ZICHT OP DE VAARDIGHEDEN VAN LEERKRACHTEN IN DE ONTWIKKELING VAN START- NAAR BASISBEKWAAM

OBsERVAtIE-INstRUMENt BAsIsBEKWAAM HANDELEN

ZICHT OP DE VAARDIGHEDEN VAN LEERKRACHTEN IN DE ONTWIKKELING VAN START- NAAR BASISBEKWAAM

Samengesteld door Xxxxx-Xxxxxx xxx Xxxxxxxx

in opdracht van Xxxxxx xxx Xxxxxx, projectleider Versterken Samenwerken van het Partnerschap Opleiden in de School

In samenwerking met Xxxx Xxx, lector FHKE en Xxxxx Xxxxxxxxx, hoofdocent Fontys OSO Oktober 2016

1. Inleiding

Dit observatie-instrument is een onderdeel van de begeleiding van startende leerkrachten zoals het Partnerschap Opleiden in de School die voor zich ziet.

Het gebruik van een gevalideerd observatie-instrument is verplicht bij het vaststellen van de basisbekwaamheid van een leerkracht.

De keuze voor het instrument

Na overleg met de PO-raad is in opdracht van het POS en in samenwerking met Xxxx Xxx, lector Fontys Hogeschool Kind en Educatie en Xxxxx Xxxxxxxxx, hoofddocent Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg gekozen voor het ICALT observatie-instrument1. Het observatie-instrument heeft een plek gekregen in de aanpak van het traject ‘van leerkracht startbekwaam naar leerkracht basisbekwaam’. Er is voor dit observatie-instrument gekozen omdat het instrument inmiddels al valide verklaard was, het gratis tot de beschikking staat, het eenvoudig in te voeren is en een aantal besturen al gebruiken. Daardoor is het voor starters die voor meerdere besturen werken goed mee te nemen en ontstaat een doorgaande lijn.

Over de inductiefase

De periode die de startende leerkracht nodig heeft om zich te professionaliseren van leerkracht startbekwaam naar leerkracht basisbekwaam wordt inductiefase genoemd. De inductiefase heeft een tweeledig doel:

1. Voor de starter is het een natuurlijke voortzetting van eigen professionele ontwikkeling van startbekwaam naar basisbekwaam. Daarnaast krijgt de starter door het volgen van het aangeboden traject een plaats binnen het competentiemanagement van ieder willekeurig schoolbestuur, waar de starter mogelijkerwijs in dienst is of komt;

2. Voor het schoolbestuur is het een duurzame aanpak om te komen tot een formalisering van basisbekwaamheid door het integraal personeelsbeleid met het instrument competentiemanagement vorm te geven (zie: cao-PO convenant 24 maart 2015).

2. Doel, mogelijkheden, inhoud en gebruik van het observatie-instrument Basisbekwaam

2.1 Doel

Het gebruiken van een observatie-instrument bij het vaststellen van basisbekwaamheid is door de PO-raad verplicht gesteld2. Het observatie-instrument moet door een gecertificeerde assessor worden gebruikt om te beoordelen of de leerkracht op basisbekwaam niveau pedagogisch en didactisch handelt.

Het observatie-instrument kan tevens worden gebruikt om de vaardigheden van de startende leerkrachten in beeld te krijgen, zodat de leerkracht gericht kan werken aan zijn professionele ontwikkeling en er afspraken gemaakt kunnen worden over verdere professionalisering van startbekwaam naar basisbekwaam.

1 xxxx://xxx.xxxxx-xxxx-xx-xxxxxxx.xx/xx-xxxxxxx/xxxxxxx/0000/00/Xxx-XXXXX-xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx.xxx

2 Zie: xxxxx://xxx.xxxxxx.xx/xxxxxx/xxxxxxxxxxxxxxx/xxx/xxxxxxxxxxxxxxxxxxx

2.2 Mogelijkheden en inhoud van het observatie-instrument

Na studie van de lijst met gevalideerde observatie-instrumenten3 is gekozen voor een bewerking van het ICALT observatie-instrument. Het ICALT observatie-instrument is voor het POS zodanig bewerkt dat het een directe relatie heeft met essentiële onderdelen van het competentieprofiel dat, opgebouwd vanuit de vier kritische handelingen4, het niveau basisbekwaam aangeeft.

