AGID - PROJECTNUMMER - 518175-LLP-1-2011-1--LU-LEONARDO-LMP OVEREENKOMST 2011 – 4000/001-001

Module 4: Emotionele zelfregulatie voor begeleiders

Auteurs: Xxxxxxx Xxxxxx (Universiteit van Wenen), Xxxxxxx Xxxxx (Universiteit van Wenen)

Ontwikkeld door: Xxxxx Xxxxxxxxx (De Montfort Universiteit), Xxxxxxxx Xxxxxx (Northumbria Universiteit)

25 februari 2014

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 1

Copyright en disclaimer ‌

Auteursrechten: De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Gebaseerd op een project van xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. De gebruikte Microsoft media-elementen (zoals foto's en clip art) vallen niet onder deze licentie. Ze werden gebruikt met de toestemming van Microsoft en vallen onder hun licentievoorwaarden (zie voor meer informatie xxx.xxxxxxxxx.xxx/xxxxxxxxxx).

Dat betekent dat je deze bron mag delen (kopiëren, verspreiden, vertonen) op voorwaarde dat je correct naar de module verwijst, de originele staat ervan respecteert, en het niet voor commerciële doeleinden gebruikt. Je mag deze modules dus niet aanpassen, bewerken of herwerken. Voor de volledige licentiegegevens, zie: xxxx://xxxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxxx/xx-xx- nd/3.0/nl/.

Naamsvermelding: Xxxxxxx als volgt naar ons te verwijzen:

AGID-Consortium (2014) Module 4: Emotionele zelfregulatie, AGID-modules, Xxxxxxxxx, 0000.

Disclaimer: Deze reeks modules moet mensen er bewust van maken dat ook personen met een verstandelijke beperking ouder worden. Daarmee hopen we de aangeboden dienstverlening te verbeteren. Om je vaardigheden, kennis en kwaliteiten bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking verder te ontwikkelen, raden we je aan om na deze eerste inleiding verder te studeren.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 2

Welkom ‌

Welkom bij deze module. Dit is de vierde

worden met een verstandelijke beperking.

van zes opleidingsmodules over het thema Ouder

Deze reeks modules werd ontwikkeld door het AGID-Consortium, een Europese groep van universiteiten en dienstverleners uit de sociale zorgsector. Verantwoordelijke coördinator is La Fondation A.P.E.M.H. (Association de Parents d’Enfants Mentalement Handicapés) (LUX)

Andere partners:

− ARFIE- (Association de Recherche et de Formation sur l’Insertion en Europe) (BE)

− CADIAI (Cooperativa Assistenza Domiciliare Infermi Anziani Infanzia) (IT)

− De Montfort University (GB)

− Les Genêts d’Or (Association Médico-sociale pour personnes handicapées et/ou dépendentes) (FR)

− University of Vienna (AUT)

− Zonnelied vzw (Dienstverleningscentrum voor volwassen personen met een handicap) (BE)

Wij hopen dat je deze modules in de praktijk goed zult kunnen gebruiken. Heb je de module met succes doorlopen? Dan kun je een certificaat behalen voor alle modules van de reeks. Als dit niet je eerste module is, mag je rustig de inleidende hoofdstukken overslaan en direct naar het onderdeel Over deze module gaan.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 3

Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 1 ‌

Voor je begint kan het nuttig zijn om de juiste terminologie te kennen. We overlopen dan ook even de betekenis die bepaalde instanties aan bepaalde termen geven.

− Beperking: De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert het Engelse disabilities als een overkoepelende term voor (functie)stoornissen, (activiteiten)beperkingen en participatieproblemen. De Nederlandse overkoepelende term daarvoor is "functioneringsproblemen". Daarbij gaat het bij een stoornis om verminderde lichaamsfuncties of anatomische eigenschappen; bij een beperking heeft iemand het moeilijk om activiteiten of acties uit te voeren; en participatie slaat op iemands deelname aan het maatschappelijk leven. Een functioneringsprobleem is dus een complex fenomeen, een wisselwerking tussen iemands lichaam en persoonlijke kenmerken en zijn of haar leefomgeving.

Het VN-verdrag over de mensenrechten voor personen met een handicap geeft daar volgende definitie van:

− Personen met een handicap zijn personen met permanente, langdurige, tijdelijke of kortstondige fysieke, mentale, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met afzonderlijke fysieke, economische, sociale, culturele en persoonlijke factoren, of een combinatie daarvan, beletten om volledig, daadwerkelijk en op voet van gelijkheid met anderen aan de samenleving deel te nemen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 4

Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 2 ‌

In deze modules gebruiken we "verstandelijke beperking", gedefinieerd zoals de AAIDD (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities) intellectual disability omschrijft:

− Een verstandelijke beperking is een functioneringsprobleem dat zowel belangrijke intellectuele beperkingen kan inhouden (redeneren, leren, problemen oplossen) als een beperkt aanpassingsvermogen zoals dat tot uitdrukking komt in alledaagse sociale en praktische vaardigheden. Deze beperking ontstaat voor de leeftijd van 18 jaar.

Andere definities die we in deze leeromgeving gebruiken:

− Oudere persoon met een beperking: Een oudere persoon met een beperking is iemand die al met de gevolgen van een beperking leefde voor hij of zij met de gevolgen van veroudering werd geconfronteerd.

− Gezondheidswerkers: Betaalde, speciaal opgeleide deskundigen die in brede zin betrokken zijn bij het verstrekken van gezondheid, sociale zorg of opleiding, zoals dokters, psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, pedagogen en logopedisten.

− Begeleiders: Mensen die in hun rol van verzorgers en opvoeders ouder wordende personen met een verstandelijke beperking dagelijks en rechtstreeks bijstaan, ongeacht waar ze wonen.

− Mantelzorgers: Familieleden die de verstandelijk beperkte persoon rechtstreeks ondersteunen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 5

Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 3 ‌

Opgelet dat je bepaalde pathologische symptomen niet verkeerd toeschrijft aan verstandelijke beperking of veroudering.

− Elke noemenswaardige verandering in iemands houding, smaak of gedrag moet gemeld worden zodat de arts een correcte diagnose kan stellen.

Enkele voorbeelden van mogelijke indicaties die regelmatig aan een beperking worden toegeschreven, maar evengoed kunnen wijzen op een pathologische oorzaak (zie ook module 5, Pathologische veroudering):

– Afzondering, ongeïnteresseerdheid, snel moe = tekenen van depressie

– Ongeduld, onoplettendheid, vergeetachtigheid = tekenen van dementie

– Onsamenhangendheid, snel moe, verlies van eetlust = tekenen van uitdroging

– Verlies van eetlust, prikkelbaarheid, afzondering = tekenen van pijn

– Afzondering, onsamenhangendheid, agressiviteit = tekenen van doofheid

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 6

Structuur van deze module ‌

Hoe gebruik je deze module?

Over deze module

Inleidende oefening

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Deel 2: Stresspreventie

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Samenvatting en Eindtest

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 7

Hoe gebruik je deze module?‌

Is dit je eerste module uit deze reeks of je eerste contact met deze leeromgeving? Neem dan even de tijd om de informatie in dit deel "Hoe gebruik je deze module?" door te nemen. Je vindt hier informatie over volgende onderwerpen:

− Voor wie zijn de AGID-modules bestemd?

− Hoe werkt een AGID-module?

− Navigatie en Zoeken

− Nuttige Links

− Reflecteren, oefenen en testen

− Beoordeling en certificaat

− Toegankelijkheid en gebruik

− Softwarevereisten

− Systeemvereisten

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 8

Voor wie zijn de AGID-modules bestemd?‌

Hoe gebruik je deze module?

De modules zijn vooral bestemd voor:

− Professionele begeleiders die werken met personen met een verstandelijke beperking.

Ze kunnen ook zeer waardevol zijn voor:

− Andere mensen die werken met oudere personen met een verstandelijke beperking zoals artsen, verpleegsters, psychologen, ... en

− Mantelzorgers - vaders, moeders, zussen, broers, tantes, ... die voor een ouder familielid zorgen.

Je kan deze module volledig zelfstandig afwerken, maar je zal er meer uithalen als je de onderwerpen en oefeningen ook met anderen bespreekt, vooral met collega's waar je nauw mee samenwerkt.

Voor de denkoefeningen is het zelfs ten zeerste aan te bevelen die in groep te maken, samen met een collega of met de hulp van een mentor.

Je kan deze module gebruiken:

− als een zuiver online hulpmiddel dat je alleen voor jezelf raadpleegt;

− als onderdeel van een inleidende workshop met doorlopende toegang tot de module;

− als onderdeel van een reeks doorlopende workshops.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 9

Hoe werkt een AGID-module?‌

Hoe gebruik je deze module?

Deze AGID-module bestaat uit een inleiding, een reeks inhoudelijke onderdelen en een samenvatting. Elk deel heeft een eigen kleur en bevat naast informatieve slides oefeningen om aan zelfreflectie te doen, en denkoefeningen en testen die je helpen bij je studie.

− We raden je aan om langzaam en systematisch te werken en vooral veel te reflecteren over de problemen die in de module aan bod komen.

− In het begin kun je best slide per slide gewoon in volgorde afwerken. Het menu links laat je toe om elk onderdeel van de module op elk moment opnieuw te bekijken.

− Alle afbeeldingen van personen zijn louter illustratief en dus niet bedoeld als reële voorstelling van de werkelijkheid.

− Voor bijkomende nuttige links en referenties kun je steeds terecht op de website van AGID (xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx/).

− Als je de module hebt afgewerkt, krijg je eenvoudig toegang tot alle links en media uit de module via de website van AGID (xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx/).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 10

Navigatie en Zoeken ‌

Hoe gebruik je deze module?

Navigatie

Navigeren kun je met de muis in het navigatiemenu (aan de linkerkant van het scherm). Met de linkermuisknop klikken op de knoppen "Volgende" of "Vorige"

rechts onderaan brengt je respectievelijk naar de volgende of de vorige slide. (Opmerking: Op oefenslides kun je enkel naar de volgende slide als je het navigatiemenu gebruikt of de knoppen "Einde", "Verder" of "Volgende").

Je kan ook door de module navigeren via volgende sneltoetsen:

− Pijl-links, Pijl-omhoog of Page Up: ga naar de vorige slide.

− Pijl-rechts, Pijl-omlaag of Page Down: ga naar volgende slide.

− O/T/S - Selecteer tabbladen: Outline (Overzicht), Thumbnails (Miniaturen), Search (Zoeken).

