ង ១២.០០០នាក្ស។1 សh-

ទណ្ឌិ ត្ ឌុច និងសទធិទទលបានការមលកខលងមោស ឬការ បនូធរបនថយមោស

មោយមមធាវ ី មាស បូរា៉ ∗

១. មសចក្សមីថ ផមើថ

មលាក្ស ឌុច ជាអ្តត

មមគុក្សទល

ដសង

ជាក្សដនលងដដលោតរ់ តូវបានមចទថា បានរបរពតថ

ឬចូលរមក្សបុងការមធវើោរណក្សមម សមាល ប់ ឬមធវើឲ្យជនរងមរោះសាល បជា

ង ១២.០០០នាក្ស។1 សh-

រពះរាជអាជាញ ននអ្ងគជំនុជរមះវសាមចដ ក្សបុងតុលាការក្សមពុជា (អ្.វ.ត.ក្ស) បានមចទរបកានម់ លអ្ើ ងគ-

មhតុមនះ ក្សុបងចំមណាមអ្ងគមhតុោងឡាយតាមដីកាបចូជ នមរឿងឲ្យមសបសួើុ រចុះនថងទី១៨ ដខក្សក្សេោ

ឆ្ប ២០០៧។2 មរកាយពីទទួលបានដីកា សhមៅរក្សមមសុើបអ្មងេតបានមធវើការមសុើបអ្មងេត និង

បចូជ ន ឌុច មៅជំនុំជរមះ មោយអ្ងគជំនុជរមះសាលាដំបងពីបទមនុសសឃា& តាមរក្សមរពh-ម

ទណឍ ឆ្ប ១៩៥៦ និងបទឧរក្សិដឌក្សមមរបឆ្ងនឹងមនុសសជាតិ ពាក្ស់ព័នននឹងអ្ងគមhតុននគុក្សទួល-

ដសលង។3 អ្ងគជំនុជរមះ បានសមរមចមសចក្សីថកាតម់ ោស ឌចុ ោក្សពនននាោរចំនួន ៣៥ ឆ្ប ំ (កាត

រយៈមពល ៥ ឆ្ប ំ ននការឃុំខួលនខុសចាបមុនបចូជ នមក្ស អ្.វ.ត.ក្ស)។4 សhរពះរាជអាជាញ បានបឹថង

∗ dbñd ធាវ ី មាស បរា៉ បានបចច បប

រញ្ដ បរតចាបម់ ៅមហាវទិ ាល័យចាប់ និងវទិ ាសាស្រសថមសដក្សចភមបចិឌ ំ ពញ

ឆ្ប ១៩៩៨។ ឆ្ប ២០០៧ មលាក្សទទល

បានបណិឍ តចាប់ ជំនាញចាបអ្

នថរជាតិ ពីសាក្សលវទិ ាល័យ ណាhូគោ

របមទសជបន។

មរៅពីការបមរងៀនចាបសិទមនុិន សស នងចាិ បអ្នរថ ជាតិ មលាក្សជាសាក្សលវទិ ាធកាិ ររង ននសាក្សលវទិ ាល័យ

ឯក្សមទសននក្សមុពជា (CUS) ទទួលបនុធក្សក្សិចចការងាររសាវរជាវ និងជារបធានរក្សរមអ្បក្សចាបន់ នការោ

ល័យសh-

មៅរក្សមមសុើបអ្មងេតរបស់អ្ងគជំនុំជរមះវសាមចដ ក្សងតលាុបុ ការក្សមជាពុ ។

មលាក្សមមធាវបានសិក្សារសាវរជាវ នងសិ រមសរអ្តបទជាទ មរចនើ ពាក្សព

ននR $ចាបរ់ ពhមទណឍ ជាតិ និងអ្នថរជាតិ

សិទនិមនុសស ចាបអ្នរថ ជាតទមូិ ៅ នងបតាបិ ន។

1 សhរពះរាជអាជាញ អ្នថរជាតិ, ដីកាសនបិោឌ នបចូជ នមរឿងឲ្យមសុើបសួរ, D3, នថងទី១៨ ដខក្សក្សេោ ឆ្ប ២

០០៧។ អ្ងគជំនុំ-

ជរមះសាលាដំបូង, សាលរក្សម, E188, នថងទី២៦ ដខក្សក្សេោ ឆ្ប ២០១០, ក្សថាខណឍ ២៣។

2 សhរពះរាជអាជាញ អ្នថរជាតិ, ដីកាសនបិោឌ នបចូជ នមរឿងឲ្យមសុើបសួរ (ដូចខាងមលើ)។

3 សhមៅរក្សមមសុើបអ្មងេត, ដីកាដំមណាះរសាយ មចទរបកាន់ កាងមhេក្ស អា៊ វ មៅ ឌច,ុ D99, នថទ៨ីង ដខសីហា ឆ្ប ំ ២០០៨។

4 សាលរក្សមននអ្ងគជំនុំជរមះ, មលខមោងទី១, ក្សថាខណឍ ៦៣១-៦៣២។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

ឧទនរណ៍ មៅអ្ងគជំនុជ

រមះតុលាការក្សំពូល ជំោស់នង

រយៈមពលននមោសោក្សព

នននាោរ។5 អ្ងគជនុ-

ជរមះមនះបានសមរមចោក្សម់ ោស ឌុច មយ ពនននាោរមខតថក្សណាថ ល។6

ជីវត

។ នាមពលមនះ ឌុច ក្សំពុងអ្នុវតថមោសមៅក្សុបង

មារតា ៤០ ថមី ននចាប់ សីពី ការបមងើេតឲ្យមានអ្ងគជំនុំជរមះវសាមចដ ក្សុបងតុលាការក្សមុពជា

(ចាប់ អ្.វ.ត.ក្ស) បានដចងថា៖ “រាជរោឌ ភិបាលក្សមុ ពជា មិនអាចមសើ សុំឱ្យមានការមលើ ក្សដលងមោស

ឬការអ្នុមរោះមោសដល់ជនោងំ ទាយណាដដលអាចរតូវបានមសើុបអ្មងេត ឬរតូវបានផថនាធ មោស

អ្ំd ឧរក្សិដឌក្សមម ដដលមានដចងក្សុ បងមារតា ៣ថីម, ៤, ៥, ៦, ៧, និងមារតា ៨ ននចាបម់ នះបានមទផើយ។

វសាលភាពននការមលើ ក្សដលងមោស ឬ អ្នុមរោះមោស ដដលអាចរតូវបានផថលឲ្យមុនការអ្នុ់ មត

ចាបម់ នះ គឺរតូវសមរមចមោយអ្ងគជនុំជរមះវសាមចដ ”។ រសមដៀងោប មនះ មារតា ១១ ននក្សិចចរពមមរពៀង

រវាងអ្ងការសhរបជាជាតិ និងរាជរោឌ ភបាលក្សមជាពុ ោក្សទងនឹងការកាតម់ សចក្សីថឧរក្សដឌក្សមមដដល

របរពឹតថម ើងមៅក្សុបងរយៈកាលននក្សមុពជារបជាធបមតយយ (ក្សិចចរពមមរពៀង សីពី អ្.វ.ត.ក្ស) បាន

ដចងថា៖ “រាជរោឌ ភិបាលក្សមុ ពជានឹងមិនមសើ សុំឲ្យមានការមលើ ក្សដលងមោស ឬអ្នុមរោះមោស

ដល់ជនោងឡាយណា ដដលអាចនឹងរតូវមសើុបអ្មងេត ឬនឹងរតូវផថនាធ មោសអ្ំពឧី រក្សិដឌក្សមម ដដល

មានដចងមៅក្សុ បងក្សិចរច ពមមរពៀងមនះមទ”។

ការពិនិតយជាបឋមមលើខមសារមនះ នាឲ្យមានមនិធលផូលវចាបថាមតើ ឌចុ មានសទទិ

ទួល

បានការបនូនរបនទយ អ្នុមរោះ ឬមលើក្សដលងមោសដដរឬមទ? និោយជាសាមចដ មតមារតាមនះ

ដក្សhូតសិទិនមសរភាពរបស់ ឌចុ ដដរឬមទ?។ បគគលខលះ ពិតជាអាចមឆើលយថា មោយសារទណិឍ ត

ឌុច ជាឧរក្សិដជន សាហាវយងឃង មhយបានើ របរពឹតបទឧរក្សិដឌធងនធរង មរកាមចាបអ្នថរជាត

ោតោម នសទិ ិនទទួលបានការមលក្សើ ដលង ឬបនូនរបនទយមោសមទ។ អ្តទបទមនះ អ្ះអាងថា

មោយសារចាបសិទមនុសស និងយតិថុ ធមក្សុបងវស័យរពhទណឍ (Criminal Justice) មានតួនាទ

បំមពញឲ្យោប មៅវញមៅមក្ស ក្សុបងនយថា ឧរក្សិដជនរបរពឹតបទឧរក្សិដឌ មនដមនរតូវបានបបិទសទិ

ោងរសរងមទ។ ការបក្សរសាយផុធយពីមនះ នាឲ្យវតថមានននរបពននយតធុ ម៌ និងសទមិ នុសសមាន

ភាពមនចបាច់ និងចក្សឆ្ង យពីមោលបំណងននមារតាោងពីរ និងផុធយចាបរ់ ដឌធមមនុចដ ឆ្ប

១៩៩៣។ អ្តបទមនះ បងាា ញថា ទណិឍ ត ឌចុ មានសទនិិ ក្សបុងការទទួលបានការមលក្សើ ដលង ឬ

បនូនរបនទយមោស ដូចទណិឍ តដនទមទៀត ក្សុបងនាមជារបជាពលរដឌដខមរ ដដលសិទិនរបស់ពួក្សមគរតូវ បានធានាមោយចាបរ់ ដឌធមមនុចដ ។