De observatie richt zich op het pedagogisch handelen in klassensituaties en het omgaan met verschillen tussen de leerlingen; twee kritische handelingen die tijdens een lessituatie door de leerkracht getoond kunnen worden5.

2.3 de gebruiksmogelijkheden van het observatie-instrument

Het observatie-instrument wordt ontwikkelingsgericht en beoordelingsgericht ingezet.

Ontwikkelingsgericht

De observatie met het observatie-instrument laat zowel aan schoolleiders en betrokken begeleiders, als aan collega’s, experts en starterscoach zien wat er in de praktijk gebeurt, zodat over deze praktijk een dialoog kan worden gevoerd. Daarnaast kan het instrument ook worden gebruikt voor een zelfscan en/of voor intercollegiale consultatie. Het observatie-instrument is bij uitstek geschikt om samen in verbinding en dialoog tot een professionele ontwikkeling te komen. Het versterkt de gezamenlijke gerichtheid naar de professionalisering van de startende leerkracht.

Beoordelingsgericht

Om als leerkracht de inductiefase af te sluiten en leerkracht basisbekwaam te worden is een formele afsluiting noodzakelijk. Deze afsluiting bestaat uit een assessment. De beoordeling met behulp van het observatie-instrument door een gecertificeerde assessor is een verplicht onderdeel van het assessment.

Door deze aanpak is het mogelijk het observatie-instrument op te nemen in het standaard IPB/HRM instrumentarium van de school en/of de stichting.

Het observatie-instrument heeft een betekenis in ieder van de vier pijlers van de inductiefase, zoals het Partnerschap Opleiden in de School deze fase heeft ingericht, te weten:

1 het competentieprofiel Basisbekwaam, 2 de starter, 3 de begeleiding rondom de starter tijdens de inductiefase en 4) de beoordeling van de starter.

1. Het competentieprofiel Basisbekwaam

Twee van de vier kritische handelingen van waaruit het competentieprofiel Basisbekwaam is opgebouwd vormen de kapstokken voor het observatie-instrument. De indicatoren van deze twee kritische handelingen, pedagogisch handelen in klassensituaties en het omgaan met verschillen tussen leerlingen, zijn in het observatie-instrument opgenomen en waar nodig verduidelijkt.

2. De starter

3 Zie: xxxxx://xxx.xxxxxx.xx/xxxxx/xxxxxxxxxxxxxxx/xxxxxx_xxxx_xxxx_xx_xxxxxx.xxx

4 Zie: Zie: projectverslag: “De doorgaande lijn van leraar startbekwaam naar leraar basisbekwaam”, X.Xxxxxx xxx Xxxxxxxx. In opdracht van Xxxxxx xxx Xxxxxx Projectleider Versterken Samenwerken "Opleiden in de School”

Van belang voor de starter is dat hij met behulp van het observatie-instrument zijn ontwikkeling in twee van de vier kritische handelingen in kaart kan brengen. Daarnaast is het voor de starter duidelijk welke eisen aan zijn handelingen worden gesteld en dat de vaststelling daarvan intersubjectief gebeurt. De observatie is een verplicht onderdeel van het assessment dat de starter aanvraagt als hij vindt dat hij zijn basisbekwaamheid kan aantonen.

3. De begeleiding van de starter tijdens de inductiefase

Om de professionalisering van de starter mogelijk te maken adviseert de projectgroep naar aanleiding van ervaringen en onderzoek het observatie-instrument als ontwikkelingsgericht instrument in te zetten.