− Tab: met deze toets kun je van link naar link navigeren. Gebruik hem bv. om naar de Bijlagen te gaan en E-mail te sturen.

− Enter: opent een link in een nieuw venster of tabblad.

− Home: ga naar de eerste slide en End: ga naar de laatste slide.

Zoeken

Het volledige navigatiemenu is te vinden onder het tabblad "Overzicht". Rechts daarvan vind je het tabblad "Zoeken". Hiermee kan je een woord of zin in deze module opzoeken. Je krijgt dan een lijst met links naar alle slides die dat woord of die zin bevatten.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 11

Nuttige Links ‌

Hoe gebruik je deze module?

Je kunt deze module helemaal afwerken zonder gebruik te maken van de aangeboden links naar websites en referenties. Die links helpen je echter wel om je veel grondiger in het onderwerp te verdiepen.

Alle links in deze module die naar webpagina's verwijzen, zijn blauw. De verschillende links in deze module verwijzen naar:

− websites of pagina's zoals xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx/ of de website van het AGID-Project;

− documenten op externe websites en AGID-documenten;

− oefenbladen;

− andere slides in deze module;

− e-mailadressen.

Als de module een verklarende woordenlijst bevat, dan zijn de overeenkomstige links

pastelblauw.

Alle links werkten op het moment van publicatie. Blijkt een link toch onbruikbaar, stuur dan een e-mail naar APEMH via xxxx@xxxx-xxxxxxx.xx met vermelding van het slidenummer en de url. We trachten de module dan zo vlug mogelijk bij te werken.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 12

Reflecteren, oefenen en testen ‌

Hoe gebruik je deze module?

Op verschillende plaatsen in de module zijn reflectie-oefeningen en testen ingebouwd.

Je kunt je antwoorden op de testen afdrukken en bewaren. Als je de oefeningen 'opnieuw' maakt (zowel de denkoefeningen als de testen), worden je eerdere antwoorden overschreven.

Bij de reflectie-oefeningen krijg je de optie een oefenblad af te drukken om op te werken.

Opmerking: Het kan handig zijn om notities te nemen en enkele van je denkpistes neer te pennen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 13

Beoordeling en certificaat ‌

Hoe gebruik je deze module?

De studie

Terwijl je deze module doorneemt, zullen we je af en toe vragen even aan zelfreflectie te doen of een korte oefening te maken. Die zijn enkel bedoeld om te studeren. Ze tellen niet mee bij de definitieve beoordeling en de daaropvolgende certificatie.

Je mag de inhoud van deze module tijdens je studie rustig met je collega's bespreken, we moedigen dat zelfs aan. Maar voor de definitieve beoordeling, de Eindtest, moet je wel verklaren dat jij en jij alleen die hebt ingevuld.

De beoordeling

Nadat je de module hebt ingestudeerd, kun je de Eindtest afleggen. Om voor die test te slagen heb je een score van 80% nodig. Xxx je geslaagd? Dan kan je een certificaat afdrukken dat je de cursus met succes beëindigd hebt. Je mag de test zo vaak maken als je wil.

De waarde

Een certificaat is i) een verklaring van jezelf dat je tijd hebt geïnvesteerd om een inleidende basiskennis over het onderwerp te verwerven, iets wat je kan helpen in je taak als verzorger; en ii) het biedt een formele erkenning dat je die tijd inderdaad geïnvesteerd hebt.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 14

Toegankelijkheid en gebruik ‌

Hoe gebruik je deze module?

Technische vereisten

− Om in deze online leeromgeving te werken heb je ADOBE Flash Player nodig. Je browser moet de nieuwste versie daarvan ondersteunen. Deze module is vooral een visuele presentatie die je met de muis of de toetsen kunt bedienen (zie: Navigeren en Zoeken).

Ondersteunende programma's

Je kunt eventueel ook met andere formaten werken. Ondersteunende programma's (waarvan er minstens een beschikbaar is op de AGID-website):

− Microsoft PowerPoint: Om de inhoud van de tekstslides te bewaren gebruiken we PowerPointnotities. Veel softwarepakketten kunnen daarmee overweg zodat de toegankelijkheid verbetert.

− Adobe PDF: Adobe Reader beschikt over een aantal interessante functies om o.a. tekst te vergroten en kleuren aan te passen. Voor meer informatie kun je steeds terecht in het helpbestand van jouw Adobe Reader.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 15

Softwarevereisten ‌

Hoe gebruik je deze module?

Het belangrijkste programma om het online leerplatform van de AGID-modules te kunnen gebruiken is Adobe Flash. Dat moet geïnstalleerd zijn in de webbrowser die je gebruikt om naar de AGID-website te surfen en de AGID-modules te bekijken.

− Download Adobe Flash

Populaire webbrowsers waarmee je de AGID-website en onze modules kan bezoeken:

− Microsoft Internet Explorer 7.x of hoger (bezoek de Internet Explorer downloadpagina)

− Mozilla Firefox 3.x of hoger (bezoek de FireFox Downloadpagina).

− Google Chrome (bezoek de Google Chrome Downloadpagina)

− Safari (bezoek de Safari Downloadpagina)

− Opera (bezoek de Opera Downloadpagina)

Wil je de inhoud van de modules, de oefenbladen of ander referentiemateriaal op een andere manier bekijken, installeer dan een van volgende twee programma's:

− voor het Adobe PDF-format: Adobe reader (bezoek de Adobe Reader Downloadpagina) of

− Microsoft PowerPoint Viewer voor het Microsoft PowerPoint formaat (bezoek de Microsoft PowerPoint Viewer downloadpagina)

Het AGID-Consortium is niet aansprakelijk voor eender welk verlies of eender welke beschadiging, rechtstreeks of onrechtstreeks het gevolg van het gebruik van deze online module of van de software van een derde partij.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 16

Systeemvereisten ‌

Hoe gebruik je deze module?

Je hebt een internetverbinding nodig.

Adobe heeft Adobe® Flash® Player 9 uitgebreid getest op de volgende configuraties:

Windows®

Macintosh

Linux®

Intel® Pentium® II 450 MHz of sneller (of een equivalent)

PowerPC® G3 500 MHz of sneller

Intel Core™ Duo 1.33 GHz of sneller

Modern processor (800 MHz of sneller)

128 MB RAM

512 MB RAM, 128 MB

grafisch geheugen

Bron: Systeemvereisten op de website van Adobe

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 17

Over deze module ‌

Voor je deze module begint te studeren, kun je best even het deel "Over deze module" doornemen, samen met de leidraad op de AGID-website.

Dit deel bevat:

− een overzicht van de module

− een overzicht van de structuur van de module

− de doelstellingen van de module

− de leerdoelen van de module

De geschatte tijdsduur om deze module af te werken: 8-10 uur. We raden je aan om niet meer dan 2 uur na elkaar te studeren. Je kan best na elk onderdeel een pauze inlassen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 18

Overzicht ‌

Over deze module

Twee onderzoeken naar stress en werkdruk tonen aan dat respectievelijk 25% en 32,5% van de professionele begeleiders van personen met een verstandelijke beperking veel stress ondervinden. De specifieke probleemsituaties voor begeleiders van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking leveren bovendien een groot aantal mogelijke stressoren op.

De stress die begeleiders over het algemeen ondervinden, wordt beïnvloed door probleemgedrag. De kans op probleemgedrag verhoogt echter naarmate personen met een verstandelijke beperking ouder worden, omdat het risico op dementie of andere leeftijdgebonden ziekten dan groter wordt. En hoe ouder ze worden, hoe minder dagdagelijkse dingen ze zelf kunnen. Ook de extra zorgtijd die daardoor nodig is, heeft rechtstreeks invloed op het stressniveau van de begeleiders.

Bovendien verhoogt langer leven de kans op emotioneel beladen levensgebeurtenissen: ingrijpende maatschappelijke veranderingen zoals pensionering of het verlies van familieleden (vooral ouders) of geliefde begeleiders.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 19

Overzicht vervolg ‌

Over deze module

Er zijn dus verschillende stressoren die het stressniveau van professionele begeleiders van ouderen met een verstandelijke beperking bepalen. Enerzijds gaat het om zaken, zoals de zopas genoemde dingen, die eerder cliëntgebonden zijn. Anderzijds kunnen ook personeelsgebonden factoren het stressgevoel verhogen: niet iedereen kan even goed met stress omgaan; begeleiders kunnen nog zeer jong zijn of geen ervaring hebben met probleemgedrag.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat onderzoek aantoont dat de manier waarop professionele begeleiders omgaan met emoties op het werk een grote invloed heeft op de stress die ze ervaren.

Deze bevindingen zetten de universiteit van Wenen ertoe aan om in het kader van het AGID-project deze module te ontwerpen. Hiermee willen we professionele begeleiders een brede waaier aan vaardigheden aanreiken die hen kunnen helpen hun emoties te reguleren.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 20

Structuur van de module ‌

Over deze module

Deel 1 - Het nut van emotionele zelfregulatie geeft een uitgebreid overzicht van emotionele zelfregulatie en de specifieke stressoren bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je meer inzicht in volgende thema's:

− Wat is emotionele zelfregulatie?

− Stressoren in je werkomgeving.

− Stressoren bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

− Specifieke aspecten bij de zorg voor personen met een verstandelijke beperking.

Deel 2 - Stresspreventie belicht de gevolgen van stress en spanningen en reikt preventieve copingstrategieën aan. Komen aan bod:

− Stress en burn-out

− Agressie en mishandeling

− Hulpbronnen in de zorgomgeving:

o Collega's

o Probleemoplossend gedrag

− Ontspanningsoefeningen

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 21

Structuur van de module - Vervolg ‌

Over deze module

Deel 3 - Specifieke emotionele probleemsituaties geeft je een overzicht van specifieke technieken die je kunnen helpen met probleemsituaties bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Aan de hand van verschillende oefeningen leer je meer over:

− Ingrijpende levensgebeurtenissen bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking;

− Communicatieve vaardigheden: hoe breng je personen met een verstandelijke beperking slecht nieuws?

− Verlies en rouw bij de zorg voor personen met een verstandelijke beperking.

Deze module wordt afgerond met een samenvatting van de belangrijkste punten. Daarna krijg je de kans om de kennis die je in deze module hebt opgedaan te testen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 22

Doelstellingen ‌

Over deze module

Met deze module willen we begeleiders die zorgen voor personen met een verstandelijke beperking enkele mogelijkheden aanreiken om beter met dagelijkse stress en werkdruk om te gaan.

