LANDSPAKKET

LANDSPAKKET

Curaçao

Partijen

A. De regering van Curaçao, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de Minister-President van Curaçao, de heer E.P. Rhuggenaath, en hierna te noemen: Curaçao;

en

B. De regering van Nederland, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de heer R.W. Knops, en hierna te noemen: Nederland;

Overwegende, dat

- De regeringen van Nederland en Curaçao voornemens zijn om in een rijkswet op grond van artikel 38, tweede lid, van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden een Caribisch orgaan voor hervorming en ontwikkeling (hierna: COHO) in te stellen dat met het oog op het welzijn van de bevolking van Curaçao zal bevorderen dat hervormingen van bestuurlijke aard worden doorgevoerd, duurzaam houdbare overheidsfinanciën worden gerealiseerd en de weerbaarheid van de economie wordt versterkt, met inbegrip van de rechtsstatelijke inbedding die daarvoor nodig is;

- Het COHO onder andere de taak zal hebben de ondersteuning van en het toezicht op de ontwikkeling en uitvoering van projecten en maatregelen door overheidsorganen en overheidsbedrijven van Curaçao met betrekking tot de in bovengenoemde Rijkswet en in het landspakket bepaalde onderwerpen;

- Dit landspakket als onderlinge regeling tussen Nederland en Curaçao wordt gesloten op grond van artikel 38, eerste lid, van het Statuut;

- Gelet op financiële en economische situatie van Curaçao, het cruciaal is dat reeds voor de totstandkoming van de Rijkswet COHO met de uitvoering van dit landspakket een begin wordt gemaakt;

- Het landspakket in zijn huidige vorm echter niet als zelfstandige regeling kan voortbestaan indien de Rijkswet COHO niet wordt vastgesteld;

Komen het volgende overeen:

1. Het landspakket Curaçao dat bij deze overeenkomst is gevoegd, maakt integraal onderdeel uit van deze overeenkomst.

2. Partijen voeren de afspraken uit die zijn opgenomen in het landspakket Curaçao.

3. In aanloop naar de inwerkingtreding van de Rijkswet XXXX stelt Nederland een tijdelijke werkorganisatie in binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Onder regie van deze tijdelijke werkorganisatie en in samenwerking met andere betrokken ministeries stellen Curaçao en Nederland uiterlijk 1 februari 2021 een op het landspakket gebaseerde uitvoeringsagenda vast.

4. Deze overeenkomst kan nadat partijen daarmee hebben ingestemd, schriftelijk worden gewijzigd en aangevuld. De (zakelijke inhoud van de) wijziging wordt gepubliceerd in de Staatscourant.

5. Deze overeenkomst treedt inwerking met ingang van de dag na laatste ondertekening door partijen en eindigt gelijktijdig met het moment waarop de Rijkswet COHO vervalt.

6. Indien de Rijkswet COHO wordt verlengd, wordt deze overeenkomst voortgezet tot dezelfde einddatum als die waarmee de rijkswet wordt verlengd, en indien van toepassing, daarna telkens met dezelfde periode indien vervolgens wordt besloten tot verlenging van de rijkswet.

7. Deze overeenkomst houdt voortijdig van rechtswege op te bestaan, indien:

a. Curaçao de Rijksministerraad informeert dat de voor het voorstel van Xxxxxxxx XXXX vereiste consensus ontbreekt of aan het voorstel is komen te ontvallen;

b. het voorstel van Xxxxxxxx XXXX om een andere reden niet tot wet wordt verheven;

c. Nederland en Curaçao overeenkomstig het daartoe in de Rijkswet XXXX opgenomen voorschrift besluiten de in die rijkswet vervatte onderlinge regeling tussentijds te beëindigen;

De tekst van deze overeenkomst wordt binnen drie maanden na ondertekening gepubliceerd in de Staatscourant en de landscourant van Curaçao.

Aldus overeengekomen in tweevoud en ondertekend te          op    

De regering van Curaçao, De regering van Nederland,

…………………… ……………………

E.P. Rhuggenaath R.W. Knops

De Minister-President van Curaçao De staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In aanwezigheid van,

……………………

I.S. Xxxxxxx

De Vice Minister-President van Curaçao

Landspakket Curaçao

1. Inleiding

Achtergrond en context

De Corona-crisis slaat een fors gat in de reeds verzwakte economie van Curaçao: prognoses houden rekening met 15 tot 30 procent krimp van de economie en schuldquotes die stijgen tot ver boven het niveau dat voor Caribische landen houdbaar wordt geacht. De economische prestaties hebben naast incidentele en externe oorzaken (Venezuela, raffinaderijen) een structureel karakter. Zonder hervormingen zal de economie van Curaçao in het beste geval na de Corona-crisis terugkeren op het lage groeipad van de afgelopen decennia. Realistischer is echter een lager groeipad vanwege de opgelopen schuldenlast, hogere werkloosheid en afgenomen internationale vraag naar toerisme.

