Prezydent Miasta Biała Podlaska

Prezydent Miasta Biała Podlaska

Projekt Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego

Miasta Biała Podlaska

Załącznik nr 1

do uchwały Nr …………………

Rady Miasta Biała Podlaska z dnia ……………………………

czerwiec 2018 r.

Podstawa opracowania: Umowa Nr ZP.272.83.2016, zawarta w dniu 12 września 2016 r. z Gminą Miejską Biała Podlaska.

Zamawiający:

Miasto Biała Podlaska

xx. Xxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxxxx 0 00-000 Xxxxx Xxxxxxxx

Wykonawca: GARD - Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna - mgr inż. arch. Xxxx Xxxxxxxx, ul. Traktorowa 43 lok. 2, 00-000 Xxxx

Autorzy opracowania:

mgr inż. arch. Xxxx Xxxxxxxx - główny projektant Studium - uprawniona do sporządzania projektów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego na podstawie art. 5 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1073, z późn. zm.);

xxx Xxxxx Xxxxx

xxx Xxxxxxxx Xxxxxxxxxx

xxx xxx. Xxxxxx Xxxx

mgr Xxxxxxx Xxxxxxx

Współpraca:

xxx xxx. Xxxxxx Xxxxxxxx xxx xxx. Xxxxxxxx Xxxxxxx xxx Xxxxx Xxxxxxx

Spis treści

XXX X

Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Miasta Biała Podlaska

I.1. Wstęp 12

I.1.1. Podstawa formalno-prawna opracowania i cel opracowania 12

I.1.2. Wykaz materiałów wyjściowych - Dokumenty miejskie 16

I.1.3. Wykaz materiałów wyjściowych - Dokumenty zewnętrzne 17

I.2. Ogólna charakterystyka miasta 19

I.3. Uwarunkowania społeczno-demograficzne, wynikające z warunków życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia 21

I.3.1. Ludność 21

I.3.2. Potencjał demograficzny 24

I.3.2.1. Przyrost naturalny 24

I.3.2.2. Saldo migracji 26

I.3.2.3. Struktura wieku i płci 28

I.3.3. Rynek pracy 32

I.3.3.1. Podmioty gospodarcze 32

I.3.3.2. Xxxx zatrudnienia i bezrobocie 36

I.3.4. Mieszkalnictwo 39

I.3.5. Warunki życia ludności 42

I.3.5.1. Infrastruktura społeczna 42

I.3.5.2. Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia 45

I.3.6. Stan prawny gruntów 47

I.3.6.1. Struktura własności 47

I.3.6.2. Sposoby użytkowania terenów 48

I.4. Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego 51

I.4.1. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego 51

I.4.1.1. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia 51

I.4.1.2. Budowa geologiczna 52

I.4.1.3. Warunki glebowe 52

I.4.1.4. Zasoby wodne 53

I.4.1.5. Warunki klimatyczne 56

I.4.1.6. Surowce mineralne 56

I.4.1.6.1. Tereny i obszary górnicze 57

I.4.1.7. Świat flory i fauny 57

I.4.2. Zagrożenia środowiska przyrodniczego 59

I.4.2.1. Xxxx czystości wód 59

I.4.2.2. Jakość powietrza atmosferycznego 61

I.4.2.3. Klimat akustyczny 63

I.4.2.4. Promieniowanie elektromagnetyczne 65

I.4.2.5. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią 67

I.4.2.6. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych oraz narażone na niebezpieczeństwo osuwania się mas ziemnych 68

I.4.2.7. Udokumentowane kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla 68

I.4.2.8. Inne zagrożenia 68

I.4.2.8.1. Zagrożenia naturalne 68

I.4.2.8.2. Zmiany antropogeniczne 69

I.4.3. Elementy środowiska przyrodniczego objęte ochroną 69

I.4.3.1. Pozostałe formy ochrony przyrody 72

I.4.3.2. Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych 72

I.4.3.2.1. Ochrona gruntów rolnych 72

I.4.3.2.2. Ochrona gruntów leśnych 72

I.4.3.2.3. Strefy ochronne ujęć wód podziemnych 72

I.4.3.2.4. Strefy ochrony sanitarnej cmentarzy 73

I.4.4. Ocena stanu środowiska w mieście 73

I.4.4.1. Ekologiczne warunki życia ludzi 73

I.4.4.2. Ocena zgodności użytkowania terenu z uwarunkowaniami przyrodniczymi . 77

I.4.4.3. Ocena odporności środowiska na obciążenia antropogeniczne oraz zdolności do regeneracji 78

I.4.4.4. Potencjał transurbacyjny 80

I.4.4.5. Przekształcenia litosfery 83

I.4.4.6. Szata roślinna 84

I.4.5. Podsumowanie 85

I.5. Stan środowiska kulturowego 87

I.5.1.Rys historyczny 88

I.5.2. Walory środowiska kulturowego 92

I.5.3. Elementy środowiska kulturowego objęte ochroną 96

I.5.3.1. Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków 96

I.5.3.2. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków 98

I.5.3.3. Stanowiska archeologiczne 110

I.5.3.4. Wyznaczone strefy ochrony konserwatorskiej w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego 111

I.5.4. Rekomendacje i wnioski zawarte w audycie krajobrazowym lub określone przez audyt krajobrazowy granice krajobrazów priorytetowych 112

I.5.5. Podsumowanie 112

I.6. Stan zagospodarowania terenów i ich przeznaczenie 113

I.6.1. Struktura funkcjonalno - przestrzenna miasta 113

I.6.2. Obecne zagospodarowanie, użytkowanie i przeznaczenie terenów 114

I.6.2.1. Xxxxxxxxx Xxxxxxxx 000

I.6.2.2. Jednostka Centralna 120

I.6.2.3. Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxx 000

I.6.2.4. Jednostka Wschodnia 127

I.6.3. Podsumowanie 129

I.7. Potrzeby i możliwości rozwoju gminy 132

I.7.1. Maksymalne zapotrzebowanie na nową zabudowę 132

I.7.2. Możliwości finansowe gminy 132

I.7.3. Chłonność terenów przeznaczonych pod zabudowę 133

I.7.4. Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę i wnioski 134

I.8. Stan systemów komunikacji 136

I.8.1. Układ powiązań zewnętrznych 136

I.8.1.1. Układ drogowy 136

I.8.1.2. Układ kolejowy 139

I.8.1.3. Komunikacja lotnicza 141

I.8.2. Układ funkcjonalno - przestrzenny miasta a układ komunikacyjny 141

I.8.3. Układ połączeń wewnętrznych 142

I.8.3.1. Układ drogowy 142

I.8.3.2. Komunikacja miejska 144

I.8.3.3. Układ rowerowy 145

I.8.4. Ocena sprawności powiązań wewnętrznych 146

I.9. Stan systemów infrastruktury technicznej, w tym stan uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami 147

I.9.1. Zaopatrzenie w wodę 148

I.9.2. Odprowadzanie ścieków sanitarnych 149

I.9.3. Odprowadzanie wód deszczowych 152

I.9.4. Zaopatrzenie w energię elektryczną 152

I.9.5. Zaopatrzenie w gaz 154

I.9.6. Zaopatrzenie w ciepło 155

I.9.7. Analiza możliwości pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych 155

I.9.8. Gospodarka odpadami 158

I.9.9. Podsumowanie 161

I.10. Polityka przestrzenna miasta - uwarunkowania wewnętrzne rozwoju 163

I.10.1. Obowiązujące i opracowywane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 163

I.10.2. Zintegrowana Strategia Rozwoju Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Biała Podlaska na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2030 roku) 169

I.10.3. Gminny Program Rewitalizacji miasta Biała Podlaska na lata 0000-0000 000

I.10.4. Polityka Rowerowa Miasta Biała Podlaska 172

I.10.5. Strategia rozwiązywania problemów społecznych miasta Biała Podlaska na lata 0000-0000 000

I.10.6. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Biała Podlaska w ramach programowych 0000-0000 000

I.10.7. Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego Gminy Miejskiej Biała Podlaska wraz z obszarem Gminy Biała Podlaska w ramach porozumienia międzygminnego na lata 0000-0000 000

I.10.8. Wytyczne programowo-przestrzenne do projektu zagospodarowania

„Wykorzystanie walorów przyrodniczych doliny Krzny do celów edukacyjnych i turystycznych” 174

I.10.9. Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Miasta Biała Podlaska na lata 0000-0000 000

I.11. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju miasta 176

I.11.1. Dokumenty szczebla krajowego 176

I.11.1.1. Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 176

I.11.1.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego 176

I.11.1.3. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020

(z perspektywą do 2030 r.) 178

I.11.1.4. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 0000- 0000 000

I.11.1.5. Strategia Współpracy Transgranicznej Województwa Lubelskiego, Obwodu Lwowskiego, Obwodu Wołyńskiego i Obwodu Brzeskiego na lata 0000-0000 000

I.11.1.6. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku 181

I.11.1.7. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie lubelskim na lata 0000-0000 000

I.11.1. 8. Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2016-2019

z perspektywą do roku 2023 182

I.11.1.9. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2022 183

I.11.2. Dokumenty szczebla międzynarodowego 184

I.11.2.1. Deklaracja z Toledo 184

I.11.2.2. Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich 185

I.11.2.3 Nowa Karta Ateńska 2003 - Wizja miast XXI wieku 186

I.12. Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych 188

TOM II

Kierunki zagospodarowania przestrzennego Miasta Biała Podlaska

II.1. Synteza uwarunkowań i cele polityki przestrzennej 192

II.1.1. Synteza i ocena uwarunkowań 192

II.1.1.1. Synteza uwarunkowań zewnętrznych 192

II.1.1.2. Synteza uwarunkowań wewnętrznych 193

II.1.2. Cele polityki przestrzennej 197

II.1.2.1. Główne cele rozwojowe 197

II.1.2.2. Cele strategiczne 198

II.2. Obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego 202

II.2.1. Kierunki i zasady ochrony środowiska naturalnego i jego zasobów 202

II.2.1.1. Kierunki wynikające z uwarunkowań ekologicznych i ochrony prawnej 203

II.2.1.2. Kierunki wynikające z uwarunkowań sanitarnych - poprawa ekologicznych warunków życia ludzi 208

II.2.2. Zasady ochrony walorów krajobrazu kulturowego 212

II.2.3. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią 213

II.2.4. Obszary osuwania się mas ziemnych 214

II.2.5. Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny 214

II.2.6. Obszary udokumentowanych złóż kopalin 215

II.3. Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej 216

II.3.1. Ogólne zasady ochrony dziedzictwa kulturowego 216

II.3.2. Elementy dziedzictwa kulturowego objęte ochroną prawną 216

II.3.2.1. Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków 216

II.3.2.2. Obszary i obiekty wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków 217

II.3.2.3. Zabytki archeologiczne 217

II.3.2.4. Strefy ochrony konserwatorskiej 218

II.3.2.5. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków znajdujących się na terenie miasta 218

II.4. Kierunki rozwoju struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta Biała Podlaska 221

II.4.1. Ogólne zasady rozwoju struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz ochrony i kształtowania ładu przestrzennego 222

II.4.2. Polityka przestrzenna dotycząca obszarów zurbanizowanych - zabudowanych i zainwestowanych, w tym wymagających przekształceń, rehabilitacji, rekultywacji i remediacji 223

II.4.3. Kierunki zagospodarowania przestrzennego w podstawowych strefach funkcjonalno-przestrzennych 224

II.4.3.1. Strefa podmiejska „Za obwodnicą” 226

II.4.3.2. Strefa miejska „Północ” 226

II.4.3.3. Strefa śródmiejska „Centrum” 229

II.4.3.4. Strefa miejska „Południe” 230

II.4.3.5. Strefa miejska „Za Torami” 232

II.4.3.6. Strefa podmiejska „Wschód” 235

II.4.4. Szczegółowe kierunki zagospodarowania przestrzennego 237

II.4.4.1. Przeznaczenie terenów 237

II.4.4.2. Wskaźniki dotyczące zagospodarowania terenów oraz kształtowania zabudowy 241

II.4.5. Obszary przestrzeni publicznej 243

II.4.6. Obszary zdegradowane 244

II.4.7. Obszary funkcjonalne o znaczeniu lokalnym 245

II.4.8. Obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych 246

II.4.9. Tereny zamknięte i ich strefy ochronne 246

II.5. Kierunki rozwoju systemów komunikacji 247

II.5.1. Polityka transportowa 247

II.5.1.1. Cel strategiczny 247

II.5.1.2. Cele szczegółowe 247

II.5.2. Rozwiązania komunikacyjne 248

II.5.2.1. Układ drogowy 248

II.5.2.2. Układ kolejowy 250

II.5.2.3. Układ rowerowy 250

II.5.2.4. Wskaźnik miejsc parkingowych 251

II.6. Kierunki rozwoju systemów uzbrojenia technicznego 252

II.6.1. Kierunki rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę 252

II.6.2. Kierunki rozwoju systemów odprowadzania ścieków sanitarnych i opadowych 252

II.6.3. Kierunki rozwoju systemów zaopatrzenia w energię elektryczną 253

II.6.4. Kierunki rozwoju systemów zaopatrzenia w gaz 255

II.6.5. Kierunki rozwoju systemów zaopatrzenia w ciepło 257

II.6.6. Kierunki rozwoju produkcji energii i ciepła ze źródeł odnawialnych 257

II.6.7. Kierunki rozwoju gospodarki odpadami 258

II.6.8. Kierunki rozwoju obsługi telekomunikacyjnej 259

II.7. Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego 260

II.7.1. Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym

......................................................................................................................................260

II.7.2. Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym 261

II.8. Obszary wymagające sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Uwagi dotyczące badania zgodności planów miejscowych ze Studium

...........................................................................................................................................265

II.9. Uzasadnienie i synteza ustaleń Studium 267

Spis rysunków:

• Rysunek nr 1. - Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego - stanowiący Załącznik nr 2.1. do uchwały Nr …………… Rady Miasta Biała Podlaska z dnia

…………………

• Rysunek nr 2. - Kierunki zagospodarowania przestrzennego - stanowiący Załącznik nr 2.2. do uchwały Nr …………… Rady Miasta Biała Podlaska z dnia …………………

Xxx X

Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Miasta Biała Podlaska

I.1. Wstęp

I.1.1. Podstawa formalno-prawna opracowania i cel opracowania

Podstawę formalno - prawną niniejszego opracowania stanowi uchwała Nr XVI/19/16 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska.