Die hulpmiddelen kunnen tijdens periodes van extreme stress en spanningen nuttig zijn om:

− de negatieve gevolgen van stress te verminderen;

− te zorgen voor de best mogelijke levenskwaliteit; en

− zich tegenover personen met een verstandelijke beperking en collega's maatschappelijk verantwoord te gedragen.

Waarom is dit belangrijk?

Veel begeleiders van personen met een verstandelijke beperking geven aan dat ze op de werkvloer veel stress ondervinden (Xxxxxxx e.a., 1999/1; Xxxxxx, Xxxxxxx e.a., 1999/2).

Specifieke problemen (bv. dementie, lichamelijke kwalen, ...) betekenen voor begeleiders van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking vaak een extra grote uitdaging.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 23

Leerdoelen ‌

Over deze module

Deze module wil je volgende zaken bijbrengen:

− de belangrijkste stressoren bij de zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking;

− het belang van stressvermindering;

− manieren om stress te verlichten;

− de specifieke problemen die vooral ouderen met een verstandelijke beperking ervaren;

− ouderen met een verstandelijke beperking steun bieden tijdens hun rouwproces;

− ouderen met een verstandelijke beperking slecht nieuws brengen.

De specifieke leerdoelen vind je op de titelpagina van elk onderdeel.

Bekijk thema's en leerdoelen voor:

− Deel 1

− Deel 2

− Deel 3

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 24

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: After user has completed quiz User may view slides after quiz: At any time

User may attempt quiz: Just Once

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie ‌

Thema's en leerdoelen

Terug naar Leerdoelen

Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in volgende thema's:

– Wat is emotionele zelfregulatie?

– Stressoren in je werkomgeving.

– Stressoren bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

– Specifieke aspecten bij de zorg voor personen met een verstandelijke beperking.

Leerdoelen

Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, xxx je:

– het belang van emotionele zelfregulatie in de zorgsector in het algemeen;

– de verschillende soorten stressoren voor professionele begeleiders;

– het belang van emotionele zelfregulatie bij de specifieke zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 26

1.1 Casus: Meneer W., deel 1 ‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Xxxxxx X. werkt al vier jaar in een centrum voor begeleid wonen voor ouderen met een verstandelijke beperking. Hij is er altijd erg trots op geweest dat individuele begeleiding daar geen loze belofte is, maar heel ernstig wordt genomen. Ze houden er rekening met de mensen hun wensen en zelfs het dagelijkse routinewerk verloopt zo persoonlijk mogelijk.

Dat betekent voor meneer X. en zijn team wel extra werk, maar ze vinden het helemaal niet erg om een tandje bij te steken.

Toch heeft hij de laatste tijd heel wat problemen op het werk. Zo is mevrouw X., een van de bewoonsters, de laatste weken erg lastig. Ze gedraagt zich agressief en gewelddadig tegenover meneer W. en de andere bewoners. Daarbovenop werden de begeleiders en de bewoners onlangs geconfronteerd met het plotselinge en onverwachte overlijden van meneer F, een van de bewoners. En dan is er ook nog een personeelsprobleem: een van de medewerkers wil voortdurend op het laatste nippertje van shift ruilen om voor een hulpbehoevend familielid te zorgen.

Xxxxxx X. heeft dan ook zijn handen vol om iedereen tevreden te houden en het begint hem stilaan allemaal een beetje boven het hoofd te groeien. Hij is er zich van bewust dat hij de laatste tijd minder persoonlijk contact met de bewoners heeft en hij vertrekt met steeds meer tegenzin naar het werk.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 27

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

1.2 Wat is emotionele zelfregulatie?‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Emotionele zelfregulatie is het vermogen om zelfstandig en efficiënt je eigen gevoelens te reguleren.

Die vaardigheid helpt je om in moeilijke omstandigheden het hoofd koel te houden en gedurende een langere periode op een goede en gezonde manier extra stress de baas te kunnen.

Emotionele zelfregulatie laat je bovendien toe om ook in moeilijke situaties op een maatschappelijk verantwoorde manier te handelen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 31

1.3 ‌

Het

nut van emotionele zelfregulatie

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Waarom doen we aan emotionele zelfregulatie?

Emotionele zelfregulatie is vooral belangrijk voor mensen die in hun dagelijkse werkzaamheden moeten omgaan met veel stress of emotioneel beladen omstandigheden.

In twee onderzoeken xxx Xxxxxx, Xxxxxxx, e.a. gaven respectievelijk 25% (2005) en 32,5% (1999) van de begeleiders van personen met een verstandelijke beperking te kennen dat ze bijzonder veel stress ondervonden.

Welke factoren veroorzaken stress bij begeleiders?

Er zijn verschillende onderzoeken gevoerd naar de factoren die bij begeleiders van personen met een verstandelijke beperking stress veroorzaken.

Xxxxxx (1999) groepeerde deze stressoren. Op de volgende slide vind je een uitgebreid overzicht.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 32

1.4 Stressoren voor begeleiders ‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

1. Cliënten

2. Personeel

3. Sociaal netwerk

4. Werk

•Probleemgedrag

•Leeftijdsgebonden achteruitgang van vaardigheden

•Ingrijpende levensgebeurtenissen

•Jongere leeftijdsgroep

•Kennis over probleemgedrag

•Persoonlijke stressbestendigheid

•Interne groepsdynamiek

•Regelmatige feedback

•Steun van collega's

•Doeltreffende communicatie

•Emotionele intelligentie

•Te veel werk

•Te weinig afwisseling

•Te laag loon

•Ploegendienst

5. Loopbaan

6. Je taak

7. Organisatie

8. Combinatie werk-gezin

•Jobzekerheid

•Promotiekansen

•Opleiding en bijscholing

•Rolonduidelijkheid

•Rolconflicten

•Zeer strikte hiërarchie

•Invloed op de besluitvorming

•Betrokkenheid

•Conflicten tussen privéleven en werklast

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 33

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

1.5 De belangrijkste stressoren in deze module ‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Deze module richt zich vooral op:

− factoren die stress veroorzaken;

− factoren die te maken hebben met de leeftijd van de cliënt; en

− factoren waar je als begeleider rechtstreeks invloed op hebt.

Deze module behandelt vooral volgende drie categorieën stressoren:

1. Cliënten

2. Personeel

3. Sociaal netwerk

•Probleemgedrag

•Leeftijdsgebonden achteruitgang van vaardigheden

•Ingrijpende levensgebeurtenissen

•Jongere leeftijdsgroep

•Kennis over probleemgedrag

•Persoonlijke stressbestendigheid

•Interne groepsdynamiek

•Regelmatige feedback

•Steun van collega's

•Doeltreffende communicatie

•Emotionele intelligentie

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 35

1.6 Emotionele zelfregulatie voor begeleiders van ouderen met een verstandelijke beperking ‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

1. Cliënten

•Probleemgedrag

•Leeftijdsgebonden achteruitgang van vaardigheden

•Ingrijpende levensgebeurtenissen

Waarom is emotionele zelfregulatie belangrijk bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking?

Hoe ouder de cliënten, hoe belangrijker het voor hun begeleiders wordt om met stress en spanningen te kunnen omgaan. (Deze stressoren zijn op Oefenblad 1 met kleur gemarkeerd)

Daar zijn twee hoofdredenen voor:

1. Zoals we al zagen (stressor 1 op vorige slide) kan stress toenemen door probleemgedrag en de extra tijd die nodig is om voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking te zorgen omdat hun dagdagelijkse vaardigheden achteruitgaan. Bij mensen met een hoger risico op dementie, bijvoorbeeld mensen met het downsyndroom en personen met andere leeftijdsgebonden aandoeningen, verhoogt bovendien de kans op probleemgedrag. Ook dat heeft een rechtstreekse invloed op de zorgtijd.

2. Ouder worden verhoogt de kans op ingrijpende levensgebeurtenissen:

o leeftijdsgebonden aandoeningen en verlies van zelfredzaamheid;

o ingrijpende maatschappelijke veranderingen zoals verhuis of pensionering;

o het verlies van familieleden of dierbare begeleiders.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 36

1.7 Samenvatting van deel 1 ‌

Deel 1: Het nut van emotionele zelfregulatie

Samenvatting

− Emotionele zelfregulatie is het vermogen om op een doeltreffende manier met je eigen gevoelens om te gaan.

− In een uitdagende job zoals de verzorging van personen met een verstandelijke beperking is dat van het grootste belang.

− Je kent nu de belangrijkste stressoren voor begeleiders en hebt onderzocht met welke van die stressveroorzakers je zelf op je werk wordt geconfronteerd.

− Er zijn twee hoofdredenen waarom vooral de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking bijzonder uitdagend is:

o De behoefte aan extra zorg en het hogere risico op probleemgedrag (dat soms samengaat met dementie).

o Emotioneel ingrijpende levensgebeurtenissen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun begeleiders (verhuis, ziekte, sterfgevallen, ...).

Vooruitblik:

− Een algemene strategie ontwikkelen om stress te verlichten;

− Specifieke technieken voor emotioneel zwaar beladen situaties.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 37

Deel 2: Stresspreventie ‌

Thema's en leerdoelen

Terug naar Leerdoelen

Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in de gevolgen van stress en spanningen en worden je enkele preventieve copingstrategieën aangereikt. Dit deel gaat in het bijzonder in op:

– Stress en burn-out.

– Agressie en mishandeling.

– Hulpbronnen in de zorgomgeving:

o Collega's, probleemoplossend gedrag.

– Ontspanningsoefeningen.

Leerdoelen

Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, xxx je:

– de belangrijkste indicaties voor stress en burn-out;

– technieken om stress en burn-out te voorkomen;

– de vele vormen van agressie en mishandeling tegen ouderen met een verstandelijke beperking;

– maatregelen die je kunt nemen om mishandeling in de zorgomgeving te voorkomen;

– de manier waarop collega's je kunnen helpen en steunen;

– doeltreffende copingstrategieën om met stress om te gaan;

– ontspanningsoefeningen die je kunnen helpen in probleemsituaties.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 38

2.1 Casus: Meneer W., deel 2 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Xxxxxx X. werkt al vier jaar in een centrum voor begeleid wonen voor ouderen met een verstandelijke beperking. Hij is er heel erg trots op dat de begeleiders zich erg inzetten. Ze houden rekening met de wensen van de bewoners en zelfs het dagelijkse routinewerk verloopt zo persoonlijk mogelijk. Dat betekent voor meneer X. en zijn team wel extra werk, maar ze vinden het helemaal niet erg om een tandje bij te steken. Toch heeft hij de laatste tijd heel wat problemen op het werk.