Naar weerbare en veerkrachtige economieën en samenlevingen

Economische, financiële, sociale en institutionele hervormingen zijn nodig om Curaçaoweerbaar en veerkrachtig te maken. De situatie waarin Curaçao nu terecht is gekomen, geeft geen ruimte meer voor verder uitstel. De kosten van de overheid moeten fors omlaag zodat de belastingdruk kan worden gereduceerd om investeringen en binnenlandse consumptie te stimuleren. Arbeidsmarkten moeten hervormd worden om de grote en groeiende groep outsiders op de arbeidsmarkt kansen te bieden. Een flexibele arbeidsmarkt draagt bij aan meer werkgelegenheid. Een goed functionerende kapitaalmarkt zorgt ervoor dat kapitaal makkelijker de weg vindt naar rendabele investeringen.

Een aantrekkelijk ondernemersklimaat trekt investeerders aan, draagt bij aan werkgelegenheidsontwikkeling en versterkt de internationale concurrentiepositie van Curaçao. In het landspakket staan de benodigde structurele hervormingen centraal.

Uitvoering landspakket

Voor veel van de in het landspakket genoemde hervormingen geldt dat het verstandig is om eerst een ‘foto’ te maken van de actuele situatie, om de problematiek, oplossingsrichtingen, samenhang en gewenste aanpak goed scherp te krijgen. Het ministerie van BZK en de betrokken Nederlandse departementen zullen deze onderzoeken en doorlichtingen, samen met Curaçao in gang gaan zetten. Uiteindelijk moet dit resulteren in een integrale, uitvoeringsagenda, die onder regie van het (op te richten) Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling (COHO) en departementen in uitvoering worden genomen. De uitvoeringsagenda zal richtinggevend zijn voor de te maken resultaatafspraken bij volgende tranches liquiditeitssteun. De uitvoeringsagenda bevat de

programma’s, (deel)projecten en/of stappen die nodig zijn, met heldere doelen en tijdslijnen, een beschrijving van de benodigde capaciteit en expertise en de benodigde financiële middelen. Hierbij wordt rekening gehouden met de samenhang tussen maatregelen, de haalbaarheid, de lokale context, de volgorde, de bijeffecten, en de noodzakelijke flankerende maatregelen. Er zal sprake moeten zijn van een stapsgewijze aanpak en een duidelijke fasering, in relatie tot de

uitvoeringsagenda’s en passend bij de (actuele) realisatiekracht binnen Curaçao. Het COHO heeft de taak om de in het landspakket afgesproken hervormingen te ondersteunen, bijvoorbeeld middels het beschikbaar stellen van expertise en capaciteit.

Financiële stromen

Complementair aan de ondersteunende en toezichthoudende taak bij de uitvoering van de hervormingsprogramma’s, kan het COHO zelfstandig programma’s en projecten initiëren, bevorderen en uitvoeren, subsidies verstrekken aan burgers en bedrijven, met inbegrip van

overheidsbedrijven, dan wel deelnemen in aandelenkapitaal van bedrijven. Dergelijke investeringen dienen ter uitvoering, versterking, en aanvulling van de hervormingen en maatregelen en dragen bij aan de overkoepelende doelstellingen van het landspakket. Gedacht kan worden aan investering in scholing van werknemers om arbeidsmigratie van kansarme naar kansrijke sectoren te bevorderen, investering in data-ontwikkeling, institutionele versterking, of het ontwikkelen van instrumentaria dat tot doel heeft de economische bedrijvigheid te beschermen en/of te bevorderen en zo bij te dragen aan een economische impuls.

Dekking voor hervormingen en investeringen dient in principe op de eigen begroting van Curaçao gevonden te worden. Het uitgangspunt voor investeringen is dat deze zich – op termijn – terug zullen verdienen, omdat ze bijdragen aan verhoging van het verdienvermogen van Curaçao, dan wel verlaging van de overheidsuitgaven. Het COHO kan, zoals gezegd, op basis van een adequate business case, hervormingsprojecten ondersteunen binnen de begroting van het COHO. Per investering zal bekeken moeten worden wat de wenselijkheid en haalbaarheid is. In Nederland moet dan separate politieke besluitvorming plaatsvinden over de budgettaire gevolgen. Dit kan in de vorm van een lening, een gift, met behulp van cofinanciering en/of met een departementale bijdrage beschikbaar worden gesteld.

Hiernaast blijft liquiditeitssteun voor specifieke maatregelen (zoals loonsubsidie, NOW-regeling) en uitgaven op de gewone dienst (bijvoorbeeld ter continuering van de zogeheten vitale functies) voor de landen beschikbaar, zolang dit redelijkerwijs noodzakelijk is en een land aan de gestelde voorwaarden voldoet. De liquiditeitsondersteuning wordt verstrekt door het COHO, na advies van het C(a)ft en na besluit in de RMR.

Ook de mogelijkheid van geldleningen voor kapitaalinvesteringen (bijvoorbeeld voor investeringen die niet rechtstreeks aan het landspakket te verbinden zijn, maar die desalniettemin noodzakelijk worden geacht) blijft in principe openstaan via de reguliere route via het Cft. Echter, het zou onwenselijk zijn als het bestuur van een land geldleningen aantrekt die haaks staan op de in het landspakket overeengekomen hervormingen en investeringen. Om die reden wordt het COHO bevoegd gemaakt om de voorgenomen geldlening inhoudelijk te beoordelen.