5 អ្ងគជំនុំជរមះតុលាការក្សំពូល, សាលដីកា, F28, នថងទី៣ ដខក្សុមភៈ ឆ្ប ២០១២, ដផក្សទីប ៨ (មសចក្សសីថ មរមច)។

6 គិតមក្សដល់នថងd សាលដីកា ឌុច អ្នុវតថនម៍ ោសពនននាោរបានរយៈ ១២ឆ្ប ំ និង ២៦៩នថង (មនះរាបបចូច លនវូ

រយៈមពលក្សុបងមនធីរឃុំឃាង មនបចុ ូជ នមក្សសាលាក្សដថី ខមររក្សhម)។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទិនទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

មដើមផបមងើេតបានជ

រមនះ ជាបឋមអ្តទបទនឹងពនិតយមមលថាមតើចាបអ្នថរជាតិ និង

ចាបជាតិមានដចងអ្ពីសទិ ិនទទួលបានការមលក្សើ ដលង ឬបននូរបនទយមោសដដរឬមទ? របសនិ មប

មាន មតើមារតាោងមនះ បានដក្សhូតសិទមនិ សរភាពរបស់ ឌចុ ដដរឬមទ?។

២. ឌុច នងសទិទិ ទលបានការមលក្សដលងើ ឬការបនរូន បនយ

មោស

២.១. ការមលើក្សដលងមោស នង

បនូរន បនយ

មោសមរកាមចាបអ្

នរថ ជាតិ

ជាដំបូង មានពាក្សយចំននបី ដដលរតូវបំភល៖ “ការមលក្សដលងមោស”ើ (Amnesty) “ការ

អ្នុមរោះមោស” (Pardon) និង “ការបនូរន បនយមោស” (Reduction of Sentence)។ ការបនូនរ

បនទយមោស ជាការកាតបនទយមោសឲ្យសលរយៈមព់ លកានដ់ តខលី និងឆ្បបចច បម់ ោស ដដល

រតូវអ្នុវតថ។ ការមលើក្សដលងមោសមានពីររបមភទñ៖ ការមលក្សើ ដលងមោសជាទូមៅ (General

Amnesty) និងការមលើក្សដលងមោសធមមតា (Normal Amnesty)។ របមភទទមយ សមៅមលើំ

ការមលើក្សដលងមោសដល់ជនរបរពឹតថឧរក្សដឌជារក្សរម តាមរយៈចាបអ្នុមត មោយសភា។ ចាបសីព

ការោក្សរ់ ក្សរមក្សមុពជារបជាធិបមតយយឲ្យមៅមរៅចាប7 មោយរបមោល សតិ ចូលñ$, របមភទ

មនះ។ របមភទទីពីរ ផថល់ជូនមោយរពះមហាក្សសរត (ក្សរណី ក្សមុពជា)។ មនះខុសពីការបនូនរបនទយ

មោស ពីមរពាះការមលើក្សដលងមោស និងបចច បការអ្នុវតថមោសដដលមៅសល់ មhយើ ទណិឍ ត

នឹងមានមសរភាពវញ។ ជាទូមៅ ទណិឍ តរតូវបំមពញលក្សខណឍ មយចំនួន ដចូ ជាការដក្សដរបអ្តថ-

ចរតឲ្យលា មhយទទួលមោសក្សបុើ ងពនននាោរបានរយៈមពលក្សំណតណាមយ មុននឹងទទួលបាន

ការមលើក្សដលងមោស។ ការមលើក្សដលងមោសធមមតា អាចរតូវបានមៅថា ជាការអ្នុមរោះមោស។

ជាទូមៅ ការមលើក្សដលងមោសមនមានភាជ បនូវលក្សេខណឍ ឬជាបកាតពវក្សិចចអ្ីវមទ។ ការ

មលើក្សដលងមោសធមមតាខុសពីការរតួតពិនិតយតាមផូលវតុលាការ (Judicial Supervision) (មោយ

មៅរក្សមមសុើបអ្មងេត) ក្សុបងអ្ ុងមុនមពលសវនាការ ោក្សឲ្យជនរតូវមចទមៅមរៅមនីធរឃឃាំុ ង

ជាមយលក្សេខណឍ ននការមោរពកាតពវក្សិចមយចំនួន។8 មលក្សើ ដលង ក្សរណី មលក្សើ ដលងមោសជា

ទូមៅ ការមលើក្សដលងមោសធមមតា មនបានបចច បនូវសណងរដឌំ បផមវណី ដលជនរងមរោះម យ។9ើ់

7 ចាបសីថពី ការោក្សរ់ ក្សមក្សមជាពុរ របជាធបមិ តយយឲ្យមៅមរៅចាប់ ឆ្ប ១៩៩៤។

8 រក្សមនីតិវធិ ីរពhមទណឍ ក្សមុពជា ឆ្ប ២០០៧, មារតា ២២៣។

9 រក្សមរពhមទណឍ ក្សមុពជា ឆ្ប ២០០៩, មារតា ៧។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

២.២. សិទិនក្សុបងការទទួលបានការមលើក្សដលងមោស និង បនូនរបនទយមោសមរកាមវធាន ចាប់អ្នថរជាតិ

មារតា ៦ ននក្សតិកាសញ្ដ សីពីសទិ និពលរដឌ នងនមោបាយ ដចងអ្ំពីសទនិ ិរសរាន់ មាន

ជីវត មhយក្សបុើ ងមនាះបានដចងក្សរណី មលក្សើ ដលងចំមពាះការអ្នុវតថមោសរបហារជីវត។ បដនទមព

មលើមនះ មារតាមនះ បានដចងតរមូវឲ្យមានការបនូនរបនទយមោស ពីមោសរបហារជីវត មក្សជា

មោសោក្សពនននាោរមយជីវត។ មារតា ១៤ ននក្សត សញ្ដ ដដដល បានដចងនូវការមលក្សើ ដលង

ឬបនូនរបនទយមោស ក្សុបងក្សរណី មានការរបរពឹតថអ្យុតិថធម៌ (Miscarriage of Justice)។10 ជារម

មារតាោងពីរដចងឲ្យមានសទិនិ ក្សុបងការបនូនរបនទយមោស ឬមលក្សើ ដលងមោស។ មោះបីជាមគអាច

និោយថា មារតាមនះអ្នុវតថចំមពាះដតក្សរណី បុគគលទទលមោសរបហារជីវត មhយមើ នអ្នុវតថ

សរមាបក្សរណី ដនទមទៀតដូចជា ក្សរណី បុគគលទទួលមោសោក្សពនននាោរមានរយៈមពលក្សំណត

ឬការបនូនរបនទយមោស និងការមលើក្សដលងមោស មោយដផាក្សមលើមូលោឌ នមផសងៗមទៀត ដូចជា

ការដក្សចរ&មារោទបានលា វាជាការមនរតឹមរតូវមទ ពីមរពាះការោក្សពនននាោរសទនុ ñ ជាការ

ក្សរមតសទិនិ មយដដលរតូវមធើវម ងក្សុើ បងក្សរណី ចបាច់ មhយការរបារសយសទិ័ើ គឺជាវធានទូមៅ។11

មោលបំណងរបស់ក្សតិកាសញ្ដ គឺមដើមផការពារ និងធានាសទិិ នបុគគល។ ដូចមនះ ការមលក្សើ នូវ

ភាពខវះខាតមនបានដចង ឬដចងមនរគបរ់ ជរងមរជាយ មដើមផបដិមសធសទនិិ បុគគល អាចនឹងផធុយ

នឹងមោលបំណងមនះ។ ការបក្សរសាយរមបៀបមនះ ក្សអាចនឹងនាឲ្យមានការរបរពឹតថមនមសោើ

រវាងរបមភទននទណិឍ ត មhយមបើសនិ ោម នមhតុផលសមរសប មនាះនឹងនាឲ្យរមំ លាភមោល

ការណ៍ មនមរសមអ្ើង ដដលមានដចងក្សបុងក្សតិកាសញ្ដ មនះផងដដរ។12 បដនទមពីមលមនើ ះ ការរបរពឹត

ខុសោប អាចនឹងមនរសបមៅនឹងមោលការណ៍ សាថ នីតិសមផោននរបពននោក្សទណឍ ក្សមម។13

10 ក្សមុពជាបានចូលជាភាគីននក្សតិកាសញ្ដ សីថពី សិទិនពលរដឌ និងនមោបាយ ក្សុបងឆ្ប ១៩៩២ (the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), Res. 2200A (XXI) of 16 December 1966).

