DIE HOOGSTE HOF VAN APPèL VAN SUID-AFRIKA
DIE HOOGSTE HOF XXX XXXxX VAN SUID-AFRIKA
SAAKNOMMER: 264/97
In die xxxx tussen:
VAAL REEFS EXPLORATION
AND MINING COMPANY LIMITED Appellant
en
XXXXXX XXXXXXXX XXXXXX Respondent
Hof: VAN HEERDEN Adj HR, GROSSKOPF, HARMS, MARAIS en XXXXXXXXX ARR
Verhoor: 27 AUGUSTUS 1999
Gelewer: 21 SEPTEMBER 1999
Sleutelbegrip: Art 15 van die Wet op Huweliksgoedere 88 van 1984
U I T S P R A A K
XXXXX AR/
XXXXX AR:
[1] Sedert die opheffing van die maritale mag het <n vrou getroud
binne gemeenskap van goed dieselfde bevoegdhede met betrekking tot die
aangaan van skulde wat van die gemeenskaplike boedel verhaal kan word
as wat die man vantevore gehad het. In die algemeen gesproke mag xxxx
xxxx xxxxxx die ander se toestemming nou regshandelinge aangaan wat
die gemeenskaplike boedel betrek (Wet op Huweliksgoedere 88 van
1984, veral arts 13, 14 en 15(1)). Daar is uitsonderings waarvan twee
vervat in art 15(2) tans ter sake is. Een xxxx mag nie sonder die
skriftelike toestemming van die xxxxx xxxx -
"(c) enige ..... vaste deposito's of enige derglike xxxxx, of <n belegging deur of ten behoewe van die xxxxx xxxx in <n finansiële instelling, wat xxxx van die gemeenskaplike boedel uitmaak, sedeer of verpand nie;”
of
“(h) hom as borg verbind nie."
Terloops, in hierdie Wet sluit die manlike nog die vroulike in. In die
geval van borgstelling word bykomend vereis dat die toestemming deur
twee bevoegde getuies geattesteer moet word (art 15(5)). <n Transaksie
sonder die voorgeskrewe toestemming is nietig tensy die derde party nie
geweet het en rederlikwys nie kon geweet het dat die transaksie in stryd
met die verbod gesluit is nie (art 15(9)(a)). Indien <n xxxx toestemming
weerhou of "wanneer die toestemming om <n ander rede nie verkry kan
word nie" mag die hof toestemming xxxxxxx (art 16(1)).
[2] Op 7 Desember 1994 teken mev Xxxxxx (die respondent) <n
dokument waarin sy <n vaste deposito van R500 000 by Saambou Bank
aan die appellant sedeer en haarself as borg en mede-hoofskuldenaar jeens
die appellant verbind. Omdat die bewoording van die onderneming ter
sake is, haal ek dit aan:
"The Procurement Manager
Vaal Reefs Exploration and Mining Company Limited
. . ..
AGREEMENT BETWEEN VAAL REEFS EXPLORATION AND MINING COMPANY LIMITED (COMPANY) AND MICHETTE MINING SERVICES (PTY) LTD (CONTRACTOR) FOR THE MINING OF AFRIKANDER LEASE DIVISION
With reference to the abovementioned agreement I, Xxx Xxxxxx Xxxxxxxx Xxxxxx, ID No. 4305050064004 hereby cede all title to Bank Account No. 11994091009 held at Saambou Bank, Potchefstroom to Vaal Reefs Exploration and Mining Company Limited and hereby bind myself jointly and severally as Surety and co-principal debtor in solidum with the contractor for the sum of .
. . FIVE HUNDRED THOUSAND RAND (R500 000,00) in
respect of the contractor fulfilling all his obligations in terms of the contract and I hereby specifically renounce the benefit of the exceptions non causa debiti and ordinis seu excussionis and division.
I agree that, should you grant the contractor any extension of time for the fulfilment of the said contract, such extension shall not affect your rights in terms of this bond.
Upon me receiving written notice from the Procurement Manager, Vaal Reefs Exploration and Mining Company Limited, that the contractor is in default in terms of the contract, I undertake to pay the face value of this bond forthwith to the company, irrespective of the reason which caused the contractor to default. Such payment
being without prejudice to any rights the company may have in terms of the contract.
