BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE

van 30 oktober 2001

waarbij een concentratie onverenigbaar wordt verklaard met de gemeenschappelijke markt en de werking van de EER-overeenkomst

(Zaak COMP/M. 2416 — Xxxxx Xxxxx/Sidel) (Kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 3345) (Slechts de tekst in de Engelse taal is authentiek) (Voor de EER relevante tekst)

(2004/124/EG)

	INHOUDSOPGaVE
		Bladzijde
I.	DE PARTIJEN . . . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. ..	18
II.	DE TRANSACTIE EN DE CONCENTRATIE .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. ..	18
III.	COMMUNAUTAIRE DIMENSIE . . . . . . . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ..	19
IV.	VERENIGBAARHEID MET DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ..	19
x.	xXXXXXXX BESCHRIJVING VaN DE BEDRIJFSTaK VaN DE VERPaKKING VaN VLOEIBaRE LEVENSMIDDELEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	19
	1. Inleiding . . . . . . . . . . . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .	19
	2. Zelf verpakken of laten verpakken . . . . . . . ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .	20
	3. Verpakkingen van PET . . . . . ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .	20
	4. Verpakkingen van HDPE .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ...	21
	5. Kartonverpakkingen . . . . . ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .	21
B.	RELEVaNTE PRODUCTMaRKTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	22
	1. Inleiding . . . . . . . . . . . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .	22
	2. Substitutie van verpakkingssystemen .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ..	24
	2.1. Segmenten van de markt voor consumptieproducten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	24
	2.2. aseptische en niet-aseptische verpakking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	25
	2.3. Verpakkingssystemen voor PET en voor andere materialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	25
	3. Wisselwerking van PET en karton .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ..	26
	3.1. Overlapping van marktsegmenten voor consumptieproducten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	26
	3.2. Huidig gebruik van PET in de gemeenschappelijke productsegmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	27
	3.3. Groei van PET in de gemeenschappelijke productsegmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	29
	3.3.1. Technologische overwegingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	29
	3.3.1.1. Lichtbarrière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	29
	3.3.1.2. aseptische technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	30
	3.3.1.3. Zuurstofbarrière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	31
	3.3.2. Kostenoverwegingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	31
	3.3.2.1. Kostenvergelijking met HDPE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	32
	3.3.2.2. Investeringskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	32
	3.3.3. Marketingoverwegingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	33

3.3.4. Groeiverwachtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

3.3.4.1. Het onderzoek van Canadean voor Tetra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

3.3.4.2. Canadeans onafhankelijke onderzoeken voorafgaand aan de fusie . . . . . . 37

3.3.4.3. PCI-onderzoek naar het potentieel van PET voor de verpakking van

vloeibare zuivelproducten (2001) („PCI-onderzoek”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

3.3.4.4. Warrick-onderzoek naar verpakkingsmarkten (2000) („Warrick-rapport”) 39

3.3.4.5. Verslagen van analisten — Pictet „European Packaging Machinery”, september 2000 („Pictet-rapport”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.3.4.6. Prognoses van de partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3.3.4.7. Marktanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3.3.5. Conclusies betreffende het huidige gebruik en de groei van PET op gemeenschappe-

lijke productmarkten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.4. Concurrentie tussen PET en karton op de gemeenschappelijke toepassingsgebieden . . . . . . . 41

3.4.1. Concurrentie op de detailhandelsmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.4.2. Elasticiteit van de vraag naar PET- en kartonverpakkingssystemen . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.4.3. Omschakelkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.4.4. Substitueerbaarheid aan de aanbodzijde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.4.5. Conclusie betreffende de vraag of PET-verpakkingssystemen concurreren met

andere verpakkingssystemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

4. PET-verpakkingssystemen .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. . 44

4.1. SBM-machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

4.1.1. SBM-machines met hoge en met lage capaciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

4.1.2. Eentraps- en tweetraps-SBM-machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

4.1.3. SBM-machines voor heet afvullen, machines voor brede halzen en machines met voorverwarming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

4.1.4. Combimachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

4.1.5. Uitsplitsing van SBM-machines naar toepassingsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

4.1.6. Uitsplitsing van SBM-machines naar toepassingsveld en capaciteit . . . . . . . . . . . . . . . 47

4.1.7. Conclusie betreffende de marktbepaling voor SBM-machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

4.2. Barrièretechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

4.3. PET-afvulmachines (aseptisch — niet-aseptisch) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

4.4. PET-preforms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

5. Kartonverpakkingssystemen .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. . 49

C. RELEVaNTE GEOGRaFISCHE MaRKTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

D. BEOORDELING VaN DE CONCURRENTIEVERHOUDINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

1. De bestaande dominante rol van Tetra op het gebied van aseptisch karton verpakken en de

leidende rol op dat van niet-aseptisch karton verpakken ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. 50

2. Sidels leidende positie op het gebied van PET-verpakkingsmachines .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. 53

2.1. Sidel heeft op het gebied van SBM-machines een leidende positie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2.2. Sidels grote ervaring met aseptisch en niet-aseptisch afvullen van PET en de innovatieve combimachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

2.3. De andere PET-activiteiten van Sidel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

2.4. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

3. Het verwerven van een machtspositie op de markt voor PET-verpakkingsmachines, met name SBM-machines, en versterking van de machtspositie op die van kartonverpakkings-

systemen .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. 57

3.1. Horizontale effecten op de markt voor PET-uitrusting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.1. SBM-machines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.1.1. SBM-machines met hoge capaciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.1.2. SBM-machines met lage capaciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.1.3. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.1.2. Barrièretechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.1.3. aseptische afvulmachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

3.2. Verticale effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3.2.1. Verticale integratie van de gefuseerde onderneming voor verpakken in karton, PET

en HDPE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3.2.1.1. Kartonverpakking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.2.1.2. HDPE-flessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.2.1.3. PET-preforms, flessen en kunststofsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.2.2. „Channel conflict” — mogelijke uitsluiting van converters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

3.2.2.1. De afhankelijkheid van converters ten opzichte van Sidel . . . . . . . . . . . . . . 64

3.2.2.2. Mogelijke effecten van het „channel conflict” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

3.2.2.3. Tetra’s besluit om de preformmarkt te verlaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3.2.2.4. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.3. Versterking van bestaande machtsposities en uitschakeling van potentiële concurrentie . . . . 67

3.3.1. Parallel gebruik van PET en karton bij drankenproducenten (overlapping van productsegmenten en afnemers) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3.3.2. Effecten op de markt voor PET-machines — door hefboomwerking vanuit de machtspositie in aseptisch karton verpakken een machtspositie verwerven op het

gebied van PET-verpakkingsmachines en met name SBM-machines . . . . . . . . . . . . . . 70

3.3.2.1. Strategische motieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3.3.2.2. Tetra stelt dat hefboomeffecten onmogelijk zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3.3.2.3. Mogelijkheid van discriminerende praktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3.3.2.4. Mogelijkheden en prikkels voor hefboomeffecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

3.3.2.5. Hefboomwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.3.2.6. Gevolgen van hefboomeffecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.3.2.7. Zwakke positie van de concurrenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

3.3.2.7.1. Marktaandelen van de concurrentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

3.3.2.7.2. Technologische voorsprong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.3.2.7.3. Knowhow op aseptisch gebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.3.2.7.4. Service- en verkooporganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

3.3.2.7.5. Onderzoek en ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

3.3.2.7.6. Financiële sterkte en omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

	3.3.2.8.	Onvoldoende macht van de afnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	77
	3.3.2.9.	Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	77
3.3.3.	Effecten	op de kartonsector: versterking van een machtspositie . . . . . . . . . . . . . . . . . .	78
	3.3.3.1.	PET als factor van concurrentiebeperking: verlies aan concurrentiedruk vanuit een nauw verwante markt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	78
	3.3.3.2.	Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	79

3.3.4. De machtspositie van de gefuseerde onderneming in de kartonsector en bij PET- verpakkingsmachines alsmede zijn activiteiten op het gebied van HDPE zullen de machtspositie versterken en de toegang tot deze markten bemoeilijken . . . . . . . . . . . 79

V. VERBINTENISSEN ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. 80

a. SaMENVaTTING VaN DE VERBINTENISSEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1. Afstoting van Tetra’s SBM-activiteiten .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. 81

2. Afstoting van Tetra’s preformactiviteiten . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. 81

3. Scheiding Sidel van Tetra en verbintenissen overeenkomstig artikel 82 . . . . . . . ... .. .. .. .. . 81

4. Licentie voor Sidels SBM-activiteiten voor „gevoelige” producten en converters .. .. ... .. . 82

B. BEOORDELING VaN DE VERBINTENISSEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

1. Afstoting van Tetra’s SBM-activiteiten .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. 83

2. Afstoting van Tetra’s preformactiviteiten . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. 83

3. Scheiding Sidel van Tetra en verbintenissen overeenkomstig artikel 82 . . . . . . . ... .. .. .. .. . 84

4. Licentie voor Sidels SBM-machines voor afnemers met „gevoelige” producten en conver-

ters . ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. . 84

4.1. Zorgen over mededinging worden niet weggenomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

4.2. Verbintenis heeft ernstige beperkingen tot gevolg en is mogelijk onwerkbaar . . . . . . . . . . . . . 85

5. Conclusie inzake de verbintenissen .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... . 86

VI. CONCLUSIE . . . . . . . . . . . ... .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. ... . 86

DE COMMISSIE VaN DE EUROPESE GEMEENSCHaPPEN,

Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeen- schap,

Gelet op de Overeenkomst betreffende de Europese Economi- sche Ruimte, en met name op artikel 57, lid 2, onder a),

Gelet op Verordening (EEG) nr. 4064/89 van de Raad van 21 december 1989 betreffende de controle op concentraties van ondernemingen (1), laatstelijk gewijzigd bij Verordening (EG) nr. 1310/97 (2), en met name op artikel 8, lid 3,

Xxxxxx het besluit van de Commissie van 5 juli 2001 om in deze zaak een procedure in te leiden,

Na de betrokken ondernemingen in de gelegenheid te hebben gesteld hun standpunt ten aanzien van de door de Commissie aangevoerde bezwaren kenbaar te maken,

Gezien het advies van het adviescomité voor concentraties (3),

Gezien het eindrapport van de raadadviseur-auditeur (4) betref- fende deze zaak,

Overwegende hetgeen volgt:

(1) Op 18 mei 2001 ontving de Commissie overeenkomstig artikel 4 van Verordening (EEG) nr. 4064/89 (de „con- centratieverordening”) een aanmelding van een voorge- nomen concentratie waarbij Tetra Laval Sa, Frankrijk, eigendom van de groep Tetra Laval BV („Tetra”), Neder- land, door middel van een op 27 maart 2001 aangekon- digd openbaar bod op aandelen zeggenschap wilde verwerven over het Franse bedrijf Sidel Sa („Sidel”),

(4) Op 19 oktober 2001 heeft het adviescomité de ontwerp- tekst van deze beschikking besproken.

I. DE PARTIJEN

(5) Tetra, de aanmeldende partij, is een groep particuliere vennootschappen die werkzaam is op het gebied van het ontwerpen en vervaardigen van machines, verbruiksar- tikelen en ondersteunende diensten voor de verwerking, verpakking en distributie van vloeibare levensmiddelen (de zogeheten Tetra Pak-verpakkingsactiviteiten). Tetra is niet alleen actief op het terrein van traditionele kartonverpakkingen, een markt waarop het bedrijf we- reldwijd marktleider is, maar ook op het gebied van kunststofverpakkingen. Verder houdt Xxxxx zich bezig met de levering van apparatuur, systemen, benodigdhe- den en verbruiksartikelen voor zuivelproductie en vee- houderij (onder de naam DeLaval).

(6) Sidel is een onderneming die zich bezighoudt met het ontwerpen en vervaardigen van verpakkingsmachines en -systemen, in het bijzonder machines voor het strekblazen van PET-flessen (PET is de kunststof polye- thyleentereftalaat), barrièretechnologie en afvulmachines voor PET-flessen. Sidel is wereldmarktleider op het gebied van de productie en levering van strekblaasmachines („blow moulding”-machines). De on- derneming is daarnaast actief op de terreinen machine- bouw en transportsystemen, ompakken en palletiseren, alsmede in de sector gezondheid en persoonlijke verzor- ging.

II. DE TRANSACTIE EN DE CONCENTRATIE

in de zin van artikel 3, lid 1, onder b), van de concentratieverordening.

(2) Na onderzoek van de aanmelding heeft de Commissie geconcludeerd dat de aangemelde transactie binnen het toepassingsgebied van Verordening (EEG) nr. 4064/89 viel en dat ernstig betwijfeld moest worden of deze verenigbaar was met de gemeenschappelijke markt en de EER-overeenkomst. Op 5 juli 2001 besloot Commis- sie, uit hoofde van artikel 6, lid 1, onder c), van de concentratieverordening, in deze zaak de procedure in te leiden.

(3) Op 10 september 2001 heeft de Commissie overeen- komstig artikel 11, lid 5, van de concentratieverordening een besluit goedgekeurd waarbij Tetra is gevraagd om inlichtingen over zijn concurrentiepositie op de markten voor machines voor extrusieblazen („EBM-machines”), van machines voor aseptisch vullen van hogedichtheid- polyethyleen („HDPE”, high density polyethylene), van machines voor niet-aseptisch vullen van HDPE, van aseptische HDPE-flessen en van niet-aseptische HDPE- flessen. Op 11 september 2001 heeft Xxxxx de gevraagde informatie verschaft.

(1) PB L 395 van 30.12.1989, blz. 1. Verordening gerectificeerd in PB L 257 van 21.9.1990, blz. 13.

(2) PB L 180 van 9.7.1997, blz. 1.

(3) PB C 39 van 13.2.2004.

(4) PB C 39 van 13.2.2004.

(7) Op 27 maart 2001 is door Xxxxx Xxxxx Sa een openbaar bod gedaan op alle uitstaande aandelen van Sidel. Tetra Laval Sa is een particuliere vennootschap naar Frans recht die is opgericht om de via het openbare bod verworven Sidel-aandelen te beheren. Het is een volle dochteronderneming van Tetra.

(8) Het door Tetra Laval Sa gedane bod op Sidel was contant voor 50 EUR per aandeel — 32 % meer dan de gemiddelde aandelenprijs in de voorafgaande drie maanden en 52 % meer dan de aandelenprijs op 21 maart 2001, maar aanzienlijk lager dan de gemiddel- de prijs van het Sidel-aandeel over de voorgaande drie jaar. Het bod hield een waardering van Sidel van ongeveer 1,9 miljard EUR in; de financiering geschiedde via de bestaande kredietfaciliteiten plus eigen middelen van Tetra. aanvaarding van het bod werd door de directie van Sidel unaniem aanbevolen.

(9) Conform de Franse wet was het bod onvoorwaardelijk. Naar aanleiding van het bod heeft Tetra Laval Sa ongeveer 27,1 miljoen aandelen, dat is circa 81,3 % van de Sidel-aandelen kunnen overnemen. Daarnaast had Tetra Laval Sa al ongeveer 3,5 miljoen aandelen Sidel verworven, hetzij op de open markt hetzij via individuele transacties met grote aandeelhouders, waardoor Tetra momenteel 92 % van de Sidel-aandelen bezit.

(10) De voorgenomen overneming, die Tetra de zeggenschap over Sidel geeft, vormt een concentratie in de zin van artikel 3, lid 1, onder b), van de concentratieverordening.

III. COMMUNAUTAIRE DIMENSIE

(11) De betrokken ondernemingen hadden in 2000 wereld- wijd een totale gezamenlijke omzet van meer dan 5 miljard EUR (5) (Tetra [...]* (*) EUR en Sidel [...]* EUR). Tetra en Sidel hebben beide binnen de Gemeenschap een jaaromzet van meer dan 250 miljoen EUR (Tetra [...]* EUR en Sidel [...]* EUR in 2000) en niet meer dan tweederde van hun gezamenlijke communautaire omzet wordt binnen één en dezelfde lidstaat behaald. De aangemelde transactie is derhalve van communautaire dimensie in de zin van artikel 1, lid 2, van de concentra- tieverordening.

IV. VERENIGBAARHEID MET DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT

a. ALGEMENE BESCHRIJVING VAN DE BEDRIJFSTAK VAN DE VERPAKKING VAN VLOEIBARE LEVENSMIDDELEN

1. INLEIDING

(12) Het effect van deze transactie op de concurrentieverhou- dingen is het grootst in de sector van de verpakking van

(*) Delen van deze tekst zijn weggelaten om ervoor te zorgen dat geen vertrouwelijke informatie openbaar wordt gemaakt; deze delen zijn tussen vierkante haken gezet en met een asterisk gemarkeerd.

(5) Omzet berekend overeenkomstig artikel 5, lid 1, van de concentra- tieverordening en de mededeling van de Commissie over het bere- kenen van omzetten (PB C 66 van 2.3.1998, blz. 25). Voorzover de cijfers betrekking hebben op vóór 1 januari 1999 behaalde omzet, is bij de berekeningen uitgegaan van gemiddelde ECU-wisselkoer- sen en zijn de ECU op één-op-één-basis in EUR omgezet.

vloeibare levensmiddelen. Dat is de bedrijfstak waarop de partijen hun activiteiten concentreren. Zij richten zich voornamelijk op twee segmenten ervan: kunststof- verpakkingen, in het bijzonder PET, en karton. Bij de behandeling van de bedrijfstak ligt het accent daarom op deze twee segmenten. Een gedetailleerde analyse van de relevante productmarkten wordt gepresenteerd in deel B.

(13) Het verpakken van vloeibare levensmiddelen is een gecompliceerde branche, waar uiteenlopende technieken en machines worden toegepast. Vloeibare levensmidde- len (water, zuivelproducten, sappen, koolzuurhoudende dranken, enz.) kunnen in uiteenlopende vorm worden verpakt. Er wordt voornamelijk gebruikgemaakt van vier soorten verpakkingmateriaal: karton, kunststof (waaron- der PET en HDPE), blik en glas.

(14) Drankenproducenten bieden steeds vaker hun producten aan in verpakkingen van uiteenlopend materiaal. Zo is Coca Cola verkrijgbaar in glas, in PET en in aluminium blikjes. Het soort verpakking en de verpakkingtechniek die voor een bepaalde vloeistof in aanmerking komen, zijn afhankelijk van de eigenschappen van die vloeistof. Daarnaast wordt de keuze in sommige gevallen bepaald door de voorkeur van de klant of door tradities. Zo wordt voor wijn en champagne vrijwel uitsluitend glas gebruikt. Ook de prijs is een relevante factor. In de onderstaande grafiek is weergegeven hoe uiteenlopend eenzelfde vloeistof, ijsthee, door drankenleveranciers in verschillende delen van de wereld wordt verpakt.

Bron: Ice-tea Report 2000, Canadean

2. ZELF VERPaKKEN OF LaTEN VERPaKKEN

(15) Bij het verpakken van vloeistoffen hebben de fabrikanten de keuze uit twee werkwijzen: zelf de verpakkingen vervaardigen of deze laten maken door zogenoemde converters. Het eerste vereist de aanschaf van verpak- kingsmachines en het opzetten van verpakkingslijnen bij de drankenproducent zelf. In het tweede geval produceert een converter lege verpakkingen, die vervol- gens door bottelaars worden gevuld dan wel verkocht worden aan drankenproducenten, die ze zelf afvullen. Een tussenvorm is de „gat-in-de-muur”-formule, waarbij de converter productiemachines opstelt in een gebouw naast de drankenproducent en de gemaakte flessen letterlijk door een gat in de muur naar de afvulmachine van de drankenproducent gaan. Schmalbach-Lubeca, Pechiney en Crown Cork & Seal zijn voorbeelden van bedrijven die als converter werkzaam zijn.

(16) De verhouding tussen het zelf verpakkingen maken en het aankopen ervan loopt bij de vier voornaamste verpakkingsmaterialen uiteen. Verpakking in karton gebeurt veelal bij de drankenproducenten zelf, in één fase die zowel het maken van de verpakking als het afvullen omvat. PET wordt hoofdzakelijk in twee stappen door drankenproducenten zelf strekgeblazen en afge- vuld; er worden echter ook zeer veel PET-flessen gepro- duceerd door converters. Verpakkingen van glas en blik worden bijna uitsluitend door converters vervaardigd.

(17) Voor het verpakken van een vloeistof is een aantal specifieke technische machines en materialen nodig, uiteenlopend van de grondstoffen (kunststof preforms, aluminium, karton, glas) tot de machines die de lege verpakkingen produceren en de machines voor het afvullen en afsluiten van de vloeistof. Dit alles aangevuld met transportsystemen, machines voor het aanbrengen van de sluitingen en andere ondersteunende machines. Machinebouwers verkopen hun producten zowel aan drankenproducenten die zelf verpakken, als aan onaf- hankelijke converters.

(18) De machines worden meestal verkocht via afzonderlijke transacties, bijvoorbeeld via een aanbesteding of een rechtstreekse offerteaanvraag. De uiteindelijke prijs wordt door onderhandeling met de klant bepaald en is afhankelijk van factoren als soort machine, capaciteit, klantspecificaties, service en verbruiksartikelen, maar ook van de onderhandelingspositie van de partijen.

(19) De partijen zijn actief in de sectoren kartonverpakkingen en kunststofverpakkingen (PET en HDPE). Om die reden is het nuttig om hier in te gaan op de verschillende stadia van het verpakken van vloeistoffen in karton en kunststof en de machines die daarvoor nodig zijn.

3. VERPaKKINGEN VaN PET

(20) PET is een kunststofhars. PET-flessen zijn transparante flessen, die bij de consument vooral bekend zijn als de flessen voor mineraalwater en koolzuurhoudende softdrinks. Het verpakken van vloeibare levensmiddelen in PET-flessen vereist een combinatie van speciale machi- nes en, afhankelijk van het product, barrièretechnologie. Het proces is te verdelen in drie afzonderlijke stappen:

a) het maken van kunststof preforms (de voorgevormde buizen die als uitgangsmateriaal voor de PET-flessen dienen), b) de vervaardiging met gespecialiseerde strekblaasmachines van de lege PET-flessen uit de preforms en c) het met speciale vulmachines afvullen van de gemaakte PET-flessen met het vloeibare product. Drankenproducenten maken en vullen PET-flessen veelal in eigen bedrijf, maar er zijn er ook die de lege flessen van converters kopen.

(21) Kenmerkend voor een PET-verpakkingslijn zijn de vol- gende machines:

Spuitgietmachines: Preforms worden gemaakt door spuitgieten van kunststof (6). Met gespecialiseerde machi- nes worden preforms met verbeterde barrière-eigen- schappen geproduceerd. De productie geschiedt veelal door converters, die de preforms als commodity aan drankenproducenten verkopen. De prijs van gewone preforms (zonder extra barrière-eigenschappen) is sterk afhankelijk van de kunststofprijs op de vrije markt. Preforms met speciale barrières zijn geen commodity.

Strekblaasmachines: („SBM-machines”). SBM-machines zijn ingewikkelde machines waarin de PET-preforms door middel van strekken en blazen tot complete PET- flessen worden verwerkt met behulp van matrijzen die de vorm van de fles bepalen.

afvulmachines: PET-flessen worden ofwel aseptisch (7) ofwel niet-aseptisch gevuld met behulp van speciale afvulmachines. Niet-aseptische PET-afvulmachines wor- den in het algemeen toegepast voor koolzuurhoudende dranken, mineraalwater, spijsolie en verse melk. asepti- sche PET-afvulmachines worden gebruikt voor onge- koeld gedistribueerde sappen, vruchtendranken en an- dere niet-koolzuurhoudende dranken, thee- en koffie- dranken en vloeibare zuivelproducten. Bij aseptische afvulling worden gesteriliseerde flessen gebruikt die met vooraf gesteriliseerde doppen worden afgesloten.

(6) De polyesterhars voor het maken van preforms wordt geleverd door grote chemische bedrijven als DuPont, Dow Chemical, Eastman Chemical, ICI Chemicals & Polymers en Shell Chemical.

(7) aseptisch afvullen van flessen is een werkwijze waarbij flessen die van binnen steriel zijn, worden gevuld met voorgesteriliseerde behandelde producten en vervolgens met eveneens gesteriliseerde sluitingen luchtdicht worden afgesloten. Het afvulproces vindt plaats in een steriele ruimte binnen de vulmachine.

Ondersteunende machines: Na het vullen worden de PET-flessen met doppen afgesloten, van etiketten voor-

preforms worden toegevoegd of worden aangebracht op de flessen nadat die door de SBM-machine zijn

zien, gepalettiseerd en omwikkeld.

afsluiten:

Direct

geproduceerd. In al deze gevallen worden gewone SBM-

gekoppeld aan de afvulmachine is een machine die de doppen op de flessen aanbrengt. afhankelijk van de sluiting en de werking van de afvulmachine kan deze taak ook door de afvulmachine zelf worden uitgevoerd. Etiketteren: Na het vullen en afsluiten krijgen de flessen het bij hun inhoud passende etiket (van papier of kunststof) opgeplakt. Krimpwikkels: Om het vervoer, de opslag en de presentatie van de flessen te vergemakkelij- ken worden in sommige gevallen kunststofwikkels aan- gebracht om er pakketten van bijvoorbeeld zes stuks van te maken. Men spreekt dan van krimpwikkels, of ook foliewikkels, aangebracht met een wikkelmachine. Verpakken: Bij sommige lijnen worden de flessen om het verdere vervoer en de opslag nog meer te vereenvou- digen in kartonnen of kunststofkratjes, dozen of trays verpakt. Deze machines noemt men wel casepackers of dozenvulmachines. Palletiser: aan het eind van de lijn volgt dan nog het palletiseren, waarbij de flessen in multipacks, dozen, trays of kratten voor vervoer op pallets worden gestapeld. Elk pallet wordt omwikkeld met een rekbare kunststoffolie die de stapeling tijdens het vervoer beschermt en bijeenhoudt.

Van de SBM-machine naar de afvulmachine worden de flessen getransporteerd door middel van transportbanen die de flessen bij hun hals grijpen en ze transporteren door lucht onder deze greep te blazen. Verder vindt het transport van de ene naar de andere machine plaats via gewone lopende banden of kettingtransporteurs.

Barrières

(22) Voor producten die niet tegen zuurstof kunnen (zoals sappen en bier) moeten PET-flessen minder gasdoor- latend worden gemaakt. Een van de fundamentele techni- sche verschillen tussen PET en andere materialen die voor het verpakken van vloeibare levensmiddelen en dranken worden toegepast, is de gasdoorlatendheid van PET (8).

(23) Om de barrière-eigenschappen van PET te verbeteren moeten de gewone PET-flessen een speciale behandeling krijgen. Daarvoor zijn uiteenlopende technologieën ont- wikkeld, die overigens niet specifiek aan één type SBM- machine zijn gebonden. De barrièretechnologie kan zijn verwerkt in het materiaal van de preforms, aan de

(8) Het probleem van de gasdoorlatendheid is vooral erg belangrijk met betrekking tot bier, waarvan de smaak bij CO2-verlies en toetreding van lucht snel achteruitgaat. Tot nog maar zeer kortgeleden was het door deze problemen absoluut onmogelijk PET-flessen te gebruiken voor bier.

machines gebruikt. als de barrière echter niet al in of op de preforms wordt aangebracht, maar op de flessen, is een afzonderlijke speciale coatingmachine vereist.

(24) Voor lichtgevoelige producten zoals onvermengde UHT- melk moet een lichtbarrière worden toegevoegd, bijvoor- beeld door een pigment door het PET te mengen of een wikkel om de PET-fles te doen.

4. VERPaKKINGEN VaN HDPE

(25) HDPE is de afkorting van de kunststof hogedichtheid- polyethyleen. In tegenstelling tot PET ziet HDPE er niet volkomen transparant, glasachtig uit maar heeft het een min of meer „gewolkt” uiterlijk. De consumentenwereld kent het vooral in het Verenigd Koninkrijk als verpak- kingsmateriaal voor UHT-melk.

(26) HDPE wordt op soortgelijke wijze als PET geproduceerd, maar met behulp van andere machines. Voor het maken van HDPE-flessen worden extrusieblaasmachines (EBM- machines) gebruikt. Het vullen van HDPE-flessen gebeurt met speciale aseptische en niet-aseptische HDPE-afvul- machines.

5. KaRTONVERPaKKINGEN

(27) Bij verpakking in karton worden voorgefabriceerde maar nog ongevouwen vellen karton in één machine gevouwen en afgevuld.

(28) Een belangrijk aspect is hierbij dat de „aanvoerroute” bij kartonverpakking verschilt van die bij PET-verpakking. In tegenstelling tot de afzonderlijke productiestadia bij PET (preforms, lege flessen, afvullen), werkt vindt het verpakken van vloeibare levensmiddelen in karton plaats in één geïntegreerd traject van pakken („kartons”) maken, afvullen en afsluiten dat wel als vormen-vullen-sluiten wordt aangeduid. al deze bewerkingen worden uitge- voerd op één kartonverpakkingsmachine die bij de drankenproducent zelf is opgesteld. De machineleveran- cier, bijvoorbeeld Tetra, levert in het algemeen zowel de machines als het onbedrukte kartonmateriaal (als ongevouwen vellen of rollen die in de machine de vorm van de uiteindelijke verpakking krijgen). Er zijn aparte aseptische en niet-aseptische kartonverpakkingsmachi- nes en het onderscheid tussen aseptische en niet- aseptische verwerking speelt bij het hele verpakkingstra- ject vanaf het maken van het ongevouwen kartonmate- riaal tot en met het vouwen en afvullen een essentiële rol.

(29) Kenmerkend voor een kartonverpakkingslijn is een opstelling met in hoofdzaak de volgende machines:

Vouw- en afvulmachine: Één machine voor zowel het vouwen als het afvullen van de kartons, uitgaande van hetzij voorgefabriceerde vellen, hetzij, zoals het geval is bij de Tetra-machine voor aseptisch vullen, aangeleverde rollen. als de kartonverpakkingen van een kunststof- sluiting voorzien moeten worden, worden die in som- mige gevallen geheel of gedeeltelijk in de afvulmachine aangebracht, maar meestal wordt hiervoor een speciale sluitingsmachine gebruikt.

Sluitingsmachine: Deze machine brengt kunststofdoor- gangen aan in kartons die daarvoor ontworpen zijn (hoofdzakelijk de zogenoemde „gable-top”-kartons). Wikkelmachines: Om het vervoer, de opslag en de presentatie van de kartons te vergemakkelijken brengt men in sommige gevallen kunststofwikkels aan om er pakketten van een aantal stuks van te maken. Men spreekt dan van krimpwikkels of foliewikkels, aange- bracht met een wikkelmachine. Kartonverpakkers: Om het verdere vervoer en de opslag te vereenvoudigen worden de kartons vervolgens in kartonnen of kunststof trays verpakt. Deze machines worden wel casepackers of dozenvulmachines. Palletiser: De verpakkingslijn wordt veelal afgesloten met een palletiser, die de kartons op pallets laadt voor verzending naar de afnemer.

Elke machine is door middel van een transportbaan met de volgende verbonden. Bij kartonverpakking wordt voornamelijk gewerkt met platte transportbanden waar- bij de kartons op de bewegende baan staan.

B. RELEVANTE PRODUCTMARKTEN

1. INLEIDING

worden gebruikt voor het verpakken van vloeibare levensmiddelen: karton, PET, HDPE, glas en blik. Tetra stelde dat elk van deze verpakkingsmaterialen een afzon- derlijke productmarkt vormt.

(31) De Commissie merkt op dat de activiteiten van Tetra en Sidel een zeer groot deel van de sector van verpakkings- systemen voor vloeibare levensmiddelen bestrijken en dat beide partijen zichzelf presenteren in termen van hun brede aanwezigheid binnen de sector verpakkingen voor vloeibare levensmiddelen. Beide zijn actief op de gebieden SBM-machines, barrièretechnologieën, asepti- sche PET-vulmachines en aanvullende PET-machines (transportbanden, enz.).

(32) Bovendien fabriceert Sidel matrijzen (de vormen of mallen die in strekblaasmachines dienen om de hete preforms door strekken en blazen in de vorm van de gewenste PET-fles te brengen), machines voor niet- aseptisch vullen van PET, machines voor heet afvullen van PET, EBM-machines (voor het maken van HDPE- flessen), machines voor aseptisch en niet-aseptisch vullen van HDPE (9), aanvullende machines en eindverpak- kingsmachines.

(33) Tetra is vooral actief op het terrein van kartonverpak- king. Het bedrijf is verreweg de grootste leverancier van machines voor aseptische kartonverpakking, aseptische kartons en machines voor niet-aseptische kartonverpak- king en niet-aseptische kartons. Verder is Xxxxx actief op het gebied van de verwerking van vloeibare levensmidde- len. Op het terrein van kunststofverpakkingen fabriceert Tetra onder meer PET-preforms, HDPE-flessen en kunst- stofsluitingen voor drankflessen. Via een [...]* overeen- komst met Graham Engineering Corporation („Graham”), Verenigde Staten, [...]*, is het bedrijf boven- dien actief op de markt voor EBM-machines. Graham- machines zijn volledig aanpasbaar voor maatwerkpro- ductie van HDPE-flessen voor gepasteuriseerde, lang houdbare en aseptische producten. Ook heeft Tetra een machine ontwikkeld voor het aseptisch afvullen van HDPE-flessen: de LFa-20, speciaal bestemd voor het

(30) Bij de aanmelding heeft Tetra gesteld dat de hier behandelde transactie betrekking heeft op de sector van de makers en leveranciers van machines voor de verpakking van vloeibare levensmiddelen in PET-flessen, omdat dit de sector is waar zich op het punt van bepaalde machines horizontale overlappingen voordoen in de activiteitenpakketten van de betrokken partijen. Naar de mening van Tetra worden binnen de sector van PET-verpakkingsmachines drie deelmarkten door de horizontale effecten beïnvloed: SBM-machines met grote capaciteit; barrièretechnologieën en aseptische PET-vul- machines. Tetra meent dat de relevante productmarkten beperkt zijn tot dit drietal en in het antwoord van Xxxxx op de mededeling van punten van bezwaar van de Commissie van 21 september 2001 (het „antwoord”) en de hoorzitting op 26 september 2001 (de „hoorzitting”) hield het bedrijf hieraan vast. Verder stelde Xxxxx dat verpakkingssystemen en -machines voor enerzijds PET en anderzijds kartons geen nauw samenhangende mark- ten vormen en dat er allerlei verschillende materialen

verpakken van UHT-melk en sappen. Voor deze machine is geen „cleanroom” nodig, omdat in het inwendige ervan een heel kleine aseptische ruimte is aangebracht. Daarmee biedt de LFa-20 een oplossing die de in- vesterings- en bedrijfskosten voor de klant beperkt.

(34) De Commissie is van mening dat de directe horizontale overlappingen van de door de partijen vervaardigde machines weliswaar een bruikbaar uitgangspunt vormen voor de analyse van de relevante markten, maar dat het belangrijk is om die analyse te plaatsen in het kader van

„de algemene markt voor verpakkingssystemen voor vloeibare levensmiddelen” (10). In het licht van de vele en

(9) [...]*.

(10) Zaak C-333/94 (TetraPak — Commissie), Jurisprudentie 1996, blz. I-5951, („Xxxxx Xxx XX (XXX)”), xxxx 00. Xxxxx Xxx XX (XXX) was een beroep tegen het arrest van het Gerecht van eerste aanleg in zaak X-00/00 (Xxxxx Xxx — Commissie), Jurisprudentie 1994, blz. II-755), („Tetra Pak II (GEa)”) betreffende de nietigverklaring van Beschikking 92/163/EEG van de Commissie (PB L 72 van 18.3.1992, blz. 1) in zaak IV/31.043 („Tetra Pak II (Commissie)”).

gevarieerde activiteiten van de partijen binnen de sector van verpakkingen voor vloeibare levensmiddelen als geheel, is dat in dit geval nog belangrijker.

(35) In het kader van een aantal eerdere beschikkingen heeft de Commissie de markt voor het verpakken van levensmiddelen en dranken onderzocht (11). In veel van die eerdere beschikkingen (12) is de Commissie niet tot een definitieve bepaling van de relevante productmark- ten gekomen. In plaats daarvan is zij ervan uitgegaan dat de markt verdeeld moet worden aan de hand van het materiaal van de verpakkingen en de voor de verwerking daarvan vereiste machines (afzonderlijke markten voor verpakking in glas, in kartons, enz.). In verscheidene beschikkingen (13) heeft de Commissie echter tevens aangegeven dat de markt voor vloeibare levensmiddelen complex is en dat ook eindgebruik en andere criteria voor het bepalen van de markt van belang zouden kunnen zijn.

(36) De Commissie staat voor de opgave zich een beeld te vormen over de werking van de markt en op grond van verleden, heden en toekomst de relevante markt te

(11) Zie onder meer beschikking van de Commissie van 6 juni 1991 in zaak IV/M.81 (VIaG/Continental Can), overwegingen 10-14; beschikking van de Commissie van 19 juli 1991 in zaak IV/M.68 (Tetra Pak/alfa-Laval), („Tetra Pak/alfa Laval”); beschikking van de Commissie van 14 april 1993 in zaak IV/M.322 (alcan/ Inespal/Palco), overweging 15; beschikking van de Commissie van 14 november 1995 in zaak IV/M.603 (Crown Cork & Seal/ CarnaudMetalbox); beschikking van de Commissie van 21 april 1998 in zaak IV/M.1109 (Owens-Illinois/BTR Packaging), over- wegingen 8-22; beschikking van de Commissie van 1 februari 1999 in zaak IV/M.1400 (Rexam/PLM), overwegingen 8-19; beschikking van de Commissie van 5 juli 1999 in zaak IV/ M.1539 (CVC/Danone/Gerresheimer), overwegingen 6-14; be- schikking van de Commissie van 23 september 1999 in zaak IV/M.1656 (Huhtamäki Oyj/Packaging Industries Xxx Xxxx), overwegingen 7-20; beschikking van de Commissie van 12 juli 2000 in zaak COMP/M.1813 (Industri Kapital-Nordkem/Dyno), overwegingen 50-52; beschikking van de Commissie van 30 mei 2000 in zaak COMP/M.1948 (Techpak International/Valois), overwegingen 17-20; beschikking van de Commissie van 11 juni 2001 in zaak COMP/M.2441 (amcor/Danisco/ahlstrom), over- wegingen 8-13.

(12) Zie onder meer de beschikkingen van de Commissie in de zaken IV/M.81 (VIaG/Continental Can), IV/M.322 (alcan/Inespal/Pal- co), IV/M.1400 (Rexam/PLM), IV/M.1539 (CVC/Danone/Gerres- heimer), IV/M.1656 (Huhtamäki Oyj/Packaging Industries Xxx Xxxx), COMP/M.1948 (Techpak International/Valois), COMP/ M.2441 (amcor/Danisco/ahlstrom).

(13) Zie onder meer de beschikkingen van de Commissie in de zaken IV/M.81 (VIaG/Continental Can), IV/M.68 (Tetra Pak/alfa-Laval), IV/M.603 (Crown Cork & Seal/CarnaudMetalbox), IV/M.1109 (Owens-Illinois/BTR Packaging), IV/M.1400 (Rexam/PLM), XX/ X.0000 (XXX/Xxxxxx/Xxxxxxxxxxxx), XX/X.0000 (Xxxxxxxxx/ Packaging Industries Van Leer Oyj), COMP/M.1813 (Industri Kapital-Nordkem/Dyno), COMP/M.1948 (Techpak International/ Valois), COMP/M.2441 (amcor/Danisco/ahlstrom).

bepalen. De analyse van de relevante markt dient daarom aan te vangen met het onderzoeken of PET en andere verpakkingssystemen zodanig onderling concurreren dat ze tot één relevante markt moeten worden gerekend.

(37) Om vast te stellen of verschillende verpakkingssystemen al of niet substitueerbaar zijn, is het verder relevant na te gaan hoe de markt voor de uiteindelijke verpakte producten er op consumentenniveau uitziet, dat wil zeggen na te gaan of de consument de verschillende verpakkingen als substitueerbaar opvat. Tetra heeft gesteld dat het ontbreken van een duidelijke onderscheid tussen de markt voor verpakte producten en die voor verpakkingsmachines de beoordeling van de concurren- tiesituatie vertroebelt. De Commissie is het met de aanmeldende partij eens dat het hier twee afzonderlijke markten betreft, maar is van mening dat de vraag naar machines slechts is af te leiden uit de vraag naar de consumptieproducten waarvoor de verpakkingen bestemd zijn. Om die reden is het noodzakelijk de consumentenmarkt te onderzoeken. De economische adviseurs van de aanmeldende partij stemmen hiermee in en stellen dat „de vraag naar kartonverpakkingsmachines een afgeleide is van die naar producten in kartons, zoals ook de vraag naar SBM-machines een afgeleide is van de vraag naar producten in PET-flessen” (14). Hierbij zij evenwel opgemerkt dat een vraagsubstitutie op de consumentenmarkt niet noodzakelijk resulteert in een vraagsubstitutie op de apparatuurmarkt, want er kunnen diverse factoren, zoals hoge omschakelingskosten, in het spel zijn waardoor drankenproducenten ondanks de voorkeur van de consument niet naar een andere verpakkingssysteem overstappen.

(38) Gezien de complexiteit van de sector van het verpakken van vloeibare levensmiddelen is het nuttig de termino- logie vast te leggen die consequent in deze beschikking wordt gehanteerd: a) „verpakkingssysteem of verpak- kingsmateriaal” heeft betrekking op het verpakkings- systeem of –materiaal dat door een drankenproducent voor zijn producten wordt gebruikt (karton, PET, glas, enz.); b) „verpakkingsmachines” heeft betrekking op SBM-machines, kartonverpakkingsmachines, glasver- pakkingsmachines, enz.; c) „verpakkingen” heeft betrek- king op ongevouwen kartons, lege PET-flessen of preforms, enz.; d) „het verpakte product” heeft betrek- king op sinaasappelsap in PET, UHT-melk in kartons, enz.; e) „consumptieproduct” heeft betrekking op het type vloeibaar levensmiddel waarvoor een verpakking bestemd is. Overal in dit document zal deze terminologie consequent worden gehanteerd bij de analyse van de relevante markten en de beoordeling van machtsposities.

(14) Memorandum aan de Commissie van 30 augustus 2001.

2. SUBSTITUTIE VaN VERPaKKINGSSYSTEMEN

(39) De Commissie is van mening dat bij haar analyse van de relevante markt het accent moet liggen op de vraag of alternatieve verpakkingsmaterialen en dus alternatieve verpakkingssystemen zodanig met elkaar concurreren dat ze tot dezelfde productmarkt moeten worden gere- kend (15). als dat het geval is, moet worden bezien of afnemers gemakkelijk van het ene type verpakkings- machine op het andere kunnen overgaan, bijvoorbeeld van een kartonvulmachine op een vergelijkbare PET-lijn

— hetzij een SBM-machine voor PET gecombineerd met een afvulmachine voor PET dan wel een „combi- machine” voor PET. De verschillende machines zouden dan in hetzelfde productmarktsegment moeten worden geplaatst.

2.1. Segmenten van de markt voor consumptiepro- ducten

(40) Uit het onderzoek van de Commissie kwam naar voren dat toepassing van een bepaald verpakkingsmateriaal voor een bepaald vloeibaar levensmiddel voornamelijk wordt bepaald door de vloeistofkenmerken. Bij het beschouwen van twee mogelijk alternatieve verpakkings- materialen en dus twee mogelijke verpakkingssystemen dient de vraag dan ook te zijn of dezelfde vloeistoffen erin verpakt kunnen worden.

(41) Elk consumptieproduct heeft zeer specifieke eigenschap- pen die de keuze van de verpakking bepalen. Koolzuu- rhoudende dranken bijvoorbeeld vereisen verpakkingen die de druk van de koolzuur kunnen weerstaan; karton komt hiervoor bijvoorbeeld eenvoudig niet in aanmer- king. Melk verlangt een lichtbarrière, bier vereist zowel een lichtbarrière als een zuurstofbarrière. In sommige gevallen is de van oudsher bestaande voorkeur van de consument bepalend voor de keuze van het materiaal — wijn en champagne worden vrijwel uitsluitend in glas verpakt. Een zuivelbedrijf dat een eigen product wil verpakken, heeft daardoor niet noodzakelijkerwijs de keuze uit alle verpakkingsmaterialen. Er zijn echter wel producten die in uiteenlopende materialen verpakt kunnen worden.

(42) Tetra heeft aangevoerd dat het onderscheiden van ver- schillende markten voor consumptieproducten niet re- levant is voor de marktsector van de verpakkingsmachi-

machines. Zo’n machine is, zo stelde Tetra, generiek, dat wil zeggen dat hiermee lege flessen worden geprodu- ceerd die voor diverse soorten consumptieproducten bruikbaar kunnen zijn. Op de argumenten van de aanmeldende partij ten aanzien van SBM-machines wordt in de overwegingen 176-182 nader ingegaan.

(43) Uit de analyse van de Commissie blijkt dat het zelfs bij een als „generiek” aangemerkte uitrustingsstuk als een SBM-machine gerechtvaardigd is de markt ervoor te relateren aan de marktsegmenten voor consumptiepro- ducten. Een analyse die uitgaat van de segmentering van de consumptiemarkt is nog relevanter wanneer hele verpakkingssystemen worden vergeleken teneinde na te gaan of deze mogelijk deel uitmaken van dezelfde productmarkt. Omdat elke vloeistof heel specifieke kenmerken heeft die bepalen of een gegeven verpak- kingsvorm in aanmerking komt, is het nodig naar de consumptieproducten te kijken om te kunnen beoorde- len of de verschillende verpakkingsmaterialen „op grond van hun kenmerken, hun prijzen en het gebruik waar- voor ze bestemd zijn door de consument als onderling verwisselbaar of substitueerbaar worden be- schouwd” (16). Het is duidelijk dat de consument alleen kan kiezen uit die verpakkingsmaterialen die geschikt zijn voor het gegeven vloeibare levensmiddel en dat verpakkingsmaterialen die ongeschikt zijn voor een bepaald product, nooit enigerlei concurrentiedruk bin- nen het betrokken marktsegment kunnen uitoefenen. De concurrentieverhoudingen kunnen derhalve van marktsegment tot marktsegment uiteenlopen, afhanke- lijk van het soort consumptieproduct (17).

(44) In het licht van het voorgaande is de Commissie tot de conclusie gekomen dat segmentering naar eindgebruik een zinnig hulpmiddel is bij de analyse en beoordeling van de markt voor verpakkingsmachines voor vloeibare levensmiddelen (18).

(45) Bij de analyse in deze beschikking ligt het accent op de producten die zowel in kartons als in PET verpakt kunnen worden: vloeibare zuivelproducten, sappen en nectars („sappen”), niet-koolzuurhoudende vruchten- dranken en thee- en koffiedranken. Tezamen vertegen- woordigen deze vier marktsegmenten een groot deel van de totale markt voor vloeibare levensmiddelen, namelijk ongeveer 40 % van de omzet aan alle niet-alcoholhou- dende dranken in 2000. Van oudsher worden deze producten vanwege hun specifieke kenmerken (hun

nes. Het bedrijf richtte zich daarbij vooral op SBM-

(16) Bekendmaking van de Commissie inzake de bepaling van de relevante markt voor het gemeenschappelijke mededingingsrecht

(15) De Commissie heeft dezelfde benadering toegepast in de zaak (PB C 372 van 9.12.1997, blz. 3), punt 7.

Tetra

Pak/alfa

Laval (zie verwijzing in voetnoot 11). Deze

(17) De aanmeldende partij lijkt met deze analyse in te stemmen (zij

benadering is bevestigd door het Hof in de zaak Xxxxx Xxx XX (EHJ) (zie verwijzing in voetnoot 10). In deze zaken kwamen de Commissie en het Hof tot het oordeel dat kartonverpakking- systemen niet concurreren met verpakkingsystemen op basis van andere materialen, zoals flessen van glas of kunststof. Dit oordeel was gebaseerd op beoordelingen van de marktsituatie in de jaren tachtig en begin jaren negentig. Bij de huidige fusiebeoordeling gaat de Commissie uiteraard na hoe de markt nu functioneert en wat de geëigende bepaling van de relevante markt is gezien vanuit de huidige en in de toekomst te verwachten omstandigheden.

het dat het bedrijf concludeert dat de twee materialen niet concurreren), aangezien het stelt dat „geen drankenproducent de twee typen verpakkingsmachine ooit voor een gegeven verpakkingsbehoefte als substitueerbaar zal beschouwen”, Schrij- ven van de aanmeldende partij van 21 juni 2001.

(18) Bij de beoordeling van de markten voor aseptische en niet- aseptische kartonverpakkingsmachines heeft het Gerecht van eerste aanleg bij Tetra Pak II (GEa) (zie verwijzing in voetnoot 10) eveneens een segmentering op grond van consumptieproducten gehanteerd.

zuurstof- en lichtgevoeligheid) in kartons verpakt, maar als gevolg van recente verbeteringen in de PET-technolo- gie en veranderingen in de consumentenvoorkeur wordt daarvoor meer en meer overgegaan op PET. In de drankensector worden dranken van dit type als „gevoe- lige” vloeistoffen aangemerkt. De Commissie heeft het bij haar beoordeling van effect van de transactie derhalve extra aandacht geschonken aan deze segmenten van de consumentenmarkt.

2.2. Aseptische en niet-aseptische verpakking

(46) Een wezenlijk onderscheid bij het verpakken van vloei- bare producten is dat tussen aseptische en niet-aseptische vulwijzen. aseptisch verpakken wordt in het algemeen gedefinieerd als het combineren van voorgesteriliseerde producten en verpakkingen die steriel zijn gemaakt en het afvullen van de verpakking in een steriele omgeving die zo is ontworpen dat besmetting van het product wordt voorkomen. Door sterilisatie worden micro- organismen die later tot achteruitgang van het product zouden kunnen leiden, geëlimineerd (19). Door voor steriliteit en aseptisch afvullen te zorgen wordt de houdbaarheid van de artikelen aanzienlijk verlengd. aseptisch vullen is mogelijk met uiteenlopende verpak- kingsmaterialen: glas, karton, PET en HDPE. Karton wordt voor aseptisch afvullen het meest toegepast — het neemt op deze markt de verreweg grootste plaats in.

niet-aseptische verpakkingen of omgekeerd mogelijk is. De conclusie was dat aseptisch verpakken een afzonder- lijke markt vormt, een opvatting die door het Gerecht van eerste aanleg en het Hof van Justitie is bevestigd (21).