11 Xxxxxxxxx v. United Kingdom, គណៈក្សមមការសិទនិមនុសស អ្ឺរប៉ , នថងទី៣០ ដខក្សញ្ដ ឆ្ប ១៩៧៥, មោងក្សុបង

Xxxxx Xxxxxxxxxxxx, ការអ្នុវតថសិទិនមនុសសតាមផូលវតុលាការ, យុតថិសាស្រសថជាតិ អ្នថរជាតិ និងតំបន់ ឆ្ប ២០០២,

ទំពរ ១៨៤។ គណៈក្សមាម ធកាិ រសិទមនសុ ស, មោបល់ទមូ ៅមលខ ៣៤ សថីពមាី រតា ៩ (មសរភាពបមចច ញមតិ នងិ

មោបល់) CCPR/C/GC/34, 12 September 2011, ក្សថាខណឍ ទី ២២។

12 ក្សតិកាសញ្ដ , មលខមោងទី ១០, មារតា ២។

13 បទោឌ នអ្បផបរមា សរមាបការរបរពតមថឹ លើទណឍិ ត អ្នមតុ មោយសនបិបាតអ្ងកាគ រសhរបជាជាតមិ លើក្សទី ១ សថីពី

ការបងាេ រ និងការរបរពឹតថមលើជនមលើស, ទរី ក្សងhរ សដឺ ណវ ឆ្ប ១៩៥៥ (approved by the Economic and Social

Council by its resolutions 663 C (XXIV) ចុះនថងទី៣១ ដខក្សក្សេោ ឆ្ប ១៩៥៧ និង 2076 (LXII) ចុះនថងទី១៣ ដខឧសភា ឆ្ប ១៩៧៧, ក្សថាខណឍ ទី ៨០។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទិនទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

២.៣. សិទទិ ទលបានការមលក្សដលងើ ឬបនរូន បនយមោសមរកាមចាបក្សមជាុ

មានបទបផចដ តថិននចាបជាមរចើនរបសក្ស់ មពុជា ដចងអ្ំពីការមលក្សើ ដលងមោស ឬបននូរ-

បនទយមោស (សូមមមលឧបសមពនន) មោយផ្ទធ ល់ ឬរបមោល ដូចជាចាបរ់ ដឌធមមនចុ ដ ឆ្ប ១៩៩៣

រក្សមនីតិវធីរពhទណឍ ឆ្ប ២០០៧ រក្សមរពhទណឍ ឆ្ប ២០០៩ នងចាបសីពីពននាោរឆ្ប

២០១១ ជាមដើម។ ចាបបានដចងនូវការមលក្សដើ លងមោសជាទូមៅ14 និងមលក្សដលងមោសធមើ មតា

មោយរពះមហាក្សសរត។15 មារតា ៧៧ Rចាបពនននាោរផថលបុ់ ពវសទដិ លរា់ ជរោឌ ភបាលក្សុបង

ការមសើសុំមៅមពលណាក្សបាន នូវការមលក្សើ ដលងមោសដលទ់ ណិឍ ត។16 បដនទមពីមលមនើ ះ លខិិ ត

បទោឌ នគតថិយុតថក្សអ្នញ្ុ ដ តឲ្យមានការបននូរបនទយមោសផងដដរ។17 មានភាពមនចាសលាស់់

ថា ពាក្សយ “ទណិឍ ត” សំមៅមលើបុគគលមានមោស តាមសាលរក្សមសាទ ពរឬោ៉ ងណា? ក្សុបងក្សរណ ដដលពាក្សយមនះសំមៅមលើដតបុគគល ដដលរតូវបានរបកាសថាមានមោស តាមរយៈសាលរក្សមមនិ