This bond is neither negotiable nor transferable. This bond shall remain valid until the contractor's obligations have been fulfilled in terms of the contract.”
Sy teken as "Xxx Xxxxxx Xxxxxxxx Xxxxxx" en twee getuies attesteer die
onderneming.
[3] Mev Burger is sedert 13 Xxxxx 1963 met ene Xxxxxx Xxxxxx
getroud. Die huwelik is in gemeenskap van goed. Hy is tydens <n
motorongeluk beseer en as gevolg daarvan het die Hooggeregshof (TPA)
op 17 Maart 1992 hom op aansoek van mev Xxxxxx "geestelik verstoord
verklaar ..... en derhalwe onbekwaam om sy eie xxxxxxx xx behartig."
Sy is aangestel as die kurator ten aansien van xx xxxxxxx en goedere en
die magte en bevoegdhede waarmee sy beklee is, is in <n aanhangsel
uitgestip. Van belang is par 4 en 6:
“4. Om enige eiendom wat aan die pasiënt behoort, of waarin hy <n belang mag hê te verhuur, verruil, onderverdeel of vervreem; of vir enige regsgeldige rede te verpand, of met verband te beswaar.”
“6. Om enige bevoegdheid uit te oefen, of om toestemming te verleen wat benodig word vir die uitoefening van sodanige bevoegdheid; waar sodanige bevoegdheid in die pasiënt gevestig is vir sy eie voordeel, of waar die bevoegdhede van <n voordelige aard vir die pasiënt skyn xx xxxx.”
[4] Met dié dat die hoofskuldenaar nie sy verpligtinge teenoor
die appellant nakom nie, spreek die appellant met 'n beroep op die sessie
en ook op die borgstelling vir mev Burger aan, o a, om betaling van R500
000 (sy het, terloops, ten spyte van die sessie die deposito onttrek). Mev
Xxxxxx verweer haarself teen die eis veral op grond daarvan dat die sessie
en borgstelling nie jeens haar geldig en bindend is nie. Nadat die
appellant in repliek met sekere van hierdie bewerings gehandel het en
verder in geskil getree het , is die hof benede versoek om vooraf te
oorweeg of die sessie en borgstelling geldig is. Aan die versoek is
voldoen en na die aanhoor van getuienis is beslis dat haar onderneming
nietig is. Die eis is met koste afgewys. Verlof tot xxxxx is xxxx die
verhoorhof geweier maar <n aansoek om verlof xxxxx aan die Hoofregter
was suksesvol.
[5] Met verwysing na die bepalings van art 15 van die Wet
beweer mev Xxxxxx ten aanvang dat haar man nie sy skriftelike
toestemming tot die sessie ingevolge art 15(2)(c) of tot die borgstelling in
terme van art 15(2)(h) gegee het nie. (Dit is gemeensaak dat die hof nie
die transaksie ingevolge art 16(1) gemagtig het nie.) Die repliek van die
appellant is te dien effekte dat mev Xxxxxx, vanweë haar aanstelling as
kurator, nie haar man se toestemming benodig nie en dat, in ieder geval,
sy namens hom aan haarself toestemming gegee het toe sy die dokument
onderteken het.
[6] Xx Xxxxxxxx R het ten aansien van hierdie geskilpunt bevind
dat die hofbevel aan mev Xxxxxx die bevoegdheid xxxxxxx om aan haarself
toestemming xx xxx om <n borgakte te sluit. (Xx xxx voorlopig sy
benadering oor die sessie ietwat agterweë.) Namens mev Burger is in die
hof benede en hier ook betoog dat dit verkeerd is omdat <n borgstelling
nie, ooreenkomstig die bewoording van par 6, vir die voordeel xxx Xxxxxx
xxx xxxx nie. Die verhoorhof het egter beslis dat die bevoegdheid wat in
Burger “vir sy eie voordeel gevestig het” juis die bevoegdheid was om
toestemming tot borgstelling te verleen en dat dít is wat in mev Burger
setel en dat dit iets anders is as om te sê dat alleen waar die uitoefening
van die bevoegdheid voordeel vir die pasiënt (Xxxxxx Xxxxxx) inhou dit
uitgeoefen kan word. Tensy die kar voor die perde ingespan is,
voorveronderstel sowel die pleit en die uitspraak as die betoog dat die
hofbevel borgstelling magtig.