Zo is mevrouw X., een van de bewoonsters, de laatste weken erg lastig. Ze gedraagt zich agressief en gewelddadig tegenover meneer W. en de andere bewoners. Xxxxxx X. besprak de situatie dan ook met zijn baas en kaartte het probleem aan tijdens een personeelsvergadering. Daar vertelde hij hoe moeilijk hij het had om deze situatie de baas te kunnen zonder een oordeel over mevrouw X. te vellen. Een collega zei dat ze enkele jaren geleden in een ander centrum met een gelijkaardig geval geconfronteerd was geweest.

Alsof er nog niet genoeg problemen waren, overleed onlangs onverwacht meneer F, een andere bewoner. Na diens dood stak het team in zijn vroegere kamer een kaars aan bij zijn foto zodat iedereen de gelegenheid kreeg om afscheid te nemen. Aan het einde van de week houden ze een herdenkingsdienst zodat het personeel en de bewoners de kans krijgen hun verhalen over Xxxxxx F. met elkaar te delen.

Maar dat is nog niet alles: een van de medewerkers wil tegenwoordig al te veel op het laatste nippertje van shift ruilen om voor een ziek familielid te zorgen. Hoewel meneer X. zijn collega graag wil helpen en haar situatie zeker begrijpt, beseft hij dat hij de extra werklast niet aankan. Om het probleem op te lossen belegt hij een personeelsvergadering om een nieuw uurrooster te maken waarop het extra werk gelijk verdeeld is.

Om zichzelf na een veeleisende shift te ontspannen, gaat meneer W. nu trouwens ook aan autogene training doen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 39

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

2.2 Persoonlijk met stress omgaan ‌

Deel 2: Stresspreventie

Zoals je in het vorige deel hebt gezien, zijn er verschillende factoren die invloed uitoefenen op de hoeveelheid werkstress die je voelt.

Met een goede organisatie kun je al verschillende stressoren elimineren, maar studies (o.a.: Xxxxxx, 1999; Xxxxx, 1999; Xxxxxx e.a., 2001, en Xxxxxxxx en Xxxxxxxx, 2001) tonen aan dat vooral de manier waarop je zelf met werkgerelateerde emoties omgaat veel impact heeft.

− Als je goed met stress kan omgaan, daalt niet alleen je stressniveau (Hatton, 1999, en Xxxxxxxx en Xxxxxxxx, 2001).

− Je kan ook beter overweg met probleemgedrag (o.a.: Xxxxx, 1999; Xxxx, Xxxxx en Xxxxxxxx, 1998, en Xxxx en Rose, 2005).

− En onrechtstreeks heeft het ook een gunstige invloed op het personeelsverloop (Hatton e.a., 2001).

Volgens Xxxxxxxxx, Xxxxxx en Mykletun (2004) zijn de eerste resultaten van Xxxxxxxx op operationeel niveau (bv. buddyzorg invoeren) veelbelovend. De ondervraagde personeelsleden

− vertoonden minder stress en

− voelden zich minder uitgeput.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 41

2.3 Gevolgen van weinig emotionele zelfregulatie ‌

Deel 2: Stresspreventie

Het is dan ook niet verwonderlijk dat een laag zelfregulerend vermogen een impact kan hebben op jou en je privéleven.

Veel voorkomende gevolgen van weinig emotionele zelfregulatie zijn:

− stress, burn-out, en

− agressie.

In de volgende paar slides gaan we kort op deze gevolgen in.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 42

2.3.1 Stress en burn-out ‌

Deel 2: Stresspreventie

Om te beginnen krijg je een kort overzicht van stress en burn-out als gevolg van te weinig emotionele zelfregulatie bij de zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 43

2.3.1.1 Casus: Meneer P.‌

Deel 2: Stresspreventie

Xxxxxx X. is begeleider in een centrum voor begeleid wonen voor ouderen met een verstandelijke beperking. Hij zorgt vooral voor Meneer Z., een demente bewoner.

Twee jaar geleden bracht hij enorm veel tijd met hem door. Zo hoopte hij het aftakelingsproces zo lang mogelijk uit te stellen en het leven voor meneer Z. zo prettig mogelijk te maken. De ziekte greep echter om zich heen en een jaar later herkende meneer

Z. hem nog nauwelijks. Xxxxxx X. raakte almaar vlugger gefrustreerd en af en toe zelfs agressief omdat hij overbelast werd met de inspanningen van zijn begeleiders om zijn dementie tegen te gaan.

Ook meneer X. raakte na een tijdje heel erg gefrustreerd en hij vond het steeds moeilijker om nog empathie en sympathie voor meneer Z. op te brengen. Hij dacht erover om maar niet meer te gaan werken. Wat had het trouwens nog voor zin?

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 44

2.3.1.2 Stress ‌

Deel 2: Stresspreventie

Wat is stress?

− Stress ontstaat wanneer een situatie ons vermogen om ermee om te gaan helemaal opgebruikt of zelfs overschrijdt (Xxxxxxx en Folkman, 1984).

Hoe ontstaat stress?

− Xxxxxxx (1995) beschrijft twee processen die essentieel zijn voor de ontwikkeling van stress:

1. Analyse van de situatie:

Is de situatie gevaarlijk of kan ze stress veroorzaken?

2. Analyse van je eigen mogelijkheden:

Heb ik een strategie om met deze situatie om te gaan?

Zware last / Geen last

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 45

2.3.1.3 Burn-out ‌

Deel 2: Stresspreventie

Wat zijn stress en burn-out?

Burn-out wordt gedefinieerd als een emotionele toestand die vaak - maar niet uitsluitend - voorkomt bij personen die een hechte band hebben met de mensen waarmee ze werken (Xxxxxxx, Xxxxxxxxx en Leiter, 2001).

Burn-out ontstaat niet als gevolg van een specifieke gebeurtenis. Het is eerder een combinatie van stress en een negatieve houding tegenover je werk.

Deze toestand wordt gekenmerkt door:

− Emotionele uitputting

"Door mijn werk voel ik mij helemaal leeg."

− Depersonalisatie

"Ik heb het gevoel dat ik de mensen die ik verzorg behandel als onpersoonlijke voorwerpen."

− Ontevredenheid over prestaties of het gevoel dat je werk je geen voldoening meer geeft

"Ik heb op mijn werk niet het gevoel dat ik het leven van anderen persoonlijk beïnvloed."

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 46

2.3.1.4 Hoe ontstaat burn-out?‌

Deel 2: Stresspreventie

Bij het ontstaan van burn-out zien we meestal volgende stadia:

− Je bent zeer betrokken, erg gedreven en verlangt heel veel van xxxxxx.

− Teleurstelling: je voelt je een mislukkeling en vindt dat je weinig erkenning krijgt van je bazen.

− Dissociatie en vervreemding van je werk

− Burn-out:

o Uitputting.

o Ontevredenheid over je prestaties.

o Depersonalisatie.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 47

2.3.1.5 Het risico op burn-out herkennen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Om een idee te krijgen over je risico op burn-out bestaan er verschillende vragenlijsten.

Onderzoeken (o.a. xxx Xxxxxxxx, en Xxxxx en Xxxxxxxx, 2004) tonen aan dat de Xxxxxxx Burnout Inventory een doeltreffende test is voor je risico op burn-out (MBI: Xxxxxxx, Xxxxxxx, X. en Leiter, 1996).

Als jouw instelling professionele begeleiding biedt, kun je je persoonlijke risico op burn-out bespreken met een deskundige en indien nodig je voorzorgen nemen.

Mogelijke lichamelijke tekenen van burn-out zijn o.a. slaperigheid, hoofdpijn, maag- darmstoornissen.

Leiter (2005).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 48

2.3.1.6 Burn-out voorkomen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Organisatorische wijzigingen doorvoeren (regelmatige feedback voorzien, het personeelstekort aanpakken).

Begeleiders kunnen een aantal doeltreffende maatregelen nemen:

− Informatie verzamelen over stress en de impact ervan (zie Deel 2.4) ( in deze module).

− Gedragstherapie.

− Stressmanagementprogramma's.

− Ontspanningsoefeningen (zie Deel 2.4.3).

− Vaardigheidstrainingen over:

o zelfvertrouwen;

o conflicten;

o timemanagement en probleemoplossend vermogen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 49

2.3.2 Mishandeling ‌

Deel 2: Stresspreventie

De volgende slides tonen een kort overzicht van gewelddadig gedrag tegenover cliënten als gevolg van te weinig emotionele zelfregulatie bij de zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 50

2.3.2.1 Casus: Mevrouw C.‌

Deel 2: Stresspreventie

Mevrouw X. is 59 jaar oud en woont in een centrum voor begeleid wonen. In het vergevorderde alzheimerstadium waarin ze verkeert, herkent ze zelfs haar eigen bed niet meer. Ze vindt het niet meer terug en als ze heel moe is, besluit ze om dan maar in de gemeenschappelijke ruimte op de bank te slapen.

Ze kleedt zich al haar hele leven uit voor ze naar bed gaat, dus doet ze dat nu ook. Een begeleider ziet dat en begint in aanwezigheid van de andere bewoners tegen haar te schreeuwen. Hij noemt haar 'onbeschaamd' en trekt haar het vertrek uit. Op de volgende teamvergadering stelt hij voor er een dokter bij te halen en kalmeringsmiddelen te overwegen om meer van zulke onzedelijke incidenten te voorkomen.

Gebaseerd op BMASK, 2012

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 51

2.3.2.2 Definitie van mishandeling ‌

Deel 2: Stresspreventie

Er bestaan verschillende vormen van agressief gedrag tegenover ouderen met een verstandelijke beperking.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschrijft het zo:

Ouderenmishandeling is een eenmalige of herhaalde handeling, of het nalaten van gepast handelen, in een relatie waar sprake is van een verwachting van vertrouwen, en die een oudere persoon schade of leed berokkent. (WHO)

Enkele duidelijke vormen van mishandeling zijn gemakkelijk te herkennen, iemand lichamelijk pijn doen bijvoorbeeld. Andere vormen van mishandeling zijn minder zichtbaar (bv. geen respect tonen voor iemands persoonlijke ruimte of iemands bewegingsvrijheid onnodig aan banden leggen onder het mom van risico op ongevallen of personeelstekort).

