩៩១ មកេលចី ្បោប់ និងេលីនេយាបាយរបស់កម�ជាុ
េដយគាត់េនែតរក្សោ និង្របតិបត�ិយា៉ ងហត់ចត់បំផុត នូវកិច�្រពមេ្រពៀងនានា ជាមួយេយៀកណាម ពីឆា�
១៩៧៩ មកេនាះ។ ច្បោប់រដ�ធម�នុb� ្រត�វបាន ហ៊ុន ែសន ប្រង�ញមកេនពក្យមួយមា៉ត់ថា «អធិបេតយ្យ»
របស់កម�ុជា (គឺអំណាច ែដលមិនេនេ្រកមអំណាចនរណាេទៀត ក�ុងករដឹកនានំ េយាបាយ នងិ វសនា
្របេទសជាតិ) េហយអធិបេតយ្យរបស់កម�ជាេនះុ ក៏្រត�វបាន ហុ៊ន ែសន បែង�ងន័យមកេ្របីជាអធិបេតយ្យ
របស់រដ�ភិបាលគាត់ ែដលេនក�ុងរដ�ធម�នុb� វជាអធិបេតយ្យរបស់្របជាពលរដ�ែខ�រ (ត្បតថា «អំណាចទំង
អស់ ជារបស់្របជាពលរដ�»!) េហយ
្រគប់ចំណុចផង។
ែដល្រត�វអនុវត�េនក�ុង្រកបខ័ណ� ៃនកិច�្រពមេ្រពៀងទី្រក�ងបា៉រស
េលី
អ្រស័យេហតុទងេនះ េទីប ហនុ៊ ែសន តំងពីឆា�២០១៧ មក បានបេង�តី ច្បោប់សន�កសនាឹ � ប់ បំផា� ញសទិ�ិ -
េសរភាពធម�នុb� របសព់ លរដ� របស់អ�កតំណាងរĘស� និងេគាលករណ៍ ធម�នុb� ៃនលទ�្របជាធិិ បេតយ្យ។
កងប៉ូលីស កងទ័ព និងតុលកររបស់គាត់ ក៏េចញបĘង� បេន្រគប់ទឹសទី រល់ករទិេតៀន ជំទស់ និងករតវ៉ របស់ពលរដ� និងរបស់បក្ស្របកួត េដយេគេចទថា វជាអំេពី«ញុ ះញុ ង» ជាករបង� «អសន�ិសុខសង�ម» ឬ
ជាអំេពី«ក្បត់ជាតិ» ក�ុងបំណងរលំរដ� ភិបាល«្រសបច្បោប់»។ េនក�ុងទំនាក់ទំនងអន�រជាតិវញ កររះគន់ និង
ករេថា� លេទសរបស់ អ.ស.ប. ន របស់អំណាចបស�ិម្របេទស ចំេពះករ រំេលភសទ�ិ ិមនស្សុ ឬករបំផា� ញ
លទិ�្របជាធិបេតយ្យ េដយរដ� ភិបាល ហុ៊ន ែសន ក្រតវបានរដ�ភិបាលេនះ បរហរបĘb� ស់វញថា វជាករ
េ្រជៀតែ្រជកក�ុងេរឿងៃផ�កុ�ង ៃនកម�ុជា ឬជាអំេពីប៉ះពល់អធិបេតយ្យរបស់កមុ�ជា។ ករពិត ករេចទ្របកន់
និងករដក់ទណ� កម�េសដ�កិច� របស់ អ.ស.ប.កី� របស់អឺរុបកី� របស់អេមរកក�ី ែតងែតសំអងេលីករមិនេគារព
េដយរដ� ភិបាល ហុ៊ន ែសន ចំេពះបទបb�ត�ិៃនកិច� ្រពមេ្រពៀង ទី្រក�ងបា៉រស ឆា� ១៩៩១ េនាះ។ ករេធ
ទណ� កម�េផ្សងៗេទៀតរបស់េគ នឹងេកីតមានជា្របាកដែដរ េនេពលេគេឃញ
ែសន បានលក់អព្យោ្រកឹតភាពៃនកម�ុជា ែដលកិច�្រពមេ្រពៀងទី្រក�ងបា៉រសី សន�ិភាព និងស�ិរភាព ៃនតំបន់េនះ។
ថា េដីម្បរក្សោអំណាចខួ�ន ហ៊ុន បានកំណត់ច្បោស់លស់ េដីម្ប
ហ៊ុន ែសន បាន្របកសថ�ីៗេនះថា មិនឲ្យ្របវតិ�សĘស�ចស់ វលមកយាយ្របេទសកម�ុជា វញេទ។ ប៉ែន�ុ ហនុ៊
ែសន បានេភ�ចថា គឺករមិនេគារពសិទ�ិមនុស្ស ករបំបាត់លទ�ិ្របជាធិបេតយ្យ និងករេបាះបង់េចលអព្យោ
្រកឹត្យៃនកម�ុជាេនាះេហយ ែដលបានេបីកទ� រ េបីកៃដ ឲ្យសĘង� ម និងមហន�រយឥតគណនា ចូលមកកំេទច
កម�ុជា។ េហតុករណ៍ នានា ែដលេយងបានេឃញគឺ ហនុ៊ ែសន ែដល្រសវងនឹងអំណាចគា�ន្រពំែដន បាន
្របមាថយា៉ ងធ�ន់ធ�រ ដល់កិច�្រពមេ្រពៀងអន�រជាតិទី្រក�ងបា៉រស ឆា� ១៩៩១ េហយបាននិងកំពុងែតរញកុ មុ�ជា
ឲ្យធា�ក់េទក�ុងសĘង� ម និងមហន�រយដល់ជីវតេនាះ ម�ងេទៀត។
ទី្រក�ងបា៉ រស ៃថ�ទី២៣ តុល ២០២០។
ឌី កេរ៉ត
ជ.គណកមា�ធិករ ្រពំែដនកមុ�ជា ្របច្របេទសបារង និងក�ុងពិភពេលក