Dotychczas obowiązującym dokumentem było Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Biała Podlaska przyjęte uchwałą Nr XXXVI/116/10 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 21 kwietnia 2010 r., wraz ze zmianami wprowadzonymi uchwałami: Nr XXIX/269/13 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 29 lipca 2013 r., Nr XXXVII/364/14 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 11 sierpnia 2014 r. oraz Nr XII/89/15 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 27 listopada 2015 r.

Niniejsza zmiana dotyczy całego obszaru miasta w jego granicach administracyjnych i zastępuje dotychczasowe Studium - zarówno w zakresie tekstu jak i załączników graficznych.

Przystąpienie do zmiany Studium podyktowane zostało bieżącymi potrzebami miasta oraz koniecznością dostosowania treści w nim zawartych do wymogów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2017 poz.1073, z późn. zm.).

Zmiana podyktowana jest również wnioskami wynikającymi z opracowanej zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta Biała Podlaska.

Z Analizy wynika jednoznacznie, że wprowadzone w ostatnich latach zmiany w przepisach prawa wpływają zasadniczo na zakres zawartości obowiązującego studium i jego aktualność. Ponadto na terenie miasta dostrzeżono konieczność budowy urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii. Kolejnym istotnym powodem były liczne wnioski osób fizycznych o zmianę studium, głównie poprzez umożliwienie lokalizowania zabudowy na terenach, na których ze względu na ustalenia poprzedniego studium było to niemożliwe.

Studium nie jest aktem prawa miejscowego i nie stanowi podstawy prawnej wydawanych decyzji administracyjnych. Jest natomiast wykładnią polityki przestrzennej gminy, ustalaną dla całego jej obszaru w granicach administracyjnych. Ustalenia Studium są ponadto wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych, co oznacza konieczność zachowania zgodności uchwalanych planów z rozwiązaniami przyjętymi w Studium.

Dokument sporządzany jest obligatoryjnie dla każdej gminy na podstawie przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Jego zakres rzeczowy oraz tryb sporządzania wynika z przepisów ustawowych oraz odpowiednich przepisów wykonawczych.

Według Xxxxxx z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2017 poz. 1073, z późn. zm.) rada gminy przystępuje do sporządzenia Studium w celu określenia polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań. W rozumieniu ustawy „ład przestrzenny” to „takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne". Termin „rozwój zrównoważony" określa natomiast ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 519,

z późn. zm.). Zgodnie z art. 3 pkt 50 ww. ustawy, przez „zrównoważony rozwój" rozumie się

„taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń".

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w art. 1 ust. 2 ustala konieczność uwzględnienia:

1. wymagań ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;

2. walorów architektonicznych i krajobrazowych;

3. wymagań ochrony środowiska w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych;

4. wymagań ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;

5. wymagań ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi walorów mienia, walorów także potrzeby osób niepełnosprawnych;

6. walorów ekonomicznych przestrzeni;

7. prawa własności;

8. potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa;

9. potrzeb interesu publicznego;

10. potrzeb w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej, w szczególności sieci szerokopasmowych;

11. zapewnienia udziału społeczeństwa w pracach nad studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planem zagospodarowania przestrzennego województwa, w tym przy użyciu środków komunikacji elektronicznej;

12. zachowania jawności i przejrzystości procedur planistycznych;

13. potrzebę zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody, do celów zaopatrzenia ludności.

Zgodnie z art. 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:

1. W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności z:

1) dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu;

2) stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;

3) stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;

4) stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;

4a)rekomendacji i wniosków zawartych w audycie krajobrazowym lub określenia przez audyt krajobrazowy granic krajobrazów priorytetowych;

5) warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia;

6) zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;

7) potrzeb i możliwości rozwoju gminy, uwzgledniających w szczególności:

a) analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne,

b) prognozy demograficzne, w tym uwzględniające, tam gdzie to uzasadnione, migracje w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodka wojewódzkiego,

c) możliwości finansowanie przez gminę wykonania sieci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej, a także infrastruktury społecznej, służących realizacji zadań własnych gminy

d) bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę;

8) stanu prawnego gruntów;

9) występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych;

10) występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;

11) występowania udokumentowanych złóż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz udokumentowanych kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla;

12) występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych;

13) stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami;

14) zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych;

15) wymagań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej.

2. W studium określa się w szczególności:

1) uwzględniające bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę, o którym mowa w ust. 1 pkt 7 lit. d:

a) kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów, w tym wynikające z audytu krajobrazowego,

b) kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod zabudowy;

2) obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk;

3) obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;

4) kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;

5) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym;

6) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, o których mowa w art. 48 ust. 1;

7) obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary przestrzeni publicznej;

8) obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne;

9) kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej;

10) obszary szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszary osuwania się mas ziemnych;

11) obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny;

12) obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 2120.);

13) obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji, rekultywacji lub remediacji; 13a) obszary zdegradowane;

14) granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych;

15) obszary funkcjonalne o znaczeniu lokalnym, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. 2004 Nr 118, poz. 1233) precyzuje wymagany zakres projektu oraz rodzaje dokumentów obrazujących tok formalny jego sporządzania, ponadto określa wymagania, co do rodzaju podkładów geodezyjnych wykorzystywanych dla potrzeb części graficznej studium.

Zgodnie z wymogami ustawowymi niniejsze opracowanie zawiera syntezę uwarunkowań, będącą częścią informacyjno-diagnostyczną Studium oraz kierunki rozwoju przestrzennego, będące ustaleniami Studium.

Uwarunkowania to okoliczności faktycznie istniejące w chwili sporządzania Studium a także wytyczne dla polityki przestrzennej niezależne od woli miasta, wynikające z przepisów szczególnych, dokumentów strategicznych wyższego szczebla oraz aktów planistycznych wojewódzkich, krajowych i sąsiednich jednostek samorządowych.

Aspekty rozwoju społecznego i gospodarczego podejmowane są w Studium tylko w zakresie niezbędnym, bezpośrednio oddziałującym na problemy przestrzenne. Ustalenia Studium koncentrują się na najważniejszych problemach gospodarki przestrzennej (chociażby z racji skali opracowania, wymogów problematyki) i nie rozwiązują wszystkich możliwych kwestii szczegółowych, które wskazane są do rozstrzygnięć w opracowaniach bardziej szczegółowych np. planach miejscowych, studiach problemowych, koncepcyjnych, branżowych, operacyjno-realizacyjnych itd.

Na kształt proponowanych rozwiązań wpływ miały także przepisy innych ustaw, w tym zwłaszcza ustawy o ochronie środowiska, ochronie przyrody, ochronie zabytków oraz wytyczne z takich dokumentów jak tzw. Nowa Karta Ateńska (1998 r., ze zmianą z 2003 r.), czy też Europejska Deklaracja Praw Miejskich (1992 r.), gdzie wskazano x.xx., że "obywatele miast mają prawo do: (...) dobrej jakości otoczenia architektonicznego i przestrzennego (...) i zrównoważonego, ustawicznego rozwoju".

W rezultacie wskazuje się, iż polityka przestrzenna miasta Biała Podlaska winna przyjmować zasadę rozwoju zrównoważonego, jako podstawę wszelkich działań, zgodnie z wymogami ustawowymi. Władze miasta powinny dążyć nie tylko do poprawnego i zgodnego z wymogami ochrony środowiska kreowania nowych terenów i kierunków zagospodarowania, ale także do poprawy jakości i atrakcyjności miasta, jako środowiska życia jego mieszkańców. Najważniejsze cele dotyczące środowiska zurbanizowanego to:

- minimalizacja zużycia przestrzeni i zasobów naturalnych,

- oszczędne, racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami i energią,

- ochrona zdrowia mieszkańców,

- zapewnienie równego dostępu do zasobów i usług,

- podtrzymanie, ochrona kulturowej i społecznej różnorodności.

I.1.2. Wykaz materiałów wyjściowych - Dokumenty miejskie

1) Xxxxxxx Xx XXXXX/000/00 Xxxx Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx z dnia 21 kwietnia 2010 r. w sprawie uchwalenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska;

2) Xxxxxxx Xx XXXX/000/00 Xxxx Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx z dnia 29 lipca 2013 r. w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska;

3) Xxxxxxx Xx XXXXXX/000/00 Xxxx Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx z dnia 11 sierpnia 2014 r. w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska;

4) Xxxxxxx Xx XXX/00/00 Xxxx Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx z dnia 27 listopada 2015 r. w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska;

5) Opracowanie fizjograficzne ogólne dla miasta Biała Podlaska, Geoprojekt, Rzeszów 1988;

6) Strategia rozwoju Białej Podlaskiej do roku 2015, uchwała Nr VII/64/2000 Rady Miejskiej z dnia 20 września 2000 r.;

7) Zintegrowana Strategia Rozwoju Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Biała Podlaska na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2030 roku), uchwała Nr XII/91/15 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 27 listopada 2015 r.;

8) Gminny Program Rewitalizacji miasta Biała Podlaska na lata 2016-2025, uchwała Nr XXXIII/89/17 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 30 października 2017 r.;

9) Polityka Rowerowa Miasta Biała Podlaska, uchwała Nr XXXVIII/372/14 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 10 października 2014 r.;

10) Strategia rozwiązywania problemów społecznych miasta Biała Podlaska na lata 2016- 2020, uchwała Nr XX/54/16 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 24 czerwca 2016 r.;

11) Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Biała Podlaska w ramach programowych 2014-2020, uchwała Nr XX/41/16 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 24 czerwca 2016 r.;

12) Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego Gminy Miejskiej Biała Podlaska wraz z obszarem Gminy Biała Podlaska w ramach porozumienia międzygminnego na lata 2016-2020, uchwała Nr XIV/6/16 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 22 stycznia 2016 r.;

13) Wytyczne programowo-przestrzenne do projektu zagospodarowania „Wykorzystanie walorów przyrodniczych doliny Krzny do celów edukacyjnych i turystycznych”;

14) Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Miasta Biała Podlaska na lata 2015-2020, uchwała Nr X/71/15 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 28 sierpnia 2015 roku;

15) Gminna Ewidencja Zabytków miasta Biała Podlaska;

16) Obowiązujące na terenie miasta miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego;

17) Cyfrowa mapa ewidencyjna miasta Biała Podlaska w formacie DXF;

18) Diagnoza i projekcja sytuacji społeczno-ekonomicznej powiatu bialskiego, Biuro ekspertyz Finansowych, Marketingu i Consultingu UNICONSULT s.c., Biała Podlaska 2004;

19) Biała Podlaska. Studium wartości kulturowych. Obszar śródmieścia;

20) Xxxxxxxx Xxxxxxxx (2010), Biała Podlaska. Historia i tożsamość miasta, wyd. Studio Fotograficzne „Fotos”/New „Fine Grain”, Biała Podlaska/Kielce;

21) Górny Bolesław (1939) Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, reprint (2000);

22) Xxxxxxx Xxxxxxxxx (0000), Xxxxx Xxxxxxxx. Dzieje miasta i jego zabytki, wyd. Oficyna Wydawnicza Dziennikarzy „Express-Press”, Lublin;

23) Kot Xxxxxx xxx. (1997), Informator przyrodniczy. Województwo Bialskopodlaskie, wyd. Zakład Badań Ekologicznych „EKOS”, Siedlce.

I.1.3. Wykaz materiałów wyjściowych - Dokumenty zewnętrzne

1) Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r.;

2) Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.), uchwała Nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 24 czerwca 2013 r.;

3) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, uchwała Nr XI/162/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 października 2015 r.;

4) Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020, Decyzja Komisji Europejskiej C(2015)887 z dnia 12 lutego 2015 r.;

5) Strategia Współpracy Transgranicznej Województwa Lubelskiego, Obwodu Lwowskiego, Obwodu Wołyńskiego i Obwodu Brzeskiego na lata 2014-2020, uchwała Nr XLIV/673/2014 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 kwietnia 2014 r.;

6) Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku, uchwała Nr XLIX/794/2014 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 31 października 2014 r.;

7) Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie lubelskim na lata 2015- 2018, uchwała Nr IX/129/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 26 czerwca 2015 r.;

8) Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2016-2019 z perspektywą do roku 2023, uchwała Nr XXIII/341/2016 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 listopada 2016 r.;

9) Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2022, uchwała Nr XXIV/349/2016 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 2 grudnia 2016 r.;

10) MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. z 2016 r., poz. 1911);

11) Audyt Turystyczny Województwa Lubelskiego;

12) Nowa Karta Ateńska 2003 - Wizja miast XXI wieku, Europejska Rada Urbanistów, Lizbona 2003;

13) Deklaracja z Toledo - Nieformalne spotkanie ministrów w Toledo w sprawie rozwoju obszarów miejskich, Xxxxxx, 0000;

14) Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich - przyjęta z okazji nieformalnego spotkania ministrów w sprawie rozwoju miast i spójności terytorialnej w Lipsku, Lipsk, 2007;

15) Ustawa z dnia 20 lipca 2017r. Prawo wodne (Dz. U. 2017 poz. 1566).

I.2. Ogólna charakterystyka miasta

Biała Podlaska jest miastem na prawach powiatu, położonym we wschodniej Polsce, w północnej części województwa lubelskiego. Miasto z powierzchnią 4 940 ha1 jest największym z miast Podlasia Południowego. Gmina miejska ze wszystkich stron otoczona jest gminą wiejską Biała Podlaska, której siedziba znajduje się na terenie miasta. Biała Podlaska jest również siedzibą powiatu bialskiego.

Rysunek 1 Położenie gminy miejskiej Biała Podlaska w Polsce, województwie lubelskim i powiecie bialskim

Źródło: opracowanie własne

W odległości 145 km w linii prostej od Białej Podlaskiej znajduje się stolica Polski - Warszawa, zaś w zasięgu do 600 km leżą kolejne dwa miasta stołeczne: Wilno i Mińsk oraz inne znaczące ośrodki miejskie. Najbliżej położonym miastem, w odległości około 33 km, jest Terespol.

Biała Podlaska usytuowana jest w obszarze głównego europejskiego korytarza transportowego Morze Północne - Bałtyk (drogowego oraz kolejowego), dzięki czemu posiada dogodny dostęp między innymi do portów lotniczych w Warszawie. Miasto leży w niewielkiej odległości od granicy państwowej z Republiką Białorusi, w korytarzu transportowym autostrady A2 i linii kolejowej magistrali międzynarodowej E-20 łączącej Berlin z Moskwą. Jednostka znajduje się w niemal równej odległości od głównych ośrodków Metropolii Górnośląskiej oraz Aglomeracji Xxxxxx

0 Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego – stan na 31.12.2016 r.