(50) De eerdere beoordeling van de Commissie blijft correct en is bevestigd door de analyse van de markt die voor de onderhavige zaak is uitgevoerd. aseptisch verpakte producten hebben een veel langere houdbaarheid dan niet-aseptisch verpakte producten en ze voorzien ook in andere behoeften. Zo blijft aseptische melk in het algemeen zes maanden goed, terwijl niet-aseptische melk nog geen maand houdbaar is. De distributiewijzen zijn verschillend (ongekoeld/gekoeld), de smaak verandert in een mate die de producten vanuit het standpunt van de consument nauwelijks substitueerbaar maakt en de elasticiteit van de vraag is zeer gering. Ook aan de aanbodkant is geen sprake van substitueerbaarheid (aseptisch en niet-aseptisch werkende afvulmachines werken met heel verschillende technieken) en niet alle leveranciers zijn in staat beide machinetypen te fabrice- ren, doordat de aseptische technieken veel gecompliceer- der zijn.

(51) De analyse van de markt heeft bevestigd dat het essentiële onderscheid tussen aseptisch en niet-aseptisch verpak- ken evenzeer geldt op het niveau van de machines (kartonverpakkingsmachines en PET-afvulmachines). alle geraadpleegde marktpartijen gaven aan dat er geen sprake is van substitutie tussen aseptisch en niet-

(47)

aseptisch afvullen wordt hoofdzakelijk toegepast voor zogenoemde „gevoelige” producten, te weten sappen (en dranken op basis hiervan) en vloeibare zuivelproducten. Sappen en zuivelproducten kunnen ook niet-aseptisch worden verpakt, maar vereisen dan wel gekoelde distri- butie. De meeste andere producten kunnen niet-asep- tisch worden verpakt zonder dat hierdoor gekoelde distributie noodzakelijk wordt.

aseptisch afvullen. Deze opvatting wordt niet aangevoch- ten door de partijen. De conclusie is derhalve dat het aanvaardbaar is de markt te verdelen in aseptische en niet-aseptische verpakkingssystemen.

2.3. Verpakkingssystemen voor PET en voor andere materialen

(48) Sappen en vloeibare zuivelproducten verschillen op één belangrijk punt: sappen hebben een hoog zuurgehalte terwijl vloeibare zuivelproducten juist een laag zuurge- halte hebben. Voor producten met een laag zuurgehalte gelden stringentere eisen met betrekking tot de asepti- sche verwerking. In tegenstelling tot de situatie bij producten met een hoog zuurgehalte leidt bij zuivelpro- ducten met hun lage zuurgehalte niet-steriliteit tot het optreden van pathogenen die voor de consument gezondheidsrisico’s met zich brengen. Voor vloeibare zuivelproducten is een goed aseptisch proces daarom van het grootste belang.

(49) De Commissie is reeds bij eerdere beschikkingen (20) nagegaan in hoeverre substitutie van aseptische voor

(52) De aanmeldende partij stelt dat verpakkingssystemen die met verschillende materialen werken, met name kartonverpakkingssystemen en PET-verpakkings- systemen, voor analyses in het kader van het mededin- gingsrecht afzonderlijke productmarkten vormen. Tetra stelt dat geen PET-leverancier over de macht beschikt om de keuze van een drankenproducent tussen verpak- king in karton of in PET te beïnvloeden. Tetra voert in dit verband de volgende argumentatie aan, die is geba- seerd op twee hoofdstellingen: i) De overlapping is minimaal: PET en karton worden gebruikt voor verschil- lende consumptieproducten met zeer weinig overlap- ping en bovendien is het PET-gebruik in het gemeen- schappelijke consumptieproductenassortiment beperkt en zal dit gebruik in de toekomst niet toenemen; ii) er is geen sprake van prijsdruk: zelfs bij gemeenschappelijke

(19) Zie Warrick Research, „aseptic Packaging Markets” (2000), blz. 1.

(20) Zie beschikking van de Commissie betreffende Tetra Pak/alfaLa- val (verwijzing in voetnoot 11).

(21) Zie TetraPak II (EHJ) en Tetra Pak II (GEa) (verwijzingen in voetnoot 10).

producten en eventuele groei in de toekomst vormen PET- en kartonverpakkingssystemen afzonderlijke mark- ten waarbij de prijsvorming op de ene markt die op de andere markt onder druk zet. Dit komt doordat de keuze van verpakkingssystemen hoofdzakelijk wordt bepaald door de herkenbaarheid van het consumptieproduct, de vorm, positionering, doelgroep, enz.

(53) De Commissie onderschrijft dat verpakkingssystemen op basis van uiteenlopende materialen als glas en blik voor analyses in het kader van het mededingingsrecht afzonderlijke relevante productmarkten vormen en dat PET-verpakkingssystemen derhalve deel uitmaken van een aparte productmarkt, aangezien de keuze van elk verpakkingsmateriaal voornamelijk door marketin- goverwegingen wordt bepaald. De Commissie is het er evenwel niet mee eens dat karton en PET geen gemeenschappelijke productsegmenten bestrijken en dat er geen wisselwerking tussen de twee kan optreden. Zoals verderop in punt 3.3 over de groei van PET wordt toegelicht, voorziet de Commissie een snelle toename van PET-gebruik in de consumptieproductsectoren waar karton een plaats inneemt. aangezien de partijen grote belangen hebben in de karton- zowel als de PET- segmenten (Tetra speelt een dominante rol in kartonver- pakking en Sidel is een marktleider op het gebied van PET-verpakkingsmachines), heeft de Commissie besloten tot een diepgaander bestudering van de wisselwerking tussen karton- en PET-verpakking en de toekomstige groei van PET in marktsegmenten waar voor verpakking van oudsher karton wordt gekozen.

3. WISSELWERKING VaN PET EN KaRTON

(54) Uit het onderzoek van de Commissie kwam naar voren dat de stelling van de aanmeldende partij dat de overlapping tussen de afnemersmarkten voor PET- en kartonverpakkingen minimaal is, onjuist is.

3.1. Overlapping van marktsegmenten voor con- sumptieproducten

(55) PET en karton zijn in het verleden voornamelijk toege- past voor het verpakken van verschillende dranken. De voornaamste reden hiervan is dat de twee soorten verpakkingen elk hun eigen fysieke kwaliteiten hebben: karton is niet doorschijnend en daardoor geschikt voor producten die gevoelig zijn voor zuurstof en licht, maar het materiaal is niet bruikbaar voor koolzuurhoudende vloeistoffen. PET is transparant en bestand tegen de druk van koolzuur, maar was in het verleden minder geschikt voor producten die gevoelig zijn voor zuurstof en licht. Dit heeft ertoe geleid dat karton hoofdzakelijk is gebruikt voor vloeibare zuivelproducten (voornamelijk melk) en sappen, terwijl PET voornamelijk is toegepast voor (al of niet koolzuurhoudend) water en koolzuurhoudende

softdrinks (22).

(22) De het snelst groeiende PET-segmenten zijn die van het verpakken van water en koolzuurhoudende softdrinks, voornamelijk ter vervanging van glazen flessen. PET is gewild bij zowel de consument als de producent wegens zijn transparantie, vorm- baarheid (flessen in allerlei verschillende vormen), „onbreekbaar- heid”, hersluitbaarheid, goede recycling-eigenschappen, de moge- lijkheid om merken en logo’s op kunststofetiketten op te nemen, enz.

(56) Dit wordt geïllustreerd door de tabellen 1 en 2 (23), waarin van de voornaamste dranken is weergegeven hoeveel in respectievelijk karton en PET is verpakt. Dranken die in beide verpakkingsmaterialen zijn ver- kocht, zijn vet-cursief gedrukt.

Tabel 1

Producten in kartonverpakkingen in de EER in 1999

Verpakt product

Miljoen liter

Vloeibare zuivelproducten

21 537

71,05

Sappen en nectars

5 665

18,69

Vruchtendranken zonder koolzuur

1 176

3,88

Thee- en koffiedranken

860

2,84

Wijn

765

2,53

Water

305

1,01

Sport- en energiedranken

0,00

Tabel 2

Producten in PET-verpakkingen in de EER in 1999

Verpakt product

Miljoen liter

Water

19 947

54,70

Koolzuurhoudende softdrinks

15 164

41,58

Vruchtendranken zonder koolzuur

425

1,17

Thee- en koffiedranken

396

1,09

Wijn

241

0,66

Sport- en energiedranken

148

0,40

Vloeibare zuivelproducten

0,26

Sappen en nectars

0,08

(23) Cijfers voor 1999. Bron: Canadean en de aanmeldende partij.

(57) Uit de tabellen 1 en 2 blijkt duidelijk dat PET een geschikt materiaal is voor het verpakken van alle producten die van oudsher in karton zijn verpakt. Vanuit het standpunt van de kartonsector gezien vormt PET derhalve een in potentie concurrerend materiaal dat alternatieven biedt voor het hele scala van in karton verpakte producten.

(58) Het voornaamste gemeenschappelijke marktsegment waarvoor karton en PET beide geschikt verpakkings- materiaal vormen, zijn vloeibare zuivelproducten, sap- pen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken — de zogenoemde „gevoelige” dranken (24). Bij analyses van de bedrijfstak, onafhankelijke onderzoeken en ook in het eigen materiaal van Sidel (25) is deze uitsplitsing zeer gangbaar. Tezamen dekken deze producten bijna het gehele scala van in karton verpakte artikelen en ze vertegenwoordigen momenteel ruwweg 40 volumepro- cent van alle niet-alcoholische dranken (sportdranken inbegrepen). alle kunnen in PET verpakt worden en dat gebeurt tegenwoordig ook. Verder komen de vier groepen in zoverre overeen dat ze alle „gevoelige” producten betreffen die zowel aseptisch als niet-asep- tisch worden verpakt. anderzijds verschillen ze onder- ling doordat de specifieke producteigenschappen binnen elke groep enigszins verschillende verpakkingsoplossin- gen eisen (sappen hebben een hoog en vloeibare zuivel- producten een laag zuurgehalte, vruchtendranken en thee- en koffiedranken verlangen een minder zware zuurstofbarrière dan sappen).

3.2. Huidig gebruik van PET in de gemeenschappe- lijke productsegmenten

(59) De aanmeldende partij stelt dat ook in de marktsegmen- ten die karton en PET gemeen hebben, PET maar in zeer beperkte mate toepassing vindt en dat dit gebruik in de toekomst niet significant zal stijgen. De voornaamste reden hiervan is gelegen in de technische moeilijkheden bij de ontwikkeling van een lichtbarrière voor aseptische melk met laag zuurgehalte die de melk voldoende tegen licht beschermt en tegelijkertijd een kosteneffectieve oplossing vormt. Volgens Tetra kan de rol van PET in de gemeenschappelijke productsegmenten daarom buiten beschouwing worden gelaten.

(60) Deze opvatting van de aanmeldende partij wordt niet bevestigd door de analyse van de Commissie. Weliswaar heeft PET nog geen marktaandeel van betekenis verwor- ven in de voor karton voornaamste sectoren (vloeibare zuivelproducten en sappen), maar dat wordt hoofdzake- lijk veroorzaakt door de in het verleden bestaande technische beperkingen van PET, waardoor het tot dusver met name voor aseptisch afvullen geen ideaal materiaal was. Uit het onderzoek van de Commissie

(24) Bij haar analyse van de gemeenschappelijke producten heeft de Commissie geen rekening gehouden met het segment van bronwater e.d., dat voor karton als een „verloren markt” wordt beschouwd, ook al wordt dit materiaal er in enkele EER-landen nog voor gebruikt. Ook het wijnsegment, waar PET en karton geen van beide in de toekomst vooruitzichten van betekenis lijken te hebben, is buiten beschouwing gelaten.

(25) Jaarverslag Sidel 1999, blz. 20.

komt echter naar voren dat de partijen zelf, hun concurrenten en ook derden, waaronder grote chemi- sche bedrijven, aanzienlijk investeren in het onderzoek naar een barrièretechnologie die het mogelijk moet maken aseptische melk en sappen zowel technisch als economisch verantwoord in PET te verpakken. Volgens marktpartijen zullen recente en komende verbeteringen in de barrièretechnologie en ook in de techniek van het aseptisch afvullen van PET dus verandering brengen in de huidige situatie.

(61) Bovendien zij erop gewezen dat het reeds nu mogelijk is verse melk, melkdranken, ijsthee, verse sappen, houd- bare (heet gevulde) sappen, vruchtendranken en sport- dranken in PET te verpakken en op commerciële voor- waarden te verkopen. De twee segmenten waar het gebruik van PET tegenwoordig nog op technische pro- blemen stuit, zijn aseptische sappen en aseptische UHT- melk.

(62) Zo is voor de volgende bij veel consumenten bekende merkartikelen al deels overgeschakeld van de meer traditionele kartonverpakkingen op PET-verpakkingen.

Vloeibare zuivelproducten

Xxxxxxx — Xxxxxxxx (Xxxxxxxxx, Xxxxxx), Xxxxxxxx (Xxxxxx), Xxxxxxxxx (Xxxxxx).

Sappen en nectars

Del Monte-sappen (Verenigd Koninkrijk), Pepsi Cola — Tropicana-sappen (Verenigd Koninkrijk), Coca Cola — Minute Maid (België), Gerber — Ocean Spray (Verenigd Koninkrijk), Conserve Italia — Carioga/Derby/Jolly (Italië), Parmalat — Santal (Italië).

Vruchtendranken

Schweppes — Oasis (Frankrijk, Italië), Sunkist (België), Xxxxxxxx — Xxxxx (Xxxxxx), Xxxxx — Xxxxxx (Xxxxxxxx Xxxxxxxxxx).

IJsthee

Liptons — IJsthee (België), Liptonice (Duitsland, Italië).

(63) In de loop van het onderzoek heeft Xxxxx aan Xxxxxxxx, een adviesbureau voor de drankensector, opdracht gege- ven een onderzoek te verrichten naar de bestaande en toekomstige rol van PET in West-Europa bij de verpak- king van artikelen in de gemeenschappelijke marktseg- menten, dat wil zeggen die van „gevoelige” dranken.

(64) De uitkomsten van dit onderzoek bevestigen dat PET reeds in alle gemeenschappelijke productsegmenten wordt toegepast — voor het verpakken van vloeibare zuivelproducten en sappen slechts op beperkte schaal en al meer voor vruchtendranken en theedranken.

(65) Volgens de cijfers van Canadean zoals die door Tetra worden gegeven (26) bedroeg het marktaandeel van PET in 2000 in de voornaamste door kartonverpakkingen gedomineerde sector, vloeibare zuivelproducten, slechts 0,5 % (karton 70 %, HDPE 17 %, glas 7 %, blik 1 %, andere verpakkingsmaterialen 5 %). Voor hetzelfde jaar bedroeg het marktaandeel van PET voor de verpakking van sappen eveneens 0,5 % (karton 65 %, glas ongeveer 31 %, HDPE 2 %, blik 1 %).

(66) Xxxxxxxx concludeerde dat de markt voor de verpakking van vloeibare zuivelproducten in de periode 1993-2000 statisch was, dat de groei van HDPE ten koste van karton was gegaan en dat PET slechts een marginaal effect had en dat nog het meest op glas. Voor sappen en nectars waren de verkopen in kartonverpakking ondanks de toeneming van PET en HDPE gestegen, die vooral ten koste van glas leek te zijn gegaan. De marktgroei in de periode 1993-2000 was bijna geheel naar kartonverpak- kingen gegaan.

Tabel 3

Aandeel verpakkingsmaterialen in de segmenten vloei- bare zuivelproducten en sappen en nectars in 2000 (27)

(in %)

(67) Volgens Tetra is in de Gemeenschap in 2000 30,7 mil- jard liter vloeibare zuivelproducten geproduceerd, waar- van bijna 50 % niet-aseptisch en iets meer dan 50 % aseptisch. Melkdranken vertegenwoordigden 2,7 miljard liter. PET werd vooral gebruikt voor het niet-aseptische deel en vertegenwoordigde meer dan 60 % van het aantal liters.

(68) Met betrekking tot sappen heeft Tetra de communautaire productie in 2000 op 9 miljard liter geraamd, waarvan minder dan 10 % gekoeld (niet-aseptisch). Bij sappen had meer dan 80 % van het gebruik van PET betrekking op het niet-gekoelde segment.

(69) In de segmenten van niet-koolzuurhoudende vruchten- dranken en thee- en koffiedranken is de situatie nu al heel anders dan het door Canadean geschetste beeld, doordat hier niet dezelfde barrière-eigenschappen nodig zijn als voor zuivelproducten en sappen. PET heeft in deze segmenten al duidelijk meer ingang gevonden.

(70) In 2000 bedroeg het marktaandeel van PET in het segment van verpakkingen voor niet-koolzuurhoudende vruchtendranken 20 % (kartons 42 %); de verwachting is dat dit aantal zal groeien tot ongeveer 22 % in 2005 (kartons 37 %). In het segment van thee- en koffiedranken bedroeg het marktaandeel van PET in 2000 25 % (kartons 53 %); daar verwacht Canadean een groei tot meer dan 30 % in 2005 (kartons 46 %). Xxxxxxxx concludeert dat de marktgroei in de periode 1993-2000 vooral naar kunststoffen ging, ofschoon glas zich goed heeft gehandhaafd. De marktaandelen van PET en HDPE zijn toegenomen ten koste van karton. Bij thee- en koffiedranken is de groei grotendeels naar karton gegaan, maar PET heeft een deel van het bestaan- de kartonaandeel overgenomen. Canadean verwacht dat PET in de periode 2001-2005 in beide drankengroepen een bedreiging voor karton zal vormen.

Tabel 4

Aandeel verpakkingsmaterialen in de segmenten vruch- tendranken zonder koolzuur en ijsthee en koffiedranken in 2000 (28)

Vloeibare zuivelproducten

2000

Karton

70,6

Glas

6,7

HDPE

17,3

PET

0,5

Blik

1,0

Sappen en nectars

2000

Karton

64,7

Glas

31,8

HDPE

2,0

PET

0,5

Blik

0,9

Vruchtendranken zonder koolzuur

2000

Karton

41,6

Glas

19,8

HDPE

PET

Blik

2,4

(in %)

(26) De cijfers die de aanmeldende partij heeft verschaft, zijn opgesteld door de consultant van het bedrijf, Canadean, experts op het gebied van de drankensector en de verpakking van vloeibare levensmiddelen. Het verslag van Xxxxxxxx is op 24 augustus 2001 bij de Commissie ingediend.

(27) Bron: Het onderzoek van Xxxxxxxx, dat op 24 augustus 2001 is ingediend bij de Commissie.

(28) Bron: Het onderzoek van Xxxxxxxx, dat op 24 augustus 2001 is ingediend bij de Commissie.

Thee- en koffiedranken	2000
Karton	53
Glas	5,7
HDPE	0
PET	25,4
Blik	13,6

dat nog geen aseptische afvulmachines voor PET-flessen hun bruikbaarheid voor het verpakken van vloeistoffen met laag zuurgehalte hebben bewezen en door de amerikaanse FDa (Food and Drug agency) zijn goed- gekeurd. Het bedrijf erkent echter wel dat verscheidene producenten van afvulmachines, waaronder Sidel, op- stellingen voor aseptisch vullen hebben die, naar de mening van Xxxxx, in beginsel bruikbaar zijn voor het afvullen van vloeibare zuivelproducten.

(71) Volgens Tetra is in de Gemeenschap in 2000 2,7 miljard liter vruchtendranken geproduceerd, waarvan meer dan 95 % niet-gekoeld. PET werd voornamelijk gebruikt voor het niet-gekoelde segment en vertegenwoordigde 95 % van het aantal liters. Er is in de Gemeenschap in 2000 2,3 miljard liter thee- en koffiedranken geproduceerd (inclusief sportdranken).

3.3. Groei van PET in de gemeenschappelijke pro- ductsegmenten

(72) Volgens Tetra zal het gebruik van PET-verpakkingen voor vloeibare zuivelproducten en sappen in de komen- de vijf jaar niet significant toenemen. Tetra erkent wel dat PET geschikt is en al met succes wordt toegepast voor het verpakken van vruchtendranken en thee- en koffiedranken.

3.3.1. Technologische overwegingen

(73) De aanmeldende partij beweert dat het gebruik van PET als gevolg van technische beperkingen niet zal stijgen.

(74) Met betrekking tot vloeibare zuivelproducten stelt Te- tra (29) dat een lichtbarrière uiterst belangrijk is. Blootstel- ling aan licht leidt tot afbraak van vitaminen en smaak- bederf. In welke mate de melkkwaliteit achteruit gaat, hangt af van de duur en de intensiteit van de blootstel- ling. Deze beperkingen gelden alleen voor onvermengde UHT-melk. Tetra geeft toe dat er technische oplossingen bestaan om PET van een lichtbarrière te voorzien. Dat is bijvoorbeeld te bereiken door een donkere tussenlaag aan te brengen of de flessen van een wikkel met een donkere laag te voorzien. Dergelijke oplossingen zijn reeds nu technisch uitvoerbaar, maar volgens de aanmel- dende partij brengen ze hoge kosten en ingewikkelde fabricagetechnieken met zich, terwijl hergebruik wordt bemoeilijkt en de doorschijnendheid van de flessen, die een van de voornaamste voordelen van PET-flessen vormt, verloren gaat. Bovendien zijn voor PET-flessen de technieken voor het aseptisch afvullen van producten met een laag zuurgehalte (zoals vloeibare zuivelproduc- ten) nog onvoldoende ontwikkeld. Tetra heeft gesteld

(29) antwoord van de aanmeldende partij van 26 juli 2001 (blz. 6) op de vragenlijst met betrekking tot artikel 11.

(75) Over sappen stelt Xxxxx dat deze een zuurstofbarrière vereisen. De gevoeligheid van sappen voor zuurstof kan leiden tot verlies van vitamine C en veranderingen in smaak en kleur van het product. De mate van zuurstofgevoeligheid verschilt afhankelijk van de fruit- soort. Het gevoeligst zijn sinaasappelsap en sap van rode vruchten (bramen, cranberry’s, aardbeien). Volgens Tetra bestaan er bruikbare barrièretechnologieën, maar zijn deze nog onvoldoende ontwikkeld en te kostbaar. Verder stelt Xxxxx dat aseptische technieken voor sappen nog hun beperkingen hebben.

(76) Het onderzoek van de Commissie heeft de opvattingen van Xxxxx slechts ten dele bevestigd. Het is juist dat aseptische technieken voor het afvullen van producten met laag zuurgehalte nog in een ontwikkelingsstadium verkeren en het is ook juist dat onvermengde UHT-melk een lichtbarrière verlangt en dat voor sappen een zuurstofbarrière vereist is.

(77) Uit het onderzoek van de Commissie blijkt evenwel dat deze beperkingen voor grote delen van de relevante marktsegmenten voor „gevoelige” producten geen rol spelen. Met name bij de gekoelde distributie van verse melk (die 40-50 % van de totale melkmarkt in de EER vertegenwoordigt) doen zich deze specifieke problemen niet voor. Verse melk kan reeds nu in gewone PET- flessen zonder speciale barrière-eigenschappen worden verpakt en wordt ook al in die verpakking verkocht. Gearomatiseerde aseptische melk wordt ook in PET- verpakking aangeboden zonder dat dit bijzondere pro- blemen met zich brengt.

(78) Verder blijkt uit het onderzoek van de Commissie dat de door Tetra aangevoerde technische beperkingen (proble- men bij aseptisch afvullen, licht- en zuurstofbarrière) reeds worden aangepakt en dat de technieken in de toekomst snel beter zullen worden.

3.3.1.1. Lichtbarrière

(79) Met betrekking tot de lichtbarrière is de Commissie gebleken dat het reeds technisch mogelijk is aseptische melk door meerlagige barrières te beschermen. De flessen hebben een witte coating aan de buitenzijde en als regel een zwarte aan de binnenkant die de melk tegen licht beschermt. Dit type verpakking levert voldoende bescherming maar heeft twee belangrijke nadelen. al- lereerst is de prijs hoger, wat de reden is dat hij

voornamelijk voor duurdere producten (zoals kar- nemelk) wordt toegepast, en in de tweede plaats gelden er nog enkele beperkingen ten aanzien van het hergebruik. Ondanks deze nadelen heeft al een groot Europees zuivelbedrijf een PET-fles geïntroduceerd met een licht- barrière voor karnemelk, die onder de merknaam Stassano in Nederlandse supermarkten wordt verkocht.

(80) Bij een onafhankelijk onderzoek door het Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxx Institute and State University (2001) (30) is het smaakverloop van houdbare melk in HDPE- en PET- verpakking vergeleken (HDPE is een zeer gangbaar materiaal voor het verpakken van UHT-melk). Hieruit kwam naar voren dat „PETE (31) veel voordelen heeft boven HDPE, het gebruikelijke verpakkingsmateriaal voor melk. De mechanische sterkte is aanzienlijk, het gewicht laag, het is transparant en betrekkelijk gasdicht. Een extra voordeel is dat de consument het product kan zien, wat bij gepigmenteerd HDPE niet het geval is. Het doel van dit onderzoek was te bepalen of de vorming en effecten van bepaalde smaakbedervende verbindingen samenhangen met het verpakkingsmateriaal”. De conclu- sie van het onderzoek was dat „PETE-materialen met amberkleurige pigmentering melk effectief tegen smaak- aantasting ten gevolge van oxidatie kunnen beschermen. Het aanbrengen van een barrière tegen UV-straling leidde eveneens tot een verbeterde bescherming van de smaak, vergeleken met het gangbare HDPE-materiaal, maar bleek minder doeltreffend dan amberkleurige PETE. De betere gasdichtheid van XXXX maakt het aannemelijk dat deze kunststof in combinatie met een bescherming tegen oxidatie onder invloed van licht in de vorm van amberkleurige PETE of PETE-UV een goed verpakkings- materiaal voor houdbare melk kan leveren”.

3.3.1.2. Aseptische technologie

(81) De Commissie heeft vastgesteld dat er voor PET reeds technieken voor het aseptisch afvullen van producten met zowel hoog als laag zuurgehalte beschikbaar zijn. Sidel heeft bevestigd dat er momenteel weliswaar nog geen manier is om PET tegen concurrerende prijzen voor het verpakken van UHT-melk toe te passen, maar dat er geen fundamentele technische redenen zijn die PET ongeschikt maken voor UHT-melk en dat het materiaal al wordt toegepast voor de verpakking van gearomatiseerde melk.

(82) De partijen zijn op dit terrein actief en kunnen machines leveren voor aseptisch afvullen van PET met producten met zowel hoog als laag zuurgehalte. Wat betreft producten met laag zuurgehalte stelt Tetra dat geen vulmachine zich nog in de praktijk voor het afvullen van dit soort vloeistoffen heeft bewezen. Het bedrijf geeft echter toe dat verscheidene producenten van

vulmachines opstellingen voor aseptisch vullen van producten met laag zuurgehalte hebben ontwikkeld. De

Commissie heeft inderdaad vastgesteld dat de door Xxxxx zelf ontwikkelde vulmachine, de RFa-40, met succes in azië is toegepast voor het afvullen van producten met laag zuurgehalte, zoals een thee-met-melk-drank; dit is ook door Tetra bevestigd. Deze producten zijn gemak- kelijker aseptisch te vullen dan vloeibare zuivelproduc- ten. Tetra (32) is voortdurend bezig met onderzoek op dit terrein teneinde een praktisch bruikbare oplossing te vinden voor het aseptisch afvullen van PET met vloeibare zuivelproducten.

(83) Diverse bedrijven zijn actief bezig met het promoten van het gebruik van PET voor vloeibare zuivelproducten en bieden daarbij ook oplossingen aan voor het verpak- ken van UHT-melk. Een onafhankelijk onderzoek stelt hierover: „Het lijdt weinig twijfel dat aseptisch verpakken in kunststofflessen vandaag de dag een van de meest dynamische terreinen van het verpakken van levensmid- delen vormt. Niet alleen de aantallen installaties maar ook het assortiment verpakte producten zal snel blijven toenemen... Bedrijven zoals Sidel/Remy, Stork, Serac, Shibuya en TetraPak werken heel intensief aan de ontwikkeling van technieken die het mogelijk maken houdbare levensmiddelen met laag zuurgehalte op hun vulmachines te kunnen gaan verwerken. De motor achter deze marktactiviteiten is de voorkeur van de consument voor de kunststoffles en de economische voordelen van aseptisch verpakken boven het heet afvullen van vergelijkbare producten...” (33).

(84) Bovendien wordt houdbare melk meer en meer in PET verpakt. Houdbare melk is een niet-aseptisch product dat niet voor bewaring bij kamertemperatuur bestemd is en dat wordt verpakt onder ultraschone omstandigheden die een extra lange houdbaarheid mogelijk maken (van ongeveer 30 dagen). Dit maakt houdbare melk tot een tussenoplossing, tussen aseptische en verse melk in. Sidel heeft [...]* Combi SRU machines [...]* verkocht voor het verpakken van gearomatiseerde houdbare melk (Nesquick melkdranken met chocolade- en bananen- smaak). Xxxxxx Brothers schreef hierover: „De produc- tiesnelheid was tweemaal zo hoog als bij de voorheen gebruikte kartonverpakking, er waren meer mogelijkhe- den voor het verpakkingsontwerp, de winstmarge nam toe en het assortiment van producten met een lange houdbaarheid kon worden verbreed.” (34). Van derden heeft de Commissie vernomen dat houdbare melk tegenwoordig in een aantal Europese landen in PET wordt verpakt. Zo wordt in Nederland in transparant PET verpakte houdbare melk voor een houdbaarheid van 30 dagen aangeboden.

(32) Tetra heeft één vulmachine, de LFa-20 ON, in ontwikkeling waarmee flessen van zowel HDPE als PET aseptisch kunnen worden afgevuld.

(30) american Dairy Science association, „Effectiveness of Poly(e- thylene terephtalate) and HDPE in protection of milk flavor”

M. van aard, X. Xxxxxx en X. Xxxxx, 2001.

(31) In het onderzoek wordt voor polyethyleentereftalaat de afkorting PETE gebruikt in plaats van het meer gangbare PET.

( ) PET strategies 2000, „aseptic packaging into plastic bottles” door

Xxxxxx Xxxxxxxxxxx. Het is niet duidelijk of het onderzoek betrekking heeft op flessen van HDPE of PET of beide. De opmerking over heet afvullen lijkt erop te wijzen dat het onderzoek PET-flessen betreft, want flessen van HDPE worden niet heet afgevuld.

(34) Xxxxxx Brothers France, „Sidel”, 24 februari 2000.

(85) Op het gebied van sappen is PET geschikt voor het verpakken van houdbare sappen die aseptisch worden afgevuld. Zulke producten zijn al op de markt (Minute Maid literflessen in Frankrijk, Tropicana in het Verenigd Koninkrijk en sinaasappelsap in België). Een barrièretech- nologie is beschikbaar. De door Sidel ontwikkelde Combi

de hogere kosten. Tetra heeft een kostenonderzoek verricht waarvan de conclusie was dat de productie- kosten van een PET-fles aanzienlijk hoger uitkomen dan die van een kartonverpakking. De kostprijs van bijvoorbeeld een literverpakking voor aseptisch sap ligt bij PET tot 50 % hoger, waarbij de extra kosten

SRa

is bestemd voor aseptisch afgevulde houdbare

voortvloeien uit die van het benodigde materiaal als

producten (thee, gearomatiseerd water, isotonische dran- ken, sappen en mogelijk — met een UV-barrière in de verpakking — zuivelproducten). Sidel heeft reeds [...]* Combi SRa machines [...]* verkocht voor het verpakken van aseptische thee en sinaasappelsap.

3.3.1.3. Zuurstofbarrière

(86) Met betrekking tot zuurstofbarrièretechnieken stelt Xxxxx niet dat deze niet voorhanden zijn. Reacties uit de markt bevestigen dat PET met bestaande barrièretechnologieën bruikbaar is en ook toegepast wordt voor diverse soorten

„gevoelige” producten zoals niet-koolzuurhoudende vruchtendranken, thee- en koffiedranken en bepaalde sappen en vloeibare zuivelproducten. Het lastigste toe- passingsveld lijkt dat van de pure sappen.

(87) Uit het onderzoek van de Commissie is gebleken dat de barrièretechnologieën voor PET gestadig worden verbeterd. Dat zal PET een nog geschikter materiaal maken voor het verpakken van vloeibare zuivelproduc- ten en sappen. Verder kwam uit het onderzoek naar voren dat de meeste bedrijven die actief zijn op het terrein van PET-verpakkingen, al oplossingen aanbieden voor barrièreproblemen. Tetra en Sidel hebben zelf beide al succesvolle barrièretechnologieën ontwikkeld op basis van plasmacoatings. De Commissie stelde vast dat meer dan 20 bedrijven actief zijn op het terrein van barrièremethoden en uiteenlopende oplossingen aanbie- den. De meestbelovende lijkt de methode waarbij ge- bruik wordt gemaakt van een éénlagige PET-hars die van de vereiste barrière-eigenschappen is voorzien. Naar verwachting komen deze technologieën binnenkort commercieel beschikbaar en zal hierdoor het terrein van de PET-barrières radicaal veranderen.

(88) In het licht van het voorgaande is de Commissie tot de conclusie gekomen dat aseptische vulmethoden noch barrièretechnieken de toepassing van PET voor het verpakken van vloeibare zuivelproducten, sappen, vruchtendranken zonder koolzuur en thee- en koffie- dranken in de weg staan en dat op beide terreinen in de naaste toekomst voortgaande snelle verbetering geboekt zal worden.

3.3.2. Kostenoverwegingen

(89) De aanmeldende partij heeft gesteld dat een van de redenen dat PET in de toekomst geen snelle groei ten koste van de kartonmarkt te zien zal geven, is gelegen in

etiketten en schroefdoppen, en de duurdere machines. Een groot deel van het kostenverschil werd hierbij toegeschreven aan het proces van strekblazen (SBM- machine) en afvullen. Voor kleinere verpakkingen en niet-aseptische verwerking van zowel sappen als melk waren de uitkomsten vergelijkbaar.

(90) In het Warrick Report (35) over aseptisch verpakken werd geconcludeerd dat „PET momenteel 30-40 % duurder is dan karton” en werd gesteld dat de totale kosten pas op een concurrerend niveau zouden uitko- men als de kostprijs van een PET-verpakking 5-10 % beneden die van aseptische kartonverpakking zou liggen, ter compensatie van de hogere distributiekosten ten opzichte van kartonsystemen. Volgens het rapport zal de kostprijs van PET-flessen met barrière-eigenschappen ook bij verlaging van de materiaalkosten als gevolg van grotere productie, toch 20 % boven die van kartons blijven. Op basis hiervan wordt in het rapport geconclu- deerd dat „ieder gebruik [van PET-flessen] beperkt zal blijven tot nichemarkten...” (36). De voornaamste kansen voor aseptische melkverpakkingen liggen op het terrein van „een mogelijke toepassing voor niet-gekoeld houd- bare producten die aseptisch worden gevuld in flessen zonder speciale barrière.” (37).

(91) De Commissie is nagegaan in welke mate het nu en in de toekomst mogelijk lijkt om PET aan te bieden tegen prijzen die concurrerend zijn met karton.

(92) De marktanalyse van de Commissie heeft geen helder beeld van de kostenverhouding tussen PET- en karton- verpakkingssystemen opgeleverd. Sommige marktpar- tijen stelden dat voor de meeste toepassingen en in het bijzonder voor producten die speciale barrières vereisen, PET duurder is. De meeste respondenten konden echter geen exacte kostenverschillen aangeven, in de meeste gevallen omdat zij geen ervaring met beide materialen hadden. Enkele derden (met name partijen die meer ervaring hadden met PET) gaven evenwel aan de Com- missie op dat voor hen PET in de praktijk goedkoper uitkwam dan karton. Een producent van ijsthee stelde dat de kostprijs per verpakking van gewone 1,5-liter PET-flessen ongeveer 25 % lager was dan die van een karton van 1 liter. Een andere ijstheeproducent meldde voor dezelfde producten een kostprijs van de PET- verpakking die 33 % lager uitkwam dan die van kartons. Een zuivelbedrijf had een vergelijkend onderzoek uitge-

(35) Warrick Research Report Packaging Markets (2000), „aseptic Packaging Markets World & Western Europe”.

(36) Idem, blz. 25.

(37) Idem, blz. 18.

voerd naar de kostprijs van PET en karton voor literver- pakkingen aseptische melk met toepassing van uiteen- lopende technieken en ontwerpen. Hieruit kwam duide- lijk naar voren dat PET in enkele gevallen goedkoper en in andere zeer concurrerend was. De grote kostenverschillen waarvan de aanmeldende partij mel- ding maakt, werden hierbij dus niet bevestigd.

(93) Tetra heeft verder aangevoerd dat verpakkingskosten slechts een gering deel (ongeveer 10 %) van de kosten van het eindproduct vertegenwoordigen. Er lijkt daarom weinig reden dat geringe kostprijsverschillen tussen PET- en kartonverpakkingssystemen zouden leiden tot significante prijsverschillen van de producten zoals die in supermarkten worden verkocht. De reden dat in PET verpakte producten duurder zijn dan die in karton, is dat drankenproducenten ze in eerste instantie positioneren als premiumproducten teneinde er een hogere winstmar- ge op te kunnen realiseren. Naarmate PET algemener ingang vindt op de consumentenmarkt zal het naar verwachting ook voor marktsegmenten met niet- premiumproducten een rol kunnen gaan spelen. In Italië en australië, waar verse melk in PET-flessen zeer gangbaar is, bestaan bijna geen prijsverschillen tussen verse melk in karton en in PET.

(94) Een recent voorbeeld van de invoering van PET biedt het zuivelbedrijf OLMa in de Tsjechische Republiek. OLMa is kortgeleden gestart met de levering aan de consument van verse melk en drinkyoghurt in PET. Daarover stelt het bedrijf: „de kostprijs van de nieuwe PET-fles ligt ongeveer 30 tot 40 % hoger dan die van de op de markt gangbare kartons, maar dat gegeven is voor onze nieuwe productieopzet van geen enkele betekenis. als we erin slagen ons marktaandeel in verse melk van 3 tot 11 % op te voeren, worden daarmee alle met het project samenhangende kosten relatief” (38). Het succes dat OLMa met de verse melk in PET-flessen heeft geboekt, heeft de verwachtingen inmiddels verre overtroffen: „de enorme vraag van de detailhandel en van consumenten naar de aantrekkelijke, transparante en lichte flessen” heeft al spoedig capaciteitsuitbreiding noodzakelijk ge- maakt en OLMa heeft bij Elopak Plastic Systems al een volgende PET-verpakkingslijn besteld (39).

3.3.2.1. Kostenvergelijking met HDPE

(95) Tetra hanteert ook het kostenargument bij zijn stelling dat PET in het melksegment niet zal groeien wegens het kostenverschil met HDPE, waarbij Tetra ter indicatie aangeeft dat PET meer dan 10 % duurder is dan HDPE. Tetra’s antwoord bevat een opsomming van de voordelen van HDPE voor de aseptische verpakking van zuivelproducten: de kostprijs ervan ligt aanzienlijk lager dan die van PET met barrièrebehandeling, aseptische

verpakkingen kunnen in tegenstelling tot die van HDPE niet worden uitgevoerd met een ongecentreerde hals of van handgrepen worden voorzien, het sterilisatieproces is bij HDPE eenvoudiger dan bij PET en tot slot is gekleurd PET lastig te recyclen.

(96) Ook in het PCI-onderzoek (40) is PET vergeleken met HDPE. Hieruit bleek dat „PET dezelfde functionaliteit biedt als HDPE, maar met een aantrekkelijker uiterlijk. Heldere flessen benadrukken de versheid van het product en doen het bijzonder goed in het schap. Over de hele verpakking gerekend zou de kostprijs ongeveer 10 % hoger liggen. De combinatie van kwaliteiten heeft ertoe geleid dat PET vooral wordt gebruikt voor die delen van de markt voor zuivelproducten waar de specifieke kenmerken ervan een duidelijk voordeel bieden boven de alternatieven. Tot deze segmenten behoren onder meer premiumkwaliteiten van verse melk in verpakkin- gen van minder dan een liter, zuiveldranken in zowel huishoud- als eenpersoonsverpakkingen en melkdran- ken voor kinderen in kleinverpakking.” (41).

(97) De marktanalyse van de Commissie heeft de gedachte van PCI bevestigd dat PET marketingvoordelen biedt boven HDPE, met name wanner met PET zichtbaarheid kan worden bereikt. Voorzover die voordelen er zijn, is er geen reden om te verwachten dat de wat hogere prijs van PET de groeivooruitzichten ervan ten opzichte van HDPE in de weg zou staan. Tenslotte heeft de hogere kostprijs van HDPE- ten opzichte van kartonverpakkin- gen in Frankrijk de snelle opkomst van HDPE ook niet verhinderd. In zijn schrijven van 3 oktober 2001 heeft Xxxxx een voorbeeld van de Franse markt voor aseptische melkverpakkingen gegeven waaruit bleek dat HDPE inmiddels een marktaandeel van bijna 30 % heeft veroverd. HDPE-verpakking voor 1 liter aseptische melk was meer dan 20 % duurder is dan die van geperforeerd karton. Ondanks dit verschil in kosten heeft HDPE- verpakking van aseptische melk de Franse markt succes- vol gepenetreerd, ten koste van de kartonverpakkingen.

3.3.2.2. Investeringskosten

(98) Xxxxx heeft zich gebogen over de investeringsomvang die nodig zou zijn om de door de Commissie verwachte PET-groei te bereiken, en beschouwt deze als onrea- listisch. Tetra hanteert het voorbeeld van de EER-markt voor melk voor het berekenen van de investeringen. Het bedrijf stelt dat er momenteel in de gehele EER ongeveer 4 000 kartonverpakkingsmachines zijn opgesteld bij zuivelbedrijven. Zou PET tegen 2005 voor de helft van alle melkverpakkingen gebruikt gaan worden, dan betekent dit dat binnen de komende drie jaar 2 000 kar- tonverpakkingslijnen vervangen moeten worden (bij

afvulmachines voor HDPE zijn al beschikbaar, PET-

(40) PCI (PET Packaging, Resin & Recycling) Limited, „The Potential For PET in the Packaging of Liquid Dairy Products”, 2001,

(38) Xxx xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxxxx/xxx/xxxxx.xxxxx.

(39) Zie xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxx.

blz. 12.

(41) Idem, blz. 12.

negen tot twaalf maanden installatietijd voordat de lijn operationeel is). aangezien PET-verpakkingslijnen wat sneller draaien dan kartonverpakkingslijnen, zou dit inhouden dat ongeveer 1 500 PET-verpakkingslijnen moeten worden geïnstalleerd. De gemiddelde kostprijs van een PET-verpakkingslijn voor producten met laag zuurgehalte bedraagt circa 10 miljoen EUR, zodat de vervanging van de verpakkingslijnen bij alle zuivelbe- drijven in de EER een investering van 15 miljard EUR zou vergen. En daar komen dan nog allerlei aanvullende kosten bij die verband houden met aspecten als verande- ringen in de logistieke keten en de marketingstrategie.

(99) De Commissie meent dat deze analyse in verschillende opzichten tekortschiet. Ten eerste heeft de Commissie in haar mededeling van punten van bezwaar geen groei van 50 % voorspeld (42). Ten tweede zullen PET-verpak- kingslijnen niet alleen karton maar ook glas, HDPE en blik vervangen. Ten derde wordt weliswaar niet verwacht dat de consumptie van onvermengde melk in grootver- pakkingen significant zal stijgen, maar het verbruik van melk in kleine flessen (met een inhoud van één portie) en bijvoorbeeld gearomatiseerde melkdranken zal vol- gens de verwachting van PCI wél een snelle groei te zien geven. De verpakkingscapaciteit voor dergelijke producten behoeft dus niet noodzakelijkerwijs bestaande capaciteit te vervangen. Ten vierde hebben de in- vesteringskosten voor nieuwe lijnen de snelle opkomst van PET in Italië kennelijk niet verhinderd, waar het materiaal in nauwelijks twee jaar een aandeel van 10,5 % van de markt voor verse melk heeft veroverd (43). Zelfs Canadean (44) verwacht dat deze snelle groei in Italië zal doorgaan en schat dat „in de sector van de gekoelde melk PET-flessen in 2005 mogelijk bijna 23 % van de Italiaans markt zullen hebben verworven.” Evenzo hebben in Frankrijk, waar HDPE als sinds enige tijd een deel van de kartonmarkt verovert, snelle investeringen in HDPE-afvullijnen voor aseptische melk in slechts zes jaar een marktaandeel van circa 10 % mogelijk gemaakt (45). Ten vijfde is de levensduur van een karton- verpakkingsmachine ongeveer tien jaar, wat zou inhou- den dat jaarlijks gemiddeld 10 % van de bestaande capaciteit vernieuwd zou moeten worden. Uitgaande van de door Xxxxx verstrekte informatie zou dit betekenen dat elk jaar 400 kartonverpakkingsmachines worden vervangen. Het is duidelijk dat als slechts een deel van dergelijke machineaankopen naar de markt voor PET- machines overgaat, er nog altijd sprake is van een significante toeneming van de PET-capaciteit.

(100) De Commissie merkt verder op dat de door Tetra bij zijn berekeningen gehanteerde kostprijs voor een gemiddelde PET-verpakkingslijn voor producten met laag zuurgehal- te aanzienlijk boven de door Sidel bij zijn prijsvergelij-

(42) Enkele marktdeelnemers hebben evenwel een dergelijk niveau voorspeld.

(43) Parmalat heeft de PET-fles voor melkverpakking in 1998 in Italië geïntroduceerd.

(44) Bron: Het onderzoek van Xxxxxxxx, dat op 24 augustus 2001 is ingediend bij de Commissie.

(45) In de periode 1994-2000 groeide de markt van circa 10 % tot iets meer dan 21 %.

king van verschillende PET-afvullijnen opgegeven prijs ligt (46). Een gewone lijn voor aseptisch afvullen (alto) en een aseptische Combi-lijn kosten worden door Sidel geschat op iets meer dan [4-7]* miljoen EUR en geen 10 miljoen EUR zoals Tetra stelt. Bij het OLMa-project in de Tsjechische Republiek ging het om 2,7 miljoen EUR, met inbegrip van SBM-machines, flessenopslag- voorzieningen en de vulmachine, waarbij alles in vijf maanden tijds werd geïnstalleerd (47).

3.3.3. Marketingoverwegingen

(101) Enkele van de grote voordelen van PET liggen op het terrein van de marketing en deze zijn de motor achter de groei in de relevante productsegmenten. Sterke punten van PET zijn vooral de sterkte van het materiaal (vergeleken met karton, HDPE en glas), het lage gewicht (vooral vergeleken met glas), de transparantie en het glasachtige uiterlijk (in tegenstelling tot karton, HDPE en blik). PET kan vele malen worden gesloten/gesealed en weer geopend, wat het ideaal maakt voor „meeneemcon- sumptie” (in tegenstelling tot karton, blikjes en tot op zekere hoogte glas en HDPE). Pet biedt vormgevers vele mogelijkheden (in tegenstelling tot karton, blikjes en glas). De voornaamste nadelen van PET zijn de kosten van barrièrevoorzieningen en de geringe lichtbarrière.

(102) Bij het onderzoek van de Commissie bleek dat dranken- producenten, supermarkten en consumenten enthou- siast zijn over PET en de voordelen ervan. Tetra bestrijdt niet dat PET een zeer aantrekkelijk verpakkingsmateriaal is, maar stelt dat het grootste voordeel ervan, de transparantie, vervalt als een lichtbarrière vereist is; dit speelt met name in het geval van UHT-melk, die immers een ondoorschijnende fles verlangt. In dat geval, stelt Tetra, biedt PET geen marketingvoordelen ten opzichte van HDPE. De Commissie heeft echter vastgesteld dat ondoorschijnende PET-flessen binnen de EER worden toegepast en een succes zijn bij de consument. In sommige gevallen is een gedeeltelijke doorschijnendheid te bereiken door de fles te voorzien van een halftrans- parante folie. Een onafhankelijk onderzoekbureau, PCI (48), signaleert dat houdbare gearomatiseerde melk- dranken reeds met veel succes op deze manier verpakt op de markt worden gebracht. „De PET-fles voor Nesquick is in veel opzichten een „state-of-the-art” verpakking. Er is een houdbaarheid van 60-90 dagen mee bereikt door een combinatie van rechtstreekse toevoer van een vorm- blaasmachine naar een aseptische vullijn; de fles heeft een speciale laag om de barrière-eigenschappen te verbe- teren; aantasting door UV-straling wordt tegengegaan door toepassing van een krimpfolie van PETG en de artikelen worden gedistribueerd via de koelingsketen.”

(46) Reactie van Sidel van 4 september 2001.

(47) Xxx xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxxxx/xxx/xxxxx.xxxxx.

(48) PCI (PET Packaging, Resin & Recycling) Limited, „The Potential for PET in the Packaging of Liquid Dairy Products”, 2001, blz. 26.

3.3.4. Groeiverwachtingen

(103) In het licht van de recente en komende technologische ontwikkelingen alsmede prijs- en marketingoverwegin- gen is de Commissie van mening dat het PET-gebruik in de gemeenschappelijke productsegmenten in de komen- de vijf jaar aanzienlijk zal groeien.

(104) Ten aanzien van de potentiële groei van PET heeft de Commissie naast de uitkomsten van de marktanalyse uiteenlopende onderzoeksresultaten geraadpleegd: onderzoek dat voor Tetra is verricht (Canadean), onaf- hankelijke onderzoeken (PCI — PET Packaging, Resin and Recycling Limited, „The Potential for PET in the Packaging of Liquid Dairy Products”, 2001, Warrick Research Report Packaging Markets (2000), en Pictet

„European Packaging Machinery”, september 2000). De bevindingen van elk van deze studies worden hieronder behandeld.

