ДOH¥MEHT 3 A J ABHN ПOЛNTNHN

HOPNДOPNTE 8 N 10Д

ДAЛN NMAME ДOBOЛHO ГAPAHЦNN ДEHA

N3ГPAДБATA HA ABTOПATN HEMA ДA BЛNJAE HEГATNBHO BP3 Ш¥MCHNOT 8OHД

HOPNДOPNTE 8 N 10Д

ДAЛN NMAME ДOBOЛHO ГAPAHЦNN ДEHA

N3ГPAДБATA HA ABTOПATN HEMA ДA BЛNJAE HEГATNBHO BP3 Ш¥MCHNOT 8OHД

Nэдавач

Македонско сдрушение на млади правници

Aвтop

Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxx

Vpедници

Xxxxx Xxxxxxxx и Xxxx Xxxxxxxx

Пpoект

Граŕанските органисации во акциjа са климатските промени

Спpoведувачи

Проектот го спроведува Центарот са истрашување и информирање на шивотната средина Eко-Cвест во сора6отка со Македонското сдрушение на млади правници-МЗПМ и Органисациjата са поврсување на природни вредности и луŕе – ЦНВП

Лектуpа

Xxxxxxxx Xxxxxxxxx-Попетревска

Гpафички диэајн

Xxxxx Xxxxx

Скoпје, 2023

Oваа аналиса е подготвена во рамките на проектот „Граŕанските органисации во акциjа са климата“, поддршан од Шведската меŕународна агенциjа са расвоjна сора6отка – СNДA. Nсрасените ставови и мислења се на авторите на оваа аналиса и нушно не ги одрасуваат ставовите и мислењата на донаторот и на владата на Xxxxxxx.

pE3ИME 1

BOBEД l

MEТOДOЛOГИЈА E

3АNТИТАТА HА N7MИТE И НOpИДOpИТE 8 И 10-Д 4

3АNТИТАТА HА N7MИТE BO E7 fb

СЛ7 АЈOТ СO N7MАТА БЈАЛOBИENА 7

(НOMИСИЈАТА ПpOТИB ПOЛСНА - C-441/17)

OЦEHА HА BЛИЈАHИEТO Bp3 NИBOТHАТА СpEДИHА 10

ДАЛИ НOpИДOpИТE ÉE ПOДЛENАТ HА 1l

3АДOЛNИТEЛHА OЦEHА HА BЛИЈАHИE HА ПpOEНТOТ Bp3 NИBOТHАТА СpEДИHА?

3АНЛ7 OЦИ И ПpEПOpАНИ 14

НOpИСТEHА ЛИТEpАТ7pА 15

COДPNNHA

pE3ИME

Владата на PCM на 7.3.2023 година го одо6ри договорот sа иsград6а на Коридоритe 8 и 10-д. Групи пратeници поднeсоа дeвeт прeдлоsи sа иsмeнувањe sакони, кои, спорeд о6раsлошeниeто, сe нeопходни sа рeалиsација на проeктот. Meŕу другитe 6eа прeдлошeни и иsмeни на 3аконот sа шумитe. Cо прeдлог-иsмeнитe сe урeди дeка постапката sа трајна прeнамeна на шумско seмјиштe нeма да сe врши кога сe ра6оти sа „sа град6и од стратeшки интeрeс утврдeни со sакон“.

Владата на 8.5.2023 со користeњe на т.н. скратeна процeдура со „eвропско sнамeнцe“ достави прeдлоsи sа пeт од sаконитe sа кои вeíe 6eа поднeсeни прeдлоsи од пратeницитe. Meŕу нив нe 6eшe 3аконот sа шуми иако планираната дeлница од Гостивар до Букојчани во голeма мeрка минува ниs шумско seмјиштe и íe трe6а да сe иsврши сeчeњe шума.

Она што останува како гаранција дeка при sафаíањeто на шумитe íe 6идат прeseмeни мeрки sа sаштита на шивотната срeдина e спровeдувањeто постапка sа оцeна на влијаниeто врs шивотната срeдина. Оцeната на влијаниeто врs шивотната срeдина има цeл да ги прeдвиди потeнцијанитe штeтни влијанија врs шивотната срeдина и да ги иs6eгнe или намали таквитe штeтни влијанија, при што истоврeмeно трe6а да сe довeдат во рамнотeша цeлитe во однос на шивотната срeдина, социјалнитe и eкономскитe цeли.

Во макeдонското sаконодавство e прeдвидeна постапка sа оцeна на влијаниeто врs шивотната срeдина и проeкти што sадолшитeлно подлeшат на оцeна на влијаниeто врs шивотната срeдина, што e синхрониsирано со дирeктивата на Eвропската Унија (EУ). Nsград6ата на автопатишта влeгува во проeкти кадe што e потрe6на и sадолшитeлна оцeната на влијаниeто врs шивотната срeдина согласно прописитe на Peпу6лика Ceвeрна Mакeдонија (PCM) и EУ. Ceпак, иако процeсот e sапочнат, сe уштe нe постои оцeна на влијаниe врs шивотната срeдина sа првиот дeл од автопатот Гостивар-Букојчани, кадe што има пространство на шума.

Прeд Cудот на правдата на Eвропската Унија сe води прeдмeт, sа кој вeíe e донeсeна прва прeсуда, на која и прeтходeла врeмeна мeрка, која прeдвидува sапирањe на сeчата и каsни од 100.000 eвра на дeн. Ce ра6оти sа случај од осо6eна вашност и прeсeдан во о6ласта на правото на шивотната срeдина и sаштита на шумитe. Cпорeд Cудот, „овластувањe sа план или проeкт мошe да 6идe дадeно само под услов надлeшнитe органи да сe увeрат дeка планот или проeктот нeма да има трајни нeгативни eфeкти врs интeгритeтот на односната локација. Tоа e случај кога нeма раsумно научно сомнeвањe sа отсуство на такви eфeкти.

Oттаму, cе наглаcува cледново: Eфикаcна иэвед6а на cтpатешки пpоекти не cмее да подpаэ6иpа негативен ефект вpэ нивотната cpедина и поcтоење пpавна неcигуpноcт!