Głównymi szlakami komunikacyjnymi łączącymi Białą Podlaską z ośrodkami w regionie są droga krajowa nr 2, droga wojewódzka nr 812 relacji Biała Podlaska - Włodawa - Chełm - Krasnystaw oraz droga wojewódzka nr 811 relacji Biała Podlaska - Konstantynów - Sarnaki. Pozostałe połączenia zapewnia sieć dróg powiatowych i gminnych.

Rysunek 2 Położenie Białej Podlaskiej w regionie

Źródło: opracowanie własne na tle mapy topograficznej serwisu /xxx.xxxxxxxxxxxxx.xxx

Biała Podlaska prowadzi długoletnią współpracę międzynarodową z miastami partnerskim: od 1991 roku z Brześciem (Białoruś), od 1999 roku z Niort (Francja) oraz od 2001 roku z Baranowiczami (Białoruś). Ponadto Biała Podlaska jest członkiem stowarzyszenia Związku Miast Polskich od 1992 roku.

I.3. Uwarunkowania społeczno-demograficzne, wynikające z warunków życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia

I.3.1. Ludność

Według danych BLD GUS w Białej Podlaskiej zamieszkiwało (stan na dzień 31 XII 2017) 57 545 osób, co stanowiło około 2,71% ludności województwa lubelskiego.

Wykres 1 Zmiany liczby ludności w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

W badanym okresie najwyższy wzrost zanotowano natomiast w 2017 r. Zauważyć można również powiązanie wzrostu w latach 2009 oraz 2010 ze znacznym wzrostem przyrostu naturalnego w tych latach. Tendencją spadkową natomiast odznaczały się lata 2011-2016. Największe spadki liczby mieszkańców miały miejsce w latach 2013, 2014 i 2016 i były powiązane zarówno ze spadkiem przyrostu naturalnego, jak i ujemnym saldem migracji (por. wyk. 1 oraz wyk. 2, tab. 1). Powyższe dane wskazują, iż w latach 2008 - 2017 liczba ludności w mieście wahała się.

Wykres 2 Wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Dynamika zmian liczby ludności każdego roku względem poprzedniego mieściła się w przedziale między 99,42 a 100,42 (por. wyk. 2).

Ujemna dynamika zmian liczby ludności w 2017 r. względem 2008 r. (wartości poniżej 100) obserwowana jest zarówno w Białej Podlaskiej (99,59), jak również w niemalże wszystkich gminach z terenu powiatu bialskiego (por. rys. 3). Jedynymi gminami, gdzie odnotowano dodatnią dynamikę zmian były gminy wiejskie: Biała Podlaska, Konstantynów i Międzyrzecz Podlaski, co może wskazywać na intensywne procesy suburbanizacji zachodzące na terenach podmiejskich w tej części regionu.

Rysunek 3 Gęstość zaludnienia 2017 r. oraz zmiany liczby ludności w Białej Podlaskiej dla okresu 2008-2017 na tle powiatu bialskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W 2017 roku gęstość zaludnienia w mieście kształtowała się na poziomie 1165 os./km2 i była to najwyższa wartość w powiecie bialskim. Wartość dla kolejnych miasta - Międzyrzecza i Terespola wynosiła odpowiednio 845 os./km2 i 553 os./km2. Gęstość zaludnienia w Białej Podlaskiej odbiega natomiast znacząco od wartości notowanych w podobnych2 miastach na prawach powiatu tj. Chełma (1795 os./km2) i Zamościa (2121 os./km2).

2 porównanie do ww. miast na prawach powiatu w województwie lubelskim wynika z podobieństw: powierzchni, liczby ludności oraz położenia i odległości względem granicy państwa.

I.3.2. Potencjał demograficzny

Potencjał demograficzny jest jednym z najistotniejszych czynników wpływających na obecną sytuację społeczno-ekonomiczną miasta, a zarazem decydujących o możliwościach jej rozwoju gospodarczego. Ponadto, diagnoza sytuacji społeczno-demograficznej pozwala określić wymagania dotyczące infrastruktury społecznej, z jakimi miasto będzie musiało zmierzyć się w najbliższej przyszłości.

I.3.2.1. Przyrost naturalny

Zgodnie z danymi GUS, przyrost naturalny, czyli różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w 2016 r. w Xxxxxx Xxxxxxxxxx xxxxxxx 000, co oznacza wzrost jego wartości w stosunku do dwóch poprzednich lat, gdy wartości te wynosiły odpowiednio 140 i 125. W ujęciu 10-letnim (2007-2016), średnio przyrost naturalny był dodatni i wynosił 161 osoby rocznie (por. wyk. 3).

Wykres 3 Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny w Białej Podlaskiej w latach 2007-2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

W analizach porównawczych stosowany jest współczynnik przyrostu naturalnego, obliczany jako udział przyrostu naturalnego w liczbie ludności danej jednostki terytorialnej.

Wykres 4 Zmiany przyrostu naturalnego w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego w latach 2007-2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Wskaźnik dla Białej Podlaskiej w okresie od 2007 do 2016 r. utrzymywał wartość dodatnią, przy czym nie była ona stała. Wskaźnik charakteryzował się tendencją wzrostową od 2007 r. do 2010 r. oraz w latach 2014-2016, osiągając najwyższą wartość w 2010 r. ponad 4‰ najniższa natomiast w 2013 r. - nieco ponad 1‰.

Odbiega on jednak znacząco od zmian jakie zachodziły w powiecie bialskim (por. wyk. 4), gdzie przyjmowały one wartość ujemną wskazując na niewielką tendencję spadkową, co wiąże się również z ujemnym przyrostem naturalnym.

Tabela 1 Zmiany przyrostu naturalnego w Białej Podlaskiej na tle innych gmin powiatu bialskiego w latach 2007-2016

Nazwa jednostki terytorialnej	Wskaźnik przyrostu naturalnego [‰]
	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
Biała Podlaska (miasto)	2,51	3,27	3,65	4,22	2,90	2,97	1,25	2,18	2,44	2,51
Biała Podlaska (gmina wiejska)	-2,62	1,02	1,63	1,87	1,92	0,88	0,65	-0,51	0,57	2,20
Drelów	3,42	-2,90	-3,49	0,00	0,36	-4,51	-0,72	0,00	-0,73	0,37
Janów Podlaski	-6,30	1,45	2,53	0,18	0,36	-2,89	-2,37	0,18	-3,11	-2,57
Kodeń	-5,09	-11,46	-6,02	-6,50	-11,12	0,53	-3,17	-7,48	-7,85	-5,44
Konstantynów	0,00	0,00	-3,21	-0,24	-2,18	1,22	-5,37	3,14	4,59	-0,97
Leśna Podlaska	-2,01	2,26	-4,78	-0,69	1,84	-2,07	-2,54	-0,23	-1,16	-0,70
Łomazy	-2,97	-1,12	-3,20	-1,52	-4,00	-5,38	-4,27	-6,07	0,79	-5,16
Międzyrzec Podlaski (miasto)	1,11	3,58	4,52	4,16	0,41	2,67	0,23	1,87	1,29	0,06
Międzyrzec Podlaski (gmina wiejska)	2,82	2,41	-5,64	2,08	0,76	1,05	1,51	-0,09	1,42	3,51
Piszczac	-3,07	-0,94	1,21	-1,46	-0,66	-2,00	-2,56	-3,25	-3,40	-0,41
Rokitno	-1,22	-0,91	-3,40	-6,20	-4,07	-3,15	-3,18	-0,97	-7,18	-8,82

Rossosz	-3,79	-3,81	-2,98	-7,52	-5,91	3,37	-5,11	-4,29	-6,10	-5,69
Sławatycze	-7,00	-0,39	-3,97	-7,04	-9,84	-4,02	-12,65	-7,87	-12,70	-8,43
Sosnówka	-7,81	-6,38	-1,51	-1,86	-13,33	-10,48	-8,23	-6,71	-0,40	-3,18
Terespol (miasto)	-1,83	2,50	-2,02	-0,17	-0,85	0,34	0,17	-1,73	-3,65	-3,71
Terespol (gmina wiejska)	-4,05	-3,33	-0,29	-1,15	-2,59	0,72	-3,64	-1,75	-4,42	-1,18
Tuczna	-5,19	-4,35	-7,41	-9,16	-9,86	-9,70	-11,26	-7,70	-11,31	-7,67
Wisznice	-0,39	-2,72	-6,39	-4,01	-2,30	-2,51	-2,73	-4,94	-2,78	-0,20
Zalesie	-0,44	0,22	-0,22	-2,91	-0,22	1,12	-0,68	-2,03	0,90	0,67
Powiat bialski	-1,60	-0,19	-1,20	-0,55	-1,58	-0,78	-1,99	-1,56	-1,56	-1,05
Chełm	0,72	1,08	0,95	-0,09	-0,65	-0,02	-1,56	-1,19	-1,52	-2,23
Zamość	1,84	2,56	3,05	2,38	0,78	1,11	0,29	0,58	0,49	0,62

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Wskaźnik przyrostu naturalnego Białej Podlaskiej znacząco różni się od zmian zachodzących na tle powiatu bialskiego, który charakteryzuje się ujemnym przyrostem naturalnym przez cały analizowany okres. Białą Podlaską można porównać do miasta Międzyrzeca Podlaskiego, który w latach 2007-2016 odznaczał się dodatnim wskaźnikiem przyrostu naturalnego. Pozostałe jednostki terytorialne to gminy wiejskie, cechujące się ujemnym wskaźnikiem przyrostu naturalnego.

Pozwala to zauważyć, że na zmiany zachodzące w przyroście naturalnym wpływ miały raczej czynniki wewnętrzne niż zewnętrzne. Przewagę liczby urodzeń nad zgonami i wzrost tej przewagi należy uznać za pozytywne zjawisko. Może ona być dowodem na x.xx. zwiększającą się liczbę osób w wieku produkcyjnym zamieszkującą na terenie miasta lub

o spadku umieralności wynikającej z poprawy jakości życia. Czynnik ten może przyczynić się znacząco do generowania wzrostu gospodarczego w przyszłości. Rosnący i dodatni przyrost naturalny spowoduje w tym samym czasie wzrost zapotrzebowania na usługi przedszkolne i szkolne, których zaspokojenie jest jednym z zadań własnych gminy. Jednocześnie wzrastająca liczba urodzeń stoi w konflikcie z malejącą liczbą ludności miasta, co świadczy o tym, że ujemna zmiana populacji Białej Podlaskiej wiąże się z innym czynnikiem.

I.3.2.2. Saldo migracji

W latach 2008 - 2017 saldo migracji (wewnętrznych i zewnętrznych) w mieście przybierało wyraźnie ujemne wartości. Największy odpływ ludności - 295 osoby odnotowano w 2013 roku, najmniejszy natomiast w 2017 roku - 76 osób.

Jak wynika z tabeli 2 w większości gmin powiatu bialskiego utrzymuje się ujemne saldo migracji, przy czym spadki nie są tak wyraźne jak w przypadku Białej Podlaskiej. Wyjątkiem jest gmina wiejska Biała Podlaska gdzie mieszkańców przybywa.

Jednocześnie saldo migracji osiągało wartości wyższe niż miasta w województwie o podobnej specyfice (por. przyp. 2 i tab. 2). Ujemne wartości omawianego wskaźnika wskazują na negatywną tendencję w potencjale demograficzny miasta, gdyż wiąże się to z odpływem głównie ludności w wieku produkcyjnym.

Tabela 2 Zmiany salda migracji w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego i wybranych miastach województwa lubelskiego w latach 2008-2017

Jednostka terytorialna	Saldo migracji
	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Biała Podlaska (miasto)	-255	-144	-137	-219	-122	-295	-184	b.d.	-132	-76
Xxxxx Xxxxxxxx (xxxxx xxxxxxx)	000	00	90	133	54	145	22	b.d.	120	60
Xxxxxx	-00	-00	-0	-0	0	-0	-00	x.x.	-00	-0
Xxxxx Xxxxxxxx	-15	-23	2	00	-00	-00	-00	x.x.	-00	-00
Kodeń	-00	-00	-00	-00	-00	-0	-00	x.x.	-00	-00
Konstantynów	-4	-11	6	-9	-22	-8	20	x.x.	0	0
Xxxxx Xxxxxxxx	-51	-16	-36	6	1	-20	-9	b.d.	-17	-31
Łomazy	-00	-00	-00	-0	-00	-00	-00	b.d.	-19	-20
Międzyrzec Podlaski (miasto)	-113	-82	-104	-56	-81	-106	-63	b.d.	-30	-140
Międzyrzec Podlaski (gmina wiejska)	29	-33	8	-35	-21	0	-00	x.x.	-00	0
Piszczac	-00	-00	-00	-00	-00	-00	-00	b.d.	-8	-23
Xxxxxxx	-0	-0	-00	-00	-0	-00	-00	b.d.	8	-15
Rossosz	-9	1	-3	-12	-8	-23	-12	b.d.	-23	-14
Sławatycze	-7	-15	11	8	-14	-23	-22	b.d.	6	-18
Sosnówka	-0	-00	-00	-00	-0	-00	-0	x.x.	-00	-00
Terespol (miasto)	-00	-00	-00	-00	-00	-00	-00	b.d.	-62	-53
Terespol (gmina wiejska)	13	-8	-15	-21	-21	-77	-20	b.d.	6	4
Tuczna	-19	-23	-19	-5	-37	13	-12	b.d.	-26	-23
Wisznice	8	-6	-37	-5	-14	-49	-35	b.d.	-3	-19
Xxxxxxx	-00	-00	-00	-0	0	-0	0	x.x.	-00	-00
Powiat bialski	-132	-304	-245	-128	-325	-353	-399	b.d.	-201	-396
Chełm	-199	-245	-320	-318	-275	-366	-472	b.d.	-427	-294
Xxxxxx	-000	-000	-000	-000	-000	-000	-000	x.x.	-000	-000.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W analizowanym okresie w mieście Biała Podlaska ubywało średnio ponad 186 osób rocznie, natomiast w gminie wiejskiej przybywało ich średnio o 107. Przypuszczać można, że powodem takiego stanu rzeczy jest w pewnym stopniu wspomniana już wcześniej suburbanizacja - przenoszenie osób z miasta na tereny wiejskie. Zjawisko ubywania ludności w mieście a przybywania jej na okolicznych terenach wiejskich zauważyć można również, choć w mniejszym stopniu, na przykładzie innych miast powiatu bialskiego - Terespola i Międzyrzecza Podlaskiego.