3.3.4.1. Het onderzoek van Xxxxxxxx voor Tetra (49)

(105) Het in opdracht van Xxxxx door Xxxxxxxx uitgevoerde onderzoek voorspelt geen significante groei van PET- verpakkingen in de segmenten vloeibare zuivelproduc- ten en sappen. In de melksector is het PET-aandeel momenteel 0,5 % en de verwachting is dat dit zal toenemen tot 1,2 % in 2005; bij sappen heeft PET momenteel een aandeel van 0,5 % en wordt een toename verwacht tot 1,1 % in 2005. De uitkomsten van Canadean zijn weergegeven in de volgende tabellen.

Tabel 5

Marktaandelen van verpakkingen voor vloeibare zuivel- producten en sappen in 2000 (berekend) en 2005 (ver- wacht) (50)

(in %)

Sappen en nectars

2000

2005

Karton

64,7

69,3

Glas

31,8

26,4

HDPE

2,0

2,2

PET

0,5

1,1

Blik

0,9

0,8

(106) Volgens Tetra zal het marktsegment voor vloeibare zuivelproducten naar verwachting als geheel niet groeien: het totale volume blijft omstreeks 30,5 miljard liter, en ook de verdeling tussen aseptische en niet- aseptische producten zal naar verwachting vrij constant blijven. Ten aanzien van de sappenmarkt wordt een stijging tot 10 miljard liter in 2004 verwacht, waarbij de verhouding tussen gekoelde en niet-gekoelde producten naar verwachting hetzelfde blijft.

(107) Canadean voorspelt een snellere groei van niet-koolzuur- houdende vruchtendranken en theedranken en conclu- deert dat in deze segmenten PET een bedreiging voor karton vormt en marktaandeel op dit materiaal zal veroveren.

Tabel 6

Marktaandelen van verpakkingen voor vruchtendranken en thee- en koffiedranken in 2000 (berekend) en 2005 (verwacht) (51)

Vloeibare zuivelproducten

2000

2005

Karton

70,6

70,0

Glas

6,7

4,5

HDPE

17,3

19,5

PET

0,5

1,2

Blik

1,0

0,7

Vruchtendranken zonder koolzuur

2000

2005

Karton

41,6

36,9

Glas

19,8

20,0

HDPE

12,2

PET

21,5

Blik

2,4

2,0

(in %)

(49) Xxxxxxxx, „The Growth of PET Bottles for Selected Beverages in Western Europe”, een speciaal onderzoek voor Tetra, op 24 augustus 2001 ingediend bij de Commissie.

(50) Bron: Het onderzoek van Xxxxxxxx, dat op 24 augustus 2001 is ingediend bij de Commissie.

(51) Bron: Het onderzoek van Xxxxxxxx, dat op 24 augustus 2001 is ingediend bij de Commissie.

Thee- en koffiedranken

2000

2005

Karton

46,4

Glas

5,7

6,6

HDPE

PET

25,4

30,5

Blik

13,6

14,4

(108) Tetra verwacht dat de markt voor vruchtendranken in totaal zal groeien tot 3,5 miljard liter, waarbij de verdeling tussen niet-gekoelde en gekoelde producten in grote lijnen onveranderd blijft, al kan er een geringe toename van het gekoelde segment optreden. Het bedrijf verwacht dat de markt voor thee- en koffiedranken zal groeien tot 2,7 miljard liter in 2004.

(109) Het onderzoek van Xxxxxxxx levert een zekere onder- bouwing voor de opvatting dat de verhouding PET/ karton in de toekomst in Europa naar alle waarschijnlijk- heid niet ingrijpend zal veranderen. Xxxxxxxx heeft een lijst van voorwaarden opgesteld waaraan voldaan moet zijn voordat het PET-aandeel echt drastisch zal kunnen stijgen. Ten eerste moet een multinationale drankenpro- ducent een pan-Europese voortrekkersrol gaan spelen op het gebied van PET-verpakkingen. Canadean meent dat dit in het segment van vloeibare zuivelproducten niet te verwachten is. Ten tweede moet de prijs van in PET verpakte producten gedurende langere tijd duidelijk beneden het prijsniveau komen te liggen van de in karton verpakte equivalente producten. Ook moeten in PET verpakte artikelen aanzienlijk lager geprijsd gaan worden dan de in HDPE verpakte equivalenten. Ten derde moet een verpakkingsformaat of scala van for- maten worden ontwikkeld dat beantwoord aan een marktvraag waarin tot dusver nog niet wordt voorzien. Ten vierde moeten de eigen merken van distributeurs en die van kleinere drankenproducenten na het voorbeeld van de multinational eveneens op PET-verpakking over- gaan. En tot slot: het Italiaanse voorbeeld is een uitzonde- ring en het is onwaarschijnlijk dat het elders in de EER navolging zal vinden.

(110) De Commissie wijst de argumentatie van Xxxxxxxx van de hand en meent dat de prognoses van het bureau te pessimistisch zijn.

i) Een t oonaangevende m ultinational

(111) Canadean gelooft dat PET geïntroduceerd moet worden door een toonaangevende multinationale drankenpro- ducent die via het eigen distributiesysteem een om- schakeling kan afdwingen (met instemming van de detailhandel en de consument) en de concurrentie zo dwingt te volgen. De Commissie is het ermee eens dat

de invoering van PET door zo’n onderneming het tempo waarin PET-flessen op grotere schaal toepassing gaan vinden, waarschijnlijk zal versnellen, maar acht dit geen noodzakelijke voorwaarde voor een aanzienlijke groei van het PET-gebruik. Ze wijst erop dat Xxxxxxxx, het Italiaanse zuivelbedrijf dat de voornaamste motor was achter de snelle opkomst van PET in Italië, als pan- Europees voortrekker de PET-invoering in Europa ook verder zou kunnen stimuleren. Ofschoon Xxxxxxxx met betrekking tot PET vooral actief is geweest in Italië, is het bedrijf ook aanwezig in meer dan 20 andere landen, waaronder Frankrijk, Spanje, Duitsland, Portugal en het Verenigd Koninkrijk, en het heeft ook elders in de wereld grote belangen. Het succesvolle Italiaanse model kan door de onderneming dus ook elders worden gehanteerd. Daarnaast heeft de Commissie vastgesteld dat andere multinationale ondernemingen als [...]* de verpakking van vloeibare zuivelproducten in PET actief promoten.

(112) Maar geheel afgezien van dergelijke stuwende krachten is uit de marktanalyse van de Commissie overduidelijk gebleken dat PET uit het oogpunt van marketing en gebruikersgemak het geprefereerde verpakkingsmate- riaal is. Het is dus niet nodig om PET aan de markt op te leggen: zowel producenten als consumenten lijken een voorkeur te hebben voor dit type verpakking en ook de detailhandel lijkt geenszins tegen de invoering van PET- verpakkingen voor een breed scala van consumptiepro- ducten te zijn. Voor melk, sappen, ijsthee en sportdran- ken zetten de meeste detailhandelaren het bij de selectie van het meest gewaardeerde verpakkingsmateriaal zelfs op de eerste of tweede plaats. Geraadpleegde derden hadden evenmin veel twijfel over de toekomst van PET als verpakkingsmateriaal, al waren er wat dit betreft duidelijke verschillen per land (de bekendheid met PET is bijvoorbeeld groter in Frankrijk en Italië dan in Zweden en Finland) en per productsector (ijstheeproducenten zijn meer gewend aan PET dan de meeste Duitse makers van vloeibare zuivelproducten).

(113) De aanwezigheid van de meest vooraanstaande multina- tionale leverancier van PET-machines (Sidel) kan in dit verband een sterker stimulerend effect hebben op de bereidheid van producenten van vloeibare levensmidde- len om een deel van hun productie in PET te gaan verpakken. Gezien de in uiteenlopende landen opgedane ervaring mag van zo’n bedrijf worden verwacht dat het kennis van verwerkers en dan vooral converters kan benutten om in samenwerking met zulke bedrijven tot een succesvolle lancering van PET-verpakkingen te komen. De Commissie is van mening dat van een grote internationale leverancier van SBM-machines samen met grote onafhankelijke converters de macht en stimulans kan uitgaan om de invoering van PET bij een zo breed

mogelijk scala van bedrijven te helpen ontwikkelen. Het onderzoek van de Commissie heeft bevestigd dat converters in samenwerking met Sidel zeer actief zijn bij het bevorderen van het gebruik van PET voor het verpakken van merkartikelen.

ii) P r i j z e n

(114) Canadean stelt dat de winkelprijs waarvoor in PET verpakte artikelen in de beginfase worden aangeboden, beneden de prijs dient te liggen van het equivalente product in karton- of HDPE-verpakking. Er is geen duidelijke reden waarom dit het geval zou moeten zijn en Canadean licht ook niet duidelijk toe waarom dit een voorwaarde voor aanzienlijke groei zou moeten zijn. In Italië bijvoorbeeld is PET, zoals uit de studie van Xxxxxxxx blijkt, voor het verpakken van verse melk een succes geworden en heeft het een aanzienlijk marktaandeel verworven, ondanks het feit dat deze producten tegen dezelfde prijs werden aangeboden als kartons.

(115) Gezien de vele voordelen van PET ten opzichte van karton en de bereidheid van consumenten om in PET verpakte artikelen te kopen, is het niet zonder meer duidelijk waarom het noodzakelijk zou zijn een product in deze aantrekkelijke verpakking lager te prijzen dan in andere verpakkingen.

iii) V e r p a k k i n g s f o r m a a t

(116) Canadean stelt dat formaat en afmetingenscala van PET- verpakkingen zodanig verder moeten worden ontwik- keld dat hiermee wordt voorzien in nog onvervulde consumentenbehoeften. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat PET een aanvulling vormt op kartonverpakkingen en marktaandeel moet zien te verwerven door nieuwe marktgroei tot stand te brengen. In eerste instantie zijn PET-verpakkingen dan gericht op markten waartoe toegang kan worden verkregen doordat er groei op- treedt, zoals in het voorbeeld van ijsthee. Daar worden bovendien hogere marges behaald dan in de langzaam groeiende markten met hun hardere concurrentie. Er is echter geen reden waarom het gebruik van PET niet aanzienlijk kan toenemen in markten die maar een beperkte groei vertonen. Bovendien is het met PET reeds nu mogelijk een breed scala van formaten te produceren, mede omdat het materiaal qua ontwerp en formaat meer flexibiliteit biedt dan karton. De Commissie meent daarom dat aan deze voorwaarde reeds wordt voldaan.

iv) Deta ilha ndel en kl eine pr odu c e n ten

(117) Ten slotte stelt Xxxxxxxx dat distributeurs met eigen merken en kleine drankenproducenten eveneens op PET moeten overgaan. Er is echter geen reden waarom ze dat niet zouden kunnen doen. Uit de marktanalyse van de Commissie komt geen weerstand van detaillisten naar voren tegen de acceptatie van PET als verpakkingsmate- riaal voor „gevoelige” producten En evenmin is er voor kleinere bedrijven een reden om niet op PET te willen overschakelen. In Italië heeft bij het marktonderzoek

zelfs een aanzienlijk aantal kleine zuivelbedrijven opge- merkt dat zij al met PET-verpakkingen werkten en van de overige respondenten was de overgrote meerderheid geïnteresseerd in of al bezig met plannen voor PET- verpakking van hun producten. Xxxxx heeft zelf in een persbericht van november 2000 gesteld dat „er nog altijd talrijke kleine tot middelgrote onafhankelijke, over het gehele land [Italië] verspreide bedrijven zijn die voorzien in de behoeften van mensen die in de kleine dorpen en op het platteland wonen. Sommige daarvan volgen de internationale trend die aan het eind van de jaren negentig is aangevangen, toen meer en meer zuivelbe- drijven zijn begonnen hun beste kwaliteit gepasteuriseer- de melk in PET-literflessen te verpakken.”.

v) „Het Ita l i aans e vo or be el d i s e e n uit - zo nder ing”

(118) Uit de cijfers van Canadean komt naar voren dat PET in 2000 al een aandeel had verworven van 4,5 % van de totale Italiaanse markt voor vloeibare zuivelproducten (verse melk, niet-aseptische melk en UHT-/aseptische melk) en dat meer dan 10 % van de Italiaanse markt voor verse melk in 2000 in PET werd verpakt. In Italië werd PET voor het verpakken van 150 miljoen liter melk gebruikt, tegenover slechts 26 miljoen liter in de rest van de EER. Dit laat zien welk potentieel er is in andere landen als men het Italiaanse voorbeeld daar wil volgen. Voor het sappensegment geldt iets soortgelijks: in totaal werd in West-Europa 45 miljoen liter in PET verpakt, en driekwart daarvan kwam voor rekening van slechts drie landen: Zwitserland (18 miljoen liter), het Verenigd Koninkrijk (9 miljoen liter) en België (8,5 miljoen liter).

(119) In zijn antwoord stelt Xxxxx dat het Italiaanse voorbeeld niets zegt over de ontwikkelingen in de rest van de EER, omdat het naar verhouding grote succes van PET- verpakkingen voor verse melk er samenhangt met zeer speciale omstandigheden, waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze zich ook elders in de EER zouden voordoen. Xxxxxxxx heeft PET ingevoerd als middel om de eigen omzet en winstgevendheid op te voeren en de concur- rent Granolo reageerde daarop met een eigen PET- verpakking en een advertentiecampagne. Hierdoor, meent Tetra, ging de eventuele extra winst die de invoering van PET had kunnen opleveren, verloren en kunnen andere zuivelbedrijven er zelfs voor terugschrik- ken over te stappen.

(120) Kennelijk is echter het tegendeel het geval en hebben kleine en middelgrote onafhankelijke zuivelbedrijven in Italië juist het voorbeeld van de twee grote ondernemin- gen gevolgd door ook in PET-flessen te gaan verpakken. Tetra heeft onlangs [...]* Tetra Plast LX-2-machines verkocht aan [...]*, een converter [...]*, waardoor deze kleinere zuivelbedrijven ook zonder hoge investerings- kosten in PET kunnen gaan verpakken.

(121) De Italiaanse markt is dan wellicht de eerste waar PET voor melk is opgekomen, maar de Commissie meent niet dat het de enige is. Verse melk in PET is reeds doorgedrongen tot de markten in België, Nederland en Oostenrijk en niettegenstaande de bewering van Tetra dat zuivelbedrijven op de omvangrijke Britse markt voor verse melk al aanzienlijke investeringen hebben gedaan voor de overschakeling van karton op HDPE-flessen (wat een switch naar PET op korte tot middellange termijn onwaarschijnlijk zou maken) meldt de verslag van Canadean toch dat in de loop van 2001 twee grote supermarktketens zuiveldranken in PET zullen uitbren- gen ([...]*). Melk in PET zal verder naar verwachting in 2003 in Spanje op de markt komen.

vi) Co ncl u s i e o ve r h e t onde rz oe k v an Ca nade an

(122) De Commissie heeft derhalve geconcludeerd dat aan de door Canadean geschetste voorwaarden voor een aanzienlijke groei van de PET-markt grotendeels al is voldaan dan wel binnenkort wordt voldaan. Bovendien erkent Xxxxxxxx zelf dat aanzienlijke successen voor PET te verwachten zijn in bepaalde segmenten van specifieke nationale markten en in de EER als geheel, met name die van thee- en koffiedranken.

(123) Verder dient te worden opgemerkt dat de prognoses van Canadean bij de hoorzitting zijn betwist. allereerst is daar vastgesteld dat bij de voor Tetra opgestelde prog- noses geen gebruik is gemaakt van het geavanceerde prognosemodel voor de drankensector dat Canadean samen met de City University of London heeft ontwik- keld. In plaats ervan is een model (52) gebruikt waarbij toekomstige groei wordt afgeleid uit groei in het verle-

(52) Er is een univariate prognosemethode gebruikt en een gewone exponentiële vereffeningswijze. Vooronderstellingen waren hier- bij onder meer dat de verhouding tussen prijs en afgevulde kosten bij uiteenlopende verpakkingswijzen onveranderd blijft, dat de bestaande trends in substitutie van verpakkingen voort- gaan of dat bepaalde verpakkingstypen een plafond bereiken, en dat er in of nabij de betrokken landen genoeg productiecapaciteit bestaat om de verschillende verpakkingen in de voorspelde hoeveelheden te produceren.

den, zonder rekening te houden met toekomstige verbe- teringen van de barrièretechnologische. Ten tweede zijn de prognoses niet gebaseerd op gegevens over consumenten of supermarkten, die bij het onderzoek van de Commissie wel zijn verdisconteerd. aangezien wordt gesteld dat bij de beslissing om producten in PET te gaan aanbieden de klant de stuwende factor is, is een onderzoek waarin het standpunt van de consument niet wordt meegenomen, niet zeer stevig gefundeerd.

(124) Om de bovenstaande redenen lijken de prognoses van Canadean aangaande de groei van de PET-markt te pessimistisch. Behalve op technologische verbeteringen heeft de Commissie ook sterk gelet op de verwachte groei van de PET-afzet in de nieuwe marktsegmenten van „gevoelige” producten (zuiveldranken, sappen, vruchtendranken zonder koolzuur, thee- en koffiedran- ken), vanuit het gezichtspunt van de partijen zelf, derden en onafhankelijke marktanalisten.

3.3.4.2. Canadeans onafhankelijke onderzoeken vooraf- gaand aan de fusie

(125) Canadean brengt jaarlijks rapporten uit met analyses van de diverse drankensegmenten. De Commissie heeft van derden rapporten ontvangen over drie van de vier betrokken segmenten: die van sappen, van gearoma- tiseerde vruchtendranken en van theedranken. Over vloeibare zuivelproducten heeft Canadean geen onafhan- kelijk rapport uitgebracht, maar het onafhankelijke onderzoek van een ander bedrijf, PCI, wordt hieronder geanalyseerd.

(126) Tabel 7 geeft een overzicht van de cijfers van Canadean aangaande de penetratie van PET op de sappenmarkt in 2000. Ze hebben alleen betrekking op dat jaar en er worden geen groeiprognoses aan verbonden. Merk op dat PET in Europa in 2000 op de sappenmarkt nog geen enkele rol speelde (inmiddels wel) en dat Europa, als de voorbeelden van andere regio’s maatgevend zijn, een enorm groeipotentieel vertegenwoordigt.

Tabel 7

Marktaandelen van verpakkingsmaterialen voor sappen

Regio	% PET	% karton	% glas	% andere kunststoffen (HDPE)	% blik
West-Europa	0	68	29	2	1
Noord-amerika	19	44	5	18	5
azië	30	37	7	2	23
australazië	38	31	4	25	3
Midden-Oosten/Noord-afrika	7	61	11	16	5

Bron: Canadean Global Juice and Nectar Report 2000.

(127) De aanmeldende partij heeft in zijn op 3 oktober 2001 ingediende schrijven gesteld dat ontwikkelingen in andere regio’s, zoals Noord-amerika en australazië, niet relevant zijn voor een analyse van de Europese markt. Het bedrijf voerde aan dat de ervaringen in de Verenigde Staten met PET-verpakking van sappen niet relevant was omdat hier veel werkt gewerkt met metho- den voor heet afvullen, wat in verband met smaakaspec- ten door de Europese consument onacceptabel wordt geacht. De Commissie heeft evenwel vastgesteld dat heet afvullen op bepaalde Europese markten, waaronder de Duitse, op grote schaal wordt toegepast. En in elk geval betekenen de recente ontwikkelingen op het terrein van aseptisch vullen van dranken met hoog zuurgehalte (wat door Tetra in tegenstelling tot het aseptisch afvullen van dranken met laag zuurgehalte uitvoerbaar wordt geacht) dat aan de Europese voorkeur voor aseptisch afgevulde producten boven heet afgevulde tegemoet kan worden gekomen.

3.3.4.3. PCI-onderzoek naar het potentieel van PET voor de verpakking van vloeibare zuivelproducten (2001) („PCI-onderzoek”)

(128) PCI is van mening dat de ontwikkelingen op het gebied van het aseptisch afvullen PET tot een goed alternatief maken voor aseptisch gevulde kartonverpakkingen, wat de mogelijkheden ervan op de markt voor zuivelproduc- ten aanzienlijk verruimt doordat deze niet meer beperkt blijven tot de simpele markttoepassing van kort houd- bare verse melk die alleen via gekoelde distributie- systemen wordt aangeboden (53). Volgens PCI biedt de gewone PET-kwaliteit al enige bescherming en voldoen- de barrière voor producten met een korte houdbaarheid. Is een langere houdbaarheid vereist, dan moeten andere verpakkingstypen worden gebruikt (bijvoorbeeld karton

met een coating of kunststofflessen met een barrièrelaag). Een andere mogelijkheid is de UV-barrière van PET te verbeteren door het aanbrengen van speciaal voor dit doel verkochte stoffen of een amberkleuring.

(129) Verpakkingen die een lange houdbaarheid leveren, stellen leveranciers van merkartikelen in staat PET- verpakkingen te vullen op grote centrale locaties en van daaruit te transporteren naar over een groot gebied verspreide verkooppunten. Zo kunnen dergelijke verpak- kingen tegemoetkomen aan de eisen van de moderne zuivelindustrie. PCI verwacht evenwel niet dat PET veel terrein zal winnen aan de onderkant van markt voor verse melk, met zijn massaomzet. „We verwachten niet dat PET erg succesvol zal zijn als vervanging van bestaande verpakkingen — hoofdzakelijk kartons en HDPE — in de sector van gewone verse melk, vooral omdat dat segment erg prijsgevoelig is. Er zijn echter uitzonderingen — in het bijzonder in Italië waar het premiumsegment („alta Qualita”) al in grote mate op PET is overgeschakeld. Het Italiaanse voorbeeld zou voor andere zuivelbedrijven die willen differentiëren in gewone melkvariëteiten” (54).

(130) Volgens de PCI-studie is het onwaarschijnlijk dat PET terrein van betekenis wint in het segment van het aseptisch afvullen van melk, dat minstens 45 % van de melkmarkt uitmaakt. Bij het opstellen van deze prognose heeft PCI wellicht geen rekening gehouden met de ontwikkeling van de lichtbarrièretechnieken voor onver- mengde UHT-melk. Verder wordt in de PCI-studie aangetoond dat zuivelproducten in PET-flessen reeds zijn ingevoerd in de lidstaten België, Nederland, Italië en het Verenigd Koninkrijk. PCI voorspelt dat in 2005 9,2 % van de gewone verse melk en 25 % van de overige

(53) PCI-onderzoek, blz. 8. (54) PCI-onderzoek, blz. 12, accentuering toegevoegd.

zuiveldranken in Europa in PET worden verpakt. Volgens PCI omvat dit segment van „overige zuiveldran- ken” (55)„een deel van de markt voor vloeibare melkpro- ducten dat in Europa een snelle groei te zien geeft. Een van de succesvolste recente segmenten ervan vormen gearomatiseerde zuiveldranken op basis van melk en yoghurt” (56). Wat betreft het totale PET-verbruik voor de verpakking van zuivelproducten wordt een stijging van 4 000 ton tot 43 000 ton in 2005 verwacht. Volgens PCI „is dit een realistische projectie” (57).

3.3.4.4. Warrick-onderzoek naar verpakkingsmarkten (2000) (58) („Warrick-rapport”)

(131) Volgens het Warrick-rapport, het verslag van een ander onafhankelijk onderzoek naar de sector van verpakkin- gen voor vloeibare levensmiddelen, vertegenwoordigen melk en sappen ongeveer 80 % van het volume van de markt voor aseptisch verpakte producten in West- Europa.

(132) De West-Europese markten voor aseptische melk zijn

„volgroeid — in veel gevallen licht dalend. aseptische PET-systemen zullen daarom veeleer andere soorten verpakkingen vervangen dan hun marktaandeel vergro- ten dankzij toenemende vraag (59). Toepassing van een breder scala van verpakkingen houdt in dat bedrijven eerder op aseptisch afvullen gaan overschakelen, want zij zijn niet langer uitsluitend aangewezen op de bekende

„pakken” van kartons, die veelal worden geassocieerd met goedkope massaproducten” (60).

(133) Op de sappenmarkt „worden kartonverpakkingen op lange termijn bedreigd door kunststofflessen. Door de toenemende betekenis van premium- en merkartikelen worden de ontwerpen van verpakkingen belangrijker, wat het mogelijk maakt in karton uitgevoerde ontwerpen ook voor kwaliteitsartikelen toe te passen. Voortgaande verbeteringen op het gebied van vorm, schenkcomfort, sluitingen e.d. zullen in deze markt belangrijk zijn. Bij kartonsystemen moeten bedrijven ervoor zorgen dat ze hun kostenvoordeel op de markt voor massaproducten behouden door middel van grotere lijnsnelheden, het terugdringen van de verpakkingskosten en efficiencyver- betering.” (61). „Het succes van vruchtensappen met conserveringsmiddelen in kunststofflessen kan van in- vloed zijn op de vraag naar aseptische kartonsystemen.”

„De kansen in de sappensector hangen samen met de bereidheid van bedrijven om uiteenlopende verpakkings- typen en -ontwerpen te verkennen” (62).

(55) Niet-witte melk, waaronder gearomatiseerde melk, melkdranken, yoghurtdranken, enz.

(56) PCI-onderzoek, blz. 33.

(57) PCI-onderzoek, blz. 13.

(58) Warrick Research Report Packaging Markets, „aseptic Packaging Markets World & Western Europe”, 2000.

(59) Xxxxxxx-rapport, blz. 16 en 25.

(60) Xxxxxxx-rapport, blz. 20.

(61) Xxxxxxx-rapport, blz. 21.

(62) Xxxxxxx-rapport, blz. 18.

(134) In Frankrijk bijvoorbeeld hebben aseptisch gevulde kunststofflessen (van PET en HDPE) inmiddels een aanzienlijk deel van de markt voor zuivere vruchtensap- pen van premiumkwaliteit veroverd, terwijl de rol van dit type flessen op de markt voor premiumdranken met lange houdbaarheid in alle andere landen van slechts weinig betekenis is (63). In het segment van de theedran- ken „zal op de meeste markten aseptisch PET waarschijn- lijk het voornaamste verpakkingstype blijven, terwijl in Duitsland kartons zullen blijven domineren” (64).

(135) Het Warrick-rapport bevat enkele conclusies over de totale PET-penetratie op de markt voor aseptisch verpak- te „gevoelige” producten. Het rapport stelt hierover dat „kunststofflessen voor het verpakken van vloeibare levensmiddelen de snelste groei hebben vertoond en te verwachten is dat deze trend de komende drie jaar zal aanhouden. De meeste groei komt voor rekening van PET-flessen, in het bijzonder voor kant-en-klare thee. HDPE-flessen vertegenwoordigen momenteel ongeveer de helft van het totale flessengebruik.” (65). De laatste jaren is het segment van kant-en-klare theedranken de snelste groeier geweest, tezamen met nieuwe dranken als gearomatiseerd water en sportdranken. De verwach- ting is dat deze ook in de komende paar jaar de sterkste groeiers zullen blijven (66).

(136) Volgens het Warrick-rapport zal aseptisch afvullen tot 2003 met ongeveer 50 % toenemen. Het merendeel hiervan gaat naar PET, waarvan het gebruik ongeveer gaat verdubbelen tot circa 2 miljard verpakkingen (67). De totale aseptische markt in Europa vertegenwoordigde in 1999 een omzet van 4,5 miljard EUR. Daarvan was voor meer dan 3,5 miljard EUR in karton verpakt.

3.3.4.5. Verslagen van analisten — Pictet „European Packaging Machinery”, september 2000 („Pictet- rapport”)

(137) Het Pictet-rapport voorziet een sterke groei van het PET- gebruik. Volgens dit verslag „zal de vraag naar PET naar verwachting met 10 % per jaar toenemen.” (68). „In de toekomst zal een flink deel hiervan voortvloeien uit het gebruik van PET-flessen met verbeterde barrière- eigenschappen die ze geschikt maken voor het afvullen met zuurstofgevoelige producten (69)”. „Omdat de consu- ment steeds meer op PET-verpakking van melk, sappen en sauzen aandringt, is het van het grootste belang om een oplossing voor het aseptisch afvullen van PET- flessen te vinden” (70).

(63) Xxxxxxx-rapport, blz. 11.

(64) Xxxxxxx-rapport, blz. 12.

(65) Xxxxxxx-rapport, blz. 16.

(66) Xxxxxxx-rapport, blz. 6.

(67) Xxxxxxx-rapport, blz. 32.

(68) Pictet-rapport, blz. 5.

(69) Pictet-rapport, blz. 5, onderstreping toegevoegd.

(70) Pictet-rapport, blz. 5.

(138) Volgens Pictet wordt PET dankzij de recente verbetering van de barrière-eigenschappen „nu ook een aantrekkelij- ke verpakkingsmogelijkheid voor andere zuu- rstofgevoelige producten als melk en vruchtensappen, die een aanzienlijke potentiële markt vormen.” (71). En het rapport vervolgt: „De gunstige marktvooruitzichten voor PET-verpakkingen zullen naar onze mening niet negatief worden beïnvloed door aseptische kartonver- pakking, een techniek die momenteel ook voor zuu- rstofgevoelige producten wordt toegepast. Wij zien duidelijke voordelen van PET als verpakkingsmateriaal boven aseptische kartons (zie de onderstaande tabel) en verwachten dat kunststof snel terrein gaat winnen op karton.” (72). „De stijging van de omzet van sappen in kartons zal naar onze verwachting teruglopen naarmate bedrijven hiervoor meer op PET-flessen overschakelen (blz. 15). Naarmate aseptisch vullen voor PET-bottelaars gangbaarder wordt, zal het steeds minder een probleem zijn zuurstofgevoelige vloeistoffen als vruchtensappen in PET-flessen te verpakken.” (73). Op het gebied van melk verwacht Pictet een „geleidelijke verschuiving naar de vervanging van kartons door PET-flessen” (74).

3.3.4.6. Prognoses van de partijen

(139) Sidel heeft enkele ramingen opgesteld over de verwach- tingen van het bedrijf ten aanzien de ontwikkelingen op de PET-markt. In zijn „Dossier de Presentation” (75) voorziet Sidel een jaarlijkse groei van [...]* voor vruchten- sappen, theedranken en isotonische dranken. In 2005 is de PET-verkoop op deze marktsegmenten volgens Sidel met [...]* toegenomen. Bij de jaarvergadering in 2000 heeft Sidel over het segment van sappen, theedranken en isotonische dranken opgemerkt dat (76)„steeds meer wordt overgegaan op PET ... ten koste van kartons en glasverpakkingen”. Verder heeft Xxxxxxx Xxxxxx in een interview met „PET planet” gezegd (77)„Ik voorzie dat de PET-markt zich in korte tijd verdubbelt...Tot de nieuwe toepassingsmogelijkheden behoren bier, melk en vruch- tensappen...”. Hieruit blijkt duidelijk dat Sidel de gemeen- schappelijke productmarkten steeds meer beschouwt als toekomstig afzetgebied voor PET-verpakkingen.

(140) Tetra voorziet een snelle groei van de markt voor aseptisch afvullen van PET (waarbij de afzetmarkt uitslui- tend bestaat uit klanten in de gemeenschappelijke pro- ductsegmenten). In de laatste drie jaar is het aantal geïnstalleerde machines in de EER met [70-80 %]* toegenomen, met de grootste stijging in 2000. Het bedrijf verwacht dat deze marktgroei zich de komende jaren voortzet met een stijging van [20-30 %]* per jaar (78).

(71) Pictet-rapport, blz. 11.

(72) Pictet-rapport, blz. 11.

(73) Pictet-rapport, blz. 15.

(74) Pictet-rapport, blz. 15.

(75) Dossier de Présentation Sidel, Communication Sidel, 2000.

(76) Présentation Sidel, Group annual Meeting, mei 2000.

(77) PET Planet Insider Volume 2 N04+5/01, Xxxxxxx Xxxxxx, directie- voorzitter van Sidel France „Innovation is my added value to the company”.

(78) aanmelding, punt 68.

3.3.4.7. Marktanalyse

(141) Uit de marktanalyse van de Commissie is naar voren gekomen in hoeverre marktdeelnemers verwachten dat het marktaandeel van PET in de toekomst zal groeien. De meningen van derden op dit punt verschillen sterk afhankelijk van type marktpartij, nationaliteit en ervaring met PET. Duitse melkproducenten bijvoorbeeld zagen weinig groeimogelijkheden in de nabije toekomst, terwijl Italiaanse en Belgische producenten veel optimistischer waren. Xxxx optimistisch waren ook producenten van ijsthee, die een snelle groei van PET ten koste van karton voorzagen.

(142) In het algemeen verwachtten marktpartijen al op korte termijn een aanmerkelijke toeneming van het PET- gebruik bij de „gevoelige” producten. Van de geraad- pleegden die zich in staat achtten een raming te geven van het marktaandeel van PET-verpakkingen in de sector „gevoelige” producten in 2005, bleek dat zij tot gemiddelde cijfers kwamen van circa 40 % voor melk,

30 % voor sappen, 40 % voor vruchtendranken en meer dan 50 % van de ijstheeverpakking. Sommige geënquêteerde partijen die geen cijfermatige voorspellin- gen wilden geven over het PET-gebruik in de toekomst, hebben in hun reacties aan de Commissie overigens wel een zeker inzicht geboden omtrent hun verwachtingen aangaande de toekomstige groei. Zo heeft een groot bedrijf dat werkzaam is op de markt voor „gevoelige” producten gesteld: „als het qua kosten en acceptatie door de consument verantwoord zou zijn, zouden er gezien de verschillen in eigenschappen tussen de twee materialen waarschijnlijk wel redenen zijn van karton op PET over te schakelen. Te noemen zijn onder meer het marketingimago, de consumentenvoorkeur, de differentiatie, de stevigheid van de verpakking en het feit dat men ze na gebruik weer goed kan sluiten.”. Een ander bedrijf stelde: „Wij menen dat er al technieken zijn voor een goede zuurstofbarrière en lichtbarrière en dat PET in de vier genoemde sectoren snel zal groeien”.

(143) Uit het onderzoek van de Commissie bleek dat marktpar- tijen zeer positief oordeelden over de groei van PET die in de toekomst te verwachten is als de verbeteringen in de barrièretechnieken eenmaal ingang vinden. Zo stelde een leverancier van SBM-machines dat „wij ervan over- tuigd zijn dat PET dankzij de barrièretechnologie in het sappensegment marktaandeel op karton zal veroveren.”. De meeste geënquêteerden verwachten in die situatie in de nabije toekomst een snelle PET-groei ten koste van karton voor zowel melk- als sapverpakking. PET wordt dankzij de inherente voordelen ervan — transparantie, vormbaarheid, gebruikersgemak, lage kostprijs en ge- schiktheid voor hergebruik — gezien als een concur- rerend materiaal. Indien de barrièretechniek ingang vindt, verwacht men in de komende vier tot vijf jaar een stijging van het PET-gebruik tot meer dan 50 % van de melk- en sappenverpakkingen, ten koste van karton. Een grote onderneming die werkzaam is op het terrein van barièretechnologie, voorspelde dat PET na de verdere

kostenverlaging van hun technieken en economische verbeteringen bij de PET-verwerking (het blazen) goed zal kunnen concurreren met kartonverpakking en een aanzienlijke deel van de markt daarvan zal veroveren.

3.3.5. Conclusies betreffende het huidige gebruik en de groei van PET op gemeenschappelijke productmarkten

(144) In het licht van het bovenstaande is de Commissie tot de conclusie gekomen dat er reeds een aanzienlijke overlapping optreedt van PET- en kartonverpakking in de sectoren van niet-koolzuurhoudende vruchtendran- ken en thee- en koffiedranken, waar PET al 20 % respectievelijk 25 % van de markt heeft verworven. Deze penetratie van PET zal doorgaan ten koste van karton (79). als we voorzichtig ramen dat PET in elk van deze segmenten eind 2005 een marktaandeel van 30 % heeft, betekent dit dat het materiaal voor het verpakken van 800 miljoen liter thee- en koffiedranken (sportdran- ken inbegrepen) en 1 miljard liter softdrinks wordt gebruikt.

(145) Ondanks de momenteel over de hele EER gerekend nog zeer beperkte aanwezigheid van PET in de segmenten vloeibare zuivelproducten en sappen, zien we dat in bepaalde lidstaten als Italië, België, Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk het materiaal in deze segmen- ten toch al een duidelijke rol speelt.

(146) De verbeteringen in de barrièretechnologie en aseptisch afvullen van PET zullen de positie van het materiaal in alle vier relevante productsegmenten naar verwachting versterken. De Commissie heeft de informatie en prog- noses die van de partijen zijn ontvangen, zorgvuldig beoordeeld, evenals onderzoeken van derden, de reacties op het marktonderzoek en een studie naar de technische verbeteringen. Zij concludeerden op basis hiervan dat het PET-gebruik de komende vijf jaar in de segmenten vloeibare melkproducten en sappen aanzienlijk zal toe- nemen.

(147) De Commissie is van mening dat het realistisch is ervan uit te gaan dat eind 2005 minstens 10 à 15 % van de verse melk en 25 % van de gearomatiseerde en andere zuiveldranken in PET wordt verpakt. Het gebruik van PET voor UHT-melk (ongeveer 50 % van de totale melkmarkt in de EER) is lastig te voorspellen, ook al is de vereiste lichtbarrièretechnologie al beschikbaar. De groei hangt af van ontwikkelingen in het afvullen van vloeistoffen met laag zuurgehalte en van kostenreducties. De Commissie meent dat er aanzienlijke mogelijkheden zijn voor PET, op zijn minst in kleinere premiumsegmen- ten van aseptische melkproducten in bijvoorbeeld een-

(79) Dit wordt door Canadean in het speciaal voor Xxxxx verrichte en op 24 augustus 2001 bij de Commissie ingediende onderzoek onderschreven. Xxxxxxxx concludeert: „Ja, PET (en HDPE) zullen marktaandeel veroveren op karton en glas”, en verder „PET vormt een bedreiging voor kartons” in het segment van thee- en koffiedranken.

persoonsverpakkingen. als PET inderdaad in 2005 voor minstens 15 % van de verse melk, 25 % van andere zuiveldranken en slechts 1 % van de UHT-melk verpak- kingen ingang vindt, wordt het eind 2005 jaarlijks voor circa 3 miljard liter toegepast (ongeveer 9 % van de totale Europese markt voor vloeibare zuivelproducten).

(148) Op het terrein van sappen verwacht de Commissie in het licht van de marktanalyse dat bedrijven in aanzienlij- ke mate van glas op PET en in mindere mate van karton op PET zullen overschakelen. Grote drankenproducen- ten hebben al sappen in PET op de markt gebracht, waaronder bijvoorbeeld de merken Minute Maid en Tropicana. De Commissie acht een raming van minstens

20 % PET-gebruik op de totale EER-sappenmarkt in 2005 realistisch, wat zou neerkomen op ongeveer 2 miljard in PET afgevulde liters sap. Dit marktaandeel is overigens aanmerkelijk kleiner dan het niveau dat PET al in Noord-amerika en australazië heeft bereikt.

3.4. Concurrentie tussen PET en karton op de ge- meenschappelijke toepassingsgebieden

(149) De Commissie heeft ook onderzocht of karton en PET niet alleen in technische zin substitueerbaar zijn (dus voor verpakking van dezelfde producten kunnen die- nen), maar ook of ze gezien de groei van PET in de gemeenschappelijke productensegmenten onderling substitueerbaar zijn in een mate die het noodzakelijk maakt karton- en PET-verpakking bij analyses in het kader van het mededingingsrecht tot dezelfde markt te rekenen.

(150) Tetra heeft gesteld dat zelfs als de twee materialen voor verpakking van dezelfde producten kunnen dienen, PET- en kartonverpakkingssystemen afzonderlijke markten vormen waarbij de prijsstelling op de ene markt die op de andere niet beperkt. Het argument is hierbij dat de keuze voor een verpakkingssysteem hoofdzakelijk wordt bepaald door marketingoverwegingen als differentiatie van eindproduct, vorm, positionering en doelgroep.

3.4.1. Concurrentie op de detailhandelsmarkt

(151) Tetra heeft aangevoerd dat drankenproducenten PET bij voorkeur toepassen voor premiumproducten terwijl massaproducten met kleine marges voor prijsbewuste consumenten vooral in karton worden verpakt. PET- en kartonverpakking zijn hierdoor volgens Xxxxx bestemd voor verschillende doelgroepen, waardoor ze op de consumentenmarkt niet met elkaar concurreren. Deze argumentatie is door Xxxxx onderbouwd met voorbeel- den die tonen dat hetzelfde product (sinaasappel- of appelsap) van het eigen merk van een bepaalde super- markt in PET-verpakking steeds duurder was dan in kartonverpakking.

(152) Deze stelling van de aanmeldende partij is bij het marktonderzoek slechts ten dele bevestigd. De Commis- sie heeft geconstateerd dat PET als marketingmiddel wordt gebruikt bij de introductie van premium- en merkproducten. Daarnaast is evenwel vastgesteld dat PET ook wordt toegepast voor producten met geringe marges als melk (voor verse melk, die bijna 50 % van de totale zuivelmarkt in de EER uitmaakt en in beperktere mate voor aseptische melk). PET heeft in Italië reeds 10 % van de markt voor verse melk veroverd en er is daar geen verschil tussen de consumentenprijzen voor karton- en PET-verpakking. Niets staat drankenpro- ducenten in de weg om PET in verschillende eenvoudiger vormen voor producten buiten het premiumsegment te gaan gebruiken naarmate PET grotere marktbekendheid bereikt en de verpakkingskosten verder dalen. Eén analist heeft hierover zelfs gesteld „Uit onze analyse van de PET- markt blijkt duidelijk dat PET voor de markt voor massaconsumptieproducten zowel economische als marketingvoordelen biedt” (80).

(153) Verder bleek bij het onderzoek dat karton ook wordt gebruikt voor premium- en merkartikelen, waar PET wordt verondersteld een directe concurrent te zijn. Bovendien hebben nieuwe technologische ontwikkelin- gen op het gebied van karton gevoerd tot meer differen- tiatie in verpakkingsvormen — een ontwikkeling die doorgaat en die goede marketingalternatieven voor premium- en merkproducten kan gaan bieden. IJstheeproducten van Twinings, bijvoorbeeld, worden tegenwoordig aangeboden in de vorm van ronde busjes van karton die er als blikjes uitzien.

(154) De conclusie is daarom dat karton en PET, ofschoon op het niveau van de consument niet volkomen substitueer- baar, toch op dezelfde consumentengroepen gericht kunnen zijn en op alle gemeenschappelijke productseg- menten alternatieven bieden, waar in elk geval bij komt dat PET goed is gepositioneerd als alternatief voor duurdere producten die tot dusver in karton worden verpakt.

3.4.2. Elasticiteit van de vraag naar PET- en karton- verpakkingssystemen

(155) Tetra heeft gesteld dat de keuze van verpakkingswijze wordt bepaald door diverse overwegingen waaronder de fysische kenmerken van vloeistof en verpakking, het formaat en de vorm van de verpakking, consumentenop- vattingen omtrent de aard van de drank en de verpakking en ook merkaspecten. Deze verscheidenheid van facto-

(80) Pictet-rapport, blz. 5. De analyse betreft de massaconsumptie- markten van koolzuurhoudende softdrinks en mineraalwater, maar daarnaast wordt duidelijk gesteld dat de toekomstige groei van PET gebaseerd zal zijn op het gebruik van PET-flessen met verbeterde barrière-eigenschappen voor zuurstofgevoelige producten.

ren heeft ertoe geleid dat dranken veelal worden aange- boden in uiteenlopende soorten verpakkingen die elk zijn afgestemd op specifieke wensen van de consument en ook dat uiteenlopende dranken elk in een eigen scala van verpakkingsmaterialen worden gebracht.

(156) Het marktonderzoek heeft dit tot op zekere hoogte bevestigd. Uit de ontvangen reacties en de door de Commissie verzamelde gegevens komt naar voren dat heet beoordelen van de mate van substitutie tussen verschillende verpakkingsmaterialen een ingewikkelde opgave is waarbij vele factoren verdisconteerd dienen te worden. De verpakkingskosten bijvoorbeeld hangen sterk af van het formaat van de verpakking.

(157) In punt 3.3.2 is reeds ingegaan op de prijsaspecten van verpakking in PET. Tetra heeft gesteld dat een drankenproducent bij de keuze van een verpakkings- materiaal en dus -systeem niet de verpakkingskosten maar de voorkeur van de consument en herkenbaarheid op de markt het zwaarst laat wegen. Bij het marktonder- zoek zijn deze opvattingen van de aanmeldende partij ten dele bevestigd. Marktpartijen is bijvoorbeeld ge- vraagd of ze van een verpakkingssysteem op basis van karton zouden overschakelen op een op basis van PET of omgekeerd indien de kosten van het ene systeem voortdurend met een gering percentage (5-10 %) zouden stijgen. Bij de meeste antwoorden hierop werd bevestigd dat zulke kleine prijsstijgingen geen doorslaggevende verandering zouden brengen in hun keuze van verpak- kingssysteem. Dit argument wordt natuurlijk sterker als het een vergelijking betreft van specifieke machines e.d. die slechts een onderdeel van het totale verpakkings- systeem uitmaken (zo wordt geschat dat de kosten van een SBM-machine 20-40 % uitmaken van die van een hele PET-afvullijn).

(158) Het marktonderzoek heeft evenwel ook duidelijk ge- maakt dat ofschoon de kosten bij de keuze van een verpakkingssysteem niet op de eerste plaats komen, ze zeker indien twee verpakkingen door de consument niet als echt substitueerbaar worden ervaren een factor van betekenis vormen. In veel reacties wordt aangegeven dat een prijsstijging van 20 % al voldoende reden is om op het alternatieve verpakkingssysteem om te schakelen. Verder kwam uit het onderzoek naar voren dat om- schakelingen voornamelijk in één richting gingen: van karton- naar PET-verpakkingssystemen en niet omge- keerd. Dat verbaast niet want PET wordt gezien als het meer moderne materiaal dat over het geheel genomen de voorkeur heeft van de consument als alle overige factoren (met inbegrip van prijs) gelijk zijn.

3.4.3. Omschakelkosten

(159) Bij het marktonderzoek is gebleken dat afnemers hun geïnstalleerde kartonverpakkingslijnen niet door nieuwe PET-lijnen willen vervangen tenzij er sprake zou zijn van aanzienlijke prijsverschillen (veel meer dan 5-10 %), dan wel een uitgesproken voorkeur van de consument. Deze overweging geldt niet voor nieuwe installaties die voor uitbreiding van de capaciteit, dan wel vervanging van economisch afgeschreven lijnen dienen (als regel hebben PET- en kartonlijnen een levensduur van ongeveer zeven tot tien jaar). Verder zijn de omschakelkosten wel hoog maar niet onoverkomelijk. De installatie van een nieuwe PET-lijn kost ongeveer 1,5 miljoen EUR voor een standaarduitvoering tot circa 7 miljoen EUR voor één voor aseptisch afvullen van grote vloeistofvolumes.

3.4.4. Substitueerbaarheid aan de aanbodzijde

(160) De Commissie is het eens met de opvatting van de aanmeldende partij dat de mechanische opzet van kartonverpakkings- en SBM-machines heel verschillend zijn en dat de technologie geen raakvlakken heeft. Het is niet mogelijk een kartonverpakkingsmachine om te bouwen tot een machine voor de productie van PET- flessen of omgekeerd. Tetra en het kleinere concurreren- de kartonbedrijf SIG hebben beide slechts een bruggenhoofd in de PET-markt kunnen verwerven door middel van aankoop en niet door hun eigen bestaande vakmanschap op kartongebied te benutten.

(161) De Commissie onderschrijft dan ook dat de substitueer- baarheid aan de aanbodzijde niet overeenstemt met de situatie die kenmerkend is voor een enkele product- markt, maar ze kan niet instemmen met de opvatting van Tetra dat de twee sectoren zo verschillend zijn dat knowhow in de een echt onbruikbaar is voor de andere. Hierbij is in het bijzonder te denken aan de aseptische technieken. Volgens Xxxxx is de aseptische technologie een belangrijke stuwende factor geweest bij de opkomst van kartonverpakkingen (kartons worden hoofdzakelijk voor aseptisch vullen toegepast), terwijl ze bij PET van geen betekenis is (minder dan 0,5 % wordt aseptisch afgevuld). De reden van de bescheiden rol van PET voor aseptisch verpakken is echter dat het wordt toegepast voor producten die geen aseptisch afvullen vereisen (zoals koolzuurhoudende softdrinks). Om in de nieuwe productsegmenten evenwel echt ingang te vinden, is aseptisch afvullen voor PET een voorwaarde voor succes. Knowhow op het gebied van aseptisch vullen is dus een belangrijke factor, die wellicht van de kartonsector op de PET-sector overdraagbaar is.

3.4.5. Conclusie betreffende de vraag of PET-ver- pakkingssystemen concurreren met andere verpakkingssystemen

(162) PET en karton zijn beide geschikt voor het verpakken van de vier terzake doende toepassingsgebieden (vloeibare zuivelproducten, vruchtendranken, sappen en thee- en koffiedranken) die tezamen bijna de hele markt voor kartonverpakkingen uitmaken, en beide worden in de praktijk toegepast. Het gebruik van PET zal dan ook in de toekomst waarschijnlijk toenemen, wat tot op zekere hoogte ten koste van het marktaandeel van karton zal gaan. Gezien de in punt 3.4 uiteengezette overwegingen en in het bijzonder wegens de momenteel onvoldoende wederzijdse prijsbeïnvloeding tussen de twee soorten wordt geconcludeerd dat ze voor analyses in het kader van het mededingingsrecht geen deel van dezelfde productmarkt vormen, ook al lijken er enige prijsbeper- kende effecten aan de randen waarneembaar.