BOBEД

Nумитe сe од суштинско ѕначeњe ѕа нашeто ѕдравјe и 6лагосостој6а, како и ѕа ѕаштитата на шивотната срeдина воопшто. Тиe имаат 6огат 6иодивeрѕитeт (80% од 6иодивeрѕитeтот во свeтот сe наоŕа во шумскитe прeдeли)1 и сe од огромна вашност во 6ор6ата против климатскитe промeни. Hи о6eѕ6eдуваат чиста вода, храна, лeкови и матeријали (25% од луŕeто ѕависат од шумитe ѕа eгѕистeнција и приходи),2 го намалуваат риѕикот од катастрофи и ја ста6илиѕираат почвата.

Eвропа e eдeн од нај6огатитe шумски рeгиони во свeтот (45% од ѕeмјата на Eвропа e покриeна со шуми).3 Ceпак, сeгашнитe практики ѕа управувањe со шумитe нe сe сeкогаш во согласност со потрe6ата да сe о6eѕ6eди висока 6иолошка раѕновидност во шумскитe eкосистeми. Cо постојано ѕголeмувањe на по6арувачката ѕа дрва, шумитe и нивнитe eкосистeми продолшуваат да страдаат од ѕагадувањeто на воѕдухот и водитe, ѕагу6ата на шивeалиштата и 6иолошката раѕновидност и допирањeто на ур6анитe о6ласти.4

Природнитe услови во PCM, условeни од мeстополош6ата, климата, рeлјeфот, пeдолошко-гeолошката град6а на тeрeнот, како и од хидролошко-хидрографскитe карактeристики, овоѕмошуваат опстанок и раѕвој на голeм 6рој раститeлни и шивотински видови. Поради тоа, нашата дршава сe в6ројува во ѕeмјитe со 6огат 6иодeвирѕитeт. Голeм 6рој раститeлни и шивотински видови сe рeликти и eндeмити.5

Поради овиe општокорисни функции, шумитe сe дeл од националното 6огатство. Nумитe сe ѕаштитeни и со Уставот. Члeнот 56 од Уставот на PCM гласи „ситe природни 6огатства на Peпу6ликата, раститeлниот и шивотинскиот свeт, до6рата во општа употрe6а, како и прeдмeтитe и о6јeктитe од осо6eно културно и историско ѕначeњe опрeдeлeни со ѕакон сe до6ра од општ интeрeс ѕа Peпу6ликата и ушиваат посe6на ѕаштита“.

1 European Commission, Forests

2 Ibid

3 Ibid

4 Ibid

5 Национални шуми, Шумите во PСМ 2

МЕТОДОЛОГИЈА

Непосреден повод што ја наметна потре6ата од овој документ 6еше најавениот проект sа иsград6а на автопатишта на Коридорите 8 и 10-д, кои во одреден дел тре6а да поминуваат и ниs шуми. Документот содрши правна аналиsа на импликациите од предлошените иsмени во правната рамка неопходна sа реалиsација на проектот ниs приsмата на sаштитата на шивотната средина. Понатаму документот ги идентификува и укашува на стандардите на правото на EУ, како и на практиката на Cудот на правдата на EУ што се однесува на sаштитата на шумите. Врs основа на аналиsата, документот предлага препораки sа унапредување на политиките кои íе овоsмошат градење автопати со минимално влијание врs шумите и шивотната средина. При иsра6отката на овој документ е спроведено канцелариско истрашување и се аналиsирани релевантни прописи, иsвештаи, како и други акти.

3АNТИТАТА HА N7MИТE И

НОрИДОрИТE 8 И 10-Д

Со6ранието на PСM во 2021 со посе6ен sакон6 утврди стратешка национална вашност на иsград6а на Коридорите 8 и 10-д.7 Со sаконот го определи конsорциумот Xxxxxxx and Enka JV да го реалиsира проектот и ја овласти Владата да води процес sа склучување договор sа градење. 3аконот му овоsмошува на конsорциумот да спроведе „униeαтен процес нα изгрαдбα нα Hроеeтот преeу брзα методα нα плαнирαае, изведбα и изгрαдбα“. Со ова, имплицитно се навестува повластен третман на стратешкиот партнер, 6еs да 6иде уредено на кој начин íе се спроведе „уникатниот процес на иsград6а„ имајíи ги предвид постојните sакони.

Владата на PСM на 7.3.2023 година го одо6ри договорот sа иsград6а на Коридорите 8 и 10-д. Договорот и, осо6ено, о6врските што дршавата ги има преsемено не 6еа јавно о6јавени со ниsа противречни о6раsлошенија, од тоа дека се ра6оти sа класифицирана информација до тоа дека се ра6оти sа деловна тајна. О6врските на дршавата до некаде се о6sнанија на 3.4.2023, кога групи пратеници поднесоа девет предлоsи sа иsменување sакони,8 кои, според о6раsлошението, се неопходни sа реалиsација на проектот.

Mеŕу другите 6еа предлошени и иsмени на 3аконот sа шумите. Со предлог-иsмените се уреди дека постапката sа трајна пренамена на шумско sемјиште нема да се врши кога се ра6оти sа „sа град6и од стратешки интерес утврдени со sакон“.9 Според 3аконот sа шумите, трајна пренамена се врши sа иsград6а на о6јекти од јавен интерес, како и sа вршење ра6оти од јавен интерес утврден со sакон.10 Сепак, постапка sа трајна пренамена не се врши sаради спроведување документи sа просторно и ур6анистичко планирање, вклучувајíи просторен план на Pепу6лика Северна Mакедонија, просторен план sа регион и просторен план sа подрачје од посе6ен интерес sа Pепу6лика Северна Mакедонија. Според Просторниот план sа периодот 2004–2020, делницата од Гостивар до Кичево е предвидена sа автопат, додека делницата од Прилеп до Битола е предвидена sа магистрален пат.11

Предлоsите наидоа на сериоsни реакции и отпор помеŕу граŕаните и стручната јавност. Клучни аргументи што 6еа дека се воспоставува двоен правен решим, се нарушува владеењето на правото и се доведува до риsик sаштитата на ра6отничките права и шивотната средина. Поради тоа, постапката по овие предлоsи sастана во Со6ранието и ра6отните тела.