Zakładać można, że ruch ludności wokół Białej Podlaskiej związany jest także z napływem w jej okolice osób z dalej położonych miejscowości, którzy przemieszczają się w poszukiwaniu pracy, a osiedlają na terenach podmiejskich z przyczyn ekonomicznych.

Pomimo, że w skali populacji całego miasta zmiany te są niewielkie, obejmują bowiem każdego roku mniej niż 0,5% mieszkańców, niewielki i stabilny odpływ mieszkańców z terenu miasta, wpływa pozytywnie na możliwości racjonalnej gospodarki istniejącymi terenami mieszkaniowymi.

Wykres 5 Zmiany przyrostu naturalnego i salda migracji w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W analizowanym okresie, saldo migracji miało istotny wpływ na wartość przyrostu rzeczywistego (sumy salda migracji i przyrostu naturalnego) w latach 2008, 2011, 2013 i 2014, których to przyrost rzeczywisty był ujemny. Oznacza to, że średnio więcej osób wyprowadza się z miasta niż przybywa w wyniku przyrostu naturalnego.

I.3.2.3. Struktura wieku i płci

Zmiany w strukturze płci zaczynają się od grup wiekowych powyżej 40 roku życia, gdzie przewagę zdobywają kobiety i trend ten utrzymuje się z roku na rok. Największe dysproporcje występują w grupach wiekowych 60-64 i powyżej 80 - gdzie w przypadku drugiej z wymienionych kobiet jest ponad dwa razy więcej niż mężczyzn. W Białej Podlaskiej więc kształt tej struktury zbliżony jest do trendów obserwowanych w całej Polsce. W badanym okresie nie można wskazać znaczących zmian w strukturze płci, a istniejące różnice utrwalają się proporcjonalnie do dynamiki zmian dla każdej z grup wiekowych.

Wykres 6 Struktura wieku i płci w Białej Podlaskiej w 2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Rozkład struktury wieku i płci w formie popularnej "piramidy" (por. wyk. 5) dzielącej ludność według grup 5-letnich, wskazuje na brak nienaturalnych wypłaszczeń i wahań demograficznych, natomiast wskazuje prawdopodobieństwo zmniejszenia się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w najbliższych latach w związku ze zmniejszeniem się liczby osób w wieku rozrodczym ze względu na wejście społeczeństwa w niż demograficzny.

Wykres 7 Porównanie struktury ludności według ekonomicznych klas wieku i struktury płci w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W trakcie całego okresu objętego analizą, liczba kobiet przewyższała liczbę mężczyzn. Współczynnik feminizacji w Białej Podlaskiej wynosił średnio około 108 kobiet przypadających na 100 mężczyzn, tak więc, według klasyfikacji Rosseta3, w latach 2008- 2015 znajdował się w przedziale "zwichniętej równowagi płci", natomiast w 2016 r. i 2017 r. w przedziale "mocno zwichniętej równowagi płci" (por. tab. 2). Według danych przedstawionych przez XXX w opracowaniu "Sytuacja demograficzna Polski na tle Europy" przedziały współczynnika feminizacji "lekka przewaga liczby kobiet" (100-103,9), (, który zaznacza się między innymi dla powiatu bialskiego) oraz "zwichnięta równowaga płci" na rzecz większej ilości kobiet (104-108) są obserwowane dla wielu krajów, w tym także Polski, natomiast "mocno zwichnięta równowaga płci" (108-112) występuje dużo rzadziej.

Tabela 3 Zmiany liczby kobiet i mężczyzn oraz współczynnika feminizacji w latach 2008-2017

Rok	Kobiety		Mężczyźni		Współczynnik feminizacji w Białej Podlaskiej	Współczynnik feminizacji w powiecie bialskim
	Liczba	%	Liczba	%
2008	29983	51,89	27797	48,11	108	103
2009	30037	51,90	27839	48,10	108	103
2010	30154	51,94	27897	48,06	108	102
2011	30146	51,98	27854	48,02	108	102
2012	30131	51,96	27859	48,04	108	102
2013	29954	51,95	27704	48,05	108	102
2014	29899	52,02	27572	47,98	108	102
2015	29856	52,00	27558	48,00	108	102
2016	29828	52,05	27475	47,95	109	101
2017	29954	52,05	27591	47,95	109	101

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Białej Podlaskiej współczynnik feminizacji kreuje się na poziomie znacznie wyższym niż w powiecie bialskim (porównaj tabela 2) i jest to stały trend. Z nieznacznymi wahaniami dysproporcje te z roku na rok rosną - w 2008 w mieście na 100 mężczyzn przypadało ponad 108 kobiet, w powiecie bialskim natomiast niemal 103 kobiety na 100 mężczyzn. Po 10 latach wskaźniki kształtowały się odpowiednio ponad 109 kobiet na 100 mężczyzn w Białej Podlaskiej i 101 kobiet na 100 mężczyzn w powiecie.

W zauważalnej tendencji wzrostowej przewagi liczby kobiet nad liczbą mężczyzn, pojawiają się w latach 2012, 2013 i 2015 drobne spadki tej przewagi, jednak są one na tyle małe, że nie wpływają na ogólny trend.

Przyczyn takiego stanu rzeczy dopatrywać się można x.xx. w nadumieralności mężczyzn po 45 roku życia oraz statystycznie dłużej trwającym życiu kobiet, tym bardziej że wśród osób przed 45 rokiem życia znacznie przeważają mężczyźni (porównaj wykres 6).

Zdecydowaną większość populacji (stan na 2017 r.) Białej Podlaskiej stanowią osoby w wieku produkcyjnym4 (62,4 %), przy czym pomiędzy rokiem 2008 a 2017, ich liczba spadła o 4198. Równocześnie znacząco wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym5 - o blisko 4216 i zmalała liczba osób w wieku przedprodukcyjnym6 - o ponad 235.

3 Rosset E., Studia nad teoriami ludnościowymi, Instytut Statystyki i Demografii, Warszawa 1987

4 Do wieku produkcyjnego zaliczani są mężczyźni pomiędzy 15 a 64 rokiem życia i kobiety pomiędzy 15 a 59 rokiem życia (od 2013 x. xxxx stopniowo wzrasta dla kolejnych roczników).

5 Do wieku poprodukcyjnego zaliczani mężczyzn po 65 roku życia i kobiety po 60 roku życia dla kobiet (od 2013 x. xxxx stopniowo wzrasta dla kolejnych roczników).

6 Do wieku przedprodukcyjnego zaliczane są osoby przed 15 rokiem życia.

Dynamika zmian nie przedstawiała się jednak identycznie dla wszystkich grup wiekowych. Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym spadła w latach 2008 - 2017 o 2,86%. W wieku produkcyjnym dynamika wzrostu była ujemna, jednak spadek liczby osób znajdujących się w tej grupie, na przestrzeni analizowanego 10-lecia o około 10,02%, i praktycznie w całości przypadał na lata 2012 - 2017 Liczebność społeczeństwa w wieku poprodukcyjnym natomiast gwałtownie wzrosła o blisko 37,4%.

Wykres 8 Struktura ludności Białej Podlaskiej według ekonomicznych grup wiekowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Innymi wskaźnikami obrazującymi procesy demograficzne zachodzące w mieście są: współczynnik młodości społeczeństwa przedstawiający udział procentowy ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności (w latach 2008-2017 spadł z 19,9% do 18%) oraz współczynnik starości społeczeństwa przedstawiający udział procentowy ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności (w analogicznym okresie wzrósł z 12,2% do 19,6%).

Jak wynika z powyższych danych społeczeństwo Białej Podlaskiej starzeje się coraz bardziej, jest to bardzo niekorzystne zjawisko nie tylko ze względów społecznych, ale także gospodarczych. W dłuższym okresie spadek liczby osób w wieku produkcyjnym może stać się ograniczeniem w możliwościach gospodarczego rozwoju miasta w przyszłości.

Jednym z ze sposobów oceny trendów w społeczeństwie są także zmiany wskaźnika obciążenia demograficznego [WOD] w ostatnich latach. Jest to syntetyczny wskaźnik będący ilorazem między sumą osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym, a liczbą osób w wieku produkcyjnym.

Tabela 4 Struktura ludności miasta Biała Podlaska według grupowania ekonomicznego oraz wskaźnik obciążenia demograficznego w latach 2008-2017

Wiek	2008			2012			2017
	osób	%	WOD	osób	%	WOD	osób	%	WOD
przedprodukcyjny	8857	19,9	38,02%	8571	14,8	42,79%	8604	19,1	52,78%
produkcyjny	41863	67,8		40821	70,4		37665	62,4
poprodukcyjny	7060	12,3		8598	14,8		11276	19,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W analizowanym okresie wartość wskaźnika znacznie wzrosła i sięgnęła przeszło 52% i mieści się poniżej obecnej średniej dla Polski, kształtującej się na poziomie około 60%, jednakże zmiany w strukturze ludności miasta należy uznać za jednoznacznie niekorzystne.

I.3.3. Rynek pracy

I.3.3.1. Podmioty gospodarcze

Ujemne saldo migracji i malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym na terenie miasta opisana w poprzednim podrozdziale, nie sprzyja rozwojowi miejskiego rynku pracy. Dlatego też głównym czynnikiem mającym wpływ na gospodarkę Białej Podlaskiej jest wiodąca rola miasta jako powiatu i jego silna pozycja w regionie, za czym idzie wysoki udział migracji wahadłowych czyli wysoki odsetek osób dojeżdżających do pracy ze wsi i terenów podmiejskich do miasta.

Według Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego przez XXX w 2011 r., liczba osób przyjeżdżających do pracy w mieście przypadająca na 1 osobę wyjeżdżającą do pracy poza miastem wynosiła ponad 1,4. W miastach województwa o podobnej specyfice (por. przyp. 2) czyli Chełmie i Zamościu obserwowana była inne sytuacje. W Chełmie - więcej ludzi wyjeżdżało z miasta do pracy niż do niego przyjeżdżało jednak różnica ta była niewielka. Zamość natomiast cechuje się bardzo mocną przewagą osób przyjeżdżających do pracy niż wyjeżdżających gdzie tych pierwszych było blisko 2,5 razy więcej. Wraz z rozwojem inwestycji infrastrukturalnych w mieście zwiększających dostępność silnych ośrodków gospodarczych, tendencje te mogły się nasilić, jednakże brak nowszych danych statystycznych uniemożliwia potwierdzenie takiej hipotezy.

Nowe inwestycje infrastrukturalne poprawiające dostępność Białej Podlaskiej wzmacniają pozycję miasta w regionie, ponadto brak w pobliżu sąsiedztwa innych dużych ośrodków silnych gospodarczo, sprawia, że miasto to nabiera jeszcze większego znaczenia w kontekście rynku pracy. Czynniki te przyczyniają się do wzrostu liczby osób z okolicznych gmin poszukujących pracy w Białej Podlaskiej, a co za tym idzie wzrostu salda migracji wahadłowych.

W celu zdiagnozowania sytuacji zachodzącej w mieście, niezbędne jest przeprowadzenie analiz. Podstawowym wskaźnikiem służącym do przedstawienia sytuacji na rynku pracy jest zmiana liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na danym terenie w ostatnich latach. W Białej Podlaskiej zaznaczała się wyraźnie rosnąco tendencja wskazująca na przewagę podmiotów noworejestrowanych nad wyrejestrowywanymi (por. wyk. 10). Warto zwrócić uwagę, na fakt, że zmiana nowo rejestrowanych podmiotów nie w pełni korelowała ze zmianą liczby wszystkich podmiotów gospodarczych. Najbardziej wyraźny spadek został

zanotowany w 2008 roku, kiedy to wskaźnik spadł do 410 nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (por. wyk. 9).

Średnia dynamika zmian liczby podmiotów w Białej Podlaskiej (101,8) w analizowanym 10-letnim okresie kształtowała się podobnie jak w Zamościu (101,1) oraz trochę powyżej przeciętnej w Chełmie (100,2).

Wykres 9 Zmiany liczby podmiotów gospodarczych w Białej Podlaskiej w latach 2009-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Wykres 10 Zmiany liczby nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Wysoką aktywność gospodarczą mieszkańców Białej Podlaskiej potwierdza także najwyższy wskaźnik przedsiębiorczości wśród gmin powiatu bialskiego. Współczynnik ten stanowi liczbę przedsiębiorstw przypadających na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. W roku

2017, dla miasta Biała Podlaska wyniósł on 169,7. Jednocześnie wartości te są wyższe od tych zanotowanych w Chełmie, natomiast niższe od wskaźników wyliczonych dla Zamościa.

Dynamika zmian wskaźnika dla Białej Podlaskiej, mimo iż wyraźnie wyższa od średniej dla powiatu, jest niższa niż w gminach wiejskich położonych wokół miast tj. w gminie wiejskiej Biała Podlaska i gminie wiejskiej Leśna Podlaska (por. tab. 4). Znaczny wzrost liczby przedsiębiorstw w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym w gminie wiejskiej Biała Podlaska może wskazywać na intensywny wzrost liczby miejsc pracy na terenach podmiejskich miasta, co może być skutkiem suburbanizacji, poprawy atrakcyjności terenów podmiejskich jako zaplecza gospodarczego miasta, bądź też wyprowadzeniem się na tereny wiejskie właścicieli przedsiębiorstw i rejestrowaniem działalności już w miejscu zamieszkania.

Tabela 5 Zmiany wskaźnika przedsiębiorczości w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego oraz wybranych miast województwa lubelskiego w latach 2008-2017 r,

Jednostka terytorialna	Wskaźnik przedsiębiorczości
	2008	2012	2017	Dynamika zmian (2008 r. = 100)
Biała Podlaska (miasto)	129,5	143,1	169,7	131,02
Biała Podlaska (gmina wiejska)	100,6	109,8	122,0	121,27
Drelów	58,1	64,3	74,3	127,93
Janów Podlaski	87,2	85,4	98,5	112,95
Kodeń	59,6	62,5	63,6	106,80
Konstantynów	74,2	78,0	87,9	118,39
Leśna Podlaska	61,9	70,5	78,9	127,40
Łomazy	76,7	77,5	89,0	116,06
Międzyrzec Podlaski (miasto)	130,3	130,9	142,9	109,68
Międzyrzec Podlaski (gmina wiejska)	78,1	80,9	99,7	127,69
Piszczac	75,6	76,0	88,6	117,17
Rokitno	55,6	61,3	68,3	122,80
Rossosz	85,1	80,9	97,0	113,99
Sławatycze	81,5	76,8	86,8	106,48
Sosnówka	64,8	68,3	84,8	130,93
Terespol (miasto)	100,4	102,1	108,6	108,14
Terespol (gmina wiejska)	66,1	67,0	73,0	110,55
Tuczna	63,9	63,1	64,9	101,61
Wisznice	90,4	95,8	103,3	114,20
Zalesie	72,6	79,4	85,4	117,61
Powiat bialski	86,8	89,8	100,4	115,79
Chełm	120,5	131,3	151,2	125,42
Zamość	174,0	180,9	194,8	111,94

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W 2017 r., wśród podmiotów gospodarczych sklasyfikowanych według sekcji PKD-2007, na 6077 wszystkich zarejestrowanych podmiotów, największy udział przypadł jednostkom należącym do sekcji G - handel hurtowy i detaliczny (1759 przedsiębiorstw - co stanowi 28,95%). Na drugim miejscu plasują się firmy poruszające się w dziedzinie transportu i gospodarki magazynowej (579 - 9,53%), budownictwa (573 - 9,43%) oraz działalności naukowej i technicznej (537 - 8,84%). Udziałem powyżej 5% odznaczają się również sekcje: C - przetwórstwo przemysłowe, S i T - obejmujące pozostałe usługi oraz gospodarstwa

domowe zatrudniające pracowników i świadczące usługi na własne potrzeby oraz Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna (por. wyk. 11).

