CRNA GORA

Regulatorni okvir danas predstavlja regulatorni model koji je prihvaćen kao najbolji poznati model i u mnogim zemljama koje nijesu članice Evropske unije a sadrži Direktivu 2002/21/EC Evropske komisije o zajedničkom regulatornom okviru za elektronske komunikacione mreže i usluge („Okvirna direktiva“), i četiri Direktive (pod zajedničkim nazivom: „Specifične Direktive“) i to:Direktiva o pristupu, Direktiva o odobrenju, Direktiva o univerzalnom servisu i Direktiva o privatnosti u elektronskim komunikacijama.

Agencija je u sprovođenju postupka analize tržišta, propisanim članom 42. Zakona o elektronskim komunikacijama, naročito vodila računa o primjeni Smjernica Evropske Komisije za nacionalna regulatorna tijela, o definisanju i analizi relevantnih tržišta, kao i primjeni Preporuke Evropske komisije o relevantnim tržištima koja podliježu ex ante regulaciji.

Zakonom o elektronskim komunikacijama („Sl.list Crne Xxxx“, broj 50/2008) u članu 8.utvrđena je, između ostalih, nadležnost Agencije da vrši nadzor tržišta, utvrđuje operatore sa značajnom tržisnom snagom i preduzima preventivne mjere za spriječavanje negativnih efekata značajne tržišne snage operatora.

Savjet Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost je, po pribavljenom mišljenju Uprave za zaštitu konkurencije, na sjednici od 03.04.2009. godine, a nakon sprovedenog konsultativnog procesa, usvojio Odluku o relevantnim tržištima usluga i relevantnom geografskom tržištu(«Sl.list Crne Xxxx,» broj.29/09). Odlukom je određena teritorija Crne Xxxx xxx relevantno geografsko tržište.

Tržište poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji - veleprodajni nivo, koje je predmet ove analize je obuhvaćeno Odlukom o relevantnim tržištima usluga i relevantnom geografskom tržištu, što znači da je predmet ex ante regulacije.

2010. godine, Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost je provela postupak analize tržišta i odredila dimenziju usluga i geografsku dimenziju relevantnog tržišta započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacijskih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji. Nakon sprovedene analize relevantnog tržišta Agencija je konstatovala da je Crnogorski Telekom a.d.Podgorica, operator sa značajnom tržišnom snagon na Tržištu poziva

koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo. Savjet Agencije je odredio CT-u kao operatoru sa značajnom tržišnom snagom regulatorne obaveze: Obavezu obezbjedjivanja preglednosti RIP-a, obavezu obezbjedjivanja jednakog tretmana nediskriminatornost, obavezu odvajanja računovodstvenih evidencija, obavezu

omogućavanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja i obavezu nadzora cijena i troškovnog računovodstva.

Osnovni koraci u postupku analize relevantnog tržišta su:

1. Definicija relevantnog tržišta usluga na tržištu elektronskih komunikacija,

2. Analiza relevantnog tržišta, odnosno utvrđivanje da xx xx na tržištu prisutna efikasna konkurencija ili postoji operator koji posjeduje značajnu tržišnu snagu,

3. Određivanje obaveza operatorima sa značajnom tržišnom snagom, ili ukidanje ili izmjena propisanih obaveza.

I Definicija relevantnog tržišta usluga i relevantnog geografskog tržišta

Relevantno tržište usluga čine oni proizvodi, odnosno usluge, koji su, posmatrano sa pozicije krajnjeg korisnika, međusobno zamjenjivi zbog svojih karakteristika, cijena ili namjene. Na bazi sprovedenog postupka definicije Agencija je zaključila da se ovo relevantno tržište sastoji se od sledećih kategorija usluga:

1. usluge započinjanja poziva iz mreže Crnogorskog Telekom-a i Mtel-a za potrebe terminacije na brojeve krajnjih korisnika, uključujući originaciju koja se pruža za sopstvene potrebe,

2. usluge započinjanja poziva za usluge izbora operatora,

3. usluga započinjanja (originacije) poziva za pristup brojevima operatora, uključujući pristup brojevima za dial-up, brojevima za usluge sa dodatom vrijednošću, usluge posebnih službi, usluge hitnih službi i usluge od društvenog značaja u mreži drugog operatora.

Takođe, Agencija je odredila da je relevantno geografsko tržište za pružanje navedenih usluga u opsegu nacionalno, s obzirom da su identični preovlađujući uslovi konkurencije, pravni i regulatorni okvir i cjenovna politika na čitavoj teritoriji Crne Xxxx.

II Xxxxxxx relevantnog tržišta

Saglasno odredbama poglavlja V koje se odnosi na obezbjeđenje konkurencije iz Zakona o elektronskim komunikacijama, Agencija xx xxxxxxxx analize relevantnih tržišta sprovodila u cilju ocjene stepena konkurentnosti na odredenom relevantnom tržištu, odnosno procjene da li postoje operatori sa znacajnom tržišnom snagom na odredenom relevantnom tržištu.

Pri procjenjivanju da li operator ima značajnu tržišnu snagu, Agencija je uzela u obzir neke od kriterijuma sadržanih u članu 40. Zakona, a koji su od najveće važnosti kod analize ovog relevantnog tržišta.

Nakon sprovedene analize relevantnog tržišta Agencija je konstatovala da je Crnogorski Telekom a.d. Podgorica, operator sa značajnom tržišnom snagom na Tržištu poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji-veleprodajni nivo.

III Određivanje obaveza operatorima sa značajnom tržišnom snagom

Identifikacija operatora sa značajnom tržišnom pozicijom podrazumijeva propisivanje i nametanje ex-ante obaveza, koje xxxxx xx xxxx proporcionalne i adekvatne utvrđenom problemu-odstupanju od efikasne konkurencije.

Agencija ocjenjuje da se princip proporcionalnosti može zadovoljiti ako se svakom operatoru sa značajnom tržišnom snagom odrede one regulatorne obaveze koje će najbolje riješiti postojeće i potencijalne prepreke razvoju konkurencije, koje su, takođe, konstatovane ovim dokumentom.

Agencija predlaže da se Crnogorskom Telekom-u kao operatoru sa značajnom tržišnom snagom odrede sledeće regulatorne obaveze:

1. Obaveza obezbjeđivanja preglednosti, referentna interkonekciona ponuda;

2. Obaveza obezbjeđivanja jednakog tretmana-nediskriminatornost;

3. Obaveza odvajanja računovodstvenih evidencija;

4. Obaveza omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja;

5. Obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva.

Shodno članu 43 stav 6 Zakona o elektronskim komunikacijama, Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost je zatražila mišljenje Uprave za zaštitu konkurencije o načinu na koji je Agencija odredila relevantno tržište, utvrdila operatora sa značajnom tržišnom

snagom i odredila opseg regulatornih mjera na relevantnom tržištu, a koje je sastavni dio ovog dokumenta.

1. Uvod

1.1 Evropski regulatorni okvir za elektronske komunikacije

Regulatorni okvir Evropske unije iz 2002. godine rezultat je dugog i kontinuiranog procesa rasprava i analiza o načinima ostvarivanja najprikladnijeg okruženja za razvoj efikasne konkurencije u sektoru elektronskih komunikacija. Taj okvir danas predstavlja regulatorni model koji je prihvaćen kao najbolji poznati model i u mnogim zemljama kojie nijesu članice Evropske unije. Evropska komisija xx xxxxx 2002. godine usvojila četiri direktive koje dijelom čine regulatorni okvir iz 2002. godine na području elektronskih mreža i komunikacionih usluga, dok je peta direktiva, xxxx xx takođe sastavni dio regulatornog okvira, usvojena je u oktobru 2002.godine.

• Direktiva 2002/19/EC o pristupu i interkonekciji elektronskih komunikacionih mreža i pripadajućih dodatnih usluga (ʺDirektiva o pristupuʺ)1,

• Direktiva 2002/20/EC o autorizaciji na području elektronskih komunikacionih mreža i usluga (ʺDirektiva o autorizacijiʺ)2,

• Direktiva 2002/21/EC o zajedničkom regulatornom okviru za elektronske komunikacione mreže i usluge (ʺOkvirna direktivaʺ)3,

• Direktiva 2002/22/EC o univerzalnom servisu i pravima korisnika u vezi sa elektronskim komunikacionim mrežama i uslugama (ʺDirektiva o univerzalnom servisuʺ)4,

• Direktiva 2002/58/EC o obradi ličnih podataka i zaštiti privatnosti i povjerljivosti komunikacija u sektoru elektronskih komunikacija (ʺDirektiva o privatnosti u elektronskim komunikacijamaʺ)5.

U mnogim publikacijama često se navodi da se regulatorni okvir sastoji od ʺOkvirne direktiveʺ (2002/21/EC) i četiri preostale Direktive koje se zajednički nazivaju ʺSpecifične Direktiveʺ (2002/19/EC, 2002/20/EC, 2002/22/EC i 2002/58/EC).

Evropska komisija je 2002. godine objavila Smjernice za nacionalna regulatorna tijela, o definisanjui analizi relevantnih tržišta, utvrđivanju statusa operatora sa značajnom tržišnom snagom inametanju regulatornih obaveza.6 Osnovna svrha pomenutih Smjernica je doprinos harmonizaciji primjene regulatornih načela i konzistentnosti regulacije. Korišćenje iste metodologije definisanja I analize tržišta osigurava da većina tržišta definisanih za potrebe sektorski specifične regulacijeodgovaraju definicijama koje bi bile primjenjene saglasno propisima o zaštiti konkurencije.

Na osnovu člana 15. Okvirne direktive (Direktiva 2002/21/EC), Evropska komisija je usvojila sljedeće preporuke o relevantnim tržištima na području elektronskih komunikacija:

• Preporuku (2003/311/EC)7 od 11.02.2003. godine, o relevantnim tržištima na području elektronskih komunikacija, xxxx xx sadržala 18 tržišta koja su podložna prethodnoj (ex‐ante) regulaciji, i xxxx xx zamijenjena sa

• Preporukom (2007/879/EC)8 od 17.12.2007. godine, o relevantnim tržištima na području elektronskih komunikacija, koja sadrži 7 tržišta koja su podložnima prethodnoj (ex‐ante) regulaciji.

Preporuka iz februara 2003. xxxxxx xx sadržala 18 tržišta podložnih prethodnoj regulaciji, što znači da je Evropska komisija zaključila da su na xxx tržištima istovremeno zadovoljena tri kriterijuma (Test tri kriterijuma), te na xxx xxxxx utvrdila da su navedena tržišta podložna prethodnoj regulaciji u većini zemalja Evropske unije. Navedena Preporuka o relevantnim tržištima izmijenjena je na način da umjesto 18 relevantnih tržišta, na osnovu nove Preporuke o relevantnim tržištima iz decembra 2007. godine, postoji 7 relevantnih tržišta koja su podložna prethodnoj regulaciji. Tržišta koja više nisu sastavni dio važeće Preporuke o relevantnim tržištima, nacionalna regulatorna tijela i dalje mogu tretirati, ali na način da prethodno dokažu da su na xxx tržištima istovremeno zadovoljena tri kriterijuma (Test tri kriterijuma).

Na inicijativu Evropske komisije, Evropski parlament i Savjet ministara Evropske unije su u

decembru 2009.godine donijeli novi regulatorni okvir u oblasti elektronskih komunikacija koji se sastoji od dvije direktive i jednog pravilnika:

• Pravilnika 1211/2009 Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta, o uspostavljanju Tijela evropskih regulatora za elektronske komunikacije (BEREC)9;

• Direktive 2009/136/EC Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta10, kojom se mijenjaju Direktiva 2002/22/EC о univerzalnom servisu, Direktiva 2002/58/EC o korišćenju podataka o ličnosti i Pravilnik broj 2006/2004 о saradnji nacionalnih organa nadležnih za primjenu propisa o zaštiti prava potrošača;

• Direktiva 2009/140/EC Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta11, kojom se mijenjaju Direktiva 2002/21/EC о zajedničkom okviru, Direktiva 2002/19/EC о pristupu i interkonenciji i Direktiva 2002/20/ EC о izdavanju odobrenja za mreže i usluge.

1.2 Pravni osnov za sprovođenje postupka definisanja i analize relevantnog tržišta

Zakonom o elektronskim komunikacijama (Sl.list Crne Xxxx, broj 50/2008) u članu 8 utvrđena je, između ostalih, nadležnost Agencije da vrši nadzor tržišta, utvrđuje operatore sa značajnom tržisnom snagom i preduzima preventivne mjere za sprječavanje negativnih efekata značajne tržišne snage operatora.

Agencija je, saglasno članu 41 Zakona, utvrdila predlog teksta Odluke o relevantnim tržištima usluga i relevantnom geografskom tržištu, koji je bio predmet javnih konsultacija.

geografskom tržištu. Odlukom je određena teritorija Crne Xxxx xxx relevantno geografsko tržište. Takođe, ovom Odlukom se određuju i relevantna tržišta usluga i to:

1. Tržište pristupa javnoj telefonskoj mreži na fiksnoj lokaciji za fizička i pravna lica- maloprodajni nivo;

2. Tržište poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo;

3. Tržište poziva koji završavaju u individualnim javnim telefonskim mrežama i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji-veleprodajni nivo;

4. Tržište pristupa infrastrukturi mreže na nivou veleprodaje (uključujući zajednički ili potpuno razvezani pristup na utvrđenoj lokaciji) -veleprodajni nivo;

5. Tržište širokopojasnog pristupa -veleprodajni nivo ;

6. Terminalni ili zaključni segmenti iznajmljenih linija, bez obzira na tehnologiju korišćenu da se obezbedi zakupljeni ili dodijeljeni kapacitet -veleprodajni nivo;

7. Tržište poziva koji završavaju u individualnim mobilnim mrežama-veleprodajni nivo.

Agencija može da proširi navedenu listu relevantnih tržišta nakon sprovedenog xxxxx trostrukog kumulativnog kriterijuma, u skladu sa članom 41. stav 2 Zakona o elektronskim komunikacijama.

Tžište poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo je dio važeće Preporuke Evropske komisije, što znači da je Evropska komisija zaključila da su na relevantnom tržištu istovremeno zadovoljena tri kriterijuma, te na xxx xxxxx utvrdila da je relevantno tržište podložno prethodnoj regulaciji u većini zemalja Evropske unije.

1.3 Saradnja sa Upravom za zaštitu konkurencije

Imajući u vidu činjenicu da član 41 Zakona propisuje da Agencija u saradnji sa organom nadležnim za zaštitu konkurencije određuje, prati, preispituje relevantne usluge i relevantna

geografska tržišta u Crnoj Gori u oblasti usluga elektronskih komunikacija, kao i da shodno članu 42. Zakona Agencija sprovodi analizu tržišta u saradnji sa organom nadležnim za zaštitu

konkurencije ili samostalno. Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost i Uprava za zaštitu konkurencije potpisale xx xxxx 28.04.2009. godine Sporazum o saradnji na području obezbjeđenja konkurencije i predupređenja štetnih efekata nedostatka konkurencije na tržištu usluga elektronskih komunikacija.

1.4 Hronološki redosled aktivnosti Agencije u postupku analize relevantnih tržišta

Evropski regulatorni okvir (Okvirna Direktiva Evropske komisije1) upućuje da se prilikom određivanja relevantnih tržišta usluga i relevantnih geografskih tržišta uvažavaju nacionalne okolnosti i specifičnosti.

Nakon sagledavanja više faktora koji se odnose na veličinu i strukturu tržišta Crne Xxxx, postojeći nivo razvoja tržišta elektronskih komunikacija, kao i ciljeve regulatorne politike, Agencija je odredila xxxxx relevantnih tržišta, saglasno Revidiranoj Preporuci Evropske komisije o relevantnim tržištima iz 2007.godine.

Xxxx 28.04.2009. godine potpisan je Sporazum o saradnji Agencije za elektronske komunikacije i Uprave za zaštitu konkurencije;

03.07.2009.godine Savjet Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost je na Sjednici usvojio tekst Metodologije za sprovođenje postupka analize relevantnih tržišta koji je dostupan na web site-u Agencije.

• Agencija xx xxxx 20.07.2012.godine inicirala javne konsultacije, saglasno članu 41 Zakona, povodom predloga Odluke o relevantnim tržištima usluga koja su predmet provjere ispunjenosti xxxxx tri kriterijuma.