Op de volgende slide staan nog meer voorbeelden van mishandeling.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 52

2.3.2.3 Vormen van mishandeling ‌

Deel 2: Stresspreventie

Welke vormen van mishandeling zijn er? (BMASK, 2012)

- Lichamelijke mishandeling

o De armen vastgrijpen.

o Het eten te warm of te koud serveren.

- Geen respect voor persoonlijke ruimte

o Al te familiaire of te persoonlijke ongepaste aanrakingen (zoals iemand een tik geven).

o Onnodig de deuren open laten (bv. tijdens het verschonen).

- Beperking van de vrije wil

o Xxxxxxx persoonlijke levensgewoonten begrenzen door strenge regels op te leggen.

o Iemands lichamelijke activiteit of bewegingsvrijheid aan banden leggen, zogezegd om risico's te vermijden.

o Iemand zijn of haar favoriet voedsel of drank ontzeggen.

- Geestelijke of emotionele mishandeling

o Vernedering (bv. mensen niet rechtstreeks aanspreken maar over hun hoofd heen praten, ongewenste koosnaampjes gebruiken, ...).

o Afzondering (bv. door informatie achter te houden).

o Kwelling (bv. via onjuiste informatie angst of schuldgevoel opwekken).

- Verwaarlozing

- Financiële uitbuiting

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 53

2.3.2.4 Mishandeling voorkomen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Mishandeling ontstaat altijd als gevolg van verschillende factoren van culturele, sociale, organisatorische en zorggebonden aard.

De volgende slides bespreken enkele mogelijkheden om mishandeling te voorkomen op

− Organisatorisch gebied (instellingen, personeel, superieuren) en

− Persoonlijk gebied.

Of mishandeling binnen een instelling nu op organisatorisch of persoonlijk niveau plaatsvindt, het moet steeds rechtstreeks en oplossingsgericht aangepakt worden!

Het is dan ook belangrijk de betrokken persoon (het slachtoffer) bij de discussie te betrekken!

Algemeen:

!

Xxxxxx (2001)

Zie 2.4.2.3 Doeltreffende copingstrategieën

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 54

2.3.2.5 Mishandeling voorkomen:‌

Mogelijkheden

Deel 2: Stresspreventie

Organisatie

– Voldoende personeel

– Filosofie van de instelling

– Organisatiestructuur binnen de instelling

– Werkomgeving

– Personeelsondersteuning

– Personeelsgeschiktheid

– Kwaliteitswaarborg

– Voortdurende bijscholing en supervisie

– Architectuur

– Werkuitrusting

Collega's

– Regelmatige teamvergaderingen

– Correcte documentatie

– Onderlinge steun

– Vakbekwaamheid

– Probleemoplossing tussen collega's

– Werkmotivatie

Superieuren

– Sociale ondersteuning

– Zelfstandigheid en teamwerk ondersteunen

– Helpen in plaats van straffen

– Mensen bewust maken van potentiële problemen

– Alternatieven ontwikkelen

Xxxxxx (2001)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 55

2.3.2.6 Wat kun je zelf doen om mishandeling te voorkomen?‌

Deel 2: Stresspreventie

Hoe kan je zelf mishandeling in de zorgomgeving voorkomen?

Om de dagelijkse werklast aan te kunnen, is het van belang dat je goed voor jezelf zorgt en goed oplet hoe je werk je beïnvloedt.

Dat omvat:

− Je persoonlijke grenzen en die van andere herkennen, erover kunnen praten en ze aanvaarden.

− Realistische doelen stellen.

− Uitkijken naar persoonlijke 'alarmsignalen' zoals vlug boos worden of je overbelast voelen.

− Regelmatig informatie en hulp uitwisselen.

− Professionele hulp aanvaarden (zoals toezicht, bijscholing).

− Tijd maken voor jezelf.

− Contact met collega's onderhouden.

− Activiteiten blijven uitoefenen.

− Leren ontspannen.

De meeste van bovenstaande aandachtspunten (vooral m.b.t. reflectie over doelstellingen en grenzen) kunnen bereikt worden in regelmatige doelgerichte teamvergaderingen.

Xxxxxx, 2001

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 56

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

2.4 Technieken: Overzicht ‌

Deel 2: Stresspreventie

Hoe ga je beter met stress om?

Er zijn drie belangrijke aandachtspunten:

− Je bronnen identificeren en gebruiken: collega's - Alleen al het besef dat je collega's er zijn om je te helpen, legt al minder druk op je schouders.

− Je bronnen identificeren en gebruiken: individuele copingstrategieën.

− Ontspanningsoefeningen: ademhalingsoefeningen, progressieve relaxatie, autogene training - Er zijn verschillende ontspanningsoefeningen die je in stressrijke omstandigheden kunnen helpen en je algemene stressniveau doen dalen (terug naar Deel 2.3.1.6 Burn-out voorkomen).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 59

2.4.1 Je bronnen identificeren en gebruiken: Collega's ‌

Deel 2: Stresspreventie

Om te beginnen bekijken we in de volgende slides hoe collega's kunnen helpen om stress te verminderen.

Foto’s gebruikt met toestemming van Microsoft

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 60

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

2.4.1.1 Collega's ‌

Deel 2: Stresspreventie

De invloed van collega's op je werkdruk en stressniveau

Onderzoeken tonen aan dat steun van collega's op het werk een grote impact heeft op iemands stressniveau (zie Xxxxxx en Rose, 2002 en Xxxxxxxx e.a., 2009):

− De ondervraagden ondervonden minder stress of konden er beter mee omgaan.

− Het risico op burn-out werd kleiner.

Het positieve effect van collegiale steun is niet gelinkt aan de hiërarchische positie van de helpende collega binnen de organisatie:

− Collega's: Onderzoek wijst uit dat steun van collega's de beste toevlucht is bij stress en werkdruk (Xxxx en Honnor, 2000): de mogelijkheid op het werk over je frustraties te praten, maakt dat je er gemakkelijker mee kan omgaan en zorgt voor tegengewicht.

− Superieuren: Xxxxxxxxxxx die geloven dat ze met hun baas een open en eerlijk gesprek over hun werk en privéleven kunnen voeren, ondervinden minder stress.

Zie 2.4.2.3 Doeltreffende copingstrategieën

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 62

2.4.1.2 Vermeende versus verkregen steun ‌

Deel 2: Stresspreventie

Bij collegiale steun wordt onderscheid gemaakt tussen de steun die iemand verwacht te krijgen en de daadwerkelijk verkregen hulp:

- Onder verkregen steun verstaan we de hulp die daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Op je werkblad zijn dat de gemarkeerde namen.

- Vermeende steun is de hulp waarvan je gelooft dat een collega je die zal geven mocht dat nodig blijken. Op je werkblad zijn dat alle onderstreepte namen.

Onderzoeken tonen aan dat de ervaren vermeende steun beschouwd wordt als een betere bescherming tegen stress en burn-out dan de werkelijk verkregen steun (Xxxxxx en Kaniasty, 1996).

Door in vermeende steun te blijven geloven, lijkt daadwerkelijk verkregen hulp onrechtstreeks je stressniveau te beïnvloeden.

Korte oefening

− Bekijk je xxxxxxxxx en beslis of je het eens bent met deze veronderstellingen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 63

2.4.1.3 Meer collegiale steun ontvangen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Je huidige situatie kennen

Zoals we eerder zagen, is vermeende steun essentieel (Xxxxxx en Kaniasty, 2002). Toch wordt hulp van collega's vaak over het hoofd gezien of onderschat. Denk daarom even na over je huidige situatie:

− Met wie werk ik nauw samen?

− Hoe kunnen mijn naaste medewerkers mij helpen?

− Xxxxx soorten steun krijg ik nu al?

− Zijn er nog andere soorten steun waar ik om zou kunnen vragen mocht dat nodig zijn?

Naast gestructureerde reflectie, kunnen ook vragenlijsten je helpen om je huidige situatie te evalueren. Een goed voorbeeld daarvan is de Staff Support and Satisfaction Scale (3SQ, Xxxxxx en Rose, 2002), speciaal ontworpen voor begeleiders van personen met een verstandelijke beperking.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 64

2.4.1.4 Collegiale steun ‌

Deel 2: Stresspreventie

Kleine groepen

Collegiale steun wordt vooral bewerkstelligd in een team- en werkorganisatie die een open en vrije uitwisseling tussen alle medewerkers toelaat (Rose, Xxxxx en Jones, 2006).

Het structureel kader maakt kleine teams echter niet altijd mogelijk en er zijn dan ook andere mogelijkheden:

Informele, laagdrempelige bijeenkomsten

Op informele bijeenkomsten kunnen collega's informele en persoonlijke informatie uitwisselen over het werk en andere stressoren. Je kunt ze gemakkelijk organiseren en ze vergen meestal geen supervisie. Zo kan er bijvoorbeeld wekelijks een vaste dag gekozen worden waarop je samen uit eten gaat. Overleg- en adviesraden beogen een gelijkaardig effect maar de organisatie daarvan vereist wel meer structuur en voorbereiding.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 65

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

2.4.2 Copingstrategieën ‌

Deel 2: Stresspreventie

Op de volgende slides vind je een aantal copingstrategieën om de stress en werkdruk bij de zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking de baas te blijven.

Foto’s gebruikt met toestemming van Microsoft

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 67

2.4.2.1 Herhaling: Hoe werken copingstrategieën?‌

Deel 2: Stresspreventie

Wat is stress?

Zoals we al zagen, ontstaat stress wanneer een situatie ons vermogen om ermee om te gaan helemaal opgebruikt of zelfs overschrijdt (Xxxxxxx en Folkman, 1984).

Hoe ontstaat stress?

Xxxxxxx (1995) beschrijft in zijn algemeen aanvaarde theorie over stressontwikkeling twee beoordelingsprocessen:

1. Analyse van de situatie:

Is de situatie gevaarlijk of kan ze stress veroorzaken?

2. Analyse van je eigen mogelijkheden:

Heb ik een strategie om met deze situatie om te gaan?

Zware last / Geen last

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 68

2.4.2.2 Soorten copingstrategieën ‌

Deel 2: Stresspreventie

Welke strategieën zijn er?

Xxxxxxx' model toont aan hoe belangrijk onze eigen copingstrategieën zijn in probleemsituaties.

In 1999 beschreef hij twee copingstrategieën:

− Praktische copingstrategieën: alle praktische probleemoplossende strategieën (bv. bijkomend personeel vragen wanneer iemands beperking of dementie ervoor zorgt dat zijn of haar gedrag te veeleisend wordt).