2. Integrale aanpak

Het landspakket vormt een samenhangend programma. Hoewel prioritering in de uitvoering gewenst c.q. noodzakelijk is, en er verschillen zitten in omvang van effecten van hervormingen, zal alleen een integrale aanpak voor de noodzakelijke trendbreuk met het verleden kunnen zorgen. Hervorming van de arbeidsmarkt bijvoorbeeld dient in samenhang te worden bezien en uitgevoerd met hervorming van de sociale zekerheid, verbeteringen in het onderwijs, het aanpakken van de armoede-problematiek en het aanpakken van de informele economie.

Het landspakket bestaat uit hervormingen op de themagebieden:

I. Overheid en financiën

II. Economische hervormingen

III. Zorg en onderwijs

IV. Versterken rechtsstaat

I. Overheid en financiën

A. Financieel beheer

Door verschillende instanties en in het bijzonder het C(A)ft is de afgelopen jaren gewezen op de noodzaak van een deugdelijk (evenwichtig) begrotingsbeleid en verbeteringen in het begrotings- en financieel beheer hetgeen helaas niet of onvoldoende tot verbeteringen heeft geleid. Hierdoor is

Curaçao onvoldoende bestand tegen financiële tegenslagen en is er een grote onzekerheid over de betrouwbaarheid van de overheidsboekhouding. Dit heeft ook zijn weerslag op het financieel- economisch beleid als geheel.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot het financieel beheer hebben tot doel: het beheersen en het op orde krijgen van het financieel beheer en het financieel toezicht vanuit de noodzaak om als overheid ‘in control’ te zijn.

B. Kosten en effectiviteit publieke sector

De kosten van de publieke sector van Curaçao zijn hoog, ook in Caribisch perspectief. Dit wordt in belangrijke mate bepaald door de hoge loonkosten (public wage bill). De maatregelen gericht op verlaging van salarissen en versobering van arbeidsvoorwaarden in de publieke sector hebben tot doel de public wage bill in lijn te brengen met het Caribisch gemiddelde van 10 procent van het BBP, rekening houdend met landspecifieke factoren. Tegelijkertijd is de kwaliteit van de publieke dienstverlening vaak onvoldoende en is de uitvoeringskracht te beperkt.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot kosten en effectiviteit van de publieke sector hebben tot doel: 1) de doelmatigheid van de publieke sector verhogen door een verlaging van de public wage bill (in lijn met het Caribisch gemiddelde van 10 procent van het BBP) en het terugdringen van de kosten van de publieke sector in algemene zin; 2) het verhogen van de kwaliteit en de effectiviteit (inclusief uitvoeringskracht) van de publieke sector.

C. Belastingen

Curaçao heeft te kampen met lage belastingcompliance, uitvoeringsproblemen bij de belastingdiensten en met een ongelijke verdeling van inkomen (onvoldoende herverdeling). Voor de ontwikkeling van Curaçao is de realisatie van een robuust belastingstelsel noodzakelijk, met passende economische prikkels, waarin de verstorende werking van belastingen beperkt is, en dat goed uitvoerbaar is.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot de belastingen hebben tot doel: 1) het herinrichten van een robuust belastingstelsel met een brede grondslag, dat bijdraagt aan een eerlijke(re) verdeling van het inkomen, stimulering van de economie en uitvoerbaarheid en controleerbaarheid door de Belastingdienst, 2) het realiseren van adequaat ingerichte belastingdiensten.

D. Financiële sector

Een stabiele financiële sector die zijn rol ter ondersteuning van de reële economie op een goede manier kan vervullen is noodzakelijk. Voor Curaçao geldt dat onduidelijk is hoe de financiële sector er voor staat en of zij de rol ter ondersteuning van de reële economie goed kan vervullen. Actuele problemen met diverse financiële instellingen op Curaçao suggereren dat de financiële sector daar kampt met ernstige en structurele problemen.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot de financiële sector hebben tot doel: 1) het realiseren van een stabiele financiële sector die zijn rol ter ondersteuning van de reële economie op een goede manier kan vervullen; 2) het realiseren van een passende wijze van regulering van de financiële sector, waarbij adequaat toezicht wordt gehouden op de naleving; 3) het realiseren van een toezichthouder die tijdig en daadkrachtig optreedt bij problemen bij financiële ondernemingen.

II. Economische hervormingen (E)

Het IMF, onderzoeksrapporten van verschillende instituten, het C(A)ft, en maatschappelijke organisaties wijzen reeds lang en indringend op de noodzaak tot economische hervormingen. De starre arbeidsmarkt en het ongunstige ondernemersklimaat vormen structurele belemmeringen voor economische groei. Het sociale zekerheidsstelsel bevat onvoldoende prikkels om arbeidsdeelname te stimuleren, noch de zekerheden om sociale problemen te beheersen. Ze wordt daarnaast (op lange termijn) onbetaalbaar. Deze belemmeringen dienen weggenomen te worden, zodat het economisch potentieel van Curaçao beter benut kan worden.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot de economische hervormingen hebben tot doel: 1) het realiseren van een weerbare, dynamische en veerkrachtige economie, en 2) het realiseren van een robuust en betaalbaar sociaal zekerheidsstelsel, dat de prikkels op de juiste plek legt.