• Agencija je, xxxx 20.07.2012.godine, u skladu sa odredbama člana 41 i 42. ZEK‐a, zatražila mišljenje Uprave za zaštite konkurencije o predlogu predmetne Odluke;

• Uprava za zaštitu konkurencije xx xxxx 07.09.2012.godine dala pozitivno mišljenje na osnovu analize usklađenosti predloženog nacrta Odluke sa odredbama Zakona o zaštiti konkurencije;

• Savjet Agencije je, po pribavljenom mišljenju Uprave za zaštitu konkurencije, na sjednici od

1 Directive 2002/21/EC of 7 March 2002 on a common regulatory framework for electronic communications networks and services (Framework Directive)

18.09.2012.godine usvojio konačan tekst Odluke o relevantnim tržištima usluga koja su predmet provjere ispunjenosti xxxxx tri kriterijuma. (Sl.list Crne Xxxx, broj. 50/2012);

• Agencija je 18.02.2013.godine uputila Upitnike operatorima, u elektronskoj i papirnoj formi za polugodište i godište 2010.,2011., i 2012.g. u skladu sa registrom operatora, koji pružaju pozive koji potiču iz javne telefonske mreže na fiksnoj lokaciji-veleprodajni nivo.

Upitnicima su specificirani statistički, operativni i finansijski podaci a koji su neophodni za sprovođenje postupka definisanja i analize relevantnih tržišta. Rok za dostavljanje Upitnika bio je, mjesec xxxx. Xxxxx, pojedini operatori nijesu ispoštovali rok od mjesec xxxx da popune Upitnik, pa je Agencija 29.03.2013.g. poslala urgenciju operatorima da dostave popunjen Upitnik, što su operatori i uradili i dostavili krajem xxxxx 2013.g. .

Pregled operatora i pružalaca usluga elektronskih komunikacija kojima su dostavljeni upitnici:

Re d.b r.	Naziv Operatora	Datum slanja upitnika	Datum dobijanja popunjenih upitnika
1.	Crnogorski Telekom a.d. Podgorica	18.02.2013.	29.03.2013.
2.	MTEL d.o.o.o. Podgorica	18.02.2013.	05.04.2013.
3.	Telenor d.o.o.	18.02.2013.
4.	IP Mont d.o.o. Podgorica	18.02.2013.	22.03.2013.
5.	Pošta Crne Xxxx Podgorica	18.02.2013.
6.	VOIP Telecom d.o.o.	18.02.2013.
7.	VOX Podgorica	18.02.2013.
8.	DYNACOM d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
9.	ZIREX d.o.o.	18.02.2013.
10.	Xxxxx Xxxxxx d.o.o.	18.02.2013.
11.	Informatika Montenegro d.o.o.	18.02.2013.
12.	Dimal Telcom Podgorica	18.02.2013.
13.	Montekom d.o.o. Ulcinj	18.02.2013.
14.	VIP BROADBAND d.o.o. Nikšić	18.02.2013.
15.	ELTA MONT d.o.o. Nikšić	18.02.2013.
16.	Montenegro Conekt d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
17.	BBMI d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
18.	FiberNet d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
19.	Crnogorski elektroprenosni sistem a.d.	18.02.2013.

20.	SKYLINKS TELECOM d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
21.	Xxxxxxxx.XX Podgorica	18.02.2013.
22.	TOWERS NET d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
23.	IT-desk d.o.o. Podgorica	18.02.2013.
24.	MONTEINFORM d.o.o. Budva	18.02.2013.
25.	Igraonica Vjolca Ulcinj	18.02.2013.

Iz tabele se može uočiti da su Upitnici poslati operatorima po registru operatora, ali su popunjene upitnike vratili samo CT, M:Tel i IPMONT, a pojedini Operatori su dostavljali bilans stanja i uspjeha umjesto Upitnika, kao i dopise. Dopisi Operatora sadrže obrazloženje da nijesu razvili mrežu i da nemaju podatke navedene u Upitniku.

Za analizu tržišta poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo korišćeni su podaci Crnogorskog Telekoma, M:Tela i IPMONT-a.

2. Definisanje relevantnog tržišta

2.1. Opis postupka definisanja tržišta

Relevantno tržište xx xxxx svih javno ponuđenih telekomunikacionih servisa, koji su po svojim karakteristikama i namjeni međusobno zamjenjivi na određenom geografskom području, pri datom nivou cijena.

Osnovna načela definisanja relevantnih tržišta odnose se na analizu stepena supstitucije na strani tražnje, stepena supstitucije na strani ponude i analize potencijalnih konkurentskih pritisaka. Analiza stepena supstitucije na strani tražnje predstavlja utvrđivanje asortimana usluga koje krajnji korisnik može smatrati supstutivnim uslugama na relevantnom tržištu. Takođe, analiza se vrši u smislu da li može potencijalni pružalac telekomunikacionih servisa brzo i uz relativno male troškove ponuditi konkretnu uslugu na relevantnom tržištu kao odgovor malom, ali značajnom, trajnom povećanju cijena usluge xx xxxxxx hipotetskog monopoliste. Kod supstitucije na strani ponude operator odmah reaguje na povećanje cijene, dok je potencijalnim konkurentima potrebno više vremena i ulaganja za pružanje istovjetne usluge na tržištu.

U svrhu definisanja tržišta može se koristiti tehnika Hipotetičkog Monopolističkog Xxxxx koja, počevši od najuže moguće definicije tržišta koje se analizira, određuje da li hipotetički monopolista može da sprovede xxxx xxx značajno trajno povećanje cijena, a da xxxxxx ne izgubi dio xxxxxxx, usled preorijentacije krajnjih korisnika ka supstitutivnim uslugama.

Relevantno geografsko tržište predstavlja područje na kome su određeni pružaoci telekomunikacionih usluga uključeni u ponudu i tražnju za uslugama, a gdje su uslovi konkurencije dovoljno homogeni da se to područje razlikuje od susjednih područja.

2.2. Karakteristike tržišta

Tržište koje je predmet ove analize obuhvata opseg veleprodajnih usluga koje se pružaju putem javne fiksne mreže, a koje su neophodni inputi drugim kompanijama koje namjeravaju pružati usluge fiksne telefonije krajnjim korisnicima.

Uslugu poziva iz fiksnih mreža krajnjim korisnicima na tržištu elektronskih komunikacija u Crnoj Gori pružaju sledeći operatori:

1) Crnogorski Telekom A.D.

2) M:tel d.o.o

1) Crnogorski Telekom je najveći fiksni operator koji ima sopstvenu PSTN mrežu. Osnovna djelatnost kompanije su održavanje i eksploatacija telekomunikacionog sistema na području Crne Xxxx, razvoj telekomunikacionih tehnologija i obezbjeđivanje telekomunikacionih usluga korisnicima. Kompanija obezbjeđuje pružanje usluga fiksne telefonije koje se odnose na lokalne, nacionalne i međunarodne telefonske usluge, kao i širok spektar ostalih telekomunikacionih usluga, uključujući rentiranje mreža, mreže podataka, teleks i telegrafske usluge.

Operator može realizovati servise preko interkonekcionih tačaka Telekoma: svoj odlazni i dolazni saobraćaj koji terminira u mreži Telekoma, svoj odlazni i dolazni saobraćaj do elektronskih komunikacionih mreža drugih javnih operatora u Crnoj Gori, koji su interkonektovani na mrežu Telekoma, svoj dolazni i odlazni saobraćaj u mreže međunarodnih operatora kao i ostale servise koji mogu biti dogovoreni i definisani Ugovorom o interkonekciji između Operatora i Telekoma.

Arhitektura mreže sastoji se glavne/lokalne digitalne centrale Telekoma na xxxxxx xx ponudjena xxxxx xxxxxxxx . Dolazni i odlazni saobraćaj Operatora koji je povezan Telekom će proslijediti prema svojim pretplatnicima unutar pristupnog područja xxxxx xx kojoj je realizovano povezivanje.

Telekom nudi xxxxx xxxxxxxx xx svojim kombinovanim centralama za medjunarodni i tranzitni saobraćaj. Svaka od centrala može da komutira dolazni i odlazni saobraćaj Operatora sa

mrežom Telekoma, javnim telekomunikacionim operatorima u Crnoj Gori na nacionalnom nivou.

Centrala

Lokacija

Medjunarodni kod

signalizacione xxxxx – ISPC

IE Bijelo Polje

Bijelo Polje

2-040-4 (ITU-T) (0-4420)

IE Podgorica

Podgorica

2-040-2 (ITU-T) (0-4418)

Na vrhu strukture je međunarodni i tranzitni rang centrala (MnC/TC) koje su locirane u Podgorici i Bijelom Polju. Obje centrale su tipa AXE-Ericsson sa aplikacijom Enabler 1.0. koriste se za povezivanje sa centralama nižih nivoa i za interkonekciju sa drugim operatorima (GSM, nacionalnim i međunarodnim). Nivo ispod međunarodnog/tranzitnog se sastoji od glavno/lokalnih centrala (GC/LC). Ove centrale se koriste za povezivanje sa MnC/TC i obezbjeđuju vezu krajnjih lokalnih centrala sa MnC/TC, kao i vezu sa udaljenim preplatničkim stepenima. GC/LC centrale su locirane u: Podgorici, Herceg Novom, Bijelom Polju. Ovo su centrale tipa AXE-Ericsson sa aplikacijom Enabler 1.0. Na dnu hijerarhije nalaze se krajnje lokalne centrale. Ukoliko je tehnički izvodljivo, a na zahtjev operatora, Telekom može ponuditi povezivanje i na drugim pristupnim tačkama unutar svoje mreže.

Nivo ispod medjunarodnog/tranzitnog se sastoji od glavno/lokalnih centrala (GC/LC). Ove centrale se koriste za povezivanje sa MnC/TC i obezbjedjuju vezu manjih lokalnih centrala sa MnC/TC, kao i vezu sa udaljenim preplatničkim stepenima. Gc/LC centrale su locirane u: Herceg Novom , Bijelom Polju i Podgorici.

Lokalni nivo se sastoji od centrala na lokacijama:

Geografski kod	Lokalna centrala	Lokacija	Signalizaciona xxxxx
20, 40	ME Podgorica 1	Podgorica	2-10373
20,30,33	ME Podgorica 2	Podgorica	2-10374
31, 32	ME Herceg Novi	Herceg Novi	2-11266
50,51,52	ME Bijelo Polje	Bijelo Polje	2-10754

Povezivanje izmedju centrala je ostvareno digitalnim protocima nx2 Mb/x.Xx povezivanje centrala se koriste linkovi u digitalnim sistemima prenosa koji su realizovani sa uredjajima u SDH tehnologiji gdje xx xxx prenosni medijum koristi optičko vlakno i digitalni linkovi u sistemima prenosa koji su realizovani radiorelejnim uredjajima u PDH tehnologiji.

Usluga započinjanja (originacije) poziva obuhvata usluge u kojima operator prenosi, na osnovu koda za odabir operatora, pozive koje generišu krajnji korisnici operatora unutar sopstvene mreže ili prema drugim mrežama, na pristupnu tačku drugog operatora.

Usluga započinjanja (originacije) poziva pruža se zavisno xx xxxxx međupovezivanja koja može biti unutar lokalnog ili nacionalnog pristupnog područja. Ako se operator spoji na lokalnoj pristupnoj tački, može se koristiti uslugama lokalnog započinjanja (originacije) poziva samo na području koje pokriva dotična lokalna pristupna xxxxx.Kod nacionalnog saobraćaja sadašnja mogućnost je da operator može koristi usluge nacionalnog polaznog saobraćaja.

Povezivanje mreže Telekoma i mreže Operatora se realizuje preko jednog ili više interkonekcionih linkova. Svaki interkonekcioni link predstavlja vezu između jedne od pristupnih tačaka Telekoma i jednog od interkonekcionih čvorova u mreži Operatora.

Crnogorski Telekom nudi metode međusobnog povezivanja:

a) Povezivanje na lokaciji Operatora Interkonekcioni vod obezbjeđuje Telekom

b) Povezivanje na lokacijama Telekoma Interkonekcioni vod obezbjeđuje Operator

a) Povezivanje na lokaciji Operatora – Interkonekcioni vod obezbjeđuje Telekom Telekom će na zahtjev Operatora obezbijediti povezivanje mreže Telekoma i mreže Operatora sa inicijalnim kapacitetom koji će biti dogovoren između Operatora i Telekoma. Minimalni inicijalni kapacitet interkonekcionog voda za svaku pristupnu tačku je 2Mb/s. Minimalna nadogradnja kapaciteta za svaku pristupnu tačku je 2 Mb/s. Osnovni način realizacije interkonekcionih vodova xx xxxxx jednog prenosnog puta. Telekom od Operatora zahtijeva obezbjeđivanje odgovarajućeg prostora i uslova za montažu svoje opreme na lokaciji Operatora bez nadoknade, što podrazumijeva i obezbjedjivanje dostupnosti i prohodnosti kablovskih trasa po xxxxxx xx biti realizovan prenosni put u unutrašnjosti objekta u kojem se nalazi oprema Operatora Sva oprema instalirana xx xxxxxx Telekoma na lokaciji Operatora u svrhu realizacije interkonekcije ostaje u vlasništvu Telekoma.

b) Povezivanje na lokacijama Telekoma – Interkonekcioni vod obezbjeđuje Operator Ukoliko za to postoje tehnički i prostorni uslovi, Telekom će Operatoru obezbijediti uslugu kolokacije opreme za potrebe interkonekcije u i na objektima Telekoma, kao i povezivanje kolocirane opreme sa svojim pristupnim tačkama. Sva oprema instalirana xx xxxxxx Operatora na lokaciji Telekoma u svrhu realizacije interkonekcije ostaje u vlasništvu Operatora.

Kolokacija, je predviđena isključivo za telekomunikacionu opremu/infrastrukturu Operatora xxxx xx neophodna za realizaciju interkonekcije sa mrežom Telekoma. Mikrolokacije na kojima xx xxxx usluga kolokacije su gradjevinski objekti, zemljišta i stubovi koji pripadaju Telekomunikacionim centrima Telekoma u kojima se nalaze pristupne xxxxx.

Prema Referentnoj interkonekcionoj ponudi Crnogorskog Telekom-a realizacija međusobne interkonekcije dva ili više Operatora koji su kolocirani u objektima Telekoma moguća xx xxxx putem usluga iznajmljenog voda ili nacionalnog tranzita posredstvom Telekomove prenosne ili komutacione opreme na komercijalnoj osnovi.

2. M:tel je počeo sa probnim radom 9. jula 2007. godine pružanjem servisa test korisnicima na teritoriji opštine Podgorica. Kompanija M:tel je svoju FWA mrežu pustila u komercijalnu upotrebu krajem 2007. godine i do xxxx xx pored upravljačko-komutacionog centra instalirala 44 bazne stanice širom Crne Xxxx (RBS-ovi za koje je Agencija izdala odgovarajuće dozvole/odobrenja) i uključila oko 7.000 korisnika u 13 opština. Pored usluga GSM i UMTS mreže, M:tel nudi i usluge fiksne telefonije i Interneta zasnovanog na WiMAX tehnologiji. Integracija ove tri tehnologije (WiMAX - MPLS - IMS) predstavlja prvo NGN (Next Generation Network - Mreža Sljedeće Generacije) rješenje u Crnoj Gori.

WiMAX je bežična pristupna tehnologija preko koje se pruža usluga fiksne telefonije i ʺbežicnog ADSL-a" za korisnike. Ponuda za korisnike obuhvata fiksni telefonski servis (na bazi VoIP-a) i širokopojasni pristup Internetu (asimetrični model sa protocima ka korisniku od 256 kb/s do 2 Mb/s), u ponudi su IP centrex za fiksnu telefoniju,virtualni privatni Internet za prenos podataka i simetričan Internet model. Kompanija M:tel je WiMAX mrežom pokrila veći dio Podgorice.

2.3 Relevantno tržište usluga- maloprodajni nivo

Supstitutivna usluga je svaka usluga koja s obzirom na svoja svojstva, cijenu, namjenu i navike korisnika može zamijeniti drugu uslugu i na xxx xxxxx zadovoljiti istu potrebu korisnika.

Polazna xxxxx za određivanje granica tržišta podložnih ex ante regulaciji je analiza maloprodajnog nivoa, odnosno utvrđivanje zamjenjivosti usluga na maloprodajnom nivou, s obzirom da iz iste proizilazi tražnja za uslugama na veleprodajnom nivou.

Agencija je mišljenja da se veleprodajno tržište usluge započinjanja (originacije) poziva ne može posmatrati nezavisno od odgovarajućeg maloprodajnog nivoa, koje obuhvata aktivnosti povezane s komercijalnim pružanjem usluge poziva krajnih korisnika iz određene fiksne mreže.

2.4.Analiza stepena supstitucije na strani tražnje

Kao što je Smjernicama Evropske komisije navedeno, prije definisanja relevatnog tržišta usluga i relevantnog geografskog tržišta na veleprodajnom nivou, potrebno je sagledati zamjenjivost na strani tražnje na maloprodajnom nivou, s obzirom da iz iste proizilazi tražnja za uslugama na veleprodajnom nivou, a u ovom slučaju tražnja za veleprodajnom uslugom započinjanja (originacije) poziva.