[7] Ten spyte van sy bevinding dat par 6 die verlening van
toestemming magtig, het Xx Xxxxxxxx R beslis dat mev Xxxxxx regtens nie
die bevoegdheid aan haarself kon xxxxxxx xxx omdat daar voldoende steun
vir die beginsel sou bestaan dat een persoon nie as verteenwoordiger van
<n ander met homself <n kontrak kan sluit nie. Eweneens sou mev Burger
nie regtens as verteenwoordiger xxx xxxx man aan haarself in haar
persoonlike hoedanigheid skriftelike toestemming xxx xxxxxxx om die
borgkontrak aan te gaan nie. Die beginsel waarop die verhoorhof steun,
het skynbaar sy ontstaan in prof X X De Wet se oorspronklike bydrae in
1 LAWSA par 107. Hy het dit as vanselfsprekend beskou dat een
persoon nie as verteenwoordiger van <n ander met homself <n kontrak kan
sluit nie omdat "a contract is a juristic act for which expressions of
common intention by at least two persons are required" en omdat "a
contract can only come into being by agreement between at least two
persons." So ook Xx Xxxxxxx in 1 LAWSA 1st re-issue par 106. Xx xxxx
egter nie 'n soortgelyke opmerking deur prof De Wet in Kontraktereg en
Handelsreg 5e uitgawe nie. Hierdie motivering vir die reël is natuurlik
nie van toepassing en kan nie van toepassing gemaak word op die huidige
geval nie omdat toestemming xxxx in art 15(2) in die vooruitsig gestel, <n
bloot eensydige regshandeling is.
[8] <n Mens sou amper kon xx xxxxxxxx ratio cessat lex, maar dit
sou impliseer dat ek dit met prof De Wet eens is oor die bestaan van 'n
algemene regsreël xxxx xxxx xxx geformuleer. Daar is gevalle waar die
reg nie sulke transaksies gedoog nie. Voorbeelde is waar <n xxxx xx pupil
se goed koop of <n verkoopsagent self die xxxx inkoop (vgl Osry v Xxxxxx,
Loubser & Co Ltd 1922 CPD 531) maar hierdie gevalle word gewoonlik
onder die hofie van troubreuk tuisgebring (Kontraktereg en Handelsreg
p 387). Die geval wat in Xxxxxx NO v Standard General Insurance Co
Ltd 1981 (4) SA 114 (C) ter sprake gekom het, kan egter beswaarlik oor
dieselfde kam geskeer word. Daar het die eienaar van <n besigheid die
besigheid verkoop aan <n maatskappy wat, vir huidige doeleindes, aan
xxx xxxxxx behoort het. Die bevinding in Xxxxxx dat vanweë die xxxx dat
die eienaar ook namens sy maatskappy opgetree het die kontrak nietig is,
is onrealisties. Die behoeftes van die regsverkeer is nie in ag geneem nie.
Om <n paar retoriese vrae te vra: Hoe leen <n alleen-aandeelhouer en
enkeldirekteur geld aan sy maatskappy of omgekeerd? Hoe word xxxxx
tussen sulke partye vervreem? Hoe geskied transaksies tussen verwante
maatskappye? Dis immers <n alledaagse verskynsel dat <n persoon in twee
hoedanighede optree. Afgesien van die praktiese, stem ek nie met prof
De Wet se teoretiese grondslag saam nie. Die wil van die
verteenwoordiger is, van regsweë, die wil van die sg prinsipaal en nie sy
eie nie. As die verteenwoordiger in <n geval xxxx Xxxxxx kontrakteer,
vind die uitdrukking van <n gesamentlike bedoeling van twee persone
plaas. Samevattend dus op hierdie aspek, ek is van oordeel dat daar
regtens geen belet op mev Xxxxxx rus om haarself in <n geval xxxx die
huidige toestemming te xxxxxxx xxx.