Analogicznie wśród nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych najwięcej należało do sekcji G - handel hurtowy i detaliczny (151 przedsiębiorstw - 25,68%). Podobnie w dalszej kolejności plasują się firmy budowlane (blisko dwa razy mniej - 86 - 14,63%) oraz zajmujące się transportem i gospodarką magazynową (61 - 10,37). Udział powyżej 5% zauważalny jest również w sekcjach: C - przetwórstwo przemysłowe, S i T - obejmujące pozostałe usługi oraz gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników i świadczące usługi na własne potrzeby i N - usługi administracyjne, Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz M - działalność naukowa i techniczna (por. wyk 12).

Wykres 11 Podmioty gospodarcze w Białej Podlaskiej według sekcji PKD w 2017 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Wykres 12 Nowo zarejestrowane podmioty gospodarcze w Białej Podlaskiej w roku 2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Na powyższych wykresach, "Inne sekcje" obejmują: górnictwo i wydobywanie (sekcja B), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D), dostawę wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (sekcja E), administrację publiczną, obronę narodowa i obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (sekcja O) oraz organizacje i zespoły eksterytorialne (sekcja U).

I.3.3.2. Stan zatrudnienia i bezrobocie

Biała Podlaska jest głównym miejscem pracy dla przeszło 13,5 tys. osób, z czego w 2008 r. 51,0% stanowiły kobiety, a w 2016 r. kobiety stanowiły 55,5% wszystkich pracujących. W analizowanym dziesięcioleciu można zaobserwować niewielki spadek liczby osób zatrudnionych (por. tab. 6).

Tabela 6 Pracujący w Białej Podlaskiej na tle gmin powiatu bialskiego oraz wybranych miastach województwa Lubelskiego w roku 2008 i 2016

Jednostka terytorialna	ogółem		Dynamika	kobiety		mężczyźni
	2008	2016		2008	2016	2008	2016
Biała Podlaska (miasto)	14 793	13 714	92,71	7 555	7 618	7 238	6 096
Xxxxx Xxxxxxxx (xxxxx xxxxxxx)	0 000	0 303	177,70	696	1 054	600	1 249
Drelów	361	354	98,06	160	199	162	155
Xxxxx Xxxxxxxx	000	000	86,13	299	249	213	192
Kodeń	324	243	75,00	165	161	159	82
Xxxxxxxxxxxx	000	335	100,60	227	246	106	89
Xxxxx Xxxxxxxx	000	265	103,92	183	194	72	71
Łomazy	281	370	131,67	196	203	85	167
Xxxxxxxxxx Xxxxxxxx (xxxxxx)	0 000	0 783	99,97	1 949	2 096	1 835	1 687
Xxxxxxxxxx Xxxxxxxx (xxxxx xxxxxxx)	000	000	174,40	000	000	000	347
Xxxxxxxx	000	386	55,30	322	252	376	134
Xxxxxxx	000	197	111,93	97	100	79	97
Rossosz	240	136	56,67	119	98	121	38
Sławatycze	149	186	124,83	89	114	60	72
Xxxxxxxx	000	100	94,34	69	70	37	30
Terespol (miasto)	1 077	1 647	152,92	529	604	548	1 043
Terespol (gmina wiejska)	2 115	1 731	81,84	651	656	1 464	1 075
Xxxxxx	000	160	145,45	81	115	29	45
Xxxxxxxx	000	492	131,55	232	275	142	217
Xxxxxxx	000	503	102,65	224	287	266	216
Powiat bialski	13 142	14 504	110,36	6 633	7 498	6 509	7 006
Chełm	14 687	13 787	92,70601	7 294	6 405	7 393	7 382
Zamość	17 631	17 106	177,7006	8 902	7 720	8 729	9 386

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Biała Podlaska osiągnęła w analizowanym okresie ujemną dynamikę zmian liczby pracujących równą 92,70, w przeciwieństwie do powiatu bialskiego, który cechowała dynamika dodatnia - 110,36. W miastach Terespol i Międzyrzecz Podlaski dynamika wynosiła odpowiednio - 152,92 i 99,97. Zauważyć można, że największe wzrosty liczby zatrudnionych odnotowano w gminach wiejskich - Biała Podlaska - 177,70 i Międzyrzec Podlaski - 174,40.

Przy powolnym spadku liczby pracujących, w tym samym okresie bardzo znacząco spadła liczba bezrobotnych na terenie miasta. W 2008 r. w Białej Podlaskiej mieszkało 3002 osób bezrobotnych, tymczasem w 2017 r. było ich już tylko 2621, osiągając najniższe w badanym okresie bezrobocie. Analogicznie stopa bezrobocia, wyliczona jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, przyjęła najniższą wartość, która wyniosła 11,1%. Najwyższy poziom oba wskaźniki osiągnęły w 2012

r. osiągając odpowiednio wartości 3914 bezrobotnych i 16,7 % stopę bezrobocia (por. wyk. 13).

Wykres 13 Zmiany liczby bezrobotnych oraz stopy bezrobocia w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Na tle lokalnym, sytuacja na rynku pracy Białej Podlaskiej nie wyróżnia się (por. tab. 7).

Tabela 7 Zmiany stopy bezrobocia w Białej Podlaskiej na tle zmian powiatu bialskiego oraz podobnych miast w województwie lubelskim w latach 2006-2015

Jednostka terytorialna	Stopa bezrobocia [%]
	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Biała Podlaska (miasto)	13,1	15,5	13,9	15,4	16,7	16,4	15	13,7	12,7	11,1
Powiat bialski	14,3	14	15,1	16	15,8	14,6	12,9	12,2	10,3	11,1
Chełm	14,8	16	15,3	16,5	18	18,3	15,8	14,7	13,1	12,1
Zamość	13,1	15	15,1	14,7	16,5	16,5	14,8	14	12,3	10,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W powiecie bialskim, a więc obszarze, z którego wielu mieszkańców dojeżdża do pracy w Białej Podlaskiej, notowane są zarówno niższe jak i wyższe wartości tego wskaźnika. Niewiele różniące się wartości stopy bezrobocia notowane są w miastach o podobnej specyfice tj. Chełmie i Zamościu. Bezrobocie mierzone powyższym wskaźnikiem w Białej Podlaskiej jest zbliżone do średniej dla całego województwa lubelskiego. Mimo nieznacznie wyższych wartości można uznać, że utrzymuje tę samą tendencję co przeciętnie całe województwo

Analiza zawodów nadwyżkowych i deficytowych przeprowadzona przez Powiatowy Urząd Pracy wskazuje, iż najbardziej deficytowe grupy zawodów to pracownicy call center, obsługi płacowej oraz literaci i inni autorzy tekstów. Wśród maksymalnie nadwyżkowych zawodów plasowały się grupy dietetyków i żywieniowców, pracownicy do spraw transportu oraz robotnicy w produkcji wyrobów mleczarskich. Porównanie rankingu nadwyżkowych i deficytowych zawodów wskazuje, iż występuje nadmiar osób specjalistycznie wykwalifikowanych, natomiast brakuje w dużej mierze pracowników do zawodów, które nie wymagają szczególnie wysokich kwalifikacji (por. tab. 8).

Tabela 8 Zestawienie zawodów deficytowych i nadwyżkowych

Sekcja	Zaklasyfikowanie	Grupa elementarna
DEFICYT	zawód maksymalnie deficytowy	Pracownicy centrów obsługi telefonicznej (pracownicy call center)
		Pracownicy obsługi płacowej
		Literaci i inni autorzy tekstów
		Operatorzy urządzeń do i pokrewni	spalania odpadów,	uzdatniania wody
		Specjaliści do spraw rynku nieruchomości
		Sortowacze odpadów
		Tynkarze i pokrewni
		Operatorzy urządzeń telekomunikacyjnych
		Urzędnicy do spraw świadczeń społecznych
		Administratorzy systemów komputerowych
		Agenci i administratorzy nieruchomości
		Opiekunowie zwierząt zajmujący się zwierzętami	domowych	i pracownicy
	zawód deficytowy	Pracownicy sprzedaży i pokrewni gdzie indziej niesklasyfikowani
		Konstruktorzy i krojczowie odzieży
		Masarze, robotnicy w przetwórstwie ryb i pokrewni
		Monterzy izolacji
NADWYŻKA	zawód nadwyżkowy	Mechanicy maszyn i urządzeń rolniczych i przemysłowych
		Robotnicy leśni i pokrewni
		Zaopatrzeniowcy
		Robotnicy przygotowujący drewno i pokrewni
		Windykatorzy i pokrewni
	zawód maksymalnie nadwyżkowy	Dietetycy i żywieniowcy
		Pracownicy do spraw transportu
		Robotnicy w produkcji wyrobów mleczarskich
		Specjaliści do spraw ratownictwa medycznego
		Dekarze
		Technicy urządzeń ruchu lotniczego

Źródło: Zawody deficytowe i nadwyżkowe w m. Biała Podlaska. Informacja sygnalna 2015 r.

I.3.4. Mieszkalnictwo

W 2016 r. w Białej Podlaskiej znajdowało się 22 022 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej blisko 1,55 mln m2. W porównaniu z rokiem 2007, ich liczba wzrosła o przeszło 2051, czyli wzrost sięgnął 10,3%. W pierwszych latach analizowanego 10-letniego okresu liczba budynków mieszkalnych oddanych do użytkowania wzrastała, a od roku 2009, czyli okresu spowolnienia gospodarczego w całej Europie, liczba ukończonych inwestycji budowlanych systematycznie spadała, aż do 2015 r. Jedyny wyjątek w tej negatywnej tendencji stanowi rok 2014, kiedy odnotowano nieznaczne odbicie w przeciwną stronę. Nagły wzrost zanotowano natomiast w 2016 r., co wskazuje na poprawę sytuacji rynku nieruchomościami (por. wyk. 14).

Wykres 14 Budynki mieszkalne oddane do użytkowania w Białej Podlaskiej w latach 2007-2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W sąsiadującym powiecie bialskim, szybciej przyrastała liczba nowych mieszkań tylko w gminach wiejskich Biała Podlaska, Konstantynów, Miedzyrzec Podlaski i Zalesie. W tym samym okresie, średnia dynamika zmian dla całego powiatu bialskiego była niższa od tej obserwowanej w Białej Podlaskiej. Także w miastach o podobnej specyfice tj. Chełmie i Zamościu nowych mieszkań przybywało wolniej (por. tab. 9). Ruch budowlany na terenie miasta można więc uznać za dynamiczny.

Tabela 9 Zmiany liczby mieszkań w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego oraz podobnych miast w województwie lubelskim w latach 2007-2016

Jednostka samorządu terytorialnego	2007	2016	Dynamika (2007 r. = 100)
Biała Podlaska (miasto)	19 971	22 022	110,27
Xxxxx Xxxxxxxx (xxxxx xxxxxxx)	0 000	0 581	125,30
Drelów	1 632	1 807	110,72
Xxxxx Xxxxxxxx	0 896	1 975	104,17
Kodeń	1 470	1 468	99,86
Xxxxxxxxxxxx	0 169	1 300	111,21
Xxxxx Xxxxxxxx	0 234	1 360	110,21
Łomazy	1 731	1 846	106,64
Xxxxxxxxxx Xxxxxxxx (xxxxxx)	0 000	0 002	106,46
Xxxxxxxxxx Xxxxxxxx (xxxxx xxxxxxx)	0 700	3 068	113,63
Xxxxxxxx	0 219	2 395	107,93
Xxxxxxx	0 132	1 186	104,77
Rossosz	723	792	109,54
Sławatycze	991	1 017	102,62
Xxxxxxxx	000	000	00,00

Xxxxxxxx (xxxxxx)	2 157	2 214	102,64
Terespol (gmina wiejska)	2 368	2 557	107,98
Xxxxxx	0 328	1 357	102,18
Xxxxxxxx	0 698	1 794	105,65
Xxxxxxx	0 394	1 563	112,12
Powiat bialski	36 097	39 222	108,66
Chełm	24 397	25 659	105,17
Zamość	22 383	24 100	107,67

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Średnia powierzchnia użytkowa w ostatnim dziesięcioleciu wzrosła z 68,5 do 70,3 m2, przy czym średnia powierzchnia użytkowa w nowo oddawanych do użytku budynkach była zmienna. Najwyższe wartości zanotowano w 2008 roku, kiedy to średnia powierzchnia użytkowa wynosiła 103,4 m2, najniższe zaś w 2015 roku - 67,1 m2. Wahania takie spowodowane były zapewne tym, czy więcej oddawanych do użytku było budynków jednorodzinnych czy może budynków wielorodzinnych, dla których powierzchnie użytkowe są znacząco mniejsze.

Tabela 10 Średnia powierzchnia użytkowa w budynkach mieszkalnych w Białej Podlaskiej w latach 2007-2016

Rok	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
W budynkach istniejących [m2]	68,5	68,9	69,2	70,1	70	70,1	70,1	70,2	70,2	70,3
W budynkach oddanych do użytku w danym roku [m2]	69,4	103,4	82	96,5	68,2	70	69,7	76,2	67,1	88,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Warunki mieszkaniowe w z roku na rok się polepszają. Wskazuje na to zwiększająca się przeciętna powierzchnia mieszkań oraz średnia liczba izb. Wzrost tego drugiego wskaźnika notowany był do 2010, a następnie zaczął stopniowo maleć. Zmiany zachodzą powoli, jednakże ich tempo nie odbiega od podobnych miast na prawach powiatu w województwie (por. tab. 11).