Zamjenjivost na strani tražnje na maloprodajnom nivou predstavlja zamjenjivost javno ponuđenih elektronskih komunikacijskih usluga kao odgovor krajnjih korisnika na malo, ali značajno, trajno povećanje cijena elektronskih komunikacionih usluga određenog operatora.

Prilikom određivanja usluga koje se mogu smatrati supstitutivnim uslugama, a za koje se korisnik može opredijeliti umjesto usluge poziva u odredenu fiksnu mrežu, potrebno je proučiti ponašanje korisnika pri čemu u obzir trebaju uzeti njegove navike i osjetljivost na promjene cijena usluga. Osnovno je pitanje, da li korisnik može u slučaju (hipotetičkog) povećanja cijene usluge jednog operatora, istu zamijeniti drugom uslugom istog ili nekog drugog operatora, kao odgovor na malo, ali značajno, trajno povećanje cijena.

Maloprodajna usluga poziva (javno dostupna telefonska usluga u fiksnoj mreži), koja se po svojim tehničkim karakteristikama bazira na veleprodajnoj usluzi započinjanja (originacije) poziva, odnosi se na sve vrste poziva krajnjeg korisnika iz fiksne mreže, a to su:

• pozivi prema geografskim brojevima (unutar iste ili u drugoj fiksnoj mreži);

• pozivi prema negeografskim brojevima (brojevima za usluge s dodatom vrijednosti, VoIP operatoru);

• pozivi prema brojevima u mobilnim elektronskim komunikacionim mrežama;

• pozivi prema brojevima posebnih službi i usluga (kratki kodovi);

• pozivi putem servisa izbora operatora

• pozivi prema medunarodnim brojevima.

Riječ je o uslugama koje su dio cjeline, ali ne i o međusobno supstitutivnim uslugama. Zaključivanjem pretplatničkog odnosa krajnji korisnik ima mogućnost ostavrivanja svih navedenih vrsta poziva.

2.5. Korišćenje alternativnih usluga

Agencija je razmatrala alternativne načine komuniciranja, koje bi korisnici mogli koristiti u slučaju da se poveća cijena započinjanja (originacije) poziva i njihov stvarni uticaj na cijenu započinjanja (originacije) poziva.

2.5.1.Pozivi započeti iz mobilnih mreža kao supstitutivna usluga pozivima započetim iz fiksnih mreža

Krajnji korisnik xxxx xxxx da ostvari poziv, može da odluči hoće li to učiniti koristeći fiksnu ili mobilnu mrežu.

Mobilnost najjasnije prikazuje funkcionalne razlike izmedu poziva iz fiksnih i poziva iz mobilnih mreža. Dok xx xxxxxxx mobilnim mrežama moguć nezavisno od lokacije, pristup fiksnim mrežama moguć xx xxxx na fiksnoj lokaciji, iz čega xx xxxx može zaključiti da je korisnik često u situaciji vršiti supstituciju samo poziva iz fiksne mreže pozivima iz mobilne , ali ne i obrnuto.

Osim navedenih funkcionalnih razlika, izmedu poziva započetih iz fiksnih mreža i onih započetih iz mobilnih mreža, postoje i značajne cjenovne razlike koje utiču na razmišljanje i navike krajnjih korisnika.

Pregled br. 1: Uporedne maloprodajne cijene poziva (u € sa PDV-om) iz mreža mobilnih operatora koje završavaju u mobilnim, odnosno fiksnim mrežama

Naziv operatora	Cijena poziva unutar sopstvene mobilne mreže	Cijena poziva ka fiksnoj mreži
Telenor (porodični paket)	0,126	0,150
CT	0,0111	0,069
M-tel	0,015	0,044

Izvor: Cjenovnici operatora 2012.g.

Pregled br.2: Uporedne maloprodajne cijene poziva (u € sa PDV-om) iz mreža operatora fiksne telefonije koji završavaju u fiksnim, odnosno mobilnim mrežama.

Naziv operatora

Cijena poziva unutar

sopstvene fiksne mreže

Cijena poziva ka

mobilnoj mreži

CrnogorskiTelekom (Standardna ponuda)

0,022 u periodu jakog saobraćaja

0,011 u periodu slabog saobraćaja

0,222 u period jakog saobraćaja

0,111 u period slabog saobraćaja

M-tel (fiksna mreža)

0,015

0,189

Izvor: Cjenovnici operatora 2012.g.

Uporednom analizom maloprodajnih cijena poziva iz fiksne u mobilnu mrežu i iz mobilne u fiksnu mrežu, Agencija zaključuje da je cjenovna situacija takva, da čak i hipotetsko povećanje cijena nacionalnih poziva iz fiksnih mreža, ne bi uticalo na zamjenjivost istih pozivima iz mobilne mreže. Naime, čak i uz navedeno povećanje, cijene poziva između fiksnih mreža i dalje bi bile na nižem nivou od cijena poziva iz mobilnih prema fiksnim mrežama.

Shodno navedenim značajnim cjenovnim razlikama, pozivi započeti iz mobilnih mreža ne mogu se smatrati supstitutivnim uslugama pozivima započetim iz fiksnih mreža.

2.5.2.Neupravljani pozivi putem internetskog protokola (VoIP) kao supstitutivna usluga pozivima zapocetim iz fiksne mreže

Usluga prenosa govora putem Internet protokola (VoIP), obuhvata sve vrste prenosa i može biti upravljana i neupravljana. U slučaju “neupravljanih“ (eng. non-managed) poziva govori se o usluzi prenosa govora koja se pruža putem internetskog protokola, xxx xxxx u isto vrijeme u jednom svom dijelu prolazi kroz javni internet i kao takva nema odgovarajući kvalitet.

Prilikom analize stepena supstitucije na strani tražnje na maloprodajnom nivou, važno je napomenuti da ova usluga nema prihvatljiv kvalitet, odnosno ne odgovara kvalitetu javno dostupne telefonske usluge u fiksnoj mreži (putem tehnologije VoIP), i kao takva ne predstavlja supstitutivnu uslugu pozivima započetim iz fiksnih mreža.

S druge strane, Agencija smatra da VoIP tehnologija može da se iskoristi za upravljane servise koji bi mogli biti supstituti i uključeni u definiciju tržištu.

2.5.3. Pozivi putem usluga izbora operatora ( eng. Carier selection)

U skladu s referentnom ponudom, Crnogorski Telekom nudi uslugu polaznih poziva alternativnom operatoru putem servisa izbora operatora. Ovaj servis omogućava krajnjim korisnicima Telekom-a da pri svakom pozivu, biranjem koda za izbor operatora 10XX, izaberu operatora preko kojeg će ostvarivati odredjene pozive.

Svi odlazni pozivi krajnjih korisnika Crnogorskog Telekoma se usmjeravaju ka izabranom alternativnom operatoru preko xxxxx interkonekcije. Kada Telekom, u interkonekcionoj tački, preda poziv alternativnom operatoru preko servisa polaznog poziva, za dalje usmjeravanje poziva odgovoran je alternativni operator. U slučaju da se alternativni operator želi povezati na neku od tranzitnih centrala Crnogorskog Telekoma, Telekom će omogućiti prenos poziva od krajnjih korisnika Telekoma sa područja cijele teritorije Crne Xxxx xxxxx izabranom alternativnom operatoru (nacionalni polazni pozivi).

Usluge koje su krajnjim korisnicima Crnogorskog Telekoma dostupne putem servisa Izbora operatora su:

a) lokalni pozivi – korisnik bira pristupni kod Operatora 10XX (CAC) i nacionalni broj pretplatnika (SN): CAC + SN

b) međugradski pozivi – korisnik bira pristupni kod Operatora 10XX (CAC), broj „0“, međumjesni kod (TC) i nacionalni broj pretplatnika (SN): CAC + 0 + TC + SN

c) pozivi ka mobilnim, 077 i 078 mrežama – korisnik bira pristupni kod Operatora 10XX (CAC), broj „0“, pristupni kod (SDN) i pretplatnički broj (SN): CAC + 0 + SDN + SN

d) međunarodni pozivi – korisnik bira pristupni kod Operatora 10XX, međunarodni pristupni kod “00” praćen međunarodnim kodom odredišne zemlje (CC) i broj pretplatnika (SN): CAC + 00 + CC + NDC + SN

U skladu s referentnom ponudom, Telekom nudi uslugu odlaznih poziva Operatoru putem servisa Predizbor Operatora (Carrier Pre-Selection – CPS). Ovaj xxxxxx xx omogućiti krajnjim korisnicima fiksne mreže Telekoma da pri svakom pozivu automatski izaberu Operatora preko kojeg će ostvarivati određene kategorije poziva, bez potrebe za biranjem pristupnog koda Operatora.

Potrebno je uspostaviti posebne jednosmjerne interkonekcione linkove između Operatora i Telekoma po xxxxxx xx se rutirati saobraćaj generisan putem usluge Predizbora operatora.

Identifikacija korisnika Telekoma koji realizuje poziv vrši se preko identifikacije pozivne linije (CLI) koju Telekom predaje Operatoru preko xxxxx interkonekcije. Usluga će biti dostupna Operatoru 24 sata na xxx, svakog xxxx u godini, sa kvalitetom usluge koji odgovara standardnom kvalitetu nacionalnih poziva koji Telekom nudi svojim korisnicima.

Usluge koje su krajnjim korisnicima fiksne mreže Telekoma dostupne putem usluge Predizbora operatora su:

a) lokalni pozivi

b) međugradski pozivi, pozivi ka mobilnim, 077 i 078 mrežama

c) međunarodni pozivi

d) pozivi prema 0800 numeracijama, uslugama sa dodatnom vrijednošću (numeracija 094 i 095) i prema kratkim kodovima;

e) svi pozivi

Uspostavljanje usluge Predizbora opeatora sadrži uslov da Telekom obezbijedi ovu uslugu prethodnim zaključivanjem Ugovora o interkonekciji. Krajnji korisnik se za uslugu CPS obraća direktno Operatoru kojeg je u tu svrhu odabrao. CPS usluga se ostvaruje zaključivanjem ugovora između krajnjeg korisnika Telekoma i Operatora. Operator xx xxxxx da dostavi Telekomu na uvid ugovor između krajnjeg korisnika Telekoma i Operatora, kao i zahtjev za implementaciju usluge Predizbora operatora.

Alternativni operator samostalno odredjuje uslove i cijene pružanja usluge korisnicima putem usluge Izbora operatora i u skladu sa xxx samostalno uredjuje svoj odnos sa korisnicima.

IPMONT, kao alternativni operator, omogućava pojednostavljenu uslugu korišćenja prepaid kartica “1011” korisnicima koji je koriste samo sa jednog određenog telefonskog broja. Fizičkim licima koja posjeduju telefonski priključak na fiksnoj mreži Crnogorskog Telekoma IPMONT nudi uslugu ostvarivanja međunarodnih poziva putem servisa “izbor operatora“ po cijenama znatno povoljnijim od uobičajenih. Pri tome, korisnik zadržava postojeći telefonski broj preko mreže Crnogorskog Telekom-a, tako da i dalje ima neograničenu mogućnost pozivanja svih destinacija (lokalni pozivi, pozivi unutar Crne Xxxx i međunarodni pozivi).

Funkcionalno, usluga poziva putem izbora operatora predstavlja uslugu identičnu pozivu iz mreže operatora koji pruža uslugu pristupa krajnjem korisniku, i u mogućnosti je stvoriti značajan konkurentski pritisak na povećanje cijena hipotetičkog monopoliste, odnosno, u slučaju povećanja maloprodajnih cijena poziva hipotetičkog monopoliste, krajnji korisnici mogu da pređu na identične usluge drugog operatora, odnosno na usluge koje se pružaju putem usluge izbora operatora.

Sa uvođenjem novih servisa alternativni operator ponudio bi pružanje javne usluge iznajmljenih linija (SDH/TDM i Eth) i pružanje javne usluge pristupa Internetu preko SDH sistema i vlastite ili iznajmljene optičke infrastrukture.

Slijede komparativni pregledi cijena usluga Crnogorskog Telekom-a i IP MONT za pozive ka međunarodnim mrežama koji terminiraju u fiksnim, odnosno mobilnim mrežama.

Pregled br. 3: Cijene poziva u trajanju od 1 minuta koji završavaju u fiksnim mrežama.

Cijene u € sa PDV-om	Crnogorski Telekom	IP MONT
Poziv prema Srbiji	0.13	0.10
Poziv prema BiH	0.11	0.12
Poziv prema Hrvatskoj	0.11	0.08
Međunarodni poziv (Velika Britanija)	0.15	0.10
Međunarodni poziv (SAD)	0.085	0.20
Međunarodni poziv (Australija)	0.60	0.20

Izvor: Cjenovnici operatora 2012.g.

Pregled 4: Cijene poziva u trajanju od 1 minuta koji završavaju u mobilnim mrežama.

Cijene u € sa PDV-om	Crnogorski Telekom	IP Mont
Poziv prema Srbiji	0.22	0.24
Poziv prema BiH	0.32	0.30
Poziv prema Hrvatskoj	0.31	0.20
Međunarodni poziv (Velika Britanija)	0.44	0.24
Međunarodni poziv (SAD)	0.99	0.16
Međunarodni poziv (Australija)	1,05	0.20

Izvor: Cjenovnici operatora 2012.g.

U segmentu usluga poziva prema Srbiji, Hrvatskoj i BiH, cijene su neznatno niže kod alternativnog pružaoca usluga u poređenju sa cijenama referentnih usluga koje primjenjuje Crnogorski Telekom.

Cijene međunarodnih poziva prema Velikoj Britaniji, SAD-u i Australiji variraju. IP MONT nudi svoje usluge po značajno nižim cijenama u poređenju sa cijenama Crnogorskog Telekom-a,

i to oko 33-48 % niže za pozive prema fiksnoj, odnosno mobilnoj mreži u Velikoj Britaniji i oko 54-70% niže za pozive prema prema fiksnim, odnosno mobilnim mrežama u SAD-u i Australiji.

U skladu sa navedenim, Agencija smatra da pozivi putem usluge izbora operatora, pa eventualno i predizbora mogu predstavljati supstitutivne usluge pozivima iz fiksne mreže.

2.6. Relevantno tržište usluga-veleprodajni nivo

Eksplanatornim memorandumom (dokument koji je objavljen uz Preporuku Evropske komisije o relevantnim tržištima koja podliježu ex ante regulaciji) definisano je da se relevantno tržište započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacionih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji odnosi na uslugu započinjanja (originacije) poziva za telefonske pozive i uslugu započinjanja (originacije) poziva u svrhu uskopojasnog (eng. dial-up) pristupa Internet-u, koje se koriste za pružanje usluga krajnjim korisnicima ili drugim operatorima.

Operator xxxx xxxx pružati maloprodajnu uslugu poziva krajnjem korisniku, a nema sopstvenu pristupnu infrastrukturu, može koristiti postojeću veleprodajnu uslugu započinjanja (originacije) poziva prema uslovima iz Referentne interkonekcione ponude Crnogorskog Telekom-a ili može da se dogovara sa M:Tel-om o pružanju usluge originacije po komercijalnim uslovima.

U skladu sa referentnom ponudom, Crnogorski Telekom nudi uslugu polaznih poziva alternativnom operatoru putem servisa izbora operatora. Ovaj xxxxxx xx omogućiti krajnjim korisnicima Telekoma da pri svakom pozivu, biranjem koda za izbor operatora 10XX, izaberu Operatora preko kojeg će ostvarivati odredjene kategorije poziva.

Slika br.1:Šematski prikaz usluge originacije poziva

Operator

PoI

Pretplatnik CT

Lokalno započinjanje (originacija) poziva

Single tranzit započinjanje (originacija) poziva

LC - Lokalna Centrala TC – Tranzitna Centrala

PoI (Point of interconnection) – Xxxxx interkonekcije

Cijena koju IP MONT plaća Crnogorskom Telekom-u za uslugu generisanja poziva indirektnog pristupa putem izbora operatora sastoji se od iznosa jednokratne takse za uspostavljanje usluge i naknade za realizovani odlazni saobraćaj u zavisnosti od trajanja poziva.

Jednokratna taksa za uspostavljanje i testiranje usluge Izbora operatora (priprema sistema, programiranje i analiza podataka, implementacija usmjeravanja i konfiguracija podataka za sve centrale, izrada tehničke i administrativne dokumentacije) iznosi

......…………………………………….670, 00 EUR

Naknada za realizovani odlazni saobraćaj(RIP):

Nacionalni polazni poziv...................................................... 0.0107 €/min

Polazni pozivi u okviru mrežnog

koda pristupne xxxxx.............................................................. 0.0093 €//min

Za aktivaciju usluge Predizbora operatora za pojedini korisnički telefonski broj, Telekom će Operatoru naplatiti jednokratnu naknadu za uspostavljanje usluge po korisničkom telefonskom broju u iznosu od 5,00 EUR.