ោនសាទ ពរ វាមាននយថា b1រោឌ ភបាលអាចមសមើប លក្សើ ដលងមោសដលអ្់ បក្សដដលមនោនមាន

មោសតាមសាលរក្សមសាទ ពរ ហាក្សមនសសងាីុ វ ក្សោប ជាមយនឹងខលឹមសារមារតាដនទមទៀត ដដល

អ្នុញ្ដ តឲ្យមលើក្សដលងមោស ឬបនទយមោស ក្សុងក្សរណី អ្នុវតថមោសក្សងុ ពនននាោរអ្សរយៈ់

មពលក្សំណតណាមយ តាមរយៈសាលរក្សមសាទ ពរ។18

បទបផចដ តថិពាក្សពនន មន

បានមរបើរបាស់ពាក្សយ “អ្នុមរោះមោស” ដូចមារតា ៤០ថមី និង

មារតា ១១ ដដលបានដក្សរសងក្សុបងទពរ័ មុនមទ។ វាអាចដូចោប នឹងនយននការមលើក្សដលងមោស

ធមមតា មោយរពះមហាក្សសរត ‚ ឆ្ប ំ បីដង ក្សុបងពិធ ណយជាតិសខានំ ៗ។19 មោះបីជាោ៉ ងមនះក្ស

បដនទមពីមលើខលឹមសារននមារតា ៧៧ ននចាបសីពី ពនននាោរ ការអ្នុវតថក្សនលងមក្ស រពះមហាក្សសរត

ក្សអាចមលក្សដលងមោសដលទណ់ើ ិឍ តដដលមនោនបានអ្នុវតថមោស ក្សណតក្សុងសាលរក្សមក្សបាងមុខ

ផងដដរ។ មនះគឺជាក្សរណី មលើក្សដលងមោសដល់មលាក្ស មអ្ៀង សារ ី ដដលជាអ្តីតនាយក្សរដឌមស្រន

និងជារដឌមស្រនីថការបរមទសននរបបក្សមុពជារបជាធិបមតយយពឆ្ប ១៩៧៥ ដលឆ្់ ប ១៩៧៩ ដដលរតូវ

បានកាតម់ ោសក្សំបាងមុខ មោយតុលាការរបជាជនបដិវតថR'រក្សរងភបមំ ពញ ដខសីហា នថទី១៩ ឆ្ប

១៩៧៩។20

14 ចាបរ់ ដឌធមមនុចដ ក្សមុពជា ឆ្ប ១៩៩៣, មារតា ៩០(ថមី)។

15 ដូចមលខមោងខាងមលើ, មារតា ២៧។

16 ចាបសីថពី ពននាន ោរក្សមជាពុ ឆ្ប ២០១១។

17 សូមមមលឧបសមនព ន សថីពី ចាប់ និងបទបផចដ ត។ថិ

18 គរួ ដតមានការរសាវរជាវអ្ំពីអ្តទនយននពាក្សយ «ទណិឍ ត» ឬខមសាឹល ររមននមារតា ៧៧ ននចាបស

ីថពី ពនននាោរ។

19 រក្សឹតយចាបម់ លខ ២៨ ឆ្ប ១៩៨៨ របស់រក្សរមរបឹក្សា ននសាធារណរដឌរបជាមានិតក្សមុពជា។

20 នស/រក្សត/០៩៩៦/៧២, ទំ.១។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

ក្សុបងមពលបចុចបផនបមនះ ពាក្សពននឹងការបននូរបនយ ឬមលក្សដលងមោសើ រក្សឹតយមលខ ២៨ រក្ស

ចុះនថងទ២០ ដខមថុនា ឆ្ប ១៩៨៨ មៅដតជាឯក្សសារជាធរមាន និងចមផងសរមាបជាមលោឌ នផូលវ

ចាបន់ នការមលើក្សដលងមោស ឬបនូនរបនទយមោស។ អ្នុមលាមតាមមារតា ១,២ និង ៣ ននរក្សឹតយ

មនះ ទណិឍ តរតូវមានក្សិរោមារោទលា ទទួលរងមោសចំនួន ២ ភាគ ៣ ននមោសោក្សពនននាោរ

មានក្សំណត់ ឬទទួលមោសបាន ១៥ឆ្ប ំ ចំមពាះមោសោក្សពនននាោរមយជីវត មទើបអាចសមលក្សើំុ

ដលងមោស។ ចំដណក្សការបនូនរបនទយមោស មរៅពមានក្សិរោមារោទលា ទណិឍ តរតូវទទួល

មោសបាន ១ភាគ៣ ននមោសោក្សពនននាោរមានក្សំណត់ ឬទទួលមោសបាន ១៥ឆ្ប ំ ចំមពាះ

មោសោក្សពនននាោរមយជីវត។ មោសចមនាល ះពី ១ ដល់ ១០ឆ្ប ំ ទណិឍ តអាចទទួលបានការបនូនរ

៦ដខ ក្សុបងមពលមសើសុំមថង មោសចមនាល ះពី ១០ឆ្ប ដល់ ១៥ឆ្ប ំ បាន៩ដខ មhើយពី១៥ ដល់ ២០ឆ្ប

ទទួលបានការបនូនរបនទយចំនួន១២ដខមថង ក្សុបងរយៈមពលមយឆ្ប ។ ទណិឍ តជាបម់ ោសក្សុបងពនននាោរ

មយជីវតរតូវទទួលបនទយមោសមលក្សើ ទី១ ពីមយជីវតមក្ស ២០ឆ្ប ។ ខមសារននរក្សឹតយមលខ ២៨

មនបានដចងចាស់ថា មតើទណិឍ តអាចទទួលការបនូនរបនយមោសបានមរចើនដង ឬោ៉ ងណាមទ

ក្សបុដ៉ នថ មោយរបមោល មារតាពាក្សពននអាចរតូវបានបក្សរសាយថា ទណិឍ តោតអាចទទលបានការ

បនូនរបនទយមរចើនដងបាន។

មគគួរក្សតស់ មាគល់ថា តាមលខិ ិតរបសរក្ស់ សងួ យតិថុ ធម៌ មលខ២៨២៖ “ទណិឍ តណាដដល

បានរបរពឹតបទមលើ សធងនធងរ ដូចជាបទសមាល បមនុសសមោយមចតនា សមាល បមនសសមោយុ

មចតនាគិតទុក្សជាមុន រមំ លាភមសពសនទវៈរចសមាល ប់ បលនរ់ បោបអាវធ ឬរបរពឹតថបទមលើ សបន

បនាធ បមិនរាងចល... ពិមសសគឺបទឧរក្សដិ ឌ គួរគបផពិី និតយឲ្យបានចាសលា់ ស់ មនិ គួរមធើវសមណំ

សុំមក្សរក្សសួងយុតិថធម៌ សុំឲ្យមោះដលង មោយោម នលក្សេខណឍ មនាះម ើយ”។ មនះមាននយថា មគ

អាចបក្សរសាយបានថា លិខតមនះមនហាមឃាតមនឲ្យបននូរបនទយមោស ឬមលក្សើ ដលងមោស

មទ។ បដនទមពីមលើមនះ លិខតមនះមរបើពាក្សយ “មនគរិ ួ ”។

មរៅពីមារតា ៧៧ ដដលដចងចាស់ពសាទ បនដដលនឹងមធស

ំមណើ មលើក្សដលងមោស (រាជ

រោឌ ភបាល) ជូនរពះមហាក្សសរត មារតាដនទមទៀត ពាក្សព

នននឹងការមលើក្សដលង ឬបនូនរបនទយមោស

មនដចងហាមទណិឍ តមធស

ំមណើ ោក្សមក្សរបធានពនននាោរ d Jពិចរណាសំមណើ និងបចូជ នបន

មៅគណៈក្សមាម ធិការមដើមផសមរមចោក្សជូនរាជរោឌ ភបាលមទ។21 មារតាពាក្សព

ននមនបានដចង

ក្សំណតរ់ បមភទរបស់ទណិឍ ត ឬរបមភទបទឧរក្សិដឌ ដដលសិតក្សបុងបចជ ីមនអ្នញ្ុ ដ តឲ្យមលក្សើ ដលង ឬ

បនូនរបនទយមោសមទ។ ដូចមនះ មគអាចបក្សរសាយថ ា រគបទ់ ណិឍ តោងំ អ្ស់មានសិទិនមធវើសំមណ

សុំមលើក្សដលង ឬបនូនរបនទយមោសបាន។ ក្សបដ៉ នថ ការសមរមចរពម ឬមនរពម ជាសមតក្សិចចរបស់

21 ចាបសីថពី ពននាន ោរ, មារតា ៧៤។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទិនទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

អាជាញ ធរមានសមតទក្សច

ច d bRមូលោឌ នសមរសប និងមនរមំ លាភចាបដ់ ដលពាក្សពន។

មារតា ៧៦ ននចាបសីពី ពនននាោរ ដចងថា “...ទណិឍ តដដលយលមឃញថាើ់ ខួ លនបានបំមពញ

លក្សេខណឍ ក្សុ បងការមសើ សុំបនូ នរបនទយមោស ឬមលើ ក្សដលង បុដ៉ នថមិនរតូវបានរបធានពនននាោរមសើ

សុំឲ្យខួ លនសាមី dÆ"ខួ នមានសិ ទនិបថឹងតវា៉ មៅគណៈក្សមមការថាប ក្សជាតិ... មោយមានការោរំ ទពី

រក្សរមការងាររប ងរបណាងននពនននាោរ” បងាា ញថា ទណិឍ តមានសទិ និក្សបុងការោក្សសំមណើ ផ្ទធ ល។់

២.៤. ឌុច មានសិទិទទលការមលក្សដលងមោសើ ឬបនរូន បន មោស

ជាបឋម មននឹងមឆើលយសណំ ួ រសខានំ ន់ នអ្តទបទមនះ មយងើ គួរពិនិតយមមលខមសារជាក្ស

ដសងរបស់មារតា ៤០ថីម និងមារតា ១១ ននក្សិចចរពមមរពៀង សីពី អ្.វ.ត.ក្ស ជាមុនសន។ិ មារតា

ោងពីរមនះ ដចងពាក្សយមពចនម៍ សើរធ ដូចោប ោងរសងរ មលក្សើ ដលងដតមារតា ៤០ថមី នោយមោង

ដល់មារតាននបទឧរក្សិដឌ (មារតា ៣ និោយបទឧរក្សិដឌដចងមរកាមចាបជាត)ិ ចំដណក្សឯមារតា

១១ ននក្សចចរពមមរពៀង សពី ី អ្.វ.ត.ក្ស មរបើដតពាក្សយ “បទឧរក្សដដឌ ដលមានដចងក្សងុ ក្សចរច ពមមរពៀង

មនះ”។ មារតាោងពីរបានមរបើរបាសពាក្ស់ យ “ជនោងឡាយណាដដលអាចរតវូ បានមសើុបអ្មងត ឬ

ផថនាធមោសអ្ពីឧរក្សដក្សិ ម”ម ។ “ជនោងឡាយណា” អាចរតូវបានមគបក្សរសាយរាបបចូច លនូវទណិឍ ត

ដដលជាពិរទនជនក្សពុងអ្នុវតថមោសក្សបុងពនននាោរ។ មោះបជាោ៉ ងមនះក្សថី វាជាការមនរតមរតូវមទ

របសិនមបើមោងមលើអ្តទនយោ៉ ងជាក្សលាក្សន់ នពាក្សយ “មសើុបអ្មងត” និងពាក្សយ “ផថនាធ មោស” ដដល

ពាក្សយខាងមរកាយមនះ សំមៅមៅមលើ ពាក្សយោក្សម់ ោស បុដ៉ នថមិនមកាថ បដល់ការអ្នុវតថមោសមទ។

ការបក្សរសាយមនះ បដនទមនយមោយការមនមរបើរបាស់ពាក្សយ “បនូ រន បនយមោស” មៅក្សបុងមារតា

ោងពីរ និងការដចងមោងដល់ការមលើក្សដលងមោស ឬអ្នុមរោះមោសមុនបមងើេត អ្.វ.ត.ក្ស (មន

និោយដល់ការបនូនរបនទយមោស) ដដលសំមៅដល់ក្សរណី មលាក្ស មអ្ៀង សារ។

តាមអ្តទនយននមារតាោងពីរ ដដលមមលមឃញនឹើ ងដភបក្ស ចាបម់ នះក្សនឹងមនដចងហាម

សភាមធវើចាប់មលើក្សដលងមោស ដល់ជនណាមយដដលក្សពុងរតូវបានមសបើុ អ្មងេត ឬផនាធ មោស

មោយ អ្.វ.ត.ក្ស មទ មលើក្សដលងដតការបក្សរសាយមារតាមនះទូលាយ បមងើេតជាកាតពវក្សចចងដល់

សភា។ រសមដៀងោប មនះដដរ មារតាោងពីរមនបានហាមទណិឍ តមសសើ ុំការមលក្សើ ដលងមោស ឬ

អ្នុមរោះមោសមទ។ មនះមគមននោយដលការប់ ននូរបនយមោសផង។ ជាសរប មារតាោងពីរ

ដចងកាតពវក្សចចដលb1់ រោឌ ភបាលដតបុម៉ ណាត ះ។

មោលបំណងននការដចងមនះ គឺមដើមផបងាេ រក្សំុឲ្យb1រោឌ ភបាលជាភាគីមាេ ង ននក្សិចចរពម-

មរពៀងមធវើការមសើបមលើក្សដលងមោស ឬអ្នុមរោះមោស មោយសារមhតុផលណាមយមនាះ មhើយ

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

ជាលទនផល អ្.វ.ត.ក្ស មនអាចមធើវការមចទរបកាន់ជាបនថdb ជនមនាះបាន ដដលមនះaផុធយព

មោលបំណងននការបមងើេត អ្.វ.ត.ក្ស។

ការមលើក្សដលងមោស ឬអ្នុមរោះមោសដល់ឧរក្សិដឌជន របរពឹតថឧរក្សិដក្សមមមរកាមចាប

អ្នថរជាតិ មោយរបមទសមយមនអាចជាឧបសគគរារាងការមចទរបកាន់ ឬផថនាធ មោស មោយ

តុលាការរពhទណឍ អ្នថរជាតិរតូវបានបដិមសធជាទូមៅ មោយយតថុ ិសាស្រសរថ បសតុ់ លាការរពhទណ

អ្នថរជាតិ និងចាបរ់ បមទសមយចំនួន។22 ដូចមនះ ការដចងក្សុបងមារតា ៤០ថមី នងមារតា ១១

ហាក្សមនមានភាពចបាច។

របសិនdT វតថមានននមារតាោង

ពីរមនះចបាច់ ការដចងបងាេ រមនះវាសោីុ ប មោយរបមោល

មៅនឹងកាតពក្សិចចទូមៅរបសក្សមុ់ ពជា ក្សងុ ការសhការជាមយអ្ងគការសhរបជាជាតិមដមផឲ្យដំមណើ រ