− Emotiegerichte copingstrategieën: alle strategieën waarbij je probeert je gevoelens ten opzichte van een probleemsituatie te veranderen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 69

2.4.2.3 Doeltreffende copingstrategieën ‌

Deel 2: Stresspreventie

Welke strategieën helpen het best?

Als je problemen op een emotionele manier aanpakt, zul je eerder meer dan minder stress ondervinden. Onderzoekers geloven dan ook dat probleemgerichte strategieën doeltreffender zijn tegen burn-out (o.a. Xxxxxxxx en Hastings, 2001).

Onderstaande cognitieve probleemgerichte copinstrategieën kunnen nuttig zijn voor begeleiders (uit: Mitchell en Hastings, 2001):

− Specifieke sociale steun, bv. van collega's (zie Deel 2.4.1.1 Collega's).

− Een goede planning

− Positieve herinterpretatie en persoonlijke groei: beschouw probleemgedrag bijvoorbeeld als een teken van een verkeerde zorgmethode.

− Actieve aanpak: bv. anticipeer op potentiële problemen zoals verminderde mobiliteit. Je weet op voorhand dat dat ook bij personen met een verstandelijke beperking een leeftijdsgebonden probleem is.

− Emotionele sociale steun, bv. met behulp van personeel of toezicht (zie Deel 2.3.2.4 Mishandeling voorkomen).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 70

2.4.3 Ontspanningsoefeningen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Wat zijn ontspanningsoefeningen?

Ontspanningsoefeningen zijn bewuste oefeningen en technieken die een kalmerende uitwerking hebben door in extreem stressvolle omstandigheden bepaalde handelingen uit te voeren (zoals het afwisselend spannen en ontspannen van bepaalde spieren).

Er bestaat een brede waaier aan technieken en oefeningen: progressieve relaxatie, verschillende ademhalingstechnieken, autogene training, bewustwordingsoefeningen, ...

Algemeen:

− Er bestaat geen 'juiste' ontspanningstechniek. Je bent het best gebaat bij de techniek of oefening die het best bij jou past. Om te bepalen met welke oefeningen jij jouw stress het best te lijf kunt gaat, is het dan ook van belang dat je een aantal technieken uitprobeert.

− Oefening baart kunst, ook als het om ontspanningsoefeningen gaat. In het begin zijn relaxatie- oefeningen vaak minder ontspannend dan je verwacht: je bent er nog niet mee vertrouwd, je weet niet zeker of je de oefening wel goed uitvoert, Gun jezelf een beetje tijd - je lichaam

moet veel oefeningen eerst 'aanleren' en dat vergt natuurlijk enkele pogingen. Als je regelmatig (liefst dagelijks) oefent, zie je vaak al vrij vlug resultaat.

terug naar Deel 2.3.1.6 Burn-out voorkomen

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 71

2.4.3.1 Overzicht ‌

Deel 2: Stresspreventie

Welke ontspanningsoefeningen vind je in deze module?

Deze module stelt je een vaak gebruikte relaxatietechniek voor die weinig tijd, plaats of voorkennis vergt en die je dus gemakkelijk op het werk zelf kan uitvoeren: de progressieve relaxatie van Xxxxxx Xxxxxxxx.

Waar moet je rekening mee houden bij ontspanningsoefeningen?

Bij relaxatietechnieken is de algemene omlijsting belangrijk, zoals de ruimte waarin je oefent en de tijd die je voor je oefening reserveert:

− Als je met ontspanningsoefeningen begint, zorg er dan eerst voor dat je je in een rustige en kalme

omgeving bevindt waar je tijdens je oefening niet gestoord wordt. Zet indien mogelijk je gsm uit.

− Maak je aan het begin en het einde van elke sessie een steeds terugkerende routine eigen. Je hebt hier verschillende mogelijkheden. Zo kan je voor je begint bijvoorbeeld het raam van je kantoor openen, een deken op de grond leggen en met een diepe zucht gaan zitten. Een dergelijke voorafgaande routine bevordert het effect van relaxatietherapie en bereidt je lichaam voor op de komende oefening. Ook aan het einde van een oefening kun je best een kort persoonlijk ritueel uitvoeren. Je zou naar je favoriete song kunnen luisteren of je lichaam stretchen en je ledematen losschudden om na de ontspanningsoefening opnieuw actiever te gaan bewegen.

− Hou er rekening mee dat sommige relaxatie-oefeningen slaperigheid veroorzaken. Als je vreest dat je tijdens een oefening inderdaad wel eens zou kunnen indommelen, vergeet dan je wekker niet in te stellen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 72

2.4.3.2 Progressieve relaxatie ‌

Deel 2: Stresspreventie

Wat is progressieve relaxatie?

De progressieve relaxatietechniek van Xxxxxxxx is een zeer eenvoudige basisoefening, gebaseerd op het verschil tussen spanning en ontspanning van verschillende spiergroepen. Het is daarbij belangrijk dat je je bewust wordt van het specifieke gevoel in je spieren.

De overgang tussen spanning en ontspanning kan al vlug leiden tot een zeer ontspannen toestand, iets wat erg nuttig kan zijn om op korte termijn af te rekenen met stress en werkdruk. Doe je regelmatig aan progressieve relaxatie, dan kan je je almaar beter ontspannen.

Waar is progressieve relaxatie op gebaseerd?

Lichamelijke spanningen zijn een gevolg van stress en werkdruk. Je kunt de fysieke spanning, zowel als het algehele gevoel van onrust, verminderen door je te concentreren op het ontspannen van bepaalde spiergroepen.

Waar moet je rekening mee houden?

Een progressieve relaxatiesessie duurt gemiddeld 20-25 minuten. Hoe meer je oefent, hoe minder tijd je nodig hebt. Voor het beste resultaat doe je best elke dag progressieve relaxatie-oefeningen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 73

2.4.3.2.1 Progressieve relaxatie-oefening 1 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

Xxxx een comfortabele plek waar je je tijdens de hele oefening ongestoord kan ontspannen. Sluit je ogen en concentreer je op je ademhaling. Xxxx op hoe je ademhaling je buikstreek doet stijgen en dalen. Haal rustig adem op je eigen tempo. Om te beginnen vertel ik je telkens per oefening welke spiergroep je gaat spannen en ontspannen. Als ik daarna NU zeg, dan span je die spieren. Begin alleen je spieren te spannen als ik NU zeg.

We gaan zo dadelijk de spieren in je rechterhand en onderarm spannen door een vuist te maken. Je hoeft ze niet te strak te spannen. 50% van je kracht is voldoende om de spierspanning te voelen. Maak NU een vuist. Houd ongeveer 5 seconden vol. Concentreer je op de spanning in je hand en onderarm. Na 5 seconden ontspan je je arm terwijl je uitademt. Laat de spanning zo'n 20-30 seconden wegvloeien en concentreer je op het ontspannen gevoel dat zich over je hand en onderarm verspreidt.

We gaan zo dadelijk de spieren in je linkerhand en onderarm spannen door een vuist te maken. Je hoeft ze niet te strak te spannen. 50% van je kracht is voldoende om de spierspanning te voelen. Maak NU een vuist. Houd ongeveer 5 seconden vol en concentreer je op de spanning in je hand en onderarm. Na 5 seconden ontspan je je arm terwijl je uitademt. Laat de spanning zo'n 20-30 seconden wegvloeien en concentreer je op het ontspannen gevoel dat zich over je hand en onderarm verspreidt.

We gaan nu de rechter bovenarm spannen door de arm met geopende hand naar boven te buigen. Buig je rechterarm NU. Houd ongeveer 5 seconden vol en concentreer je op de spanning in de spier. Na 5 seconden ontspan je je arm terwijl je uitademt. Concentreer je zo'n 20-30 seconden op het ontspannen gevoel in je bovenarm.

We gaan nu de linker bovenarm spannen door de arm met geopende hand naar boven te buigen. Buig je linkerarm NU. Houd ongeveer 5 seconden vol en concentreer je op de spanning in de spier. Na 5 seconden ontspan je je arm terwijl je uitademt. Concentreer je zo'n 20-30 seconden op het ontspannen gevoel in je bovenarm.

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 74

2.4.3.2.2 Progressieve relaxatie-oefening 2 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

Concentreer je nu op je gezicht. Om de spieren op je voorhoofd te spannen, trek je je wenkbrauwen op en frons je. Je hoeft je spieren niet te strak te spannen. 50% van je kracht is voldoende om de spanning in je spieren te voelen. Trek je wenkbrauwen op en frons NU. Houd ongeveer 5 seconden vol en concentreer je op de spanning in de spieren op je voorhoofd. Na 5 seconden ontspan je je voorhoofd terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden goed op de manier waarop de spieren op je voorhoofd zich ontspannen.

De spieren rondom je ogen span je door je ogen samen te knijpen. Knijp NU je ogen tot spleetjes en houd dat ongeveer 5 seconden vol. Concentreer je op het gevoel van de gespannen spieren rond je ogen. Na ongeveer 5 seconden ontspan je je spieren opnieuw terwijl je uitademt. Concentreer je tijdens de 20-30 seconden ontspanning op hoe de spieren rond je ogen zich ontspannen.

De spieren rondom je neus span je door hem op te halen en er zoveel mogelijk rimpels in te maken. Haal je neus NU op en houd dat ongeveer 5 seconden vol. Na 5 seconden ontspan je je terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden goed op de manier waarop de spieren rond je neus zich ontspannen.

De spieren rond je mond ontspan je door je lippen te tuiten. Tuit je lippen NU en houd dat ongeveer 5 seconden vol. Na 5 seconden laat je de spanning wegvloeien terwijl je uitademt. Concentreer je 20- 30 seconden op hoe de spieren rond je mond zich ontspannen en hoe ontspannen je wordt.

Concentreer je een laatste keer op hoe ontspannen je gezicht nu aanvoelt. Net een glad, leeg oppervlak.

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 75

2.4.3.2.3 Progressieve relaxatie-oefening 3 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

Om de spieren in je hals te spannen, buig je je hoofd voorover en naar rechts. Span je spieren niet te strak, 50% is voldoende om de spanning te voelen. Xxxx je hoofd NU voorover en naar rechts. Houd dit ongeveer 5 seconden vol. Adem daarna uit en ontspan je halsspieren. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen.

Concentreer je op het ontspannen gevoel dat zich over je halsspieren verspreidt.