III. Zorg en onderwijs

F. Zorg

De COVID-19 crisis heeft de tekortkomingen en gebreken in het zorgstelsel van Curaçao, die reeds langer bestaan, pijnlijk zichtbaar gemaakt. Om goed uit de COVID-19 crisis te komen is het essentieel dat de OMT-adviezen worden uitgevoerd om COVID-19 te beheersbaar te houden en dat continuïteit van acute zorg – en daarmee goede ziekenhuiszorg – in Curaçao is gegarandeerd. Ook voor het weer aantrekken van de toeristensector is dit van groot belang. De ziekenhuizen in de landen (en Caribisch Nederland) moeten samenwerken om het aanbod, de kwaliteit en de doelmatigheid van de zorg te vergroten. Ten behoeve van goede en toegankelijke zorg op termijn is het van belang dat op basis van gedegen analyses de zorgstelsels worden versterkt en waar nodig worden hervormd.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot de zorg hebben tot doel: 1) het beheersen en beheersbaar houden van COVID-19; 2) het borgen van de continuïteit van de acute zorg; 3) het efficiënt inrichten van de zorg en het realiseren van een robuust en betaalbaar zorgstelsel.

G. Onderwijs

Goed onderwijs vormt de basis voor een goed leefklimaat met kansen voor iedereen en draagt daarmee bij aan de sociaaleconomische ontwikkeling, groei en diversificatie. Er is in Curaçao geen constante kwaliteit van schoolleiding en onderwijsgevenden en de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt laat te wensen over, waardoor het arbeidspotentieel niet ten volle wordt benut. Er lijkt sprake van verouderde onderwijsmethoden, beperkte beschikbaarheid van moderne leermiddelen en weinig budgetruimte voor hervormingen.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot onderwijs hebben tot doel: het realiseren van een basiskwaliteit van onderwijs; 2) realiseren van een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt; 3) het realiseren van goede doorstroom tussen stelsels van onderwijs (al dan niet in Europees Nederland).

IV. Versterken rechtsstaat (H)

Curaçao heeft te kampen met voor haar omvang veel grensoverschrijdende criminaliteit, zoals drugssmokkel, mensenhandel- en mensensmokkel, wapenhandel en witwassen. Daarnaast vormt de verwevenheid tussen de boven- en onderwereld een serieuze bedreiging voor het goed

functioneren van de democratische rechtsstaat, met alle gevolgen van dien voor de samenleving, het investeringsklimaat en het aanzien van het Koninkrijk in de wereld.

De hervormingen en maatregelen met betrekking tot de rechtsstaat hebben tot doel: een bijdrage leveren aan de versterking van de rechtsstaat, door in ieder geval in te zetten op het versterken van het grenstoezicht, de aanpak van financieel-economische criminaliteit en het verbeteren van het detentiewezen.

A. Financieel beheer

Doel: het beheersen en het op orde krijgen van het financieel beheer en het financieel toezicht vanuit de noodzaak om als overheid ‘in control’ te zijn.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
A.1	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zal worden bepaald hoe de financiële kolom wordt versterkt. Hierbij wordt in ieder geval gekeken naar de financiële en beleidscontrole (centraal en bij de diensten), de auditfunctie, en de positie van de Raad van Advies en de Algemene Rekenkamer. Op basis van voorstellen zal besluitvorming en implementatie plaatsvinden.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
A.2	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zal worden bepaald of en hoe het gebruik van betrouwbare statistische informatie en data ten behoeve van beleidsontwikkeling en besluitvorming kan worden versterkt. Op basis van voorstellen zal besluitvorming en implementatie plaatsvinden.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
A.3	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zal worden bepaald of het subsidiebeleid, de uitvoering en de bestaande subsidierelaties voldoen aan de eisen: rechtmatigheid, legitimiteit, effectiviteit en efficiency. Op basis van de uitkomsten zullen aanpassingen aan beleid en/of uitvoering worden doorgevoerd en onrechtmatig verstrekte subsidies met inachtneming van de wettelijke kaders en rechtsbeginselen (indien proportioneel) worden teruggevorderd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.	Specifiek voor Curaçao: De aanbevelingen uit het rapport “Mollen (2014)” en de het rapport van de Algemene Rekenkamer “Subsidie. Afwijkingen op de subsidieverordening en het subsidiebeleid over de jaren 2010 t/m 2015” (2018) worden geïmplementeerd.
A.4	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zal worden bepaald hoe de inkoopfunctie kan worden versterkt, zodat de overheid op een zo doelmatige en effectief mogelijke wijze de inkoop van goederen en diensten kan verrichten. Daarbij zal centralisatie worden overwogen. Op basis van voorstellen zal besluitvorming en implementatie plaatsvinden.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