ការនន អ្.វ.ត.ក្ស របរពឹតថមៅទទួលបានលទនផលដូចមោលបំណង។23 មគអាចអ្ះអាងបានថា

ការសនារបស់b1រោឌ ភបាលមនះមនខុសចាបម់ ទ មhយមដើើ មផសរមបសរមួលក្សុបងលក្សេណៈ

នមោបាយរបស់ក្សមុពជាចំមពាះអ្ងគការសhរបជាជាតិ។ ខលឹមសារននក្សិចចពិភាក្សាអ្នុមតចាប់ សពី

អ្.វ.ត.ក្ស មោយរដឌសភាបានមលើក្សបញ្ា មនះមក្សពិភាក្សា។ តំណាងរាជរោឌ ភបាលបានអ្ះអាងថា

សំមណើ ននមារតាមនះ រតូវបានមធវើម ើង មោយអ្ងគការសhរបជាជាតិ មhើយភាគីក្សមុពជាបានមឆើលយ

តបថា វាអាចខុសនងរដឌធមមនុចដ ននរពះរាជាណាចរក្សក្សមជាុ ។ មោះបីជាោ៉ ងមនះក្សថី ខឹលមសារ

រតូវបានដក្សសរមួលមក្សរតឹមដតជាការបងាា ញការសនារបស់រាជរោឌ ភបាល មនមសសើ ុំមលក្សដលងើ

មោស ឬអ្នុមរោះមោស។ រក្សរមរបឹក្សាធមមនុចដ ក្សុងមសចក្សថីសមរមចមលខ ៤០/០០២/២០០១

ក្សបធ-ច ចុះនថទី១២ ដខក្សុមភៈ ឆ្ប ២០០១ បានអ្ះអាងោ៉ ងចាសថា់ មារតា ៤០ថមី មនខុសព

មារតា ២៧ ននចាបរ់ ដឌធមមនុចដ ឆ្ប ១៩៩៣ មទ៖ “...មារតា ២៧ ននរដឌធមមនុចដ បានបចដ តិថពី

រពះមហាក្សសរត មិនដមនពីរាជរោឌ ភិបាលម ើយ”។24

ការបក្សរសាយ មារតា ៤០ថីម និង មារតា ១១ ចងកាតពវក្សចចដលរោ់ ឌ ភបាល មhយដើ ក្ស

សិទិនទណិឍ តក្សុបងការមសើសុំមលើក្សដលងមោស បនូនរបនទយមោស មរកាយពីអ្នុវតថមោស នងបំមពញ

22 លក្សេនិថក្សៈទីរក្សរងរូម

មនបានដចងនូវរបាណាមយដល់ការកាតម់ សចក្សថី មោយតលាុ ការរពhមទណឍ អ្នរថ ជាតិ ដផក្សា db

មលោឌ នននអ្ភយឯក្សសិទមនិ ទ មលើក្សដលងមារតា ៩៨ ននលក្សនក្សៈ។ថិេ មារតា ១២០ មន

បានអ្នុញ្ដ តឲ្យមានខរក្សា

សិទនិមនអ្នវុ តមថ ទ។ អ្ងជំគ នជរំុ មះ, មសចក្សសថី មរមច មលើអ្ចដ រតក្សមបឋមម តាមវធាន ៨៩ ននវធាននផធក្សុបង (មោល

ការណ៍ ោម នការកាតម់ ោសពីរដងចមំ ពាះបទមលើមសដតមយ នងការមិ លើក្សដលងមោស នងការអ្នមុិ រោះមោស) E51/15,

នថងទី៣ ដខវចិ ឆិកា ឆ្ប ២០១១, ក្សថាខណឍ ៥១។ សូមមមលជាទមូ ៅ, Xxxxxxx X. Ntoubandi, ការមលើក្សដលងមោស

សរមាបបទឧរក្សដឌិ របឆ្ងនងមនសុឹ សជាតិ មរកាមចាបអ្នរថ ជាតិ, ឆ្ប ២០០៧។

23 ចាបសីថពី ការបមងតអ្ើេ ងជនជរំុំគ មះវសាមចដ ក្សងតលាុបុ ការក្សមជាពុ ឆ្ប ២០០៤, មារតា ១។

24 រក្សរមរបឹក្សារដឌធមមនុចដ ននរពះរាជាណាចរក្សក្សមុពជា, xxxx://xxx.xxx.xxx.xx/xxx_xxxxxxxx_xx.xxx

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទនិទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

រគបលក្សេខណឍ ក្សបុងការទទួលបានការមលក្សើ ដលង ឬបននូរបនទយមោស នឹងមនរសបមៅតាមរទឹសី

ននសិទនិពីធមមជាតិ (Natural Rights) ដដលបុគគលមានសិទនិមោយសារខួលនជាមនុសស (Inherent

Rights)។ អាជាញ ធរមនដមនជាមាច សសទិ់ ិន និងជាអ្បក្សផថលសទិនិ់ ដលបុ់ គគលមទ។25 រដឌរោនដ់ តយក្ស

សិទនិដដលមានរសាបមក្សដចងក្សបុងចាប់ នងធានាអ្នុវតសិទនិរបសរប់ ជាពលរដឌ មធក្សុំឲ្យអ្នុវតថ

សិទិនខួលនមោយបំពាន បងេអ្សនិថសុខដល់សងម។26 ការបក្សរសាយោ៉ ងមនះ អាចឈានមៅរក្ស

ការក្សរមតសទិិ នដដលមនមានមូលោឌ នសមរសបននការក្សរមតសិទិន bbRTБ„ &ក្សុ បងក្សតិកា-

សញ្ដ សីពី សទនិ ិមនុសស។27 បដនទមពីមលមនើ ះ ការបក្សរសាយទូលាយ ឬhសពីួ បណងននមារតា

៤០ថមី និងមារតា ១១ អាចមនសមរសប របសនមបិ ើមគអ្ះអាងថា ហាមដតការមលក្សដលើ ងមោស

អ្នុមរោះមោស ឬបនូនរបនទយមោស បទឧរក្សិដក្សមមមរកាមចាបអ្នថរជាតិ ពីមរពាះមារតាោងពីរ

ដចងលាតសននឹងមកាថ បចូលបទឧរក្សិដឌក្សមម មរកាមចាបរ់ ពhទណឍ ក្សមពុជាឆ្ប ១៩៥៦ផងដដរ។

មារតា ៣១ ននចាបរ់ ដឌធមមនុចដ បានដចងបចូច លនូវសនិនសញ្ដ សិទនិមនុសសដដលក្សមុពជា

បានទទួលសាគ ល់ រាបបចូច លនូវក្សតិកាសញ្ដ សពី ី សទនិិ ពលរដឌ និងនមោបាយ ដដលមានមារតា

៤ និងមារតា ៦ បានដចងអ្ំពីការមលើក្សដលងមោស ឬបនូនរបនទយមោស ដូចដដលបានជរមាបខាង-

មលើ។ មនះមាននយថា ក្សមពុជាជាភាគីមានកាតពវក្សិចចមោរពសទិ និ និងកាតពវក្សិចចដដលមានដចងក្សបុង

ក្សតកាសញ្ដ មនះ។ មារតា ៣១ ដដដលបានដចងធានាមនឲ្យមានការមរសមអ្ើង ការរបារសយ័

សិទនិរបស់ពលរដឌក្សមុពជា។

មោយមនគិតពីរបមភទននសននិសញ្ដ ដចងក្សបុងមារតា ៣១ ឬថាមតើក្សមពុជាអ្នុវតថសនិនសញ្

មោយផ្ទធ ល់ (Direct Application)28 មោយមនចបាចមានចាបម់ ដមផផថលត់ នមលសនសញ្ដ ជា

ចាបជាតជាមុនសនិ (Transformation Act)29 មុននឹងអ្នុវតថ កាលមបើនោ

យអ្ំពីឋានានុរក្សម

របស់សនិនសញ្ដ អ្នថរជាតិ ឬក្សិចចរពមមរពៀង ក្សុបងរបពននចាបក្ស

មុពជា តាមទសសនៈជាក្សដ់ សងនិយម

ក្សមុពជា ក្សដូចជាបណាថ របមទសដនទមទៀត ជាទូមៅោក្សរ់ ដ

មមនុចដ ខពស់ជាងសននិសញ្ដ ឬក្សច-

រពមមរពៀង។

25 តាមរទឹសីថសិទនិមានមក្សជាមយនាមពលមនសុ សមក្សើត (Natural and In-alienable Rights) មនដមនរដជាឌ មាច ស់សិទិន