2.7. Analiza stepena supstitucije na strani tražnje

Cilj analize na veleprodajnom nivou je da se utvrdi postoji li supstitutivna usluga veleprodajnoj usluzi započinjanja (originacije) poziva na način da, u slučaju da operator xxxx xxxx uslugu započinjanja (originacije) poziva poveća cijenu, korisnici usluge započinjanja (originacije) poziva mogu preći na neku drugu istu ili sličnu uslugu, odnosno, uslugu koja se može smatrati supstitutivnom uslugom veleprodajnoj usluzi započinjanja (originacije) poziva.

2.8. Korišćenje alternativnih usluga

U skladu sa Eksplanatornim memorandumom, u slučaju hipotetičkog povećanja cijene usluge započinjanja (originacije) poziva xx xxxxxx Crnogorskog Telekoma, alternativne usluge korišćenju usluge originacije poziva mogu predstavljati:

- Izgradnja sopstvene pristupne mreže do krajnjeg korisnika ili

- Korišćenje usluga iznajmljenih linija.

2.8.1 Izgradnja alternativne pristupne mreže do krajnjeg korisnika

Agencije je mišljenja da izgradnja alternativnih pristupnih mreža kao što su: kablovske mreže i korišćenje iznajmljenih linija ili djelova iznajmljenih linija (eng. Partial Private Circuits (PPCs)) ne pripadaju relevantnom tržištu usluge započinjanja (originacije) poziva iz fiksne mreže. Sa aspekta supstitucije na strani tražnje, alternativni pružaoci usluga ne mogu ozbiljnije razmatrati mogućnost pristupanja izgradnji alternativnih pristupnih mreža ili korišćenju iznajmljenih linija kao odgovor na xxxx xxx trajnije povećanje veleprodajne cijene originacije poziva. Naime, izgradnja sopstvene pristupne mreže do krajnjeg korisnika zahtijeva xxxx razdoblje i velika ulaganja, uz značajno učešće tzv. nepovratnih troškova (eng.Sunk costs). Glavni pokretač novih ulaganja u sopstvenu pristupnu infrastrukturu je dovoljan broj korisnika i xxxxxxx korisnika na odredenom području.

U skladu sa navedenim, izgradnja sopstvene pristupne infrastrukture bi bila susptitut usluzi započinjanja (originacije) poziva, jedino u situaciji postojanja ekonomije obima, što trenutno na ovom relevantnom tržištu nije slučaj.

Agencija je zaključila da izgradnja sopstvene pristupne mreže do krajnjeg korisnika ne predstavlja supstitutivnu uslugu usluzi započinjanja (originacije) poziva.

2.8.2.Usluga iznajmljenih linija

Usluga iznajmljenih linija se ne smatra suspstitutivnom uslugom veleprodajnoj usluzi započinjanja (originacije) poziva. Razlog tome leži u činjenici da su linije održivo alternativno rješenje, ali isključivo za priključenje velikih poslovnih korisnika, ali ne i za većinu korisnika. Uslugu iznajmljenih linija na maloprodajnoj osnovi koriste samo poslovni korisnici, pretežno za prenos podataka a ne govora.

Isto tako, cijena veleprodajne usluge iznajmljenih linija xx xxxx od cijene veleprodajne usluge započinjanja (originacije) poziva. Važno je naglasiti da se usluga iznajmljenih linija naplaćuje prema kapacitetu iznajmljene linije, dok se usluga započinjanja (originacije) poziva naplaćuje po minuti razgovora.

Imajući u vidu navedene funkcionalne razlike i razlike u načinu tarifiranja usluga, Agencija zaključuje da usluga iznajmljenih linija nije supstitutivna usluga usluzi započinjanja (originacije) poziva.

2.8.3. Korišćenje usluge za sopstvene potrebe (eng. self supply)

Agencija je razmatrala, s obzirom da ne postoji supstitutivna usluga usluzi originacije poziva na veleprodajnom nivou, da li u definiciju relevantnog tržišta treba uključiti i uslugu započinjanja (originacije) poziva koju operatori pružaju za sopstvene potrebe , tj. kapacitete samosnadbijevanja (eng. self supply). Naime, bitno je utvrditi postoji li mogućnost konkurentskog pritiska s maloprodajnog nivoa na određivanje veleprodajne cijene usluge zapocinjanja (originacije) poziva.

Veleprodajna usluga originacije poziva može biti obezbijeđena za sopstvene potrebe, odnosno svom maloprodajnom segmentu ili obezbijeđena alternativnim pružaocima usluga, poput operatora koji nude usluge korisnicima putem usluge izbora operatora. Alternativni operator koji koristi usluge originacije poziva može da se, u slučaju malog ali značajnog i trajnog povećanja cijene originacije xx xxxxxx hipotetičkog monopoliste, preorijentiše na uslugu originacije i korišćenje mreže drugog operatora. Faktori koji utiču na preorijentaciju su: xxxxxx pokrivenosti mrežom, broj priključaka na mrežu, xxxxxx pouzdanosti mreže i spremnost drugog operatora da ponudi veleprodajnu uslugu originacije poziva.

Povećanje cijene originacije poziva na veleprodajnom nivou može imati uticaj na povećanje cijena na maloprodajnom nivou. Ovo povećanje cijena kod veleprodajnog operatora će se odraziti i na povećanje cijena na njegovom maloprodajnom segmentu, zatim, povećanje cijena trećim licima koji traže uslugu originacije poziva. U takvoj situaciji, operator xxxx xxxx uslugu originacije poziva bi se suočio sa umanjenim prihodima na maloprodajnom nivou, ali većim

prihodima na veleprodajnom nivou. Za operatore koji koriste usluge originacije poziva povećanje cijene originacije poziva bi značilo ili smanjenje xxxxxxx xx maloprodaje ili povećanje cijene koja se obračunava krajnjim korisnicma.Ova okolnost dovodi veleprodajnog operatora u bolju konkurentsku poziciju u odnosu na korisnike usluge originacije poziva.

Međutim, krajnji korisnici će, u slučaju značajnog povećanja cijena maloprodajnih usluga, koje je rezultat povećanja cijene originacije poziva na veleprodajnom nivou, prelaziti na maloprodajne usluge drugih operatora. Upravo ta mogućnost krajnjih korisnika da migriraju ka drugim mrežnim operatorima ili uslugama koje nude operatori putem usluge izbora operatora stvara konkurentski pritisak na hipotetičkog monopolistu xxxx xxxx uslugu originacije poziva.

Na osnovu navedenog, Agencija ocjenjuje da svi mrežni operatori koji nude usluge ostvarivanja poziva krajnjim korisnicima budu uključeni u definiciju tržišta originacije poziva na veleprodajnom nivou. Drugim riječima, Agencija je u definiciju tržišta uključila i usluge i kapacitete započinjanja (originacije) poziva iz mreže M:tela, koje se pružaju za sopstvene potrebe (eng. self supply). Te usluge bi se, u slučaju povećanja cijene Crnogorskog Telekom-a, xxxxx pružati i drugim operatorima koji traže usluge originacije poziva i na xxx xxxxx vršile cjenovni pritisak na usluge originacije poziva Crnogorskog Telekom-a.

2.9. Analiza stepena supstitucije na strani ponude – veleprodajni nivo

Kod analiziranja stepena supstitucije na strani ponude osnovno je utvrditi može li potencijalni pružalac usluge brzo i uz relativno male troškove započeti pružanje veleprodajne usluge započinjanja (originacije) poziva kao odgovor povećanja cijena usluge originacije Crnogorskog Telekom-a. U xxx smislu, M:tel bi mogao da ponudi usluge orginacije poziva na veleprodajnom nivou koje bi xxxxx vršiti konkurentski pritisak. Snagu tog pritiska Agencija je uzela u obzir u procjeni tržišne snage.

U procjeni stepena supstitucije na strani ponude, Agencija može uzeti u obzir i vjerovatnost da operator, koji trenutno nije aktivan na relevantnom tržištu usluge započinjanja (originacije) poziva, može odlučiti da uđe na tržište u razumnom roku, kao rezultat malog, ali značajnog, trajnog povećanja cijena, čime bi mogao vršiti konkurentski pritisak na veleprodajnu uslugu bivšeg monopoliste. Agencija će pratiti razvoj takve mreže, kao i njen uticaj na relevantno tržište.

2.10. Relevantno geografsko tržište

Relevantno geografsko tržište uključuje prostor na kom operatori i pružaoci usluga su sadržani, sa aspekta ponude i sa aspekta tražnje za relevantnim proizvodima i uslugama. Preovladavajući uslovi konkurencije na xxx prostoru su slični ili dovoljno homogeni i isti se bitno razlikuju od susjednog područja. Na relevantnom geografskom tržištu se primjenjuje ista cjenovna politika.

U skladu sa smjernicama i preporukama Evropske komisije u sektoru elektronskih komunikacija geografska dimenzija relevantnih tržišta najčešće se određuje imajući u vidu kriterijume koji se odnose na područje pokrivenosti mrežom i područje regulatorne nadležnosti. Pravni i regulatorni okvir vezan za područje elektronskih komunikacija je isti na čitavoj teritoriji Crne Xxxx.

Na osnovu navedenog, a uzimajući u obzir analizu stepena supstitucije usluge pristupa fiksnoj mreži, Agencija zaključuje da je relevantno geografsko tržište za pružanje usluge poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo, u opsegu nacionalno, odnosno relevantno geografsko tržište čini teritorija Crne Xxxx.

2.11. Zaključak Agencije o definiciji relevantnog tržišta

Agencija za elektronske telekomunikacije je utvrdila da se relevantno tržište započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacionih mreža koja se pruža na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo, sastoji od sledećih usluga:

• usluga započinjanja (originacije) poziva iz mreže Crnogorskog Telekom-a i Mtel-a za potrebe terminacije na brojeve krajnjih korisnika, uključujući originaciju koja se pruža za sopstvene potrebe;

• usluga započinjanja (originacije) poziva za usluge izbora operatora;

• usluga započinjanja (originacije) poziva za pristup brojevima operatora, uključujući pristup brojevima za dial-up, brojevima za usluge sa dodatom vrijednošću, usluge posebnih službi, usluge hitnih službi i usluge od društvenog značaja u mreži drugog operatora.

Agencija određuje da je relevantno tržište u geografskoj dimenziji teritorija Crne Xxxx.

3. Xxxxxxx relevantnog tržišta

3.1. Cilj i predmet analize relevantnog tržišta

Saglasno odredbama Zakona o elektronskim komunikacijama, poglavlje V koje se odnosi na obezbjeđenje konkurencije, postupak analize relevantnih tržišta se sprovodi u cilju ocjene stepena konkurentnosti na odredenom relevantnom tržištu, odnosno procjene da li postoje operatori sa znacajnom tržišnom snagom na odredenom relevantnom tržištu.

Smatra se da jedan operator ima znacajnu tržišnu snagu ako samostalno ili zajedno sa ostalim operatorima na određenom relevantnom tržištu ima ekonomski uticaj koji mu omogućava značajan xxxxxx nezavisnosti u odnosu na njegove konkurente i korisnike .

U svrhu procjene značajne tržišne snage operatora, Agencija izračunava tržišno učešće na određenom relevantnom tržištu i tumači ga u skladu sa Smjernicama Evropske komisije o relevantnim tržištima.

Nakon utvrđivanja i određivanja relevantnog tržišta, Agencija je, u skladu sa Zakonom o elektronskim komunikacijama, prikupljenim podacima i usvojenom Metodologijom za sprovođenje postupka analize relevantnog tržišta, procijenila da postoji na konkretnom tržištu operator sa značajnom tržišnom snagom koji omogućava da se ponaša nezavisno od konkurencije, korisnika usluga i potrošača. Naime, prethodnom analizom tržišta (prije tri godine) i sadašnjom analizom tržišta je odredjen SMP operator tj. Crnogorski Telekom.

U procjenjivanju pojedinačne značajne tržišne snage na relevantnom tržištu koje je predmet analize, Agencija primijenjuje kriterijume u skladu sa Zakonom o elektronskim komunikacijama:

1) tržišno učešće telekomunikacionog operatora na relevantnom tržištu i izmjene u strukturi u dužem vremenskom periodu;

2) prepreke za ulazak na relevantno tržište i uticaj potencijalne konkurencije na xxx tržištu;

3) uticaj velikih korisnika na snagu operatora (kompenzaciona kupovna moć);

4) elastičnost tražnje;

5) trenutno stanje konkurencije na relevantnom tržištu;

6) tehnološka prednost i superiornost;

7) nivo razvijenosti prodajne i distributivne mreže;

8) xxxxxx vertikalne integracije;

9) xxxxxx diferencijacije usluga;

10) privilegovan pristup tržištima kapitala ili finansijskim resursima;

11) da li kontroliše infrastrukturu, xxxx se obim ne može xxxx udvostručiti;

12) povezanost usluga.

Agencija ocjenjuje sledeće kriterijume od najveće važnosti za analizu tržišta poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji – veleprodajni nivo:

3.2. Tržišno učešće operatora na relevantnom tržištu

Tržišno učešće je mjerilo relativne veličine nekog operatora, odnosno pružaoca usluge na relevantnom tržištu, izračunato na način da se utvrdi procenat u kojem taj operator učestvuje u ukupnoj proizvodnji i/ili prodaji nekog proizvoda i/ili usluge na relevantnom tržištu u odredenom vremenskom periodu.

Tržišno učešće se najčešće koristi kao indikator tržišne snage. Iako, u skladu sa Smjernicama Evropske komisije, visoko tržišno učešće nije samo po sebi dovoljna mjera kako bi se utvrdilo postojanje značajne tržišne snage na nekom relevantnom tržištu, xxxx xx vjerovatno da će operator koji nema značajno tržišno učešće imati značajnu tržišnu snagu. Prema tome, operator čije tržišno učešće ne premašuje 25% vjerovatno neće imati znacajnu tržišnu snagu na relevantnom tržištu i u skladu s xxx, operator čije tržišno učešće premašuje 50% je xxx po sebi, osim u izuzetnim slučajevima, dovoljan dokaz postojanja značajne tržišne snage.

Možemo smatrati da operator na određenom tržištu ima značajno tržišno učešće ukoliko je isti stabilan kroz određeni vremenski period. S druge strane, promjenjivo tržišno učešće su pokazatelji smanjivanja tržišne snage na relevantnom tržištu, a promjene u tržišnim učešćima ogledaju se u promjenama koje su vidljive kroz promjene u prihodu ili broju usluga, koje operator nudi na tržištu.

S obzirom da ovo relevantno tržište uključuje i usluge samosnadbijevanja za pružanje usluge originacije poziva na veleprodajnom nivou xx xxxxxx mrežnih operatora Crnogorskog Telekom- a i Mtel-a, izračunavanje tržišnog učešća se ne može bazirati na prihodima, jer u xxx dijelu na tržištu ne postoje komercijalne aktivnosti, već isključivo na podacima o obimu odlaznog saobraćaja.

Agencija je izračunala tržišno učešće operatora na veleprodajnom tržištu usluge započinjanja (originacije) poziva prema broju odlaznih poziva i prema trajanju odlaznih poziva.

Slijedi prikaz tržišno učešće operatora na tržištu započinjanja (originacije) poziva prema broju odlaznih poziva.

Slika br. 2: Tržišno učešće na veleprodajnom tržištu započinjanja (originacije) poziva prema broju odlaznih poziva:

Izvor: Podaci iz Upitnika operatora

broj poziva %
	30.06.2010.	31.12.2010.	30.06.2011 .	31.12.2011 .	30.06.2012 .	31.12.2012.
Učešće IPMONT	0	0,07	0,06	0,15	0,06	0,05
Učešće M:TEL	0,49	0,79	0,63	1,74	0,72	1,5
Učešće CT	99,51	99,14	99,31	98,11	99,22	98,45

Tržišno učešće na osnovu broja odlaznih poziva Crnogorskog Telekom-a na relevantnom tržištu je iznosilo 99,14% 2010.g., M:Tel-a 0,79% i IPMONT-a 0,07%. 2011.g. tržišno učešće Crnogorskog Telekom-a je 98,11%, M:Tel-a 1,74% i IPMONT 0,15%. Takodje u 2012.g. tržišno učešće Crnogorskog Telekom-a iznosi 98,45%, M:Tel-a 1,50% i IPMONT-a 0,05%, iz xxxx xx jasno vidljivo postojanje značajne tržišne snage Crnogorskog Telekom-a na navedenom relevantnom tržištu.