Om het observatie-instrument ontwikkelingsgericht te kunnen inzetten, zijn vijf extra indicatoren opgenomen. Deze indicatoren geven de richting van de ontwikkeling van de geobserveerde leerkracht naar vakbekwaam.

Kritische handeling 1: Pedagogisch handelen in klassensituaties:

Indicator: De leerlingen:
Betrokkenheid van leerlingen	33	... zijn betrokken bij de les.
	34	... tonen zich geïnteresseerd.
	35	... zijn actief op leren gericht.

Kritische handeling 2: Omgaan met verschillen

Indicator: De leerkracht:
Aanleren van leer strategieën	31	... vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak.

Indicator: De leerkracht:
Afstemmen van instructie en verwerking op verschillen tussen leerlingen	32	... stemt de verwerking van de leerstof af op relevante verschillen tussen leerlingen.

4. De beoordeling van de starter

De starter bouwt in de loop van de jaren een bekwaamheidsdossier op dat tijdens een assessment aanleiding en/of onderwerp van het criteriumgericht interview is.

Een verplicht onderdeel van het assessment basisbekwaam is een gevalideerde observatie. De observatie is gevalideerd als de observatie door een gecertificeerde assessor (opleiding,

xxxxxxxx of directeur) en met behulp van het observatie-instrument Basisbekwaam handelen of een van de door de PO-raad aangewezen observatie-instrumenten6 wordt uitgevoerd.

Bij de gevalideerde observatie wordt gedrag gemeten.

Nadat de startende leerkracht bij de directeur van de school een assessment heeft aangevraagd wordt de datum van de observatie vastgelegd.

6 Zie: xxxxx://xxx.xxxxxx.xx/xxxxx/xxxxxxxxxxxxxxx/xxxxxx_xxxx_xxxx_xx_xxxxxx.xxx

Voorafgaande aan de observatie stuurt de leerkracht de voorbereiding van de les op die de assessor komt observeren.

Om de ontwikkeling naar leerkracht basisbekwaam zichtbaar te maken bouwt een startende leerkracht een bekwaamheidsdossier op. In dit bekwaamheidsdossier laat de starter zien de binnen de vier handelingen beschreven competenties op basisbekwaam niveau te beheersen, hoe de basisbekwaamheden onderhouden worden en welke school of scholen daartoe de mogelijkheden en middelen hebben geboden. De starter is verplicht naast een observatie die door een gecertificeerde assessor is uitgevoerd een eigen keuze van de bewijsstukken rondom de vier kritische handelingen én minimaal twee evaluaties van het observatie-instrument in het bekwaamheidsdossier op te nemen.

De beoordeling tot leerkracht basisbekwaam wordt door het schoolbestuur vastgesteld. Deze vaststelling vindt plaats op basis van een advies door twee assessoren dat na afname van een assessment wordt gegeven.

Het assessment kent twee pijlers: het bekwaamheidsdossier (waarin een gevalideerde observatie) en een criteriumgericht interview.

Het behalen van het assessment geeft recht op vermelding in het lerarenregister7.

7 Zie: xxxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xx/xxxxxxxxxxxxxxxxxx

BIJLAGE 1

Het observatie-instrument beoordelend gebruikt

Beoordeling van de kwaliteit van pedagogisch didactisch handelen

De assessor die de observatie uitvoert krijgt voorafgaand aan de observatie de voorbereiding van de lesactiviteit. Na de observatie bespreekt de assessor die kort met de leerkracht en stuurt de schriftelijke beoordeling in pdf naar de leerkracht. De leerkracht plaatst de beoordeling in het bekwaamheidsdossier of portfolio.

Naam medewerker
Handtekening medewerker
Schoolbestuur
School		Groep
Naam assessor
Handtekening assessor
Datum observatie

Beoordeling, per kritische handeling

Voorzie de leerkracht middels een woordrapportage van ontwikkelingsgerichte feedback, door bij elke kritische handeling aan te geven welke aspecten de leerkracht al wel goed toepast en welke niet en geef suggesties hoe hij het basisbekwame niveau kan behalen.