(163) De conclusie is daarom dat voor het bepalen van de marktomvang karton- en PET-verpakkingssystemen (en dus karton- en PET-verpakkingsmachines) afzonderlijke productmarkten vormen. Verder luidt de conclusie dat substitutie tussen de twee systemen momenteel niet optreedt in een omvang en directheid die voor één welomlijnde markt nodig is (het betreft hier beperkte substitutiemogelijkheden), maar dat kan in de toekomst veranderen naarmate de barrièretechnologie voor PET verbetert en de prijzen van PET- en kartonverpakking convergeren. De mogelijkheid kan daarom niet worden uitgesloten dat deze markten in de toekomst naar elkaar toe groeien in een mate die ze vanuit het oogpunt van het mededingingsrecht tot één markt maakt. Verder behoren de twee verpakkingssystemen gezien hun aan- wezigheid in dezelfde sector van het verpakken van vloeibare levensmiddelen, hun gemeenschappelijke pro- ductensegmenten, hun afnemerskring en de toenemende betekenis van aseptisch afvullen tot twee markten die zeer dicht bijeen liggen. De wisselwerking tussen de twee systemen dient daarom bij de beoordeling van machtsposities in hoofdstuk V nader te worden bezien.

(164) De conclusie dat de twee verpakkingssystemen deel uitmaken van afzonderlijke maar dicht bijeenliggende productmarkten maakt het noodzakelijk te onderzoeken of er binnen elk verpakkingssysteem relevante deelmark- ten voor speciale machines zijn. Bij de analyse van deze deelmarkten is in het bijzonder gelet op aspecten met betrekking tot gemeenschappelijke consumptieproduc- ten (vloeibare zuivelproducten, sappen, vruchtendran- ken en thee- en koffiedranken) alsook op het onderscheid aseptisch/niet-aseptisch.

4. PET-VERPaKKINGSSYSTEMEN

4.1. SBM-machines

(165) SBM-machines worden gebruikt om PET preforms of PET-hars tot PET-flessen te verwerken. Ze worden aange- boden in een breed scala van uitvoeringen. De productie ervan, uitgedrukt in flessen per uur (fpu), loopt uiteen van 1 000 tot 50 000 fpu. De meeste SBM-machines op de markt zijn standaarduitvoeringen voor het maken van gewone lege PET-flessen uit preforms. Er zijn echter gespecialiseerde SBM-machines die zelf preforms maken en deze in de aansluitende bewerking tot flessen blazen (modulaire spuitgiet-strekblaasmachines); SBM-machi- nes voor het maken van PET-flessen die heet afgevuld kunnen worden (deze flessen moeten dikker zijn om de hitte van de vloeistofvulling te weerstaan); SBM-machi- nes voor het maken van flessen met brede halzen voor jams en sauzen; machines met voorverwarming voor het maken van flessen voor wasmiddelen en shampoos en tot slot „Combi” SBM-machines waarbij het blazen en het afvullen van de flessen in één arbeidsgang plaatsvinden.

4.1.1. SBM-machines met hoge en met lage capaci- teit

(166) Volgens de aanmeldende partij kan de markt voor SBM- machines op basis van de flessenproductie per uur worden verdeeld in machines met hoge en met lage capaciteit. Tot de SBM-machines met lage capaciteit worden typen gerekend met een uurproductie van minder dan 8 000 flessen, terwijl die met hoge capaciteit er meer dan 8 000 per uur kunnen maken. Beide partijen zijn actief in het marktsegment met lage capaciteit, terwijl Sidel daarnaast machines met hoge capaciteit aanbiedt. Naar de mening van Xxxxx is een verdere onderverdeling van de twee machinecategorieën dan hoge en lage capaciteit voor het analyseren van de concurrentieverhoudingen in de EER nodig noch zinnig.

(167) Tussen SBM-machines met hoge en met lage capaciteit bestaan aanzienlijke verschillen, die de Commissie tot de overtuiging hebben gebracht dat het hier twee afzonderlijke productmarkten betreft. aan de vraagzijde zijn machines met hoge en met lage capaciteit beslist niet substitueerbaar voor een afnemer met een gegeven behoefte. Machines met hoge capaciteit kunnen alleen met een specifieke techniek werken (een roterende opzet) terwijl bij machines met lage capaciteit zowel een roterende als de minder complexe lineaire opzet toepassen (81). Niet alle SBM-machinebouwers kunnen

(81) Meer in het bijzonder, bij SBM-machines met lage capaciteit kan men een lineaire aanpak hanteren waarbij een reeks PET- preforms in opeenvolgende stappen door de machine worden geleid. Bij de roterende opzet werkt men met een continue door kammen geregelde doorvoer langs een ingewikkeld carousel- mechaniek dat een snelle en soepele verwerking van de flessen mogelijk maakt.

het hele scala van machinetypen leveren. Doordat het maken van machines met hoge capaciteit een veel ingewikkelder technologie vergt, is er aan de aanbodzijde geen sprake van substitueerbaarheid. Een fabrikant van SBM-machines met lage capaciteit kan geen machines met hoge capaciteit maken en de het hoge niveau van de verlangde techniek en geringere leveranciersaantal dat machines met hoge capaciteit kan bouwen maken het lastig om een plek op deze markt te veroveren.

(168) Bij het onderzoek van de Commissie is het onderscheid tussen machines met hoge en met lage capaciteit door de overgrote meerderheid van respondenten onderschreven en de opvatting van de aanmeldende partij dat het hier om afzonderlijke productmarkten gaat dus bevestigd.

4.1.2. Eentraps- en tweetraps-SBM-machines

(169) De aanmeldende partij stelt dat er geen onderscheid is tussen eentraps- en tweetrapsmachines. Bij het eentraps- proces vindt de hele productie van PET-flessen, van harsdosering tot het afvoeren van de gemaakte flessen, in één geïntegreerde machine plaats. Bij het tweetraps- proces is de productie gesplitst in eerst het maken van de PET-preforms in een spuitgietmachine en dan de verwerking van de preforms tot de verlangde PET-flessen in een SBM-machine. Eentrapsmachines worden alleen gebruikt in het segment van de lage capaciteitsmachines. Tetra is van mening dat minstens voor enkele toepassin- gen in dit segment eentraps- en tweetrapsmachines onderling concurreren. De Commissie stelt zich op het standpunt dat dit onderscheid voor het analyseren van de onderhavige transactie geen rol van betekenis speelt.

4.1.3. SBM-machines voor heet afvullen, machines voor brede halzen en machines met voor- verwarming

(170) De aanmeldende partij stelt verder dat er geen aparte markten zijn voor SBM-machines voor het produceren van flessen voor heet afvullen of pasteurisatie. De markt voor zulke machines is in de EER inderdaad zeer gering, doordat deze procédés maar zelden worden toegepast. In tegenstelling tot Tetra brengt Sidel wel zo’n machine op de markt, maar de afgelopen drie jaar [...]* heeft het bedrijf er in de EER [...]* van verkocht, tegenover een totaal aantal van [...]* SBM-machines. De aanmeldende partij vindt daarom dat SBM-machines voor heet afvullen van flessen niet als een aparte markt gezien dienen te worden en hetzelfde geldt voor machines voor flessen met brede halzen en met voorverwarming.

(171) Voor de analyse van de onderhavige transactie zijn deze onderscheiden nauwelijks van betekenis, want Tetra is niet actief op het terrein van machines voor heet afvullen, voor brede halsopeningen en met voorverwarming — alle typen die in de EER slechts beperkt worden toege- past. Voor het analyseren van deze transactie is het daarom niet nodig een aparte markt te definiëren voor SBM-machines voor heet afvullen, voor het maken van producten met brede halzen en met voorverwarming.

4.1.4. Combimachines

(172) Volgens de aanmeldende partij is er geen afzonderlijke markt voor combimachines omdat die gelijkwaardig zouden zijn aan een combinatie van een SBM-machine plus een afvulmachine — een modulaire opstelling die andere leveranciers aanbieden en die de afnemer zelf ook kan samenstellen.

(173) Bij combimachines is het blazen, afvullen en sluiten in één machine gecombineerd. Transport, opslag en spoe- len van de flessen vervallen. Een combimachine vergt minder ruimte en minder bedieningspersoneel dan een traditionele PET-lijn met een afzonderlijke SBM-ma- chine, transportbanen, afvul- en sluitmachines. Sidel biedt de volgende typen combimachines aan: de Combi SRS voor niet-koolzuurhoudend water, de Combi SRG voor koolzuurhoudende softdrinks, de Combi SRU (ultraclean) voor „gevoelige” producten (sappen en vloei- bare zuivelproducten) en de Combi SRa voor aseptisch afvullen van „gevoelige” producten.

(174) Bij de combimachine gaat het om een in 1999 door Sidel geïntroduceerde innovatie. Sidel heeft er tot dusver [...]* verkocht, plus [...]* aseptische combimachines [...]*. In zijn antwoord wijst Xxxxx erop dat Krones en Procomac/Sipa, concurrenten van Sidel, soortgelijke machines hebben ontwikkeld (BLOC en Syncro) en dat de Procomac/Sipa-machine ook in een aseptische uitvoering leverbaar is. Omdat de combimachine nog maar betrekkelijk kort op de markt is, is lastig te beoordelen of de afnemersmarkt hem als substituut voor standaard PET-lijnen zien in een mate die het nodig maakt combimachines als onderdeel van de SBM-markt en/of de markt voor PET-afvulmachines op te vatten. Er zijn enkele indicaties dat Combi’s een afzonderlijke productmarkt vormen. aan de vraagzijde biedt het type bepaalde kenmerken en voordelen die het voor zekere klantengroepen ideaal maken. Volgens het promotie- materiaal van Sidel hebben combi’s de volgende voorde- len: minder vloerruimte nodig (tot 50 % minder vloerop- pervlak dan een traditionele PET-lijn), aanzienlijke bespa- ringen op middelen voor het steriliseren en spoelen, minder arbeidskosten (één operator kan de hele lijn bedienen), aanmerkelijke verbetering van de hygiëne bij het afvullen, minder risico van besmetting (geen kansen op besmetting tussen het blazen en het afvullen). In zijn

antwoord stelt Tetra dat de machines van Krones en Procomac/Sipa in wezen dezelfde voordelen bieden. Volgens Tetra heeft een combimachine een standaard- snelheid die wordt bepaald door de SBM-module, terwijl een gewone vulmachine bij het vullen van kleine flesjes sneller kan worden afgesteld. Tetra stelt verder dat het verlies bij downtime bij een combimachine groter is omdat die het hele systeem betreft, ook als één module uitvalt. De indruk bestaat evenwel dat een combimachine goedkoper is dan de combinatie van een aparte SBM- en afvulmachine. Kleine prijsstijgingen van de combi zouden daarom niet gauw in een terugkeer van afnemers naar traditionele PET-lijnen resulteren.

(175) In het licht van het bovenstaande wordt evenwel gecon- cludeerd dat het voor het analyseren van de onderhavige transactie niet nodig is een afzonderlijke markt voor combimachines te definiëren.

4.1.5. Uitsplitsing van SBM-machines naar toepas- singsveld

(176) De aanmeldende partij verklaart zich sterk tegen een analyse van de SBM-markt waarbij rekening wordt gehouden met het toepassingsveld (te verpakken con- sumptieproduct). als argumenten voert Tetra aan dat ten eerste SBM-machines niet specifiek voor bepaalde consumptieproducten worden gemaakt, ze ten tweede aan alle drankenproducenten worden verkocht ongeacht het soort te verpakken producten en ten derde de leverancier van een SBM-machine niet weet waarvoor de machine nu of in de toekomst bestemd is en zelfs niet weet of de bottelaar de met de machine te maken flessen aseptisch wil gaan afvullen of niet (82).

(177) De stelling van Xxxxx wordt door de Commissie niet onderschreven. Het is correct dat de meeste SBM- machines „generiek” bruikbaar zijn. Een PET-verpakking- slijn echter waarvan een SBM-machine slechts één onderdeel uitmaakt, wordt als regel toegesneden op het specifieke verbruiksproduct de afnemer verpakt. Dit weegt des te zwaarder in het geval van „gevoelige” producten die speciale barrière-eigenschappen verlangen of gesteriliseerde of ultracleane omstandigheden. Er bestaan ook specifiek op de consumptieproducten afge- stemde SBM-machines voor producten die in een combi- machine heet of aseptisch afgevuld moeten worden. Vooral de kenmerken van „gevoelige” producten stellen dan ook zeer specifieke eisen aan een PET-lijn die een standaard PET-lijn voor bottelaars van dit soort producten geen goed bruikbaar equivalent maken. Een Sidel SRS G-combimachine bijvoorbeeld die is ontwor- pen voor koolzuurhoudende dranken is dan ook geen bruikbaar substituut voor een drankenproducent die sappen wil gaan afvullen. Voor die toepassing zou een aseptische SRa-combimachine nodig zijn.

(82) antwoord, punt 45.

(178) In elk geval geldt dat een specifieke klantenkring voor een gegeven product een meer beperkte, afzonderlijke productmarkt kan vormen als de kring aan prijsdiscri- minatie kan worden onderworpen. Dat zal als regel mogelijk zijn indien aan twee voorwaarden wordt voldaan: a) het is mogelijk de groep waartoe een individuele klant behoort vast te stellen op het tijdstip dat de aanschaf van het betrokken product aan de orde is, en b) onderlinge handel binnen de klantenkring en arbitrage door derden moeten niet uitvoerbaar zijn (83).

(179) aan deze eisen wordt hier voldaan. Tetra stelt bijvoor- beeld dat SBM-leveranciers „machines aanpassen aan de wensen van individuele afnemers.” (84). SBM-leveranciers en in het bijzonder Sidel, die zich beroemt op zijn klantgerichte opstelling, werken inderdaad vaak samen met hun afnemers om PET-verpakkingslijnen aan specia- le behoeften aan te passen. Sidel werkt bij het ontwerp van de verlangde matrijzen (die de vorm van de geprodu- ceerde fles bepalen) in nauw overleg met de afnemer en test de fles onder praktijkomstandigheden in zijn testcentrum in Le Havre. In zijn reclamebrochure „The World of PET” richt Sidel zich tot potentiële klanten met de tekst „zoekt u een partner voor samenwerking over uw gehele PET-productielijn, dan is Sidel uw beste keus. Wij werken met een op de totale doorstroom gerichte aanpak die wordt aangeduid als „productielijnintelligen- tie” en die inhoudt dat uitgaande van uw product en de daarvoor verlangde verwerkings- en doorstroomsnelheid Sidel u een pasklaar gemaakte „turnkey”-oplossing biedt” (85).

(180) Verder worden alle SBM-opdrachten verworven op basis van ingediende offertes. De verkoop van elke machine is het resultaat van individuele onderhandelingen, waarbij soms aanzienlijke kortingen op de in de prijslijst vermel- de bedragen worden verleend. Uit het onderzoek van de Commissie is gebleken dat Sidel aan individuele afne- mers soms kortingen tot [...]* van de officiële prijs heeft gegeven. In de aanmelding verklaart Xxxxx dat „over de prijs vaak wordt onderhandeld, uitgaande van de specifieke behoeften van de individuele koper van de machines.” (86). De Commissie meent dan ook dat een SBM-leverancier op het tijdstip van de verkooponder- handelingen nauwkeurig weet hoe en voor welk con- sumptieproduct de machine bestemd is. De matrijzen

eens nauwkeurig heeft kunnen bepalen voor welke consumptieproducten afnemers de door hen aangeschaf- te SBM-machine toepassen. Het identificeren van zulke toepassingen is nog eenvoudiger in consumptiesectoren waar ook karton als verpakkingsmateriaal wordt ge- bruikt. Klanten voor SBM-machines die vloeibare zuivel- producten of sappen willen gaan verpakken zijn bijvoor- beeld gemakkelijk te identificeren en de Commissie heeft maar weinig van dit type afnemers gevonden die beide soorten dranken verpakken. Tetra kon ook SBM-klanten identificeren aan de hand van het te verpakken product en heeft de Commissie daarover informatie gegeven (87).

(182) arbitrage, ten slotte, is op het terrein van SBM-machines praktisch onmogelijk. De aanmeldende partij stelt dat er een tweedehandsmarkt voor SBM-machines bestaat waar arbitrage zou kunnen worden toegepast. Uit het onder- zoek van de Commissie komt evenwel naar voren dat de markt voor gebruikte SBM-machines heel klein is en in het algemeen neerkomt op verkoop van technisch achterhaalde installaties, wat prijsdiscriminatie niet ver- hindert. De tweedehandsmarkt bestaat hoofdzakelijk uit tien tot 15 jaar oude machines die verkocht worden in Oost- en Zuidoost-Europa. Op basis van de over de vraagzijde verworven informatie lijkt het derhalve moge- lijk dat een SBM-leverancier prijsdiscriminatie toepast bij machines die zijn toegesneden op een specifiek consumptieproduct.

(183) In het licht van het voorgaande is de Commissie van mening dat prijsdiscriminatie naar toepassingsveld voor SBM-leveranciers mogelijk is. De economische adviseurs van Xxxxx hebben gepoogd deze argumenten te ontk- rachten door na te gaan hoe Sidel prijsdiscriminatie van SBM-machines op basis van toepassingsveld heeft kunnen doorvoeren (88). Hierbij hebben zij onderzocht of er in het verleden enige indicatie was van prijsdiscri- minatie op basis van te produceren consumptieproduct de conclusie was dat er geen aanwijzingen waren dat de marge van Sidel op machines met hoge capaciteit zou samenhangen met het toepassingsveld van de machines. De Commissie heeft evenwel de toegepaste regressiea- nalyse onderzocht en meent dat deze conclusie niet goed is gefundeerd (89). Bij een eigen analyse gebaseerd op de door de partijen verschafte gegevens maar met verwerking van meer terzake doende variabelen (90)

die bij de SBM-machine horen en die specifiek voor

elke individuele klant worden ontworpen zijn evenmin generiek.

(181) Sidel was zelfs in de meeste gevallen in staat aan te geven voor welke consumptieproducten de machines bestemd waren waarvoor het bedrijf in 2001 offertes heeft ingediend die niet tot een order leidden. Uit zijn aan de Commissie verstrekte informatie blijkt dat Xxxxx even-

(83) Punt 43 van de bekendmaking van de Commissie inzake de bepaling van relevante markt voor het gemeenschappelijke mededingingsrecht (PB C 372 van 9.12.1997, blz. 5).

(84) Punt 47, blz. 18, van de aanmelding.

(85) „The World of PET”, Sidel-publicatie, blz. 8, cursivering toege- voegd.

(86) Zie punt 69, blz. 28, van de aanmelding.

(87) Bovendien hebben Tetra en Xxxxxx in de overeenkomst met de Graham Machinery Group over de verkoop van EBM-machines voor het maken van HDPE-flessen in precieze termen kunnen aangeven voor welke toepassingsgebieden de EBM-machines gebruikt mogen worden. [...]*.

(88) Memorandum van de economisache adviseurs van de aanmelden- de partij aan de Commissie van 30 augustus 2001.

(89) De totale goodness-of-fit van het model was slecht doordat belangrijke variabelen als capaciteit bij de regressie niet zijn meegenomen. Uitkomst van de regressieanalyse was dat marges een zuiver willekeurig patroon vertonen, wat uiteraard niet klopt. Gezien de weglating van variabelen kon de foutterm gecorreleerd worden aan in de regressieanalyse opgenomen verklarende variabelen — een potentiële oorzaak van een gebrekkige robuust- heid.

(90) Capaciteit, tijdsverloop, dummyvariabelen voor olie, koolzuur- houdende dranken, bier, water en bedrijven gevestigd in Duits- land, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

[informatie aangaande Sidels prijsbeleid]*. Na de mon- delinge hoorzitting hebben de partijen aanvullende argumenten verschaft, maar de Commissie meent dat de eigen opinie juist blijft.

4.1.6. Uitsplitsing van SBM-machines naar toepas- singsveld en capaciteit

(184) In zijn antwoord heeft Tetra gesteld dat als er al een onderscheid naar toepassingsveld zou zijn, dit alleen zou gelden voor de marktsegmenten van machines met lage en middelhoge capaciteit. Volgens Tetra moet de Commissie SBM-machinegebruik in de sector van

„gevoelige” dranken duidelijk als een aparte categorie zien. SBM-machines die dienen voor het vullen van flessen voor „gevoelige” dranken zijn merendeels, zo stelt Tetra, machines met lage capaciteit (8 000 fpu) of op zijn hoogst middelhoge capaciteit (8 000- 15 000 fpu). Tetra verklaart dit vanuit de overweging dat

„gevoelige” dranken momenteel nichemarkten vormen zodat het bij de vraag om bescheiden hoeveelheden gaat en de drankenproducenten machines met lage capaciteit moeten inzetten.

(185) De Commissie kan het met deze bewering van Xxxxx niet eens zijn. Uit de gegevens die de aanmeldende partij in zijn antwoord heeft vermeld (91), blijkt dat de gemiddelde snelheid van SBM-machines die in de EER in de periode 1995-2000 voor „gevoelige” dranken (sappen) is toege- past boven 8 000 fpu ligt en tot een maximum van 19 600 fpu gaat. Dit betekent dat al deze SBM-machines als machines met hoge capaciteit gekwalificeerd dienen te worden. Bovendien betekent het feit dat producenten van „gevoelige” producten bij de introductie van een PET- verpakkingslijn machines met lagere capaciteit inzetten geenszins dat hogere capaciteiten niet in aanmerking komen wanneer het PET-gebruik meer ingang vindt en de vraag naar in PET verpakte producten stijgt. Het innovatieve door Sidel ontwikkelde combisysteem SRa, dat is ontworpen voor aseptisch afvullen van producten met lange houdbaarheid (thee, gearomatiseerd water, isotonische dranken, sappen en mogelijk zuivelproduc- ten met bescherming tegen UV-straling) heeft een no- minale verwerkingssnelheid van 25 200 literflessen per uur, wat aangeeft dat Sidel ervan uitgaat dat dranken als deze in grote volumes gaan worden afgevuld.

(186) In het licht van het bovenstaande is het onjuist te stellen dat alleen machines met lage capaciteit voor „gevoelige” dranken worden toegepast. De Commissie is van mening dat in de situatie dat een drankenproducent overweegt om voor de consumentenmarkt in een PET-afvullijn te

(91) antwoord, blz. 27.

investeren, wordt bepaald door de omvang van de vraag naar de PET-verpakking. De conclusie is dat voor

„gevoelige” dranken zowel machines met lage als met hoge capaciteit in aanmerking komen, afhankelijk van het volume dat de drankenproducent wil gaan afvullen.

4.1.7. Conclusie betreffende de marktbepaling voor SBM-machines

(187) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat SBM-machines voor hoge capaciteit een andere markt vormen dan SBM-machines voor lage capaciteit. Verder is het niet nodig afzonderlijke markten te definiëren voor eentraps-SBM-machines (die niet bij de marktanalyse zijn meegenomen en die in elk geval niet voorkomen in het segment van machines met hoge capaciteit), noch voor SBM-machines voor heet afvullen en voor SBM-machi- nes voor verpakkingen met brede halzen, voor SBM- machines met voorverwarming en voor combimachines.

(188) In het licht van de specifieke aard van „gevoelige” producten en de mogelijkheid van prijsdiscriminatie wordt verder geconcludeerd dat op basis van de te produceren consumptieverpakkingen afzonderlijke re- levante machinemarkten voor speciale afnemersgroepen onderscheiden moeten worden, met name met betrek- king tot de vier segmenten van „gevoelige” dranken: vloeibare zuivelproducten, sappen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken. afnemers die deze producten verpakken zijn gemakkelijk te identificeren en vormen het doelwit van gerichte leverancierspraktijken.

4.2. Barrièretechnologie

(189) PET is een gasdoorlatend materiaal. Om het doeltreffend te kunnen gebruiken voor het verpakken van „gevoelige” producten die bescherming tegen zuurstof en CO2 vereisen (koolzuurhoudende dranken in kleinverpak- king, bier, sappen, thee- en koffiedranken en in mindere mate vloeibare zuivelproducten) moeten de barrière- eigenschappen van PET worden verbeterd door het toevoegen van materialen uit de barrièretechnologie. De barrières hebben ten doel zuurstof en aldehyden (aanwezig in de kunststof) te verhinderen in de verpak- king door te dringen en de inhoud aan te tasten, maar ook moeten ze het weglekken van kooldioxide via de verpakking voorkomen waardoor het koolzuurgehalte van bier, mineraalwater met prik en koolzuurhoudende dranken achteruitgaat. Door PET-flessen een barrière- behandeling te geven kan de houdbaarheid van de verpakte producten aanzienlijk worden verlengd.

(190) De aanmeldende partij stelt dat barrièretechnologie een afzonderlijke relevante productmarkt vormt, die alle producten en processen omvat welke kunnen dienen om de barrière-eigenschappen van PET te verbeteren.

(191) Barrièretechnologieën kunnen in vier hoofdcategorieën worden verdeeld: 1. meerlaagstechnieken (het aanbren- gen van een barrièremateriaal op een standaard PET- kwaliteit, eventueel gecombineerd met zuurstofbindende stoffen); 2. spuitcoatings (barrières die in een aparte arbeidsgang na het blazen buitenop de flessen worden aangebracht); 3. plasmacoatings (er zijn inwendige zowel als uitwendige plasmacoatings) en 4. verbeterde PET- samenstellingen (PET-harsen met verbeterde eigenschap- pen, met name op barrièregebied).

(192) Het langst op de markt zijn de meerlaagstechnieken en deze zijn daardoor als de meest gangbare te beschouwen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van een combinatie van standaard PET-kunststofmateriaal en een barrièremate- riaal, soms in combinatie met zuurstofbindende stof- fen (92). De fabrikant gebruikt dit materiaal om hetzij meteen met meerlagige preforms te kunnen werken (co- spuitgieten), hetzij voor het aanbrengen op standaard preforms (overspuitgieten). Meerlagige preforms worden in gewone SBM-machines geblazen.

(193) Bij barrièrecoating wordt een barrière buitenop de geproduceerde PET-fles gespoten. Dit gebeurt in een aparte stap na het blazen en er is een speciale machine voor nodig, maar de flessen worden met een standaard SBM-machine gefabriceerd.

(194) Plasmacoating is de meest recente barrièretechnologie. Hierbij wordt een dunne laag van hetzij amorfe koolstof (Sidels actis) of siliciumoxide SiOX (Tetra’s Glaskin) aan op de binnen- of buitenzijde van de flessen aangebracht. Dit gebeurt in een aparte stap na het blazen van de flessen op een standaard SBM-machine en vergt speciaal voor dit doel ontwikkelde machines. Plasmacoatings hebben op de markt nog geen wijdverbreide ingang gevonden.

(195) Bij verbeterde PET-samenstellingen ten slotte gaat het om verbeteringen van het harsvormige uitgangsmateriaal waarin de barrière-eigenschappen al aanwezig zijn en geen verdere behandeling vereist is. Van dit materiaal kunnen standaard preforms worden gemaakt, die vervol- gens op standaard SBM-machines worden geblazen tot flessen met de verlangde barrière-eigenschappen. Deze aanpak wordt nog niet op de markt aangeboden maar

(92) Zuurstofbinders zijn actieve chemische verbindingen die in PET- flessen tezamen met barièrematerialen worden toegepast. De barrièrematerialen vormen een passieve verdediging tegen het binnendringen van gassen in de fles, terwijl zuurstofbinders actief zuurstof die al in de fles is „wegvangen”.

de verwachting is dat het materiaal binnenkort te koop zal zijn (93).

(196) De partijen zijn via hun actis (Sidel) en Glaskin (Tetra) barrièretechnologieën beide actief op het gebied van plasmacoatings en verder ook op dat van meerlaagstech- nieken via de Sealica-technologie (94) (Tetra). Elk van deze categorieën is gekenmerkt door een iets andere aanpak van het barrièreprobleem, maar de aanmeldende partij stelt dat dit geen grond vormt voor het onderschei- den van afzonderlijke markten.

(197) De Commissie heeft een brede enquête gehouden om te beoordelen of barrièretechnologieën al dan niet afzonderlijke productmarkten vormen, in het bijzonder over de vraag of plasmacoatings (waar de activiteiten van de partijen overlappen) een aparte productmarkt kunnen vormen. De meeste respondenten, waaronder bedrijven met aanzienlijke expertise op het gebied van barrièretechnologie, en ook onafhankelijke onderzoeken ondersteunen de opvatting van Tetra dat in het huidige stadium alle barrièretechnologieën vanuit het standpunt van de vraagzijde gezien substitueerbaar zijn, omdat de resultaten ervan identiek of althans soortgelijk zijn (95). Zo heeft [...]* bier zowel in meerlagige flessen op de markt gebracht als flessen met plasmacoating getest. [...]* gebruikt meerlaagtechnieken in enkele landen en een eigen technologie voor plasmacoating in andere, zonder dat de consument iets van verschillen in het verpakte consumptieproduct merkt.

(198) Bovendien is barrièretechnologie een markt in opkomst en bij het marktonderzoek bleek dat nog geen barrière- technologie zich als duidelijke winnaar manifesteert, ook al zijn er indicaties dat de plasmatechnologieën van de twee partijen, die al goed zijn ontwikkeld, bepaalde kostenvoordelen bieden. Bij het Commissieonderzoek kwam naar voren dat enkele onafhankelijke marktpar- tijen veel onderzoek wijden aan barrièretechnologie en al dicht bij het stadium zijn dat ze nieuwe PET- samenstellingen met barrière-eigenschappen op de markt kunnen brengen. Deze bieden wellicht grotere kostenbesparingen dan plasmacoatings en hebben bo- vendien het voordeel dat het materiaal zonder additio- nele investeringskosten als de standaard PET-kwaliteit op standaard SBM-machines te verwerken is (dat wil zeggen de techniek is niet aan machines gebonden).

(93) De partijen hebben gesteld dat de eenlaagcategorie meer omvat dan PET en dat PEN (polyethyleennaftalaat) en Barex (een gemodificeerde copolymeer) eraan toegevoegd moeten worden. Deze materialen zijn veel duurder dan PET en Barex is bovendien niet op SBM-machines voor PET te verwerken. De Commissie is daarom van mening dat ze niet bij de relevante productmarkten meegenomen dienen te worden.

(94) Tetra heeft kortgeleden de toepassing van de Sealica-technologie gestaakt.

(95) De opvatting van de partijen dat technologieën voor de verwer- king van andere kunststoffen dan PET (in casu de toepassing van HDPE in meerlaagtechnieken en die van Barex en PEN met hun bijzondere eigenschappen) niettemin onderdeel uitmaken van dezelfde markt, is aanvechtbaar en de Commissie heeft besloten ze niet bij de relevante productmarkt te betrekken. Dat deze materialen niet worden meegerekend verhoogt het marktaandeel van de partijen maar verandert niets aan de beoordeling van de concurrentieverhoudingen.

(199) In het licht van het voorgaande is geconcludeerd dat barrièretechnologieën voor PET onderdelen vormen van dezelfde productmarkt, die meerlagige oplossingen, plas- macoatings, spuitcoatings en speciale PET-samenstellin- gen omvat. De Commissie sluit evenwel de mogelijkheid niet uit dat een van deze technologieën (waarschijnlijk die van PET-samenstellingen of plasmacoating) in de toekomst dermate goede technische eigenschappen en kostenvoordelen biedt dat hij als een aparte product- markt moet worden beschouwd.

4.3. PET-afvulmachines (aseptisch — niet-aseptisch)

(200) De aanmeldende partij heeft gesteld dat bij PET-afvul- machines twee afzonderlijke productmarkten onder- scheiden dienen te worden: machines voor aseptisch en niet-aseptisch afvullen.

(201) De Commissie is tot de conclusie gekomen dat aseptische en niet-aseptische verpakkingen inderdaad afzonderlijke productmarkten vormen. Zeker met betrekking tot PET- afvulmachines heeft de marktanalyse van de Commissie bevestigd dat PET-machines voor aseptisch en niet- aseptisch afvullen niet substitueerbaar zijn — aan de vraagzijde noch de aanbodzijde. aseptische afvulmachi- nes vullen producten onder gesteriliseerde omstandighe- den waardoor de houdbaarheid een stuk langer is. Ze vereisen een veel complexere techniek dan niet- aseptische afvulmachines en worden als regel gebruikt voor verschillende soorten producten van het zoge- noemde „gevoelige” type: vloeibare zuivelproducten, sappen, thee- en koffiedranken. De conclusie luidt derhalve dat aseptische PET-afvulmachines en niet-asep- tische PET-afvulmachines tot afzonderlijke product- markten behoren.

(202) Volgens de aanmeldende partij zijn aseptische PET- afvulmachines niet vervangbaar door andere aseptische afvulmachines, met name machines voor het aseptisch afvullen van HDPE en het heet afvullen van PET. Machines voor HDPE-afvullen worden vrijwel uitsluitend voor de verpakking van UHT-melk toegepast en er zijn aanzienlijke technische verschillen tussen deze machines en die voor aseptisch afvullen van PET. Niet alle leveranciers kunnen beide soorten machines aanbieden, maar in de toekomst kunnen deze verschillen vervagen want bepaalde marktdeelnemers, waaronder Tetra (LFa- 20 ON), ontwikkelen machines die kunnen omschakelen tussen het afvullen van HDPE en PET.

(203) Heet afvullen is een niet-aseptische verpakkingswijze voor dranken met hoog zuurgehalte (hoofdzakelijk sappen) waarbij sterilisatie wordt bereikt door de drank tot circa 80 °C te verhitten en de PET-flessen er bij die temperatuur mee te vullen. Heet afvullen levert een houdbaarheid op die vergelijkbaar is met die bij aseptisch afvullen van PET, maar de smaak van het product wordt erdoor beïnvloed. In het algemeen vinden consumenten

dat aseptisch afgevulde producten een frissere smaak hebben. Heet afvullen is minder gangbaar in de EER, maar wordt in Noord-amerika veel toegepast. Machines voor heet afvullen werken met eenvoudiger technieken die dichter bij die voor niet-aseptisch afvullen staan. De flessen moeten dikker zijn dan standaard PET-flessen om de hitte te weerstaan. Dit beperkt de vraag en de substitueerbaarheid aan de aanbodzijde.

(204) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat er twee afzonderlijke productmarkten bestaan: één voor machines voor aseptisch afvullen van PET en één voor machines voor niet aseptisch afvullen van PET.

4.4. PET-preforms

(205) De aanmeldende partij heeft gesteld dat er geen afzonder- lijke markt is voor PET-preforms. Dit zijn van PET-hars gemaakte halfproducten in buisvorm die in een SBM- machine dienen voor het maken van de verlangde flessen. Er zijn twee soorten preforms: die van de standaard harskwaliteit en die van hars met verbeterde barrière-eigenschappen. Preforms worden als regel door converters geproduceerd en dan verkocht aan dranken- producenten voor het maken van flessen, maar ook de converter zelf kan er flessen van fabriceren. Preforms van hars met verbeterde barrière-eigenschappen worden gebruikt voor zuurstofgevoelige en lichtgevoelige pro- ducten. Standaard preform en preforms van hars met verbeterde barrière-eigenschappen zijn niet substitueer- baar — zomin van de vraagzijde gezien (een standaard preform is bijvoorbeeld niet voor het verpakken van een zuurstofgevoelig product te gebruiken) als van de aanbodzijde (standaard preform zijn een massaproduct terwijl preforms met verbeterde barrière-eigenschappen speciale technologieën verlangen waarover niet alle leveranciers van standaard preforms beschikken).

(206) In het licht van het voorgaande is geconcludeerd dat preforms een afzonderlijke productmarkt vormen, want er lijkt van de vraag- noch de aanbodzijde gezien een substituut voor te bestaan. Gebruikers van SBM- machines kunnen voor het maken van PET-flessen alleen PET-preforms gebruiken. Producenten van andere soorten kunststoffen kunnen hun aanbod niet op de productie van preforms overschakelen. Verder vormen preforms van de standaard kwaliteit en die met verbeter- de barrière-eigenschappen twee afzonderlijke deel- markten.

5. KaRTONVERPaKKINGSSYSTEMEN

(207) De aanmeldende partij heeft gesteld dat er in de karton- verpakkingsector vier relevante productmarkten onder- scheiden moeten worden: aseptische kartonverpakkings- machines, aseptische kartons, niet-aseptische kartonver- pakkingsmachines en niet-aseptische kartons.

(208) Bij kartonverpakking wordt het uitgangsmateriaal, voor- gefabriceerd maar nog ongevouwen karton (aan vellen), in één kartonafvulmachine verwerkt, dat wil zeggen zowel gevouwen als afgevuld. Bij de aseptische en niet- aseptische productieprocessen zijn twee hoofdonderde- len te onderscheiden: de vervaardiging en levering van het kartonmateriaal en de fabricage en levering van de afvulmachines. Het kartonnen uitgangsmateriaal wordt bedrukt, gevouwen, gelamineerd en tot rollen of vellen gesneden. aseptisch karton vereist een extra bewerking waarbij een laag aluminium binnen het aseptische karton tussen twee polyethyleenlagen wordt gelamineerd. Dit dient als barrière tegen zuurstof, smaakstoffen en lichtin- val. Het karton wordt dan in de afvulmachine geleid, aan de bodemzijde gesealed, gevuld met de vloeistof en bovenaan gesealed. Bij aseptische machines wordt het karton vooraf door een sterilisatiebad gevoerd en dan met kiemvrije lucht gedroogd.

(209) De Commissie heeft al bij eerdere beschikkingen waarbij Xxxxx betrokken was de relevante markten gedefinieerd, en haar bevindingen zijn door het Gerecht van eerste aanleg bevestigd (96). De aanmeldende partij vecht deze definities niet aan en uit het marktonderzoek komt naar voren dat er geen aanzienlijke veranderingen in de kartonverpakkingmarkt zijn opgetreden die een herzie- ning van de verschillende marktdefinities zouden recht- vaardigen. De conclusie is derhalve dat er vier afzonder- lijke productmarkten zijn: machines voor aseptisch karton verpakken, aseptische kartons, machines voor niet-aseptisch karton verpakken en niet-aseptische kar- tons.

C. RELEVANTE GEOGRAFISCHE MARKTEN

(210) De aanmeldende partij stelt dat de relevante geografische markten voor PET-verpakkingsmachines (met inbegrip van SBM-machines, barrièretechnologie en afvulmachi- nes) en preforms minstens EER-breed is, omdat alle leveranciers binnen de hele EER actief zijn en ze hun machines grensoverschrijdend aanbieden en kunnen leveren.

(211) Het onderzoek en de analyse van de Commissie bevestig- de in grote lijnen de opvatting dat de relevante geografi- sche markt voor machines voor PET-verpakking en preforms de EER is. Hetzelfde geldt voor de markt voor machines voor het verpakken van vloeistoffen in het algemeen en met name kartonverpakkingsmachines (97).

(96) Zie Tetra Pak/alfa-Laval (verwijzing in voetnoot 11).

(97) Het Gerecht van eerste aanleg heeft onderschreven dat de markt voor kartonverpakking het gehele gebied van de Gemeenschap omvat (zie de zaak Tetra Pak II (GEa), (verwijzing in voetnoot 11), rechtsoverwegingen 86-99. Het marktonderzoek van de Com- missie heeft bevestigd dat de markt geen aanzienlijke wijzigingen heeft ondergaan en dat het oordeel van het Hof dus van kracht blijft.

(212) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat de relevante geografische markt voor alle bovengenoem- de relevante productmarkten de EER is.

D. BEOORDELING VAN DE CONCURRENTIEVERHOUDINGEN

(213) Uit het marktonderzoek en de analyse van de Commissie blijkt dat de transactie de machtspositie van Tetra op de markt voor aseptische kartonverpakkingsmachines en aseptische kartons zou kunnen versterken en zou kun- nen leiden tot een machtspositie op de markt voor PET- machines en met name SBM-machines (voor hoge en lage capaciteit) voor het verpakken van „gevoelige” consumptieproducten: vloeibare zuivelproducten, sap- pen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken.

(214) De toekomstige dominante rol van de door fusie ont- stane combinatie op twee nauw verwante markten aangevuld met een belangrijke rol op een derde markt (die van EBM-machines en HDPE-afvulmachines) zullen waarschijnlijk de positie op beide markten versterken, de toetreding tot de markten bemoeilijken, de rol van bestaande concurrenten terugdringen en tot een monopolistisch karakter van de hele markt voor asep- tisch en niet-aseptisch verpakken van „gevoelige” pro- ducten in de EER voeren.

1. DE BESTaaNDE DOMINaNTE ROL VaN TETRa OP HET GEBIED VaN aSEPTISCH KaRTON VERPaKKEN EN DE LEIDENDE ROL OP DaT VaN NIET-aSEPTISCH KaRTON VERPaKKEN

(215) Via het conglomeraat Tetra Pak richt Tetra zich op ontwikkeling, fabricage en verkoop van systemen voor de verwerking, verpakking en distributie van vloeibare levensmiddelen. De zakelijke activiteiten omvatten kar- tonverpakking, waar het bedrijf wereldwijd een leidende positie inneemt, en sinds de jaren negentig ook machines voor verpakking en verwerking in kunststof. Tetra levert met name het materiaal voor kartonverpakking, de afvulmachines, ondersteunende machines en machines voor distributieverpakkingen, voor zowel niet-aseptische (Tetra Brik-, Tetra Rex- en Tetra Top-kartons) als asepti- sche (Tetra Brik aseptic-karton) kartonverpakking. Tetra is op dit gebied het enige bedrijf ter wereld dat zijn afnemers allesomvattende systemen kan leveren met geïntegreerde verwerkingslijnen tot en met verpakking en distributie. Het zwaartepunt van het bedrijf ligt onder meer bij vloeibare zuivelproducten, kaas, dranken en kant-en-klare levensmiddelen (98). Uit het jaarverslag van Tetra over 1999 blijkt dat in dat jaar [...]* UHT-melk, [...]* sappen en niet-koolzuurhoudende softdrinks, [...]* gepasteuriseerde (volle) melk en [...]* andere dranken in Tetra Pak-verpakkingen zijn verpakt.

(98) Jaarverslag 2000 van de Tetra Laval Group (2000), blz. 6, 14 en 15.

(216) Bij haar beschikking van 24 juli 1991 (99) heeft de Commissie vastgesteld dat Xxxxx een machtspositie in- nam op de markt voor aseptische karton verpakkings- machines en de markten van machines voor aseptisch kartonverpakken en aseptische kartons. Die opvatting is onderschreven door zowel het Gerecht van eerste aanleg (100) als het Hof van Justitie (101). Ook bij een beschikking in het kader van de concentratieverordening (zaak nr. IV/M.68 — Tetra Pak/alfa-Laval (102)) heeft de Commissie vastgesteld dat Xxxxx een machtspositie innam. De factoren die de Commissie en het Hof tot deze conclusie hebben gebracht, worden hieronder toegelicht.

(217) Met betrekking tot machines voor aseptisch karton verpakken en de markt voor aseptische kartons stelde het Hof vast dat Tetra Pak ongeveer 90 % van deze aseptische markten in handen had. Het Hof achtte het duidelijk dat dergelijke marktaandelen betekenen dat de marktpositie Tetra Pak tot een onontkoombare partij voor verpakkers maakte en het bedrijf een vrijheid van handelen waarborgde die kenmerkend is voor machtsposities. Het stemde dan ook in met de opvatting van de Commissie dat zulke marktaandelen op zichzelf en bij afwezigheid van uitzonderlijke omstandigheden al op het bestaan van een machtspositie duidden. Verder hield het Hof rekening met het feit dat er slechts één concurrent was (PKL, sindsdien gefuseerd met SIG) die ongeveer 10 % van deze markten verzorgde. Verder heeft het Hof vastgesteld dat het voorkomen van technische belemmeringen en octrooien toetreding van nieuwe concurrenten tot de markt voor aseptische machines verhinderden. al deze factoren droegen naar het oordeel van het Hof bij tot het handhaven en versterken van Tetra’s machtspositie op de markten voor zowel aseptische machines en aseptische kartons.

(218) De marktanalyse van de Commissie heeft vrijwel unaniem het ontbreken bevestigd van enigerlei verande- ring van betekenis in de situatie op de markt voor kartonverpakking in de loop van de laatste vijf jaar (tot 2001), zodat er geen aanleiding is om de beoordeling van de Commissie aangaande Tetra’s positie op de markt voor aseptisch karton te wijzigen. Tetra is nog steeds dominant op het gebied van aseptisch karton, en dat wegens de volgende factoren: zeer grote marktaandelen (van de orde van 80 % over lange tijdspannen), zwakke positie van de concurrenten (SIG met [10-20 %]* en twee kleinere partijen, Elopak, International Paper en VarioPak met niet meer dan [0-10 %]), technologische complexiteit en belemmeringen met name de knowhow op aseptisch gebied en de superioriteit van de Tetra- technologie (SIG heeft geen alternatief voor het Tetra-

(99) Tetra Pak II (Commissie) (verwijzing in voetnoot 10).

(100) Tetra Pak II (GEa) (verwijzing in voetnoot 10).

(101) Tetra Pak II (EHJ) (verwijzing in voetnoot 10).

(102) Tetra Pak/alfa-Laval (verwijzing in voetnoot 11).

systeem met kartonaanvoer vanaf de rol), octrooien (vele lopen af maar elk jaar komen er andere bij) en ten slotte de doorslaggevende betekenis van bewezen kwaliteit op het terrein van aseptisch verpakken (afnemers verlangen garantie aangaande de steriliteit van het verpakte pro- duct). Dit alles maakt het veroveren van een plaats op deze markt uiterst lastig en samen met de omvang en onderzoekcapaciteit, financiële kracht en internationale aanwezigheid (service en verkoopafdelingen over de hele wereld) maken ze Tetra voor een producent van vloeibare levensmiddelen die vloeistoffen in karton wil verpakken (en zeker voor aseptisch verpakken) tot een partij waar men eenvoudig niet omheen kan.

(219) aangaande de marktaandelen van de partijen is op te merken dat Tetra volgens de door de aanmeldende partij ingediende cijfers in 2000 ongeveer 80 % (naar waarde) van de markt voor aseptisch karton verpakken van vloeibare levensmiddelen in de EER in handen had, tegenover ongeveer 20 % gezamenlijk marktaandeel van de concurrentie (International Paper, SIG, Elopak en Variopak). Ook wanneer de positie van Xxxxx wordt geëvalueerd aan de hand van het totale aantal geprodu- ceerde verpakkingen (in miljoenen) of in (miljoenen) liter verpakt product, lijkt het marktaandeel ervan onge- veer even groot. Volgens Xxxxx bedroeg dit in 2000 bij de machines voor aseptisch afvullen in de EER [70- 80 %]* ([...])* van alle geïnstalleerde opstellingen tegen- over ongeveer [20-30 %]* ([...]* van de hele concurrentie tezamen. Gesplitst naar de marktsegmenten voor de verschillende soorten consumptieproducten bedroeg Te- tra’s marktaandeel voor aseptisch afvullen in 2000: aseptische sappen (met inbegrip van thee- en vruchten- dranken) [60-70 %]*; aseptische vloeibare zuivelproduc- ten [80-90 %]*.

(220) Ofschoon het marktaandeel van Tetra op het gebied van aseptisch karton momenteel iets lager is dan in de tijd van een eerdere beschikking van de Commissie (103), is het toch zeer hoog gebleven in de loop van de laatste tien jaar, wat vanuit het oogpunt van marktaandeel en afzetstabiliteit een aanzienlijke periode is.

(221) Enkele marktpartijen hebben in hun reacties op de enquête van de Commissie aangegeven dat er de laatste tien jaar concurrenten (Elopak en International Paper) op de markt zijn gekomen, waarbij wel is opgemerkt dat de sterke positie van Xxxxx te danken is aan de commer- ciële kracht en dat sommige concurrenten op het punt van enkele systemen (kwaliteit van de kartons, innovaties, druktechnieken maar niet de sealtechnologie) niet onderdoen, maar niet het brede assortiment van Tetra kunnen bieden. De meeste geraadpleegde markt- deelnemers achtten daarnaast de bewezen kwaliteit en ervaring op het terrein van aseptisch verpakken met de garantie van steriliteit van het consumptieproduct nog steeds van groot belang voor afnemers, wat marktpene- tratie voor nieuwkomers tot een lastige opgave maakt.

(103) Tetra Pak/alfa-Laval (verwijzing in voetnoot 11).

(222) In zijn reactie op de mededeling van punten van bezwaar van de Commissie stelt Xxxxx: „Tetra Laval aanvaardt voor de behandeling van deze zaak de opvatting van de Commissie dat Tetra Laval momenteel een leidende en aanvechtbaar machtspositie inneemt op het gebied van kartonverpakking en -verpakkingsmachines.”.

(223) Gezien het voorgaande wordt geconcludeerd dat Xxxxx nog steeds een machtspositie inneemt op de markt voor machines voor aseptisch karton verpakken en de markt voor aseptische kartons, wat inhoudt dat het bedrijf in aanzienlijke mate onafhankelijk van concurrenten, afnemers en uiteindelijk ook de consumenten kan optreden.

(224) aangaande de betrekking tussen het innemen van een dominante marktpositie in aseptisch karton en een leidende positie op de markt voor niet-aseptisch karton heeft het Hof verder in samenhang met de toepassing van artikel 82 van het Verdrag gewezen op het associatieve verband tussen de niet-aseptische markten en de asepti- sche (104). In die zaak was het niet nodig vast te stellen of de marktfactoren die Tetra Pak zijn leidende plaats op de niet-aseptische markten geven, op één lijn gesteld dienen te worden met het innemen van een machtsposi- tie in de zin van artikel 82. aangezien Tetra Pak 78 % van de totale markt voor aseptisch en niet-aseptisch karton verpakken in handen heeft, is de Commissie in het gelijk gesteld aangaande haar aanname dat Tetra ook op die brede totale markt een machtspositie zou innemen.