Slika br. 3: Tržišno učešće na veleprodajnom tržištu započinjanja (originacije) poziva prema trajanju odlaznih poziva:

trajanje poziva %

	30.06.2010.	31.12.2010.	30.06.2011.	31.12.2011.	30.06.2012.	31.12.2012.
Učešće IPMONT	0	0,12	0,1	1,1	0,11	0,08
Učešće M:TEL	0,13	0,45	0,37	0,33	0,35	0,34
Učešće CT	99,87	99,43	99,53	99,57	99,54	99,58

Izvor: Podaci iz Upitnika operatora

Tržišno učešće na osnovu trajanja poziva Crnogorskog Telekom-a na relevantnom tržištu je iznosilo poziva Crnogorskog Telekom-a na relevantnom tržištu je iznosilo 99,43% 2010.g., M:Tel-a 0,45% i IPMONT-a 0,12%. 2011.g. tržišno učešće Crnogorskog Telekom-a je 99,57%, M:Tel-a 0,33% i IPMONT 1,10%. Takodje u 2012.g. tržišno učešće Crnogorskog Telekom-a iznosi 99,58%, M:Tel-a 0,34% i IPMONT-a 0,08%, iz xxxx xx jasno vidljivo postojanje značajne tržišne snage Crnogorskog Telekom-a na navedenom relevantnom tržištu.

3.3. Kontrola infrastrukture xxxx se obim ne može xxxx udvostručiti

Kod analize relevantnog tržišta na bazi ovog kriterijuma, razmatra xx xx xx operator koristi i/ili kontroliše elektronsku komunikacionu mrežu, čija bi izgradnja bila otežana i ekonomski neopravdana potencijalnoj konkurenciji, ne samo zbog visokih i većinom nenadoknadivih troškova ulaganja, već i zbog nemogućnosti dobijanja potrebnih dozvola za izgradnju sopstvene pristupne infrastrukture. Xxxxx, operator koji kontroliše elektronsku komunikacionu mrežu kreira značajnu barijeru uvođenju konkurencije na relevantno tržište.

S druge strane, novi operatori ne mogu brzo i poslovno efikasno graditi sopstvenu pristupnu mrežu pa je moraju iznajmljivati od Crnogorskog Telekoma A.D. odnosno koristiti uslugu pristupa izdvojenoj lokalnoj petlji. Medutim, pristup izdvojenoj lokalnoj petlji iziskuje xxxx razdoblje i velika ulaganja. U praksi bi ulaganja operatora bila isplativa samo u odredenim područjima gdje bi operator uspio ostvariti veliki broj pristupa izdvojenoj lokalnoj petlji i na xxx xxxxx iskoristio prednosti koje se ogledaju u ekonomijama obima i širine, što je u praksi teško ostvarivo.

Isto tako, razvoj i izgradnja sopstvene pristupne mreže zahtijeva velika ulaganja xx xxxxxx operatora što xx xxxx neatraktivnom opcijom za operatore koji tek ulaze na tržište. Kapitalna ulaganja koja su potrebna za izgradnju i stavljanje u upotrebu takve infrastrukture su izuzetno velika i uglavnom nose sa sobom i velike nenadoknadive troškove, odnosno troškove koji xx xxxx moći nadoknaditi ako novi operator odluči ili bude prisiljen da napusti tržište.

Nenadoknadivi troškovi su ona vrsta troškova koje operator snosi kad želi pristupiti nekom tržištu ili na xxx tržištu djelovati, ali koji će biti nepovratno izgubljeni ako s tog tržišta istupi ili bude prisiljen istupiti. Što xx xxxx nenadoknadivih troškova, to više potencijalni operatori xxxx xxxx pristupiti tržištu, moraju uzeti u obzir rizik ulaska na tržište i voditi računa o tome da njegove cijene nakon što udje na tržište budu dovoljno visoke da pokriju nenadoknadive troškove.

Agencija je mišljenja da ulazak na veleprodajno tržište usluge započinjanja (originacije) poziva zahtijeva značajna ulaganja u izgradnju sopstvene pristupne mreže, jer je to jedini način da se usluga ponudi na veleprodajnoj osnovi ili da se usluga koristi za vlastite potrebe, a xxxxx xxx xx xxxxx nosi i velike nenadoknadive troškove što predstavlja ogranicenje ulasku, buduci da obeshrabruje potencijalne operatore da udu na navedeno relevantno tržište.

Crnogorski Telekom nadzire infrastrukturu kod koje postoje velike prepreke razvoju infrastrukturne konkurencije što je xxx xxxxx pokazatelj da je Crnogorski Telekom A.D. operator sa značajnom tržišnom snagom na relevantnom tržištu.

3.4. Kompenzaciona kupovna moć drugih operatora

Kod analize relevantnog tržišta na bazi kompenzacione kupovne moći drugih operatora, razmatra xx xx xx operator pruža veleprodajne usluge određenim operatorima sa jakom pregovaračkom pozicijom, koji vrše značajan uticaj na nivo konkurentnosti i onemogućavaju operatoru da se ponaša nezavisno od konkurencije i krajnjih korisnika.

Kompenzaciona kupovna moć, proizlazi iz velikog učešća operatora u ukupnim prihodima operatora koji pruža određenu veleprodajnu uslugu. Takodje, kompenzaciona kupovna moć postoji kada operator određene veleprodajne usluge ima takvu ekonomsku snagu koja mu

omogućava da u razumnom roku odgovori na povećanje cijena i preorijentiše se na nekog drugog operatora.

Ukoliko se ustanovi da operator ne pruža usluge drugim operatorima koji ispunjavaju navedene uslove, konstatuje se odsustvo ili postojanje niske kompenzacione kupovne moći i potvrđuje pozicija značajne tržišne snage na relevantnom tržištu.

Medutim, činjenica je da u vremenskom razdoblju obuhvaćenom upitnikom, na relevantnom tržištu poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji- veleprodajni nivo, postoji samo alternativni operator (IPMONT) koji koristi veleprodajnu uslugu započinjanja (originacije) poziva i ne može znacajno uticati na ponašanje Crnogorskog Telekoma, na način da sa svojom kompenzacionom kupovnom moći bude u takvoj pregovaračkoj poziciji da utiče na cijene usluge koju pruža Crnogorski Telekom A.D.

Crnogorski Telekom A.D. je jedini operator koji ima kompenzacionu kupovnu moć na analiziranom relevantnom tržištu tako da se u odsustvu regulacije, može ponašati nezavisno od konkurencije i korisnika.

3.5. Ekonomija obima

Kod analize relevantnog tržišta na bazi ekonomije obima, uzima se u obzir da li povećanje obima pruženih elektronskih komunikacionih usluga rezultira smanjenjem prosječnih troškova proizvodnje operatora. Mogućnost snižavanja troškova, povećanja produktivnosti i xxxxx xxx postizanja niskih cijena, čini važan izvor konkurentske prednosti na tržištima gdje je cjenovna konkurencija primarna. Operator koji uživa prednosti ekonomije obima ima konkurentsku prednost i stvara barijeru ulasku potencijalne konkurencije na relevantno tržište.

Crnogorski Telekom A.D. xx xxxx xxxxxx bio jedini operator koji je pružao pristup javno dostupnoj telefonskoj usluzi u fiksnoj mreži, xxxxx xxx i javno dostupnu telefonsku uslugu u fiksnoj mreži, krajnjim korisnicima na području Crne Gore i kao takav uživa prednosti ekonomija obima.

3.6.Ekonomija širine

Kod analize relevantnog tržišta na bazi ekonomije širine, razmatra xx xx xx pružanje određenog broja usko povezanih usluga može rezultirati smanjenjem prosječnih troškova proizvodnje operatora.

Ekonomija širine postoji ako su ukupni troškovi proizvodnje dva ili više proizvoda manji nego proizvodnja istih proizvoda u odvojenim kompanijama. Ona reflektuje situaciju u kojoj se

ostvaruju uštede do kojih dolazi objedinjavanjem velikog broja različitih aktivnosti unutar jedne kompanije korišćenjem zajedničkih inputa i zajedničkim unapređivanjem proizvodnje.

Ekonomije širine se odnose na potencijalne prednosti operatora dobijene ponudom razlicitih usluga zajedno. Crnogorski Telekom A.D. xx xxxx dugi niz xxxxxx razvio mrežu, pretežno okrenutu na pružanje javno dostupne telefonske usluge u fiksnoj mreži, na koju nadogradjuje druge tipove elektronskih komunikacijskih usluga.

Crnogorski Telekom A.D. uživa prednosti ekonomija širine jer je istovremeno prisutan na više razlicitih tržišta i korisnicima objedinjeno pruža više razlicitih usluga putem iste mrežne infrastrukture, odnosno istih mrežnih elemenata.

Agencija smatra da postojanje ekonomije širine predstavlja prepreku ulasku operatorima koji tek ulaze ili namjeravaju ući na tržište pa je xxx xxxxx dokaz postojanja značajne tržišne snage Crnogorskog Telekom A.D.

3.7. Xxxxxx vertikalna integracije

Kod analize relevantnog tržišta na bazi vertikalne integracije, analizira se da xx xx relevantnom tržištu postoji operator koji je prisutan na više različitih, vertikalno povezanih, veleprodajnih i maloprodajnih tržišta. Postojanje verikalne integracije se tretira kao zauzimanje značajne tržišne snage i pokušaj istiskivanja konkurencije sa potencijalno konkurentskog tržišta ili samo ometanje konkurencije pri ulasku na tržište.Vertikalna integracija se, u skladu sa Smjernicama Evropske komisije, tretira kao zauzimanje tržišne moci.

Crnogorski Telekom A.D. je vertikalno integrirani operator koji djeluje i na maloprodajnoj i na veleprodajnoj osnovi i na svim tržištima na kojima pruža usluge. Crnogorski Telekom A.D. raspolaže mrežnom infrastrukturom na cijelom području Crne Xxxx, vertikalna integracija i kontrola nad infrastrukturom pružaju mu kljucnu prednost u odnosu na svoje konkurente na maloprodajnoj osnovi tako da mu na veleprodajnom tržištu, u odsustvu regulacije, omogucavaju iskorišćavanje znacajne tržišne snage.

3.8. Zaključak Agencije o statusu operatora sa značajnom tržišnom snagom

Na osnovu sprovedene analize, Agencija je utvrdila da na relevantnom tržištu započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacijskih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji ne postoji efikasna tržišna konkurencija.

Postojanje značajne tržišne snage Crnogorskog Telekoma A.D. Agencija je utvrdila na osnovu visokog tržišnog učešća koji je stabilan u posmatranom periodu, kao i analizom faktora uticaja, kao što su kontrola infrastrukture xxxx obim nije xxxx udvostručiti, nedostatak kompenzacione kupovne moći, ekonomije obima, ekonomije širine i stepen vertikalne integracije.

Na osnovu svega navedenog, Agencija zaključuje da upotreba drugih kriterijuma u procjenjivanju da li operator ima značajnu tržišnu snagu na relevantnom tržištu nema značaj i ne bi mogla dati drugi rezultat o statusu značajne tržišne snage.

4. Prepreke razvoju konkurencije

Agencija je sagledala sve potencijalne prepreke razvoju tržišne konkurencije, koje bi, u odsustvu ex ante regulacije, xxxxx negativno uticati na interese krajnjeg korisnika. Time je omogućeno određivanje regulatornih obaveza koje će, saglasno članu 43 stav 2, najefikasnije ukloniti uočene prepreke i zaštititi interese krajnjih korisnika.

Agencija smatra preprekom razvoju tržišne konkurencije svako ponašanje operatora sa značajnom tržišnom snagom koje je usmjereno na izbacivanje postojećih konkurenata s tržišta, sprečavanje ulaska na tržište novim konkurentima ili svako postupanje suprotno interesima krajnjih korisnika2.

S obzirom xx xxxxxxxx određivanja regulatornih obaveza, definisan novim regulatornim okvirom Evropske Unije i Zakonom o elektronskim komunikacijama, ne podrazumijeva da se zloupotreba statusa značajne tržišne snage stvarno desila, to će Agencija svaku prepreku smatrati kao za moguću pod određenim okolnostima. Takođe, Agencija smatra da regulatorne obaveze treba da imaju preventivno dejstvo i da, u skladu sa evropskom praksom, budu u skladu sa nacionalnim specifičnostima.

Shodno dokumentu ERG (06) 33, regulatorna praksa prepoznaje 27 uobičajenih prepreka razvoju tržišne konkurencije, zasnovanih na iskustvima regulatornih tijela, pri čemu regulatorna tijela imaju slobodu da prepoznaju moguće prepreke specifične za određenu državu koje su van tog okvira. Ovih 27 uobičajenih prepreka imaju svoju tržišnu i uzročno posledičnu dimenziju, a ogledaju se kroz:

1. Prenošenje značajne tržišne snage operatora sa značajnom tržišnom snagom sa tržišta na kojem ima značajnu tržišnu snagu na susjedno vertikalno ili horizontalno tržište;

2. Različita postupanja operatora sa značajnom tržišnom snagom, koja isti koriste kao sredstvo za zadržavanje statusa značajne tržišne snage (jačanje prepreka ulasku na određeno tržište);

3. Postupanja koja se mogu svesti pod pojam ʺtipičnog monopolskog ponašanjaʺ (textbook monopoly behaviour).

2 Revised ERG Common Position on the approach to appropriate remedies in the ECNS regulatory framework, Final Version May 2006, ERG (06)33

Prepoznavanje mogućih prepreka razvoju tržišne konkurencije je bitno zbog mogućnosti preventivnog djelovanja na svako postupanje koje je nije u skladu sa efikasnom tržišnom konkurencijom i interesima krajnjih korisnika. Preventivno djelovanje se realizuje putem izbora adekvatnih regulatornih obaveza, koje će najbolje riješiti prepoznate prepreke razvoju konkurencije na relevantnom tržištu.

Naime, prema mišljenju Agencije, uzrok značajne tržišne snage operatora ukazuje na postojanje prepreka tržišne konkurencije u odsustvu regulacije, pa bi blagovremeno nametanje regulatornih obaveza spriječilo prenošenje značajne tržišne snage na susjedna tržišta i povećanje prepreka ulasku na tržište. Time bi se pospješio ulazak na tržište i razvoj konkurencije. Ukoliko je na tržištu mala vjerovatnoća ulaska novih operatora uslijed prednosti prvog operatora, regulatorno tijelo je u obavezi da zaštiti interese krajnjih korisnika i pospješi efikasnost operatora sa značajnom tržišnom snagom.

S xxx u vezi Agencija će, u cilju sagledavanja ukupnog ambijenta na tržištu i utvrđivanja uzroka značajne tržišne snage operatora, definisati moguće strukturalne i regulatorne prepreke, kako bi bila u mogućnosti da nametne adekvatne regulatorne obaveze operatoru sa značajnom tržišnom snagom.

Takođe, na tržištima gdje je ulazak novih operatora malo vjerovatan i gdje tržišna snaga ostaje nepromjenjiva zbog prednosti prvog ulaska na tržište (first mover advantage), Agencija xxxx zaštititi korisnike od postupanja suprotno njihovim interesima i neefikasnosti operatora sa značajnom tržišnom snagom.

4.1 Tržišna dimenzija prepreka razvoju konkurencije

U regulatornoj praksi su, shodno tržišnoj dimenziji, poznata četiri slučaja, i to:

1. Vertikalno prenošenje značajne tržišne snage,

2. Horizontalno prenošenje značajne tržišne snage,

3. Značajna tržišna snaga na pojedinom/jednom tržištu,

4. Završavanje (terminacija) poziva.

4.1.1 Vertikalno prenošenje značajne tržišne snage

Vertikalno prenošenje značajne tržišne snage, koje se odnosi na operatora koji je prisutan na veleprodajnom i srodnom vertikalno povezanom maloprodajnom tržištu. Operator sa značajnom tržišnom snagom na određenom veleprodajnom tržištu nudi određene veleprodajne usluge, koje su neophodne za pružanje usluge na srodnom vertikalno povezanom maloprodajnom tržištu. Ukoliko se radi o operatoru koji ima značajnu tržišnu snagu, on može pokušati da tu tržišnu snagu prebaci sa veleprodajnog na maloprodajno tržište, čime bi sebi obezbijedio povoljan status na oba tržišta.

Regulatorna praksa u zemljama Evropske Unije prepoznaje 11 tipičnih postupanja koji se mogu podvesti pod vertikalno prenošenje značajne tržišne snage operatora:

- Odbijanje odgovora/uskraćivanje pristupa

- Diskriminirajuće korišćenje informacija ili uskraćivanje informacija

- Taktike odgađanja

- Integralni/kombinovani paketi usluga

- Nerazumni/neopravdani zahtjevi

- Diskriminacija kvalitetom usluga

- Strateški dizajn proizvoda

- Neopravdano korišćenje informacija o konkurentima

- Diskriminacija na cjenovnoj osnovi

- Unakrsno subvencioniranje

- Predatorske cijene.