[9] Hierdie uitstappie bring <n mens ongelukkig nie nader aan die
oplossing nie. Die vraag wat na regte gevra moet word, betrek die
trefwydte van art 15, veral die toestemmingsvereiste. Dit kan gerieflik
aan die hand van <n voorbeeld of twee getoets word. Bv, art 15(3)(a)
magtig die een xxxx xx met die toestemming, wat selfs mondeling of
stilswyend kan wees, sekere losgoed te vervreem. Die hofbevel voorsien
aan mev Burger die identiese bevoegdheid. Sy wil <n meubelstuk
verkoop. Sy mag, volgens die hofbevel sonder meer en volgens die Wet
met haar man se toestemming. Moet sy nou in haar hoedanigheid as
kurator haarself mondeling of stilswyend toestemming gee? <n Verder
illustrasie: Sy wil vaste eiendom verkoop. Kragtens art 15(2)(a) benodig
sy die skriftelike toestemming xxx xxxx man geattesteer deur twee
bevoegde getuies. Volgens die hofbevel het sy die bevoegdheid sonder <n
toestemming, skriftelik of andersins. Moet sy nou aan haarself die statutêr
vereiste toestemming met al die gekoppelde formaliteite gee of moet sy
die hof ingevolge art 16(1) xxxxx xx 'n toestemming wat sy alreeds het?
Na my oordeel toon hierdie eenvoudige voorbeelde dat die vereiste van
toestemming xxxx vervat in art 15 nie van toepassing kan wees op <n
buitengewone geval xxxx die huidige waar die handelende eggenoot uit 'n
xxxxx xxxx 'n bestaande magtiging het om die boedel te bind nie. Enige
ander gevolgtrekking lei tot absurde gevolge, iets wat die wetsuitlegger
moet vermy. Die vraag of mev Xxxxxx aan haarself toestemming xxx xxx
en inderdaad gegee het, verval gevolglik.
[10] Die xxxx dat die vormvereistes van art 15 nie op mev Xxxxxx
van toepassing is nie, beteken nie noodwendig dat xx xxxxxx meer die
gemeenskaplike boedel kan verbind nie. Haar bevoegdheid om die boedel
te verbind, spruit immers uit die hofbevel. In hierdie verband is haar
verweer dat 'n sessie nie xxxxx xxxx algemene bevoegdhede as xxxxxxx xxx
nie.
[11] Die sessie van die bankrekening is, ten spyte van die
bewoording, klaarblyklik nie <n uit-en- uit sessie nie. Inderdaad is dit <n
sessie van die regte in die vaste deposito van R500 000 ter versekering
van <n skuld. Par 4 van die aangehaalde hofbevel xxxxxxx wel aan mev
Xxxxxx die bevoegdheid om enige eiendom wat aan Xxxxxx Xxxxxx
(oftewel die gemeenskaplike boedel) behoort "vir enige regsgeldige rede
te verpand". Aangesien <n sessie ter versekering van <n skuld <n vorm van
verpanding is, het mev Burger dus die bevoegdheid kragtens die hofbevel
om so <n sessie te bewerkstellig. Wat art 15 betref, het die hof benede in
die lig van 'n toegewing aanvaar dat sy vanweë die bepalings van art
15(2)(c) saamgelees met art 15(7) bevoeg was om hierdie regte xxxxxx
xxxx man se toestemming regsgeldig in securitatem debiti te sedeer. Of
hierdie uitgangspunt korrek is al xxx xxx is eintlik nie ter sake nie omdat
ek reeds bevind het dat die toestemmingsvereiste hoegenaamd nie op die
xxxx van toepassing is nie.
[12] Na regte behoort dit op enigeen van die twee benaderings die
einde xxx xxxx verweer xx xxxx. Die verhoorregter het hierdie probleem
oorkom xxxx xx bevind dat die borgstelling nietig is (ek behandel sy redes
hierna) en dat die sessie met dieselfde lot getref word omdat die sessie
aksessoor tot die borgverpligting is, 'n benadering wat namens mev Burger
onderskryf word. Volgens my oordeel xxxxx nóg die onderneming nóg die
getuienis die siening dat die sessie aksessoor tot die borgverpligting is.