និងអ្បក្សផថល់សិទិនឲ្យបុគគលមទ, xxxx://xxxxxxxxxxx.xxx/0000/00/00/xxx-xxxxx-xxxxxx-xxx-xxxx-xx-xxxxxxx-xxxxxx/

26 Xxxxxx Xxxxxxxxxxx, ក្សរមងសិទនិរបស់មនុសស, ឆ្ប ២០១៣, ទំពរ ១៧ នងិ ៨៣។ មសចក្សរីថ បកាសសថីពី សិទិន

មនុសស និងរបជាពលរដឌ (បារាង), ក្សថាខណឍ ២ ។

27 មារតា ១២ ននក្សតិកាសញ្ដ , មលខមោងទី ១០។

28 មាស បរា៉ , នីត នរថ ជាតសាិ ធារណៈ, ឆ្ប ២០១៥, ទំពរ

១០៦។

29 ដូចមលខមោង ទី ២៣។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

ចាបជាតិ រមោងចាបរ់ ដឌធមមនុចដ បានដចងបទបផចដ តពា

ក្សពនននងការមលក្សើ ដលង ឬ

បនូនរបនទយមោស មhើយមនមានហាមជនណាមយទទួលផលរបមោជនន៍ នចាបោងមនះមទ ឲ្យដត

ពួក្សមគបានបំមពញលក្សេខណឍ អាចមសើសុំបននូរបនទយ ឬមលក្សដលងមោសបាន។ើ ដូចមនះ ចាប់ អ្.វ.ត.ក្ស

ឬក្សិចចរពមមរពៀងមនរតូវផុធយរដឌធមមនចុ ដ មទ។

អ្ងគការសhរបជាជាតិបានអ្នុមត ក្សចចរពមមរពៀងមនផល

់រយៈមពលអាជាញ យុកាលនន

ការមចទរបកាន់ និងមោស សរមាបបទឧរក្សិដឌមរកាមចាបអ្នថរជាតិដចជាូ បទឧរក្សិដក្សមមរបឆ្ង

នឹងមនុសសជាតិ។30 មារតា ១៤៣ ននរក្សមរពhទណឍ ក្សមុពជា ដចងមនឲ្យមានអាជាញ យកាលននការុ

អ្នុវតថមោស31 មដើមផក្សុំឲ្យបគលរបរពឹតថទទួលបាននិទណឍ ភាព។ មោះបីជាោ៉ ងមនះក្សថី មនះមន

មាននយថា ោងបទបផចដ តិថននសនសញ្ដ ឬមារតាចាបដ់ ដលពាក្សពនន តរមូវមនមលក្សដលងមោសើ

ឬបនូនរបនទយមោសដល់ទណិឍ តដដលបានរបរពឹតថបទឧរក្សិដរឌ បមភទមនះ មhើយដដលបានអ្នុវតថ មោសក្សុបងពនននាោរមទ។

បុគគលរបកានទសសនៈពិតនយម ដដលមផ្ទថ តមៅមលការរើ បរពឹតថមឃារមÆ ឬចំនួនននជន

រងមរោះននអ្ំមពើរបស់ ឌុច អាចគិតថា ទណិឍ ត ឌុច សមទទលមោសមយជីវតដូចមនះ និងមនរតូវ

មាននថងមចញពីគុក្ស តាមរយៈការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោសមទ។ មនះមដមផមី ធើវឲ្យ

ឌុច ឬឧរក្សិដឌជនដនទមទៀតមានការរាងចល ដលងរបរពឹតបទឧរក្សិដធងនធងរោ៉ ងមនះមទៀត។ ការ

គិតមលើដតក្សតាថ មនះជាចមផង មhើយមសើឲ្យមានវធានការរមបៀបមនះមនសមរសបោងរសរង ១០០

ភាគរយមទ ពីមរពាះការោក្សម់ ោសមយជីវត ឬមោសរបហារជីវតក្សមនរបាក្សដថា ឧរក្សិដឌជនមាន

ការរាងចលម ើយ។ វធានការជាមរចើន អាចនឹងរតូវបានតរមូវមដើមផសមរមចមោលមៅមនះ។

សhគមនអ្នថរជាតិមានក្សថីបារមភដូចោប ក្សបុដ៉ នវថ ធានការមឆើលយតប ក្សមនរតូវខវះមhតផលដដរ។ុ

ជាក្សដ់ សង ក្សបុងក្សរណី មលាក្ស ឌចុ ដដដល សមូ ផោតជាឧរក្សិដឌជនក្សថី ក្សសិទទទួលបានការជំនុំ-

ជរមះក្សថីមោយយុតិថធម៌ រតូវដតបានធានាចំមពាះោត។32

ឌុច មនដមនជាបុគគលមាប ក្ស់ ក្សបុងរបបក្សមុពជារបជាធិបមតយយដដលបានរបរពឹតថបទឧរក្សដ

មទ។ ោតបានសារភាពទទួលក្សំhស33ុ និងសhការជួយការងារមសបអ្មងើុ េត ឬមចទរបកានរ់ បស់

អ្.វ.ត.ក្ស ោ៉ ងសក្សម។ ោតមានវបផដិសារ34 ោតទទួលរងការឈចបផូលវចតថជាខាល ង និងការ

30 អ្នុសញ្ដ សីថពី ការមនអ្នវុ តនវូថ អាជាញ យុកាលចមំ ពាះ បទឧរក្សដក្សមសមឌិ ស្រងាគ ម នងឧរិ ក្សដក្សឌិ មរម បឆ្ង

នឹងមនុសសជាតិ,

Res. 2391(XXIII), នថងទី២៦ ដខវចិ កា ឆ្ប ១៩៦៨។

31 រក្សមរពhមទណឍ ក្សមុពជា ឆ្ប ២០០៩។

32 វធា

ននផធក្សុបងនន អ្.វ.ត.ក្ស, វធា

នទី ២១។

33 សាលរក្សម, មលខមោងទី ១, ក្សថាខណឍ ទី ៦២៩។

34 ដូចមលខមោងខាងមលើ, ក្សថាខណឍ ទី ៦០៦។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទិនទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

មរសមអ្ើងក្សបុងជីវត។ បដនទមពីមលមនើ ះ ោតក្សមា

នវយ

កានដ់ តចំណាស់មhើយ។ មោះបីមនះមនដមន

ជាមូលោឌ នចមផងដចងក្សុបងចាបពាក្សពននសរមាបព

ចិ រណានូវការបនូនរបនទយមោស ឬមលើក្សដលង

មោសោ៉ ងមនះក្ស អាជាញ ធរមានសមតទក្សចក្សុបងការពិចរណាមនគួរមមលរលងក្សតាថ ោងមនះមទ។

បដនទមពីមលើមនះ ការបនូនរបនទយមោស ឌុច ឬមលើក្សដលងមោសមន

អាចនាដលប់ ះ៉ ពាលសវតិុ់ ទភាព

ោត់ ឬសណាថ បធាប បសងគមដដរ មោយពិចរណាមៅមលើភាពសបចិតថរបសជន់ រងមរោះ មរកាយ

ពី អ្.វ.ត.ក្ស បានកាតម់ ោសោក្សគុក្សមយជីវតមលោតើ ។ ការមរបៀបមធៀបរវាង ឌចុ នងឧរក្សិដឌជន