(225) In zijn antwoord stelt de aanmeldende partij dat het bedrijf het bij de zaak Xxxxx Xxx XX in het kader van de concentratieverordening niet eens was met de theorie van marktsamenhang, maar het gaf geen duidelijke redenen waarom die opvatting, die bij TetraPak II door het Hof van Justitie is bevestigd, niet zou gelden. Verder stelde Xxxxx dat de theorie hoe dan ook niet van toepassing is op de onderhave transactie aangezien het verwerven van Sidel niet van invloed is op de kartonverpakkingmarkt (105), en het bedrijf besloot geen nadere argumenten aan te dragen.

(226) De Commissie wijst de stelling van Xxxxx van de hand en blijft van mening dat Xxxxx op de kartonverpakkings- markt als totaliteit dominant blijft. De Commissie ziet geen reden om bij het beschouwen van vrijwel identieke marktomstandigheden een theorie te verwerpen die door het Hof van Justitie is onderschreven. Het bij Tetra Pak II naar voren gekomen belang van de associatieve

samenhang tussen de aseptische en de niet-aseptische kartonmarkt was gebaseerd op het feit dat de voornaam- ste consumptieproducten die in aseptische en niet- aseptische kartons worden verpakt dezelfde zijn alsook op het gedrag van fabrikanten en gebruikers. De asepti- sche en niet-aseptische machines en kartons waarom het in die zaak ging, werden gebruikt voor het verpakken van dezelfde vloeibare producten voor menselijke con- sumptie, hoofdzakelijk zuivelproducten en vruchtensap- pen. Bovendien is vastgesteld dat een aanzienlijk deel (35 %) van de afnemers van Tetra actief was in zowel de aseptische als de niet-aseptische sectoren (106). Ten slotte vond het Hof dat de Commissie terecht had opgemerkt dat de gedragingen van de voornaamste fabrikanten van kartonverpakkingssystemen het verband tussen de aseptische en niet-aseptische markten bevestigde. Tetra en PKL waren al actief op alle vier markten en de derde concurrent, Elopak, met een gevestigde positie in de niet-aseptische sector, had gepoogd toegang te krijgen tot de aseptische markt. Het Hof oordeelde dat het feit dat Tetra Pak bijna 90 % van de markten in de aseptische sector in handen had, aangaf dat Tetra voor ondernemingen die in de sector vloeibare levensmidde- len zowel verse producten als producten met lange houdbaarheid uitbrengen niet alleen voor aseptische systemen een niet te negeren leverancier was, maar het bedrijf ook voor niet-aseptische systemen een gunstige positie leverde.

(227) Door het technologische leiderschap en het quasi- monopolie in de aseptische sector kon Xxxxx bovendien de eigen marktpenetratie richten op aangrenzende niet- aseptische markten waar het al een goede positie innam, en dat zonder risico voor tegenmaatregelen in de aseptische sector. Dit betekende dat het ook ten opzichte van andere marktpartijen op de niet-aseptische markt een duidelijke handelingsvrijheid bezat. Het Hof van Justitie oordeelde op grond van deze omstandigheden (tezamen genomen, niet elk afzonderlijk) dat het Gerecht van eerste aanleg terecht van mening was dat Tetra Pak beschikte over handelingsvrijheid ten opzichte van de andere economisch belanghebbenden op deze markten, ook zonder dat het noodzakelijk was aan te tonen dat de onderneming dominant was op de niet-aseptische markten. Het Hof van Justitie stelde dat „Tetra Pak door haar nagenoeg totale beheersing van de aseptische markten en haar leidende positie op de onderscheiden, doch nauw verbonden markten in de niet-aseptische sector in een situatie verkeerde die kan worden gelijkge- steld met een machtspositie op de relevante markten gezamenlijk.” (107).

(104) Tetra Pak II (GEa) (verwijzing in voetnoot 10), punt 118, bevestigd door het Hof van Justitie in Tetra Pak II (EHJ) (verwijzing in voetnoot 10), rechtsoverwegingen 28 en 29.

(105) antwoord, punt 41.

(106) Zie rechtsoverweging 120 van Tetra Pak II (GEa) en rechtsover- weging 29 van Tetra Pak II (EHJ) (beide verwijzing in voet- noot 10).

(107) Zie rechtsoverweging 31 van Tetra Pak II (EHJ) (verwijzing in voetnoot 10).

(228) In dit opzicht lijkt het onderzoek van de Commissie in de onderhavige zaak geen fundamentele veranderingen in de marktsituatie van machines voor niet-aseptisch karton verpakken en kartons aan het licht te brengen. Naar de informatie in het bezit van de Commissie te oordelen, lijkt Xxxxx nog altijd een leidende positie op de markten voor niet-aseptisch karton verpakken in te nemen.

(229) Volgens zijn eigen cijfers had Tetra in 2000 [50-60 %]* (naar waarde) van de EER-markt voor niet-aseptisch karton verpakken van vloeibare levensmiddelen in han- den. De tweede plaats was voor Elopak, met een veel kleiner aandeel, gevolgd door SIG, International Paper en Variopak. Bij het beoordelen van marktaandelen op basis van verpakte (miljoenen) liters lijkt Tetra een overeenkomstig percentage te hebben. Uitgaande van het totale aantal pakken (in miljoenen) komt zijn marktaandeel in 2000 in de EER op [50-60 %]* en uitgesplitst naar aparte segmenten van consumptiepro- ducten op [30-40 %]* van de niet-aseptische sappen, [60-70 %]* van alle sappen tezamen, [50-60 %]*; van de niet-aseptische vloeibare zuivelproducten en [70-80 %]* van alle vloeibare zuivelproducten.

(230) Reeds in 1987 werd van Tetra gemeld dat het bedrijf van de markt voor machines voor niet-aseptisch verpakken ongeveer 55 % in handen had (108). Het heeft dus een groot marktaandeel behouden gedurende tien jaar, wat vanuit het oogpunt van afzetstabiliteit en marktaandeel een aanzienlijke periode is.

(231) De Commissie concludeert dat Xxxxx een machtspositie heeft behouden op de markt voor machines voor aseptisch verpakken en aseptische kartons alsmede een leidende positie inneemt op de markt voor machines voor niet-aseptisch verpakken en niet-aseptische kar- tons. aangezien Tetra ongeveer ([60-70 %]*) van de totale markt voor verpakken in aseptische en niet- aseptische kartons in handen heeft, bezit Tetra een machtspositie in de kartonverpakkingsmarkt als geheel.

2. SIDELS LEIDENDE POSITIE OP HET GEBIED VaN PET- VERPaKKINGSMaCHINES

2.1. Sidel heeft op het gebied van SBM-machines een leidende positie

(232) Sidel is actief op het gebied van ontwerp en fabricage van verpakkingssystemen, waarbij het zwaartepunt ligt op de ontwikkeling van kunststofverpakkingen. De markten waarop Sidel werkt zijn massaconsumptie- markten voor onder meer dranken (water, vruchtensap- pen, isotonische dranken en bier), levensmiddelen als melk, plantaardige oliën en sauzen alsook cosmetica en farmaceutische producten (shampoo, cosmetische crèmes en tandpasta) (109).

(233) Sidel fabriceert machines met hoge zowel als lage capaciteit. Volgens de aanmeldende partij had Sidel op het gebied van SBM-machines met lage capaciteit in 2000 in de EER een marktaandeel van [30-40 %]*, uitgedrukt in capaciteit dan wel verkoopeenheden. Op de tweede plaats kwam hier Tetra met een marktaandeel van [20-30 %]* maar met machines van geringere kwaliteit die werken met lineaire technieken terwijl Sidel de meer complexe roterende technieken toepast. De overige concurrenten zijn veel kleiner; ze omvatten aDS met een geschat marktaandeel van [10-20 %]*, Urola met [0-10 %]*, Sipa met [0-10 %]* en SIG met [0- 10 %]*. Belangrijk is hier verder dat ook Sidels machines met lage capaciteit hoogwaardige roterende typen zijn. Sidels marktaandeel bij roterende machines met lage capaciteit is volgens Sidel van de orde van [meer dan 70 %]*.

(234) Bij de SBM-machines met hoge capaciteit is de positie van Sidel nog sterker. Het bedrijf is al meer dan tien jaar pionier en wereldleider op het gebied van SBM- machines, met een extra accent op de hoogwaardigste typen met grote capaciteit. De onafhankelijke analisten van BNP Paribas hebben dan ook gesteld dat „Sidel- machines de standaard voor de bedrijfstak zijn gewor- den” en dat „Sidel in het bovenste marktsegment met grote marges vrijwel een monopoliepositie in- neemt.” (110). In de bijlagen bij de aanmelding stelt Xxxxx dat „Sidel een zeer sterke positie heeft in het marktsegment van de duurste machines, waar de marges het grootst zijn, en deze positie handhaaft door zijn investeringen in onderzoek en ontwikkeling, door het wereldwijde servicenet en doordat het bedrijf binnen de sector dé standaard vertegenwoordigt.”.

(235) Volgens de door Sidel aangeleverde gegevens was het marktaandeel uitgesplitst naar segment consumptiepro- duct bepaald aan de hand van de in de periode 1995- 2000 geïnstalleerde capaciteit als volgt: verse melk [30- 40 %]*; UHT-melk (gearomatiseerd) [60-70 %]*; totale zuiveldrankenmarkt [60-70 %]*; niet-aseptische sappen (inclusief heet afgevulde) [70-80]*%; aseptische sappen 50-60 %; totale sappenmarkt [60-70 %]*.

(236) In 1999 vertegenwoordigden Sidels SBM-machines (met hoge en lage capaciteit samen) [60-70 %]* van de wereldwijd geïnstalleerde lijnen en [60-70 %]* van die welke in Europa zijn geïnstalleerd. Meer dan de helft van de PET-flessen ter wereld wordt met behulp van Sidel- machines gemaakt. Op de markt voor machines met hoge capaciteit, dus met productiesnelheden van meer dan 8 000 flessen per uur, is Sidel dan ook een duidelijke marktleider — niet alleen op grond van het grote marktaandeel maar ook door bepaalde specifieke kwali- teiten van het bedrijf waarop hieronder nader wordt ingegaan.

(108) Zie rechtsoverweging 119 van Tetra Pak II (GEa) (verwijzing in voetnoot 10).

(109) Xxxxxxxxxxx 0000 van Sidel (1999), blz. 19.

(110) Vermogensonderzoek van Sidel door BNP Paribas van 9 oktober 2000.

(237) In 2000 behaalde Sidel op de markt voor SBM-machines met hoge capaciteit in de EER een marktaandeel van [60-70 %]* (uitgaande van capaciteit) of [60-70 %]* (uitgaande van verkoopeenheden). Vergeleken met de markt voor SBM-machines met lage capaciteit, waarvoor een minder complexe techniek volstaat, is het aantal concurrenten zeer beperkt: op dit marktsegment zijn er slechts drie actief en alle drie hebben een veel geringer marktaandeel. Dat van Krones ligt omstreeks [10-20 %]*, van SIG bij [10-20 %]* en van Sipa bij [0-10 %]*. Tetra stelt dat omdat alle opdrachten voor SBM-machines op basis van inschrijvingen worden verleend, indicaties uit het verleden geen betrouwbare maatstaf zijn voor toekomstige verkoopsuccessen. Het lijkt evenwel redelijk om aan te nemen dat tenzij er specifieke aanwijzingen zijn dat patronen uit het verleden nu niet langer opgaan het marktaandeel van een leverancier althans een indicatie geeft van de commerciële kracht.

(238) De indruk bestaat dat Sidel sedert 1998 iets aan markt- aandeel heeft verloren: [10-20 %]* in het segment voor hoge capaciteit en [0-10 %]* in het segment voor lage capaciteit. Dit is toe te schrijven aan de concurrentiedruk van SIG, Krones en Sipa, die echter geen van drieën consistent aandeel winnen.

(239) In de periode 1998-2000 heeft het bedrijf in enkele regio’s bepaalde verliezen geleden, maar het heeft toen sterk geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling, wat in 1999 onder meer leidde tot de marktintroductie van de actis-barrièretechnologie en aseptische combimachines. Deze technologieën waren gericht op de markt voor

„gevoelige” producten (bier, melk en vruchtensappen) en uitbreiding van het bestaande marktpotentieel van

300 miljard eenheden voor dranken met en zonder koolzuur met ongeveer [...]* verpakkingseenheden. Deze gerichtheid wordt verder geïllustreerd door de besteding van ongeveer 39,3 miljoen EUR aan onderzoek en ontwikkeling, wat op circa 4,5 % van de totale verkoop neerkomt. Deze investeringen hebben Sidel in staat gesteld marktaandeel te winnen op het terrein van complete verpakkingslijnen en nieuwe marktmogelijk- heden geboden op het gebied van zuivelproducten, vruchtensappen en bier (111).

(240) Tetra heeft gesteld dat de Commissie de marktaandelen van Sidel heeft overdreven. Dat lijkt niet gerechtvaardigd. Het onderzoek van de Commissie en de analyse hebben bevestigd dat Sidel marktaandelen heeft van omstreeks [meer dan 50 %]*. Volgens Xxxxxx meest recente schattingen blijft zijn marktpositie zeer sterk, met een aandeel van omstreeks [60-70 %]* gerekend naar de verkopen in de eerste drie kwartalen van 2001 en [50- 60 %]* op basis van geïnstalleerde machines.

(241) Verder heeft de marktanalyse van de Commissie be- vestigd dat de bedrijfstak van SBM-machines hoge winstmarges biedt. Uitgaande van cijfers die door Sidel en zijn economische adviseurs zijn aangeleverd, heeft Sidel gedurende de laatste drie jaar marges van circa [...]* behaald op zijn SBM-machines voor hoge capaciteit. In zijn antwoord stelt Xxxxx dat ten eerste de marges van Sidel de laatste vier jaar met [...]* zijn teruggegaan en ten tweede brutomarges van deze orde geenszins ongewoon zijn maar nodig zijn om riskante uitgaven voor onder- zoek en ontwikkeling terug te verdienen en personeels- en andere kosten te dekken. De indicatie uit de analyse van de Commissie is evenwel dat voor de betrokken bedrijfstak Sidel relatief hoge marges heeft. Het verschil tussen de lagere marges van Sidel op de meer concur- rerende markt voor machines met lage capaciteit met de hogere op de meer gesloten markt voor machines met hoge capaciteit vormt een indicatie voor een zekere marktmacht van Sidel in dit laatste segment.

(242) Een groot deel van de klantenkring beschouwt Sidel nog steeds als het bedrijf dat de beste SBM-machines biedt in termen van kwaliteit en technische service, betrouwbaar- heid, flexibiliteit, duurzaamheid en productiviteit. Ver- scheidene grote klanten hebben daarom de beleidslijn dat uitsluitend Sidel-machines worden aangeschaft. Bo- vendien fabriceert Sidel als enige bepaalde specifieke machinetypen zoals machines met extreem hoge capaci- teit (tot 50 000 fpu).

(243) Verder maakt een aanzienlijk percentage van de verkoop aan SBM-machines bij Sidel (ongeveer [...]*) deel uit van complete lijnen voor flesverpakking. Om aan de stijgende vraag van bottelaars naar geïntegreerde opstel- lingen tegemoet te komen, kan Sidel afnemers een breed dienstenscala bieden variërend van uitgebreide expertise voor het ontwerpen van primaire verpakkingen (Shapes Design Department, Moulds Design Department, Blowing Test Center) tot geautomatiseerde en daardoor extra veilige systemen voor het mengen van productin- grediënten (Guérin), hoogwaardige machines voor blaas- vormen, innovatieve afvulmethoden (Combi), manage- mentsystemen voor productiestromen (Gebo) tot com- plete ontwerpen voor verpakkingslijnen en installatie van een kant-en-klare opstelling tot en met foliewikkel- machine en palletiser.

(244) Sidel heeft een wereldwijd net van 25 serviceorganisaties. Het bedrijf biedt zijn afnemers jaarlijks ongeveer 12 000 uur opleiding in zeven over de hele wereld verspreide opleidingscentra. In 1999 kwam de totale omzet van Sidel voor 63 % uit machines, voor 18 % uit complete lijnen en voor 19 % uit diensten (112).

(111) Jaarverslag 1999 van Sidel (1999), blz. 3.

(112) Xxxxxxxxxxx 0000 van Sidel (1999), blz. 8, 27; The World of PET, blz. 32.

(245) In zijn antwoord (113) en bij de hoorzitting heeft Xxxxx sterk benadrukt dat Sidel zich moet verweren tegen een harde concurrentie door de drie fabrikanten op het gebied van machines met hoge capaciteit en gesteld dat de kwaliteiten van Sidel niet voldoende zijn voor de opvatting van de Commissie dat het bedrijf zich onaf- hankelijk van de concurrenten en klanten kan opstellen, zodat van een machtspositie ook op het terrein van machines met hoge capaciteit dus geen sprake is. Met name heeft Tetra gesteld dat de markt voor SBM- machines met hoge capaciteit wordt gekenmerkt door opeenvolgende cycli van innovatie en imitatie. Octrooien van betekenis komen in deze bedrijfstak niet voor en de concurrentie heeft in het verleden machines van Sidel kunnen namaken. Veel van Sidels innovaties zijn na acceptatie door de markt binnen twee tot drie jaar geïmiteerd. De drie concurrenten van Sidel in het marktsegment van machines met hoge capaciteit kunnen met Sidel concurreren en voor alle capaciteiten van de Sidel-machines alternatieven aanbieden, uitgezonderd misschien de hoogste snelheden van 50 000 flessen per uur. Tetra heeft in dit verband een vergelijkend overzicht gemaakt tussen de machines en diensten van Sidel en die van de concurrenten en geconcludeerd dat de voornaamste drie rivalen, SIG, Krones en SIPa, in ieder opzicht met Sidel kunnen concurreren, met inbegrip van machinecapaciteit en services. Het marktonderzoek heeft deze opvattingen van de aanmeldende partij niet onder- steund. Bij de hoorzitting bijvoorbeeld stelde Tetra dat SIPa machines voor heet afvullen en brede halsopenin- gen kan aanbieden, maar dat is onjuist. Xxxxx probeerde ook de investeringen van Sidel voor onderzoek en ontwikkeling geringer voor te stellen. De Commissie is evenwel gebleken dat Sidel in 1998 [...]* aan onderzoek en ontwikkeling besteedde, wat volgens zijn voorzitter, dhr. Xxxxxxx, „ons een grote voorsprong geeft op onze voornaamste concurrenten.” (114).

(246) De Commissie onderschrijft de mening van Xxxxx dat de positie van Sidel op het segment van SBM-machines met hoge capaciteit geen dominante is, maar ze concludeert wel dat deze positie een zeer sterke is en dat Sidel op dit terrein in de EER zowel als wereldwijd het leidende bedrijf is. Met name geldt nog steeds dat, zoals door de marktanalyse van de Commissie werd bevestigd, de Sidel-machines met zeer geavanceerde technieken wer- ken en op de markt een uitstekende reputatie hebben. Sidel-klanten hebben in reactie op de enquête van de Commissie bevestigd dat Sidel een voorsprong had op de concurrentie op de punten machinekwaliteit, omvang en grondigheid van kwaliteitstoetsing, het opheffen van storingen, flesontwerp en jarenlange ervaring.

(247) Voor de kleinere bedrijven die actief zijn binnen het segment van de SBM-machines met kleinere capaciteit wordt intrede op de markt voor machines met grote capaciteit nog steeds door technologische belemmerin- gen onmogelijk gemaakt. Sidel is nog altijd de enige

(113) antwoord, punt 43.

(114) Originele Franse tekst: „nous placent loin devant nos principaux concurrents”, interview op 13 april 1999.

leverancier van bepaalde soorten machines, zoals die voor 50 000 fpu. En ten slotte geeft het marktaandeel dat Sidel heeft in vergelijking tot de concurrenten een duidelijke indicatie van het leiderschap op de markt voor SBM-machines: aandeel op de markt voor SBM-machines met hoge capaciteit [60-70 %]*, (grootste concurrent [10-20 %]*); eerste plaats op de markt voor machines met lage capaciteit met een aandeel van [meer dan

30 %]*; op die van roterende machines met lage capaciteit [meer dan 70 %]*; op die van de totale markt voor SBM-machines met hoge en lage capaciteit [60- 70 %]*, gerekend naar capaciteit. De combinatie van deze factoren is een verdere indicatie van de vooraanstaande positie op het gebied van SBM-machines.

(248) De conclusie is daarom dat Sidel een leidende maar niet dominante positie inneemt bij SBM-machines met hoge en lage capaciteit. Sidel is het enige bedrijf dat het complete scala van SBM-machines kan aanbieden, van typen met zeer lage capaciteit tot de hoogste capaciteit toe, alles werkend met geavanceerde roterende tech- nieken.

2.2. Xxxxxx grote ervaring met aseptisch en niet- aseptisch afvullen van PET en de innovatieve combimachines

(249) Een effectief beheer van de combinatie van blaasvormen en afvullen is vooral belangrijk bij „gevoelige” producten als melk en vruchtensappen die schone of ultraschone verpakkingswijzen verlangen.

(250) Sidel fabriceert zowel aseptische (Xxxx) als niet-asepti- sche (alsim, Girondine) afvulmachines. Het aseptisch afvullen van PET is een betrekkelijk recente technologie die momenteel een snelle groei te zien geeft. Volgens de door Xxxxx overgelegde informatie is de vraag naar aseptische PET-afvulmachines het eerst opgekomen in Italië en Frankrijk maar inmiddels ook in de andere EER- landen toegenomen. Het totale volume aan geïnstalleer- de machines voor aseptisch afvullen van PET is in de periode 1998-2000 met [70-80 %]* gestegen (van [...]* machines tot [...]* machines), met een stijging van [30- 40 %]* van de geïnstalleerde machines alleen in het jaar 2000. Voor de komende paar jaar wordt een voortgaande marktgroei van [20-30 %]* per jaar ver- wacht, waarbij zich de sterkste toeneming zal voordoen in de landen waar momenteel nog niet veel aseptische afvulmachines zijn geïnstalleerd.

(251) Het in 1999 door Sidel verworven bedrijf Rémy was een van de eerste fabrikanten van aseptische PET- afvulmachines en een leider op het gebied van aseptische PET-technologie. Vóór 1998 waren maar vier bedrijven van betekenis op deze markt actief: Procomac ([30- 40 %]*), Serac ([20-30 %]*), Sidel/Rémy ([30-40 %]*) en Tetra ([0-10 %]*). Tussen 1998 en 2000 zijn daar vijf succesvolle nieuwkomers aan toegevoegd: Krones, SIG, KHS-Kloeckner, Stork and GEa. Tezamen hebben deze [40-50 %]* van de markt voor aseptisch afvullen van PET veroverd.

(252) In 2000 had Sidel op het terrein van machines voor aseptisch afvullen van PET een marktaandeel in de EER van [20-30 %]* gemeten naar het aantal geïnstalleerde machines of [10-20 %]* gemeten naar het aantal flessen per uur. Nemen we hier Sidels verkoop van aseptische PET-afvulmachines als maatstaf in de periode 1998- 2000, dan is de uitkomst lager: [0-10 % marktaandeel]* (één machine). In datzelfde jaar was het marktaandeel van Procomac ongeveer [30-40 %]*, van Krones [20- 30 %]*, van Tetra [10-20 %]*, van SIG [10-20 %]* en van KHS-Kloeckner, Stork en GEa elk [0-10 %]*.

(253) Tetra schat dat de gemiddelde afvulsnelheid van de machines die worden verkocht door KHS-Kloeckner, Stork en GE en tegenwoordig ook Sidel in hetzelfde bereik liggen van 12 000-13 000 fpu. alleen de machi- nes van Procomac (met 12 000-20 000 fpu) en Krones (20 000 fpu) zijn sneller en alleen van SIG heet de machine langzamer te zijn (6 000 fpu). Uit informatie van Sidel blijkt evenwel dat bij zijn ultracleane aseptische PET-afvultechnologie met flowmetertoevoer (115) snelhe- den tot [...]* (gefermenteerde melk, 100 ml), [...]* (gepasteuriseerde volle melk, 1 l) en [...]* (sinaasappelsap met vruchtenmoes, 1 l) haalbaar zijn. Flowmetertoevoer houdt in dat het vullen gebeurt zonder contact tussen spuitmond en verpakking, wat de kans op besmetting reduceert.

(254) Sidels technologie op het gebied van aseptisch afvullen is in 1999 verder versterkt door de doorbraak van de innovatieve combitechnologie, die het mogelijk maakt op één machine PET-flessen te blazen, te vullen en af te sluiten. Ten opzichte van een lijn met een SBM- en een afvulmachine biedt een combi de klant veel voordelen op het punt van beslag aan vloerruimte en kostenbespa- ring. Met name de voor „gevoelige” producten als sappen en vloeibare zuivelproducten ontwikkelde Combi SRU (niet-aseptisch ultraclean) en SRa (aseptisch) maken het drankenproducenten mogelijk „gevoelige” producten in PET-flessen te verpakken met een geïntegreerde machine die de kans op besmetting verkleint. De Combi SRU, een combimachine die werkt met een ultracleane maar niet aseptische omgeving, heeft een capaciteit van [...]* ([...]* matrijzen), [...]* ([...]* matrijzen) tot [...]* ([...]* matrijzen). De verkoop van combimachines is van [...]* in 1998 gestegen tot [...]* in 1999. Sidel heeft in de EER [...]* combimachines verkocht. Sidel heeft verder een volkomen aseptische combimachine ontwikkeld, de Combi SRa, die in de EER al op de markt wordt gebracht en die toegepast gaat worden voor het aseptisch afvullen van sappen met lange houdbaarheid en zuivelproducten.

(115) In het bijzonder Sidels 8100-reeks, 8200-reeks en 8300-reeks. Zie The World of PET, blz. 21.

(255) Tetra heeft gesteld en het onderzoek van de Commissie heeft bevestigd dat andere concurrenten van Sidel even- eens recentelijk zijn begonnen hun eigen combimachines aan te bieden. Momenteel kunnen drie andere leveran- ciers een combimachine leveren, maar slechts één andere biedt een aseptische machine aan: Sipa, in samenwerking met Procomac als maker van het afvuldeel. Sidels combi is de eerste die in de EER op de markt wordt gebracht.

2.3. De andere PET-activiteiten van Sidel

(256) Behalve SBM-machines, barrièretechnologie en afvul- machines, levert Sidel volgens Tetra ook wereldwijd een scala van ondersteunende uitrusting (voornamelijk transportbanden), verpakkings- en wikkelmachines (di- verse machines die afzonderlijke verpakkingseenheden bundelen voor verzending) en verwante diensten aan allerlei bedrijfstakken. Dit type uitrusting omvat met name transportbanen (met perslucht en mechanisch) die de afzonderlijke verpakkingen tussen de verschillende bewerkingsstadia van een verpakkingslijn overbrengen, machines die de afgevulde verpakkingen klaarmaken voor verzending (als krattenbeladers, inhoesmachines, palletisers, dozenrobots en aanlijmmachines); depalleti- sers die pallets met lege verpakkingen klaarmaken voor de volgende vulbewerking en regelsystemen die nodig zijn voor het onderling afstemmen van de verschillende onderdelen van een productielijn.

(257) Sidel levert deze producten aan afnemers in diverse bedrijfstakken, in het bijzonder die van vloeibare levens- middelen, van niet-vloeibare levensmiddelen, van schoonheids- en gezondheidsartikelen en van schoonmaakmiddelen. Sidels goede positie op deze markten wordt weerspiegeld in zijn marktaandeel, dat volgens Tetra in het algemeen niet boven [20-30 %]* ligt maar bij verdere uitsplitsing van de markt hoger zou kunnen zijn.

(258) De Commissie merkt op dat Sidel zeer goed in staat is op maat gesneden oplossingen te bieden voor productie- lijnen op het punt van transportwijzen, uitrichten, uitsplitsen, vergaren, overdragen, distribueren en opvoe- ren, alsook voor analysesystemen voor het lokaliseren en corrigeren van storingen. Het bedrijf beschikt hiertoe over de Sidel Test and Simulation Centers, waarvan Krones en enkele kleinere, meer lokale centra de voor- naamste concurrenten zijn.

2.4. Conclusie

(259) Op grond van het voorgaande wordt geconcludeerd dat Sidel een leidende positie inneemt op de markt voor SBM-machines met hoge en met lage capaciteit, ongeacht de uitsplitsing naar consumptiesegment, en een sterke positie bij andere PET-verpakkingsmachines, in het bij- zonder aseptische afvulmachines, ondersteunende uit- rusting en bijbehorende diensten.

3. HET VERWERVEN VaN EEN MaCHTSPOSITIE OP DE MaRKT VOOR PET-VERPaKKINGSMaCHINES, MET NaME SBM-MaCHINES, EN VERSTERKING VaN DE MaCHTSPOSITIE OP DIE VaN KaRTONVERPaKKINGS- SYSTEMEN

(260) Niettegenstaande Tetra’s bewering in de aanmelding en nadien dat de transactie alleen van invloed is op de sector van PET-verpakkingsmachines (en daarvan in het bijzonder SBM-machines, barrièretechnologie en aseptische afvulmachines) is het in het licht van het voorgaande duidelijk dat ze in de eerste plaats moet worden gezien als een fusie tussen het dominante bedrijf op het gebied van machines voor kartonverpakking en het leidende bedrijf op het gebied van machines voor PET-verpakking — twee nauw verwante markten met aanzienlijke consequenties voor de sector van verpakkin- gen voor vloeibare levensmiddelen. In een aanzienlijk aantal reacties op de marktanalyse van de Commissie (waaronder reacties van concurrenten en, wat veelzeg- gender is, van afnemers) wordt de concentraties vanuit dat standpunt bezien en wordt blijk gegeven van be- zorgdheid over de toekomstige marktkracht van de gefuseerde onderneming.

(261) De concentratie zou de machtspositie van de combinatie op de markt voor machines voor kartonverpakking en kartons versterken en de combinatie in staat stellen een machtspositie te verwerven op de markt voor PET- verpakkingsmachines, in het bijzonder bij SBM-machi- nes met hoge en lage capaciteit. De combinatie van twee zulke machtsposities op twee aangrenzende markten zou de gefuseerde onderneming de mogelijkheid bieden zijn positie te versterken in de sector van apparatuur voor het verpakken van vloeistoffen, met name van

„gevoelige” producten (vloeibare zuivelproducten, sap- pen, vruchtendranken, thee- en koffiedranken) en de al bestaande dominanties uit te bouwen.

(262) Versterking en verwerving van een machtspositie zouden plaatsvinden langs een aantal wegen waaronder horizon- tale en verticale effecten en in het bijzonder door het benutten van bestaande dominantie en het elimineren van huidige en potentiële concurrentie vanuit aangren- zende markten.

3.1. Horizontale effecten op de markt voor PET- uitrusting

(263) De voorgestelde transactie heeft directe horizontale consequenties, want beide partijen zijn actief op drie

worden versterkt. Door de machtspositie van de combi- natie op het gebied van machines voor aseptisch karton verpakken en aseptische kartons als hefboom te gebrui- ken, kan deze positie tot het niveau van dominantie worden uitgebreid.

3.1.1. SBM-machines

(264) De Commissie heeft geconcludeerd dat de markt voor SBM-machines in grote lijnen te verdelen is in SBM- machines met hoge capaciteit (van meer dan 8 000 fpu) en met lage capaciteit (minder dan 8 000 fpu).

3.1.1.1. SBM-machines met hoge capaciteit

(265) De transactie zou niet via horizontale effecten direct de leidende positie van Sidel op de markt voor SBM- machines met hoge capaciteit versterken, want Tetra is op dit marktsegment niet actief. De fusie zou echter wel Tetra als potentiële concurrent op de markt voor SBM- machines met hoge capaciteit elimineren. Door de aankoop van Sidel vervalt Tetra als potentiële nieuw- komer op de markt voor SBM-machines met hoge capaciteit en concurrent op andere terreinen van PET- machines. In feite verwerft Tetra dan immers de leidende leverancier van SBM-machines met de meest geavanceer- de technologie en het omvattendste productenscala. In die situatie zou Xxxxx geen behoefte meer hebben aan het ontwikkelen van een eigen PET-technologie.

3.1.1.2. SBM-machines met lage capaciteit

(266) Op de markt voor SBM-machines met lage capaciteit doen zich aanzienlijke horizontale overlappingen voor. De transactie zou resulteren in een gecombineerd markt- aandeel van [50-60 %]* ([30-40 %]* voor Sidel (116) en [20-30 %]* voor Tetra) uitgaande van de capaciteit van de in de periode 1998-2000 verkochte machines. Voornaamste concurrenten op deze markt zijn aDS met een globaal marktaandeel van [10-20 %]*, Urola met [0- 10 %]*, Sipa met [0-10 %]* en SIG met [0-10 %]*.

afzonderlijke productmarkten: SBM-machines (met lage

capaciteit), barrièretechnologie en aseptische PET-afvul- machines. De hieronder behandelde horizontale effecten zouden de positie van de combinatie op deze drie markten versterken. Het is daarom belangrijk ze reeds hier te analyseren en aan te tonen dat de nu al sterke positie van Sidel via de fusie onmiddellijk verder zou

(116) Volgens Xxxxxx meest recente schattingen (augustus 2001) was zijn marktaandeel op het gebied van machines met lage capaciteit hoger: [40-50 %]* gerekend naar de verkoop in 2001. Volgens Xxxxx’x eigen schattingen zowel als de analyse van de Commissie blijft Xxxxx’x marktaandeel onveranderd [op 20- 30 %]*, gerekend naar de verkoopcijfers in het jaar 2001.

(267) Tetra stelt dat deze horizontale overlapping geen concur- rentieverstoringen zou leveren. De SBM-machines van Sidel en Tetra zijn binnen het segment van machines met lage capaciteit niet de meest overeenkomende substituten want er zijn grote verschillen in technologie, prijs en afnemersperceptie. De partijen hebben dan ook in de EER geen enkele klant gemeen en doen niet mee aan dezelfde inschrijvingen. Het segment van machines met lage capaciteit wordt gekenmerkt door veel concur- rentie die een prijsverhoging van Tetra/Sidel zou kunnen benutten om het eigen marktaandeel uit te breiden, en dat terwijl er capaciteitsbeperkingen noch aanzienlijke belemmeringen voor toetreding tot deze markt lijken te zijn.

(268) Het marktonderzoek en de analyse van de Commissie hebben de opvatting van Tetra slechts in beperkte mate bevestigd. Inderdaad lijken de SBM-machines met lage capaciteit van Sidel en Tetra althans qua technologie, reputatie en in de opvattingen van afnemers niet de meest overeenkomende substituten. Bij het marktonder- zoek bleek dat de Sidel-machines wordt ervaren als ingewikkelder (met roterende technieken in plaats van de lineaire opzet van de Tetra-machines), kwalitatief beter en in het algemeen duurder dan de Tetra-ty- pen (117). Deze laatste worden gezien als SBM-machines voor eerste gebruikers met eenvoudiger werk. Op de totale markt voor SBM-machines is hun rol marginaal. Niettegenstaande de herhaalde bewering van Tetra dat de partijen niet naar dezelfde inschrijvingen meedingen, heeft Sidel bij [...]* van de [...]* gelegenheden dat het bedrijf sinds 1998 zonder succes offerte heeft gedaan, Xxxxx als winnaar aangemerkt. Hoewel het bij deze [...]* offertes deels kan gaan om inschrijvingen waarvoor Sidel niet eens is uitgenodigd, geeft de exacte lijst van de biedingen de indruk dat bij ten minste enkele van deze gelegenheden Sidel en Tetra offertes afgaven voor dezelfde klant. Het is dus onjuist om te stellen dat Xxxxx’x en Sidels SBM-machines met lage capaciteit in de EER in het geheel niet met elkaar concurreren op dezelfde afnemersmarkt. Verder hebben de partijen aangegeven dat ze voor hun machines met lage capaciteit buiten de EER afnemers gemeen hebben.

3.1.1.3. Conclusie

(270) Na de fusie zou Tetra/Sidel in beide marktsegmenten, voor hoge en voor lage capaciteit, een marktaandeel hebben van [60-70 %]* of meer. Het zou daarmee de verreweg grootste leverancier zijn binnen het hele scala van SBM-machines van de eenvoudigste typen met lage capaciteit tot en met die met de hoogste capaciteit en de meest geavanceerde technologie.

3.1.2. Barrièretechnologie

(271) Zoals al bij de bepaling van de markt is uiteengezet, zijn er momenteel een aantal verschillende barrièretechnolo- gieën die een oplossing bieden voor het zuu- rstofdoorlatende karakter van PET. Coatingtechnieken worden al in de praktijk toegepast en aanzienlijke aantallen flessen worden hiermee zowel door dranken- producenten zelf als door converters gefabriceerd en gebruikt voor met name sappen, vloeibare zuivelproduc- ten en in beperkte mate bier. Plasmatechnieken worden ook reeds aangeboden, maar deze verkeren nog in de eerste stadia van toepassing. Speciale PET-kwaliteiten (met verbeterde barrière-eigenschappen) zijn nog niet op de markt gebracht, maar de verwachting is dat dit binnen een jaar gaat gebeuren.

(272) De partijen zijn beide actief op het gebied van plas- matechnologie. Het betreft hier bewerkingen die flessen in een aparte stap volgend op het blazen in speciaal voor dit doel ontwikkelde machines ondergaan.

(273) Sidel heeft kortgeleden de eigen actis-typen op de markt gebracht. actis is een met koolstof werkende technologie waarbij op de binnenkant van de fles een bruinachtig getinte laag wordt aangebracht. Dit gebeurt met behulp van een roterende techniek waarmee snelheden van 10 000 flessen per uur haalbaar zijn. In de Verenigde Staten is het proces door het FDa goedgekeurd. actis is inmiddels leverbaar en te koop, maar niettegenstaande de hoge verwachtingen van Sidel, dat meende er honder- den van te kunnen afzetten, heeft Sidel tot dusver niet meer dan [...]* [...]* actis-machines verkocht. Sidel heeft

(269) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat

verder onder de naam actis

Lite een speciale versie

de transactie de concurrentie op de markt voor machines met lage capaciteit zou reduceren. Terwijl momenteel geen enkele afzonderlijke leverancier er een marktaan- deel heeft van meer dan [30-40 %]*, zou na de fusie de dan ontstane combinatie verreweg de grootste marktpar- tij zijn met marktaandelen van de orde van 60 %. Er zouden nog verscheidene concurrenten overblijven, maar geen ervan met meer dan [10-20 %]* marktaandeel.

(117) Volgens cijfers die door de partijen zijn verstrekt zijn de machines van Sidel inderdaad over de hele lijn duurder dan die van Tetra. Het prijsverschil is echter niet zo groot dat dit positionering van de machines als twee uitersten op de markt voor machines met lage capaciteit rechtvaardigt.

van de actis-technologie ontwikkeld die een bijna onzichtbare, geelachtige tint levert en daardoor geschik- ter is voor sappen.

(274) Tetra is op plasmagebied actief met de eigen Glaskin- technologie en op het gebied van coatingtechnieken aanwezig met preforms met verbeterde barrière-eigen- schappen onder de naam Sealica. Glaskin van Tetra is een transparante SiOX-coating die op de binnenzijde van de fles wordt aangebracht met machines die snelhe- den tot 12 000 flessen per uur kunnen halen. De technologie wordt sinds kort op de markt aangeboden. Sealica is een coatingtechnologie waarbij flessen door

middel van gecombineerd spuitgieten van een speciale via de royalty-overeenkomsten voor een gestage en

barrièreverbeterende buitenlaag worden voorzien. De

winstgevende inkomstenstroom zouden zorgen.

als

preforms worden vervolgens op gewone SBM-machines geblazen. Ook Sealica werd nog pas sinds kort commer- cieel aangeboden, maar Xxxxx heeft inmiddels het com- merciële besluit genomen met deze techniek te stoppen (118).

(275) Op de totale markt voor barrièretechnologieën zouden de partijen na fusie door de combinatie van technolo- gieën een marktaandeel bereiken van ongeveer [10- 20 %]* van het totale aantal in 2000 met verbeterde barrière-eigenschappen geproduceerde flessen.

(276) Enkele marktdeelnemers hebben in hun reacties op de enquête van de Commissie hun zorg uitgedrukt over de positie die de partijen door combinatie van hun plasmatechnologieën verwerven. Ook bij de hoorzitting is dit aan de orde gesteld. Deze marktpartijen zien plasmatechnieken als de meest geavanceerde en uit kostenoogpunt aantrekkelijkste bestaande barrièretech- nologie. In één reactie op de marktanalyse van de Commissie is bijvoorbeeld gesteld dat plasmatechnieken op langere termijn de enige kosteneffectieve aanpak bieden en de enige technologie zijn die voor hogesnel- heidlijnen zowel geschikte als financieel aantrekkelijke oplossingen leveren. Een bedrijf dat op het gebied van barrièretechnologie werkt stelde „in technisch opzicht zal de barrièretechnologie PET in de loop van twee à drie jaar geschikt maken voor het verpakken van vloeibare zuivelproducten en sappen. Door de stijgende vraag wordt het materiaal naar verwachting goedkoper waar- door kartonverpakking waarschijnlijk marktaandeel aan PET-verpakking verliest. Niet alleen kostenoverwegingen en verpakkingskwaliteit maar waarschijnlijk ook het streven naar hergebruik van PET-verpakkingen zal bepa- len in hoeverre dit materiaal de markt voor kleinverpak- kingen voor melkdranken en sappen penetreert. De door Sidel en Tetra aangeboden twee barrièretechnologieën zijn de enige met een bewezen geschiktheid voor recycling in het kader van bestaande PET-stromen. als is aangetoond dat de kosten-batenverhouding voor sappen en melkdranken verantwoord is, bieden deze technieken de PET-verwerkers de uit oogpunt van kosten en recyc- ling gunstige oplossing.”.

(277) Vanuit het standpunt van de kostenaspecten zijn plas- matechnieken, met name die van de door Sidel reeds op de markt gebrachte actis-machines, aantrekkelijk. De prijs van deze machines is [...]* EUR, wat door de klant niet als een grote investering wordt ervaren. Sidel verlangt van de afnemer daarnaast een royalty voor het gebruik. Dit aspect is belangrijk, want „het biedt Sidel een over lange perioden doorgaande stabiele inkomstenbron, die niet afhangt van de cyclisch fluctuerende vraag naar en verkoop van machines en de inkomstenstroom daaruit” (119). „... als actis echt ingang vindt, dient het te leiden tot een flink aantal geïnstalleerde machines die

model kan hier ... de sector van aseptisch karton verpakken dienen,... waar een machine met een beschei- den marge (of zelfs zonder winstmarge) aan de afnemer wordt verkocht en de winst komt van de contracten voor langetermijnonderhoud of materiaallevering die met de verkoop van de machine zijn verbonden.” (120).

(278) Er zijn echter ook marktdeelnemers die de opvattingen van de partijen hebben bevestigd dat plasmatechnieken aanzienlijke nadelen hebben en nog in een ontwik- kelingsstadium verkeren en dat er nog flinke technische problemen als bladderen bij verhitting onder druk. Een technische beperking van de actis-techniek van Sidel is de (amber) tint, die voor bierflesjes geen bezwaar is maar de techniek minder geschikt maakt voor andere toepassingen.

(279) De partijen hebben herhaaldelijk onderstreept dat het combineren van de actis-machine van Sidel met het (ongekleurde) Glaskin plasmamateriaal van Tetra niet mogelijk is en het combineren van de technologieën van de partijen geen verbeterde „winnende” plasmabarrière kan opleveren. Gezien de technische complexiteit van deze markt was het niet mogelijk deze stelling te bevestigen of te ontkrachten.

(280) Op een afzonderlijke „plasmamarkt” zijn de partijen wel de twee voornaamste leveranciers, maar ook daar worden zij geconfronteerd met concurrentie van Krones/ Coca Cola (met een reeds gevestigde technologie: Best- pet) en andere concurrenten van buiten de EER die zich op deze markt willen gaan richten. In zijn antwoord op de mededeling van punten van bezwaar draagt Xxxxx dan ook materiaal aan waaruit blijkt dat [...]* beschikt over een plasmabarrièretechnologie die in het teststadium verkeert en een ander bedrijf, [...]*, een geoctrooieerde plasmatechnologie heeft ontwikkeld.

(281) Ten slotte is er ook de binnen de bedrijfstak op brede schaal onderschreven opvatting dat de opkomst van PET-samenstellingen met verbeterde barrière-eigen- schappen uiteindelijk de winnende aanpak zal leveren. Zo’n verbeterde PET-hars zou geen speciale machines verlangen maar dienen om gewone preforms te maken met de vereiste barrièrekenmerken, die vervolgens op standaard SBM-machines geblazen kunnen worden. Het onderzoek van de Commissie heeft bevestigd dat zulke oplossingen bijzonder aantrekkelijk zijn vanuit zowel technisch als commercieel opzicht. Verder bleek hierbij dat zulke technologieën waarschijnlijk al in de naaste toekomst op de markt gebracht gaan worden.

(118) antwoord, punt 59.

(119) Zie JP Morgan London, actualiteiten over Sidel d.d. 20 februari 2001, blz. 12.

(120) Idem, blz. 13.

Conclusie

(282) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat de combinatie van de plasma- en coatingtechnologieën van de partijen de positie van de door fusie ontstane onderneming op de markt voor barrièretechnologieën aanzienlijk zou versterken (het door fusie gevormde bedrijf zou beschikken over twee geavanceerde en bewezen plasmatechnologieën), maar niet in een mate die de entiteit een machtspositie op het terrein van barrièretechnologie zou verschaffen.

3.1.3. Aseptische afvulmachines

(283) Tetra en Sidel zijn beide actief op het gebied van machines voor het aseptisch afvullen van PET en er treedt dus een directe horizontale overlapping van hun activiteiten op deze markt op.

(284) Tetra is in de sector van PET-afvulmachines gestart met de aankoop van de vereiste technologie van een Italiaans machinebouwbedrijf. De machines worden geprodu- ceerd in Italië en de verkoop ervan wordt verzorgd door de algemene verkoopvestigingen van Tetra in elk land, waarvan enkele beschikken over specialisten op het terrein van het afvullen van kunststofflessen. Tetra’s machine voor aseptisch afvullen van PET, de RFa-40, is te gebruiken voor flessen van 0,2-1,5 liter en heeft een capaciteit van 12 000 fpu. De RFa-40 is vooral geschikt voor dranken met een hoog zuurgehalte (sappen) maar is in azië met succes toegepast voor het afvullen met theedranken met een laag zuurgehalte. Tetra stelt dat de RFa-40 niet bruikbaar is voor het afvullen van vloeibare zuivelproducten. Het bedrijf heeft in de EER in 2000 [...]* van de machines verkocht, wat een omzet van ongeveer [...]* vertegenwoordigde. Over de hele wereld genomen zijn van de machine [...]* exemplaren geïnstal- leerd.

(285) Sidel is actief op het terrein van machines voor het afvullen van PET via het dochterbedrijf Xxxx, dat in de aseptische technologie een leidende rol speelt. Het centrum voor dit type machines van het bedrijf is de vestiging in Octeville-sur-Mer, Frankrijk. Xxxx was een van de eerste leveranciers op de markt voor aseptisch afvullen van PET en heeft nu een algemeen erkende marktpositie en een uitstekende reputatie — het is een

„naam” op de aseptische markt. In 2000 is Xxxx gecombineerd met Sidels gecentraliseerde commerciële staf voor de verkoop van SBM-machines. De laatste drie jaar heeft Sidel in de EER [...]* aseptische afvulmachines afgezet. Verder heeft Sidel een aseptische combimachine op de markt gebracht, de Combi SRa, waarmee de bewerkingen van blazen, afvullen en sluiten van PET- flessen in één machine zijn geïntegreerd. In 2001 heeft Sidel in de EER [...]* aseptische combimachines verkocht.

(286) aseptisch afvullen van PET is een betrekkelijk nieuwe technologie die volgens de partijen nu een fase van snelle groei ingaat. In de aanmelding stelt Xxxxx dat het totale

aantal geïnstalleerde aseptische PET-afvulmachines in de EER in 2000 [40-50]* bedroeg. Volgens de aanmelding was dit aantal in de periode 1997-2000 drastisch gestegen [met 70-80 %]* en was een verdere groei van [20-30 %]* per jaar te verwachten. Op de markt voor aseptisch afvullen van PET zijn verschillende bedrijven actief, waarvan (naast de twee partijen) Procomac, Serac en Krones de voornaamste zijn.

(287) Gezien de zeer geringe omvang van de markt (in de hele EER slechts [40-50]* geïnstalleerde machines) kunnen berekeningen van marktaandelen op basis van verkoo- pcijfers voor een jaar misleidend zijn. Tetra heeft voorge- steld bij de berekening van marktaandelen uit te gaan van aantallen geïnstalleerde exemplaren en de gemiddelde verkoopcijfers per jaar tussen 1998 en 2000.

(288) Volgens de in de aanmelding geleverde cijfers heeft Tetra in de EER gerekend naar capaciteit een marktaandeel van [0-10 %]* van het totaal aan geïnstalleerde machines geleverd en Sidel [10-20 %]*. De fusie zou dus voeren tot een combinatie met een marktaandeel van [20- 30 %]* van de geïnstalleerde machines (en [10-20 %]* van de nieuwverkoop, naar capaciteit gerekend, in de periode tussen 1998 en 2000). Procomac heeft [30- 40 %]* van de geïnstalleerde machines geleverd, Serac [10-20 %]* en Krones [10-20 %]*. Van de totale verkoop tussen 1998 en 2000 is [30-40 %]*, [0-10 %]* en respectievelijk [30-40 %]* geleverd door deze drie con- currenten. Tetra stelt dat sinds 1998 verscheidene nieuw- komers zich op de markt hebben gericht en er bijna [40- 50 %]* van de tussen 1998 en 2000 behaalde totale omzet hebben veroverd.