6 Закон са утврдување jавен интерес и номинирање стратешки партнер са имплементациjа на проектот са исград6а на инфраструктурниот Коридор 8 (делница: Тетово – Гостивар – Букоjчани и проектот са автопатот Тре6еништа – Струга – Ḱафасан) и Коридорот 1O-д (делница на автопатот Прилеп – Битола) во Репу6лика Северна Македониjа, „Слуш6ен весник на Репу6лика Северна Македониjа“ 6р. 163/2O21.

7 Поимите Коридор 8 и Коридор 1O-д согласно овоj сакон се однесуваат на посе6ни делници и тоа Коридорот 8 се однесува на делниците: Тетово – Гостивар – Букоjчани и автопатот Тре6еништа – Струга – Ḱафасан, додека Коридорот 1O-д се однесува на Прилеп – Битола.

8 Се ра6отеше на предлог-сакони са исменување и дополнувања на саконите са: градење, ура6нистичко планирање, семjоделско семjиште, шумите, ра6отните односи, минералните суровини, експроприjациjа, културно наследство, како и на основниот сакон са утврдување стратешки интерес и номинирање стратешки партнер.

9 Предлог на Закон са исменување и дополнување на Законот са шумите, по скратена постапкa, април 2O23, членови 1 и 2.

1O Закон са шумите, „Слуш6ен весник на Репу6лика Македониjа“ 6р. 64/2OO9, 24/2O11, 53/2O11, 25/2O13, 79/2O13, 147/2O13, 43/2O14, 16O/2O14, 33/2O15, 44/2O15, 147/2O15, 7/2O16 и 39/2O16 и „Слуш6ен весник на Репу6лика Северна Македониjа“ 6р. 274/2O22, член 14 став 2.

11 Просторен план на Репу6лика Северна Македониjа (2OO4-2O2O). Карта 6р. 13. 4

3а да ја откочи постапката, Владата на 8.5.2023 со користeњe на т.н. скратeна процeдура со „eвропско ѕнамeнцe“ достави прeдлоѕи ѕа пeт12 од ѕаконитe, ѕа кои вeíe 6eа поднeсeни прeдлоѕи од пратeницитe. Прeдлоѕитe 6eа попрeциѕни, мeŕутоа суштината на рeформитe 6eшe иста, воспоставувањe посe6eн правeн рeшим во кој постојнитe постапки íe 6идат ѕначитeлно ѕа6рѕани или ѕао6иколeни. Постапката со eвропското ѕнамeнцe ѕаради ограничeнитe рокови ѕа дискусија и мошности ѕа амандмани овоѕмоши овиe пeт прeдлог-ѕакони да сe донeсат.

Meŕу нив нe 6eшe 3аконот ѕа шуми иако планираната дeлница од Гостивар до Букојчани во голeм дeл минува ниѕ шумско ѕeмјиштe и íe трe6а да сe иѕврши сeчeњe шума.13 Поради тоа, сe поставува прашањeто дали Владата íe достави посe6eн прeдлог ѕа иѕмeни на 3аконот ѕа шумитe, дали íe сe продолши постапката по прeдлогот поднeсeн од пратeницитe или воопшто мошe да нe дојдe до иѕмeни на 3аконот ѕа шуми. Она што во оваа фаѕа мошe да сe прeтпостави, имајíи ги прeдвид располошливитe (ограничeни) податоци, e дeка ѕафаíањeто на шумитe íe сe иѕврши 6eѕ постапка ѕа прeнамeна, а притоа повикувајíи сe на о6раѕлошeниeто дeка со проeктот сe спровeдува Просторниот план на Рeпу6лика Сeвeрна Mакeдонија.

12 Градење, ур6анистичко планирање, ра6отни односи, експроприjациjа и основниот сакон са утврдување стратешки интерес и номинирање стратешки партнер.

13 JПДП. Nсвестување са намера са исград6а на автопат A2, Делница Гостивар – Кичево, август, 2O15, страница 24. 5

3АNТИТАТА HА N7MИТE BO E7

EУ дели неколку надлешности поврѕани со шумите со ѕемјите-членки, вклучително шивотната средина, климата и ѕемјоделството. Додека ги остварува овие надлешности, Унијата го почитува принципот на супсидијарност. Конкретно, ѕаштитата на шумите е основен дел од еколошките активности на EУ и надлешноста на EУ ѕаснована на членовите 191-192 од Договорот ѕа функционирање на EУ, како што е потврдено од Eвропскиот суд на правдата.

Nако нема „ѕаедничка политика ѕа шуми“, шумите на ниво на EУ се регулирани со повеíе правни инструменти: Cтратегија ѕа шуми на EУ ѕа 2030 година; Директивата 1999/105/EC ѕа рекламирање на шумскиот репродуктивен материјал; Регулативата (EC) 6р. 1698/2005 ѕа поддршка на руралниот раѕвој; Регулативата (EC) 6р. 2152/2003 во врска со мониторинг на шумите и интеракции со шивотната средина во [Eвропската] ѕаедница; Директивата 2000/29/EC ѕа ѕаштитни мерки против појава на штетни органиѕми на растенијата и проиѕводите од нив и против нивното ширење во [Eвропската] ѕаедница; Регулатива (EC) 6р. 2173/2005 ѕа воспоставување FLEGT шема ѕа лиценцирање ѕа увеѕување дрва во Eвропската ѕаедница; Регулатива (EC) 6р. 1024/2008 ѕа воспоставување детални правила ѕа имплементација на Регулативата (EC) 6р. 2173/2005; Регулатива (EC) 6р. 995/2010 ѕа воспоставување о6врски ѕа операторите што пласираат дрва и дрвени проиѕводи на паѕарот.14

Cтратегијата ѕа шуми на EУ ѕа 2030 година е една од водечките иницијативи на Eвропскиот ѕелен договор. Cтратегијата поставува виѕија и конкретни активности ѕа подо6рување на квантитетот и квалитетот на шумите на EУ и ѕајакнување на нивната ѕаштита, о6новување и отпорност. Tаа има цел да ги прилагоди европските шуми на новите услови, временските екстреми и високата неиѕвесност предиѕвикана од климатските промени.15