ដនទនាឲ្យរបរពឹតថខុសោប ដដលោម នមូលោឌ ន ឬមhតុផលសមរសបនឹងនាឲ្យមានអ្ំមពើមរសមអ្ើង។

បដនទមពីមលើមនះ ទសសនៈផុធយនឹងមោលការណ៍ សាថ នតសមផោសរមាប់ឲ្យឧរក្សិដឌជនដដលបាន

ជាបម់ ោស អ្នុវតថមោស បានដក្សដរបលា មានឱ្កាសរត ប់ មក្សចូលរមរស់ក្សុបងសងគម។

៣. សមងបេ

មរកាយពីបានពិនិតយ មមលបទបផញ្ដ តិថននក្សិចចរពមមរពៀង ក្សតិកាសញ្ដ ចាបជា

តិ ការ

សិក្សាមនះបានរក្សមឃើញថា មនមានបទបផចដ តថ ដចងមោយផ្ទធ ល់ ឬមោយរបមោល ដក្សhតូ

សិទនិរបស់ ឌុច ក្សុងការមសសើ ុំមលក្សើ ដលងមោស ឬបននូរបនទយមោសមទ។ មារតា ៤០ថមី និង

មារតា ១១ ននក្សិចចរពមមរពៀង សីពី អ្.វ.ត.ក្ស ដដលដចងហាមរាជរោឌ ភបាលមសមើ នមានបំបាត

សិទនិមសរភាពរបសទ់ ណិឍ ត ឌចុ ម យ។ើ មារតាននក្សិចចរពមមរពៀង និង អ្.វ.ត.ក្ស មនខសចុ ាប

រដឌធមមនុចដ មទ មោយសារមន អ្ំ ុងមពលអ្នុវតថមោស។

បានដចងមកាថ បដល់ការមលើក្សដលងមោស ឬបនូនរបនទយមោស ក្សុបង-

៤. មសចក្សដី ក្សរសងចាប

៤.១. ចាបសីពី ពននាោរ

មារត ា ៧៤៖ អ្ភបាលននគណៈអ្ភបាលរាជធានី មខតថ រតូវបមងើេតគណៈក្សមមការមយ

មដើមផពិនិតយ

និងវាយតនមលអ្ំពីក្សរមតដក្សដរបរបសទ់ ណិឍ ត ក្សបុងរយៈមពលជាបឃ

ុំមៅក្សុបងពនននាោរ...។ គណៈ

ក្សមមការមនះរតូវមធវើបចជ ីទណិឍ តដដលមានលក្សេណសមផតថិ អាចមសើសុំបនូនរបនទយមោស នងមលើក្ស-

ដលងមោស...។...ការមរៀបចំ និងការរបរពឹតមៅននគណៈក្សមមការមនះ រតូវក្សំណតម់ ោយរបកាស របស់រដឌមស្រនថីរក្សសួងមហានផធ។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

មារតា ៧៥៖ រាជរោឌ ភបាលរតូវបមងេើតគណៈក្សមមការជាតមយ...។ មរកាយពីបានពិនិតយវាយតនមល

រចមhើយ គណៈក្សមមការមនះរតូវមធវើដបបបទជូនរបមុខរាជរោឌ ភបាលពិនិតយ និងសមរមច មដើមផ

ោក្សសំមណើ ថាវ យរពះមហាក្សសរត សបំុ ននូរបនទយមោស នងមលក្សើ ដលងមោសឲ្យទណិឍ ត...។

មារត ា ៧៦៖ ...ទណិឍ តដដលយល់មឃើញថា ខួលនបានបំមពញលក្សេខណឍ ក្សុបងការមសើសុំបនូនរបនទយ

មោស ឬមលើក្សដលង បុដ៉ នថមនរតូវបានរបធានពនននាោរ មសសើ ុំឲ្យខលួនសាមី ខលួនមានសទិនិ បឹថងតវា

មៅគណៈក្សមមការថាប ក្សជាតិ ...មោយមានការោរំ ទពីរក្សរមការងាររប ងរបណាងននពននាោរ។

មារត ា ៧៧៖ ក្សុងក្សរណី ចបាច់ របមខរាជរោឌ ភបាល មានបុពវសទិនិ មធវើសមណំ ើ ថាវ យរពះមហាក្សសរត

សុំមលើក្សដលងមោសឲ្យទណិឍ តមៅមពលណាក្សបាន។

មារត ា ៧៨៖ ពិធបុណយ លក្សេខណឍ ដបបបទ និងនត

ិវធ

ីននការបនូនរបនទយមោស និងការមលើក្ស

ដលងមោស រតូវក្សំណតម់ ោយរពះរាជរក្សឹតយ។

មារត ា ៧៩៖ រគបទណិឍ ត ដដលរតូវទទួលមោសពនននាោរមយ ឬមរចើន អាចរតូវបានមោះដលង

មោយមានលក្សេខណឍ របសិនមបើទណិឍ តមនាះបានបងាា ញឲ្យមឃើញថា ខួលនមានគនិតមារោទល

ក្សុបងរយៈមពលជាបឃុំ និងមានសមផោ ដដលអាចបБ, លខួលនមៅក្សុបងសងមវញបាន។ លក្សេខណ

និងដបបបទននការអ្នុវតថការមោះដលង មោយមានលក្សខណឍ ក្សបុងចាបម់ នះ រតូវអ្នុមលាមតាម

រក្សមនីតិវធរពhទណឍ ននរពះរាជាណាចរក្សក្សមពុជា។

៤.២.ចាបរ់ ដធមនុច

មារត ា ៨៖...រពះមហាក្សសរត...រទងជាអ្បក្សធានាការមោរពសទិ និ និងមសរភាពរបសរបជាពលរដឌ់ និងការមោរពសននិសញ្ដ អ្នថរជាតិ។

មារតា ២៧៖ រពះមហាក្សសរតមានរពះរាជសិទិន បនូនរបនទយមោស ឬមលើក្សដលងមោស។

មារត ា ៣១៖ រពះរាជាណាចរក្សក្សមុពជាទទួលសាគ ល់ និងមោរពសិទនិមនុសស ដូចមានដចងក្សុង

ធមមនុចដ ននអ្ងគការសhរបជាជាតិ មសចក្សថីរបកាសជាសក្សលសីពីសទនិិ មនុសស និងក្សតកាសញ្ិ

រពមោងអ្នុសញ្ដ ោងឡាយោក្សទងនងសទនិ ិមនុសស សទិិ ននារ ី និងសទក្សិ ុមារ។ របជាពលរដ

ដខមរមានភាពមសើភាពោបចំមពាះមុខចាប់ មានសទិនិ មសរភាព និងក្សរណី ក្សិចចដូចោប ោងអ្ស់ មោយ

ឥតរបកានពូជសាសន៍ ពណ៌ សមផរុ មភទ ភាសា ជំមនឿ សាសនា និនាប ការនមោបាយ មដើមក្សំមណើ ត

ជាតិ ឋានៈសងគម ធនធាន ឬសាទ នភាពឯមទៀតម ើយ។ ការមរបើរបាស់សិទនិមសរភាពផ្ទធ លខួ់ លន

របស់បុគគលមាប ក្សៗមនរតូវឲ្យបះ៉ ពាលដលសទិនិ់់ មសរភាពអ្បក្សដនទម យ។ើ ការមរបើសទិិ នមសរភាព

មនះ រតូវរបរពឹតថតាមលក្សខណឍ ក្សំណតម់ ោយចាប។

មារតា ៩០ថ៖ រដឌសភាអ្នុមតចាបសីពី ការមលក្សើ ដលងមោសជាទូមៅ។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទនិទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

៤.៣. ចាបសីពការោក្សរ់ ក្សមក្សមជាុ របជាធបមតយយឲ្យមៅមរៅចាប់ (ឆ្ប ំ ១៩៩៤)

មារត ា ៥៖ ចាបម់ នះផថល់រយៈមពល ៦ដខ ចបតាងពនី ថងចូលជាធរមានដលបុគគលដដលជា់

សមាជិក្សរបស់អ្ងគការនមោបាយននក្សងទពរបសក្ស់ មពុជារបជាធិបមតយយ ឲ្យចះុ ចូលមក្សមរកាម

រាជរោឌ ភបាលក្សមុពជា មោយមនមានមោសទណឍ សរមាបបទឧរក្សិដឌដដលពួក្សមគបានរបរពឹតថ។

មារត ា ៦៖ សរមាបម់ មដឹក្សនារំ ក្សរមក្សមុពជារបជាធិបមតយយ រយៈមពលក្សំណតខា ម ើយ។

ងមលើមន

អ្នុវត

មារត ា ៧៖ រពះមហាក្សសរតមានសិទិនផថល់នូវ ការមលើក្សដលងមោស ឬការឲ្យរចមោសដូចដដល មានដចងមៅក្សុបងមារតា ២៧ ននចាបរ់ ដឌធមមនុចដ ។

៤.៤. រពះរាជរក្សតយ មលក្សដលងមោសើ មលាក្ស មអ្ៀង សារ ី (ឆ្ប ំ ១៩៩៦)

មារត ា ១៖ ឲ្យរចមោស (Pardon) ដល់មលាក្ស មអ្ៀង សារ ី អ្តីតនាយក្សរដឌមស្រនថីទទួលបនុធក្សការ