B. Kosten en effectiviteit publieke sector

Doel:

• de doelmatigheid van de publieke sector verhogen door een verlaging van de public wage bill (in lijn met het Caribisch gemiddelde van 10 procent van het BBP) en het terugdringen van de kosten van de publieke sector in algemene zin;

• het verhogen van de kwaliteit en de effectiviteit (inclusief uitvoeringskracht) van de publieke sector.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
B.1	De landen dragen zorg voor de continuïteit van vitale processen, waaronder in ieder geval wordt verstaan: elektriciteit, olievoorziening, internet en datadiensten, drinkwatervoorziening, vlucht- en vliegtuigafhandeling, scheepvaartafhandeling, betalingsverkeer, de hulpdiensten en communicatie daartussen en medische instellingen.	Vanaf 3de tranche (doorlopend).
B.2	Op basis van een integrale doorlichting van de (semi-)overheidsbedrijven en overheidsentiteiten naar legitimiteit van publiek aandeelhouderschap (dienen ze publieke belangen/doelen?), effectiviteit (bereiken ze de doelstellingen?) en doelmatigheid zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.3	Op basis van bestaand en/of aanvullende onderzoek wordt met de landen toegewerkt naar een versterking van het luchtvaartsysteem binnen het Koninkrijksverband. Het kan hierbij gaan om nauwe samenwerking van organisaties en het organiseren van uniforme werkprocessen, conform de internationale veiligheidseisen, waarbij gestuurd wordt op efficiëntie en kostenvermindering.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.4	Op basis van een integrale doorlichting zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd om de kwaliteit, effectiviteit en uitvoeringskracht van de overheidsorganisatie te verbeteren, waaronder ook wordt verstaan de slagkracht van de ministeriële staven.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.5	Op basis van onderzoek naar de secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden (waaronder overwerkvergoedingen, verlofregelingen, bijzondere beloningen en toeslagen, reizen en reisvergoedingen, etc.) worden voorstellen voor mogelijke versobering ontwikkeld en geïmplementeerd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.6	In het kader van een optimale personele inzet wordt de formatie, bezetting en daadwerkelijke aanwezigheid en inzetbaarheid van medewerkers van overheid en overheidsorganisaties onderzocht. Indien medewerkers onterecht loon ontvangen	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

	worden, afhankelijk van de situatie, maatregelen getroffen (o.a. stopzetten salaris, ontslagtraject).
B.7	Er wordt een aanpak ontwikkeld gericht op het terugdringen en beheersen van de kosten voor externe inhuur.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.	Middels voorwaarde in tranche 2 is de tarifering van externe inhuur gemaximeerd op 130% uurloon van de MP.
B.8	Op basis van een doorlichting van de HR-functie (beleid, HR-advies, administratie en instrumentarium) worden verbetervoorstellen ontwikkeld en geïmplementeerd.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.	Een adequaat (kwalitatief en kwantitatief) ingerichte HR-functie is randvoorwaardelijk voor de uitvoering van een aantal voorwaarden.
B.9	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek wordt strategisch personeelsbeleid ontwikkeld. Hieronder wordt in ieder geval verstaan: - een strategische personeelsplanning i.r.t. de uitkomsten van de doorlichting onder B.4; - invoer van een prestatie-management systeem binnen het ambtelijk apparaat; - het beperken van de politieke invloed op personeelsaangelegenheden.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.10	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zullen de behoefte en kosten met betrekking tot huisvesting inzichtelijk worden gemaakt en mogelijkheden tot kostenverlaging en verbeteringen worden onderzocht en, indien aanwezig, worden doorgevoerd. Beoogd is een kostenreductie van 20% in 5 jaar (begroting 2020 als ijkpunt) die verwerkt is in de begroting voor 2025.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
B.11	In het kader van een efficiënte overheid zullen de mogelijkheden voor een digitale overheidsomgeving en digitale dienstverlening worden onderzocht. Op basis van een onderzoek zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
Specifiek voor Curaçao
B.12	Verlengen SVB eigen risicodagen naar minimaal 5.	Korte termijn
B.13	Maximaliseren duurtetoeslag op 100 procent van salaris; verlagen huidige duurtetoeslag uitkeringen met 10 procent (en geen indexering), waarbij rekening zal worden gehouden met mogelijk onevenredige financiële implicaties in individuele gevallen.	Korte termijn

C. Belastingen

Doel:

• het herinrichten van een robuust belastingstelsel met een brede grondslag, dat bijdraagt aan een eerlijke(re) verdeling van het inkomen, stimulering van de economie en uitvoerbaarheid en controleerbaarheid door de Belastingdienst;