Odbijanje dogovora / uskraćivanje pristupa

Necjenovni aspekti

Cjenovni aspekti

Ograničenje ponude konkurenata

Dampinške cijene

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Povećanje troškova konkurenata

Unakrsno subvencioniranje

Maloprodajna cijena

Cjenovno stezanje

Cjenovna diskriminacija

Veleprodajna cijena

Neovlašćeno koriščenje informacija o konkurenciji

Informacije

Ograničenje ponude konkurenata

Strateški dizajn proizvoda

Karakteristike proizvoda (veleprodajni nivo)

Povećanje troškova konkurenata

Diskriminacija kvalitetom usluga

Kvalitet

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Neopravdani zahtjevi

Uslovi ugovora

Cjenovno stezanje

Paketi

Ponuda komponenti u paketu ili pojedinačno

Prednost prvog učesnika

Taktike odlaganja

Vrijeme

Diskriminatorno koriščenje informacija

Informacije

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Povećanje troškova konkurenata

Odbijanje dogovora

Ugovorni partner

4.1.2 Horizontalno prenošenje značajne tržišne snage

Horizontalno prenošenje značajne tržišne snage, koje se odnosi na operatora koji posluje na različitim tržištima koja nisu vertikalno povezana i ima status značajne tržišne snage na jednom od njih. Pod odredenim okolnostima, operator može pokušati prenijeti značajnu tržišnu snagu s jednog tržišta na kojem ima status značajne tržišne snage, na drugo, potencijalno konkurentno tržište. Horizontalno prenošenje se može realizovati između maloprodajnih, veleprodajnih ili između maloprodajnog i veleprodajnog tržišta, koji nisu vertikalno povezani.

Regulatorna praksa u zemljama Evropske Unije prepoznaje dva tipična postupanja koji se mogu podvesti pod horizontalno prenošenje značajne tržišne snage operatora:

- Integralni/kombinovani paketi usluga;

- Unakrsno subvencioniranje.

Cijena na tržištu 2

Ograničenje ponude konkurenata

Unakrsno subvencioniranje

Cijena na tržištu 1

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Povećanje troškova konkurenata

Paketi

Ponuda komponenti u paketu ili pojedinačno

4.1.3 Značajna tržišna snaga na pojedinom/jednom tržištu

Značajna tržišna snaga na pojedinom/jednom tržištu se odnosi kako na veleprodajno, tako i na maloprodajno tržište, pri čemu operator sa značajnom tržišnom snagom može tipičnim monopolskim ponašanjem i raznim postupcima pojačati prepreke ulasku na navedeno tržište u cilju obezbjeđivanja pozicije i značajne tržišne snage. Svi navedeni postupci u krajnjem utiču na interese krajnjih korisnika.

Regulatorna praksa u zemljama Evropske Unije prepoznaje deset tipičnih postupanja operatora sa značajnom tržišnom snagom na pojedinom tržištu:

- Strateški dizajn proizvoda;

- Ugovorni uslovi koji uvećavaju troškove prelaska korisnika;

- Ekskluzivni dogovor(i);

- Prekomjerna ulaganja;

- Predatorske cijene;

- Previsoke cijene;

- Diskriminacija na cjenovnoj osnovi;

- Nedovoljna ulaganja;

- Previsoki troškovi/neefikasnost;

- Nizak kvalitet usluge.

1.1 Faktori koji ohrabruju ulazak na tržište

1.2 Zloupotreba značajne tržišne snage

1.3 Proizvodna neefikasnost

Nizak nivo kvaliteta

Kvalitet

Negativni efekti: proizvodna neefikasnost

Previsoki troškovi / neefikasnost

Troškovi

Nedovoljno investiranje

Investicije

Diskriminacija na

Negativni efekti: alokativna neefikasnost

Previsoke cijene

Cijena

Dampinške cijene

Cijena

Ograničenje ponude konkurenata

Prekomjerno investiranje

Investicije

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Ekskluzivno dogovaranje

Ugovorni partner

Povećanje troškova konkurenata

Uslovi ugovora koji podižu troškove prelaska korisnika

Uslovi ugovora

Strateški dizajn proizvoda koji podiže troškove prelaska

Karakteristike proizvoda

4.1.4 Završavanje (terminacija) poziva

Završavanje (terminacija) poziva odnosi se na situaciju dvostranog pristupa (tzv. two-way access), pri kome dvije ili više mreža pružaju istu uslugu, pa da bi krajnji korisnici različitih mreža imali međusobnu komunikaciju, potrebno je izvršiti povezivanje mreža. U cilju međusobnog povezivanja operatori pojedinih mreža dogovore veleprodajne uslove, pa se nakon toga postavljaju cijene na maloprodajnom nivou, na kojem ove mreže mogu ali i ne moraju biti konkurenti.

Regulatorna praksa u zemljama Evropske Unije prepoznaje četiri tipična postupanja operatora sa značajnom tržišnom snagom:

- Prećutni sporazum(i),

- Previsoke cijene,

- Diskriminacija na cjenovnoj osnovi,

- Odbijanje dogovora/uskraćivanje povezivanja mreža (interkonekcije).

1.1 Terminacija

Ograničenje ponude konkurenata

Odbijanje dogovora

Ugovorni partner (veleprodajni nivo)

Napuštanje maloprodajnog tržišta

Povećanje troškova konkurenata

Diskriminacija na

Previsoke cijene

Negativni efekti: alokativna neefikasnost

Tajni dogovor (dosluh)

Naknada za terminaciju poziva

4.2 Uzročno posledična dimenzija prepreka razvoju tržišne konkurencije

Prepreka razvoju tržišne konkurencije, koja se ogledaju u određenom ponašanju operatora sa značajnom tržišnom snagom, ima uvijek određeni cilj i ogleda se u posledicama na tržištu. Uzročno posljedična dimenzija prepreka pomaže pri dinamičkom sagledavanju tržišne konkurencije i postupanja operatora sa značajnom tržišnom snagom. Regulatorna praksa prepoznaje uzročno posljedičnu dimenziju kroz elemente:

- Strateške promjenljive: cijena, kvalitet, vrijeme, informacije,...

- Postupanje: cjenovna diskriminacija, diskriminacija kvalitetom, taktike odgađanja, skrivanje/uskraćivanje informacija,...

- Posledice: povećanje troškova direktnih konkurenata, smajivanje prodaje direktnih konkurenata, istiskivanje cijene, sprečavanje ulaska/izlaska s tržišta (eng. foreclosure).

4.3. Prepreke razvoju konkurencije na tržištu započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacijskih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji

Agencija smatra da su, u odsustvu regulacije, moguće prepreke razvoju tržišne konkurencije na tržištu započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacionih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji.

Agencija je aktuelne i potencijalne forme vertikalnog prenošenja značajne tržišne snage podijelila u sledeće tri kategorije:

-uskraćivanje pristupa;

-prenošenje značajne tržišne snage na ne-cjenovnoj osnovi ;

-prenošenje značajne tržišne snage na cjenovnoj osnovi.

4.4. Vertikalno prenošenje značajne tržišne snage

4.4.1. Odbijanje dogovora/uskraćivanje pristupa

U evropskoj praksi odbijanje dogovora/uskracivanje pristupa se ne odnosi samo na situaciju u kojoj operator sa značajnom tržišnom snagom u potpunosti odbija pružiti/ponuditi veleprodajnu uslugu, nego i na situaciju u kojoj je operator sa znaćajnom tržišnom snagom spreman ponuditi uslugu, ali pod nerazumnim/neopravdanim uslovima.

Izvor značajne tržišne snage Crnogorskog Telekom-a xx xxxxxx razvijena pristupna mreža i pristup velikom broju krajnjih korisnika.

Agencija smatra da bi, Crnogorski Telekom, u odsustvu regulacije, mogao odbiti zahtjev za pregovore i uskratiti pristup usluzi započinjanja (originacije) poziva za potrebe pristupa u svrhu pružanja usluga odabira i predodabira operatora za potrebe pristupa veleprodajnim korisnicima. Na navedeni način bi Crnogorski Telekom iskoristio svoj položaj značajne tržišne snage, koji se ogleda u dostupnosti najvećem broju korisnika putem razvijene pristupne mreže i, odbijanjem pregovora ili uskraćivanjem pristupa svakom postojećem (ukidanje pristupa) i potencijalnom novom operatoru (uskraćivanje pristupa). Na ovaj način bi Crnogorski Telekom izvršio vertikalno prenošenje značajne tržišne snage na vertikalno povezano maloprodajno tržište i to na način da ostali operatori ne bi bili u mogućnosti pružati usluge krajnjim korisnicima putem usluga izbora i predizbora operatora ili da uslugom izbora i predizbora operatora ne bi bile moguće sve vrste poziva.

4.4.2. Prenošenje značajne tržišne snage na necjenovnim osnovama

4.4.2.1. Taktike odgađanja

Jedna od formi prenošenja značajne tržišne snage na necjenovnim osnovama su taktike odgađanja. Taktike odgadjanja se odnose na situacije u kojima operator sa značajnom tržišnom snagom ne odbija pružanje veleprodajne usluge, xxx xx pruža sa zakašnjenjem u odnosu na pružanje iste svom maloprodajnom dijelu (sopstvene potrebe) ili povezanim društvima. Na xxx xxxxx veleprodajni operator dovodi postojeće potencijalne konkurente u neravnopravan položaj na vertikalno povezanom veleprodajnom i maloprodajnom tržištu, budući da je veleprodajna usluga na tržištu neophodna za pružanje usluga krajnjim korisnicima.

Agencija smatra da bi, u odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom mogao koristiti taktike odgađanja u pregovorima s potencijalnim novim operatorima koji ulaze na tržište. Crnogorski Telekom ne bi morao da odbija da potpiše ugovor o interkonekciji i pristupu sa novim operatorima na tržištu, već bi mogao xx xxxxxx, što je moguće više da odloži potpisivanje navedenog ugovora s ciljem očuvanja svog tržišnog učešća na pripadajucem maloprodajnom tržištu i vertikalno povezanom veleprodajnom tržištu.

4.4.2.2. Neopravdani zahtjevi

Neopravdani zahtjevi se odnose na sve uslove ugovora o pristupu i interkonekciji koji koji nisu neophodni za pružanje veleprodajne usluge, ali isto tako povećavaju troškove i vrijeme postojećih i potencijalnih konkurenata na veleprodajnom i maloprodajnom tržištu.

Crnogorski Telekom bi, u odsustvu regulacije, mogao insistirati na brojnim neopravdanim zahtjevima kojima bi mogao uticati na poslovne odluke i troškove postojećih i potencijalnih konkurenata.

U odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom bi mogao nametnuti potencijalnim konkurentima na vertikalno povezanom veleprodajnom i maloprodajnom tržištu razne oblike neopravdanih instrumenata osiguranja plaćanja u pogledu uslova i iznosa ili neopravdano podsticati korišćenje skupljih tehnologija za pružanje usluge započinjanja (originacije) poziva i to samo iz razloga povećanja troškova postojećih i potencijalnih konkurenata.

Isto tako, u odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom bi mogao tražiti nivo informacija o potrebama za uslugom započinjanja (originacije) poziva, iznad potrebnog i tehnički opravdanog nivoa za pružanje navedene usluge. Navedeno ponašanje Crnogorskog Telekom-a dovelo bi do povećanja troškova novog operatora i, posljedicno, problema u poslovanju i njihovog izlaska s tržišta. U navedenoj situaciji došlo bi do prenošenja značajne tržišne snage s veleprodajnog tržišta na vertikalno povezano veleprodajno i maloprodajno tržište.

4.4.2.3. Neopravdano korišćenje informacija o konkurentima

U ovom slučaju riječ je o postupcima operatora sa značajnom tržišnom snagom u kojima koristi podatke koje mu u okviru pružanja veleprodajnih usluga daju postojeći ili potencijalni konkurenti na veleprodajnoj i maloprodajnoj osnovi kao i korišćenju istih kako bi se povećali

troškovi konkurenata ili smanjila zarada na vertikalno povezanom veleprodajnom i maloprodajnom tržištu.

U odsustvu regulacije Crnogorski Telekom bi mogao zatražiti odredene informacije od potencijalnih konkurenata, a u vezi planiranja kapaciteta saobraćaja za potrebe pružanja usluge započinjanja (originacije) poziva. Takođe, mogao bi zatražiti informacije i o budućim kolokacijama na kojima konkurenti planiraju realizovati interkonekciju. Iz navedenih informacija bi se vrlo xxxx mogli prepoznati planovi konkurenata na maloprodajnom tržištu. Crnogorski Telekom bi mogao koristiti informacije novih konkurenata za potrebe svog maloprodajnog dijela (sopstvene potrebe) ili potrebe povezanih društava i to na način da pripremi posebne uslove za pojedine kategorije krajnjih korisnika da bi ih motivisao da ne promijene operatora, a što bi moglo dovesti do smanjenja maloprodajnih xxxxxxx konkurenata.

Na navedeni način Crnogorski Telekom bi ostvario prednosti u odnosu na konkurente i to tako što bi iskoristio svoj položaj značajne tržišne snage na veleprodajnom tržištu i izvršio prenošenje značajne tržišne snage na pripadajuće maloprodajno tržište i tako doveo do povećanja troškova ostalih operatora, problema u poslovanju i mogućeg izlaska s tržišta.

4.4.2.4. Diskriminacija kvalitetom usluge

Prepreka tržišnoj konkurenciji diskriminacijom kvaliteta usluge je moguća kada operator sa značajnom tržišnom snagom utiče na povećanje troškova postojećih ili potencijalnih konkurenata ili smanjivanje zarade na veleprodajnoj ili maloprodajnoj osnovi na način da ih dovede u neravnopravan položaj kvalitetom pružanja usluge.

Osim diskriminacije na cjenovnoj osnovi Crnogorski Telekom je u mogućnosti diskriminisati ostale učesnike na tržištu i na drugim osnovama poput diskriminacije u uslovima, kvalitetu, rokovima ili informacijama. Navedeni oblici diskriminacije odnosno oblici diskriminacije koji nisu povezani s cijenama, a koji se mogu pojaviti na tržištu, takođe, direktno utiču na podizanje troškova konkurencije, odnosno mogu ostale operatore dovesti u nepovoljan položaj te ih u krajnjem i prisiliti da prestanu da nude svoje usluge na tržištu.

Agencija smatra da bi, u odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom mogao vršiti diskriminaciju novih operatora kvalitetom usluga i to na xxxxx xx xxxx uslugu započinjanja (originacije) poziva xxxx xx neophodna za pružanje veleprodajne ili maloprodajne usluge, a xxxx xx kvalitetom lošija od usluge koju nudi svome maloprodajnom dijelu (sopstvene potrebe) ili povezanim društvima.

Postoji mogućnost da u slucaju pada mreže ili problema u mreži, Crnogorski Telekom daje prioritet sopstvenom odlaznom saobraćaju na štetu odlaznog saobraćaja novog operatora koji nude usluge krajnjim korisnicima. Na navedeni način bi moglo doći do situacije u kojoj postojeći ili potencijalni konkurent gubi povjerenje krajnjih korisnika.

Postupci diskriminacije kvalitetom usluga mogli bi dovesti do neopravdanog povecanja troškova postojećih ili potencijalnih konkurenata s posljedicom izlaska s tržišta, a što bi dovelo do zaključka da je Crnogorski Telekom izvršio prenošenje značajne tržišne xxxxx xx veleprodajnog tržišta na vertikalno povezano maloprodajno tržište.

4.4.2.5. Diskriminatorno korišćenje informacija ili uskraćivanje informacija

Agencija smatra da bi, u odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom mogao novim konkurentima na pripadajućem veleprodajnom i maloprodajnom tržištu, uskraćivati važne informacije i na xxx xxxxx uticati na njihovu konkurentnost na maloprodajnoj osnovi. U slučaju promjena u topologiji mreže, dolazi do odredenih promjena i u pružanju usluge započinjanja (originacije) poziva, tako da bi Crnogorski Telekom, mogao da uskrati informacije o planiranim promjenama u mreži/topologiji mreže svojim postojećim i potencijalnim konkurentima, i tako dovesti svoj maloprodajni dio i povezana društva u povoljniji položaj na pripadajućem veleprodajnom i maloprodajnom tržištu od postojećih i potencijalnih konkurenata.

Navedenim postupcima Crnogorskog Telekom-a, na tržištu bi došlo do uvećanja troškova drugih operatora, kao i njihovog izlaska s tržišta, tj. ošlo bi do vertikalnog prenošenja značajne tržišne snage Crnogorskog Telekom-a sa veleprodajnog tržišta na vertikalno povezano maloprodajno tržište.

4.4.3. Prenošenje značajne tržišne snage na cjenovnoj osnovi 4.4.3.1.Diskriminacija na cjenovnoj osnovi

Prepreka razvoju tržišne konkurencije se odnosi na politike diskriminacije na cjenovnoj osnovi, odnosno na situaciju u kojoj operator sa značajnom tržišnom snagom nudi različite cijene veleprodajne usluge, xxxx xx nužna za pružanje određene veleprodajne ili maloprodajne usluge svom maloprodajnom dijelu (sopstvene potrebe) i povezanim društvima u odnosu na postojeće i potencijalne konkurente na pripadajućem veleprodajnom i maloprodajnom tržištu.