Xxxxxxxxx is die sessie wel, maar t o v die hoofskuld. Beide die sessie en
die borgstelling onderskryf die hoofskuld. Hulle staan langs mekaar maar
die een is nie ondergeskik aan of afhanklik van die ander nie. Die twee
is volgens algemene beginsels skeibaar. Die moontlike nietigheid van die
borgstelling raak dus nie die geldigheid van die sessie nie. Die
afdwingbaarheid van die hoofskuld is immers nie in geskil nie. Hierdie
gevolgtrekking bring ook <n einde aan die betoog dat die verpanding slegs
geldig kan wees as dit ooreenkomstig die hofbevel, "vir <n regsgeldige
rede" geskied en dat, omdat die borgstelling nietig is, die sessie nie om <n
regsgeldige rede plaasgevind het nie.
[13] Die vraag of die hofbevel, in besonder par 6 daarvan, aan
mev Xxxxxx die bevoegdheid xxxxxxx om namens haar man <n
borgverpligting aan te gaan, is - anders as die sessie - nie op die
pleitstukke <n geskil nie. Xxxx gepleit en betoog, is die vraag of sy die
bevoegdheid gehad het om aan haarself namens haar man toestemming te
verleen xx xxxx xxxx handtekening die gemeenskaplike boedel te bind.
Hierdie bevoegdheid om toe te stem, het die verhoorhof in die hofbevel
gevind, maar bevind dat die formele toestemmingsvereiste van art 15 (2)
ontbreek. Ek het reeds die gles in die tweede been uitgewys. Die eerste
been is dus ontersaaklik.
[14] Ten tye van die hofbevel was die bepalings van artikels 14,
15 en 16 van die Wet nie op hierdie huwelik van toepassing nie omdat die
huwelik voor die inwerkingtreding van die Wet gesluit is. Alvorens sy die
onderneming geteken het, is art 11 van die Wet gewysig en sedertdien is
die gemelde artikels op alle huwelike binne gemeenskap van goed van
toepassing, ongeag die datum van sluiting daarvan (art 29 van die Vierde
Algemene Regswysigingswet 132 van 1993). Gevolglik het mev Burger
eers haar statutêre bevoegdheid gekry om 'n borgkontrak te sluit nadat die
hofbevel xxxxxxx is. Of die hofbevel <n soortgelyke magtiging bevat, hang
af van die uitleg van par 6 en, meer in besonder, of die bevoegdheid
omsluit word deur die xxxxx "enige bevoegdheid" wat daarin voorkom.
Hoewel die begrip met die eerste oogopslag onbegrens skyn xx xxxx, is
dit opvallend dat die ander paragrawe van die bevel spesifieke
bevoegdhede xxxx vervreemding, verpanding en dies meer uitdruklik
xxxxxxx. Dit is dus onwaarskynlik dat so <n verreikende bevoegdheid xxxx
borgstelling onder <n algemene bewoording tuisgebring sou word.
Opmerklik is verder dat die vermoë van mev Xxxxxx "om enige
bevoegdheid uit te oefen" daardeur gekwalifiseer word dat "sodanige
bevoegdheid in [Xxxxxx Xxxxxx] gevestig is vir sy eie voordeel." Dis nie
moontlik om die gemeenregtelike vermoë van die beheerder van die
gemeenskaplike boedel om die boedel deur <n borgakte te bind, onder
daardie kwalifikasie tuis te bring nie.
[15] As mev Burger volgens die hofbevel nie die bevoegdheid
gehad het om die gemeenskaplike boedel met 'n borgakte te bind nie,
ontstaan die vraag of die wetswysiging aan haar hierdie bevoegdheid
gegee het. Aangesien die vraag nie voor ons gedebatteer is nie, laat ek
die probleem onopgelos.