Заштитата на шивотната средина е кодификувана во членот 37 од Повел6ата ѕа основните човекови права на Eвропската Унија и гласи: „Во политиките на Унијата мора да 6иде интегрирано и осигурено високо ниво на ѕаштита на природната средина и подо6рување на нејѕиниот квалитет во согласност со начелото ѕа одршлив раѕвој“. Cо овој член практично ѕаштитата на шивотната средина до6и ѕначење ѕа човековите права во правниот контекст на EУ.16

14 Федерално министерство са семjоделство, шумарство, региони и водостопанство на Pепу6лика Aвстриjа, Право са шуми – Eвропска Униjа и меŕународно право

15 European Commission, Forests

16 Повел6а са основните права на Eвропската Униjа 6

СЛ7 АЈOТ СO N7MАТА БЈАЛOВИЕNА

(НOMИСИЈАТА ПрOТИВ ПOЛСНА - C-441/17)

Nумата Бјаловиеша е ѕаштитено место, светско наследство на XXXXXX и претставува една од најдо6ро ѕачуваните шуми во Eвропа. Во 2012 година Полска донела план ѕа управување со шумата ѕа периодот 2012-2021, во 2015 година донела план ѕа управување во кој воспоставила конѕерваторски мерки и цели ѕа шумата, а во март 2016 полските власти донеле одлука ѕа иѕменување на планот од 2012 година, со која се доѕволува трикратно ѕголемување на операциите ѕа сеча во нејѕиниот округ, како и ѕа сеча во о6ластите досега исклучени од каква 6ило интервенција. Оправдувањето ѕа одлуката од 2016 година 6ило ѕаштита од штета на шумата како реѕултат на ширењето на 6у6ачки на кората на смреките (spruce bark beetle). 3а сите документи освен ѕа одлуката од 2016 година, 6ила спроведена оцена на влијанието врѕ шивотната средина.17

3ONТO СЛ7 АЈOТ БЈАЛOВИЕNА Е рЕЛЕВАHТЕH ПрИ И3ГрАДБА HА AВТOПАТOТ OД НOрИДOрOТ 8?

y Aктивностите ѕа иѕград6а на Коридорот 8 се одвиваат во природата, во смисла на дефиницијата од 3аконот ѕа ѕаштита на природата. Притоа, како и во случајот Бјаловиеша, активностите ѕа иѕград6а на Коридорот 8 опфаíаат сечење шума

y Cудот на правдата на EУ дава насоки и воспоставува стандарди ѕа квалитетот на оцената на влијанието врѕ шивотната средина

y Оцената на влијанието врѕ шивотната средина е ѕадолшителна согласно 3аконот ѕа шивотната средина и 3аконот ѕа ѕаштита на природата, а се споменува и во дефинициите од 3аконот ѕа шумите

y Cтандардите на CПEУ ѕа квалитетот на оцената на влијанието врѕ шивотната средина се дел од acquis comunitar на EУ, следствено на тоа тие се применливи и релевантни ѕа Cеверна Македонија, која очекува да ги ѕапочне пристапните преговори

y Пресудата во случајот Бјаловиеша го потенцира аналиѕирањето на кумулативниот ефект што други проекти моше да го имаат врѕ ѕаштитените подрачја, иако не се директно поврѕани со нив. Во околината на трасата на Коридорот 8 се наоŕа Hационалниот парк

„Маврово“, а самата траса се до6лишува до Пештерата У6авица, која е ѕаштитена како споменик на природата,18 па оттука се истакнува потре6ата да се следат стандардите на EУ при иѕра6отувањето на оцената на влијанието врѕ шивотната средина

y Пресудата на CПEУ дава насоки ѕа начинот на кој тре6а да се толкуваат одред6ите ѕа ѕаштита на природата и 6иодиверѕитетот vis a vis економските, социјалните и културните потре6и на дршавата

17 Види подетaлно параграфи 16-53 од Пресудата на Судот на правдата на Eвропската Униjа, C- 441/17, Комисиjата против Полска од 17.4. 2O18 година.

xxxxx://xxx.xxxxx.xxx.xx/xx-xxxxxxx/xxxxxxx/0X00/0X/Xxxxxxxxxxxx-xx-xxxxxx-xxxxxxx-Xxxxxxxx-Xxxxxx.xxx

18 JПДП. Nсвестување са намера са исград6а на автопат A2, Делница Гостивар – Кичево, август, 2O15, страница 13.

Во рамки на постапката sа прекршување на правото на EУ, Eвропската комисија во 2017 година повела постапка против Полска пред Cудот на правдата на Eвропската Унија (CПEУ). Големиот совет на CПEУ на 17.4.2018 донел пресуда со која утврдил дека Полска ги прекршила одред6ите од директивите што генерално се однесуваат на sаштита на шивеалиштата и sа sаштита на птиците.19

Cпоред CПEУ, „овластување sа план или проект, моше да 6иде дадено само под услов надлешните органи да се уверат дека планот или проектот нема да има трајни негативни ефекти врs интегритетот на односната локација. Tоа е случај кога нема раsумно научно сомневање sа отсуство на такви ефекти. Hадлешните национални власти не мошат да одо6рат интервенции каде што постои риsик од трајно оштетување на еколошки карактеристики на локациите што се домаíини на типови природни шивеалишта од интерес или приоритет на Заедницата. Tоа 6и 6ило осо6ено случај кога постои риsик дека интервенцијата íе доведе до исчеsнување или делумно и непоправливо уништување на таков природен тип на шивеалиште на sасегнатата локација.“20

Pаsгледувајíи го конкретниот случај, CПEУ посе6но се осврнал и укашал дека

„процената на влијанијата на планот или проектот што не се директно поврsани или неопходни sа управувањето со sасегнатото подрачје,21 мора да го sеме предвид и кумулативниот ефект што проиsлегува од тој план или проект, во ком6инација со други планови и проекти, а во насока на воспоставените конsерваторски цели sа тоа подрачје“. CПEУ, имајíи предвид дека полските власти во моментот кога ја носеле одлуката од 2016 година, се уште ги немале реsултатите од анкетата поврsана со 6иодиверsитетот на подрачјето, укашал дека „процената не моше да се смета sа соодветнα, во смисла на sначењето на првата реченица од членот 6(3) од Xxxxxxxxxxx sа шивеалишта, во ситуација кога недостасуваат ашурирани податоци sа sаштитените шивеалишта и видови. Cо оглед на тоа дека полските власти sнаеле оти податоците со кои располагале кога ја носеле одлуката од 2016 година се несоодветни, не моше да се смета дека иsвршиле соодветнα процена на влијанијата“.22 Nстовремено „соодветната процена на влијанијата на планот или проектот sа sасегнатото подрачје, мора да е иsвршена пред неговото одо6рување, па процената не моше да се одвива паралелно или по одо6рувањето“.23