Tabela 11 Zmiany warunków mieszkaniowych w Białej Podlaskiej oraz podobnych miastach województwa lubelskiego w latach 2007-2016

Miasto	Rodzaj	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
Biała Podlaska	Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania [m2]	68,5	68,9	69,2	70,1	70	70,1	70,1	70,2	70,2	70,3
	Średnia liczba izb w mieszkaniu	3,85	3,85	3,86	3,91	3,90	3,90	3,89	3,89	3,88	3,88
Chełm	Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania [m2]	61,3	61,5	61,7	62,4	62,5	62,5	62,6	62,7	62,8	62,9
	Średnia liczba izb w mieszkaniu	3,59	3,59	3,60	3,62	3,63	3,63	3,63	3,63	3,63	3,63
Zamość	Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania [m2]	65,7	65,9	65,9	66,2	66,3	66,4	66,5	66,6	66,6	66,7
	Średnia liczba izb w mieszkaniu	3,74	3,74	3,73	3,74	3,74	3,74	3,74	3,74	3,74	3,74

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Zakładać można, że kształtujący się powyżej średnich dla miast o podobnej specyfice (por. przyp. 2), wskaźnik przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkań związany jest z bardziej wyraźnym rozwojem zabudowy mieszkaniowej w Białej Podlaskiej, która jednak ma

charakter raczej skupiony, niż rezydencjonalny czy rozproszony. Taki stan rzeczy niesie ze sobą wniosek, że stan mieszkaniowy Białej Podlaskiej opiera się głównie na osiedlach domów jednorodzinnych, choć coraz mocniej zaznacza się w tkance miejskiej w ramach nowych osiedli pojawiająca się zabudowa wielorodzinna.

I.3.5. Warunki życia ludności

I.3.5.1. Infrastruktura społeczna

Infrastruktura społeczna jest elementem posiadającym duże znaczenie dla jakości życia mieszkańców miasta. Zapewnienie dostępu do niej jest jednym z najważniejszych zadań jednostek samorządu terytorialnego. Na infrastrukturę społeczną składają się instytucje oraz urządzenia zapewniające zaspokojenie potrzeb mieszkańców miasta w zakresie oświaty, opieki zdrowotnej, życia kulturalnego i społecznego, opieki socjalnej oraz sportu.

Szkolnictwo

Niski przyrost naturalny oraz postępujące corocznie zmniejszanie się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, czyli w wieku 17 lat i mniej sprawiają, że zapotrzebowanie na usługi przedszkolne oraz usługi oświaty podstawowej i gimnazjalnej zmniejsza się. Spadek odnotowywany był niemal przez całe poprzednie dziesięciolecie, wyjątkiem są lata 2013 - 2015, kiedy młodzieży uczącej się przybywało. Związane jest to z przejściem tej grupy wiekowej przez minimum niżu demograficznego. Zmiany notowanych statystyk przedstawione zostały w tabeli 12.

Tabela 12 Zmiany liczby uczniów w różnych rodzajach szkół w latach 2007-2016

	Jednostka terytorialna	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	Dyn. 2007 r. =100
Podstawowe	Powiat bialski	0000	0000	0000	7417	7150	6943	6748	7049	7417	6626	77,66
	Biała Podlaska	0000	0000	0000	0000	3490	3470	3444	3682	4017	3683	93,22
	Chełm	0000	0000	0000	0000	3384	3355	3293	3595	3875	3576	91,98
	Zamość	4210	3960	3802	3657	3560	3532	3472	3771	4194	3876	92,07
Gimnazja	Powiat bialski	5132	4799	4556	4365	4212	3992	3785	3608	3416	3267	63,66
	Biała Podlaska	2587	2438	2369	2354	2241	2099	2031	1947	1934	1861	71,94
	Chełm	2744	2538	2379	0000	0000	0000	1917	1853	1860	1809	65,93
	Zamość	2986	2815	2713	2526	2393	2259	2194	2077	2017	1974	66,11
Xxxxx	Powiat bialski	1519	1709	1704	1586	1422	1210	1024	933	816	708	46,61
	Biała Podlaska	3077	2885	2773	2641	2508	2449	2427	2350	2240	2740	89,05
	Chełm	3543	3393	3231	3073	2811	2573	2251	2008	1768	2369	66,86
	Zamość	0000	0000	0000	0000	0000	0000	3832	3776	3644	4414	105,10

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Najbardziej drastyczny spadek liczby uczniów zaobserwowano w grupie gimnazjalnej, dynamika zmian w latach 2007 - 2016 wyniosła 71,94, znacznie też zmniejszyła się liczba uczniów liceów, tempo spadku jednak było prawie najmniejsze w stosunku do podobnych

miast, jak również całego powiatu bialskiego. Mniejszą dynamikę zanotowano jedynie w Zamościu w aspekcie liczby uczniów licealnych.

Zmiany te wiążą się głównie ze zmianami struktury wiekowej na przestrzeni ostatnich lat (falowaniem demograficznym), gdzie bardzo wyraźnie zaznacza się sytuacja wchodzenia grup wiekowych odpowiednich dla tych szkól w okres niżu demograficznego. W tym samym czasie, przeciętna liczba uczniów w oddziałach klasowych nie uległa tak drastycznym zmianom jak sama liczba uczniów, gdyż ze względu na przeprowadzone procesy restrukturyzacji, dopasowano ich ilość do liczby uczniów. Wypełnienie oddziałów klasowych uczniami nieznacznie się obniżyło zarówno w Białej Podlaskiej, powiecie bialskim, jak i podobnych miastach województwa tj. Chełm i Zamość. Dla opisywanego miasta najbardziej widoczny spadek uwypukla się w kontekście liceów (por. tab. 13).

Tabela 13 Przeciętna liczba uczniów w oddziałach klasowych według rodzajów szkół w latach 2007-2016

	Jednostka terytorialna	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	Dyn. 2007 r. =100
Podstawowe	Powiat bialski	17	16	16	15	15	16	15	16	16	15	90,89
	Xxxxx Xxxxxxxx	00	25	24	24	24	24	24	23	22	21	83,98
	Chełm	23	23	22	22	23	23	23	23	22	21	92,90
	Zamość	23	23	23	21	21	22	21	20	20	20	85,99
Gimnazja	Powiat bialski	23	22	22	22	21	21	21	21	21	20	87,69
	Xxxxx Xxxxxxxx	00	25	25	26	25	26	25	25	23	24	95,55
	Chełm	26	25	24	25	26	26	26	24	25	23	87,17
	Zamość	25	24	24	23	23	23	23	24	24	23	93,20
Licea	Powiat bialski	28	28	27	26	25	25	24	25	24	22	77,75
	Xxxxx Xxxxxxxx	00	31	30	29	28	27	29	28	28	27	84,41
	Chełm	31	30	30	29	29	31	32	31	32	30	98,00
	Zamość	32	32	32	32	32	31	31	29	29	29	90,39

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Na terenie miasta funkcjonują następujące podmioty prowadzące działalność oświatową: Na poziomie przedszkolnym:

- 10 miejskich przedszkoli publicznych (1399 wychowanków w 53 oddziałach);

- publiczne oddziały przedszkolne w zespołach szkół publicznych;

- 8 przedszkoli niepublicznych dotowanych z budżetu miasta Na poziomie podstawowym:

- 8 publicznych szkół podstawowych (3851 uczniów w 161 oddziałach);

- 2 niepubliczne szkoły podstawowe dotowane z budżetu miasta. Na poziomie gimnazjalnym:

- 6 publicznych gimnazjów (1658 uczniów w 64 oddziałach);

- 2 niepubliczne gimnazja dotowane z budżetu miasta.

Na poziomie licealnym i wyższym (w tym szkoły dla dorosłych):

- 23 publiczne szkoły ponadgimnazjalne w siedmiu zespołach szkół

- 23 niepubliczne szkoły licealne i ponad licealne.

- Akademia Wychowania Fizycznego Xxxxxx Xxxxxxxxxxxx w Warszawie Filia w Białej Podlaskiej

- Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Xxxx Xxxxx XX

Opieka zdrowotna7

Na terenie miasta, według danych GUS, w 2011 r. funkcjonowały 42 placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, w tym 6 publicznych i 36 niepublicznych. W 2017 r. usługi z tego zakresu oferowały 48 przychodni ogółem. Zmiany ich struktury przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 14 Zmiany liczby placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w Białej Podlaskiej w latach 2008-2017

Rodzaj placówek:	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Publiczne	2	2	2	6	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.
Xxxxxxxxxxxx	30	34	32	36	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.	x.x.
Ogółem	32	36	34	42	40	39	44	46	46	48

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej mieści się w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym przy xx. Xxxxxxxxxxxx 00/00. W 2017 r. funkcjonowało 11 przychodni podstawowej opieki zdrowotnej oraz dwie przychodnie podstawowej opieki zdrowotnej typowo dziecięce.

Do końca września 2017 r. mieszkańcy miasta w razie nagłego zachorowania mogli korzystać z usług Stacji Pogotowia Ratunkowego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotne (SPZOZ) w Białej Podlaskiej, która udziela świadczeń w zakresie nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej w budynku Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego, xx. Xxxxxxxxxx 00/00. Natomiast od 1 października 2017 r. świadczenia realizowane są przez Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Białej Podlaskiej w punkcie usytuowanym przy Szpitalnym Oddziale Ratunkowym.

Na terenie miasta funkcjonowało w 2017 r. 25 aptek. Liczba mieszkańców przypadających na jedną aptekę wynosiła 2 302 osób.

Każdego roku, z budżetu miasta dofinansowywane są zadania z zakresu ochrony zdrowia wykonywane przez organizacje pozarządowe, w szczególności na rzecz realizacji Gminnego Programu Przeciwdziałaniu Narkomanii.

Kultura

Biała Podlaska jako miasto na prawach powiatu jak i jeden z najważniejszych ośrodków Polesia Południowego, jest głównym ośrodkiem kulturalnym regionu. W mieście funkcjonują 3 samorządowe instytucje kulturalne:

− Bialskie Centrum Kultury (BCK) - instytucja prowadząca działalność z zakresu edukacji kulturalnej, w tym teatralnej, plastycznej, muzycznej, tanecznej. Powstała w wyniku przekształcenia Miejskiego Ośrodka Kultury. W ramach BCK działają podjednostki, w tym x.xx.: Osiedlowy Dom Kultury "Eureka", Klub Kultury "Piast" i Klub Kultury „Scena”. W ramach centrum, swoją działalność prowadzi ponad 30 grup i klubów skupiających kilkuset aktywnych członków.

7 Na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS oraz danych uzyskanych z Wydziału Polityki Społecznej, Kultury i Sportu Urzędu Miasta Biała Podlaska – stan na 1 październik 2017

− Muzeum Południowego Podlasia - w swoich zbiorach posiada ponad 40 tys. pozycji inwentarzowych oraz ponad 5 tys. egzemplarzy wydawniczych w bibliotece. Corocznie muzeum odwiedzane jest przez minimum kilka tysięcy zwiedzających (w 2015 r. było ich 14 721).8

− Miejska Biblioteka Publiczna - obejmująca Bibliotekę Główną oraz 3 filie miejskie. Posiada bogaty zbiór książek, czasopism, multimediów i regionaliów. Stan księgozbioru na 2017 r. wynosił ponad 208 tys., natomiast stan zbiorów specjalnych ponad 13 tys. Oprócz tradycyjnej działalności, biblioteka każdego roku organizuje festiwale, warsztaty, zajęcia i konkursy.

Oprócz organizacji samorządowych, na terenie miasta funkcjonuje wiele prywatnych inicjatyw kulturalnych, które częściowo finansowane są z budżetu miasta. Poziom wydatków na kulturę w budżecie miejskim kształtuje się na poziomie około 3% rocznego budżetu.

Na terenie miasta funkcjonuje także 8 kościołów rzymskokatolickich, 2 cerkwie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz 3 zbory protestanckie z nurtu wyznań ewangelikalnych.

Według danych GUS, w Białej Podlaskiej w 2017 r. znajdowało się 770 miejsc noclegowych, z czego miejsca hotelowe stanowiły około 30%.

Opieka socjalna

Zadania z zakresu opieki socjalnej i pomocy społecznej świadczy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Białej Podlaskiej. W 2016 r. udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem był niski i wynosił 4,8%, przy średniej dla województwa lubelskiego na poziomie 7,8%. Tym samym z pomocy tej skorzystało 2774 osoby (w 1071 gospodarstwach domowych). Ponadto wskaźnik jest też niższy od tego w Chełmie (6,2%) i Zamościu (7,1%). Podobnie jak w tych miastach, w Białej Podlaskiej można od 2014 roku zaobserwować pozytywną tendencję spadku liczby osób korzystających z pomocy w stosunku do ogółu ludności.

Przy ul. Janowskiej 22, znajduje się Żłobek Miejski „Skarbiec Skrzata”, który zabezpiecza potrzeby w zakresie opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, a posiada 146 miejsc.

MOPS w Białej Podlaskiej nadzoruje:

− Środowiskowy Dom Samopomocy prowadzony przez Ośrodek Misericordia „Caritas” w Białej Podlaskiej - dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i ruchowo, które ukończyły naukę szkolną lub były zwolnione z obowiązku edukacji - głównym zadaniem ośrodka jest zapewnienie stworzenie systemu oparcia społecznego dla podopiecznych;

− Wojewódzki Ośrodek Pomocy Rodzinie SENS;

− Warsztat Terapii Zajęciowej funkcjonujący przy Spółdzielni Inwalidów „Elremet” w Białej Podlaskiej;

− Warsztat Terapii Zajęciowej funkcjonujący przy Ośrodku Misericordia w Białej Podlaskiej;

− Polski Komitet Pomocy Społecznej w Białej Podlaskiej.

I.3.5.2. Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia

W skali miasta, na bezpieczeństwo publiczne składają się warunki i instytucje chroniące życie, zdrowie, mienie mieszkańców oraz majątek gminy przed zjawiskami zagrażającymi ładowi prawnemu, a także przed zjawiskami mogącymi zakłócić normalne funkcjonowanie mieszkańców i miasta.