[16] Al sou die borgstelling ongeldig wees, affekteer dit nie die
sessie se geldigheid nie. Gevolglik moet die xxxxx slaag. Omdat daar
uitstaande geskilpunte is, word die bevel van die hof benede met 'n
verklarende bevel vervang. Hierdie xxxx illustreer egter die noodsaak om
by die aanstelling van kuratore meer aandag te skenk aan die formulering
van hulle magte. Die bevel ter sprake is op lukrake wyse opgestel en die
bewoording is nie alleen onbevredigend nie maar ook teenstrydig. Selfs
die gebruik van leestekens is ontoepaslik. Die bevoegdhede van kuratore
moet spesifiek omlyn word en daar behoort onderskei te word tussen
bevoegdhede wat <n kurator sonder meer kan uitoefen, dié wat met die
Meester se goedkeuring uitgeoefen moet word en daardie wat
hoegenaamd nie toegeken word nie. Borgstelling behoort nie in die eerste
kategorie te xxx xxx.
[17] Die xxxxx slaag met koste en die bevel van die hof a quo
word vervang met <n bevel wat -
(a) verklaar dat die onderneming van 7 Desember 1994 nie ongeldig
is weens die bewerings gemaak in par 8 en 9(a) van die pleit nie;
(b) die verweerderes gelas word om die koste verbonde aan die aparte
beregting te betaal.
L T C XXXXX APPèLREGTER
Stem saam:
XXXXXXXXX AR XXXXXXXXX AR
MARAIS AR:
[1] Ek het die voordeel gehad om die uitspraak xxx Xxxxx AR xx xxxx. Ek is dit met hom eens dat die xxxxx moet slaag maar om ander redes. Ek glo nie dat dit op die pleitstukke die hof vrystaan om te bevind dat die sessie aksessoor t.o.v. die hoofskuld is en nie die borgverpligting nie. Appellant (xxxxx) xx xxxx was juis die teendeel. In bede (c) het appellant uitdruklik gevra vir ‘n verklarende bevel “declaring the plaintiff to be holding as security for the aforesaid claim against the defendant [nie die hoofskuldenaar nie] the proceeds standing to the credit of account number 11994091009 with Saambou Bank and declaring the plaintiff to be entitled to the proceeds so standing to the credit of such account up to a maximum of R500 000,00". (My beklemtoning.) As appellant sou beweer het dat die sessie ter onderskraging van die hoofskuldenaar se verpligting gegee was, sou respondent dit moontlik betwis het en, indien nodig, in die alternatief gepleit het dat, as die ooreenkoms anders vertolk moet word dit nie ‘n juiste weerspieëling van die gemeenskaplike bedoeling was nie.
[2] Die xxxx xxxxx ook, na my mening, op die korrekte vertolking van die dokument. Nêrens is daar enigiets daarin te vinde wat sou aandui
dat die sessie nie ter ondersteuning van die borgstelling was nie maar ter ondersteuning van die hoofskuldenaar se skuld. Xxxxxxx, sonder die meegaande borgstelling sou dit moeilik gewees het om te konkludeer dat die sessie nie ‘n uit en uit sessie maar ‘n sessie in securitatem debiti was. Selfs as die mondelinge getuienis voor die hof a quo as toelaatbaar beskou word nieteenstaande die afwesigheid van enige eis vir rektifikasie deur die appellant, is daar geen stawing vir so ‘n bevinding nie. Dit is nie verbasend nie want, xxxx xx voorheen gesê het, was dit nie die appellant xx xxxx dat die sessie ter ondersteuning van die hoofskuld was nie. Toe die appellant se advokaat die appellant xx xxxx geopen het, het xx xxxx “Your Lordship will note, it is a composite document this. It has two elements; it has a cession and it has a suretyship. No doubt the defendant will contend that it (sic) is inextricably tied up and interdependent.” Die respondent se advokaat het op sy beurt die volgende gesê: “In the plaintiff’s particulars of claim what they claim is firstly ..................