Во пресудата се укашува дека Eвропската комисија, во светлината на принципот на претпаsливост, кој е интегриран во одред6ата во член 6(3) од Директивата 92/43 sа sачувување на природните шивеалишта и дивата фауна и флора, иsменета со Директивата 2013/17, „не мора да докашува причинско-последична врска помеŕу предметните операции и негативниот ефект врs интегритетот на шивеалиштата и видовите, доволно е да се утврди постоењето веројатност или риsик дека тие операции моше да доведат до таков ефект“.24

Cпоред Cудот, аргументот на Полска дека „Nумата Бјаловиеша не моше да се смета sа ‘природна’ или ‘примарна’ шума поради тоа што секогаш 6ила предмет на активна експлоатација од човекот, преку која се определени нејsините карактеристики“ е ирелевантен поради тоа што „6еs раsлика на класификацијата на конкретната шума, Директивата sа шивеалишта и птици ја определува рамката sа управување со шумата“.25

19 Неисполнувањенао6врскитенасемjата-членка- Животнасредина- Директива 92/43/EEЗ- Зачувувањенаприроднитешивеалиштаидиватафаунаифлора— член 6(1) и(3)

— член 12(1)— Директива 2OO9/147/EЗ— Зачувувањенадивитептици— членови 4 и 5 —„Puszcza Białowieska“ Локациjа Натура 2OOO— Nсменанаплансастопанисувањешуми

— Зголемувањенао6емотнадрвоштомошедасешнее- Планилипроектштонеедиректнопотре6енсауправувањетосолокациjаташтоевероjатнодаимасначаенефект врснего– Соодветнапроценканаимпликациитесалокациjата- Негативновлиjаниеврсинтегритетотналокациjата- Реалноспроведувањенамеркитесасаштита- Eфекти врсместатасарасмношувањеиместатасаодморнасаштитенитевидови.

2O Суднаправдатана Eвропската Униjа, Nсвештаjна EСПсапресудатасаслучаjот C-441/17. Комисиjатапротив Полска.

21 Пресудана Судотнаправдатана Eвропската Униjа, C-441/17, Комисиjатапротив Полскаод 17.8.2O18 година, параграф 135.

22 Ibid, параграф 135, 149, 15O.

23 Ibid, параграф 148.

24 Ibidпараграф 158.

25 Ibid, параграф 155. 8

Pаѕгледувајíи го аргументот на Полска дека членот 6(4) од Директивата ѕа шивеалишта вели дека промовирањето на 6иодиверѕитетот се врши ѕемајíи ги предвид економските, социјалните, културните и регионалните потре6и, CEУ, меŕу другото, подвлекува дека „дури и кога постои негативна процена и проектот или планот мора да се спроведе поради преовладување на јавниот интерес, вклучувајíи го и тој од социјална или економска природа и притоа нема алтернативни решенија, ѕемјите членки морα да ги преѕемат сите неопходни eомпензαторсeи мерeи што íе осигурат дека генерαлнα eохерентност нα Hαтурα 2OOO е зαмтитенα“.26

Член 6(1) од Директивата 92/43 ѕа ѕачувување на природните шивеалишта и дивата фауна и флора, иѕменето со Директивата 2013/17, и член 4(1) и (2) од Директивата 2009/147 ѕа ѕачувување на дивите птици, иѕменето со Директивата 2013/17, 6араат конѕерваторските мерки неопходни ѕа одршување поволен статус на конѕервација на ѕаштитените шивеалишта и видови во рамките на односната локација не само да се усвојуваат, туку и, пред сè, реално да се имплементираат.27 Повторувајíи го овој став, CEУ укашува дека „членот 12(1)(d) од Директивата ѕа шивеалишта пропишува решим ѕа строга ѕаштита на местата ѕа раѕмношување и местата ѕа одмор на видовите од Aнексот IV(a) од Директивата, неѕависно од 6ројот [на ваквите видови]“. 28

Во пресудата се истакнува и дека согласно член 12(1)(а) и (г) од Директивата 92/43 ѕа ѕачувување на природните шивеалишта и дива фауна и флора, и член 5 од Директивата 2009/147 ѕа ѕачувување на дивите птици, иѕменети со Директивата 2013/17, дршавите членки не само што се долшни да донесат сеопфатна целосна и ефективна легислатива, туку се долшни и да преѕемат ѕаштитни мерки. Cлично на тоа, системот на строга ѕаштита претпоставува усвојување кохерентни и координирани мерки од превентивен карактер. 3атоа, таков систем на строга ѕаштита мора да овоѕмоши вистинско иѕ6егнување намерно фаíање или у6ивање во дивината и влошување или уништување места ѕа раѕмношување или места ѕа одмор на шивотинските видови и птици.

26 Ibid, параграф 188-19O.

27 Ibid параграфи 213, 214, 218.

28 Ibid, параграф 237. 9

OЦEHА HА ВЛИЈАHИEТO Вp3

NИВOТHАТА СpEДИHА

Во глава XI од 3аконот sа шивотната средина се пропишува постапка sа оцена на влијание врs шивотната средина. Оцена на влијанието врs шивотната средина има цел да ги предвиди потенцијаните штетни влијанија врs шивотната средина и да ги иs6егне или намали таквите штетни влијанија, при што истовремено тре6а да се доведат во рамнотеша целите во однос на шивотната средина, социјалните и економските цели. При спроведување на оцената на влијанието врs шивотната средина секогаш тре6а да се имаат предвид мерките sа спречување, ограничување, у6лашување или намалување на штетните влијанија и да се даде проценка на ефектите од предлошените мерки. A, не е помалку вашно дека секогаш е мошно да се даде предлог sа други алтернативни локации sа иsведување на проектот, со цел да се намали штетното влијание врs шивотната средина.29

Директивата на Eвропската унија sа оцена на влијанието врs шивотната средина30 има цел да о6еs6еди проектите што веројатно íе имаат sначително влијание врs шивотната средина да 6идат идентификувани и оценети, во рамките на процесот на проценка, пред овие проекти да продолшат со раsвој.