Ontwikkelingsgerichte feedback is vooral van belang bij de handelingen die nog niet/nauwelijks zichtbaar zijn. Het is voor de leerkracht belangrijk te weten of de beoordelaar het gedrag niet gezien heeft of van onvoldoende niveau vindt.

Betekenis van de beoordeling:

1 betekent: het onderdeel is niet zichtbaar

2 betekent: het onderdeel is overwegend zwak

3 betekent: het onderdeel is meer sterk dan zwak

4 betekent: het onderdeel is overwegend sterk

Beoordeling

Pedagogisch handelen in klassensituaties :

Omgaan met verschillen tussen leerlingen:

Uitslag: niet voldaan/ voldaan/ goed

Kritische handeling 1: Pedagogisch handelen in klassensituaties

De medewerker stimuleert als regisseur over het groepsproces doelgericht het pedagogische klimaat en draagt bij aan de sociale cohesie van de groep. Hij heeft daarbij zicht op randvoorwaarden en creëert een vertrouwensband met zowel individuele leerlingen als de groep als geheel.

Daarnaast maakt hij kinderen mede-eigenaar van het leer-, werk- en groepsproces en stimuleert hen hierin initiatieven te nemen8.

Indicator: De leerkracht:			Oordeel
Veilig en stimulerend leerklimaat	1	... toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen.	1	2	3	4
	2	... zorgt voor een ontspannen sfeer.	1	2	3	4
	3	... ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen.	1	2	3	4
	4	... zorgt voor wederzijds respect.	1	2	3	4

Efficiënte lesorganisatie	5	... zorgt voor een ordelijk verloop van de les.	1 2 3 4
	6	... gaat tijdens de verwerking na of leerlingen de opdrachten op een juiste manier uitvoeren.	1 2 3 4
	7	... zorgt voor een doelmatig klassenmanagement.	1 2 3 4
	8	... gebruikt de leertijd efficiënt.	1 2 3 4

Ontwikkelingsgerichte feedback

8 Zie: competentieprofiel kritische beroepssituatie 1: pedagogisch handelen in klassensituaties

Kritische handeling 2: Omgaan met verschillen

Leerlingen verschillen van elkaar in mogelijkheden, kennis, vaardigheden, attituden en motivatie ten aanzien van de te behalen doelen. Omgaan met verschillen betekent dat de leerkracht zo goed mogelijk aansluit bij de leerbehoeften van individuele leerbehoeften van leerlingen, bij de instructie, verwerking, begeleiding en toetsing.

Tijdens de inductiefase versterkt en concretiseert de medewerker de meest gebruikte vorm van omgaan met verschillen door interne differentiatie toe te passen. De medewerker gaat vanuit een positieve motiverende houding te werk.

Naast aandacht voor het omgaan met en het ondersteunen van zogeheten risicoleerlingen, heeft hij aandacht voor de beste presteerders, diegenen die excelleren, uitblinken, talentvol of hoog intelligent en –begaafd zijn.9

Indicator:	De leerkracht:		Oordeel
Duidelijke en gestructureerde instructie	9	... geeft duidelijke uitleg van de leerstof.	1	2	3	4
	10	... geeft feedback aan de leerlingen.	1	2	3	4
	11	... betrekt alle leerlingen bij de les.	1	2	3	4
	12	... gaat tijdens de instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen.	1	2	3	4
	13	... bevordert dat leerlingen hun best doen.	1	2	3	4
	14	... geeft goed gestructureerd les.	1	2	3	4
	15	... geeft duidelijke uitleg van het gebruik van didactische hulpmiddelen en opdrachten.	1	2	3	4
Intensieve en activerende les	16	... hanteert werkvormen die leerlingen activeren.	1	2	3	4
	17	... stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen.	1	2	3	4
	18	... stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken.	1	2	3	4
	19	... stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten.	1	2	3	4
	20	... laat leerlingen hardop denken.	1	2	3	4
	21	... zorgt voor interactieve instructie.	1	2	3	4
	22	... verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen.	1	2	3	4
Ontwikkelingsgerichte feedback
Indicator:	De leerkracht:		Oordeel
Aanleren van	23	... leert leerlingen hoe zij complexe problemen kunnen	1	2	3	4