បរមទស ក្សុបងរោឌ ភបាលននក្សមពុជារបជាធិបមតយយ ចំមពាះការកាតម់ ោសរបហារជីវត និងការរប-

អ្ូសរទពយសមផតោងអ្ស់របសោត់ ់ មធវើម ងើ តាមបញ្ជ របសតុ់ លាការរបជាជនបដិវតR'ក្សថ មពុជា

ទីរក្សរងភបមំ ពញ ចុះនថងទី១៩ ដខសីហា ឆ្ប ១៩៧៩ នងការមលក្សើ ដលងមោស (Amnesty) ចំមពាះ

ការកាតម់ ោសមរកាមចាបសីពី ការោក្សរ់ ក្សរមក្សមពុជារបជាធិបមតយយមៅមរៅចាប់ របកាសឲ្យមរប

មោយរពះរាជរក្សមមលខ ១ ឆ្ប ១៩៩៤ ចុះនថទី១៤ ដខក្សក្សេោ ឆ្ប ១៩៩៤។

៤.៥. ក្សតកាសញ្ដ សពី ី សទិពិ លរដឌ នង

នមោបាយ ឆ្ប ំ ១៩៧៧

មារតា ៦(៤)៖ ជនដដលទទួលមោសរបហារជីវត មានសិទិនសអ្ភំុ យមោស ឬបនូនរបនទយ មោស។

ការមលើក្សដលងមោស ការអ្ភយមោស ឬការបននូរបនទយមោសរបហារជីវត

អាចផថល់ឲ្យបានរគប

ក្សរណី ោងអ្ស។់

មារត ា ១៤(៦)៖ មៅមពលជនណាមាប ក្ស់ រតូវបានរបកាសឲ្យជាបពិរទ ទរពhទណឍ ជាសាទ ពរ

មhើយមរកាយមក្សការរបកាសឲ្យជាបពិរទនមនះ រតូវបានបដិមសធ ឬរតូវបានមលក្សើ ដលងមោស

មោយមhតុថា អ្ងគមhតុថ ឬដដលបានរក្សមឃញថើ មីបញ្ជ ក្សោ៉ ងចាសថា់ មានការខុសឆគងព

សំណាក្សតុលាការ ជនដដលទទួលរងមរោះ មោយសារការោក្សម់ ោសមនះ រតូវទទួលសណងំ

រសបតាមចាប់ មលើក្សដលងដតមានការក្សំណតបងាា ញថា ការមន

លាតរតោងអាថក្ស

ំបាង

ននការ

ពិតោនម់ ពល បណាថ លមក្សពជនមនាះោងរសងរ ឬមយ

ដផក្ស។

រពឹតិថបរតមមធាវមី លខ ១៣ ដខមមសា-មថុនា ឆ្ប ំ ២០១៧

៤.៦. រក្សមរពhទណឍ ឆ្ប ំ ២០០៩

មារត ា ៧៖ មូលមhតុននការរលតបណឹថ ងអាជាញ មានដចូ តមៅគឺ៖...៣-ការមលក្សើ ដលងមោសជា

ទូមៅ។ ...កាលណាបណឹថ ងអាជាញ រតូវផុតរលតម់ hើយ ការមចទរបកានខាងបទរពhមទណឍ មន-

អាចចបម់ ផថើមបានមទៀតមទ ឬរតូវដតបចឈប។...

មារត ា ៥៤២៖ បចជ ីមថាេ លមោស រតូវបានកានកាបម់ ោយអ្ងគភាពមយននរក្សសងយតិថុួ ធម។...

វធានការមលក្សើ ដលងមោស និងបននូរបនទយមោស ដដលរបោនមោយរពះមហាក្សសរតននរពះរាជា-

ណាចរក្សក្សមុពជា...។...រតូវដក្សមចញពីបចជ ីមថាេ លមោសៈ...ការផថនាធ មោសដដលរតូវបានលុTលាង មោយការមលើក្សដលងមោសជាទូមៅ...។

មារត ា ៤៥៥៖ ការអ្នុមរោះមោស (Pardon) ឬការមលើក្សដលងមោស (Amnesty) មនដមនជា

ឧបសគគដល់ការបឹថងមសើមរមើ ទ។

មារត ា ៥៤៣៖ អ្ងគភាពមថាេ លមោសរា៉ បរ់ ងទទួលពតមាន អ្ំពីវធានការមលក្សើ ដលងមោស និង

បនូនរបនទយមោស ដដលរបោនមោយរពះមហាក្សសរត នងមសចក្សថីសមរមចបមណថ ញជនបរមទស។

៤.៧. រក្សមនតវិ ធីរពhទណឍ ឆ្ប ំ ២០០៧

មារត ា ១៣៩៖ កាលមបើមោសជាក្សមមវតុទននវធានការមលក្សើ ដលងមោស និងបននូរបនទយមោស ដូច

មានដចងក្សុបងមារតា ២៧ ននរដឌធមមនុចដ ននរពះរាជាណាចរក្សក្សមុពជា រតូវដតគិតគូរអ្ំពីមោស ដដល

ជាលទនផលននការមលើក្សដលងមោស និងបនូនរបនទយមោស មដើមផអ្ បចូច លោប ននមោស។ ...

នុវតថវធា

នសីពកា

ររសូប

មារត ា ១៤៣៖ ...មោសដដលរបកាសពីបទឧរក្សដឌរបលយពូ័ ជសាសន៍ បទឧរក្សិដក្សឌ មរម បឆ្ង

នឹង

មនុសសជាតិ និងបទឧរក្សិដឌក្សមមសរងាគ មមនអាចផុតរលតអាជាញ យកាលមទុ ។

មារត ា ១៤៩៖ ការមលើក្សដលងមោសជាទូមៅ ដូចមានដចងក្សុបងមារតា ៩០ថ(មី ពីរ) វាក្សយខណឍ ទ៤

ននរដឌធមមនុចដ ននរពះរាជាណាចរក្សក្សមុពជា លុបបំបាតម់ ចលនូវទណឍ ក្សមមដដលពាក្សពននឹងចាប

សីពី ការមលក្សើ ដលងមោសជាទូមៅ។

មារត ា ១៥០៖ កាលមបើការពយួរមោសពីមុន រតូវបានដក្សhូតមោយអានុភាពននការផនា ខាងមរកាយ ការមលើក្សដលងមោសជាទូមៅ ចំមពាះមោសខាងមរកាយមនះ បមងេើតម ើងវញិ

ធ មោស

នូវផល

របមោជនន៍ នការពយួរមោសដដលមានពីមន។

ទណឍិ ត ឌុច និងសិទិនទទួលបានការមលើក្សដលងមោស ឬការបនូនរបនទយមោស

៤.៨. រក្សតយ រក្សម ឆ្ប ១៩៨៩)

របក្ស

ារដនឌ នសាធារណរដរឌ បជាមានិតក្សមុជា

( ,"

៦ ដខមក្សរា

មារតា១៖ រតូវបានអ្នុមរោះ បនទយមោស ឬមលើក្សដលងមោសចំមពាះបណាថ ពិរទជនដដលបាន

ជាបពនននាោរ មhយបានដក្សដរបលតាើ មបណាថ លក្សេខណឍ ដូចខាងមរកាមមនះ៖ ១. លក្សេខណឍ សរមាប់

ពិនិតយ អ្នុមរោះ បនទយមោស ឬមលើក្សដលងមោស៖ ...បានមោរពរបតិបតថិតាមោ៉ ងhតចតនូវ

បណាថ របបបទបញ្ជ នផធក្សុបងរបស់មនធីរឃុំឃាង។ ...មរកាយពីបានជាបឃុឃាងក្សងុ ពនននាោរអ្ស់

រយៈមពលោ៉ ងតិចមយភាគរបានំ នក្សរមតមោស។ មោសអ្សម់ យជីវត គឺរតូវជាបឃុំឃាងក្សុបង

ពនននាោរបានរបាឆ្ប ោ៉ ងតច។ ..

.

៤.៩. លិខតមលខ២៨២ របសរក្សសងយតិធុួ់ ម៌ ឆ្ប ១៩៩៤

ធងនធ

...២. អាចសុំមលើក្សដលងមោសបានដតចំមពាះទណិឍ តដដលរតូវតុលាការផថនាធ មោសមនិ

ងរ មhើយដក្សដរបខួលនបានលមា ៅក្សុបងពនននាោរ។ ចំដណក្សទណិឍ តដដលរតូវតុលាការផថនាធ មោស

ធងនធងរ គបផមី សសើ ុំមក្សរតឹមដតការបនទយមោសឲ្យបានមhើយ។ ...មសើសុំមោះដលងមោយមាន

លក្សេខណឍ ចំមពាះទណិឍ តណាដដលបានរបរពឹតបទមលសើ មនធងនធងរ នងទទួលរងមោសក្សុបង

ពនននាោរបាន ២ភាគ៣ ននមោសក្សំណតក្សុបងសាលរក្សម និងទណិឍ តណាដដលមានជមងធងនធងរ

មនអាចទុក្សមៅពនននាោរបាន។ ចំមពាះទណិឍ តណាដដលបានរបរពឹតថបទមលើសធងនធងរ ដូចជា

បទសមាល បមនុសសមោយមចតនា សមាល បមនុសសមោយមចតនាគិតទុក្សជាមុន រមំ លាភមសពសនទវៈ

រចសមាល ប់ បលនរ់ បោបអាវុធ ឬរបរពឹតថបទមលសើ បនថបនាធ បមនរាងចល ...ពិមសសគឺបទឧរក្សដ

គួរគបផពិនិតយឲ្យបានចាសលា់ ស់ មនគួរមធវើសមណំ ើ សមំុ ក្សរក្សសងួ យតធុ ម៌ សមោបំុ លពី់ ការ

មោះដលងមោយមានលក្សេខណឍ មនាះម ើយ។