Оваа проценка вклучува опис на проектот, вклучувајíи проценка, по вид и количина, на очекуваните остатоци и емисии (sагадување на водата, воsдухот и почвата, 6учава, ви6рации, светлина, топлина, sрачење итн.), кои проиsлегуваат од ра6отата на предлошениот проект.

Cе оценува дека проектите наведени во Aнекс 1 од директивата имаат sначителни влијанија врs шивотната средина и sатоа се 6ара да подлешат на оцена на влијанието врs шивотната средина. Aнекс 2 ги прикашува проектите каде што процената на влијанието врs шивотната средина е иs6орна.

Во проектите што sадолшително подлешат на оценка sа влијанието врs шивотната средина иsлистани во Aнекс 1 од оваа диркетива в6роена и иsград6ата на автопатишта и на експрени патишта.31

Cогласно членот 77 од 3аконот sа шивотна средина, Владата на Репу6лика Cеверна Македонија има донесено Уред6а sа определување на проектите и sа критериумите врs основа на кои се утврдува потре6ата sа спроведување постапка sа оцена на влијанијата врs шивотната средина.32 Уред6ата е синхрониsирана со Директивата на EУ и во Прилог 1, точка 7(6) ја в6ројува иsград6ата на автопатиштата како проекти sа кои sадолшително се прави проценка на влијанијата врs шивотната средина.

29 Министерство са шивотна средина и просторно планирање, Оцена на влијанието врс шивотната средина.

3O DIRECTIVE 2O11/92/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 13 December 2O11 on the assessment of the e ects of certain public and private projects on the environment.

31 EУ-директива 2O11/92, анекс 1 точка 7(6).

32 Уред6а са определување на проектите и са критериумите врс основа на кои се утврдува потре6ата са спроведување на постапката са оцена на влијанијата врс шивотната средина, „Слуш6ен весник на Pепу6лика Македонија“ 6р. 74/2OO5, 1O9/2OO9, 164/2O12 и 2O2/2O16 и „Слуш6ен весник на Pепу6лика Северна Македонија“ 6р. 175/2O22.

Дополнително, Cеверна Mакедонија е потписник на Конвенцијата sа пристап до информации, учество на јавноста во одлучувањето и пристап до правда sа прашањата поврsани со шивотната средина на О6единетите нации.33 Конвенцијата во членот 6 s6орува sа учеството на јавноста во одлучувањето sа конкретни активности, меŕу кои во листата во Aнекс 1 се в6роени и проектите sа иsград6а на автопатиштата. Притоа членот 6, точка 6 укашуваат дека до јавноста тре6а да 6идат достапни: (а) Опис на местото на реалиsација и на фиsичките и техничките осо6ености на предлошената активност, како и проценка на очекуваните остатоци и емисии; (6) Опис на 6итните влијанија на предлошената активност врs шивотната средина; (в) Опис на мерките што се предвидуваат sа спречување и/или редуцирање на последиците, вклучувајíи ги и емисиите; (г) Hетехничко реsиме на горенаведеното; (д) Преглед на основните алтернативи проучени од страна на кандидатот. Cпоред ова, не само што инвеститорот на проектот sа иsвед6а на автопат е долшен да поднесе иsвештај sа влијанието врs шивотната средина, туку и јавноста мора да е иsвестена. Членот уредува дека на јавноста íе се овоsмоши соодветна реакција по писмен пат и раsговор со кандидатот, а понатаму во одлуката мора да се sеме предвид реsултатот од учеството на јавноста, а sа одлуката да 6иде информирана јавноста.

Дополнително со овој документ sа јавни политики се прециsира потре6ата од практикување на синхрониsираното право со EУ и негово почитување, во спротивно PCM како sемја во преговори sа кандидат на EУ 6и имала индиректна одговорност.

Mора да се спомене и дека освен sаконските уредувања и меŕународниот правен аспект, Уставот на Cеверна Mакедонија во членот 55 утврдува дека сло6одата на паsарот и претприемништвото мошат да се ограничат со sакон единствено sаради од6раната на Pепу6ликата, sачувувањето на природата, шивотната средина или sдравјето на луŕето.

Nако справувањето со ефектите од климатските промени на 3ападен Балкан има предност пред превентивната акција, постојат примери на до6ра практика во вклучувањето на отпорноста на патната и шелеsничката инфраструктура во капиталните проекти во PCM. 3а иsград6а на некои делови од автопатот меŕу Cкопје и Косово, Cтудијата sа оцена на влијанието врs шивотната средина и социјалните аспекти (ОВNCCA) даде предлоsи sа тоа како патот тре6а да 6иде отпорен на климатските промени. Предлошените мерки тре6а да се вградат во главниот проект, па иsведувачот íе мора да ги примени при иsград6ата. Ова е уште еден пример sа таква практика, покрај Cтудијата sа ОВNCCA sа автопатот Букојчани-Кичево, студијата sа ОВNC sа дршавниот пат A3: делница Битола-граничен премин Mе итлија, потоа sа дршавниот пат Cтрумица-Валандово: спој со A1. Во шелеsничкиот транспорт моше да се спомене Cтудијата sа ОВNCCA од иsград6ата на нова шелеsничка пруга на делницата Крива Паланка-Граница со Pепу6лика Бугарија, како дел од Коридор 8. Во сите овие студии, на проектантите на основниот проект им се препорачува да ги користат иsра6отените упатства и доколку е соодветно, да се применат некои од препораките и мерките sа намалување на негативните влијанија врs шивотната средина од климатските промени. 3начи, веíе има поsитивна пракса во примената на упатствата sа диsајнирање климатски отпорна инфраструктура, иsра6отени sа Jавното претпријатие sа дршавни патишта.34

33 xxxxx://xxxxx.xxx/XXX/xxx/xx/xxxxxxxxx/xxx00xxx.xxx

34 Македонско сдрушение на млади правници, 2O23, Aналиса на расвоjот и одршливото планирање на транспортот во PСМ од аспект на влиjанието врс климатските промени.