9 Zie: competentieprofiel kritische beroepssituatie 2: Omgaan met verschillen tussen leerlingen

leerstrategieën		vereenvoudigen.
	24	... stimuleert het gebruik van controle activiteiten.	1	2	3	4
	25	... leert leerlingen oplossingen te checken.	1	2	3	4
	26	... bevordert het toepassen van het geleerde.	1	2	3	4
	27	... moedigt kritisch denken van leerlingen aan.	1	2	3	4
Afstemmen van instructie en verwerking op verschillen tussen leerlingen	28	... gaat na of de lesdoelen werden bereikt.	1	2	3	4
	29	... biedt zwakke leerlingen extra leer- en instructietijd.	1	2	3	4
	30	... stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen.	1	2	3	4
Ontwikkelingsgerichte feedback

BIJLAGE 2

Het observatie-instrument formatief gebruikt (Tussentijdse) evaluaties van de inductiefase

Collega of starterscoach ontvangt van de leerkracht een ingevuld exemplaar (zelfevaluatie).

De directeur of starterscoach vult de scores eveneens in en geeft feedback als verbetering gewenst is.

Naam medewerker
Schoolbestuur
School		Groep
Naam Directeur/starterscoach/collega
Datum
Observaties	observatie 1 O observatie 2 O observatie 3 O

Evaluatie, overall

De ontwikkeling van de medewerker tot basisbekwame leraar:

• verloopt zeer voorspoedig.

• verloopt voorspoedig.

• verloopt zorgwekkend, de medewerker vertoont weinig vooruitgang.

• verloopt zeer zorgwekkend, twijfel aan geschiktheid voor uitoefening van

het beroep.

Ontwikkelingsgerichte feedback overall:

Evaluatie, per kritische handeling

Voorzie de leerkracht middels een woordrapportage van ontwikkelingsgerichte feedback, door bij elke kritische handeling aan te geven welke aspecten de leerkracht al wel goed toepast en welke niet en geef suggesties hoe hij het basisbekwame niveau kan behalen.

Ontwikkelingsgerichte feedback is vooral van belang bij de handelingen die nog niet/nauwelijks zichtbaar zijn. Het is voor de medewerker belangrijk te weten of de beoordelaar het gedrag niet gezien heeft of van onvoldoende niveau vindt

Betekenis van de beoordeling:

1 betekent: het onderdeel is niet zichtbaar

2 betekent: het onderdeel is overwegend zwak

3 betekent: het onderdeel is meer sterk dan zwak

4 betekent: het onderdeel is overwegend sterk

De met * indicatoren zijn niet in het beoordelende observatieformulier opgenomen. Deze indicatoren zijn op de vervolgstappen gericht bedoeld. Zie pag. 4.

Kritische handeling 1: Pedagogisch handelen in klassensituaties

De medewerker stimuleert als regisseur over het groepsproces doelgericht het pedagogische klimaat en draagt hij bij aan de sociale cohesie van de groep. Hij heeft daarbij zicht op randvoorwaarden en creëert een vertrouwensband met zowel individuele leerlingen als de groep als geheel.

Daarnaast maakt hij kinderen mede-eigenaar van het leer-, werk- en groepsproces en stimuleert hen hierin initiatieven te nemen.