8 Frekwencja w atrakcjach turystycznych w latach 2011-2015, Polska Organizacja Turystyczna, Kraków - Warszawa 2016, str. 89

Zagrożenia kryminalne

Na podstawie danych zebranych przez Główny Urząd Statystyczny za lata 2015-2017, dokonano porównania rodzaju i liczby przestępstw popełnianych w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego. Poziom bezpieczeństwa w mieście poprawia się, świadczy o tym spadek liczby popełnionych przestępstw oraz wzrost wykrywalności w 2017 roku w stosunku do 2015 roku (por. tab. 15). Tendencja spadkowa obserwowana jest również na obszarze powiatu bialskiego. Jednakże wraz ze spadkiem liczby przestępstw spadła także wykrywalność ich sprawców (por. tab. 15)

Tabela 15 Liczba przestępstw popełnianych oraz wskaźnik ich wykrywalności w Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego w latach 2015-2017

Jednostka terytorialna \ Rok		2015	2016	2017
Biała Podlaska	Przestępstwa	1246	1078	1095
	Wskaźnik wykrywalności [%]	73,4	86,3	87,6
Powiat bialski	Przestępstwa	1624	1455	1427
	Wskaźnik wykrywalności [%]	82,2	74,9	77,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Tabela 16 Podział przestępstw ujawnionych na terenie Białej Podlaskiej na tle powiatu bialskiego w podziale na kategorie w latach 2015-2017

Rodzaj przestępstwa		2015 r.		2016		2017
		Biała Podlaska	Powiat bialski	Biała Podlaska	Powiat bialski	Biała Podlaska	Powiat bialski
O charakterze kryminalnym	Ogółem	709	914	000	000	000	000
	Na tys. mieszk.	12,33	8,12	11,61	7,17	11,89	6,78
O charakterze gospodarczym	Ogółem	399	181	254	194	262	207
	Na tys. mieszk.	6,94	1,61	4,43	1,73	4,57	1,85
Drogowe	Ogółem	94	383	105	323	103	348
	Na tys. mieszk.	1,63	3,40	1,83	2,88	1,80	3,10
Przeciwko życiu i zdrowiu	Ogółem	26	39	29	50	49	43
	Na tys. mieszk.	0,45	0,35	0,51	0,45	0,85	0,38
Przeciwko mieniu	Ogółem	757	534	580	471	521	359
	Na tys. mieszk.	13,17	4,74	10,11	4,19	9,09	3,20
Przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania, wolności seksualnej i obyczajności	Ogółem	33	50	52	57	48	68
	Na tys. mieszk.	0,57	0,44	0,91	0,51	0,84	0,61
Przeciwko rodzinie i opiece	Ogółem	71	154	51	130	97	160
	Na tys. mieszk.	1,23	1,37	0,89	1,16	1,69	1,43
Bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji	Ogółem	-	-	000	000	000	369
	Na tys. mieszk.	-	-	2,06	1,97	3,11	3,29

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W analizowanym okresie zauważyć można następujące prawidłowości:

I. Zmiany liczby przestępstw dla Białej Podlaskiej są odmienne w różnych kategoriach, jednak w większości mają tendencję spadkową.

II. Struktura zmian dla całego powiatu bialskiego jest podobna do tej obserwowanej w Białej Podlaskiej jednak statystyka wskazuje na to, że w każdej kategorii liczba przestępstw spadła.

III. Największą dynamikę spadku obserwuje się w przestępstwach drogowych, natomiast największy, blisko dwukrotny wzrost liczby przestępstw notuje się kategorii przestępstw o charakterze gospodarczym.

IV. Biała Podlaska jest mniej bezpieczna niż przeciętna miejscowość na terenie powiatu bialskiego, gdyż na 1000 osób przypada tu przeciętnie około 7% przestępstw więcej niż na terenie powiatu.

Zagrożenia w komunikacji i ruchu drogowym

Ciągły wzrost natężenia ruchu drogowego na terenie miasta przyczynia się do wzrostu zagrożenia związanego z kolizjami i wypadkami. Do głównych ich przyczyn zaliczają się niedostosowanie prędkości do warunków ruchu oraz nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu. Na terenie miasta najbardziej niebezpiecznymi ulicami, na których dochodzi do największej liczby zdarzeń drogowych są ulice: Sidorska, Janowska i Narutowicza (por. tab. 17).

Tabela 17 Ulice na których najczęściej dochodziło do wypadków drogowych na terenie miasta Biała Podlaska w 2014 r.

Ulica	Ilość wypadków	Ilość osób rannych	Ilość osób zabitych
Sidorska	3	4	1
Xxxxxxxx	0	0	-
Xxxxxxxxxxx	3	2	1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Miejskiej Policji w Białej Podlaskiej

I.3.6. Stan prawny gruntów

I.3.6.1. Struktura własności

W strukturze własności w Białej Podlaskiej najwięcej zajmują grunty należące do osób fizycznych (patrz wyk. 10), które łącznie stanową 2973 ha (60% ogólnej powierzchni miasta). Wśród nich, obszary zabudowane i zurbanizowane obejmują 24%. Spośród terenów otwartych należących do osób fizycznych (grunty rolne, leśne, grunty pod wodami, nieużytki), największy procentowo udział obejmują grunty rolne (58%).

Właścicielem prawie 24% powierzchni miasta (1180 ha) jest miasto Biała Podlaska. W strukturze gruntów miejskich przeważają grunty zabudowane i zurbanizowane (78%), wśród których 40% to grunty pod drogami, 26% to inne grunty zabudowane i zurbanizowane

a zaledwie 3% to tereny mieszkaniowe. Tereny otwarte zajmują 22% powierzchni należących do miasta Biała Podlaska, wśród których ponad 85% stanowią grunty rolne.

Trzecią, największą grupę własności w mieście, stanowią grunty Skarbu Państwa (ponad 520 ha, około 11% powierzchni miasta), z których 48% to grunty zabudowane i zurbanizowane (obejmujące głównie drogi, inne tereny zabudowane, tereny przemysłowe oraz tereny kolejowe); 40% to grunty leśne i zakrzewione, wśród których blisko 80% to grunty Państwowego Gospodarstwa Leśnego; natomiast zaledwie 7% to użytki rolne (głównie grunty orne). Udział gruntów Skarbu Państwa w strukturze ogólnej zmniejsza się, głównie za sprawą przekazywania gruntów w użytkowanie wieczyste, przy czym powierzchnie gruntów leśnych nie ulegają zmianie.

Spółki prawa handlowego są właścicielami 149 ha gruntów, z czego 62% to grunty zurbanizowane i zabudowane oraz 36% to użytki rolne (głównie grunty orne). W rękach spółdzielni znajdują się zaledwie 60 ha gruntów, z czego 55 ha to tereny mieszkaniowe, natomiast w strukturze własnościowej terenów należących do kościołów i związków wyznaniowych (27 ha) ponad 88% stanowią grunty zabudowane i zurbanizowane. Grunty należące do pozostałych właścicieli stanowią procent marginalny (por. wyk. 12).

Wykres 15 Struktura własności gruntów w Białej Podlaskiej w 2017 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii

I.3.6.2. Sposoby użytkowania terenów

W strukturze użytkowania gruntów w mieście, dominują trzy kategorie - tereny zabudowane i zurbanizowane, tereny rolne oraz tereny zadrzewione i zakrzewione (wyk. 16). Grunty zabudowane i zurbanizowane zajmują 42% powierzchni miasta. Prawie identyczną powierzchnię stanowią także użytki rolne - 41,6%. Tereny uprawne rozciągają się głównie w północnej i północno-wschodniej części miasta. Prawie 25% użytków rolnych związana się z licznymi łąkami i pastwiskami trwałymi, które rozciągają się równoleżnikowo ze wschodu na zachód w centralnych rejonach miasta Biała Podlaska. Ich występowanie związane jest z rozległymi terenami dolin rzecznych Krzny oraz Klukówki. Grunty leśne zadrzewione i zakrzewione stanowią ponad 15% powierzchni miasta - blisko 620 ha, ich największe kompleksy rozciągają się we wschodniej oraz południowej części miasta.

Wykres 16 Struktura użytkowania gruntów w Białej Podlaskiej w 2017 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii

Wśród użytków rolnych znajdujących się na terenie miasta przeważający udział mają grunty orne stanowiące 67% wszystkich terenów wykorzystywanych na cele produkcji rolnej. Obszary zurbanizowane, w około 31% składają się z terenów zabudowy mieszkaniowej, podczas gdy tereny przemysłowe i inne tereny zabudowane zajmują około 23% powierzchni tej grupy, a drogi 19%. Kategoria gruntów pod wodami zdominowana jest przez wody rzek Krzna oraz Klukówka, obejmujące 0,4% powierzchni miasta. Wody stojące znajdują się głównie w północno-wschodnim fragmencie miasta i pełnią rolę stawów hodowlanych (por. tab. 17).

Tabela 18 Struktura użytkowania gruntów miasta Biała Podlaska w 2017 r.

Lp.	Rodzaj	Wyszczególnienie	Powierzchnia (ha)
1.	Użytki rolne	grunty orne	1366	2053
2.		sady	99
3.		łąki trwałe	435
4.		pastwiska trwałe	42
5.		grunty rolne zabudowane	82
6.		grunty pod stawami	16
7.		grunty po rowami	13
8.	Grunty leśne zadrzewione i zakrzewione	lasy	202	759
9.		grunty zadrzewione i zakrzewione	7
10.	Grunty zabudowane i zurbanizowane	tereny mieszkaniowe	638	2075
11.		tereny przemysłowe	77
12.		inne tereny zabudowane	410
13.		zurbanizowane tereny niezabudowane	100
14.		tereny rekreacyjno- wypoczynkowe	33

15.		drogi	395
16.		koleje	72
17.		użytki kopalne	3
18.		inne	347
19.	Grunty pod wodami	wody płynące	21	22
20.		wody stojące	1
21.	Nieużytki i tereny różne		31

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii

I.4. Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego

I.4.1. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego

I.4.1.1. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia

Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego Biała Podlaska położona jest na pograniczu dwóch jednostek o odmiennej historii geologicznej, warunkach geomorfologicznych i siedliskowych. Północna część miasta leży w obrębie megaregionu Pozaalpejska Europa Środkowa (3), prowincji Niż Środkowoeuropejski (31), podprowincji Niziny Środkowopolskie (318), makroregionu Nizina Południowopodlaska (318.9), mezoregionu Równina Łukowska (318.96). Część południowa leży natomiast w obrębie megaregionu Niż Wschodnioeuropejski (8), prowincji Niż Wschodniobałtycko-białoruski (84), podprowincji Polesie (845), makroregionu Polesie Zachodnie (845.1), mezoregionu Zaklęsłość Łomaska (845.11). Granica między jednostkami przebiega przez obszar miasta równoleżnikowo, dzieląc go na dwie, niemal równe części.

Równina Łukowska stanowi płaski, piaszczysty obszar, nachylony w kierunku południowo- wschodnim, o powierzchni 2570 km2 i wysokościach bezwzględnych wahających się od 140 do 170 m n.p.m. Występują tu głównie mało urodzajne, piaszczyste gleby bielicoziemne, wykształcone na osadach związanych z odpływem wód lodowcowo-rzecznych zlodowacenia warciańskiego. Zaklęsłość Łomaska rozciąga się na południe od dolnego biegu rzeki Krzny, obejmując obszar około 800 km2. Stanowi równinę sandrową, przeważnie piaszczystą, zabagnioną i zatorfioną.

Obecne ukształtowanie powierzchni terenu jest rezultatem nakładających się na siebie procesów rzeźbotwórczych trwających w kolejnych okresach geologicznych. Cały teren, ze względu na budowę geologiczną, obniża się nieznacznie ku północnemu wschodowi, w kierunku rzeki Bug. Rzeźba terenu jest w większości równinna, urozmaicona przez doliny rzek: Krzny, Klukówki i Rudki. Teren poza dolinami rzecznymi stanowią równiny sandrowe i wodnolodowcowe. Najniższe wysokości bezwzględne notuje się w dnie doliny Krzny tuż przy wschodniej granicy miasta, najwyższe zaś w rejonie osiedla Za Torami oraz w północno-zachodniej części miasta. Równiny sandrowe urozmaicone są przez pagórkowate wzniesienia morenowe, pierwsze z nich rozciąga się na wschód od ulicy Janowskiej w kierunku osiedla Sielczyk, drugie zaś znajduje się w południowo-zachodniej części miasta, szczególnie zaznaczając się w krajobrazie na wschód od ulicy Dalekiej. Nachylenie zboczy wzniesień morenowych waha się od 2 do 8%.

Dolina Krzny w granicach miasta osiąga szerokość od 500 do 800 m. Jej dno jest płaskie, miejscami podmokłe, z zachowanymi starorzeczami, które są pozostałością naturalnego, meandrującego biegu rzeki, sprzed regulacji przeprowadzonej w 1937 roku. Zbocza doliny są wyraźnie zaznaczone, miejscami mają charakter krawędzi. Znaczną szerokość, dochodzącą do 600 m osiąga również dolina Rudki, prawobrzeżnego dopływu Krzny. Dolina Klukówki, lewobrzeżnego dopływu Krzny, jest węższa, osiąga szerokość 100 - 600 m. Jej dno jest w większości płaskie i podmokłe, a zbocza wyraźnie zaznaczone.

I.4.1.2. Budowa geologiczna

Najstarsze skały udokumentowane wierceniem na terenie Białej Podlaskiej pochodzą z proterozoiku. Na nich zalegają kolejno: iłowce i piaskowce kambru; dolomity, wapienie, iłowce i margle ordowiku; iłowce syluru; wapienie, iłowce i piaskowce jury. Kolejną warstwę stanowią utwory kredy górnej (mastrycht dolny), w postaci facji kredy piszącej i opok marglistych. Głębokość ich zalegania jest zróżnicowana i waha się od 61,7 do 80,2 m n.p.m., na części terenu występują bezpośrednio pod osadami czwartorzędowymi.

Osady paleogenu, w postaci piasków glaukonitowych, powstałych po górnoeoceńskiej transgresji morskiej, nie tworzą zwartej pokrywy. Ich występowanie zostało stwierdzone między innymi w otworze wiertniczym na terenie osiedla Sielczyk, gdzie zalegają na głębokości pomiędzy 82,5 a 89,0 m n.p.m. Na przedmiotowym obszarze nie stwierdzono występowania osadów neogenu, jak również osadów starszego plejstocenu, usuniętych (miejscami wraz ze starszymi osadami, aż do kredy górnej) na skutek intensywnej erozji panującej na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu oraz w starszym plejstocenie.