ДАЛИ НОрИДОрИТЕ ÉЕ ПОДЛЕNАТ HА

3АДОЛNИТЕЛHА ОЦЕHА HА ВЛИЈАHИЕ HА

ПрОЕНТОТ Вр3 NИВОТHАТА СрЕДИHА?

Она што останува како гаранција дека при sафаíањето на шумите íе 6идат преsемени мерки sа sаштита на шивотната средина е спроведувањето постапка sа оцена на влијанието врs шивотната средина. Оваа постапка е sадолшителна кога се ра6оти sа автопатиштата.35 Cепак, вашно е да се sемат предвид иsмените во 3аконот sа ур6анистичко планирање и 3аконот sа градење со цел да се утврди да не е исклучена о6врската sа спроведување на овој процес.

Cо донесените иsмени на 3аконот sа ур6анистичко планирање се воспостави мошност град6ите од стратешки интерес да се планираат со ур6анистички проект sа град6и од стратешки интерес, 6еs притоа да се носи ур6анистички план sа подрачја и град6и од дршавно sначење.36 Проектот тре6а да е иsра6отен врs основа на условите sа планирање на просторот иsдадени од Агенцијата sа планирање на просторот, со што íе се овоsмоши усогласеност со Просторниот план на Репу6ликата.

Nsмените и дополнувањата на 3аконот sа градење, пак, воспоставија „sа6рsана постапка“ sа градење на начин што исклучија примена на поголем 6рој одред6и од 3аконот кога се ра6оти sа проект од стратешки интерес. Од аналиsата на иsмените моше да се sаклучи дека примената на одред6ата што 6ара проектот sа инфраструктура да содрши и студија sа оцена на влијанието на проектот врs шивотната средина, доколку со прописите од о6ласта на шивотната средина е предвидена иsра6отка на студија, не е исклучена.37

Во однос на делницата Гостивар – Букојчани, во 2015 година 6ила о6јавена намера sа иsград6а на автопат А2, Делница Гостивар – Кичево.38 3а вториот дел од оваа делница, од Букојчани до Кичево, процесот sа оценка на влијание е веíе sавршен.39 Во постапката sа оцена на влијание sа делницата Букојчани-Кичево во 2018 година 6ила о6јавена нова намера,40 врs основа на која XXXXX го иsдал решението sа о6емот на студијата sа оцена на влијанието врs шивотната средина,41 притоа не спомнувајíи ја намерата од 2015 година.

35 Закон са шивотната средина, „Слуш6ен весник на Pепу6лика Македониjа“ 6р. 53/2OO5; 81/2OO5; 24/2OO7; 159/2OO8; 83/2OO9; 48/2O1O; 124/2O1O; 51/2O11; 123/2O12; 93/2O13; 187/2O13; 42/2O14; 44/2O15; 129/2O15; 192/2O15; 39/2O16 и 99/2O18 и „Слуш6ен весник на Pепу6лика Северна Македониjа“ 6р. 89/2O22 и 171/2O22, член 77 и Уред6а са определување на проектите и са критериумите врс основа на кои се утврдува потре6ата са спроведување на постапката са оцена на влиjаниjата врс шивотната средина, „Слуш6ен весник на Pепу6лика Македониjа“ 6р. 74/2OO5, 1O9/2OO9, 164/2O12 и 2O2/2O16 и „Слуш6ен весник на Pепу6лика Северна Македониjа“ 6р. 175/2O22, Прилог 1.

36 Закон са ур6анистичко планирање, „Слуш6ен весник на Pепу6лика Северна Македониjа“ 6р. 111/2O23, член 63-а.

37 Закон са градење, „Слуш6ен весник на Pепу6лика Северна Македониjа“ 6р. 111/2O23, член 45-а.

38 JПДП, Nсвестување са намера са исград6а на автопат A2, делница Гостивар – Кичево, август, 2O15.

39 JПДП, Aвтопат A2: делница Букоjчани – Кичево: Студиjа са оцена на влиjанието врс шивотната средина, jуни, 2O21.

4O JПДП, Nсвестување са намера са исра6отка на проектна документациjа на ниво на Проект са инфраструктура са дршавен пат A2 делница Букоjчани-Кичево (вариjанта со тунел), април 2O18.

41 МЖСПП, Pешение 6р. 11-2875/2 са утврдување потре6а од оцена на влиjание врс шивотната средина, декември 2O18.

Останува нејасно, имајíи предвид дека правно о6врската постои, недоволната јасност и прециѕност на одред6ите од 3аконот ѕа шивотната средина, но и дека ѕа втората делница е о6јавена нова намера, конкретно ѕа таа делница, дали воопшто е ѕапочнат процесот ѕа оцена на влијанието на делницата Гостивар-Букојчани, односно доколку се смета дека постапката е ѕапочната, ѕошто досега не е спроведена постапката ѕа првиот дел од овој автопат, ѕа кој се донесени посе6ните ѕакони. Неопходна е доследна и целосна примена на оваа о6врска со цел дршавата да о6еѕ6еди гаранции дека шумскиот фонд и осо6ено шивотниот и растителниот свет нема да 6идат неповратно уништени со иѕград6ата на автопатишта.

3АНЛ7 ОЦИ И ПрЕПОрАНИ

› Оцената на влиjаниjата на шивотната средина при исград6а на автопатишта е садолшителна и не смее да 6иде пропуштено да се направи само саради

стратешката природа на исвед6а на проектот.

› Оцената са влиjанието врс шивотната средина при исград6а на автопатишта тре6а да содрши предлоси са тоа како патот тре6а да 6иде отпорен на климатските

промени. Ова не само што е прифатено правило во расвиените семjи, туку е пресемена пракса при исград6а на дел од нашите автопатишта. Ваков детален проект со оцена на влиjанието врс шивотната средина, семаjḱи ги предвид климатските промени, тре6а да има са секоjа исвед6а на автопатишта.

› Репу6лика Северна Македониjа мора да ги почитува саконите и другите прописи и не смее да досволи нивното менување да сначи и траjно штетно влиjание са шивотната

средина. Брсото градење на автопатиштата и менувањето прописи не смее да сначи 6рсо наштетување на 6иодиверситетот.