payment of the amount of R500 000,00 which is the amount of the suretyship, and then in prayer (c) a declarator to the effect that the plaintiff is holding as security the cession of the investment. So what plaintiff (my onderstreping) contends is that they are interrelated and the cession was done as a security, and the argument of the defendant in that regard would
be that that is specifically excluded by the powers bestowed on the curatrix in terms of the court order. She cannot cede anything unless it is for a valid reason.” Hy het later gesê: “If your Lordship finds that the suretyship was valid, then the matter will continue as to whether there was any indebtedness, and everything is dependent on the principal debtor’s indebtedness. If your Lordship finds that the suretyship is valid (sic - hy het klaarblyklik “invalid” bedoel) in law, then the defendant contends that the plaintiff’s claim cannot succeed at all.” Kort daarna het die hof gesê: “You say a finding on the validity of the suretyship is simultaneously a finding on the validity of the cession?” Die antwoord was: “Yes, and I would point out to your Lordship that in terms of the powers given to the curatrix, ............. she cannot pledge anything. ”
Laasgenoemde verwysing was na die woorde “of vir enige regsgeldige rede te verpand, of met verband te verswaar” in paragraaf 4 van die aanhangsel tot die hofbevel. Daar was daarna geen poging aangewend om aan te toon dat die sessie nie ter ondersteuning van die borgstelling was nie of dat dit van die borgstelling skeibaar was nie.
[3] Ek glo nie dat dit gesê kan word dat die sessie en die borgstelling volgens algemene beginsels skeibaar is nie. Geen sodanige betoog is deur appellant se advokaat geopper nie. Die blote xxxx dat die
sessie xx xxxx juridiese kleur (in securitatem debiti) slegs bepaalbaar is as gevolg van sy koppeling aan die borgstelling is op sigself ‘n xxxxx aanduiding dat hulle nie bedoel was om skeibaar xx xxxx nie.
[4] Nog ‘n aanduiding dat hulle nie selfstandige en skeibare verpligtings is nie is dat die enigste verwysing in die betrokke dokument na ‘n beperking van aanspreeklikheid tot die bedrag van R500 000,00 in die borgstelling gedeelte daarvan(as daar van gedeeltes gepraat kan word) te vinde is. As die borgstelling weggedink word, word die sessie nie alleen ‘n uit en uit sessie nie maar ook ‘n sessie van al die geld wat tot die krediet van die betrokke rekening mag staan. Selfs as dit nog steeds as ‘n sessie in securitatem debiti beskou sou kan word, en selfs as aanvaar kan word dat die sessie ter ondersteuning van die hoofskuld was, as die bedrag bv R600 000,00 was en as die hoofskuldenaar dieselfde of ‘n groter bedrag verskuldig was, sou dit volg dat die hele R600 000,00 deur die skuldeiser aangewend sou kon word ter betaling van die skuld. Dit was seer sekerlik nie die bedoeling van die partye nie en dit sou lynreg met die gewone betekenis van die betrokke dokument bots.
[5] Die gevolg hiervan is dat die xxxx xxxxxxx moet word op die
grondslag dat, xxxx xxxx die hof a quo bevind, die sessie en die borgstelling nie van mekaar geskei kan word nie en dat, as dit so is dat die borgstelling ongeldig is, dit moet volg dat die sessie, as aksessore verpligting, onafdwingbaar is. Dit is derhalwe nodig om te beslis of daar enige ander grondslag is waarop bevind kan word dat die sessie en borgstelling geldig en afdwingbaar is.
[6] Uit die aard van die xxxx xxx die hof wat mev Xxxxxx as kurator aangestel het nie die bepalings van art 14 en 15 in gedagte gehad het nie want daardie bepalings was destyds nie van toepassing op die huwelik nie. Daar was destyds geen statutêre beperking op die gemeenregtelike bevoegdheid van die pasiënt om ‘n borgstelling aan te gaan en die gemeenskaplike boedel daardeur te verbind nie. Toe die hof besluit het om die pasiënt xx xxxx as xx xxxxxxx aan te stel wel wetend dat hulle binne gemeenskap van goedere getroud is, xxxx dit besef het dat, as gevolg van die aanstelling, mev Xxxxxx die enigste persoon sou wees met die bevoegdheid om namens beide hom en die gemeenskaplike boedel op te tree. Gegewe die intieme verhouding tussen haar en die pasiënt, die mutualiteit xxx xxxxxxx, en die praktiese probleme waarvoor sy te staan sou kom in haar daaglikse lewe indien sy nie vir alle doeleindes met die
bevoegdhede van die pasiënt beklee sou word nie, was dit te verwagte dat die hof wye magte aan haar sou toestaan.