Herhaal deze oefening voor de linkerkant: buig je hoofd NU voorover en naar links. Houd dit ongeveer 5 seconden vol. Na 5 seconden ontspan je je hals terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je halsspieren zich ontspannen en op het gevoel dat zich over je hals verspreidt.

Je kunt je nek spannen door je kin naar je borst toe te drukken, maar zonder dat je kin je borst raakt. Laat je kin NU zakken. Houd dit ongeveer 5 seconden vol. Na 5 seconden ontspan je je opnieuw terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden goed op hoe je spieren zich ontspannen en op het ontspannen gevoel dat zich over je nek verspreidt.

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 76

2.4.3.2.4 Progressieve relaxatie-oefening 4 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

Om je rugspieren te spannen, trek je je schouders naar achteren. Trek je schouders NU naar achteren en houd dat ongeveer 5 seconden vol. Na 5 seconden ontspan je je rug opnieuw terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen en op hoe dit ontspannen gevoel zich over je rug verspreidt.

Nu ga je je buikspieren spannen alsof je je voorbereidt op een lichte klap. Span je spieren NU en houd dat ongeveer 5 seconden vol. Concentreer je ondertussen op je gespannen buikspieren. Na 5 seconden ontspan je je opnieuw terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen.

Tracht te voelen of er nog spanning in je rug achtergebleven is. Als dat het geval is, probeer dan om alle spanning los te laten.

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 77

2.4.3.2.5 Progressieve relaxatie-oefening 5 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

We gaan nu je rechter dijspier en diepe bilspier spannen. Je hoeft ze niet te strak te spannen. 50% van je kracht is voldoende om de spierspanning te voelen. Span je spieren NU en houd dat gedurende maximum 3(!) seconden vol. Concentreer je ondertussen op je gespannen spieren. Na 3 seconden ontspan je je spieren opnieuw terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op het ontspannen gevoel dat zich over je rechter dijspier en diepe bilspier verspreidt.

Concentreer je op hoe je spieren zich ontspannen.

Herhaal de oefening met je linker dij- en diepe bilspier. Span je spieren NU en houd dat gedurende maximum 3(!) seconden vol terwijl je je op je spieren concentreert. Na 3 seconden ontspan je je spieren terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen en op het ontspannen gevoel dat zich over je dijspier en diepe bilspier verspreidt.

We gaan nu je rechter kuitspier ontspannen door de tenen van je rechtervoet in de richting van je scheenbeen te trekken. Xxxx je rechter kuitspier NU en houd dat gedurende maximum 3 seconden vol. Na 3 seconden ontspan je je kuitspier terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je kuitspier zich ontspant en op het gevoel dat zich over je spier verspreidt.

Herhaal de oefening met je linker kuitspier. Trek de tenen van je linkervoet NU in de richting van je scheenbeen. Houd dat gedurende maximum 3 seconden vol. Concentreer je ondertussen op je gespannen spieren. Na 3 seconden ontspan je je spieren opnieuw terwijl je uitademt.

Concentreer je 20-30 seconden op hoe je kuitspier zich ontspant en op het gevoel dat zich over je kuitspieren verspreidt.

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 78

2.4.3.2.6 Progressieve relaxatie-oefening 6 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Voor te lezen aan de deelnemer

Je gaat nu de spieren in je rechtervoet spannen door je tenen te krullen. Denk eraan dat je je spieren niet te strak spant, 50% is voldoende om de spanning te voelen. Krul NU de tenen van je rechtervoet en houd ongeveer 3 seconden vol. Concentreer je ondertussen op de gespannen spieren in je rechtervoet. Na 3 seconden ontspan je je tenen terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen en op het ontspannen gevoel dat zich over je voet verspreidt.

Herhaal de oefening met je linkervoet. Krul NU de tenen van je linkervoet en houd dat gedurende maximum 3 seconden vol. Na 3 seconden ontspan je je tenen terwijl je uitademt. Concentreer je 20-30 seconden op hoe je spieren zich ontspannen en op het ontspannen gevoel in je spieren.

Ga nu in gedachten je hele lichaam af. Als je nog ergens spanning voelt, probeer die dan te ontspannen. (3 seconden rust). Let op het plezierige gevoel van ontspanning dat zich over je hele lichaam verspreidt. (3 seconden rust). Probeer dit gevoel te memoriseren zodat je het je in de loop van de dag kunt herinneren (2 seconden rust).

Om deze oefening te beëindigen, tel ik nu traag van vier tot nul.

o Vier: beweeg je voeten en je benen (2 seconden pauze)

o Drie: Beweeg je armen en je handen (2 seconden pauze)

o Twee: Beweeg je hals en je hoofd (2 seconden pauze)

o Een: Open je ogen

Bewerking van: Xxxxxxxxxx en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 79

2.4.3.3 Progressieve relaxatie buitenshuis ‌

Deel 2: Stresspreventie

Progressieve relaxatie buitenshuis

Als je graag buitenshuis (bv. op je werk) progressieve relaxatie-oefeningen wil doen, kun je de samenvatting op de volgende slide gebruiken. Heb je geen tijd om alle oefeningen te doen, kies dan een spiergroep uit en doe alleen die oefeningen.

Zorg ervoor dat je je spieren niet te strak spant. Je hoeft enkel een lichte spanning in je spieren te voelen. Om kramp te voorkomen, kun je best je beenspieren ook niet te lang spannen (2-3 seconden)! De ontspannende fase dient beduidend langer te zijn dan de spanning van je spieren.

In het begin neem je best je tijd en let je extra goed op je ademhaling. Begin alleen met de oefeningen als je rustig en regelmatig ademhaalt.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 80

2.4.3.3.1 Progressieve relaxatie – Samenvatting oefeningen ‌

Deel 2: Stresspreventie

Progressieve relaxatie buitenshuis

− 1ste spiergroep: Handen en armen:

o Maak een vuist met je rechter/linkerhand om de spieren in je hand en onderarm te spannen

o Buig de rechter/linkerarm met geopende hand naar boven om de bovenarmspieren te spannen

− 2de spiergroep: Gezicht:

o Trek je wenkbrauwen op en frons je voorhoofd

o Knijp je ogen tot spleetjes

o Haal je neus op

o Tuit je lippen

o Druk je kiezen licht op elkaar

− 3de spiergroep: Hals, nek, rug, buikspieren:

o Draai je hoofd naar rechts en kantel naar links / Draai je hoofd naar links en kantel naar rechts om de halsspieren te spannen

o Leg je kin op je borst om je nekspieren te spannen

o Druk je schouders naar achteren voor je rugspieren

o Span je buikspieren

− 4de spiergroep: Bilspieren, benen en voeten:

o Span je linker/rechter bilspier en je linker/rechterdij

o Trek je tenen naar je linker/rechter scheenbeen toe om je kuitspieren te spannen

o Krul de tenen van je linker/rechtervoet

Bleichhart en Weck (2010)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 81

2.5 Samenvatting van deel 2 ‌

Deel 2: Stresspreventie

Aandachtspunten:

− In dit deel van de module heb je gezien wat de mogelijke gevolgen en gevaren zijn van weinig emotionele zelfregulatie. Je hebt ook enkele strategieën geleerd om met specifieke problemen om te gaan en een aantal ontspanningstechnieken ingeoefend.

− Als je vermogen tot emotionele zelfregulatie niet erg hoog is, dan loop je het risico in contact te komen met burn-out of mishandeling.

o Verhoogd risico op burn-out:

• wie aan burn-out lijdt, voelt zich voortdurend uitgeput, is ontevreden over zijn eigen prestaties en gaat depersonaliseren;

• burn-out kan voorkomen bij mensen die zeer gemotiveerd zijn en tegelijkertijd vinden dat ze falen en/of te weinig positieve feedback krijgen;

• je kunt het risico op burn-out verlagen door ontspanningsoefeningen, door gebruik te maken van je sociale netwerk, door cognitieve training en door je kennis te verbreden.

o Mishandeling:

• Ouderenmishandeling kan zowel op persoonlijk als organisatorisch vlak plaatsvinden en verschillende vormen aannemen. Het kan gaan om een eenmalige of herhaaldelijke mishandeling binnen een vertrouwensrelatie, of het nalaten van gepaste maatregelen, wat bij de oudere persoon leed of pijn veroorzaakt.

• Er zijn zowel op organisatorisch als op persoonlijk gebied mogelijke acties te ondernemen tegen mishandeling: je kunt het risico op gewelddadig gedrag verlagen door goed voor jezelf te zorgen en te reflecteren over nabijheid en afstand binnen relaties.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 82

2.6 Samenvatting van deel 2 - Vervolg ‌

Deel 2: Stresspreventie

Er zijn verschillende mogelijkheden voor begeleiders van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking om stress te verminderen:

− Regelmatige gesprekken met collega's:

o Een belangrijk wapen tegen stress en burn-out voor begeleiders is de overtuiging dat je bazen en je collega's je wel zullen helpen.

o Ook de mogelijkheid tot een open en eerlijk gesprek over je problemen en frustraties helpen stress te reduceren.

o Kleine groepen en laagdrempelige bijeenkomsten kunnen de communicatie binnen het team sterk verbeteren.

− Gebruik doeltreffende copingtechnieken

o Verschillende probleemoplossende technieken hebben een grote invloed op je stressniveau.

o Oplossingsgerichte strategieën zoals zelf om specifieke, emotionele en sociale steun vragen, een goede planning maken, positieve herinterpretatie en actieve copingtechnieken lijken doeltreffend te zijn.

− Ontspanningsoefeningen

o Ontspanningsoefeningen zoals progressieve relaxatie, verschillende ademhalingsoefeningen en autogene training kunnen je helpen als je het moeilijk hebt.

o Als je op regelmatige basis ontspanningsoefeningen doet, kunnen die je stressniveau verlagen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 83

2.7 Vooruitblik ‌

Deel 2: Stresspreventie

In het volgende deel leer je omgaan met specifieke probleemsituaties en gebeurtenissen. Dat omvat:

− Communicatieve vaardigheden: hoe xxxxx je best slecht nieuws?

− Verlies en rouw:

o Een sterfgeval in de familie- of vriendenkring van een persoon met een verstandelijke beperking.

o De dood van een cliënt met een verstandelijke beperking.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 84

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties ‌

Thema's en leerdoelen

Terug naar Leerdoelen

Dit deel geeft je een overzicht van specifieke technieken die je kunnen helpen met probleemsituaties bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Aan de hand van verschillende oefeningen leer je meer over:

– Ingrijpende levensgebeurtenissen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

– Communicatieve vaardigheden: hoe breng je personen met een verstandelijke beperking slecht nieuws?