(289) De Commissie erkent het feit dat nieuwkomers in de jaren na 1998 een deel van de markt hebben verworven, maar het aantal machines dat in totaal wordt verkocht is zo laag dat het belang van jaarlijkse verkoopcijfers voor de beoordeling van marktaandelen lastig te bepalen is (121). Verder dient te worden bedacht dat de combi- machine van Sidel, een bijzonder innovatief product, pas zeer kortgeleden is geïntroduceerd en nog niet zijn volle markteffect heeft gesorteerd. Bovendien heeft Tetra in

(121) In zijn reactie van 17 augustus 2001 op een verzoek om informatie in het kader van artikel 11 heeft Sidel bijvoorbeeld geactualiseerde cijfers gegeven aangaande de wereldwijde markt voor aseptisch afvullen. Volgens Sidels berekeningen zijn in 2001 over de hele wereld [20-30]* machines verkocht, waarvan [...]* door Sidel, [...]* door Sirac en [...]* door Xxxxxxxx. Uitgaande van deze beperkte verkopen in 2001 is Procomac duidelijk marktleider met [20-30 %]* marktaandeel, terwijl Sidel tot [10-20 %]* en Tetra tot [0-10 %]* komt (in de eerste twee kwartalen van 2001 heeft Tetra geen enkele machine verkocht).

documentatie die het bedrijf bij de aanmelding aan de Commissie heeft verschaft aangegeven dat naar hun mening de markt voor machines voor aseptisch afvullen nog gefragmenteerd is, zonder duidelijke erkende leider. [...]* (122).

(290) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat de door de fusie tot stand komende combinatie een sterke positie zou innemen op de markt voor machines voor aseptisch afvullen van PET en daar tot de drie grootste zou behoren, met een marktaandeel van [30- 40 %]* van alle geïnstalleerde machines, beschikkend over de meest vooraanstaande technologie voor asep- tisch afvullen van PET, een zeer gewaardeerde „merk- naam” op aseptisch gebied en een internationale ver- kooporganisatie.

3.2. Verticale effecten

(291) De fusie zou ook aanzienlijke verticale effecten sorteren. Hij zou resulteren in de verticale integratie binnen de gefuseerde onderneming van drie verpakkingssystemen (karton, PET en HDPE) en kunnen leiden tot verticale uitsluiting van onafhankelijke converters.

(292) De fusie zou voeren tot een marktstructuur die onafhan- kelijke converters op de volgende wijzen zou kunnen uitsluiten: i) de gefuseerde onderneming zou de enige verticaal geïntegreerde onderneming zijn voor het ver- pakken van vloeibare levensmiddelen in karton (karton- verpakkingsmachines en karton op rollen), HDPE (EBM- machines en HDPE-flessen) en PET-verpakking (SBM- machines, barrièretechnologie, aseptische vulmachines, preforms en flessen); ii) de gefuseerde onderneming tweeledige positie als leverancier en concurrent van converters zou op de markt tot „channel conflict” kunnen leiden. Uitgaande van de eigen sterke marktposi- tie als leverancier van SBM-machines aan converters die in zekere mate afhankelijk zijn van Sidel, kan de gefuseerde onderneming wellicht de kosten van conver- ters opvoeren en hun marktpositie als leveranciers van preforms en kant-en-klare installaties marginaliseren. Tetra/Sidel zou wellicht gekoppelde aanbiedingen kun- nen maken van SBM-machines en preforms door bij- voorbeeld de succesvolle verkoopstrategie van Tetra op kartongebied toe te passen. Tetra/Sidel offreert dan de SBM-machine tegen een verlaagde prijs en recupereert de kosten door de afnemer te binden aan langlopende contracten voor levering van preforms van standaard- kwaliteit en met verbeterde barrière-eigenschappen. De gefuseerde onderneming zou afnemers wellicht ook kant-en-klare installaties kunnen bieden zonder in- schakeling van converters.

3.2.1. Verticale integratie van de gefuseerde onder- neming voor verpakken in karton, PET en HDPE

(293) Sidel is geen verticaal geïntegreerd bedrijf maar momen- teel eenvoudig een maker en leverancier van gespeciali- seerde machines die door converters wordt gebruikt voor het fabriceren van lege flessen van PET (op SBM- machines) of HDPE (op EBM- machines) en het vullen daarvan met vloeistoffen (machines voor aseptisch en niet-aseptisch afvullen van PET en HDPE). Sidel richt zich niet op de markten voor halfproducten (preforms) of verpakkingsmiddelen (de te maken flessen). alle leveranciers van PET-machines (Sidels voornaamste con- currenten zoals Sipa, SIG en Krones) hanteren dezelfde marktstrategie, met het accent veeleer op machines dan een verticaal geïntegreerde aanpak. Dit betekent niet dat leveranciers van machines geen complete verpakkingslij- nen in de vorm van kant en klare „turnkey”-installaties leveren: in opdracht van hun afnemers gebeurt dat in feite steeds meer. De partijen schatten (en het marktonderzoek heeft dat bevestigd) dat [20-30 %]* van de verkopen het karakter hebben van complete

„turnkey”-verpakkingslijnen. Zulke lijnen omvatten ech- ter alleen zaken als SBM-machines (en matrijzen), afvul- machines, transportbanen, etiketteermachines, enz. Ver- bruiksartikelen als preforms zijn niet in het aanbod opgenomen — leveranciers van PET-machines houden zich niet bezig met de „downstream”-verpakkingsmarkt en verkopen geen flessen.

(294) Deze marktopbouw heeft onafhankelijke bedrijven (con- verters of loonverpakkers) in staat gesteld hun speciale positie te verwerven. Zij kopen SBM-machines en matrij- zen van leveranciers van machines (voornamelijk van Sidel) en gebruiken die om lege PET- en HDPE-flessen te maken en te verkopen aan hun klanten: drankenpro- ducenten. Converters fabriceren ook preforms, welke ze verkopen aan drankenproducenten die over eigen installaties voor verwerking tot flessen en afvullen beschikken. Het grootste deel van de omzet van conver- ters komt uit de verkoop van preforms. Deze structuur van de bedrijfstak heeft drankenproducenten in staat gesteld op uiteenlopende wijze in hun verpakkings- behoeften te voorzien, met gebruikmaking van machines van verschillende leveranciers en soms ook door kant- en-klare flessen van converters te betrekken.

(295) Tetra daarentegen is een verticaal geïntegreerd verpak- kingbedrijf. Het is zelfs het „enige bedrijf ter wereld dat de levensmiddelensector een alomvattend scala van verwerkings- en verpakkingsapparatuur biedt” (123). Het aanbod van Tetra loopt van verwerkingsapparatuur tot

(122) Intern Tetra-document als bijlage 3 toegevoegd aan de aanmel- ding, in overeenstemming met punt 5.4, formulier CO.

(123) Xxxxx Xxxxxx jaarrekening 2000, blz. 15.

verpakkingsmachines en -materialen (het karton op rollen en PET in preforms en flessen op maat). In totaal bestrijken de activiteiten van Tetra upstream (preforms) en downstream (verpakkingen en flessen op maat) de volgende velden.

3.2.1.1. Kartonverpakking

(296) Tetra is marktleider, met een marktaandeel van om- streeks 80 % voor aseptische en 50 % voor niet- aseptische kartonverpakkingen. Tetra hanteert een be- drijfsstrategie die erop is gericht de afnemer een geïnte- greerde totaaloplossing te bieden die machines en ma- terialen (karton op rollen of aan vellen) omvat.

3.2.1.2. HDPE-flessen

(297) Tetra levert gefabriceerde HDPE-flessen voornamelijk aan zuivelbedrijven in het Verenigd Koninkrijk, die ze gebruiken voor het niet-aseptisch afvullen met gepasteu- riseerde melk en melk met lange houdbaarheid (124). Sidel maakt wel EBM-machines maar is niet als „down- tream-leverancier” actief en levert geen HDPE-flessen. Op deze laatste markt treedt Tetra op als converter: het bedrijf levert de geproduceerde flessen via een „gat-in- de-muur” aan aangrenzende zuivelbedrijven. Voor de flessenproductie gebruikt Tetra machines van Graham Engineering Corporation [...]* waarmee men deze

„downstream”-markt voor niet-aseptische HDPE-flessen in het Verenigd Koninkrijk een aandeel van [20-30 %]* heeft verworven (marktleider is de verpakker Nampack, met [60-70 %]*). Kortgeleden is Tetra ook in België met de leverantie van HDPE-flessen begonnen. Uit de marktanalyse van de Commissie komt naar voren dat Tetra een [...]* overeenkomst heeft met Graham Enginee- ring voor het gebruik van zijn EBM-machines in de EER. Marktpartijen hebben zich bezorgd getoond over de mogelijkheid dat de combinatie van Sidels positie op het gebied van EBM-machines met die van Tetra/Graham

(124) Melk met lange houdbaarheid is verse gepasteuriseerde melk met een houdbaarheid van ongeveer 90 dagen. Dit geeft het een positie tussen (aseptische) UHT-melk en verse melk (met een korte houdbaarheid) in.

concurrentieproblemen kan leveren wegens de zeer sterke positie van de gefuseerde onderneming op de markt voor EBM-machines in de EER (125).

3.2.1.3. PET-preforms, flessen en kunststofsluitingen

(298) Tetra is de op twee na grootste onafhankelijke preform- leverancier ter wereld, met een marktaandeel van [10- 20 %]* (126). De voornaamste leveranciers op deze markt zijn converters als Schmalbach (marktleider met [30- 40 %]*) en alpla. Verder heeft Tetra een eigen barrière- technologie (Sealica) geoctrooieerd die wordt toegepast voor de productie en afzet van preforms met verbeterde barrière-eigenschappen. Tetra heeft aangekondigd dat het met deze Sealica-technologie stopt. Het heeft het plan de productie van beperkte aantallen PET-flessen te starten met barrière-eigenschappen die zijn verbeterd met een andere eigen barrièretechnologie: Glaskin. Dit gaat hoofdzakelijk via „gat-in-de-muur”-arrangementen plaatsvinden (127). Bovendien is Tetra via de in 1999 verworven dochteronderneming Novembal actief op het gebied van kunststofsluitingen voor drankenflessen (128). Volgens door Xxxxx zelf verschafte cijfers had Novembal in 2000 in de EER een marktaandeel van [10-20 %]*.

(299) De gefuseerde onderneming zou op PET-gebied het hele gamma van benodigdheden kunnen leveren, zoals het overzicht van tabel 8 weergeeft.

(125) In de loop van het marktonderzoek van de Commissie heeft een groot zuivelbedrijf beweerd dat de partijen in de EER de enige leveranciers waren van EBM-machines die aseptische HDPE- flessen kunnen maken met handgrepen zoals die vooral voor grote melkpakken worden gebruikt. Bij het onderzoek van de Commissie bleek dat de Graham-machines, waarvoor Xxxxx in de EER de alleenvertegenwoordiging heeft, [...]* en de nieuwe Sidel [...]* inderdaad aseptische HDPE-flessen met handgrepen kunnen maken. Daarnaast kwamen echter twee andere produ- centen, Bekum en Techne, aan het licht die eveneens aseptische HDPE-flessen met handgrepen kunnen leveren. De Commissie besloot daarop de aanmeldende partij een aanvullende medede- ling van punten van bezwaar betreffende onder meer EBM- machines te zenden. In deze mededeling van 24 september 2001 is de oorspronkelijke mededeling aangevuld met een meer nauwkeurige beschrijving van de activiteiten van de partijen op het gebied van HDPE. In het licht van Xxxxx’x antwoord van 1 oktober 2001 en de analyse van de Commissie heeft de Commissie geconcludeerd dat de bezorgheden op het punt van dominantie op een potentiële markt voor machines voor het maken van aseptische HDPE-flessen met handgrepen door de aanwezigheid van andere marktdeelnemers waren weggenomen.

(126) In zijn antwoord stelt Xxxxx dat het eigen marktaandeel dichter ligt bij [0-10 %]* volgens de (op open markt gerichte) rekenwijze van de Commissie en dichter bij [0-10 %]* als de flessenproduc- tie bij drankenproducenten zelf wordt meegerekend.

(127) aanmelding, punt 172.

(128) Sluitingen zijn lucht- en waterondoorlatende afdichtingen voor verpakte producten waarmee men de verpakking kan openen en weer dichtdoen. Ze worden apart van de verpakking gefabri- ceerd.

Tabel 8

Activiteiten en marktaandelen op PET-gebied

Markt	Tetra	Sidel	Tetra + Sidel
Preforms	[10-20 %]*	Niet actief	[10-20 %]*
SBM (lage capaciteit)	[20-30 %]*	[30-40 %]*	[50-60 %]*
SBM (hoge capaciteit)	Niet actief	[60-70 %]*	[60-70 %]*
Barrièretechnologie	actief	actief	[10-20 %]*
aseptische PET-vulmachines	[0-10 %]*	[10-20 %]*	[20-30 %]*
Niet-aseptische PET-vulmachines	Niet actief	actief	<10 %
Ondersteunende en omverpakkingsmachines (129)	Xxxx actief	actief	<25 %
Kunststofflessensluitingen	[10-20 %]*	Niet actief	[10-20 %]*

(300) De combinatie van de activiteiten van de partijen zou resulteren in een gefuseerde onderneming met verticaal geïntegreerde productie op de gebieden karton- (Tetra), HDPE- (Sidels EBM-machines en Tetra’s flessenproductie en de [...]* overeenkomst met Graham Engineering over EBM-machines) en PET-verpakking (Tetra’s preforms en flessenproductie en de machines van Sidel). Geen enkel ander bedrijf in de sector van verpakkingen voor vloei- bare levensmiddelen is aldus geïntegreerd.

3.2.2. „Channel conflict” — mogelijke uitsluiting van converters

(301) De verticale integratie van de gefuseerde onderneming kan op de markt gemakkelijk tot een „channel conflict” leiden doordat de gefuseerde onderneming tegelijkertijd leverancier en concurrent van converters zou zijn. Eén converter merkte in zijn reactie op de marktanalyse van de Commissie op dat „de combinatie van Tetra Lavals preformcapaciteit en aseptische expertise met Sidels blaas/vul/sluitsystemen kan en zal mogelijk de markt voor blazen en afvullen bij de drankenproducenten zelf

domineren voor alle producten die in PET-flessen te verpakken zijn (uiteenlopend van melk tot isotonische dranken en sappen, enz.). alle PET-converters zullen

zich ernstig bezorgd maken hierover.” (130).

(302) Het „channel conflict” waarmee converters waarschijnlijk geconfronteerd gaan worden doordat ze voor de gefu- seerde onderneming tegelijk afnemer zijn (van Sidel) en concurrent (van Tetra), vloeit niet alleen maar voort uit de activiteiten van Tetra op de preformmarkt, ook al maken die activiteiten het „channel conflict” heel direct. Tetra’s activiteiten als leverancier van verpakkingen (in tegenstelling tot een leverancier van verpakkingsmachi- nes) in karton en HDPE maken het bedrijf een indirecte concurrent van converters op al hun terreinen. Zo werken converters momenteel samen met Sidel aan de ontwikkeling van innovatieve PET-ontwerpen die speciaal op de markten van vloeibare zuivelproducten en sappen gericht zijn, waar Xxxxx een belangrijke speler is op het gebied van zowel kartonverpakking als HDPE. Voor het introduceren van nieuwe producten op de markt moeten converters nauw samenwerken met Sidel, want de uiteindelijke verpakking wordt strekgeblazen op een Sidel-machine en moet voldoen aan strikte specificaties en gegarandeerde productiesnelheden. Con- verters hebben hun zorg kenbaar gemaakt dat „elk toekomstig project, of het nu een nieuwe klant betreft, een technische verbetering of een nieuw ontwerp, onver- mijdelijk bekend zou worden bij een concurrent — een onmogelijke situatie met een uiterst somber toekomst- perspectief.” (131).

(129) Ondersteunende apparatuur omvat in de eerste plaats transport- banen en omverpakkingsapparatuur is een verzamelnaam voor machines die afzonderlijke productie-eenheden samenvoegen voor navolgende distributie.

(130) Reactie op het marktonderzoek van de Commissie van 8 juni 2001.

(131) Reactie van een derde van 8 juni 2001.

3.2.2.1. De afhankelijkheid van converters ten opzichte van Sidel

(303) De omzet van een converter komt uit twee soorten opdrachten. Enerzijds maakt een converter met behulp van zelf bij machineleveranciers aangeschafte SBM- machines en matrijzen PET-flessen die hij verkoopt aan zijn klanten — drankenproducenten die de flessen zelf afvullen. Maar ook maken converters preforms voor verkoop aan drankenproducenten die zelf hun PET- flessen maken. Dit biedt drankenproducenten de keuze- vrijheid om via uiteenlopende wegen in hun verpak- kingsbehoeften te voorzien, maar verplicht converters tot een nauwe samenwerking met de fabrikant van hun SBM-machine voor het testen van hun preforms en matrijzen en het verkrijgen van de machines die ze aan hun afnemers verkopen.

(304) Door Sidels positie als meest vooraanstaande producent van SBM-machines met hoge capaciteit, zijn unieke kennis van zaken voor veel specifieke toepassingen en nog belangrijker de klantgerichte instelling met gespecialiseerde ontwerp- en testcentra ingericht voor het op maat maken van PET-oplossingen en aanpassing aan de productiebehoeften van de afnemer, is Sidel de voornaamste leverancier/partner geworden voor onaf- hankelijke converters.

(305) Converters hebben verklaard dat ze door de omvang van hun productie op het punt van hun PET-flessenfabricage zeer speciale behoeften hebben. Zij zijn ook de grootste klantengroep van Sidel: [...]* van de [...]* grootste afnemers van het bedrijf zijn converters. Sommige ervan stelden dat zij veel hadden geïnvesteerd in Sidel- machines en -matrijzen (de metalen mallen die in de machine worden gemonteerd om de te maken fles zijn exacte vorm te geven). Dat zou het hen economisch onmogelijk maken voor hun behoeften naar andere leveranciers over te gaan zelfs als die machines van vergelijkbare kwaliteit en soortgelijke prestaties als die van Sidel zouden kunnen aanbieden — wat niet het geval is. Een grote converter in de EER heeft bijvoorbeeld verklaard dat het bedrijf meer dan [...]* Sidel-machines in bedrijf had en slechts [...]* SBM-machines van andere leveranciers. Hij voegde hieraan toe dat hij in het algemeen niet gelukkig was met de prestaties van de niet-Sidel-SBM-machines die hij in bedrijf had.

(306) In hun reacties op de marktanalyse van de Commissie meldden converters dat zij voor het grootste deel van

machines met hoge capaciteit uiterst lastig maken. Eén converter verklaarde dat machines van andere leveranciers niet de snelheid, betrouwbaarheid en kwali- teit van Sidel-machines kunnen evenaren. In één geval heeft een converter een SBM-machine van een andere leverancier teruggestuurd omdat de kwaliteit slecht was en veelvuldig storingen optraden. In dit verband is op te merken dat goede service en onderhoud uiterst belang- rijk zijn voor een storingsvrije werking van SBM- machines. De convertersbranche is er een van massapro- ductie met lage marges, wat storingsvrije en efficiënte bedrijfsvoering essentieel maakt. Volgens converters biedt alleen Sidel de snelle service die nodig is voor het opheffen van storingen.

(307) Verder merkten converters op dat zij van Sidel afhanke- lijk zijn voor het testen en ontwikkelen van hun preforms, matrijsontwerp en flessen. Converters werken in het stadium van onderzoek en ontwikkeling nauw met Sidel samen om bepaalde specificaties en gegarandeerde productiesnelheden te kunnen halen. Zij overleggen over confidentiële en eigen ontwerpen en projecten met Sidel, waardoor Sidel een schat aan gespecialiseerde kennis van de „downstream”-verpakkingsmarkt heeft verworven en over een omvangrijke bibliotheek van vertrouwelijke tekeningen, preforms, ontwerpen uit het verleden e.d. beschikt. Eén marktdeelnemer stelde dat „om als PET- converter te kunnen slagen, moet je nauw samenwerken met een machinefabrikant als Sidel en eigen knowhow en vakgeheimen met elkaar uitwisselen. Niet alleen met betrekking tot het onderhoud van machines en apparatuur, maar ook over de gemeenschappelijke ont- wikkeling van nieuwe ontwerpen of technieken. (132)”.

(308) Op grond van deze factoren heeft de Commissie als voorlopige conclusie in de mededeling van punten van bezwaar opgenomen dat het redelijk zou zijn een afzonderlijke markt te definiëren voor de krachtigste machines met hoge capaciteit en de dienstverlening aan converters. In zijn geschreven reactie en bij de hoorzitting heeft Xxxxx aanvullend feitenmateriaal ver- strekt ter onderbouwing van de opvatting dat converters niet in een positie van afhankelijkheid ten opzichte van Sidel verkeren. Het is voor converters niet noodzakelijk te werken met de krachtigste machines met hoge productiesnelheden, zo stelt het bedrijf. Hun voorkeur voor Sidel berustte eenvoudig op commerciële overwe- gingen en kwam niet voort uit enigerlei speciale behoefte die converters hebben waarin alleen Sidel zou kunnen voorzien (133). Specifieke voorbeelden van slecht presterende machines van concurrenten waren geïsoleer- de incidenten die buiten beschouwing dienden te worden gelaten. Volgens Xxxxx zouden converters zelfs „veel

hun productiebehoeften niet naar andere leveranciers

van SBM-machines zouden kunnen overgaan, waarbij de snelheid, betrouwbaarheid en kwaliteit van Sidel- machines als voornaamste redenen werden gegeven. Hierbij moet worden bedacht dat de technologische complexiteit, vereiste knowhow en omvangrijke beno- digde investeringen toetreding tot de markt voor SBM-

(132) Reactie van een marktdeelnemer van 8 juni 2001.

(133) De aanmeldende partij heeft bijvoorbeeld materiaal ingediend ter ondersteuning van zijn stelling dat converters niet specifiek zijn aangewezen op de duurste en snelste machines (met snelheden van meer dan 40 000 flessen per uur), die alleen Sidel kan leveren.

machines van concurrenten van Sidel hebben aange- schaft zonder dat zij daarmee problemen leken te hebben.” (134). Verder stelde Xxxxx dat het feit dat conver- ters zwaar in Sidel-machines hebben geïnvesteerd niet terzake doet omdat dit hen niet wezenlijk belemmert om over te schakelen op machines van andere leveran- ciers: een grote converter in de EER heeft bijvoorbeeld in 2000 drie machines van Krones gekocht. Bovendien, zo stelde Xxxxx, zijn converters voor het testen en ontwerpen van matrijzen en preforms niet volledig op Sidel aangewezen. Investering in matrijzen is volgens de aanmeldende partij geen grote belemmering voor omschakeling, want onder invloed van periodieke ver- nieuwing van flesvormen moeten matrijzen om de drie jaar worden vervangen. Bovendien hebben SBM- leveranciers als SIG hun machines zo ontworpen dat Sidel-matrijzen erop passen, wat het ze gemakkelijker maakt in de klantenkring van Sidel te penetreren.

(309) De zorg van converters is evenwel niet weggenomen, omdat zij menen dat Sidel na fusie voor hen geen onafhankelijke leverancier van machines meer is en de gefuseerde onderneming converters op de markt voor PET-verpakking kan gaan verdringen door het aanbieden van „turnkey”-oplossingen, preforms en complete PET- flessen. Verder bestaat de vrees dat het voor de gefuseerde onderneming minder aantrekkelijk is hun machines en efficiënte service te verlenen als het ook mogelijk is converters eenvoudig terzijde te laten door klanten zelf complete installaties (van preform tot en met afvulmachines) te offreren. Terwijl een converter die een

„turnkey”-aanbieding wil doen, van Sidel afhankelijk is voor de levering van SBM-machines.

(310) De Commissie is van mening dat converters in zekere mate afhankelijk zijn van Sidel en dat ook van de gefuseerde onderneming zouden blijven. Het lijkt dat converters zich voor de aanschaf van nieuwe machines en het ontwerp en testen van preforms tot andere leveranciers van SBM-machines kunnen wenden, maar de kosten van omschakeling en het feit dat zij het grote aantal geïnstalleerde Sidel-machines moeten blijven ge- bruiken, zouden de bestaande fase van afhankelijkheid van Sidel verlengen.

3.2.2.2. Mogelijke effecten van het „channel conflict”

(311) De door fusie ontstane marktstructuur zal naar verwach- ting tot een „channel conflict” leiden. Tetra/Sidel beschikt door de fusie wellicht over de mogelijkheid levering van machines te weigeren of discriminerende prijs- en andere maatregelen te treffen gericht op het bevoordelen van eigen geïntegreerde bedrijfsonderdelen, en dus ten nadele van converters. Zo zou de gefuseerde onderneming de voor converters geldende prijzen van machines kunnen

verhogen en drankenproducenten betere condities bie- den, met de mogelijkheid van langlopende financiering of, wat meer voor de hand ligt, langlopende contracten voor preforms. In deze situatie zou er wellicht een eind komen aan de nauwe samenwerking van converters met Sidel met betrekking tot het ontwerp en testen van preforms bestemd voor innovatieve nieuwe verpakkin- gen voor drankenproducenten.

(312) De eigen verticale integratie en de leidende positie op het gebied van SBM-machines bieden de gefuseerde onderneming wellicht de mogelijkheid converters te marginaliseren door afnemers gecombineerde aanbie- dingen voor SBM-machines en preforms en voor „turn- key”-installaties te doen.

(313) Tetra hanteert dezelfde bedrijfsstrategie van gecombi- neerde aanbiedingen die het bedrijf in de kartonverpak- kingsector toepast: het leveren van machines met lan- glopende financiering die wordt afbetaald via de afname van kartonrollen. Tetra meent dat bij kunststofverpak- king dezelfde aanpak als bij karton kan worden toege- past. In interne documenten stelt Xxxxx dat het verband tussen de levering van afvulmachines en het gebruikte verpakkingsmateriaal in de kunststoffensector veel zwakker is dan in de kartonbranche. [...]* (135).

(314) Tetra heeft overigens een dergelijke aanpak (commerciële koppeling van kartonverpakkingsmachines en karton- verpakkingen of SBM-machines en preforms) in het verleden al een aantal malen met succes toegepast. Bij het marktonderzoek is gebleken dat een aanzienlijk aantal door Xxxxx verkregen opdrachten voor SBM- machines is toegewezen op basis van gecombineerde aanbiedingen voor preforms en SBM-machines waar concurrenten (waaronder grote bedrijven als Sidel) niet tegenop konden. Tetra offreert de SBM-machine als regel tegen een betrekkelijk lage prijs (beneden die van de concurrentie) en bindt de afnemers door middel van langlopende contracten voor de aanschaf van preforms. Uit gegevens die Sidel de Commissie heeft verschaft blijkt eveneens dat Xxxxx een aanzienlijk aantal orders heeft binnengehaald door combinaties te bieden van preforms en SBM-machines. Deze strategie heeft Tetra in staat gesteld op de markt voor SBM-machines met lage capaciteit ondanks de lage kwaliteit van de eigen machines en de over het geheel onbetekende aanwezig- heid van het bedrijf op de SBM-markt, toch snel een flink marktaandeel te veroveren (in vier jaar tijds de op één na grootste leverancier). Met de geavanceerde SBM- machines met hoge capaciteit van Sidel zou het Tetra wellicht mogelijk worden de commercieel succesvolle strategie van gecombineerde verkoop van SBM-machi- nes en preforms uit te breiden en zo het aandeel van de gefuseerde onderneming op de markt voor SBM- machines zowel als de preformmarkt op te voeren en aldus converters te marginaliseren.

(134) antwoord, blz. 34.

(135) Intern document van Tetra, als bijlage 3 bij de aanmelding gevoegd.

(315) Voor „turnkey”-installaties kunnen afnemers (vooral minder ervaren klanten) zich wenden tot converters of andere onafhankelijke adviseurs. Zo’n onafhankelijke consultant kan dan PET-verpakkingslijnen samenstellen met bijvoorbeeld SBM- machines van Sidel, afvulmachi- nes of ondersteunende apparatuur van een andere le- verancier en preforms van eigen productie. Sidel biedt wel „turnkey”-installaties aan maar zonder preforms — een markt waarop het bedrijf niet actief is. Een klant, bijvoorbeeld een drankenproducent, heeft momenteel dus de keuze uit aanschaf van een Sidel SBM-machine rechtstreeks van de maker dan wel van een converter die tevens preforms levert.

(316) Tetra heeft de huidige meer open structuur van de PET-verpakkingsector bondig als volgt gekenschetst: „... afnemers kunnen zich wenden tot onafhankelijke PET- adviseurs die gespecialiseerd zijn in het samenstellen van op de klantenwensen afgestemde complete afvullijnen met machines van gemengde herkomst. Zelfs de meest onervaren klant kan zo de expertise en het oordeelsver- mogen inschakelen die nodig zijn voor de aanschaf van een lijn en het samenstellen ervan uit de meest geschikte afzonderlijke componenten.” (136).

(317) Een klant van de partijen (137) heeft gesteld „Sidel was een machineleverancier, Tetra een leverancier van machi- nes en verpakkingsmateriaal. Na de fusie bestaat de kans dat de machines voor het maken van verpakkingen niet langer vrij op de markt wordt aangeboden, maar alleen de verpakkingen hiermee worden gemaakt. Onze zorgen betreffen daarom voornamelijk de verticale integratie van een fabrikant van machines met een leverancier van verpakkingsmateriaal.”.

(318) Er zijn derhalve zorgen over de mogelijkheid dat na de fusie de gefuseerde onderneming in staat zou kunnen zijn converters van de markt uit te sluiten door de levering van SBM-machines te beperken of de prijs ervan te verhogen teneinde de eigen geïntegreerde aanbiedingen te bevoordelen. Zekere elementen van de merkenconcurrentie binnen het veld waar Sidels SBM- machines worden verkocht zouden hierdoor vervallen.

3.2.2.3. Xxxxx’x besluit om de preformmarkt te verlaten

(319) Tetra heeft toegegeven dat de fusie tot een „channel conflict” zou kunnen leiden en gesteld dat het dit vanuit zakelijk oogpunt als negatief ervaart omdat het bij sommige bestaande klanten tot weerstanden leidt. Tetra meent echter niet dat zulke marktconflicten tot het creëren of versterken van een machtspositie zouden

(136) Document van de aanmeldende partij van 8 juni 2001.

(137) Reactie van een grote marktdeelnemer op het marktonderzoek van de Commissie.

voeren. Het bedrijf blijft stellen dat de gefuseerde onderneming niet in staat zou zijn converters uit te sluiten, en geeft daarvoor de volgende redenen: ten eerste, converters zijn de grootste klanten van Tetra en het bedrijf wil die niet vervreemden; ten tweede, converters kunnen zich tot andere leveranciers wenden voor zowel ontwerp en productie van preforms als voor het strekblazen van flessen; ten derde, preforms zijn een massa-artikel; ten vierde, Tetra’s activiteiten zijn momenteel zo beperkt ([0-10 %]* marktaandeel in 2000) dat het de preformmarkt onmogelijk kan domineren; ten vijfde, de concurrentie kan ook op de markt voor preforms actief worden en ten slotte, de concurrentie kan ook „turnkey”-installaties gaan aanbieden en zo concurreren met de gefuseerde onderneming.

(320) De uitkomsten van het marktonderzoek en de analyse van de Commissie hebben de argumenten van de aanmeldende partij deels bevestigd.

(321) Ten eerste, het feit dat converters de grootste klanten van de gefuseerde onderneming zijn dient te worden gekwalificeerd. Een teruggang van de verkoop aan converters zou vervangen kunnen worden door recht- streekse verkoop aan hun afnemers (de drankenpro- ducenten), met het extra voordeel van gekoppelde preformleveringen; dit zou een mogelijk geringere marge op verkoop van SBM-machines compenseren. Ten twee- de, converters hebben gesteld dat ze zich voor hun behoeften op het gebied van SBM-machines en voor het ontwerpen en testen van preforms tot andere leveranciers kunnen wenden. Dit lijkt juist, al komt het de Commissie voor dat verpakkers voor hun bestaande machinepark afhankelijk zullen blijven van Sidel (138). Ten derde, standaard preforms zijn wel een massa-artikel maar preforms met verbeterde barrière-eigenschappen bieden grote marges (139). Tetra heeft echter onlangs bekend gemaakt dat het de marketing van de eigen Sealica-technologie heeft stopgezet. Ten vierde, Tetra’s marktaandeel van de open markt (dus de eigen flessen- productie door drankenproducenten niet meerekenend) waarop het bedrijf concurreert met converters, bedraagt omstreeks [10-20 %]*, niet [0-10 %]*. Bij het markton- derzoek bleek dat Xxxxx deze positie in drie tot vier jaar heeft bereikt en dat zonder te kunnen bogen op superieure techniek of een leidende positie op het gebied

(138) De bewering van de aanmeldende partij met betrekking tot preformfabricage is correct: Tetra noch Sidel levert machines voor het maken van preforms. Deze worden gefabriceerd door onafhankelijke bedrijven als het Canadese Husky (de marktleider). Het gevolg hiervan is dat converters voor hun preformproductie niet afhankelijk zijn van Sidel en ook niet afhankelijk worden van Tetra/Sidel. Dit staat buiten het „channel conflict” dat voortkomt uit de tweevoudige rol van de gefuseerde onderneming op de machinemarkt en de verpakkingmarkt, dat wil zeggen als leverancier en concurrent van verpakkingmakers.

(139) Opgemerkt zij dat karton een massaproduct is, maar dat geldt niet voor speciale meerlagige kartonkwaliteiten met aluminium- folie als zuurstofbarrière. En dat is het type karton dat Tetra op basis van langlopende contracten bij zijn klantenkring afzet.

van SBM-machines (die het door de fusie wel zou verwerven). Het zou Tetra niet moeilijk vallen de eigen capaciteit op te voeren: volgens de bevindingen van het marktonderzoek kan het met een (voor Tetra Laval) bescheiden investering van [...] EUR* (minder dan [...]* van het bedrag dat Tetra bereid is voor de Sidel-aandelen te betalen) de preformcapaciteit verdubbelen. Ten vijfde, concurrenten zijn in de huidige situatie niet actief op de preformmarkt — het zijn pure machineleveranciers. De markt voor preforms wordt evenwel gekenmerkt door zeer lage drempels voor toetreding en de concurrentie zou dus preforms aan het complete scala van PET- machines kunnen toevoegen. De concurrentie zou ook met converters kunnen samenwerken bij de levering van preforms als dat commercieel aantrekkelijk is. De markt voor preforms met verbeterde barrière-eigenschappen daarentegen heeft aanzienlijk hogere drempels. Ten slotte, de voornaamste concurrenten van de gefuseerde onderneming op het gebied van machines met hoge capaciteit kunnen met betrekking tot „turnkey”-instal- laties complete PET-verwerkingslijnen aanbieden (met uitzondering van preforms).

(322) De Commissie is daarom van mening dat in segmenten waar Sidel SBM-machines geen dominante marktpositie innemen, de onderlinge concurrentie van merken niet aanzienlijk zou worden verstoord. Evenwel, indien Sidel een machtspositie zou krijgen bij met name SBM- machines voor „gevoelige” producten, dit de gefuseerde onderneming de mogelijkheid kan bieden de preform- markt te gaan domineren, in het bijzonder met betrek- king tot preforms met de verbeterde barrière-eigenschap- pen zoals die gebruikt worden voor „gevoelige” produc- ten. Dit kan dan gebeuren door middel van de boven- beschreven praktijken, in het bijzonder die gericht op het uitsluiten van converters en door aanbiedingen voor combinaties van SBM-machines en preforms.

(323) aangezien Xxxxx zelf van opvatting was dat marktconflic- ten een negatief effect zouden hebben op de eigen marktpositie, heeft het bedrijf het commerciële besluit genomen uit de preformmarkt te stappen en zo elke mogelijke zorg van converters op dit punt weg te nemen. Xxxxx gaat ervan uit dat dit de zakelijke relaties met converters ten goede komt en inderdaad is te verwachten dat het elimineren van een „channel conflict” Xxxxxx sterke positie als leverancier van SBM-machines aan converters zal bestendigen. Tetra heeft dit commerciële besluit via openbare persberichten aangekondigd en

(140)	Schrijven van de aanmeldende partij van 21 juni 2001 en andere ontvangen informatie waaronder het antwoord van de aanmeldende partij, punt 77 en volgende.
141	antwoord, punt 5.
(142)	antwoord, punten 77 en 81.
(143)	antwoord, punten 38 en 39.
(144)	Bijdrage van de economische deskundigen van de aanmeldende partij van 26 september 2001.

herhaald in zijn antwoord en nogmaals bij de hoorzit-

3.2.2.4. Conclusie

(324) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat de voorgestelde transactie erin zou resulteren dat Tetra/ Sidel een verticaal geïntegreerde marktdeelnemer wordt in drie verpakkingssectoren: karton, HDPE en PET. Dit kan leiden tot een „channel conflict” met onafhankelijke converters en mogelijk concurrentiebeperkende effecten, in het bijzonder een mogelijke beperking van de concur- rentie op het gebied van Sidels machines en in het geval dat Sidel de markt voor SBM-machines voor „gevoelige” consumptieproducten zou gaan domineren het verwer- ven van een machtspositie op de markt voor preforms met verbeterde barrière-eigenschappen. De Commissie concludeert echter niet dat de mogelijkheid van verticale integratie op zichzelf genomen zou leiden tot het verwerven van een machtspositie op het gebied van PET- machines of preforms.

3.3. Versterking van bestaande machtsposities en uitschakeling van potentiële concurrentie

(325) De aanmeldende partij heeft het argument aange- voerd (140) dat het bij karton- en PET-verpakking vanuit het oogpunt van het mededingingsrecht niet alleen om twee afzonderlijke markten gaat, maar dat er tussen deze markten zo weinig onderlinge beïnvloeding optreedt dat zich zelfs bij het samengaan van het dominante kartonverpakkingsbedrijf en het leidende bedrijf op het gebied van PET-machines (in het bijzonder SBM- machines) concurrentiebeperkende effecten noch syner- gieën kunnen voordoen. Met betrekking tot die syner- gieën stelt Xxxxx in zijn antwoord dat „het management van Tetra Laval geen substantiële synergieën met Sidel heeft voorzien maar veeleer ervan is uitgegaan dat Sidels PET-activiteiten bij goed management zouden floreren en een goed rendement van de door Xxxxx Xxxxx gedane investeringen zouden opleveren.” (141).

(326) Tetra stelt (142) dat de concurrentieverhoudingen binnen de twee markten elkaar onmogelijk kunnen beïnvloeden wegens de volgende factoren: i) het betreft hier twee gescheiden, afzonderlijke productmarkten; ii) de twee markten zijn niet nauw verbonden; iii) de Commissie heeft bij haar analyse niet de invloed van andere verpakkingsmaterialen als glas, blik en HDPE op de concurrentieverhoudingen meegenomen (143); iv) de ar- gumentatie van de Commissie is gebaseerd op de veronderstelling dat Sidel bij SBM-machines een machts- positie inneemt en de PET-markt verticaal gaat penetre- ren. Verder stelt Xxxxx dat zelfs als er zekere hefboomwer- kingen mogelijk zouden zijn, die geen concurrentie- beperkende effecten zouden sorteren (144).

ting. Ook tegenover de Commissie heeft Xxxxx aangebo- ( ) den zich te verplichten afstand te doen van de eigen preformactiviteiten, zoals nog bij het onderwerp verbin-

tenissen nader aan de orde komt.

(327) De bezorgdheid van de Commissie op het punt van hefboomwerking wordt in de volgende punten gedetail- leerd toegelicht, waarbij tevens wordt ingegaan op de economische argumenten van Tetra met betrekking tot het ontbreken van concurrentiebeperkende invloeden en het niet-winstgevende karakter van „koppelverkoop” en gecombineerde aanbiedingen op deze markt. Het is echter belangrijk allereerst duidelijk te maken dat de bovenstaande vier argumenten van de aanmeldende partij, die bedoeld zijn om aan te tonen dat er in dit geval onmogelijk concurrentiebeperkende effecten tussen de twee markten onderling kunnen optreden, niet opgaan of althans onvoldoende zijn om de bezorgdheid van de Commissie weg te nemen.

(328) Ten eerste, de Commissie is inderdaad tot de slotsom gekomen dat de twee markten (karton- en PET-verpak- kingsapparatuur) gescheiden zijn. Ten tweede, de Com- missie acht evenwel deze twee markten nauw samenhan- gend. Ten derde, aangezien het op grond van het verpakkingsmateriaal gescheiden karakter van de twee markten niet door Xxxxx wordt bestreden en Tetra in de niet met karton werkende sectoren geen dominante rol speelt, is de analyse van de Commissie onafhankelijk van invloeden op andere sectoren, zoals die van glas-, blik- of HDPE-verpakking, ook al heeft de Commissie deze markten onderzocht en er rekening mee gehouden (145). Karton is in de huidige situatie het voornaamste verpak- kingsmateriaal voor vloeibare zuivelproducten en sap- pen en zal dat blijven. Het is dus voldoende dat het dominante bedrijf in kartonverpakking in staat zou zijn de eigen positie op het gebied van kartonverpakkings- machines als hefboom te gebruiken voor het verwerven van dominantie op de markt voor PET-verpakkings- machines voor „gevoelige” consumptieproducten, want dat zou de transactie al onverenigbaar maken met de gemeenschappelijke markt. Ten laatste, het argument van Xxxxx dat de bezorgdheid van de Commissie over een mogelijke hefboomwerking voortvloeit uit de do- minantie van Sidel op het gebied van SBM-machines, is onjuist. De Commissie is niet van mening dat Sidel in de huidige situatie een dominante plaats inneemt op de markt voor SBM-machines, maar acht Sidel wel het leidende bedrijf op deze markt. De bezorgdheid van de Commissie komt voort uit de machtspositie van Tetra op de kartonmarkt.

(329) De Commissie deelt niet de opvatting van de aanmelden- de partij dat de twee afzonderlijke markten voor karton- en PET-verpakkingsapparatuur zo weinig verband heb- ben dat de fusie niet tot verstoring van concurrentiever- houdingen zou kunnen leiden. De twee markten behoren tot dezelfde bedrijfstak, het verpakken van vloeibare levensmiddelen, waar PET als verpakkingsmateriaal dient voor de voornaamste in karton verpakte producten

(vloeibare zuivelproducten, sappen, niet-koolzuurhou- dende vruchtendranken en thee- en koffiedranken), in technisch opzicht in deze consumptiemarktsegmenten een substituut voor karton vormt en vanuit economisch oogpunt als „enigermate substitueerbaar” voor karton aangemerkt kan worden. De drie voornaamste karton- leveranciers, Tetra, SIG and Elopak (146), zijn alle actief op PET-gebied. Er is al een aanzienlijk aantal klanten dat zowel over karton- als PET-verpakkingsmachines beschikt en deze kring zal onvermijdelijk groeien gezien de te verwachten groei van PET-gebruik in de gemeen- schappelijke consumptiemarktsegmenten (waarop is in- gegaan in het gedeelte over de bepaling van de relevante markt).

(330) Wegens de bovenstaande factoren zou de voorgestelde transactie resulteren in een marktstructuur met aanzien- lijke mogelijkheden voor concurrentiebeperkende effec- ten voortvloeiend uit de combinatie van dominante en leidende positie die de gefuseerde onderneming zou innemen op de markten voor respectievelijk karton- en PET-verpakkingsmachines. Door Sidel te verwerven zou Xxxxx zich verzekeren van het behoud en de versterking van de eigen machtspositie op het gebied van aseptisch karton verpakken doordat Sidel als bron van concur- rentie wordt uitgeschakeld. Bovendien zou Xxxxx/Sidel met de machtspositie op kartongebied als hefboom in staat zijn ook op het gebied van PET-machines voor terzake doende consumptieproductensectoren een ze- kere mate van dominantie te bereiken, met name op het terrein van SBM-machines met hoge en lage capaciteit.

(331) Dit wordt nu toegelicht in vier stadia. Ten eerste, uit de analyse van de Commissie blijkt dat ook al is geconcludeerd dat PET- en kartonverpakkingssystemen in de huidige situatie geen onderdeel vormen van eenzelfde relevante productmarkt (zie het gedeelte over de bepaling van de relevante markt), ze wel behoren tot nauw verwante productmarkten met deels gemeen- schappelijke afnemers. De marktanalyse van de Commis- sie heeft zelfs duidelijk gemaakt dat PET en karton beide toegepast gaan worden in alle consumptieproductsecto- ren (vloeibare zuivelproducten, sappen, niet-koolzuur- houdende vruchtendranken, thee- en koffiedranken) waarvoor de twee materialen in aanmerking komen, want drankenproducenten willen hun producten steeds meer in verschillende soorten verpakkingsmateriaal aan- bieden. De verwachting is dat PET een stuk marktaandeel op karton verovert en in sommige marktsegmenten het zelfs een directe concurrent ervan kan worden. Ten tweede, uit de analyse van de Commissie blijkt dat de fusie gezien de toekomstige groei van PET-gebruik in de nieuwe segmenten van de „gevoelige” producten de gefuseerde onderneming in staat zou stellen een machts- positie op PET-gebied te verwerven. Dit zou mogelijk zijn door hefboomwerking vanuit de machtspositie in

(145) Het is opmerkelijk dat volgens Xxxxxxxxx in opdracht van Xxxxx uitgevoerde onderzoek dat op 24 augustus bij de Commissie is ingediend, op de markt voor vloeibare zuivelproducten „glas de grootste verliezer is, terwijl bij blikjes de neerwaartse tendens voortgaat”.

(146) Elopak fabriceert geen PET-machines maar heeft, gezien de noodzaak om zijn klanten zowel karton- als PET-verpakking te kunnen bieden, samenwerkingsovereenkomsten met leveran- ciers van PET-machines gesloten om aan die vraag te voldoen.

kartonverpakking, het voordeel van de „first mover”, gecombineerd met grote marktaandelen, een ongeëven- aard scala van producten en technologieën en een onbetwistbare internationale aanwezigheid. Ten derde, uit de analyse van de Commissie komt naar voren dat Xxxxx’x verwerving van Sidel gezien deze groei van het PET-gebruik de machtspositie van het bedrijf in kartonverpakking nog zou versterken. Zonder de fusie zou Tetra krachtig moeten concurreren om te voorko- men dat karton terrein verliest aan PET, door innovatie (nieuwe kartonvormen en -oplossingen) en in sommige gevallen aanzienlijke verlaging van de kartonverpakking- prijzen. De fusie zou deze concurrentie elimineren en Tetra in staat stellen elke overschakeling van karton op PET te bewaken en te anticiperen. Ten vierde, het resultaat is dat de combinatie van de twee machtsposities de positie van de gefuseerde onderneming op de markt voor het verpakken van „gevoelige” vloeibare levensmid- delen en met name die van aseptisch verpakken zou consolideren, waardoor de twee machtsposities versterkt zouden worden.

3.3.1. Parallel gebruik van PET en karton bij dran- kenproducenten (overlapping van product- segmenten en afnemers)

(332) In tegenstelling tot de bewering van Tetra (147) hebben karton en PET productmarktsegmenten gemeen die bijna de hele sector van kartonverpakkingen omvatten. Dit maakt karton en PET in technisch opzicht tot substitu- ten, want beide materialen kunnen dienen voor het verpakken van de betrokken soorten consumptieproduc- ten. In economische zin zijn karton en PET verder als

„enigermate substitueerbaar” te beschouwen.

(333) De marktanalyse van de Commissie heeft de opvatting bevestigd dat drankenproducenten hun producten zowel in PET- als kartonverpakking willen brengen. De keuze van een maker van consumptieproducten voor het ene of andere type verpakking is in de eerste plaats een marketingzaak, waarbij de kosten van de verpakking niet uit het oog mogen worden verloren. Xxxxx heeft bij herhaling verklaard dat „bij de beslissing van een drankenproducent omtrent het te kiezen verpakkings- materiaal marketingoverwegingen veel belangrijker zijn dan onderlinge verschillen in verpakkingskosten. Dran- kenproducenten zijn zich terdege ervan bewust dat bepaalde typen verpakking door de consument worden geassocieerd met een bepaald imago of bepaalde gelegen- heden” (148).

(334) Zoals bij het gedeelte over de bepaling van de relevante markt is uiteengezet, meenden veel geraadpleegden dat de fundamentele voordelen van PET ertoe zullen leiden dat dit materiaal in de loop van de tijd meer ingang

in verpakte vloeibare levensmiddelen wint dan wel in een positie verkeert om dit marktaandeel te winne. Klanten die van glas-, blik- of kartonverpakking willen overschakelen, kiezen in de meeste gevallen voor kunst- stof” (149).

(335) In het licht van de bij haar onderzoek verkregen gegevens is ook de Commissie van mening dat in de toekomst meer producten in PET verpakt gaan worden, zoals hiervoor reeds is uiteengezet in het gedeelte over de bepaling van de relevante en de groei van PET (punt 3.3). Dit wil evenwel niet zeggen dat karton zal verdwijnen. De twee soorten verpakkingen zullen veeleer worden gebruikt voor specifieke consumptieplaatsen en -gele- genheden (waarbij ze mogelijk wel in dezelfde winkels worden verkocht). Deze mening wordt gedeeld door Xxxxxxxx, dat in het voor Tetra opgestelde verslag stelt:

„Omdat massamarkten uiteenvallen in een groot aantal verschillende segmenten, gaat het bij de keuze van de verpakking voor een gegeven merk niet langer om de simpele vraag PET of karton, zomin als de keuze uitsluitend door kostenvergelijking van verschillende mogelijke verpakkingen wordt bepaald.

Drankenproducenten ... kiezen nog maar zelden voor één verpakking voor een merkproduct. Ze kijken veel vaker naar een reeks verpakkingstypen en -formaten gericht op de voornaamste marktsegmenten, locaties en gelegenheden die er zijn” (150)

(336) De indruk bestaat dan ook dat karton en PET nu en in de toekomst gebruikt gaan worden voor het verpakken van dezelfde producten. In sommige gevallen zullen ze dienen voor elkaar aanvullende verpakkingen, in andere zullen ze wellicht met elkaar concurreren om eenzelfde eindgebruiker op de markt. De consument krijgt zo een ruimere keuze in verpakte producten, elk gericht op een bepaald gebruik, een bepaalde gelegenheid en/of een bepaalde doelgroep. PET bijvoorbeeld is misschien beter geschikt zijn voor consumptie onderweg, terwijl karton geschikter is voor gebruik thuis, waar de extra voordelen van PET, zoals het drinken uit de fles of de mogelijkheid de verpakking weer goed te sluiten niet nodig zijn. Voor grootverpakkingen zouden karton en PET beide voor dezelfde doelgroepen toepassing kunnen vinden.