• het realiseren van adequaat ingerichte belastingdiensten.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
C.1	Om inkomsten te verhogen en het stelsel robuuster en eenvoudiger te maken zal een integrale doorlichting worden uitgevoerd van het fiscale stelsel inclusief de inkomstenbelasting. De volgende voorstellen zullen worden meegewogen: - Verbreding van de belastingbasis, verschuiving van directe naar indirecte belastingen en invoering VAT/BTW van 12,5 procent, conform voorstellen van de Fiscal Affairs Department (FAD) van het IMF of ABB conform fiscaal stelsel Caribisch Nederland. - Maatregelen gericht op substantiële vermindering van belastinguitgaven en bijdragen/overdrachten aan derden. - Beperken bestuurlijke inmenging/discretionaire bevoegdheden van zowel ambtenaren als bestuurders (m.b.t. aftrekposten, ‘tax holidays’). Op basis van de doorlichting en adviezen zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Rekening zal gehouden worden met internationale regels van o.a. de OECD.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
C.2	De Belastingdienst zal benodigde gegevens van de bancaire sector gaan ontvangen, voor zover dat nog niet gebeurt.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
C.3	Compliance programma’s worden voortgezet/opgesteld.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.	Vooruitlopend op C.4.
C.4	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek wordt bepaald of en hoe de Belastingdienst kan worden geoptimaliseerd en gemoderniseerd, dusdanig dat belastinginning effectief en efficiënt kan plaatsvinden. Op basis van voorstellen zal besluitvorming en implementatie plaatsvinden	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

C.5 Er wordt een Belastingregeling voor Nederland en Aruba/Curaçao/Sint Maarten overeengekomen, in lijn met minimum Base Erosion and Profit Shifting (BEPS) voorwaarden waarbij o.a. wordt gekeken naar het voorkomen mogelijke winstverschuivingen. Uiterlijk op 1 juli 2021 indienen bij RMR.

D. Financiële sector

Doel:

• het realiseren van een stabiele financiële sector die zijn rol ter ondersteuning van de reële economie op een goede manier kan vervullen;

• het realiseren van een passende wijze van regulering van de financiële sector, waarbij adequaat toezicht wordt gehouden op de naleving;

• het realiseren van een toezichthouder die tijdig en daadkrachtig optreedt bij problemen bij financiële ondernemingen.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
D.1	Er wordt een integrale doorlichting van de financiële sector uitgevoerd door een externe onafhankelijke partij. Op basis van de uitkomsten van deze doorlichting worden maatregelen geformuleerd om tekortkomingen te adresseren.	Opdracht is uitgezet voor 15 december 2020. Het tijdpad voor vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
D.2	Er wordt een integrale doorlichting van het stelsel van toezicht (wet- en regelgeving, toezichtbeleid) op de financiële markten uitgevoerd door een externe onafhankelijke partij. Op basis van de uitkomsten van deze doorlichting worden maatregelen geformuleerd om tekortkomingen te adresseren.	Opdracht is uitgezet voor 15 december 2020. Het tijdpad voor vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
D.3	Er wordt een onderzoek uitgevoerd naar de maatschappelijke kosten van de eigen munt versus dollarisatie door een externe onafhankelijke partij. Besluit over wenselijke monetaire structuur.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

	Op basis van de uitkomsten van het onderzoek zullen de maatregelen worden bepaald en geïmplementeerd.
D.4	Er vindt modernisering plaats van bekende tekortkomingen in wet- en regelgeving, in ieder geval invoering Depositogarantiestelsel DGS en modernisering resolutieraamwerk). Overzicht van welke wetgeving zou moeten worden aangepast, vervolgens aanpassing, besluitvorming en implementatie van de wetgeving.	Overzicht van aan te passen wetgeving wordt voor 15 december 2020 opgeleverd. Het tijdpad voor de vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
Specifiek voor Curaçao en Sint Maarten
D.5	De governance van de CBCS wordt versterkt, conform internationale best practices waaronder door het scheiden van verschillende taken binnen de CBCS.	Plan van aanpak aanpassing corporate governance is uiterlijk op 15 december 2020 gereed.

E. Economische hervormingen

Doel:

• het realiseren van een weerbare, dynamische en veerkrachtige economie;

• het realiseren van een robuust en betaalbaar sociaal zekerheidsstelsel, dat de prikkels op de juiste plek legt.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
E.1	Er zal een integrale analyse van het huidige arbeidsmarktbeleid, wet- en regelgeving worden uitgevoerd op basis waarvan het arbeidsmarktbeleid wordt geactualiseerd en gemoderniseerd. Maatregelen als arbeidstijdverkorting, deeltijdwerken, contracten voor bepaalde tijd, versoepelen ontslagrecht, wegnemen belemmeringen voor aannemen buitenlandse arbeidskrachten, illegale tewerkstelling en bestrijding van de jeugdwerkloosheid zullen in de analyse worden betrokken. Op basis van de analyse worden voorstellen ontwikkeld en geïmplementeerd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
E.2	De informele economie en illegale arbeid wordt tegengegaan. Op basis van onderzoek naar de omvang van de informele economie zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
E.3	Illegale tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten wordt tegengegaan. Er zal onderzoek worden gedaan naar illegale tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten. Op basis van de resultaten en aanbevelingen worden voorstellen ontwikkeld en geïmplementeerd.	Onderzoeksopdracht wordt voor 1 februari 2021 geformuleerd en uitgezet. Het tijdpad voor de vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
E.4	Bewerkstelligd wordt dat het stelsel van sociale zekerheid een activeringsfunctie zal hebben, met de juiste prikkels, waarbij tevens zorggedragen wordt voor adequaat sociaal vangnet. Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Bezien in samenhang met de maatregelen omtrent de hervorming van de arbeidsmarkt.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