Operator sa značajnom tržišnom snagom je u mogućnosti da odredi različite cijene različitim operatorima fiksnih mreža za uslugu započinjanja (originacije) poziva.

U odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom bi mogao odrediti cijenu usluge započinjanja (originacije) poziva za svoj maloprodajni dio i povezana društva koja se razlikuje od cijene usluge započinjanja (originacije) poziva koju naplaćuje novim konkurentskim operatorima na pripadajucem veleprodajnom i maloprodajnom tržištu. U navedenom slucaju Crnogorski Telekom bi mogao iskoristiti svoju značajnu tržišnu snagu i putem diskriminacije na cjenovnoj osnovi uticati na povećanje troškova konkurencije za uslugu započinjanja (originacije) poziva, a što bi dovelo do cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng. price squeeze) drugih operatora i njihovog izlaska s tržišta.

4.4.3.2.Unakrsno subvencioniranje

Prepreka tržišnoj konkurenciji se odnosi na situaciju u kojoj postoje dva različita tržišta i dvije različite cijene na navedenim tržištima. Operator sa značajnom tržišnom snagom na tržištu na kojem ima značajnu tržišnu snagu može, u odsustvu regulacije naplaćivati cijenu iznad nivoa troškova kako bi na pripadajućem maloprodajnom tržištu utvrđivao cijenu ispod nivoa troškova, što bi dovelo do cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng. price squeeze) drugih operatora i na xxx xxxxx izvršiti prenošenje značajnu tržišne xxxxx xx veleprodajnog tržišta na pripadajuće maloprodajno tržište.

U odsustvu regulacije, Crnogorski Telekom bi mogao ponuditi veleprodajnu uslugu započinjanja (originacije) poziva iznad xxxxxx i na xxx xxxxx uticati na povećanje troškova operatora koji koriste navedenu uslugu, a istovremeno cijene na maloprodajnoj osnovi postavi

ispod xxxxxx, što bi dovelo do cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng. price squeeze) drugih operatora, podizanja troškova konkurencije, problema u poslovanju i njihovog izlaska s tržišta. Na xxx xxxxx Crnogorski Telekom bi vršio prenošenje značajne tržišne snage s veleprodajnog tržišta na vertikalno povezano maloprodajno tržište.

5. Određivanje obaveza operatorima sa značajnom tržišnom snagom, ili ukidanje ili izmjena propisanih obaveza

Saglasno Smjernicama Evropske komisije, prilikom određivanja regulatornih obaveza regulatori imaju u vidu sledeće ciljeve:

- Promovisanje konkurentnosti,

- Doprinos razvoju evropskog tržišta i

- Promovisanje interesa krajnjih korisnika.

Agencija smatra da se princip proporcionalnosti može zadovoljiti ako se svakom operatoru sa značajnom tržišnom snagom odrede one regulatorne obaveze koje će najbolje riješiti postojeće i potencijalne prepreke razvoju konkurencije.

Agencija xxxx Rješenjem izdatim određenom operatoru sa značajnom tržišnom snagom narediti preduzimanje bar jedne od mjera iz čl.44. ,45.,46., 47.,48., 49. i 50. Xxxxxx , a koje su kako slijedi:

1. Obaveza obezbjeđivanja preglednosti, referentna interkonekciona ponuda;

2. Obaveza obezbjeđivanja jednakog tretmana-nediskriminatornost;

3. Obaveza odvajanja računovodstvenih evidencija;

4. Obaveza omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja;

5. Obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva;

6. Obaveza mogućnosti izbora/predizbora operatora;

7. Obaveza regulisanja cijena maloprodajnih usluga.

Nakon sprovedenog drugog kruga analize tržišta poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji – veleprodajni nivo, Agencija je utvrdila da relevantno tržište nije efikasno konkurentno, odnosno da Crnogorski Telekom i dalje ima poziciju operatora sa značajnom trišnom snagom na ovom relevantnom tržištu.

Imajući u vidu zakonsku obavezu ex ante regulacije i principe proporcionalnosti i adekvatnosti aktuelnim i potencijalnim preprekama razvoju konkurencije, Agencija zadržava obaveze nametnute prethodnom analizom tj. određuje operatoru sa značajnom tržišnom snagom sledeće regulatorne obaveze:

1. Obaveza obezbjeđivanja preglednosti, referentna interkonekciona ponuda;

2. Obaveza obezbjeđivanja jednakog tretmana-nediskriminatornost;

3. Obaveza odvajanja računovodstvenih evidencija;

4. Obaveza omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja;

5. Obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva.

5.1 Obaveza obezbjeđivanja preglednosti, referentna interkonekciona ponuda

Agencija će operatoru sa značajnom tržišnom snagom na određenom relevantnom tržištu, shodno članu 44. Zakona o elektronskim komunikacijama, zadržati prethodno propisanu obavezu preglednosti u vezi interkonekcije i pristupa, tako da su dostupni odredjeni podaci:

1) računovodstveni podaci;

2) tehničke specifikacije;

3) mrežne karakteristike;

4) rokove i uslove ponude i tražnje;

5) cijene.

Agencija smatra da se na tržištu započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacionih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji zadržati Crnogorskom Telekom-u, kao operatoru sa značajnom tržišnom snagom, obaveza u pogledu obezbjeđivanja preglednosti.

Ova obaveza preglednosti se opredmećuje u obliku referentne interkonekcione ponude, što je i Crnogorski Telekom i objavio RIP. Takodje, Referentna interkonekciona ponuda xxxx biti u skladu sa objektivnim mogućnostima operatora i raščlanjena na način da drugi operatori, xxxx xxxx uslugu, neće biti u obavezi da plaćaju dodatne uslove i troškove, koji nijesu povezani sa pružanjem zahtjevane usluge.

Referentna interkonekciona ponuda xxxx biti jasno definisana, i sadržati sledeće elemente:

1. Opšte odredbe koje tiču predmeta ponude, načina usklađivanja interkonekcionih ugovora, primjene i važenja Referentne interkonekcione ponude, kao i zahtjeve za postupak pregovaranja i sl.;

2. Opis usluga koje su predmet Referentne interkonekcione ponude;

3. Ugovor o nivou relevantne usluge –SLA (eng. Service Level Agreements)

4. Arhitektura međupovezivanja i tehnički uslovi uspostavljanja interkonekcije, sinhroni- zacije, specifikacija protokola za interkonekciju i signalizacionih protokola i sl.;

5. Planiranje i naručivanje usluga interkonekcije;

6. Interkonekcione xxxxx i interkonekcioni linkovi;

7. Cijene usluga interkonekcije;

8. Obračun plaćanja, naplata i instrumenti osiguranja plaćanja;

9. Kvalitet usluga;

10. Upravljanje, rad i održavanje usluge;

11. Odgovornost i naknada štete;

12. Povjerljivost informacija i poslovna tajna

13. Rješavanje sporova.

Referentna interkonekciona ponuda xxxx sadržati dio koji se odnosi na uslove korišćenja zajedničkog prostora-kolokacije, u kojem će se definisati sledeći elementi:

(1) Opšte odredbe koje tiču predmeta ponude, vremena stupanja na snagu i važenja Referentne interkonekcione ponude, zahtjeva i odbijanja zahtjeva za kolokaciju, postupka uspostavljanja i otkazivanja kolokacije i sl;

(2) Opis usluge;

(3) Tehnička realizacija koja se odnosi na tehničke uslove i pravila korišćenja kolokacijskog prostora, sigurnosne mjere u pogledu pristupa objektima operatora za interkonekciju koji pruža uslugu kolokacije;

(4) Postupci planiranja i realizacije planiranih kapaciteta i rezervacije lokacije i kolokacijskogprostora;

(5) Cijene i naknade svih usluga koje odnose na uslugu kolokacije;

(6) Obračun, naplata i instrumenti osiguranja plaćanja;

(7) Kvalitet usluga;

(8) Povjerljivost informacija i poslovna tajna i

(9) Izmjene ugovora o pružanju usluga kolokacije.

Crnogorski Telekom je u obavezi da, u roku od 90 xxxx od xxxx donošenja Rješenja o određivanju operatora sa značajnom tržišnom snagom na ovom relevantnom tržištu, dostavi Agenciji na davanje saglasnosti tekst Referentne interkonekcione ponude, saglasno predloženom formatu Referentne ponude i i saglasno regulatornim obavezama koje proističu iz analize relevantnog tržišta započinjanja (originacije) poziva iz javnih komunikacionih mreža koje se pruža na fiksnoj lokaciji.

Crnogorski Telekom je u obavezi dostavljati Agenciji (i/ili objavljivati) kvartalno detaljne izvještaje sa odgovarajućim glavnim pokazateljima efikasnosti (eng. Key Performance Indicators- KPI) koji se odnose na pružanje relevantne usluge. Konkretno, riječ je o vrijednostima pokazatelja koji se odnose na sledeće:

• prosječno vrijeme uspostavljanja usluge interkonekcionog linka;

• prosječno vrijeme otklanjanja kvara interkonekcionog linka i

• KPI koji se odnose na pružanje usluge zajedničkog korišćenja prostora ( kolokacije).

Takođe, Agencija može naknadno zatražiti od Crnogorskog Telekoma praćenje i izvještavanje i za xxxx xxxxx pokazatelje efikasnosti (eng. Key Performance Indicators- KPI) u zavisnosti od potreba Agencije i zahtjeva tržišta.

Agencija smatra da je proporcionalno i opravdano zadržati nametnutu obavezu obezbjeđivanja preglednosti Crnogorskom Telekom-u, kako bi se osigurala praksa da veleprodajni operator nudi usluge istog kvaliteta drugim operatorima kao i svom maloprodajnom dijelu ili povezanim društvima. Drugim riječima, zadržavanje navedene obaveze osigurava da alternativni pružaoci usluga na osnovu transparentno objavljenih uslova veleprodajnog operatora, mogu doći do zaključka o tome da xx xx diskriminisani rokovima, uslovima ili cijenama prilikom pružanja predmetne usluge.

Primarna funkcija obaveze obezbjeđivanja preglednosti xx xx xxxxx obaveze, a naročito obavezu omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja i obavezu nediskriminatornosti, učini xxx efikasnijim.

Sprovođenje obaveze obezbjeđivanja preglednosti omogućava Agenciji da vrši nadzor nad sprovođenjem obaveze nediskriminatornosti i identifikovanje svih oblika diskriminatornog ponašanja u pogledu rokova, uslova i cijena. Naime, navedena regulatorna obaveza je i dodatna obaveza u smjeru rješavanja svih prepreka razvoju konkurencije koje su vezane za diskriminaciju na cjenovnoj osnovi i diskriminaciju na necjenovnoj osnovi, s obzirom da je moguće utvrditi sve oblike diskriminatornog ponašanja samo onda kada su transparentno objavljeni uslovi pod kojima operator sa značajnom tržišnom snagom nudi usluge na relevantnom tržištu.

Obaveza obezbjeđivanja preglednosti je, takođe, komplementarna obavezi vođenja odvojenih računovodstvenih evidencija, koja podrazumijeva transparentnost izvještaja o troškovima i internih transfernih cijena operatora sa značajnom tržišnom snagom. Primjena obaveze obezbjeđivanja preglednosti ima za cilj da ukaže i doprinese rješavanju antikonkurentskih aktivnosti i prepreka razvoju konkurencije koje se odnose na praksu unakrsnog subvencionisanja, cjenovnu diskriminaciju i praksu cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng.Price Squezze) drugih operatora.

Agencija ocjenjuje da navedena regulatorna obaveza se zadržava i ne predstavlja nikakvo dodatno operećenje za operatora sa značajnom tržišnom snagom, već doprinosi promovisanju razvoja održive konkurencije na relevantnom tržištu.

Agencija naglašava da je Referentna interkonekciona ponuda dokument koji je podložan izmjenama, shodno promjenama na tržištu i tehnološkom razvoju.

Ako Referentna interkonekciona ponuda ne odgovora uslovima na tržištu i ovim dokumentom navedenim zahtjevima, Agencija će narediti njenu izmjenu u roku od 30 xxxx. Operator može i xxx inicirati izmjenu Referentne interkonekcione ponude.

Agencija može narediti mjeru dostupnosti određenim djelovima važećih ugovora o interkonekciji ili pristupu, uz poštovanje principa povjerljivosti podataka.

5.2 Obaveza obezbjeđivanja jednakog tretmana-nediskriminatornost

Agencija će, shodno članu 45 Zakona, operatoru sa značajnom tržišnom snagom na određenom relevantnom tržištu, zadržati prethodno propisanu obavezu i narediti mjeru obezbjeđivanja jednakog tretmana pri pružanju usluge interkonekcije ili operatorskog pristupa.

Propisana mjera jednakog tretmana će obezbijediti da operator sa značajnom tržišnom snagom primjenjuje suštinski jednake uslove i jednaki kvalitet pri pružanju usluge interkonekcije ili operatorskog pristupa drugim operatorima u odnosu na uslove i kvalitet koji pružaju za sopstvene potrebe i potrebe svojih povezanih društava.

Crnogorski Telekom je, kao operator sa značajnom tržišnom snagom na relevantnom tržištu, u obavezi da:

• obezbijedi jednake uslove u pogledu rokova, cijena, informacija drugim ooperatorima koji pružaju istovjetne usluge;

• pruža usluge i podatke drugim operatorima pod istim uslovima i istog kvaliteta u odnosu na usluge koje pruža za sopstvene potrebe ili za potrebe svojih povezanih društava;

• dostavi Agenciji ugovore o interkonekciji koji su zakjučeni na osnovu Referentne interkonekcione ponude predviđene obavezom preglednosti iz xxxxx 5.1. ovog dokumenta, najkasnije u roku od 10 xxxx od xxxx zaključivanja istih.

Naime, Crnogorski Telekom, kao operator sa značajnom tržišnom snagom na relevantom tržištu može, u odsustvu regulacije, sprovoditi aktivnosti koje se odnose na pružanje usluge započinjanja (originacije ) poziva koje su diskriminatorne u pogledu uslova, cijena, kvaliteta i predstavljaju prepreke razvoju konkurencije na relevantnom tržištu. Takođe, operator sa značajnom tržišnom snagom može obračunavati usluge započinjanja konkurentskim operatorima po višim cijena u poređenju sa cijenama koje nudi svom maloprodajnom dijelu ili povezanim društvima, čime primjenjuje praksu cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng. price squeeze) drugih operatora. Pored aktivnosti prenošenja značajne tržišne snage na cjenovnim

osnovama, operator sa značajnom tržišnom snagom može primjenjivati i antikonkurentske taktike odgađanja, uskraćivanje informacija, insistiranje na neopravdanim zahtjevima i diskriminatorno korišćenje informacija. Ove aktivnosti dovode u neravnopravan položaj konkurentske kompanije, a u krajnjem i korisnike.

Sprovođenje obaveze nediskriminatornosti će podrazumijevati da alternativni pružaoci usluga obezbijede uslugu započinjanja poziva od veleprodajnog operatora pod istim uslovima kao i njegov maloprodajni dio ili povezana društva. Agencija vjeruje da je važno da i informacije koje operator sa značajnom tržišnom snagom dobije od alternativnih pružaoca usluga ne iskoristi za potrebe svog maloprodajnog dijela i time dovede alternativnog pružaoca usluga u neravnopravan položaj.

Obaveza nediskriminatornosti je komplementarna obavezi obezbjeđenja preglednosti. Crnogorski Telekom je u obavezi da dostavi sve ugovore o interkonekciji, kako bi Agencija mogla provjeriti poštovanje principa nediskriminatornosti.

Takođe, Agencija ocjenjuje da bi se uz ovu obavezu mogla efikasnije sprovoditi i regulatorna obaveza omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja.

Na kraju Agencija konstatuje da zadržavanje ove regulatorne obaveze ne predstavlja nikakvo dodatno operećenje za operatora sa značajnom tržišnom snagom, već samo kvalitativno definiše njegov odnos prema drugim operatorima na veleprodajnom tržištu.

5.3 Obaveza odvajanja računovodstvenih evidencija

Agencija će, shodno Članu 46. Zakona o elektronskim komunikacijama operatoru sa značajnom tržišnom snagom na relevantnom tržištu, zadržati preduzimanje mjera u cilju odvojenog računovodstvenog praćenja poslovnih aktivnosti koje se odnose na pružanje usluga interkonekcije i operatorskog pristupa.