[7] Volgens paragraaf 2 van die bevel word mev Xxxxxx “aangestel
.......as kurator tot xx xxxxxxx en goedere en met die bevoegdheid en magtiging beklee. om in die algemeen alle sake met betrekking tot
xx xxxxxxx en goedere te behartig, ooreenkomstig die voorskrifte van aanhangsel ‘A’ ........”. Sommige van die voorskrifte is deur Xxxxx AR aangehaal. As daar gekyk word na die verreikende magte deur die hof aan mev Xxxxxx xxxxxxx, is die moeilik om te bevind dat sy nie gemagtig was om ‘n borgstelling aan te gaan wat die gemeenskaplike boedel sou verbind nie. Xxxxxxx, as sy nie daardeur gemagtig was om dit te doen nie, sou daar destyds niemand gewees het wat bevoeg sou wees om dit te doen nie. Xx xxxx dit moeilik om te aanvaar dat dit die hof se bedoeling was.
[8] Toe die tersaaklike bepalings van die Wet toepaslik gemaak is op huwelike binne gemeenskap van goed wat voor die inwerkingtreding van die Wet gesluit is, was Mev Burger alreeds deur die hof as kurator aangestel en gemagtig xx xxxx eggenoot en die gemeenskaplike boedel
ooreenkomstig ‘n borgstelling te verbind. Die xxxx dat die wysiging van die Wet daarna op hulle van toepassing geword het, het meegebring dat sy in haar eie reg magte bekom het wat sy nie voorheen gehad het nie, maar dit het nie die magte deur die hof aan xxxx xxxxxxx toe sy as kurator aangestel is tot ‘n einde gebring of beperk nie. Sy het bevoeg geword as gevolg van art 14 van die Wet om ‘n borgstelling namens haarself aan te gaan en die gemeenskaplike boedel daardeur te verbind mits xx xxxx eggenoot se skriftelike toestemming bekom het. Sy was alreeds bevoeg as gevolg xxx xxxx aanstelling deur die hof om namens haar eggenoot ‘n borgstelling aan te gaan en die gemeenskaplike boedel te verbind. Die gekombineerde uitwerking van die aanstelling as kurator en die wysiging van die Wet was in wese om sy en haar eggenoot se juridiese bevoegdhede in xxxx xx verenig.
[9] Ek is met Xxxxx AR dit eens dat so ‘n geval nie deur art 15 (2) geraak is nie. Die bepaling het betrekking op ‘n situasie waar die xxxx wat die betrokke regshandeling wil verrig die toestemming van die xxxxx xxxx nodig het en dit nog nie het nie. In hierdie geval was mev Burger beklee met die bevoegdheid om die regshandelinge te verrig wat sy verrig het. Om die redes deur Xxxxx AR uitgestip sou dit absurd wees om
daarop aan xx xxxxx dat sy toestemming aan haarself op die formalistiese wyse in die Wet uiteengesit moet gee voordat sy ‘n party tot ‘n regsgeldige transaksie kan wees.
[10] Ek stem ook saam met Xxxxx AR se opmerkings i.v.m. prof de Xxx se siening in sy oorspronklike bydrae in 1 LAWSA par 107 dat “a contract can only come into being by agreement between at least two persons”.
[11] Na my mening moet die xxxxx slaag met koste en die bevel van die hof a quo vervang word met die volgende bevel:
“(a) It is declared that the cession in securitatem debiti and the suretyship obligation contained in the undertaking of 7 December 1994 are valid in law and binding upon the joint estate;
(b) Defendant is ordered to pay the costs attributable to the separate hearing of specific issues.”
X X XXXXXX APPèLREGTER
VAN HEERDEN AHR
Ek gaan akkoord met die siening xxx Xxxxx AR dat, op ‘n uitleg
van die tersaaklike dokument, die sessie nie aksessoor tot die respondent
se borgverpligting is nie. Ek twyfel egter of so ‘n konstruksie behoorlik
in die pleitstukke geopper of in geskil gestel is. Aangesien ek saamstem
met die mening van Xxxxxx AR dat die borgstelling geldig is, is dit egter
onnodig om verder op hierdie aspek in te gaan .
Ek stem dus ook saam met die bevele wat Xxxxxx AR in die
vooruitsig stel.
HJO VAN HEERDEN ADJUNK HOOFREGTER