E.5	Curaçao verhoogt de pensioengerechtigde leeftijd naar 66 (in 2025), tenzij uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd naar 66 jaar in 2025 niet realistisch is en er alternatieve voorstellen zijn met hetzelfde budgettaire effect. Een onafhankelijk economisch instituut (aangewezen door het COHO in overleg met het land) brengt in kaart wat de structurele budgettaire effecten zijn voor de betaalbaarheid van de pensioenen en sociale zekerheid als de pensioengerechtigde leeftijd wordt verhoogd naar 66 jaar in 2025 en verder verhoogd zou worden door koppeling aan de levensverwachting en rekent de alternatieve voorstellen door. De uitkomsten worden voorgelegd aan Curaçao en Nederland waarna in overleg bekeken wordt hoe er invulling wordt gegeven aan de onderzoeksresultaten..	Het tijdpad wordt nader ingevuld op basis van de uitvoeringsagenda.
E.6	Ondernemerschap en het investeringsklimaat zullen worden bevorderd. Daarbij is o.a. van belang dat het vergunningenstelsel wordt geoptimaliseerd, de costs of doing business worden verlaagd, en bureaucratie (red tape) wordt weggenomen. Op basis van een integrale doorlichting van (o.a.) wet- en regelgeving zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
E.7	Ontwikkelen en implementeren grondbeleid en ruimtelijk ordeningsbeleid.	Tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

F. Zorg

Doelen:

• het beheersen en beheersbaar houden van COVID-19;

• het borgen van de continuïteit van de acute zorg;

• het efficiënt inrichten van de zorg en het realiseren van een robuust en betaalbaar zorgstelsel.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
F.1	Om COVID-19 te kunnen beheersen en beheersbaar te houden worden de adviezen van het OMT Cariben (24 april 2020 en 3 juni 2020) doorgevoerd, waaronder in ieder geval de volgende maatregelen: - op peil houden beschikbare IC-capaciteit; - versterken diensten publieke gezondheid (o.a. i.v.m. bron- en contactonderzoek) - op voorraad houden van voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM); - vergoten en op peil houden testcapaciteit; - invoeren syndroom surveillance; - garanderen voldoende air-ambulance capaciteit; - Aankoop COVID vaccin en doorvoeren vaccinatieprogramma (vanaf beschikbaar zijn vaccin).	Uitvoering van de maatregel is gestart.
F.2	In het kader van doelmatigheid worden overbodige dubbelingen in het zorgaanbod van de verschillende ziekenhuizen en ander inefficiënties in kaart gebracht en teruggedrongen, middels opstellen en uitvoeren plan samenwerking regionale ziekenhuizen Caribisch gebied Koninkrijk en maken bestuurlijke afspraken, waaronder in ieder geval wordt verstaan: - Reduceren van het aantal medische uitzendingen naar derde landen door uitbreiding van zorgaanbod binnen het Caribisch gebied van het Koninkrijk (top-specialistische zorg) . - Gezamenlijke inkoop medicatie, middelen, materialen en apparatuur. - Regionaal opleiden en capaciteitsplanning van zorgpersoneel (kosten opleiding reduceren door minder opleiden in het buitenland). - Rationalisering laboratoriumzorg en reductie aantal laboratoria.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

	- Medische specialisten die verzekerde zorg leveren in loondienst van ziekenhuizen (sterfhuisconstructie). - Versterken samenwerking eerstelijnszorg en tweedelijnszorg. - Herijken bekostigingswijze en tarieven tweedelijnszorg samen met zorgverzekeraars en Nederlandse zorgautoriteit.
F.3	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek naar de doelmatigheid (inclusief bekostiging) en effectiviteit van de zorg en de uitkomsten van maatregel F.2 zullen voorstellen worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Gedacht kan worden aan herijken verzekeringspakket en invoeren van eigen betalingen.	Het tijdpad wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.

G. Onderwijs

Doel:

• het realiseren van een basiskwaliteit van onderwijs;

• realiseren van een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt;

• het realiseren van goede doorstroom tussen stelsels van onderwijs (al dan niet in Europees Nederland).

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
G.1	Een expertgroep uit de vier landen / groep onderwijsexperts uit de vier landen voert een doorlichting uit van het gehele onderwijsbestel, met inbegrip van alle publieke en particuliere betrokken partijen, inclusief de overheid. Hierbij komen in ieder geval aan de orde: - onderwijskwaliteit, lesmethoden en –middelen; - aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt; - doorstroom tussen ko, po, vo en mbo/ho/wo (al dan niet in Europees Nederland); - doelmatigheid en doeltreffendheid van de onderwijsbekostiging, mitigeren van inefficiënties in het systeem; - versterken van de kwaliteitsverbetering door effectief toezicht door onder andere de inspecties;	Het concept plan van aanpak wordt uiterlijk op 15 december 2020 aan de Ministers van Onderwijs van de vier landen opgeleverd en voor 15 januari 2021 vastgesteld.