(337) De Commissie vindt daarom dat PET in de sector van

„gevoelige” producten reeds nu een belangrijk alternatief en ook een aanvullend verpakkingsmateriaal gaat vor- men voor karton. In de toekomst zal het belang ervan groeien, vooral onder invloed van technologische

vindt. Tetra denkt dat „op de markt duidelijk te zien is

dat verpakking in kunststof een groot deel van de groei

(147) antwoord, punten 95-99.

(148) Schrijven van de aanmeldende partij van 18 juli 2001.

(149) Intern document van Tetra, als bijlage 3 bij de aanmelding gevoegd.

(150) Canadean-onderzoek dat op 24 augustus 2001 bij de Commissie is ingediend: „The Growth of Pet Bottles for Selected Beverages in Western Europe”, blz. 66 en 67.

vooruitgang die de aseptische technieken uit kostenoogpunt aantrekkelijker zal maken en de ontwik- keling van doeltreffender barrièretechnologieën. Sidel zelf is van mening dat de overlapping van afnemers in de toekomst aanzienlijk zal toenemen, zoals blijkt uit de woorden van Xxxxxx president, de heer Xxxxxxx: „Ik denk dat over tien jaar de verdeling zoiets zal zijn van 50 % karton en 50 % PET” (151).

(338) Gezien de overlapping van de consumptieproductseg- menten en de verwachte groei van PET daarin is er een gemeenschappelijke afnemerskring die hoofdzakelijk om redenen van marketing zowel karton als PET zal willen toepassen om in de behoeften van hun uiteenlopende afnemers te voorzien. Voor hun eigen merken SBM- en kartonverpakkingsmachines hebben de partijen een aanzienlijke overlapping van afnemers vastgesteld. Bijna [...]* van de door Sidel verkochte SBM-machines (152) gingen naar klanten die Tetra voor kartonmachines heeft (153). Deze overlapping geeft aan hoeveel afnemers de partijen gemeen hebben bij hun eigen kartonverpak- king- en SBM-machines — dat zijn dus nog niet alle afnemers die over zowel kartonverpakking- als SBM- machines beschikken. Verder heeft Xxxxx ook aangegeven hoeveel afnemers zowel kartonverpakking- als SBM- machines van Xxxxx zelf hebben afgenomen: [...]*. Uit de berekeningen die Tetra zelf heeft gemaakt, blijkt dat in de periode 1996-2000 (een tijd waarin het PET-gebruik in de EER in de relevante productsegmenten minimaal was) in totaal [...]* SBM-machines zijn afgezet, waarvan [...]* of [...]* aan overlappende afnemers.

(339) De Commissie heeft vastgesteld dat het verpakken in PET en karton binnen één bedrijf voor een aanzienlijk aantal afnemers al een gangbare zaak is. Uit het onder- zoek van de Commissie kwam bijvoorbeeld naar voren dat ongeveer de helft van de Italiaanse zuivelbedrijven die hebben gereageerd (waaronder de twee grootste zuivelbedrijven in het land) aangaf dat zij voor melk zowel PET- als kartonverpakking toepassen en dat de overgrote meerderheid van de andere (die momenteel alleen karton gebruiken) aangaf dat zij overwegen PET te gaan gebruiken dan wel plannen hebben dit te gaan doen. Detaillisten hebben eveneens verklaard dat zij zowel in PET als in karton verpakte producten in voorraad hebben en aan dezelfde doelgroepen verkopen. Er zijn verscheidene voorbeelden van onder dezelfde merknaam aangeboden vloeibare levensmiddelen in kar- ton- zowel als PET-verpakking, met name Minute Maid- sinaasappelsap, Stassano-melk, Nesquick-melk en an- dere. Xxxxxxxx, consultant van de aanmeldende partij,

(151) PET Planet Insider Vol. 2 X00x0/00, Xxxxxxx Xxxxxxx, xxxxxxxxx xxx Xxxxx Xxxxxx „Innovation is my added value to the company”.

(152) Ongeveer [...]* afnemers, die circa [...]* van Sidels klanten in alle toepassingsgebieden tezamen uitmaken.

(153) Schrijven van de aanmeldende partij van 21 juni 2001.

heeft een groot aantal bedrijven in de EER geïdentificeerd dat reeds nu zowel karton- als PET-verpakkingslijnen heeft (154).

(340) Verder is duidelijk dat de overlapping van karton en PET op het gebied van enkele specifieke soorten PET- machines, zoals aseptische PET-afvulmachines of ultra- cleane/aseptische SBM-machines van het combitype, zowel wat betreft klantenkring als wat betreft consump- tieproduct 100 % kan zijn. Dit komt doordat aseptische PET-machines speciaal bestemd is voor de marktsegmen- ten vloeibare zuivelproducten, sappen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken, waar karton momenteel het dominante verpakkingsmateriaal is. Kijken we naar het totaal van PET-verpakkingslijnen waarvan SBM- machines één onderdeel vormen, dan zien we dezelfde situatie: een aseptische PET-verpakkingslijn is ingericht voor het afvullen van „gevoelige” dranken, en ook in die gevallen kan er sprake zijn van een afnemerskring die voor 100 % overlapt.

(341) Een belangrijk aspect is ten slotte ook dat zelfs bij een geringe penetratiegraad van PET op de totale markt voor vloeibare zuivelproducten en sappen al een aanzienlijke overlapping van de klantenkringen optreedt. Dit komt doordat zelfs indien, zoals Tetra stelt, een klant PET alleen gebruikt voor marktniches en premiumkwaliteiten en voor het merendeel van zijn productie karton kiest, hij toch een afnemer zal zijn van zowel PET als karton. Het is dan ook te verwachten dat een steeds groter aantal producenten binnen hun bedrijf naast karton- ook PET- verpakkingslijnen zullen hebben. De Commissie gaat er daarom van uit dat het percentage gemeenschappelijke PET/kartonklanten in de toekomst toeneemt. De ontwik- kelingen die zich nu in Italië afspelen zijn niet uniek en het percentage gemeenschappelijke afnemers zal naar verwachting het niveau bereiken dat daar momenteel al waarneembaar is. In sommige reacties op het onderzoek van de Commissie is daarom wel beweerd dat het niet onlogisch is om te stellen dat „elke kartonafnemer van Tetra een potentiële PET-afnemer is ...” (155).

3.3.2. Effecten op de markt voor PET-machines — door hefboomwerking vanuit de machtspo- sitie in aseptisch karton verpakken een machtspositie verwerven op het gebied van PET-verpakkingsmachines en met name SBM-machines

(342) Het samenvoegen van Xxxxx’x dominante positie in kartonverpakking en Sidels leidende positie in PET- verpakkingsmachines, in het bijzonder SBM-machines,

(154) Volgens Canadean gebruiken de volgende bedrijven (al in 2000) zowel PET- als kartonverpakkingen. In het sappensegment: Del Monte, Pepsi, Joker, Xxxxx Granini, Coca Cola, Xxxxxx, Xxxx, Conserve Italia, Parmalat. In vruchtendranken: Britvic, Schwep- pes, Xxxxxx Xxxxxx, Xxxxxxxxxxxxx, Glaxo (Ribena), Parmalat. In ijsthee: Liptons, San Benedetto, Nestle/Coca-Cola, Migros. In vloeibare zuivelproducten: Xxxxxxx, Xxxxxxxx, Xxxxxxxxx, Xxxxxxxxx, Xxxxxxxxx, XXX, Xxxxxxxx Milch.

(155) Reactie van een derde op de vragenlijst van de Commissie van 8 juni 2001.

zou resulteren in een marktstructuur die de gefuseerde onderneming in staat stelt haar machtspositie op het gebied van aseptisch karton verpakken te gebruiken als hefboom voor het verwerven van een machtspositie op de markt voor PET-verpakkingsmachines en in het bijzonder die van SBM-machines (met lage en hoge capaciteit) voor het verpakken van „gevoelige” produc- ten. Op deze wijze zou op de markt voor PET-machines, die momenteel meer openheid en concurrentie kent dan de kartonverpakkingsector, de mededinging geleidelijk worden gereduceerd.

3.3.2.1. Strategische motieven

(343) Tetra’s aankoop van Sidel lijkt een strategische zet waarvan Xxxxx verwacht dat het erdoor in staat is

„wereldleider te worden en te blijven op het gebied van verwerking en verpakking van vloeibare levensmidde- len”. [...]* (156). Door Sidel te verwerven kan Tetra bij het nastreven van deze doelstellingen de bestaande dominantie op het gebied van kartonverpakkingsmachi- nes als hefboom inzetten op de markt voor PET- verpakkingsmachines.

3.3.2.2. Tetra stelt dat hefboomeffecten onmogelijk zijn

(344) Tetra heeft gesteld dat „de gescheiden markten voor PET- en kartonverpakkingsmachines geen „koppelverkoop” toestaan.” (157). Tetra baseert deze opvatting op de volgende geponeerde aspecten: i) klantenkringen over- lappen slechts in beperkte mate; ii) de overlappende klanten hebben een sterke positie als afnemers; iii) het feit dat PET- en kartonmachines van verschillende bronnen afkomstig zijn; iv) het feit dat karton- en PET- machines niet complementair zijn; v) het feit dat SIG soortgelijke aanbiedingen kan doen als de gefuseerde onderneming en daarmee elke op koppeling gericht strategie kan doorkruisen.

(345) Het onderzoek van de Commissie heeft de beweringen van de aanmeldende partij niet bevestigd. Ten eerste, de overlapping van klantenkringen is reeds aanzienlijk en zal in de toekomst zozeer toenemen dat elke kartonaf- nemer waarschijnlijk een potentiële PET-afnemer is. Ten tweede, de meeste zuivelbedrijven en sappenproducen- ten in de EER zijn geen grote, machtige bedrijven die als afnemers een sterke positie hebben, maar kleine en middelgrote ondernemingen die voor hun kartonverpak- kingbehoeften van oudsher aangewezen zijn op Tetra. En in elk geval vertegenwoordigen zelfs de grootste klanten van de partijen niet meer dan [...]* van de totale omzet. Ten derde, de marktanalyse van de Commissie toont aan dat zelfs bij het huidige niveau van PET-

(156) Intern Tetra-document als bijlage 3 bij de aanmelding gevoegd.

(157) Schrijven van de aanmeldende partij van 21 juni 2001 en navolgende bijdragen.

gebruik enkele afnemers nu reeds tegelijkertijd karton- en PET-verpakkingsmachines kopen en dezelfde service en garanties verlangen. In elk geval is er niets dat de gefuseerde onderneming ervan zou weerhouden klanten ertoe aan te zetten hun machines tegelijkertijd en bij één leverancier aan te schaffen, waardoor een andere marktstructuur ontstaat. Ten vierde, karton en PET hoeven niet „complementair” te zijn in de economische zin van het woord (d.w.z. producten die in een vaste verhouding samen worden gebruikt of geprodu- ceerd (158)) om bundeling, koppeling of andere keuzebe- perkende verplichtingen te kunnen doorvoeren. En juist het feit dat PET en karton niet „complementair” zijn in de economische zin van het woord maar wel in techni- sche zin substitueerbaar vormt een sterke economische stimulans om een hefboomeffect toe te passen, zoals hierna wordt toegelicht in punt 3.3.2.4 (Mogelijkheden en prikkels voor hefboomeffecten). Ten laatste, SIG en andere concurrenten zijn op punten als productenscala, klantrelaties, financiële middelen en marktpositie beslist geen partij voor de gefuseerde onderneming (SIG’s marktaandeel is momenteel niet meer dan [10-20 %]* en op het gebied van PET-barrièretechnologie is het bedrijf momenteel niet actief).

3.3.2.3. Mogelijkheid van discriminerende praktijken

(346) Tetra stelde dat hefboomeffecten niet mogelijk zijn omdat de gefuseerde onderneming niet in staat zou zijn prijsdiscriminatie door te voeren die selectief op bepaalde doelgroepen van afnemers is gericht (159). Tetra baseerde deze stelling op drie argumenten: SBM-machi- nes zijn generiek, leveranciers van SBM-machines weten niet voor welke precieze toepassingen SBM-machines worden aangeschaft en er zijn geen aanwijzingen dat Sidel in het verleden prijsdiscriminatie zou hebben toegepast.

(347) De Commissie kan deze argumentatie van Xxxxx niet aanvaarden. Zij heeft geconstateerd dat de stelling onjuist is en dat prijsdiscriminatie integendeel mogelijk is (160). De meeste SBM-machines zijn inderdaad generiek in de zin dat ze voor het maken van lege flessen dienen, maar de PET-lijnen waarvan ze deel uitmaken, zijn niet generiek. Deze worden afgestemd op het afvullen van specifieke vloeistoffen.

(158) Complementair in de economische zin van het woord zijn producten die samen worden genuttigd zoals koffie en melk of kranen en spoelbakken, dan wel samen worden geproduceerd zoals benzine en dieselolie.

(159) antwoord, punt 106.

(160) Dit is reeds uiteengezet bij het gedeelte over de bepaling van de relevante markt met betrekking tot SBM-machines, punt 4.1.5.

(348) SBM-leveranciers zijn zeer goed op de hoogte van de producten die de klant wil gaan verpakken en ze werken bij het opstellen en uitwerken van de daarvoor vereiste specificaties nauw met de afnemer samen. SBM-leveran- ciers bezoeken de vestigingen van afnemers regelmatig voor service en de levering van onderdelen. De partijen hebben de Commissie lijsten verstrekt van alle voorgaan- de verkopen uitgesplitst naar te verwerken consumptie- producten, waaruit bleek dat ze daarvan zeer specifiek op de hoogte waren. Bovendien vindt de verkoop van SBM-machines voornamelijk plaats op basis van aanbestedingen en individuele onderhandelingen, wat prijsdiscriminatie mogelijk maakt.

(349) Ten slotte heeft de Commissie aan de hand van gegevens die door Sidel zijn verstrekt aanwijzingen voor prijsdis- criminatie in het verleden gevonden.

(350) De economische adviseurs van de aanmeldende partij hebben op basis van een eigen onderzoek van Xxxxxx winstmarges geargumenteerd dat er geen aanwijzingen zijn dat prijsdiscriminatie zou zijn toegepast afhankelijk van de met SBM-machines te verpakken vloeistof. Zij kwamen tot de conclusie dat niets erop wees dat Xxxxxx marge bij machines met hoge capaciteit varieerde met het te verpakken soort consumptieproduct (161).

(351) De afhankelijke variabele bij deze door de aanmeldende partij ingediende regressieanalyse was the marge die Sidel bij de verkoop van SBM-machines met hoge capaciteit had gehanteerd. als verklarende variabelen gebruikten de onderzoekers bij deze analyse a) een dummyvariabele in de vorm van een reeks jaar- cijfers (162), b) een dummyvariabele „nieuwe generatie” om rekening te houden met margeverschillen bij „reeks- 2-machines” en c) een reeks dummyvariabelen „con- sumptieproduct” ter indicatie van het door de afnemer te verpakken consumptieproduct. Volgens de aanmeldende partij bleek hierbij geen van de dummyvariabelen „con- sumptieproduct” statistisch significant. De Commissie heeft de toegepaste regressieanalyse onderzocht en heeft geconstateerd dat de conclusie niet robuust was (163). De Commissie heeft daarop uitgaande van de door Tetra

(161) Memorandum van de economische specialisten van de aanmel- dende partij aan de Commissie van 30 augustus 2001.

(162) Zoals uitgelegd in a Guide to Econometrics (Xxxxx Xxxxxxx, Blackwells, 1992), „... is een dummyvariabele een kunstmatige variabele die zodanig is gedefinieerd dat hij de waarde één aanneemt wanneer het kwalitatieve verschijnsel dat hij vertegen- woordigt zich voordoet, en de waarde nul als dat niet het geval is. Dummyvariabelen worden precies zo gebruikt als andere verklarende variabelen”.

(163) De totale goodness-of-fit van het model was slecht doordat belangrijke variabelen als capaciteit niet zijn meegenomen in de regressieanalyse. Uit de regressieanalyse kwam dat marges een zuiver willekeurig patroon vertonen, wat uiteraard niet klopt. Gezien de weglating van variabelen kon de foutterm gecor- releerd worden aan in de regressieanalyse opgenomen verklaren- de variabelen — een potentiële oorzaak van een gebrekkige robuustheid.

aangeleverde gegevens een eigen berekening uitgevoerd waarin andere verklarende variabelen zijn gehan- teerd (164). Bij de regressie van de Commissie is niet de bij verkoop gemaakte marge maar de prijs van de verkochte machine als afhankelijke variabele gebruikt. als verklarende variabelen dienden de capaciteit van de machine, een verloop in de tijd, drie dummyvariabelen voor landen en drie voor het te verpakken soort product (olie, water en koolzuurhoudende softdrinks). [informatie aangaande Sidels prijsbeleid]*.

(352) Bij de hoorzitting stelde Xxxxx dat de analyse van de Commissie principieel onjuist is omdat ze niet op het aantonen van prijsdiscriminatie is gericht. Om die te ontdekken, zo argumenteerde het bedrijf, moet vaststaan dat transacties eenzelfde product betreffen, en Tetra stelde dat de Commissie de kostenfactoren niet uitdruk- kelijk gelijk houdt. Want hoewel gelijke capaciteiten wel tot op zekere hoogte inhouden dat een aantal factoren bij verschillende verkopen overeenkomen, ook dan doen zich verschillen in allerlei specificaties voor die onafhankelijk zijn van de capaciteit van machines. Tetra was van mening dat kosten een veel betere grootheid leveren om de effecten van verschillende kenmerken van de betrokken transacties op de prijsstelling te verdisconteren.

(353) Tetra heeft daarom de regressie van de Commissie overgedaan maar daarbij kosten als extra verklarende variabele ingevoegd, met het resultaat dat ook na verdiscontering daarvan opnieuw blijkt dat de factor

„consumptieproduct” statistisch niet significant is. De conclusie van Tetra was dat er geen aanwijzingen zijn dat Sidel op grond van het toepassingsgebied van machines prijsdiscriminatie heeft kunnen doorvoeren.

(354) Met betrekking tot de vraag of capaciteit een bruikbare grootheid is om de kosten te verklaren, meent de Commissie dat dit verantwoord is omdat capaciteit uiteraard een essentiële kostenbepalende factor vormt. Worden de kosten via een regressieanalyse gerelateerd aan de capaciteit, het toepassingsgebied en de locatie van verkochte machines, dan levert dit een goodness-of- fit van 64 % op en zijn alle variabelen statistisch significant, wat onderschrijft dat capaciteit een bruikbare maatstaf voor de kosten levert.

(164) Capaciteit, tijdsverloop, dummyvariabelen voor olie, koolzuur- houdende dranken, bier, water en bedrijven gevestigd in Duits- land, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

(355) In een navolgende regressieanalyse heeft Tetra zowel de kosten als de capaciteit als verklarende variabelen gehanteerd. Hierdoor ontstaat multicollineariteit (165) (hetgeen met zich brengt dat de coëfficiënten zeer grote standaardfouten en lage significantieniveaus kunnen hebben) (166), wat de uitkomsten statistisch onbetrouw- baar maakt.

(356) De oorspronkelijke analyse van de Commissie is daaren- tegen statistisch informatief, want ze verklaart de prijs aan de hand van de capaciteit en variabelen voor toepassingsgebied en locatie. Ervan uitgaand dat „marge” het verschil is tussen prijs en kosten, moeten deze variabelen (toepassingsgebied en locatie) tevens bruikbaar zijn om gehanteerde marges te verklaren, in tegenstelling tot de situatie bij de eerste door Xxxxx gebruikte analyse. Ter verduidelijking hiervan: de „mar- ge” komt tot stand onder invloed van een combinatie van effecten aan leverancierszijde en aan afnemerszijde, zodat het niet mogelijk is het al of niet voorkomen van prijsdiscriminatie af te leiden zonder aanvullende informatie over de uitsplitsing van deze invloeden.

(357) Deze aanvullende informatie is te vinden in de heteros- cedasticiteit van de residuen die bij alle hierboven gebruikte analyses optreedt (167). Heteroscedasticiteit doet zich voor als de residuen van de regressie varianties vertonen die niet bij alle waarnemingen gelijk zijn. Zo zijn met name bij de aanvankelijk door Xxxxx gebruikte regressieanalyse de residuen niet zuiver willekeurig. Een regressie met de gekwadrateerde residuen als respons- variabele en de capaciteit en andere variabelen als verklarende variabelen toont aan dat capaciteit en locatie significante invloed hebben op de variantie van de residuen.

(358) Heteroscedasticiteit blijkt derhalve een aanwijzing te zijn voor prijsdiscriminatie en de klantspecifieke effecten blijken van invloed op de variantie van Sidels marges. De heteroscedasticiteit in aanmerking genomen, is de conclusie zowel bij Tetra’s oorspronkelijke regressiea- nalyse als die van de Commissie dat er aanwijzingen zijn voor prijsdiscriminatie.

3.3.2.4. Mogelijkheden en prikkels voor hefboomeffecten

(359) De analyse van de Commissie heeft bevestigd dat de door de fusie tot stand komende marktstructuur hefboomeffecten sterk bevordert.

Er is een aanzienlijke klantenkring die zowel karton- als PET-verpakkingssystemen voor het verpakken van

„gevoelige” vloeistoffen nodig heeft.

Tetra heeft een bijzonder sterke machtspositie op het gebied van kartonverpakking, met [80-90 %]* van de markt en een afhankelijk afnemersbestand.

Tetra/Sidel beschikt in de uitgangspositie al over een sterke leidende rol op het gebied van PET-verpakkings- systemen en in het bijzonder SBM-machines, met een marktaandeel van omstreeks [60-70 %]*.

Tetra/Sidel zou in staat zijn doelgroepen of zelfs afzon- derlijke kanten selectief te behandelen, en de structuur van de markt maakt prijsdiscriminatie mogelijk.

Voor Tetra/Sidel ontstaan daardoor sterke economische prikkels om hefboomeffecten toe te passen. aangezien karton en PET technisch substitueerbaar zijn, gaat de overgang van een afnemer op PET gepaard met het verlies van een klant aan de kartonkant van de verkoop, ongeacht of de afnemer deels overschakelt van karton of omdat de productie niet van andere verpakkingsmateria- len op karton wordt overgeschakeld. Dit levert een extra stimulans om het verlies te compenseren door de klant aan de PET-zijde van het bedrijf binnen te halen. Door de bestaande marktpositie op kartongebied als hefboom te gebruiken, zou Tetra/Sidel aldus niet alleen het eigen marktaandeel aan de PET-zijde verhogen maar tegelijk het mogelijke verlies aan de kartonkant compenseren of beperken.

De concurrenten van Tetra/Sidel op de markten van zowel karton- als PET-verpakkingsmachines zijn veel kleiner: de grootste ervan heeft niet meer dan [10-20 %]* marktaandeel bij kartonverpakkings- of SBM-machines.

(360) Onder zulke uitzonderlijke omstandigheden past een extra waakzaamheid bij de analyse van de consequenties van concentraties op de markt (168).

(165) Tabel 8 van kolom 5 van de economische analyse van de partijen van 26 september 2001.

(166) Zoals toegelicht in a Guide to Econometrics (Xxxxx Xxxxxxx, Blackwells, 1992) is multicollineariteit een bij benadering lineai- re relatie tussen enkele van de verklarende variabelen. Het gevolg ervan is dat de varianties van de collineaire variabelen zeer groot zijn. Dit effect ontstaat doordat de schattingsprocedure niet voldoende onafhankelijke variatie heeft voor een betrouwbare

(168) Zie de beschikking van de Commissie inzake Tetra Pak/alfa Laval (verwijzing in voetnoot 11), waar de Commissie het volgende heeft gesteld: „De marktpositie van TetraPak is zeer sterk. Bij een zo groot marktoverwicht moet de Commissie

bijzonder waakzaam zijn, omdat onder de gegeven omstandig- heden zelfs een zeer kleine versterking van die machtspositie de concurrentievoorwaarden op de markt in onevenredige mate negatief kan beïnvloeden.” In deze zelfde zaak, waarin de concentratie door de Commissie werd goedgekeurd, heeft

berekening van het effect ervan op de afhankelijke variabele. Dit

het

adviescomité

het volgende als haar mening gegeven:

resulteert in onnauwkeurige schattingen en onbetrouwbare uitkomsten.

(167) Tabel 8 van de economische analyse van de partijen van 26 september 2001.

„concentraties waarbij de markt dominerende ondernemingen met zeer grote marktaandelen zijn betrokken, moeten extra zorgvuldig worden beoordeeld op het punt van verdere verster- king van de machtspositie.”

3.3.2.5. Hefboomwerking

(361) De sterke machtspositie op het gebied van aseptisch karton verpakken heeft Tetra een klantenkring geleverd die vrijwel de hele bedrijfstak van zuiveldranken en sappen omvat. Bij de marktanalyse van de Commissie is bevestigd dat Tetra voor zuivelbedrijven en sappro- ducenten een marktdeelnemer en partner vormt waar zij niet omheen kunnen.

(362) Verder dient te worden opgemerkt dat de banden tussen Xxxxx en zijn afnemers zeer nauw zijn. Het type bedrijfsvoering van Tetra en een van de grote zakelijke voordelen daarvan is juist gelegen in deze nauwe relaties die het bedrijf met de klant onderhoudt. Tetra is in de praktijk geen eenvoudige apparatuurleverancier die aan klanten machines verkoopt en het daarbij laat, maar vooral een leverancier van verbruiksartikelen (de karton- rollen voor aseptisch verpakken of de kartonvellen voor niet-aseptisch verpakken) — in veel gevallen op basis van langlopende contracten (169).

(363) De fusie zou Tetra/Sidel met betrekking tot de toegang tot deze markten een uniek voordeel bieden ten opzichte van andere leveranciers van PET-machines die geen gevestigde klantenkring hebben in de segmenten waar van oudsher in karton wordt verpakt. Tetra/Sidel zou immers precies kunnen weten welke klanten plannen hebben om op PET over te schakelen en op basis van de kennis van de klantenbehoeften bij kartonverpakking op tijd exact passende PET-oplossingen kunnen bieden, waardoor klanten zonder van leverancier te veranderen naadloos van karton op PET zou kunnen overgaan.

(364) Door aldus de machtspositie op het gebied van aseptisch karton verpakken op verschillende wijze als hefboom te gebruiken, zou Tetra/Sidel de concurrentie kunnen marginaliseren en een machtspositie kunnen verwerven op de markt voor PET-machines, met name van SBM- machines. Tetra/Sidel zou in staat zijn kartonverpak- kingsmachines en de bijbehorende verbruiksartikelen te koppelen aan PET-verpakkingsmachines en mogelijk preforms (in het bijzonder preforms met verbeterde barrière-eigenschappen). Verder zou de gefuseerde on- derneming pressie kunnen uitoefenen of stimulansen kunnen bieden (als bodemprijzen of prijsoorlogen en loyaliteitskortingen) om te bereiken dat eigen klanten op kartongebied PET-machines en mogelijk preforms bij Tetra/Sidel en niet bij de concurrenten of bij verpakkers aanschaffen.

(365) Veel afnemers die voor een deel van hun productie op karton aangewezen blijven zouden min of meer gedwongen zijn of het aantrekkelijk vinden om hun apparatuur voor karton- en PET-verpakking van dezelfde bron te betrekken. afnemers met langlopende overeen- komsten met Tetra voor hun verbruik aan karton zouden bijzonder kwetsbaar worden. Tetra kan hun nieuwe

contractvoorwaarden bieden die hun de mogelijkheid bieden deels over te schakelen op PET mits zij PET- machines en -diensten afnemen van Sidel, ofwel de klant kan van Tetra afhankelijk zijn via langlopende contracten (de meeste afnemers gaan niet in één keer van karton op ander materiaal over zodat zij voor karton op Tetra blijven aangewezen). Op deze wijze zou de positie van Sidel op het gebied van PET-machines en met name SBM-machines worden versterkt op alle nieuwe markten voor PET-verpakking (vloeibare zuivelproducten, sap- pen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken).

3.3.2.6. Gevolgen van hefboomeffecten

(366) De aanmeldende partij stelt dat zulke hefboomeffecten niet concurrentiebeperkend of marktuitsluitend kunnen werken (170). Bij deze opvatting gaat Xxxxx voornamelijk in op twee mogelijke praktijken: „verkoopkoppeling met verbruiksartikelen” en „verkoopkoppeling van machi- nes”. Hiervan beweert het bedrijf dat ze de verpakkings- markt niet zullen verstoren. Met betrekking tot „verkoo- pkoppeling met verbruiksartikelen” wordt gesteld dat dit geen punt van zorg behoeft te zijn omdat „het aantal SBM-verkopen dat een strategie van koppelverkoop aan de concurrentie zou kunnen ontrekken slechts een zeer klein deel vormt van de totale SBM-markt”, want de concurrentie kan immers hun SBM-machines blijven verkopen aan de veel grotere klantenkring die alleen SBM-machines nodig heeft, zoals producenten van kool- zuurhoudende dranken en mineraalwater. Over „ver- koopkoppeling van machines” merkt Tetra op dat zo’n strategie zou neerkomen op de voorwaarde dat machines voor de twee verpakkingsmaterialen (karton en PET) alleen in combinatie worden verkocht. Die aanpak zou ongunstig zijn want veel niet in PET geïnteresseerde klanten zouden zo’n combinatie niet willen kopen en naar de concurrentie gaan. Bovendien zouden concur- renten er geen schade van ondervinden, want die zouden ook in dit geval hun SBM-machines kunnen blijven afzetten in andere marktsegmenten waar geen karton wordt gebruikt, zoals koolzuurhoudende dranken en mineraalwater.

(367) De Commissie is het niet eens met de argumentatie van Xxxxx. Het is niet duidelijk waarom de gefuseerde onderneming alleen de keuze zou hebben tussen „ver- koopkoppeling met verbruiksartikelen” en de beperkte vorm van „apparatuurkoppeling” die door de economi- sche experts van de aanmeldende partij wordt behandeld. Gezien de mogelijkheid van prijsdiscriminatie is het beslist zeer onwaarschijnlijk dat de gefuseerde onderne- ming zou besluiten machines voor karton en voor PET alleen in combinatie aan te bieden. Het lijkt veel rationeler dat de PET-verpakkingsmachines los van de kartonmachines zouden worden gemarket in de klan- tenkring die geen karton kan gebruiken (als producenten van koolzuurhoudende dranken en bier) en omgekeerd.

(169) Tetra hanteert een soortgelijke strategie bij zijn PET-preformac- tiviteiten.

(170) antwoord, punten 93-107, en schrijven van de aanmeldende partij van 26 september 2001, blz. 14-17.

(368) De aanmeldende partij beweert dat hefboomwerking geen concurrentiebeperkende consequenties kan hebben omdat de concurrentie geweerd noch uitgeschakeld kan worden. Deze opvatting, die gebaseerd is op de stelling dat concurrenten hun markt voor SBM-machines behou- den in verpakkingssectoren als die voor mineraalwater en koolzuurhoudende dranken waar karton geen belang- rijke plaats inneemt, gaat voorbij aan de hoofdzaak. Of de concurrenten nu wel of niet de markt in de segmenten van bronwater, koolzuurhoudende dranken of bier openstaat, dat staat volkomen los van de opvatting dat als Tetra erin slaagt hen van de markten voor het verpakken van sappen en vloeibare zuivelproducten te weren of te marginaliseren, dit Tetra in staat stelt klanten op deze markten uit te buiten.

(369) Hoe dit ook zij, het is waarschijnlijk dat de mededinging om de volgende redenen zou worden gereduceerd: a) of concurrenten op de ongekoppelde marktsegmenten (als mineraalwater en koolzuurhoudende dranken) kunnen blijven verkopen of niet, is niet relevant. Waar het om gaat is de mogelijkheid van prijsdiscriminatie met betrekking tot specifieke doelgroepen, want die resulteert in een uitsplitsing van de markt naar te verpakken type consumptieproduct; b) het segment van „gevoelige” producten omvat zeer complexe vloeistoffen die heel speciale eisen stellen aan een PET-lijn op punten als barrièretechnologieën, aseptische vulmachines of asepti- sche combi-SBM-machines. De concurrentie zou onvol- doende winstmogelijkheden zien om op dit terrein van hoogwaardige en ingewikkelde PET-machines te gaan investeren en concurreren. De concurrenten Sipa en SIG hebben bij de hoorzitting toegelicht dat hun mogelijkhe- den en kansen voor onderzoek, ontwikkeling en me- dedinging op de „nieuwe” PET-markten (voor „gevoelige” dranken) door het totstandkomen van de fusie sterk zouden worden belemmerd. De concurrentie zou aldus van de zogenoemde „tweede doorbraak” van PET worden uitgesloten (171).

(370) Behalve uitsluiting van deze relevante markten lijkt ook een uitsluiting van de rest van de markt voor SBM- machines mogelijk. Nu al, onder meer open omstandig- heden, neemt Sidel een leidende plaats in, met [60- 70 %]* van de SBM-machinemarkt (ongeacht toepas- singssector), waardoor voor de concurrentie maar min- der dan de helft overblijft. Bovendien is de machinemarkt op het gebied van de traditionele toepassingssectoren van niet-gevoelige producten verzadigd en wordt daar weinig groei verwacht. Deze opvatting wordt door Sidel

(171) In zijn jaarverslag 1999 licht Sidel toe dat nu de traditionele markten voor koolzuurhoudende softdrinks en mineraalwater het stadium van volwassenheid bereiken, PET zich richt op een tweede doorbraak: het gebied van de „gevoelige” consumptiepro- ducten.

onderschreven in het jaarverslag van 1999, waar wordt vermeld dat PET nu een „tweede doorbraak” ingaat. BNP Paribas schrijft dat gezien het feit dat het PET-gebruik in de traditionele sectoren van niet-gevoelige producten het verzadigingspunt bereikt, „... Sidel zich nu voor het verkopen van grote aantallen strekblaasvormmachines richt op de sector van de „gevoelige” dranken” (172). De concurrentie zal daardoor wellicht worden uitgesloten van het deel van de markt met de hoogste groei en de betere marges.

3.3.2.7. Zwakke positie van de concurrenten

(371) Bovendien zijn de concurrenten van de gefuseerde onderneming in de markten van zowel kartonverpak- kingsmachines als SBM-machines al aanmerkelijk kleiner dan de combinatie. Een simpele vergelijking van de jaaromzet van het gefuseerde Tetra/Sidel met die van de grootste concurrent, de SIG-groep, maakt duidelijk dat Tetra/Sidel bijna tienmaal zo groot zou zijn.

(372) Het belangrijkste is evenwel dat de bewering van Tetra dat de drie concurrenten van Sidel op het gebied van machines met hoge capaciteit soortgelijke aanbiedingen kunnen maken als Sidel, voorbij gaat aan een cruciaal aspect: de concurrentie mist de machtspositie op de kartonverpakkingmarkt die de gefuseerde onderneming heeft. De SIG-groep, de enige van de drie concurrenten die zowel op karton- als PET-gebied actief is, heeft bij kartonverpakkings-zowel als SBM-machines een markt- aandeel van niet meer dan [10-20 %]*. In tegenstelling tot de gefuseerde onderneming kan SIG niet alles aanbieden dat de PET-markt nodig heeft, want het mist momenteel een element dat wezenlijk is voor iedere toekomstige penetratie van de PET-markt in de sector van de „gevoelige” consumptieproducten: barrièretech- nologie. Geen andere leverancier van verpakkingsmachi- nes is in staat zowel kartonverpakking- als PET-verpak- kingsmachines aan te bieden.

3.3.2.7.1. M a r k t a a n d e l e n v a n d e c o n c u r - re ntie

(373) Tetra/Sidel zou verreweg het grootste marktaandeel hebben bij SBM-machines met zowel hoge als lage capaciteit, ongeacht de uitsplitsing naar consumptiepro- ductmarkten. Bij machines met hoge capaciteit is het marktaandeel van de combinatie minstens [60-70 %]*, bij machines met lage capaciteit ongeveer 60 %. Volgens schattingen van Sidel heeft het bedrijf van de markt voor machines met hoge capaciteit voor melkverpakking in PET [60-70 %]* in handen en van die voor sapverpakking [60-70 %]*.

(172) Vermogensonderzoek van Sidel door BNP Paribas van 9 oktober 2000, blz. 3.

(374) De op één na voornaamste concurrent is alweer veel kleiner en heeft een marktaandeel van [10-20 %]* (op de markt voor machines met hoge capaciteit zijn dit SIG en Krones en voor die met lage capaciteit is het aDS). Verder wordt erop gewezen dat het marktaandeel van de gefuseerde onderneming betrekkelijk stabiel is en al vele jaren op een constant hoog niveau ligt (omstreeks 60 %).

(375) De gefuseerde onderneming zou tevens een machtsposi- tie innemen in de sector aseptische kartons en aseptische kartonverpakkingsmachines (met stabiele hoge markt- aandelen [of 80-90 %]*) en een leidende positie op het gebied van niet-aseptische kartonverpakking. Tezamen levert dit een machtspositie op de gehele markt voor kartonverpakkingsmachines en -verbruiksartikelen.

3.3.2.7.2. T e c h n o l o g i s c h e v o o r s p r o n g

(376) Tetra/Sidel zou verder in technologisch opzicht een duidelijke voorsprong hebben op de concurrentie. Op het gebied van SBM-machines is Sidel het leidende bedrijf. De marktanalyse van de Commissie heeft be- vestigd dat de meeste klanten Sidel zeer hoog inschatten op het punt van machinekwaliteit en -technologie, zelfs zozeer dat enkele grote afnemers als beleid hebben dat voor de productie van PET-flessen uitsluitend Sidel- apparatuur wordt aangeschaft.

(377) Sidel is uiteraard bijzonder trots op de eigen technologi- sche prestaties. In het jaarverslag voor 1999 schrijft het bedrijf onder meer: „Sidel dankt zijn vooraanstaande positie aan zijn unieke technologische vaardigheden op het gebied van machines met hoge capaciteit, zijn fundamentele kennis aangaande verpakkingsmaterialen en de wereldwijde snelle service. Sidels totale beheersing van de technologie voor het strekblazen en vormen van PET stelt het bedrijf in staat aan de steeds stijgende vraag te voldoen.” Volgens Sidel, „heeft de baanbrekende techniek van de SBO-2-typen de productiviteit van de machines met 25 % opgevoerd. Het is precies dit innovatievermogen ... gecombineerd met het uitgebreide productie- en dienstenpakket dat Sidel in staat stelt zijn wereldwijde leiderschap verder te versterken: 65 % van de PET-verpakkingen die over de hele wereld worden gemaakt, wordt geproduceerd met Sidel-machines” (173).

(378) De gefuseerde onderneming zou op het gebied van PET-verpakking een veel groter aanbod van producten hebben dan enige concurrent. Met name een aanbod aan SBM-machines zonder weerga, reikend van lineaire machines met zeer lage capaciteit (Dynaplast) en roteren- de machines met lage capaciteit (Sidel) tot de snelste machines ter wereld (Sidels SBO, met een capaciteit van 50 000 fpu). Daarnaast kan de gefuseerde onderneming toonaangevende, innovatieve producten aanbieden als

machines met preferentiële verhitting. De onafhankelijke marktanalist Pictet concludeerde in zijn rapport over de bedrijfstak in september 2000: „Met dit weergaloze assortiment kan Sidel een machine bieden voor elke productietaak, met een capaciteit die precies voldoet aan de productiesnelheid die de afnemer voor ogen staat” (174).

(379) De gefuseerde onderneming zou ook een innovatieve rol spelen in nieuwe technologieën, onder meer door de combinatie van de plasmabarrièretechnieken actis (Si- del) en Glaskin van de twee partijen. Het lijdt geen twijfel dat de combinatie van de twee leidende plasmatechnolo- gieën samen met een unieke technologie voor aseptisch afvullen (Combi) de gefuseerde onderneming een uiter- mate sterke positie zouden geven op het gebied van PET- verpakkingen voor zuurstofgevoelige producten — een van de gebieden waar PET sterk kan groeien, en dat mogelijk ten koste van karton.

(380) De gefuseerde onderneming zou verder de enige vol- komen geïntegreerde fabrikant van PET-machines zijn die een allesomvattend scala van PET-producten en

-machines kan bieden, van preforms tot en met de complete fles met kunststofsluiting. Dit samen met Xxxxxx ongeëvenaarde expertise op het gebied van het ontwerpen van matrijzen en flessen alsmede de mogelijk- heden voor het testen van preforms en verpakkingen op de eigen gespecialiseerde testcentra in Frankrijk levert de gefuseerde onderneming een positie waar de concurren- tie niet tegenop kan.

3.3.2.7.3. K n o w h o w o p a s e p t i s c h g e b i e d

(381) Wil een bedrijf op het gebied van PET-machines zich richten op wat Sidel genoemd heeft „de tweede door- braak op het gebied van PET-verpakking” (175), dat wil zeggen de verpakking van „gevoelige” producten als sappen, vloeibare zuivelproducten en isotonische dran- ken (alle van oudsher in karton verpakt), dan is het wezenlijk dat een bruikbare barrièretechnologie beschik- baar is, evenals, nog belangrijker, een geschikte oplossing voor aseptisch afvullen. Dat wordt algemeen erkend binnen de bedrijfstak. Een onafhankelijke marktanalist heeft het als volgt uitgedrukt: „Naarmate meer en meer consumenten vragen om melk, sappen en sauzen in PET-verpakking, wordt het steeds essentiëler om over een goede methode voor het aseptisch afvullen van PET- flessen te beschikken” (176).

(382) De gefuseerde onderneming zou de twee meest gere- nommeerde namen op het gebied van aseptisch afvullen samenvoegen, die eenderde van de in de EER geïnstalleer- de machines voor aseptisch afvullen hebben geleverd: TetraPak (Tetra) en Remy (Sidel). De ernstige gevolgen van elke vorm van besmetting van het consumptie- product maken aseptische knowhow en bewezen

de combi-machine, SBM-machines voor heet afvullen en

(174) Pictet-rapport, blz. 31.

(175) Jaarverslag 1999 van Sidel, blz. 5.

(173) Jaarverslag 1999 van Sidel, blz. 38. (176) Pictet-rapport, blz. 5.

praktijkervaring voor de afnemer van de machines van het allergrootste belang. De meeste drankenproducenten die op de marktanalyse van de Commissie hebben gereageerd, onderstreepten dan ook het belang van steriliteitgaranties, in de praktijk bewezen kwaliteit en expertise op aseptisch gebied.

(383) De gefuseerde onderneming zou actief zijn op het gebied van aseptisch afvullen van karton, PET en HDPE. Hij zou profiteren van Xxxxx’x unieke expertise en reputatie op aseptisch gebied, inclusief een compleet scala van verwerkingsapparatuur als separators, warmtewisselaars, mengmachines, evaporators, systemen voor aseptische verwerking en doorvoerregeling. Zelfs de grotere concur- renten als de SIG-groep zijn niet actief op het terrein van aseptisch afvullen van PET en HDPE en spelen een veel kleinere rol bij aseptisch verpakken in karton, zeker met betrekking tot de meest „gevoelige” vloeibare zuivelpro- ducten. Geen enkel ander verpakkingbedrijf bezit exper- tise op het gebied van aseptische verwerking. De reputa- tie op het terrein van aseptisch verpakken, de bewezen praktijkervaring plus het feit dat de gefuseerde onderne- ming steriliteit van het verpakte product kan „garande- ren”, vormen een hoge drempel voor zowel de bestaande concurrenten als voor nieuwkomers op deze markt.

3.3.2.7.4. S e r v i c e - e n v e r k o o p o r g a n i - sa ti e

(384) De marktanalyse van de Commissie heeft bevestigd dat een lokale aanwezigheid essentieel is om waar ook ter wereld snel en effectief technische hulp te kunnen bieden, wat een eerste vereiste vormt voor klanten die voor hun eigen verpakkingswerk zijn aangewezen op de betrouwbaarheid van hun installaties. Tetra en Sidel hebben nu al het uitgebreidste wereldomspannende net van verkoop- en servicekantoren — vele malen groter dan die van hun grootste concurrenten in karton- of PET-verpakking. Door de fusie zou deze leidende positie onaantastbaar worden en van potentiële concurrentie tussen de twee leidende partijen is dan geen sprake meer.

3.3.2.7.5. O n d e r z o e k e n o n t w i k k e l i n g

(385) De faciliteiten voor onderzoek en ontwikkeling (O&O) zouden door de fusie eveneens worden versterkt en zouden de gefuseerde onderneming in een positie brengen die voor geen enkele concurrent te evenaren is. De gefuseerde onderneming zou beschikken over minstens tweemaal zoveel onderzoekers en minstens tweemaal zoveel geld voor onderzoek als de grootste concurrent, de SIG-groep. Tetra heeft [...]* O&O-centra in een aantal landen, waar [...]* medewerkers aan diverse O&O-projecten werken (177).

(386) De zeer omvattende O&O-faciliteiten die de fusie de combinatie oplevert, zouden voortzetting van de duide- lijke voorsprong op de concurrentie waarborgen en leiden tot een verlies aan toekomstige concurrentie tussen Tetra en Sidel op het punt van innovatie en O&O, vergeleken met de situatie zonder de fusie. Tetra vat het als volgt in zijn jaarverslag over 2000 samen: „Tetra Pak beschouwt onderzoek dat gericht is op de behoeften van de afnemers en de markt en de voortgaande ontwikke- ling van systemen voor verwerking, verpakking en distributie als de beste manier om ervoor te zorgen dat het bedrijf zijn leidende positie op de wereldmarkt behoudt” (178).

3.3.2.7.6. F i n a n c i ë l e s t e r k t e e n o m v a n g

(387) De aanmeldende partij stelt dat de financiële middelen van de combinatie die van de concurrenten niet wezen- lijk overtreffen (179). De gegevens van de Commissie ondersteunen deze bewering niet. Door fusie ontstaat een combinatie die de concurrentie in termen van aantal medewerkers, aantal in O&O actieve medewerkers, omvang van verkoopstaf, internationale aanwezigheid, omzet en winstgevendheid verre overtreft. De omzet van de gefuseerde onderneming bijvoorbeeld zou bijna tienmaal zo groot zijn als die van de grootste concurrent.

3.3.2.8. Onvoldoende macht van de afnemers

(388) De klanten die de gefuseerde onderneming in de gemeen- schappelijke consumptieproductsegmenten (sappen, vloeibare zuivelproducten, niet-koolzuurhoudende vruchtendranken, thee- en koffiedranken) zou hebben, beschikken niet over de middelen die nodig zijn om een echt tegenwicht van koperszijde te bieden. De afnemerskringen in de segmenten vloeibare zuivelpro- ducten en sappen zijn gefragmenteerd en bestaan voor- namelijk uit kleine en middelgrote ondernemingen. Veelzeggend is in elk geval dat de grootste klant van Sidel in de EER (een converter) ongeveer [...]* van de verkoop vertegenwoordigt en de grootste klant die geen converter is (een multinationale drankenproducent) minder dan [...]* van die verkoop. De afnemerskring van Tetra is in grote lijnen even gefragmenteerd.

3.3.2.9. Conclusie

(389) In het licht van het voorgaande wordt geconcludeerd dat de voorgestelde transactie door het bijeenbrengen van het dominante bedrijf op het gebied van kartonver- pakking, Tetra, en het leidende bedrijf op het gebied van PET-verpakkingsmachines, Sidel, een marktstruc- tuur creëert die de gefuseerde onderneming de stimulansen en middelen biedt om haar leidende positie op het gebied van PET-verpakkingsmachines, met name SBM-machines (met hoge en lage capaciteit)

(177) Tetra’s jaarrekening 2000, blz. 17.

(178) Tetra’s jaarrekening 2000, blz. 17.

(179) antwoord, punt 92.

voor het verpakken van „gevoelige” consumptieproduc- ten, uit te breiden tot een machtspositie. Waarschijnlijk zal een en ander tevens leiden tot versterking van de positie van de gefuseerde onderneming en concurrentie- beperkende effecten op de totale markt voor SBM- machines.

3.3.3. Effecten op de kartonsector: versterking van een machtspositie

(390) De voorgestelde transactie zou een marktstructuur creë- ren die Tetra in staat zou stellen zijn bestaande machts- positie op het gebied van kartonverpakking te versterken door een bron van aanzienlijke concurrentiedruk te elimineren.

(391) Dit zou ernstige negatieve consequenties kunnen inhou- den voor de kartonverpakkingbranche. Zoals de Com- missie in haar beschikking uit 1991 betreffende Tetra- Paks fusie met alfa Laval heeft opgemerkt (180), „De marktpositie van TetraPak is zeer sterk. ... Bij een zo groot marktoverwicht moet de Commissie bijzonder waakzaam zijn, omdat onder de gegeven omstandighe- den zelfs een zeer kleine versterking van die machtsposi- tie de concurrentievoorwaarden op de markt in oneven- redige mate negatief kan beïnvloeden.”

3.3.3.1. PET als factor van concurrentiebeperking: verlies aan concurrentiedruk vanuit een nauw verwante markt

(392) De uitkomsten van de marktanalyse van de Commissie lijken een bevestiging van de opvatting dat karton als verpakkingsmateriaal van oudsher de hoofdrol speelt op de markt voor zuiveldranken en sappen, en dat in het bijzonder met betrekking tot aseptisch verpakken. Meer dan 80 % van de aseptisch afgevulde producten is in 1999 in kartons verpakt. De reden hiervan is dat het risico van besmetting bij het verpakken van deze producten bewezen aseptische technieken met aseptisch of ultraclean afvullen vereist — werkwijzen die bij kartonverpakking al vele jaren worden toegepast.