Nametanjem obaveze odvajanja računovodstva regulator obavezuje vertikalno integrisane operatore sa značajnom tržišnom snagom da učine transparentnim svoje veleprodajne cijene i interne transferne cijene, kako bi se moglo osigurati načelo nediskriminacije ali i spriječilo međusobno subvencioniranje između različitih aktivnosti, koje dovodi do neregularnih uslova tržišne konkurencije. Agencija je propisala metodologiju vođenja računovodstva i pravo potpunog pristupa svim relevantnim finansijskim podacima, što uključuje i podatke o prihodima ostvarenim naplatom od trećih lica.

Takođe, Agencija će objavljivati ove podatke s ciljem unapređivanja transparentnosti tržišta, vodeći, pri xxx vodeći računa o stepenu poverljivosti podataka.

Navedena obaveza xx xxxx propisana prethodnom analizom tržišta tako da je Crnogorski Telekom objavio RFI izvještaje za 2011.g. shodno Metodologiji vođenja odvojenih računovodstvenih evidencija i troškovnog računovodstva xxxx xx Agencija propisala. Metodologija odvojenih računovodstvenih evidencija je usaglašena sa domaćim računovodstvenim propisima, međunarodnim računovodstvenim standardima i Preporukom Evropske komisije 2005/698/Evropske komisije3 o odvojenom računovodstvu i modelima troškovnog računovodstva prema regulatornom okviru za elektronske komunikacije.

U skladu sa Preporukom, svrha uvođenja obaveze računovodstvenog odvajanja je da pruži detaljne informacije o poslovnim rashodima i finansijskim rezultatima za relevantna tržišta i usluge. Prilikom pripremanja regulatornih računovodstvenih izvještaja operatori sa značajnom tržišnom snagom će se rukovoditi sledećim principima: troškovne uzročnosti, objektivnosti i nediskriminatornosti, konzistentnosti primjene i transparentnosti.

U skladu sa Preporukom Evropske komisije, Crnogorski Telekom, kao operator sa značajnom tržišnom snagom je uradio račune dobitka i gubitka, izvještaje o angažovanom kapitalu za svaki segment obuhvaćen regulacijom, kao i izvještaje o usklađenosti regulatornih izvještaja sa zakonskim finansijskim izvještajima.

Tadkodje, Crnogorski Telekom, kao operator sa značajnom tržišnom snagom na ovom relevantnom tržištu je sproveo odvajanje računovodstvenih evidencija koje se odnose na uslugu originacije poziva od ostalih veleprodajnih usluga i usluga maloprodajnih tržišta, što će omogućiti Agenciji provjeru poštovanja principa nediskriminatornosti u vezi sa cijenama započinjanja (originacije) poziva iz mreže Crnogorskog Telekom-a, kao i principa preglednosti svih veleprodajnih cijena po kojima Crnogorski Telekom svoje usluge pruža ostalim operatorima, kao i internih transfernih naknada po kojima Crnogorski Telekom svoje usluge pruža svome maloprodajnom dijelu i povezanim društvima(trećim licima).

U cilju xxxx efikasnosti primjene obaveza obezbjeđenja preglednosti i nediskriminatornosti, Agencija ocjenjuje neophodnim zadržati, prethodnom analizom odredjenu, obavezu. Obaveza vođenja odvojenih računovodstvenih evidencija je neophodna u smislu identifikacije antikonkurentskih aktivnosti operatora sa značajnom tržišnom snagom na relevantnom tržištu, kao što su praksa unakrsnog subvencionisanja i primjena cjenovnog stezanja profitne xxxxx (eng. Price Squeeze) drugih operatora.

3 7 Commission Recommendation 2005/698/EC of 19 September 2005 on accounting separation and cost accounting systems under the regulatory framework for electronic communications

Polazeći od već nametnutih (prethodnom analizom tržišta) i zadržanih obaveza nediskriminatornosti i transparentnosti, Agencija ocjenjuje obavezu vođenja odvojenih računovodstvenih evidencija adekvatnom i proporcionalnom.

5.4. Obaveza omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja

Agencija će, shodno članu 47. Zakona o elektronskim komunikacijama zadržati preduzimanje mjera u cilju ispunjavanja svih opravdanih zahtjeva za pristup i korišćenje određenih elemenata elektronskih komunikacionih mreža i pripadajuće infrastrukture, uključujući i pristupnu mrežu.

U slučaju postojanja prepreka razvoju tržišne konkurencije koje se odnose na odbijanje zaključivanja ugovora o interkonekciji i pristupu, gdje operatori zavise od infrastrukture drugog operatora za pružanje maloprodajnih usluga, potrebno je da Agencija postavi okvire, odnosno nastavi sa odgovarajućim regulatornim obavezama, kako bi se onemogućilo uskraćivanje pristupa i interkonekcije ili bilo koje drugo neprihvatljivo uslovljavanje.

Pravilnik o operatorskom pristupu i interkonekciji ( Sl.list CG 79/09) propisuje uslove za obezbjeđenje operatorskog pristupa i intekonekcije, prava i obaveze operatora u vezi sa operatorskim pristupom i interkonekcijom, uslove pod kojima operatori mogu ograničiti interkonekciju ili operatorski pristup.

Crnogorskom Telekom-u, koji ima značajnu tržišnu snagu na ovom relevantnom tržištu, Agencija zadržava propisanu obavezu (prethodna analiza tržišta) i propisuje obavezu omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja.

Crnogorski Telekom je obavezan da:

1) u dobroj namjeri pregovara sa operatorima o zahtjevima operatorskog pristupa;

2) omogući operatorski pristup određenim mrežnim elementima;

3) izvrši interkonekciju u skladu sa odredbama Pravilnika o operatorskom pristupu i interkonekciji;

4) ne uskrati prethodno ostvareni operatorski pristup ili korišćenje mogućnosti;

5) obezbijedi određene usluge na veleprodajnoj osnovi, zbog preprodaje tih usluga na maloprodajnom tržištu;

6) odobri otvoreni pristup tehničkim interfejsima, protokolima ili drugim tehnologijama i mogućnosti koje su nezamjenljivo potrebne za interoperabilnost usluga ili mreža, uključujući i virtuelne meže;

7) obezbijedi zajednički smještaj opreme ili druge oblike zajedničkog korišćenja mogućnosti infrastrukture;

8) obezbijedi mogućnosti koje su potrebne za obezbjeđivanje korisnicima interoperabilnosti usluga, xx xxxxx do xxxxx, uključujući usluge inteligentnih mreža, distributivnih sistema ili roaminga u mobilnim mrežama;

9) obezbijedi pristup sistemima za podršku ili sličnim sistemima, koji su potrebni za obezbjeđivanje konkurencije prilikom vršenja usluga.

Crnogorski Telekom xx xxxxx da pruži pristup svojoj mreži operatorima koji pružaju usluge sa dodatom vrijednošću.

Crnogorski Telekom je u obavezi da, shodno Pravilniku o operatorskom pristupu i interkonekciji, odgovori na zahtjev za operatorski pristup i interkonekciju u roku od 15 xxxx od xxxx podnošenja zahtjeva. Ukoliko zahtjev za operatorski pristup ili interkonekciju nije potpun, Crnogorski Telekom traži da podnosilac dopuni svoj zahtjev u roku od 15 xxxx od xxxx podnošenja nepotpunog zahtjeva.

Agencija smatra da je potrebno obavezati Crnogorski Telekom da obezbijedi ugovor o nivou usluge- SLA (eng. Service Level Agreements) za sve oblike relevantnih usluga, kao što su npr. rokovi uspostavljanja usluge, vrijeme otklanjanja kvarova. Sastavni dio svakog SLA xxxxx xx xxxx i odgovarajuće naknade (penali) u slučaju neispunjavanja određenih rokova u SLA. U skladu sa navedenim, Agencija smatra da Crnogorskom Telekom-u treba biti određeno pružanje ugovora o nivou usluge (SLA), koje će činiti sastavni dio predmetne Referentne ponude. Kako bi se obezbijedila primjena nametnutog nivoa SLA, Agencija predlaže određivanje obaveze Crnogorskom Telekom-u da objavljuje glavne pokazatelje efikasnosti- KPI (eng. Key Performance Indicators) na kvartalnoj osnovi ili na zahtjev Agencije, što je detaljno navedeno u dijelu obaveze preglednosti.

Operatorski pristup Crnogorski Telekom može ograničiti samo u slučaju da operatorski pristup nije izvodljiv iz tehničkih razloga. U xxx slučaju Crnogorski Telekom xx xxxxx da detaljno obrazloži razloge svog odbijanja zahtjeva i dostavi ih podnosiocu zahtjeva, u roku od 15 xxxx od xxxx podnošenja zahtjeva.

Operatori su dužni da zaključe ugovor o operatorskom pristupu ili interkonekciji u roku od 45 xxxx od xxxx podnošenja potpunog zahtjeva.Potpisani ugovori o operatorskom pristupu ili interkonekciji se dostavljaju Agenciji radi evidencije i ocjene usklađenosti sa Zakonom, u roku od 10 xxxx od xxxx potpisivanja.

Crnogorski Telekom xxxx u dobroj mjeri pregovarati sa operatorima o zahtjevima operatorskog pristupa određenim mrežnim elementima. U slučaju da se ova obaveza ne nametne Crnogorski Telekom bi mogao nametnuti potencijalnim konkurentima na vertikalno povezanom veleprodajnom i maloprodajnom tržištu razne oblike neopravdanih instrumenata osiguranja

plaćanja, bankarskih garancija, u pogledu uslova i iznosa ili neopravdano podsticati korišćenje skupljih tehnologija za pružanje usluge i to samo iz razloga povećanja troškova postojećih i potencijalnih konkurenata. Isto tako Crnogorski Telekom bi mogao tražiti nivo informacija iznad potrebnog i tehnički opravdanog za pružanje relevantne usluge.

Crnogorski Telekom je u obavezi da omogući operatorski pristup određenim mrežnim elementima, na način da operatori xxxx xxxx uslugu, neće biti u obavezi da plaćaju dodatne uslove i troškove, koji nijesu potrebni za pružanje zahtijevane usluge.

Crnogorski Telekom ne smije uskratiti prethodno ostvareni operatorski pristup i interkonekciju, s obzirom da bi to imalo za rezultat povećanje troškova operatora koji su imali ostvaren pristup ili interkonekciju.

Crnogorski Telekom je u obavezi da obezbijedi određene usluge na veleprodajnoj osnovi, zbog preprodaje tih usluga na maloprodajnom tržištu;

Agencija obavezuje Crnogorski Telekom da odobri otvoreni pristup tehničkim interfejsima, protokolima ili drugim tehnologijama i mogućnosti koje su nezamjenljivo potrebne za interoperabilnost usluga ili mreža. Agencija ocjenjuje da je obaveza nužna za uspostavljanje i održavanje konkurencije na tržištu, jer bi u protivnom konkurentima bio onemogućen pristup na tržište ili ne bi mogli ponuditi uslugu istog kvaliteta na maloprodajnom tržištu.

Crnogorski Telekom je u obavezi da obezbijedi zajednički smještaj opreme ili druge oblike zajedničkog korišćenja mogućnosti infrastrukture. Osiguranjem ove obaveze, ukoliko je to tehnički izvodljivo, doprinosi se snižavanju troškova poslovanja konkurentskih kompanija kojima se pruža mogućnost zajedničkog korišćenja infrastrukture.

Agencija obavezuje Crnogorski Telekom da obezbijedi mogućnosti koje su potrebne za obezbjeđivanje korisnicima interoperabilnosti usluga, na način da osigura pružanje relevantne uluge po fer i razumnim uslovima, a koji se ne razlikuju od uslova koje nudi svom maloprodajnom dijelu ili povezanom društvu.

Agencija obavezuje Crnogorski Telekom da obezbijedi pristup sistemima za podršku ili sličnim sistemima, kojim se pospješuje konkurencija kod pružanja relevantnih usluga.

Propisivanje obaveze omogućivanja pristupa elementima mreže i njihovog korišćenja je opravdano i proporcionalno aktuelnim i potencijalnim preprekama na ovom tržištu, jer se radi o regulatornoj obavezi koja doprinosi većem stepenu konkurencije na odgovarajućem maloprodajnom tržištu.

Agencija ocjenjuje da obaveza pristupa i korišćenja posebnih djelova mreže nije sama po sebi dovoljna da na efikasan način reguliše prepreke razvoju konkurencije na relevantnom tržištu. Drugim riječima, zadržavanje obaveza pristupa i korišćenja posebnih djelova mreže je komplementarna obavezi obezbjeđenja preglednosti, odnosno objavljivanja referentne interkonekcione ponude. Nadalje, obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva je prateća i neophodna obaveza sa aspekta obezbjeđenja efikasne konkurencije i zaštite interesa krajnjih korisnika.

5.5. Obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva

Agencija je , shodno članu 48. Zakona o elektronskim komunikacijama operatoru sa značajnom tržišnom snagom naredila preduzimanje obaveze kontrole troškova prema propisanoj metodologiji troškovnog računovodstva.

Operator kojem je naređeno preduzimanje mjera troškovne orjentacije, xxxx dokazati da su cijene izračunate na osnovu troškova uz prihvatljivu stopu prinosa na investiciona ulaganja. Prilikom provjeravanja ispunjavanja te obaveze Agencija može primijeniti metode troškovnog računovodstva koje su nezavisne od onih koje primjenjuje operator. Agencija može od operatora Rješenjem takođe zahtijevati, da obrazloži i po potrebi koriguje cijene, pri čemu teret eventualnog dokazivanja snosi operator.

Član 48. stav 5. Zakona propisuje da Agencija će propisati mehanizam pokrivanja troškova ili metodologiju određivanja cijena, što xxxx biti primjereno ciljevima unaprijeđenja efikasnosti i održive konkurencije, ciljevima razvoja i povećanju koristi za krajne korisnike. Agencija može koristiti i upoređenja sa cijenama na uporedivim tržištima ili tržištima sa razvijenom konkurencijom, uzimajući u obzir specifičnosti domaćeg tržišta.

Svrha određivanja obaveze nadzora cijena i vođenja troškovnog računovodstva jeste osiguranje ravnopravnih transparentnih kriterijuma, kao i te kriterijuma koji podstiču razvoj konkurencije, a koje operator treba primjeniti prilikom raspodjele troškova na usluge koje pruža.Troškovno računovodstvo odnosi se na skup pravila i procedura koji osiguravaju raspodjelu troškova, xxxxxxx, imovine, obaveza i kapitala na pojedine aktivnosti i usluge.

Model troškovnog računovodstva omogućava sprovođenje obaveze računovodstvenog razdvajanja i provjeru troškovne orijentisanosti i cijena u svrhu sprečavanja međusobnog subvencioniranja, zatim previsokih ili preniskih cijena i neefikasnog ponašanja operatora sa značajnom tržišnom snagom.

Zadržavanjem navedene obaveze, Agencija će otkloniti prepreku razvoju konkurencije na ovom relevantnom tržištu koja se odnosi na vertikalno prenošenje značajne tržišne snage i praksu unakrsnog subvencioniranja usluga.

Obaveza nadzora cijena i troškovnog računovodstva je nametnuta Crnogorskom Telekom-u kao operatoru sa značajnom tržišnom snagom na tržištu započinjanja (originacije) poziva zato što bi Crnogorski Telekom mogao vršiti vertikalno prenošenje značajne tržišne snage na način da cijene započinjanja (originacije) poziva utvrđuje iznad nivoa stvarnih troškova pružanja te usluge, dok usluge poziva na pripadajućem maloprodajnom tržištu utvrđuje ispod nivoa stvarnih troškova.

Xxxxxxxx xx xxxxx mogućnost da, shodno članu 48. Zakona(50/08), koristi metodologiju “benchmarking-a”za potrebe određivanja cijena, uzimajući u obzir specifičnosti domaćeg tržišta. U analizi tržišta poziva koji potiču iz javne telefonske mreže i koji se pružaju na fiksnoj lokaciji – veleprodajni nivo, primijenila utvrdjene jedinične sijene iskazane u RFI izvještajima Crnogorskog Telekoma utvrdjenim troškovnim modelom.

RFI izvještaji Crnogorskog Telekoma su odobreni Odlukom(0102-4739/2 od 26.09.2013.godine) o prihvatanju sprovedenih aktivnosti Crnogorskog Telekom-a na Projektu računovodstvenog odvajanja i troškovnog računovodstva za fiksnu i mobilnu mrežu za 2012. godinu., tako da je u RFI izvještajima iskazana cijena polaznih poziva u okviru mrežnog koda pristupne xxxxx(lokalna originacija) je 0,0077€, a cijena nacionalnog polaznog poziva ( single transit) 0,0101€ i kao takve cijene će se primjenjivati u skladu sa zakonskim rokom za izmjenu RIP-a.

ʺAgencija može pristupiti utvrđivanju cijena relevantnih usluga na osnovu Revidiranih regulatornih godišnjih finansijskih izvještaja u periodu do naredne analize relevantnog tržištaʺ.

Broj:

Podgorica, 23.10.2013. godine

Document Metadata

Table of Contents

CRNA GORA

Document Metadata