- samenwerking onderwijs- en ontwikkelingsvoorzieningen in de regio (en eventueel Europees Nederland).

Hierbij worden in elk geval de onderwijsinspecties van de vier landen betrokken worden. Op basis van de uitkomsten van de doorlichting worden maatregelen ontwikkeld en geïmplementeerd.

H. Versterken rechtsstaat

Doel: een bijdrage leveren aan de versterking van de rechtsstaat, door in ieder geval in te zetten op het versterken van het grenstoezicht, de aanpak van financieel-economische criminaliteit en het verbeteren van het detentiewezen.

	Maatregel	Tijdpad	Bijzonderheden
Generieke maatregelen
H.1	In het belang van stabiliteit van de openbare orde en veiligheid worden tot nader orde geen bezuinigingen toegepast die de operationele uitvoeringscapaciteit binnen de meest vitale sectoren van de rechtsstaat (Politie, Douane, Landsrecherche, OM, Hof, Kustwacht, gevangeniswezen en de veiligheidsdienst) beperken.	Vanaf de 3de tranche
H.2	Op basis van bestaand en/of aanvullend onderzoek zal worden bepaald of en hoe de (fysieke en online) goksector hervormd moet worden. Doelstelling is het verhogen van de inkomsten voor de overheid. Op basis van voorstellen zal besluitvorming en implementatie plaatsvinden.	Tijdpad voor vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
H.9	Landen werken gezamenlijk toe naar een geharmoniseerd niveau van bescherming persoonsgegevens binnen het Koninkrijk middels een Rijkswet. Een plan van aanpak zal worden ontwikkeld en geïmplementeerd.	Plan van aanpak voor 1 februari 2021 gereed. Een tijdpad voor de vervolgacties wordt opgenomen in het plan van aanpak en meegenomen in de uitvoeringsagenda.

H.10	De landen sluiten individueel met Nederland voor 1 januari 2021 een bestuursakkoord om gestand te doen aan gedane toezeggingen voor de materieelvervangingen uit het Lange Termijn Plan 2019-2028 Kustwacht Carib.	2020
H.11	De landen maken individueel met Nederland voor 1 februari 20201afspraken over de versterking van het grenstoezicht die ingaan op 1 april 2021. Dit omvat in ieder geval afspraken over de inzet, capaciteit en de aansturing/commandovoering van de Koninklijke Marechaussee, de Douane en de Kustwacht.	2020
H.12	Xxxxxx en toezicht t.a.v. het criminaliteitsfonds wordt op orde gebracht. Curaçao en Sint Maarten volgen de aanbevelingen uit de rapporten van de Raad voor de Rechtshandhaving op. Uiterlijk 1 april 2021 hebben de landen een onafhankelijke organisatie aangewezen die het fonds controleert op het opvolgen van de aanbevelingen en rapporteert of het fonds naar behoren werkt.	1 april 2021 aanwijzen onafhankelijke organisatie. De aanbevelingen korte termijn zijn voor 1 juni 2021 opgevolgd. Tijdpad voor vervolgacties wordt bepaald op basis van de uitvoeringsagenda.
Specifiek voor Curaçao
H.17	Curaçao komt met behulp van Defensie voor 1 maart 2021 met een plan van aanpak om de verouderde dienstplichtverordeningen aan te passen en om de CURMIL te professionaliseren, waarbij onder andere de doorstroommogelijkheden van de CURMIL naar de landelijke veiligheidspartners worden verankerd.	2020
H.18	Curaçao heeft op 1 april 2021 de benodigde stageplaatsen beschikbaar gesteld ten behoeve van het Sociaal Vormings Traject. Curaçao en Defensie sluiten voor 1 februari 2021 een convenant dat hierop toeziet.	2020
H.19	Curaçao komt met een getrapt plan voor de modernisering en hervorming van het aanbod van online-kansspelen. Dit plan bevat tevens een realistisch tijdpad met bijbehorende mijlpalen. De modernisering en hervorming omvat ten minste: 1. Wet- en regelgeving die voorziet in een onafhankelijke toezichthouder op online kansspelen. Zij verstrekt ook licenties en handhaaft indien nodig, waarbij als uiterste interventie de licentie kan worden ingetrokken. 2. Waarborgen dat aanbieders van online kansspelen vanuit Curaçao handelen conform wet- en regelgeving van de landen waarop zij zich richten. 3. Maatregelen om (via de Curaçao Gaming Control Board en de Belastingdienst) de door licentiehouders verschuldigde belastingen en licentievergoedingen te innen.	Vóór 1 maart 2021: plan voor onderdeel 1 gereed. Vóór 1 september 2021: plan voor onderdeel 2 gereed.	Onderlinge samenhang bezien met H.2.