(393) Zoals bij de bepaling van de relevante markt is uiteen- gezet, heeft PET inmiddels zijn bruikbaarheid bewezen op enkele kleinere afzetgebieden voor kartonverpakking, zoals vruchtendranken en thee- en koffiedranken, en de verwachting is dat de toepassing ervan aanzienlijk zal groeien in grootschaliger marktsegmenten als die van vloeibare zuivelproducten en sappen, waar kartonver- pakking tot dusver regel was. De groei van PET voor het verpakken van zuiveldranken, sappen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken zal onvermijdelijk in zekere mate ten koste gaan van kartonverpakking.

(394) Bedrijven met activiteiten op het gebied van PET- verpakking, met name Sidel en converters, werken duidelijk met verkoopstrategieën gericht op uitbreiding

van het PET-gebruik en penetratie van de kartonverpak- kingmarkt. Bij de marktanalyse van de Commissie is gebleken dat deze groei van en concurrentie door PET door een aantal onafhankelijke onderzoeken en ook de economische analyses van de partijen wordt onderschre- ven. De Parijse aandelenbeurs, CDC Bourse, heeft over Sidel het volgende geschreven: „Kartonverpakking ver- liest momenteel marktaandeel aan PET-verpakking” (181). In de eigen publicatie „Xxx Xxxxx Saga 1961-1998+”, stelt Sidel: „ nu de TetraPak-kartons terrein verliezen, krijgen kunststofflessen nieuwe kansen de markt te penetreren” (182). Sidels nieuwe doelmarkten zijn dan

„vruchtensappen en „new age” dranken ... kunststof verovert een stuk marktaandeel op kartonverpakking ...”. In feite was Sidel van plan op het marktsegment van „gevoelige” producten actief te worden om daar marktaandeel op karton te veroveren. JP Morgan heeft in een analyse van Sidel opgemerkt dat het bedrijf daartoe ook al andere ondernemingen in het segment van zuiveldranken en sappen had overgenomen: „Sidel wilde meer expertise voor het aseptisch verpakken van zuiveldranken en sappen verkrijgen ..., producten die van oudsher worden verpakt in karton, geleverd door TetraPak of SIG. In Xxxx wil Sidel apparatuur ontwik- kelen voor de eerste toepassingen van PET op deze markten ...”.

(395) Marktdeelnemers hebben wel gesteld dat zonder fusie de grootste leverancier van PET-verpakkingsmachines (Sidel) in samenwerking met converters zou gaan con- curreren op een nauw verwante markt die door middel van innovatieve aanpakken een aanzienlijke concurren- tiedruk zou uitoefenen op de kartonverpakkingmarkt, wat Tetra tot innovatie en prijsverlaging van kartonver- pakkingen zou dwingen. Gaat de fusie door, dan ont- breekt deze concurrentiedruk.

(396) In zijn antwoord heeft Xxxxx gesteld dat de gefuseerde onderneming niet in staat zou zijn de afzetmarkt op deze wijze te beheersen, en daarbij als hoofdargument naar voren gebracht dat de kosten van PET-verpakkings- machines en in het bijzonder SBM-machines een uiterst gering deel van de detailhandelsprijs van het verpakte consumptieproduct uitmaken. Volgens Xxxxx zou de gefuseerde onderneming de prijs van SBM-machines met 2 000 % moeten verhogen om die van het verpakte product in de detailhandel met 10 % te doen stijgen en zo de consument ertoe te brengen van PET naar karton over te gaan. Dat, zo stelt Tetra, is uiteraard onzinnig.

(397) Tetra gaat daarbij voorbij aan de bezorgdheid van de Commissie die betrekking heeft op de prijzen van karton

— niet die van SBM-machines. Zoals Tetra opmerkt heeft de Commissie geconcludeerd dat karton- en PET- verpakkingssystemen afzonderlijke maar wel nauw ver- wante productmarkten vormen die een zekere concur- rentiedruk op elkaar uitoefenen. Karton en PET zijn technisch substitueerbaar in de zin dat ze voor het verpakken van dezelfde consumptieproducten kunnen

(180) Zie Tetra Pak/alfa-Laval (verwijzing in voetnoot 11).

(181) CDC Bourse over Sidel, 30 november 2000, blz. 1.

(182) „Xxx Xxxxx Saga 1961-1998+”, Sidel-communicatie, blz. 2 en 3.

dienen en in economisch opzicht zijn ze als „enigermate substitueerbaar” te beschouwen. De marktverhoudingen brengen met zich dat elke omschakeling van het ene materiaal op het andere waarschijnlijk vooral door marketingoverwegingen wordt bepaald en dat het voor- namelijk zal gaan om een verschuiving van karton (het welbekende, traditionele materiaal) naar PET (het nieuwe, moderne materiaal). Zoals is uiteengezet in het gedeelte over de bepaling van de relevante markt, is door veel geënquêteerden verklaard dat zij reeds zijn overgestapt dan wel van karton op PET willen overgaan, ondanks het feit dat PET duurder is of ook indien de kartonprijs onveranderd blijft. Hieruit blijkt dat sommige afnemers zelfs bij 0 % verhoging van de kartonprijzen van karton naar PET zouden willen omschakelen. an- dere, meer prijsgevoelige klanten evenwel gaven aan dat voor hen overschakelen van karton op PET alleen in aanmerking zou komen als de kartonprijs een aanzienlij- ke stijging van 20 % of meer zou vertonen. Wordt de kartonprijs verlaagd en daarmee het prijsverschil tussen karton- en PET-verpakking groter, dan is aan te nemen dat deze prijsbewuste klanten afzien van een overschake- ling van karton op PET. Verder gaat het argument van Xxxxx dat Sidel slechts machineprijzen (van SBM- machines) kan beïnvloeden en dat die slechts een zeer gering aandeel van de verpakkingskosten vertegenwoor- digen, niet op voor Tetra zelf, dat de kosten van kartonverpakking sterker kan bepalen. Tetra is in staat zowel de prijs van kartonverpakkingsmachines als die van kartonmateriaal te beïnvloeden.

(398) Zonder de fusie is van PET-bedrijven te verwachten dat ze sterk zouden concurreren om marktaandeel op karton te veroveren, terwijl van Tetra te verwachten is dat het de eigen positie krachtig zou verdedigen door middel van verbeteringen van de eigen kartonverpakkings- wijzen, door innovatie, betere kartonsamenstellingen,

-vormen en -sluitingen en in sommige gevallen door verlaging van prijzen. Tetra is ook inderdaad in deze richting actief geweest en heeft nieuwe kartonverpakkin- gen ontwikkeld met meer gebruikersvriendelijke ken- merken als het „gable top-model” met schroefsluiting.

(399) Gaat de fusie door, dan hoeft Tetra zijn positie niet zo krachtig te behoeden. Tetra/Sidel zou in die positie een doeltreffende controle kunnen uitoefenen op grotere verschuivingen van karton naar PET. Tetra/Sidel zou zijn prijzen voor kartons op het huidige hoge peil kunnen houden voor die klanten of die consumptieproducten waarvoor gehele of gedeeltelijke overschakeling op PET wegens consumentenvoorkeuren, omschakelkosten of langlopende contracten onmogelijk of onwaarschijnlijk is, terwijl het klanten die zo’n overschakeling toch willen doorvoeren kan beïnvloeden op punten als de keuze van verpakkingsmachines en de timing van de omschakeling. Bijvoorbeeld door op het „juiste” tijdstip pasklare aanbie- dingen te doen en zo aan marktaandeel in de sector van PET-machines te winnen. [...]* (183). Door de groeiende

(183) Intern Tetra-document als bijlage 3 toegevoegd aan de aanmel- ding.

concurrentiedruk van Sidel in een nauw verwante markt uit te schakelen, zou Tetra’s positie op het gebied van kartonverpakking aldus worden versterkt.

(400) Tegelijkertijd zou Tetra het grootste voordeel teniet doen van de voornaamste concurrent, de SIG- groep — het enige andere bedrijf dat zowel karton- als PET- verpakkingsmachines aanbiedt.

3.3.3.2. Conclusie

(401) Op grond van het voorgaande is de Commissie tot de conclusie gekomen dat Xxxxx’x reeds bijna-monopolie- positie op het gebied van aseptisch karton verpakken in de EER door de voorgestelde transactie verder zou kunnen worden versterkt.

3.3.4. De machtspositie van de gefuseerde onder- neming in de kartonsector en bij PET-ver- pakkingsmachines alsmede zijn activiteiten op het gebied van HDPE zullen de machtspo- sitie versterken en de toegang tot deze markten bemoeilijken

(402) Het is hierbij van belang erop te wijzen dat Tetra in de huidige situatie de markt voor het verpakken van vloeibare levensmiddelen domineert, in het bijzonder de sector van het aseptisch verpakken. Dit komt voort uit de bijzonder sterke positie op het gebied van aseptisch verpakken in karton, waar Xxxxx bijna 80 % van de markt in handen heeft. Dit komt overeen met ongeveer

60 % van de totale aseptische sector (d.w.z. alle vloeistoffen die aseptisch worden afgevuld). De positie is te danken aan de van oudsher en nog altijd grote rol van karton in de sector van het aseptisch verpakken. Een rol die in het verleden en ook nu maar heel weinig door concurrentie van andere materialen voor aseptisch afvullen wordt bedreigd.

(403) Tetra was tot voor zeer kort een organisatie met één hoofdproduct: het bedrijf was alleen actief op het gebied van kartonverpakking (Tetra-Brik-systeem). De laatste jaren streeft het naar verbreding van het verpakkingsorti- ment en een ontwikkeling tot een meer algemene verpakkingleverancier. In zijn jaarverslag voor 1999 presenteert het bedrijf zich als leidende onderneming op het gebied van levensmiddelenverpakking, met een breed productensortiment: „Tetra Paks afnemers hebben nu het voordeel dat ze alles wat ze nodig hebben, kunnen bestellen bij één bron, die op elkaar aansluitende machi- nes voor elk stadium van het verpakken kan leveren. Tetra Pak is de enige marktpartij die de verantwoordelijk- heid aanvaardt voor storingsvrije werking van het hele verpakkingtraject ... Verder kan Tetra Pak niet minder dan elf verpakkingssystemen aanbieden [hoofdzakelijk

verschillende kartonverpakkingen] voor gepasteuriseer- de en aseptisch verpakte producten”. Het enige onderdeel dat nog ontbrak aan het veelzijde Tetra-productenaan- bod was een goed activiteitenpakket op het gebied van PET, waar de bestaande beperkingen van de eigen SBM- technologie geen grote rol toestonden.

(404) Na de fusie zou het aanbod aan machines van de gefuseerde onderneming het hele scala omvatten van machines voor karton-, PET- en HDPE-verpakking. Te- tra/Sidel zou een leidende technologie kunnen bieden op de gebieden van aseptische en niet-aseptische karton- verpakkingsmachines, aseptische en niet-aseptische kar- tons, SBM-machines met lage en hoge capaciteit met inbegrip van aseptische en niet-aseptische combimachi- nes, aseptische en niet-aseptische PET-afvulmachines, aseptische en niet-aseptische HDPE-afvulmachines, EBM- machines en combi-HDPE-machines alsook de vereiste aanvullende apparatuur voor bijvoorbeeld kunststof- sluitingen. Het feit dat de gefuseerde onderneming een machtspositie zou innemen in twee nauw verwante markten (karton- en PET-verpakkingsmachines) en ver- der duidelijk aanwezig is in een derde markt (HDPE), biedt de combinatie bijzonder goede uitgangspunten in de sectoren betrokken bij het verpakken van consump- tieproducten als sappen, vloeibare zuivelproducten, niet- koolzuurhoudende vruchtendranken en thee- en koffie- dranken.

(405) Karton, PET en HDPE zijn de voornaamste verpakkings- materialen voor de volgende soorten consumptieproduc- ten: vloeibare zuivelproducten, vruchtendranken, thee- en koffiedranken en alle aseptisch afgevulde vloeistoffen. Xxxxxxxx 00 % van alle aseptisch afgevulde vloeistoffen is in 1999 in karton, PET en HDPE verpakt (184). De analyse van de Commissie heeft bevestigd dat blik en glas zwaarwegende beperkingen hebben als verpakkings- materiaal voor deze producten: blikjes zijn slechts in weinig vormen te produceren en in het algemeen duurder, en verpakking in glas blijft beperkt tot de duurste productsegmenten. Volgens Xxxxx is aseptisch afvullen in glas „een achterhaalde technologie die in de EER niet gangbaar is” (185). Onafhankelijke marktana- listen stellen dat kunststofflessen (PET en HDPE) de snelste groei vertonen en de komende drie jaar op het gebied van aseptisch verpakken naar verwachting ook

60 % in handen hebben, waarbij Sidel van al deze sectoren [0-10 %]* voor zijn rekening neemt (187).

(407) Uit de bovenstaande cijfers blijkt wel dat de fusie de nu reeds sterke positie van Tetra op het gebied van het verpakken van „gevoelige” consumptieproducten (en met name het aseptisch afvullen ervan) zou versterken. De betrekkelijk geringe groei van de marktaandelen op het gebied van de voornaamste kartonverpakkingen houden verband met de momenteel beperkte activiteiten van Sidel in de consumptiesectoren melkdranken en sappen. De verwachting is evenwel dat het PET-gebruik op het gebied van de gemeenschappelijke consumptie- segmenten in de toekomst aanzienlijk toeneemt. De positie van de gefuseerde onderneming in deze con- sumptiesegmenten blijft dus ook dan zeer sterk.

(408) Gezien deze algemene sterke aanwezigheid in de betrok- ken sectoren zal toetreding tot de markt waarschijnlijk moeilijker worden. In alle relevante segmenten zouden concurrenten voor de opgave staan evenwaardig te zijn aan de totale kwaliteit van de gefuseerde onderneming met onder meer zijn brede productenscala, zijn machts- positie en kennis van zaken op het gebied van aseptische technologie en barrièretechnologie, zijn toegang tot bestaande en potentiële afnemerskringen en zijn finan- ciële kracht. alleen dan kunnen zij zonder handicap concurreren. Dit maakt het waarschijnlijk dat als gevolg van de fusie de positie van de gefuseerde onderneming op de markt voor de verpakking van „gevoelige” produc- ten zou leiden tot marginalisatie van concurrenten en extra drempels die de toegang tot de markt bemoeilijken, waardoor de machtspositie op de relevante markten voor karton- en PET-verpakkingsmachines en met name voor SBM-machines voor de verpakking van „gevoelige” producten wordt versterkt.

V. VERBINTENISSEN

(409) Op 25 september 2001 heeft Xxxxx verbintenissen aangeboden die ten doel hadden de bezwaren die de Commissie in haar op 7 september 2001 aan Tetra gezonden mededeling van punten van bezwaar had aangegeven, uit de weg te ruimen. Deze voorstellen

de grootste stijging te zien zullen geven (186).

(187) Bij alle berekeningen is uitgegaan van cijfers van Canadean die door de aanmeldende partij zijn verstrekt. In alle gevallen is

(406) Zelfs als alle materialen worden meegenomen die voor

het verpakken van de relevante „gevoelige” producten (vloeibare zuivelproducten, sappen, vruchtendranken en thee- en koffiedranken) worden toegepast, zou Tetra/ Sidel op al deze deelmarkten een bijzonder sterke positie innemen. Bij sappen zou de combinatie een marktaandeel hebben van omstreeks 50 %, bij vloeibare zuivelproducten [50-60 %]* van de totale markt en van de totale aseptische markt zou het bedrijf omstreeks

(184) Warrick Report.

(185) aanmelding, blz. 65.

(186) Warrick Report.

Tetra’s aandeel in de desbetreffende kartonmarkt gebaseerd op Tetra’s marktaandeel op het gebied van kartonverpakkings- machines. Het berekenen van de aandelen op de PET- en HDPE- deelmarkten is ingewikkelder doordat in tegenstelling tot karton het materiaal niet in één procesgang wordt verwerkt. Bij PET- verpakking is de bewerking verdeeld in verschillende stadia (strekblazen op de SBM-machine, afvullen op de PET-vulmachi- ne). Om die reden en ook omdat de transactie op de machine- markt waarschijnlijk vooral tot bezorgdheid in de sector SBM- machines leidt, zijn de marktaandelen in PET-verpakking geba- seerd op een voorzichtige raming van Sidels aandeel in het totaal van verkochte SBM-machine. Gemeten naar capaciteit ligt dit percentage voor Sidel omstreeks 60 % en voor Tetra bij [0- 10 %]*. Sidels HDPE-aandeel is geschat op [10-20 %]* en dat van Tetra op [0-10 %]*.

hielden onder meer het afstoten in van Tetra’s eigen SBM- en preformactiviteiten. Op 9 oktober 2001 heeft Xxxxx een nieuwe reeks verbintenissen gedaan ter vervan- ging van die van 25 september 2001. Deze voorstellen zijn gedaan vanuit de gedachte dat de Commissie elk ervan afzonderlijk of ook elke gewenste combinatie ervan zou kunnen aanvaarden.

(410) De verbintenissen zijn weergegeven in de bijlage. Ze omvatten i) afstoting van Xxxxx’x eigen SBM-activiteiten;

ii) afstoting van Tetra’s activiteiten op het gebied van PET preforms; iii) het bedrijf Sidel gescheiden houden van de TetraPak-bedrijven gecombineerd met vooraf bestaande toezeggingen ter correctie van gedragingen overeenkomstig artikel 82 van het Verdrag, en iv) het verlenen van een licentie voor Sidels SBM-activiteiten voor de verkoop aan afnemers die zelf „gevoelige” producten afvullen en voor converters.

a. SAMENVATTING VAN DE VERBINTENISSEN

1. aFSTOTING VaN TETRa’S SBM-aCTIVITEITEN

(411) Tetra verplicht zich zijn activiteiten op het gebied van SBM-machines („SBM-activiteiten”) te verkopen aan een onafhankelijke derde. De SBM-activiteiten omvatten de volgende onderdelen, tenzij afstoting ervan niet door de toepasselijke wetgeving is toegestaan of niet verlangd wordt door de SBM-koper: a) bezittingen en hulpmid- delen die in de bestaande situatie hoofdzakelijk door Tetra worden gebruikt voor het produceren en ontwik- kelen van zijn SBM-activiteiten; b) technische, verkoop-, productie- en administratieve medewerkers die tot de SBM-activiteiten behoren; c) alle contracten voor ver- koop en onderhoud van de SBM-producten welke in het kader van de SBM-activiteiten zijn gefabriceerd en die bestaan vanaf de datum van de verbintenis en zijn afgerond op de datum dat de verkoop van de SBM- activiteiten plaatsvindt; d) alle intellectuele eigendom die in de huidige fase uitsluitend in het kader van de SBM-activiteiten wordt toegepast, en e) voor enigerlei intellectuele eigendom van Tetra die momenteel com- mercieel wordt gebruikt in het kader van SBM-activitei- ten en andere Tetra Laval-activiteiten, een niet-over- draagbare, onherroepbare, niet-exclusieve licentie.

(412) [...]*.

2. aFSTOTING VaN TETRa’S PREFORMaCTIVITEITEN

(413) Tetra verplicht zich zijn PET-preformactiviteiten („PET- preformactiviteiten”) te verkopen aan een onafhankelijke derde. Deze activiteiten omvatten a) bezittingen en hulpmiddelen die in de bestaande situatie hoofdzakelijk door Tetra worden gebruikt voor het produceren en ontwikkelen van zijn PET-preformactiviteiten; b) techni- sche, verkoop-, productie- en administratieve medewer- kers die deel uitmaken van de PET-preformactiviteiten;

c) alle contracten voor de verkoop van PET-preforms welke in het kader van de PET-preformactiviteiten zijn gefabriceerd en die bestaan vanaf de datum van de

verplichting en zijn afgerond op de datum dat de verkoop van de PET-preformactiviteiten plaatsvindt;

d) alle intellectuele eigendom die in de huidige fase uitsluitend wordt toegepast in het kader van de PET- preformactiviteiten, en e) voor enigerlei intellectuele eigendom van Xxxxx Xxxxx die momenteel commercieel wordt gebruikt in het kader van de PET-preformactivitei- ten en andere Tetra Laval-activiteiten, een niet-over- draagbare, onherroepbare, niet-exclusieve licentie.

(414) [...]*.

(415) [...]*.

(416) Verder heeft Tetra de toepassing van de „Sealica”- barrièretechnologie gestaakt en de exclusieve rechten daarop overeenkomstig de licentieovereenkomst van 29 oktober 1999 beëindigd.

3. SCHEIDING SIDEL VaN TETRa EN VERBINTENISSEN OVEREENKOMSTIG aRTIKEL 82

(417) Tetra verplicht zich Sidel gedurende een periode van [...]* jaar [...]* structureel gescheiden te houden van alle Tetra Pak-bedrijven („Tetra Pak”) . Sidel wordt als afzonderlijke rechtspersoon gehandhaafd en de aandelen ervan worden geen eigendom van Tetra Pak of enigerlei dochteronderneming daarvan maar van een afzonderlijk bedrijf onder zeggenschap van de Tetra Laval Group. Tetra kan echter wel de bestaande vennootschapsvorm van Sidel wijzigen.

(418) Sidel zal geleid worden door een eigen directie die zal optreden met inachtneming van bepaalde toestemmin- gen en rapportageverplichtingen jegens een raad van commissarissen van de eigen onderneming en die van de Tetra Laval Group. De voorzitter van de raad van commissarissen van de Tetra Laval Group zal voorzitter zijn van de raad van commissarissen van Sidel. Geen enkel lid van de raad van commissarissen, de raad van bestuur, de staf of het personeel van Sidel mag tegelijkertijd lid zijn van de raad van commissarissen, de raad van bestuur, de staf of het personeel van enig Tetra Pak-bedrijf.

(419) Sidel verricht alle marketing-, verkoop-, opleidingsdien- sten, technische ondersteuning en technische service met behulp van de eigen afdelingen of externe medewerkers, welke gescheiden blijven van de dienovereenkomstige afdelingen en externe medewerkers van Tetra Pak- bedrijven door middel van doeltreffende, redelijke scheidingsmaatregelen. Er zullen geen gecombineerde aanbiedingen van enigerlei Tetra Pak-product op het gebied van kartonverpakking met enigerlei SBM-ma- chine van Sidel worden gedaan. Sidel stemt ermee in dat de aangewezen „trustee” zonder stemrecht deelneemt aan de vergaderingen van de eigen raad van commissaris- sen. Volgens de verplichting heeft Tetra na [...]* jaar het recht de Commissie te verzoeken of voortzetting van deze verplichting noodzakelijk wordt geacht.

(420) Verder vestigt Tetra de aandacht van de Commissie op Tetra’s reeds bestaande verbintenissen jegens de Commissie welke voortvloeien uit de Tetra Pak II- beschikking en in het bijzonder de in artikel 3, lid 3, van deze beschikking, waarin staat:

„Tetra Pak past geen op het uitschakelen van concurren- tie gerichte noch discriminerende prijzen toe en verleent geen enkele klant in welke vorm dan ook gunstigere kortingen voor haar product of gunstigere betalings- voorwaarden die niet door een objectieve tegenprestatie zijn gerechtvaardigd.”.

4. LICENTIE VOOR SIDELS SBM-aCTIVITEITEN VOOR

„GEVOELIGE” PRODUCTEN EN CONVERTERS

(421) Tetra verplicht zich voor onbepaalde tijd aan een onafhankelijke derde een licentie te verlenen voor Sidels SBM-activiteiten op het gebied van „gevoelige” producten en converters (de „licentie”). De licentiehouder verwerft daarmee het recht om SBM-machines te fabriceren en te verkopen aan i) converters voor elke gewenste toepas- sing, ongeacht het te verpakken product, en aan ii) alle andere afnemers op voorwaarde dat deze de machines gebruiken voor het blazen van PET-flessen voor het afvulling van „gevoelige” producten in de huidige EER („afnemers met gevoelige producten”).

(422) Bij de verkoop dient de licentienemer zich te houden aan de volgende voorwaarden:

— De licentie geldt voor de „huidige” EER (188).

— De licentienemer mag uitsluitend de bestaande typen Sidel-machines verkopen die zijn beschreven in bijlage 3 bij de verbintenissen („bestaande ty- pen”), dus niet andere bepaalde modellen bestaande SBM-machines van Sidel (189) of andere leveranciers (bijv. Dynaplast). De licentienemer mag geen nieu- we typen SBM-machines verkopen die Sidel produ- ceert, noch enigerlei verbetering toepassen die Sidel met betrekking tot de bestaande typen SBM- machines ontwikkelt.

— De licentienemer mag alleen verkopen aan afne- mers die „gevoelige” producten afvullen en voor iedere toepassing aan converters.

— Voor een aanvangsperiode van [...]* jaar verschaft de licentie een alleenrecht voor verkoop aan afne- mers met gevoelige producten, doordat Sidel wordt verboden zijn bestaande typen SBM-machines zoals beschreven in bijlage 3 van de verbintenissen aan afnemers met gevoelige producten te verkopen. Het

(188) Dat wil zeggen de huidige deelnemers aan de EER-overeenkomst.

(189) Bijlage 3 van de verbintenissen geeft een lijst van Sidel SBM- machines die binnen de grenzen van de licentie vallen. [...]*.

blijft Sidel toegestaan aan converters te verkopen. Gedurende de periode van [...]* jaar mag Sidel tevens nieuwe modellen (190) SBM-machines aan afnemers met gevoelige producten verkopen, en dat ongeacht de toepassing ervan.

— De licentiehouder moet ervoor zorgen dat zijn afnemers (uitgezonderd converters) de SMB-machi- nes alleen gebruiken voor „gevoelige” producten en niet voor andere producten en dient van zijn afnemers daaromtrent de verzekering te krijgen. Tetra/Sidel heeft het recht te bepalen of die verze- keringen voldoende zijn.

— De licentie houdt geen overdracht in van bezittin- gen of ervaren technische of servicemedewerkers. Sidel biedt de licentiehouder gedurende de eerste zes maanden van de licentie een opleiding.

— De licentie verbiedt overdracht van de zeggenschap over de licentie (doordat de licentiehouder voor minstens 50 % eigendom wordt van een ander bedrijf).

— Xxxxxxxxxxxxx zijn nog in te vullen maar gedacht wordt aan een licentie zonder initiële aankoopsom of royaltybetaling maar tegen een later te betalen bedrag dat afhankelijk is van de omvang van de markt voor „gevoelige” producten.

B. BEOORDELING VAN DE VERBINTENISSEN

(423) De aanmeldende partij stelt dat de transactie goed- gekeurd verdient te worden zonder enigerlei verbintenis- sen en verder dat de voorgestelde verbintenissen in elk geval voldoende tegemoetkomen aan de bezorgdheid aangaande mededingingsaspecten die de Commissie heeft geuit. Naar de mening van de aanmeldende partij is het afstoten van Dynaplast voldoende voor het wegnemen van elke bezorgdheid over mogelijke hori- zontale effecten op de markt voor SBM-machines met lage capaciteit, terwijl het afstoten van Tetra’s preformac- tiviteiten elke mogelijke bezorgdheid over verticale effec- ten moet wegnemen die samenhangen met het „channel conflict” tussen de gefuseerde onderneming en conver- ters. Met betrekking tot de bezorgdheid over hefboom- werking en de versterking van Xxxxx’x machtspositie op het gebied van kartonverpakking stelt de aanmeldende partij dat de voorgestelde reeks verbintenissen elke

(190) „Nieuwe” machines zijn in de verbintenissen gedefinieerd als machines die „vervaardigd zijn op grond van een nieuw machine-ontwerp dat meer inhoudt dan verbetering van de huidige technologie doordat gebruik wordt gemaakt van één of meer technologieën die leiden tot een fundamentele verandering van een onderdeel dan wel van één van de kernprocessen van de machine, hetgeen dan op zijn beurt voert tot betere prestaties dan die welke door normale aanpassingen van het bestaande ontwerp mogelijk zijn”.

mogelijke bedenking aangaande concurrentieverhoudin- gen moet wegnemen. Volgens het standpunt van de aanmeldende partij verzwakken de twee afsplitsingen (Dynaplast en preforms) de positie van de gefuseerde onderneming op de markt voor PET-machines doordat het marktaandeel op het gebied van SBM-machines wordt gereduceerd en preforms uit het PET-aanbod gaan. Door Sidel gedurende een periode van [...]* jaar uit de SBM-markt voor „gevoelige” producten terug te trekken zorgt de licentiehouder ervoor dat Tetra/Sidel zijn machtspositie op de kartonmarkt niet als hefboom kan gebruiken voor het verwerven van een machtspositie op het gebied van PET-verpakkingsmachines, met name SBM-machines voor het verpakken van „gevoelige” pro- ducten. Bovendien zouden de voorgestelde toezegginen ten aanzien van gedragingen Tetra/Sidel verhinderen concurrentiebeperkende praktijken door te voeren. De licentie zou bezorgdheden met betrekking tot de verster- king van Xxxxx’x machtspositie op het gebied van karton- verpakking wegnemen omdat de licentiehouder (zeker als deze ook het bedrijf Dynaplast zou overnemen) voldoende concurrentie zou vormen voor Tetra’s kar- tonactiviteiten. De met de verbintenissen verbonden teruggang van het productenscala van de gefuseerde onderneming zou haar positie over het geheel van verpakkingen voor „gevoelige” producten voldoende reduceren.

(424) Naar de mening van de Commissie zijn de door de aanmeldende partij voorgelegde verbintenissen onvol- doende om de voornaamste aangegeven bezorgdheden op het gebied van concurrentieverhoudingen op de markten van PET-verpakkingsmachines en kartonver- pakking weg te nemen. De twee afstotingen zouden een minimaal effect hebben op de positie van de gefuseerde onderneming. De licentie zal niet alleen onvoldoende zijn om een eind te maken aan de bezorgdheid van de Commissie op het punt van concurrentie, maar lijkt ook geen bruikbare optie te bieden en zou wellicht tot gecompliceerde mechanismen op de markt voeren die tot kunstmatige regulering leiden. De twee verbintenis- sen ten aanzien van de gedragingen tenslotte worden gezien als op zich onvoldoende om een eind te maken aan de zorgen die voortvloeien uit de door de fusie gecreëerde marktstructuur.

(425) Na indiening ervan hebben de diensten van de Commis- sie niettemin een marktonderzoek uitgevoerd om na te gaan of de voorgestelde structurele toepassingen en het licentievoorstel zouden voeren tot economisch gezonde en op eigen kracht duurzame bedrijven en oplossingen. De uitkomst is dat nog geheel afgezien van het feit dat de bezorgdheid op het punt van de gevolgen van de transactie voor de concurrentieverhoudingen erdoor onvoldoende wordt weggenomen, de gedachten aan- gaande de structurele tegemoetkomingen tekortschieten omdat de daarbij af te splitsen activiteiten niet voldoen

enkele leverancier met een marktaandeel van [30-40 %]*, erna zou Tetra/Sidel met een marktaandeel van om- streeks 60 % de verreweg grootste zijn (waarvan ([30- 40 %]* voor Sidel (191) en [20-30 %]* voor Tetra). Er blijven ook dan verscheidene concurrenten over op de markt, maar met kleine marktaandelen van niet meer dan [10-20 %]*.

(427) De voorgestelde afstoting van Xxxxx’x SBM-machineac- tiviteiten (Dynaplast) maakt een eind aan de horizontale overlapping van de partijen op de markt voor SBM- machines met lage capaciteit. De voornaamste bezorgd- heden omtrent hefboomeffecten die de fusie mogelijk maakt, worden er echter niet door weggenomen. Sidel blijft de leider op het gebied van SBM-machines met zowel lage als hoge capaciteit, met het meest uitgebreide machineaanbod en de beste kwaliteit van de bedrijfstak. Deze opinie is bevestigd door de marktevaluatie waaruit naar voren kwam dat de positie van Dynaplast op de totale SBM-machinemarkt als commercieel onbete- kenend wordt beschouwd. En ten slotte verandert de afsplitsing uiteraard niets aan de versterking van Xxxxx’x machtspositie op het gebied van kartonverpakking.

2. aFSTOTING VaN TETRa’S PREFORMaCTIVITEITEN

(428) De afstoting van Xxxxx’x preformactiviteiten en het door Tetra aangekondigde staken van het toepassen van Sealica zou het einde betekenen van Tetra’s activiteiten op het gebied van preforms. De afsplitsing biedt daar- door een oplossing voor bezorgdheden van converters met betrekking tot een mogelijk „channel conflict” tussen hen en de gefuseerde onderneming. Ze elimineert echter niet de bezorgdheid van de Commissie aangaande hefboomeffecten en versterking van de machtspositie op het gebied van kartonverpakking, die niet samenhangen met het vermogen van de gefuseerde onderneming om zelf preforms te maken. De positie van de combinatie wordt erdoor op de markt voor SBM-machines noch die voor kartonverpakking teruggebracht. Integendeel, door een oplossing te bieden voor conflicterende rollen zal de afsplitsing eerder voortzetting van Xxxxxx sterke positie bij de verkoop van SBM-machines aan converters ten goede komen, want die hoeven dan geen bedenkingen meer te hebben die de aanschaf van machines bij de gefuseerde onderneming in de weg staan. De markteva- luatie heeft deze opvatting bevestigd.

aan fundamentele eisen van economische levensvatbaar-

heid.

1. aFSTOTING VaN TETRa’S SBM-aCTIVITEITEN

(426) Eén uitkomst van de transactie zou zijn dat de markt voor SBM-machines met lage capaciteit (< 8 000 fpu) meer geconcentreerd wordt. Vóór de fusie is er geen

(191) Volgens Sidels meest recente schattingen (augustus 2001) was het marktaandeel op basis van de verkoopcijfers in 2001 op het gebied van SBM-machines met lage capaciteit groter: [40-

50 %]*. Volgens Xxxxx’x schattingen en de analyse van de Commissie blijft het marktaandeel van Tetra uitgaande van de verkoopcijfers in 2001 op hetzelfde niveau [van 20-30 %]* (en het zou [40-50 %]* kunnen zijn).

3. SCHEIDING SIDEL VaN TETRa EN VERBINTENISSEN OVEREENKOMSTIG aRTIKEL 82

(429) De verbintenissen ter correctie van gedragingen, te weten de scheiding tussen Sidel en Tetra Pak plus de bevestiging van reeds met het oog op artikel 82 aangegane verbin- tenissen, zijn speciaal gericht op het wegnemen van bezorgdheid omtrent het vermogen van de gefuseerde onderneming zijn machtspositie op het gebied van kartonverpakking te gebruiken als hefboom om een machtspositie te verwerven op de markt voor PET- verpakkingsmachines. Deze verplichting en ook die welke reeds uit hoofde van artikel 82 zijn aangegaan, komen evenwel neer op correctie van gedragingen. als zodanig zijn ze ongeschikt als waarborgen voor een duurzaam herstel van de voorwaarden voor een daad- werkelijke mededinging op de gemeenschappelijke markt (192), want ze brengen geen verandering in de blijvende verstoring van de marktstructuur die door de aangemelde transactie wordt gecreëerd en die de bezorgdheid op dit punt veroorzaakt.

(430) De „scheiding” tussen de bedrijven Sidel en Tetra Pak verandert het feit niet dat, zoals uitdrukkelijk in het voorstel zelf is aangegeven, de raad van bestuur van Sidel „rechtstreeks onder de raad van bestuur van de Tetra Laval Group ressorteert”. Het is niet te verwachten dat zo’n scheiding Sidel zou verhinderen de commerciële strategie van de Tetra Laval Group door te voeren. Bovendien kan de wettelijke status van Sidel worden gewijzigd, bijvoorbeeld door Sidel van de aandelenmarkt te halen en er een besloten vennootschap van te maken zoals Tetra Laval, wat het bewaken van een „scheiding” nagenoeg onmogelijk zou maken.

(431) De verplichting geen „koppelverkoop” te plegen en de bevestiging van reeds met het oog op artikel 82 aangega- ne verbintenissen zijn niet meer dan beloften om niet op een bepaalde manier te handelen, in feite om niets te doen dat tegen de communautaire wetgeving indruist. Dergelijke gedragstoezeggingen zijn uiterst lastig te controleren en heel iets anders dan wat het bekende beleid van de Commissie met betrekking tot het doel van de concentratieverordening en het corrigeren van marktverstoringen inhoudt (193).

(432) alles bijeen zijn de voorgestelde verbintenissen lastig door te voeren en te controleren, maar vooral ook is niet in te zien dat ze een doeltreffende oplossing bieden voor de aangegeven verstoringen van de concurrentie- verhoudingen.

4. LICENTIE VOOR SIDELS SBM-MaCHINES VOOR aFNE- MERS MET „GEVOELIGE” PRODUCTEN ENCONVERTERS

(433) De aanmeldende partij stelt dat de voorgestelde licentie een oplossing biedt voor de door de Commissie naar

(192) Mededeling van de Commissie betreffende op grond van Veror- dening (EEG) nr. 4064/89 van de Raad en Verordening (EG) nr. 447/98 van de Commissie aanvaardbare corrigerende maat- regelen (PB C 68 van 2.3.2001, blz. 3), punt 6.

(193) Gerecht van eerste aanleg, uitspraak van 25 maart 1999 in zaak T-102/96 (Gencor — Commissie), Jurisprudentie 1999, blz. II- 753, rechtsoverweging 316; mededeling van de Commissie over corrigerende maatregelen, punt 9.

voren gebrachte bedenkingen doordat zij a) een eind maakt aan Xxxxx’x vermogen en stimulansen om de eigen machtspositie op kartongebied als hefboom te gebruiken voor het verwerven van dominantie op de PET-markt; b) een nieuwe met Tetra concurrerende marktdeelnemer creëert en zo elke versterking van Xxxxx’x machtspositie op kartongebied compenseert, en c) de rol van de gefuseerde onderneming binnen de gehele markt voor het verpakken van „gevoelige” producten reduceert.

(434) Naar de mening van de Commissie maakt de voorgestel- de licentieopzet geen eind aan de bezorgdheid over de concurrentieverhoudingen, ook niet in combinatie met de afstoting van de Dynaplast- en preformactiviteiten. De Commissie concludeert dat de voorgestelde licentie- overeenkomst onvoldoende is om de aangegeven be- zorgdheid over de concurrentiesituatie weg te nemen en meent dat zij waarschijnlijk ook geen bruikbare, levensvatbare bedrijfsvoering mogelijk maakt.

4.1. Zorgen over mededinging worden niet weg- genomen

(435) Naar de mening van de Commissie biedt de voorgestelde verbintenis onvoldoende mogelijkheden voor het aan- pakken van de aangegeven verstoring van marktverhou- dingen, met name die aangaande hefboomeffecten en versterking van Xxxxx’x bestaande machtspositie op het gebied van kartonverpakking.

(436) De licentie op zich en ook de combinatie ervan met afsplitsing van de Dynaplast- en preformactiviteiten doen daarvoor te weinig af aan de positie van de gefuseerde onderneming op het gebied van kartonver- pakking en SBM-machines. Tetra behoudt zijn machts- positie in kartonverpakking, Sidel blijft leidend op het gebied van SBM-machines en de gefuseerde onderne- ming behoudt het vermogen en ook de prikkels om hefboomeffecten toe te passen.

(437) Het is hierbij van belang dat de licentie niet voorschrijft dat de gefuseerde onderneming zich van de betrokken markten terugtrekt. Zelfs als het licentievoorstel uitvoer- baar zou zijn, verhindert de licentie Sidel niet om SBM- machines van een bestaand model te verkopen aan afnemers met „gevoelige” producten buiten de EER of aan converters binnen of buiten de EER-grenzen. Bovendien staat Sidel niets in de weg om bepaalde typen SBM-machines te verkopen die niet onder de licentie vallen, [...]*.

(438) Verder verbiedt de licentie Sidel geenszins modellen van een nieuwe reeks SBM-machines aan te bieden aan welke afnemer ook, zomin als leaseconstructies of mogelijk

„gat-in-de-muur”-overeenkomsten verboden zijn. Over de introductie van een nieuwe reeks machines is op te merken dat innovatie een wezenlijk onderdeel van het maken van SBM-machines uitmaakt, en het is te verwachten dat Sidel gezien zijn kwaliteit op O&O- gebied en reputatie in innovatie binnen niet al te lange tijd nieuwe of aanzienlijk verbeterde SBM-machines gaat uitbrengen. Deze vallen dan wellicht binnen de definitie van „nieuwe” machines zoals die in de licentie is gegeven, wat het voor de Commissie zowel als de licentienemer lastig te beoordelen maakt of Sidel zich aan de voorwaar- den van de licentie houdt. Een en ander vergt dan voortdurende ingewikkelde controle, wat ten koste gaat van de bruikbaarheid van de licentieovereenkomst.

(439) Maar zelfs als de verplichting uitvoerbaar zou zijn, kan de licentiehouder niet dezelfde mate van concurrentiedruk uitoefenen op Tetra’s kartonactiviteiten als Sidel dat zou kunnen indien de fusie niet plaatsvindt. De licentiehou- der is een kleiner bedrijf zonder Sidels reputatie, ervaring, verkoopvestigingen en mogelijkheden op O&O-gebied.

(440) Overigens, ook als de licentieovereenkomst uitvoerbaar is biedt een en ander slechts een tijdelijke deeloplossing voor de bezorgdheid van de Commissie. Na [...]* jaar heeft hij niets veranderd aan de machtspositie van Xxxxx op de kartonverpakkingmarkt, die Tetra dan voor hefboomeffecten zou kunnen gaan gebruiken. Bovendien is tegen die tijd de kring van gemeenschappe- lijke afnemers nog groter naarmate meer en meer klanten ook in PET gaan verpakken. Doordat de gefuseerde onderneming buiten de EER actief is gebleven op deze markt, zal herintrede op de markt binnen de EER niet moeilijk zijn.

(441) Tot slot is de verplichting gericht op SBM-machines. Er is geen licentie voor andere voor PET-verpakking essentiële apparatuur aan verbonden, zoals aseptische afvulmachines en barièretechnologie, die de gefuseerde onderneming na de fusie aan afnemers met „gevoelige” producten mag blijven aanbieden.

4.2. Verbintenis heeft ernstige beperkingen tot gevolg en is mogelijk onwerkbaar

(442) Naar de mening van de Commissie houdt de verbintenis ernstige beperkingen in die de beoogde licentie-uitvoe- ring naar alle waarschijnlijkheid onaantrekkelijk maken. Dit is in grote lijnen bevestigd door de reacties die bij de marktevaluatie onder meer van afnemers, converters en concurrenten zijn ontvangen.

(443) De licentie is beperkt tot de EER. De licentienemer kan dus de schaalvoordelen van een uitbreiding van de afnemerskring tot buiten de EER niet benutten. Een paar klanten die zelf op wereldwijde schaal werken vonden de geografische begrenzing van de licentie bovendien een nadeel omdat ze een SBM-machinetype bij de licentiehouder alleen voor de EER zouden kunnen inkopen. Het alleenrecht geldt voor een periode van [...]* jaar en uitsluitend voor afnemers met „gevoelige” producten. Dit is wellicht onvoldoende voor een poten- tiële licentienemer tegenover het risico verbonden met het ontwikkelen van de activiteiten. De beperking ten aanzien van het toepassingsveld, die inhoudt dat de licentienemer alleen aan afnemers met „gevoelige” pro- ducten mag verkopen, gecombineerd met het feit dat de markt in de tijd volgend op de fusie betrekkelijk terughoudend zal zijn, kan een negatieve invloed hebben op de marktpositie van de licentienemer. andere bedrij- ven kunnen op traditionele zowel als nieuwe markten verkopen, terwijl voor de licentienemer alleen nieuwe markten openstaan (behalve bij de verkoop van andere

niet door Sidel ontwikkelde SBM-machines, bijvoorbeeld bestaande eigen typen of de Dynaplast-machines als ook dat bedrijf is overgenomen).

(444) De licentie omvat geen overdracht van technische of servicemedewerkers maar slechts een cursus van 54 mensweken in de loop van de eerste zes maanden van de licentie. aangezien afnemers stellen dat service en vakkundig personeel bij de aanschaf van een SBM- machine van essentiële betekenis zijn, betekent dit een beperking van formaat. Zelfs wordt door marktdeel- nemers wel betwijfeld of de licentiehouder in staat zou zijn de machines onder zulke voorwaarden te fabriceren, en werden twijfels geuit over de vraag of zo’n bedrijf wel een goede service zou kunnen bieden. De mening was dat Sidels langjarige ervaring in het fabriceren van zulke machines niet door een licentienemer geëvenaard zou kunnen worden.

(445) Sidel is alleen verboden zijn bestaande typen machines te verkopen aan afnemers met „gevoelige” producten. Zoals hierboven is behandeld is Sidel vrij om, als het een nieuwe reeks SBM-modellen ontwikkelt, die nieuwe machines concurrerend met de licentienemer op de markt te brengen. De licentienemer mag daarbij geen gebruik maken van de toegepaste technologische verbe- teringen. Bovendien heeft de licentienemer naar ver- wachting weinig succes bij converters, want Sidel heeft immers vrije toegang tot deze markt en converters verlangen goed onderhoud en diensten op het gebied van design en testen.

(446) De licentienemer is verplicht om van zijn afnemers de zekerheid te vragen dat zij de SBM-machines alleen voor het afvullen van „gevoelige” producten en alleen in de EER gaan gebruiken. Bovendien moet de licentienemer erop toezien dat de vertrouwelijkheid van de technologie waarvoor de licentie geldt in acht wordt genomen — een aspect waarover hij eveneens passende waarborgen moet verlangen. als de licentienemer ook maar op één van deze punten tekortschiet, kan hij worden beboet en heeft Tetra/Sidel het recht te beoordelen in hoeverre hij de voorwaarden heeft overtreden.

(447) De licentie heeft geen betrekking op aseptische vul- machines noch op barrièretechnologie, beide kernaspec- ten van het verpakken van „gevoelige” dranken. De licentienemer wordt hierdoor wellicht sterk beperkt, omdat hij geen complete verpakkingslijnen kan aanbie- den (tenzij hij in eigen bedrijf over aseptische apparatuur én barrièretechnologie beschikt).

(448) Een aantal marktdeelnemers heeft verder bedenkingen kenbaar gemaakt aangaande de uitvoerbaarheid van de voorgestelde betalingsregeling zonder bedrag vooraf of royaltyvergoeding maar met een eenmalig bedrag waarvan de hoogte afhangt van de omvang van de markt voor „gevoelige” producten.

(449) Gezien de hiervoor beschreven beperkingen verklaren de meeste marktdeelnemers dat zij geen interesse zouden hebben voor de voorgestelde licentieovereenkomst. Eén marktdeelnemer gaf te kennen er een zekere belangstel- ling voor te hebben, maar tekende daarbij aan dat hij allereerst meer wilde weten over de voorwaarden en beperkingen van de voorgestelde regeling.

(450) Tot slot is de Commissie van mening dat de voorgestelde verbintenis zou kunnen leiden tot gekunstelde en lang- durige marktregulering. De licentie kan voor een zekere periode Sidel uitsluiten van de markt voor „gevoelige” producten, wat voor een afnemer die machines van Sidel wil aanschaffen, problemen kan opleveren. Voor de verkoop van SBM-machines door de licentienemer gel- den allerlei gekunstelde beperkingen aangaande het toepassingsveld die voortdurende controle vereisen. In plaats van een geloofwaardige nieuwe concurrent op de markt brengt de verbintenis, indien deze wordt uitgevoerd, in de praktijk wellicht een tijdelijke overgang van een bepaalde categorie bestaande of toekomstige Sidel-klanten (te weten bedrijven die in de EER Sidel- technologie voor „gevoelige” producten toepassen) en daarmee een kunstmatige splitsing van de markt. Door- voering van de fusie met de geschetste verbintenissen zou derhalve een aanzienlijke mate van kunstmatige marktregulering met zich brengen in deze reeds sterk geconcentreerde bedrijfstak.

5. CONCLUSIE INZaKE DE VERBINTENISSEN

(451) Gezien het bovenstaande concludeert de Commissie dat de voorgestelde verbintenissen en het feit dat ze over het geheel tekortschieten als middel om de mededingings- bezwaren te verhelpen, wegens de slechte uitvoerbaar- heid ervan onvoldoende worden geacht om de bezorgd- heid omtrent de aangegeven concurrentieaspecten weg te nemen en een basis te vormen voor een positieve beschikking.

VI. CONCLUSIE

(452) Om alle bovenvermelde redenen concludeert de Com- missie dat de aangemelde concentratie tot een machtspo- sitie op de markt voor PET-verpakkingsmachines en met name het marktsegment van SBM-machines voor verpakking van „gevoelige” producten zou leiden en een reeds dominante positie op het gebied van machines

voor aseptische kartonverpakking en aseptische kartons in de EER zou versterken, als gevolg waarvan doeltreffen- de concurrentie binnen de gemeenschappelijke markt en de EER aanzienlijk zou worden bemoeilijkt. De voorgestelde verbintenissen zijn niet voldoende om de concentratie verenigbaar te maken met de gemeenschap- pelijke markt en de EER-overeenkomst, zodat ze geen basis kunnen vormen voor een positieve beschikking. De concentratie wordt daarom, overeenkomstig ar- tikel 8, lid 3, van de concentratieverordening en ar- tikel 57 van de EER-overeenkomst onverenigbaar ver- klaard met de gemeenschappelijke markt en de EER- overeenkomst,

HEEFT DE VOLGENDE BESCHIKKING GEGEVEN:

Artikel 1

De door Tetra Laval BV („Tetra”) op 18 mei 2001 bij de Commissie aangemelde concentratie waarbij Tetra zeggen- schap zou verkrijgen over de onderneming Sidel Sa, wordt onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en de wer- king van de EER-overeenkomst verklaard.

Artikel 2

Deze beschikking is gericht tot:

Tetra Laval BV xxxxxxxxxx 000 0000 XX xxxxxxxxx Xxxxxxxxx.

Gedaan te Xxxxxxx, 00 oktober 2001.

Voor de Commissie

Xxxxx XXXXX

Lid van de Commissie

BIJLAGE

De volledige tekst van de voorwaarden en verplichtingen is te raadplegen op de volgende website van de Commissie: xxxx://xxxxxx.xx.xxx/xxxx/xxxxxxxxxxx/xxxxx–xx.xxxx.

Document Metadata

Table of Contents

BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE

Document Metadata