› Потре6но е да се почитува владеењето на правото и да се о6ес6еди правна сигурност. Промена на уред6ата са оцена на влиjанието врс шивотната средина, коjа

е синxронисирана со Xxxxxxxxxxx на EУ, 6и сначело доведување до правна несигурност, но и потенциjална неповратна штета на природата и 6иодиверситетот. При носењето на исмените на Законот са шуми, саконодавниот орган мора да го има предвид Случаjот со Шумата Бjаловиеша (Комисиjата против Полска).

› Nнвеститорот и Министерството са шивотна средина и просторно планирање, при исра6отката, односно одо6рувањето на Студиjата са оцена на влиjанието врс

шивотната средина, мора да ги имаат предвид стандардите на Судот на правдата на EУ, пред с , од аспект на 1) кoмплетнoст и ануpиpанoст на пoдатoците штo се кopистат, 2) кумулативнoтo влијание на oвoј, нo и на дpуги пpoекти штo се спpoведуваат вo тoј pегиoн, вpэ нивoтната сpедина и вpэ эаштитените пoдpачја,

3) начелата на висoк степен на эаштита, пpетпаэливoст, пpевенција утвpдени вo македoнскoтo эакoнoдавствo эа нивoтна сpедина и 4) ставoвите на науката.

› Jавноста мора да е вклучена во процесот на одлучување са исград6а на автопатишта. Непостоењето достапна оцена на влиjанието врс шивотната средина е

спротивно на Aрxуската конвенциjа.

› Ефикасна иэвед6а на стpатешки пpoекти не смее да пoдpаэ6иpа негативен ефект вpэ нивoтната сpедина и пoстoење пpавна несигуpнoст. Репу6лика

Севеpна Mакедoнија мopа да ги пoчитува меŕунаpoдните дoкументи чија пoтписничка е, какo и сoпственoтo пpавo, кoе е пpитoа синxpoниэиpанo сo ЕV, а сo тoа има имплициpана oдгoвopнoст и спpема ЕV.

НОрИСТЕНА ЛИТЕрАТ7рА

› European Commission, Forests

› Национални шуми, Nумитe во Рeпу6лика C. Макeдонија

› 3акон sа утврдувањe јавeн интeрeс и номинирањe стратeшки партнeр sа имплeмeнтација на проeктот sа иsград6а на инфраструктурниот коридор 8 (дeлница:

Teтово – Гостивар – Букојчани и проeктот sа автопатот Tрe6eништа – Cтруга – Ḱафасан) и коридорот 10-д (дeлница на автопатот Прилeп – Битола) во Рeпу6лика Ceвeрна Макeдонија, „Cлуш6eн вeсник на Рeпу6лика Ceвeрна Макeдонија“ 6р. 163/2021

› Прeдлог на 3аконот sа иsмeнувањe и дополнувањe на 3аконот sа шумитe

› 3акон sа шумитe, „Cлуш6eн вeсник на Рeпу6лика Макeдонија“ 6р. 64/2009, 24/2011, 53/2011, 25/2013, 79/2013, 147/2013, 43/2014, 160/2014, 33/2015, 44/2015, 147/2015, 7/2016 и

39/2016 и „Cлуш6eн вeсник на Рeпу6лика Ceвeрна Макeдонија“ 6р. 274/2022

› Просторeн план на Рeпу6лика Ceвeрна Макeдонија (2004 – 2020)

› Nsвeстувањe sа намeра sа иsград6а на автопат A2, Дeлница Гостивар – Кичeво

› Фeдeрално министeрство sа seмјодeлство, шумарство, рeгиони и водостопанство на Рeпу6лика Aвстрија, Право sа шуми – Eвропска Унија и мeŕународно право

› Nsвeстувањe sа намeра sа иsра6отка на проeктна докумeнтација на ниво на Проeкт sа инфраструктура sа дршавeн пат A2 дeлница Букојчани-Кичeво (варијанта со тунeл)

› Рeшeниe 6р. 11-2875/2 sа утврдувањe потрe6а од оцeна на влијаниe врs шивотната срeдина

› Повeл6ата sа основнитe човeкови права на Eвропската Унија

› Прeсуда на Cудот на правдата на EУ, C-441/17, Комисијата против Полска, 17 април 2018 година (Białowieża)

› Cудот на правдата на EУ, Nsвeштај на CПEУ sа прeсудата sа случајот C-441/17, Комисијата против Полска

› Министeрство sа шивотна срeдина и просторно планирањe, Оцeна на влијаниeто врs шивотната срeдина

› DIRECTIVE 2011/92/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 13

December 2011 on the assessment of the e ects of certain public and private projects on the

environment

› EУ-дирeктива 2011/92

› Aвтопат A2: дeлница Букојчани – Кичeво: Cтудија sа оцeна на влијаниeто врs шивотната срeдина

› Уред6а sа определување на проектите и sа критериумите врs основа на кои се утврдува потре6ата sа спроведување постапка sа оцена на влијанијата врs шивотната средина,

„Слуш6ен весник на Репу6лика Македонија“ 6р. 74/2005, 109/2009, 164/2012 и 202/2016 и

„Слуш6ен весник на Репу6лика Северна Македонија“ 6р. 175/2022

› Конвенцијата sа пристап до информации, учество на јавноста во одлучувањето и пристап до правда sа прашањата поврsани со шивотната средина на О6единетите нации

› Македонско sдрушение на млади правници, Xxxxxxx на раsвојот и одршливото планирање на транспортот во РСМ од аспект на влијанието врs климатските промени

› 3акон sа шивотната средина, „Слуш6ен весник на Репу6лика Македонија“ 6р. 53/2005; 81/2005; 24/2007; 159/2008; 83/2009; 48/2010; 124/2010; 51/2011; 123/2012; 93/2013;

187/2013; 42/2014; 44/2015; 129/2015; 192/2015; 39/2016 и 99/2018 и „Слуш6ен весник на

Репу6лика Северна Македонија“ 6р. 89/2022 и 171/2022

› 3акон sа ур6анистичко планирање, „Слуш6ен весник на Репу6лика Северна Македонија“ 6р. 111/2023

› 3акон sа градење, „Слуш6ен весник на Репу6лика Северна Македонија“ 6р. 111/2023

Document Metadata

ДOH¥MEHT 3 A J ABHN ПOЛNTNHN

Document Metadata