Indicator: De leerkracht:			Oordeel
Veilig en stimulerend leerklimaat	1	... toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen.	1	2	3	4
	2	... zorgt voor een ontspannen sfeer.	1	2	3	4
	3	... ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen.	1	2	3	4
	4	... zorgt voor wederzijds respect.	1	2	3	4

Efficiënte lesorganisatie	5	... zorgt voor een ordelijk verloop van de les.	1 2 3 4
	6	... gaat tijdens de verwerking na of leerlingen de opdrachten op een juiste manier uitvoeren.	1 2 3 4
	7	... zorgt voor een doelmatig klassenmanagement.	1 2 3 4
	8	... gebruikt de leertijd efficiënt.	1 2 3 4

Indicator: De leerlingen:			Xxxxxxx
Betrokkenheid van leerlingen	33*	... zijn betrokken bij de les .	1 2 3 4
	34*	... tonen zich geïnteresseerd.	1 2 3 4
	35*	... zijn actief op leren gericht.	1 2 3 4
Ontwikkelingsgerichte feedback

Kritische handeling 2: Omgaan met verschillen

Leerlingen verschillen van elkaar in mogelijkheden, kennis, vaardigheden, attituden en motivatie ten aanzien van de te behalen doelen. Omgaan met verschillen betekent dat de leerkracht zo goed mogelijk aansluit bij de leerbehoeften van individuele leerbehoeften van leerlingen, bij de instructie, verwerking, begeleiding en toetsing.

Tijdens de inductiefase versterkt en concretiseert de medewerker de meest gebruikte vorm van omgaan met verschillen door interne differentiatie toe te passen. De medewerker gaat vanuit een positieve motiverende houding te werk.

Naast aandacht voor het omgaan met en het ondersteunen van zogeheten risicoleerlingen, heeft hij aandacht voor de beste presteerders, diegenen die excelleren, uitblinken, talentvol of hoog intelligent en –begaafd zijn.

Indicator: De leerkracht:			Oordeel
Duidelijke en gestructureerde instructie	9	... geeft duidelijke uitleg van de leerstof.	1	2	3	4
	10	... geeft feedback aan de leerlingen.	1	2	3	4
	11	... betrekt alle leerlingen bij de les.	1	2	3	4
	12	... gaat tijdens de instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen.	1	2	3	4
	13	... bevordert dat leerlingen hun best doen.	1	2	3	4
	14	... geeft goed gestructureerd les.	1	2	3	4
	15	... geeft duidelijke uitleg van het gebruik van didactische hulpmiddelen en opdrachten.	1	2	3	4
Intensieve en activerende les	16	... hanteert werkvormen die leerlingen activeren.	1	2	3	4
	17	... stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen.	1	2	3	4
	18	... stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken.	1	2	3	4
	19	... stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten.	1	2	3	4
	20	... laat leerlingen hardop denken.	1	2	3	4
	21	... zorgt voor interactieve instructie.	1	2	3	4
	22	... verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen.	1	2	3	4
Ontwikkelingsgerichte feedback

Indicator: De leerkracht:			Oordeel
Aanleren van leerstrategieën	23	... leert leerlingen hoe zij complexe problemen kunnen vereenvoudigen.	1 2 3 4
	24	... stimuleert het gebruik van controle activiteiten.	1 2 3 4
	25	... leert leerlingen oplossingen te checken.	1 2 3 4

	26	... bevordert het toepassen van het geleerde.	1 2 3 4
	27	... moedigt kritisch denken van leerlingen aan.	1 2 3 4
	31*	... vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak.	1 2 3 4
Afstemmen van instructie en verwerking op verschillen tussen leerlingen	28	... gaat na of de lesdoelen werden bereikt.	1 2 3 4
	29	... biedt zwakke leerlingen extra leer- en instructietijd.	1 2 3 4
	30	... stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen.	1 2 3 4
	32*	... stemt de verwerking van de leerstof af op relevante verschillen tussen leerlingen.	1 2 3 4
Ontwikkelingsgerichte feedback