– Verlies en rouw bij de zorg voor personen met een verstandelijke beperking.

Leerdoelen

Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, kun je:

– Leeftijdsgebonden problemen herkennen die ontstaan als personen met een verstandelijke beperking ouder worden.

– De belangrijkste elementen beschrijven van een slechtnieuwsgesprek met ouderen met een verstandelijke beperking.

– Uitleggen hoe je cliënten kan steunen bij sterfgevallen en helpen met hun rouwproces.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 85

3.1 Wat betekent het om oud te worden?‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Oud worden is een natuurlijk onderdeel van ieders leven.

We beginnen dit deel met een aantal reflectie-oefeningen. Bedenk even wat oud worden voor jou als professionele zorgverlener en als persoon betekent. Daarna krijg je de mogelijkheid om op basis van je bevindingen na te denken over wat veroudering zou kunnen betekenen voor personen met een verstandelijke beperking.

Foto’s gebruikt met toestemming van Microsoft

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 86

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

PROPERTIES ‌

On passing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

On failing, 'Finish' button: Goes to Next Slide

Allow user to leave quiz: At any time User may view slides after quiz: At any time User may attempt quiz: Unlimited times

3.2 Casus: Mevrouw S.‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Mevrouw X. woonde in een centrum voor begeleid wonen. Ongeveer een jaar geleden begon ze moeilijkheden te krijgen met haar activiteiten en hobby's. Xxxxxxx hield ze van tuinieren maar de laatste tijd kon ze steeds moeilijker ademhalen en was ze vlug moe.

Omdat ze daar nog chronische rugpijn en een hardnekkige zware hoest bovenop kreeg, besloten de verzorgers Mevrouw S. naar een kliniek in de buurt te brengen. De vele zware en vermoeiende onderzoeken die ze in het ziekenhuis moest ondergaan, maakten zowel mevrouw X. als haar begeleiders van streek. Uiteindelijk werd een kleincellige longtumor vastgesteld.

Na de diagnose ging haar gezondheid snel achteruit - na een tijdje werd het vrijwel onmogelijk om binnen de instelling zelf nog de gepaste zorg te verzekeren en moest men wel hospitalisatie overwegen.

De andere bewoners waren heel erg bezorgd en begonnen te speculeren over de reden van haar snelle achteruitgang. Mevrouw X. overleed twee weken na haar hospitalisatie zonder nog de kans te krijgen om haar oude omgeving terug te zien of afscheid te nemen.

Haar kamer in het centrum werd leeggemaakt en klaargezet voor de volgende bewoner.

Lange tijd was het voor het personeel en de bewoners heel moeilijk om te wennen aan het feit dat er iemand anders in de kamer van mevrouw X. woonde. Iedereen miste haar heel erg.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 91

3.3 Leeftijdsgebonden problemen ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Met welke specifieke emotionele problemen krijg je te maken bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking?

Xxxxxxx met een verstandelijke beperking worden geconfronteerd met verschillende emotioneel beladen levensgebeurtenissen:

− Veranderingen in de sociale omgeving door bv. pensionering of verhuis.

− Lichamelijke aandoeningen.

− De dood van een dierbare (ouders, broers of zussen, huisgenoten, vrienden, ...).

Dergelijke ingrijpende gebeurtenissen maken een goede en doelgerichte communicatie onontbeerlijk.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 92

3.4 Slecht nieuws brengen ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Als je slecht nieuws moet brengen, is het essentieel dat je de juiste woorden vindt.

Ouder worden gaat ongetwijfeld gepaard met een verhoogd risico op ernstige, levensbedreigende ziektes (kanker, dementie, ...). Het is dan ook bijzonder belangrijk dat slecht nieuws op een duidelijke en deskundige manier wordt gebracht.

De manier waarop je informatie meedeelt (zeker als het over ziekte gaat) heeft een enorme impact op hoe goed mensen die informatie kunnen verwerken en zich kunnen aanpassen (Tuffrey-Wijne, 2012).

Ook personen met een verstandelijke beperking beschikken over een vrije wil. Om van dit zelfbeschikkingsrecht te kunnen genieten, hebben zij in moeilijke situaties vooral nood aan uitgebreide informatie. Op die manier kunnen ze over eventuele verdere stappen gehoord worden. Stel bijvoorbeeld dat een patiënt met een verstandelijke beperking toestemming moet geven voor een bepaalde behandeling, dan moet je zowel de ziekte als de medische mogelijkheden duidelijk uitleggen.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 93

3.4.1 Aandachtspunten bij het overbrengen ‌

van slecht nieuws

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Waar moet je rekening mee houden als je communiceert?

Volgens Xxxxxxx-Xxxxx (2012) zijn er vier belangrijke aandachtspunten:

Begrip

Kennis- basis opbouwen

Steun Mensen

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 94

3.4.1.1 Een kennisbasis opbouwen ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Een kennisbasis opbouwen

Je kunt slecht nieuws brengen best zien als een proces dat in stappen verloopt, waarbij voor personen met een verstandelijke beperking de informatie over nieuwe situaties geleidelijk aan wordt aangeboden zodat zij begrijpen waar het om gaat en de kans krijgen de informatie langzaamaan te verwerken. Hou daarbij rekening met volgende punten:

− Complexe informatie moet in aparte, op zichzelf staande stukjes informatie gebroken worden.

− De hoeveelheid informatie per keer is afhankelijk van het cognitieve vermogen van de betrokken persoon (zie 10 vragen over communicatie).

− De stukjes informatie moeten over de tijd heen stap voor stap worden toegevoegd aan het reeds bestaande referentiekader van de cliënt.

− Op die manier gaat de betrokken persoon stilaan begrijpen waar het om gaat en verwerft hij of zij een basiskennis.

− De nieuwe informatie moet begrijpelijk zijn. De beste manier om te communiceren is de manier die rekening houdt met de mogelijkheden van de persoon in kwestie.

− Informatie over het heden en de nabije toekomst is gemakkelijker te begrijpen dan informatie over de verre toekomst.

− Vraag jezelf af of het belangrijk is dat de cliënt de informatie NU, op dit moment, begrijpt. Die vraag is essentieel als er een medische beslissing genomen moet worden.

Xxxxxxx-Xxxxx (2012).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 95

3.4.1.2 Begrip ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Begrip

− Je moet vooral rekening houden met iemands intellectuele mogelijkheden. Kán iemand op een bepaald moment de informatie begrijpen en verwerken? Het is ook belangrijk om te beslissen

o wanneer,

o waar,

o en hoeveel slecht nieuws je per keer gaat brengen.

− Ook bepalen hoeveel de patiënt al weet is essentieel.

− Een begeleider moet het wettelijk kader in zijn of haar land kennen en daar bij het bepalen van een goede communicatiestrategie rekening mee houden.

− Zolang het tegendeel niet wordt bewezen, ga je er best altijd van uit dat personen met een verstandelijke beperking je informatie kunnen begrijpen.

− Uiteraard moet je die informatie wel aanbieden op een manier die bij de betrokken persoon past en voor hem of haar begrijpelijk is. De inhoud van je boodschap moet steeds volledig en correct zijn. De enige reden om informatie achter te houden is wanneer de persoon met een verstandelijke beperking daar zelf duidelijk om gevraagd heeft.

Xxxxxxx-Xxxxx (2012).

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 96

3.4.1.3 Mensen en steun ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Mensen en steun

− Dokters, partners, vrienden, maatschappelijk werkers, xxxxxxxxxxxxx en begeleiders spelen voor personen met een verstandelijke beperking die slecht nieuws te verwerken krijgen een zeer belangrijke ondersteunende rol.

− Elke deskundige kent andere informatie en heeft andere inzichten in bepaalde problemen en/of ziektes. Het is dan ook bijzonder nuttig om met andere deskundigen uit andere beroepsgroepen te overleggen, hun steun te vragen en de gezamenlijke kennis onderling te delen.

− Als begeleider heb je een zeer uitgebreide kennis over iemands cognitieve vermogens, en over zijn of haar veerkracht en persoonlijkheid. Andere deskundigen helpen met jouw kennis is dan ook onontbeerlijk voor hun communicatievaardigheden!

Xxxxxxx-Xxxxx (2012)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 97

3.4.2 vragen over communicatie ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Vragen als je iemand met een verstandelijke beperking slecht nieuws moet brengen.

Is de cliënt capabel om informatie te begrijpen?

Welke voorkennis heeft de cliënt al?

Hoe groot zijn de stukken informatie die de cliënt kan begrijpen?

Hoeveel meer stukjes informatie kan de cliënt begrijpen?

Kan de cliënt dit specifieke stuk informatie op dit moment begrijpen?

Is het belangrijk dat de cliënt deze specifieke informatie NU, op dit moment, begrijpt?

Wat is de beste manier, plaats en tijd om het slechte nieuws zo te brengen dat de kans op begrip het grootst is?

Wie kan de cliënt het best helpen om de informatie te begrijpen?

Wat en wie heeft de cliënt nodig om op de best mogelijke manier te communiceren?

Xxx het schadelijk zijn voor de cliënt om dit stukje informatie nu, op dit moment, te krijgen?

Xxxxxxx-Xxxxx (2012)

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 98

3.5 Verlies en rouw ‌

Deel 3: Specifieke emotionele probleemsituaties

Hoe relevant is dit onderwerp?

Er zijn twee redenen waarom verlies en rouw belangrijke thema's zijn bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Misschien moet je:

− een rouwende persoon met een verstandelijke beperking bijstaan als hij of zij een dierbare verliest;

− zelf je eigen verdriet verwerken als iemand voor wie je zorgt overlijdt.

Op volgende slides krijg je enkele mogelijkheden aangereikt om personen met een verstandelijke beperking bij te staan in hun verlies. Die kunnen zeker ook van pas komen op het moment dat je zelf steun nodig hebt na de dood van een dierbare.

Module 4 van 6: Emotionele zelfregulatie - De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel -

GeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Voor bijkomende voorwaarden zie: xxxx://xxxx-xxxxxxx.xx. Zie slide 2 voor uitzonderingen. 99

Document Metadata

Table of Contents

AGID - PROJECTNUMMER - 518175-LLP-1-2011-1--LU-LEONARDO-LMP OVEREENKOMST 2011 – 4000/001-001

Document Metadata