Najstarsze utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady wodnolodowcowe, zastoiskowe, jeziorne i lodowcowe zlodowaceń południowopolskich. Wśród nich wyróżnić można piaski, mułki, iły i żwiry wodnolodowcowe, miejscami jeziorno-lodowcowe zlodowacenia Nidy, o miąższości dochodzącej do około 30 m (w rejonie Sielczyka - około 11 m), następnie gliny zwałowe Zlodowacenia Sanu 1, w postaci mułków piaszczystych, osiągające w rejonie Xxxxxx Xxxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxxx 00 m, a także torfy i mułki jeziorne interglacjału ferdynandowskiego, w postaci mułków piaszczystych, występujące na terenie osiedla Sielczyk na głębokości 100,0-109,7 m n.p.m. Zlodowacenie Sanu 2 reprezentowane jest przez mułki, iły i piaski zastoiskowe, udokumentowane w wierceniach na osiedlach Sielczyk (na głębokości 112,0-122,5 m n.p.m.) i Sidorki (115,0-130,0 m n.p.m.). Następujący po nim interglacjał mazowiecki w rejonie Białej Podlaskiej reprezentują różnorodne osady w postaci torfów, torfów złupkowaconych, łupków bitumicznych, mułków, mułków węglanowych i mułków ilastych, powstałe w obrębie kopalnego zbiornika jeziornego, o miąższości około 5-10 m. Osady zlodowacenia Odry stanowią początkowo jeziorne osady węglanowe, a wśród nich gytie i mułki, przechodzące następnie w iły zastoiskowe. W rejonie Białej Podlaskiej mają one niewielką miąższość, wynoszącą 1-5 m. Kolejnymi utworami z okresu tego zlodowacenia są gliny zwałowe, które na osiedlu Sielczyk zalegają na głębokości 6,0-7,5 m. Ponad nimi (na głębokości 3,0-4,8 m) znajdują się osady akumulacji szczelinowej, w postaci żwirów skandynawskich, powstałe w szczelinach topniejącego lądolodu.

Powierzchniowa budowa geologiczna jest stosunkowo mało zróżnicowana. Tereny wysoczyznowe, położone poza dolinami rzecznymi, budują w większości piaski i piaski ze żwirami wodnolodowcowe zlodowacenia Odry. Jedynie fragmentarycznie występują tu piaski ze żwirami i gliny zwałowe akumulacji szczelinowej z okresu tego samego zlodowacenia. Stwierdzono je na osiedlach Sielczyk, Akademicka, Słoneczne Wzgórze oraz Północna i Rataja. Na terenie Kolonii Francuskiej występują natomiast gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Dna dolin rzecznych wyściełają torfy niskie na piaskach i mułkach rzecznych teras zalewowych 0,5-1,0 m n.p. rzeki. Poziomy terasowe w dolinach budują natomiast piaski i mułki rzeczne teras zalewowych 0,5-1,0 m n.p. rzeki, a w dolinie Krzny dodatkowo piaski i mułki rzeczne teras nadzalewowych 2,0-4,0 m n.p. rzeki. Suche doliny, uchodzące do doliny Krzny, wypełniają namuły oraz piaski den dolinnych i zagłębień bezodpływowych.

I.4.1.3. Warunki glebowe

Użytki rolne stanowią około 44,3% obszaru Białej Podlaskiej. Łącznie zajmują powierzchnię 2 190 ha, z czego 1 633 ha stanowią grunty orne. Z uwagi na wysoki poziom urbanizacji terenu naturalna pokrywa glebowa występuje głównie na obrzeżach miasta, a także w dolinach rzecznych. Przeważają gleby o niskiej przydatności rolniczej. Najlepsze gleby,

należące do klasy III, zajmują około 4% powierzchni miasta i występują w dolinie Krzny oraz fragmentarycznie w północnej części miasta. Najliczniej występują natomiast gleby klasy V, które zajmują około 21% powierzchni terenu. Skałę macierzystą dla gleb przedmiotowego obszaru stanowią utwory wodnolodowcowe - piaski, gliny i pyły. Pod względem typologicznym przeważają gleby bielicowe, wytworzone z piasków drobnych i średnich. Najwyższą przydatnością rolniczą charakteryzują się gleby III i IV klasy bonitacyjnej, wytworzone z piasków gliniastych lub pyłów, występujące w północnej części miasta, zaliczone do kompleksu żytniego bardzo dobrego. W południowej części miasta występują natomiast grunty zaliczane w większości do kompleksu żytniego słabego i żytnio-łubinowego, ze względu na występujące okresowo zbyt duże przesuszenie, co obniża ich przydatność rolniczą. W dolinach rzecznych występują gleby charakteryzujące się okresowo zbyt dużym uwilgotnieniem, zaliczane do użytków zielonych słabych ich bardzo słabych. Są to głównie gleby organiczne mułowo-torfowe, torfowe, murszowe oraz czarne ziemie.

I.4.1.4. Zasoby wodne Wody powierzchniowe

Pod względem hydrograficznym obszar Białej Podlaskiej należy do zlewni: pierwszego rzędu Wisły, drugiego rzędu Narwi, trzeciego rzędu Bugu oraz czwartego rzędu Krzny. Lokalne działy wodne rozgraniczają zlewnie rzek Krzny, Klukówki i Rudki oraz przebiegających poza granicami miasta, mniejszych cieków - Dopływu z Woskrzenic Dużych, Dopływu spod Grabanowa-Kolonii i Dopływu spod Zaberbecza.

Rzeki przedmiotowego obszaru charakteryzują się reżimem umiarkowanym z wezbraniem wiosennym oraz zasilaniem gruntowo-deszczowo-śnieżnym, zasilanie podziemne nieznacznie przeważa nad łącznym zasilaniem deszczowo-śnieżnym. Najwyższe przepływy notuje się w okresie wiosennym.

Największą rzeką przedmiotowego obszaru jest Krzna, będąca lewobrzeżnym dopływem Bugu, o łącznej długości 119,9 km (w granicach miasta - 8,8 km). Swój początek bierze w środkowej części Niziny Południowopodlaskiej, uchodzi do Bugu w miejscowości Neple. Krzna przecina centralną część miasta, płynąc w kierunku wschodnim. Jej przebieg, do ujścia Klukówki, jest zbliżony do równoleżnikowego, następnie zmienia kierunek na południowo-wschodni, by po przyjęciu wód Rudki, już poza granicami miasta, powrócić do równoleżnikowego. Dolina Krzny osiąga znaczną szerokość, dochodzącą miejscami do 800 m, jej dno jest podmokłe, w wielu miejscach zabagnione. Rzeka na całej długości jest uregulowana. W granicach Białej Podlaskiej regulacja została przeprowadzona przed II wojną światową, pozostałością po naturalnym przebiegu rzeki są liczne, nadal dobrze zachowane i wypełnione wodą, starorzecza. Współczesne koryto ma szerokość 16-18 m, podłużny spadek wynosi około 0,3‰. Według pomiarów na wodowskazie w Białej Podlaskiej, średni roczny przepływ (SQ) rzeki wynosi 4,52 m3/s, średnia z najmniejszych przepływów rocznych (NQ) z wielolecia (SNQ) wynosi 1,18 m3/s. Krzna stanowi znaczące źródło zagrożenia powodziowego, jak również istotną barierę w rozwoju przestrzennym miasta.

W wschodniej części miasta do Krzny uchodzi Klukówka, będąca jej największym lewostronnym dopływem. Łączna długość rzeki wynosi 34,4 km (w granicach Białej Podlaskiej - 2,6 km, dodatkowo na długości 1,2 km stanowi granicę miasta), jej źródła znajdują się w miejscowości Bachorza, w gminie Huszlew. W rejonie ujścia wody rzeki są spiętrzone na wysokość około 1,5 m w celu doprowadzenia wody do stawów rybnych, znajdujących się około 1,5 km w górę rzeki. Stawy te, o łącznej powierzchni około 36 ha, stanowią największe zbiorniki wodne na terenie Białej Podlaskiej. Dolina Klukówki osiąga szerokość dochodzącą do 600 m, jej dno jest podmokłe. Rzeka jest uregulowana, prace regulacyjne zostały wykonane w latach 1971-1972. Według pomiarów na wodowskazie przy ujściu rzeki do Krzny, średni roczny przepływ (SQ) rzeki wynosi 1,06 m3/s, średnia z największych przepływów rocznych (WQ) z wielolecia (SWQ) wynosi 10,10 m3/s.

Około 2,6 km w dół rzeki od ujścia Klukówki do Krzny uchodzi prawostronny dopływ, Rudka. Łączna długość rzeki wynosi 28,6 km, na długości około 3 km przebiega wzdłuż południowo- wschodniej granicy Białej Podlaskiej. Swój początek bierze w okolicach miejscowości Żelizna w gminie Komarówka Podlaska. W sąsiedztwie miasta płynie w większości naturalnym, meandrującym korytem, jedynie poniżej mostu kolejowego dokonano w latach 1964-1956 jej częściowej regulacji. Średni spadek podłużny rzeki wynosi około 0,45‰. Dno doliny jest silnie podmokłe. Rudka jest odbiornikiem wód opadowych z terenu lotniska w Białej Podlaskiej. Według pomiarów na wodowskazie zlokalizowanym przy ujściu rzeki do Krzny, średni roczny przepływ (SQ) rzeki wynosi 0,65 m3/s, średnia z najmniejszych przepływów rocznych (NQ) z wielolecia wynosi 0,066 m3/s.

Uzupełnienie naturalnej sieci wód powierzchniowych stanowią na terenie miasta sztuczne rowy melioracyjne, zbiorniki wodne i stawy hodowlane.

Lokalne warunki hipsometryczne i geologiczne, przede wszystkim występowanie w podłożu utworów nieprzepuszczalnych, spowodowały, że na terenie miasta znajdują się liczne, niewielkie, izolowanie zagłębienia bezodpływowe - chłonne. W południowo-wschodniej części miasta, w strefie działu wodnego rozgraniczającego zlewnie Krzny i Rudki znajdują się dwa obszary bezodpływowe – ewapotranspiracyjne. Większy z nich położony jest na skraju terenów zabudowanych miasta.

Zasoby wodne na tym obszarze administrowane są przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w Lublinie.

Wody podziemne

Wody podziemne występują w trzech piętrach wodonośnych: jurajskim, trzeciorzędowym i czwartorzędowym. Piętro czwartorzędowe tworzą dwa poziomy wodonośne: przypowierzchniowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy występuje w osadach piaszczysto-żwirowych, jego miąższość waha się od 2,5 do 23,7 m. Poziom podglinowy zalega na głębokości od 44 do 52 m w osadach piaszczystych drobno- i średnio-ziarnistych, charakteryzuje się dużymi zasobami wodnymi i miąższością (osiągającą 27-55 m).

Piętro czwartorzędowe posiada dobry kontakt hydrauliczny z zalegającym głębiej piętrem trzeciorzędowym, głównie wzdłuż krawędzi pogrzebanych dolin plejstoceńskich. Piętro trzeciorzędowe występuje na głębokości dochodzącej w rejonie Xxxxxx Xxxxxxxxxx xx 00 m, w osadach piaszczysto-żwirowych, zalegających bezpośrednio pod glinami zwałowymi. Stanowi główny poziom użytkowy na terenie miasta.

Piętro jurajskie ma lokalne znaczenie użytkowe ze względu na znaczną głębokość zalegania (ponad 350 m), co pociąga za sobą wysokie koszty budowy studni. Ujmowana woda ma temperaturę około 15oC.9 W studniach miejskich ujęć na terenie Białej Podlaskiej zwierciadło wód jurajskich ma charakter napięty, stabilizuje się na wysokości 140-143 m n.p.m. W wyniku eksploatacji zasobów wodnych wynoszącej 100-140 m3/h powstała depresja sięgająca 30-40 m.10

Zaopatrzenie miejskiej sieci wodociągowej odbywa się za pośrednictwem trzech ujęć wód podziemnych, eksploatowanych przez Bialskie Wodociągi i Kanalizację „Wod-Kan” Sp. z o.o. Ujęcie przy ulicy Narutowicza wykorzystuje 9 studni ujmujących wody z warstw trzecio - czwartorzędowych o głębokości w przedziale 60 - 65 m p.p.t. i wydajności od 40 do 80 m3/h oraz jedną studnię ujmującą wodę z warstwy jurajskiej z głębokości 484 m p.p.t. i wydajności 150 m3/h. Maksymalny strumień wody pobierany z ujęć przy ul. Narutowicza wynosi 8 4000 m3/dobę. Ujęcie przy ulicy Sitnickiej wykorzystuje 4 studnie trzeciorzędowo- czwartorzędowe o głębokości od 81 do 83 m p.p.t. i wydajności ok. 25 - 50 m3/h oraz jedną

9 Chwistek M. i in., 2011, Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski 1:50 000, Arkusz Biała Podlaska (568), Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

10 Paszczyk J., Komentarz do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000, arkusz N-34-143-C Biała Podlaska, Uniwersytet Xxxxx Xxxxx-Xxxxxxxxxxxx.

studnię jurajską o głębokości 470 m p.p.t. i wydajności 106 m3/h. Maksymalny strumień wody wynosi 5 444 m3/dobę. Maksymalny strumień wody pobierany z ujęcia przy ul. Sidorskiej wynosi 600 m3/dobę.11

Poza wymienionymi ujęciami eksploatowanymi przez BWiK „Wod-kan” na terenie Białej Podlaskiej znajduje się szereg innych ujęć wód poziemnych, wykorzystywanych głównie na potrzeby przemysłowe (tab. 19).

Tabela 19 Ujęcia wód podziemnych na terenie Białej Podlaskiej

Działka	Identyfikator ujęcia	Nazwa otworu
3-36.2059/4	03_00027	ujęcie Xxxxx Xxxxxxxx
0-00.000/0	03_00056	ujęcie własne ZPC nr 2
2-2.1845	03_00057	2 studnie głębinowe SM Biała Podlaska
3-25.1870/11	03_00292	ujęcie własne
1-5.2155	03_00444	ujęcie Xxxxxxxxxxx 00X
1-20.227/1	03_00445	ujęcie wody Sitnicka 103-105
1-7.2493/1	03_00454	ujęcie wody
3-24.1858/47	03_00455	ujęcie własne
1-39.2959/1	03_00456	ujęcie własne
3-29.1787/64	03_00458	ujęcie wody NORENCO
2-4.781/1	03_00460	studnia
4-16.257/19	03_00465	ujęcie wody
2-2.768/5	03_00469	ujęcie własne
6-5.515/1	03_00477	ujęcie WMB Sielczyk
3-7.78	03_00504	ujęcie wody pieczarkarni
1-39.2956	03_00515	ujęcie wody Woroniec
6-5.512/3	03_00518	ujęcie własne
3-30.1991/4	03_00524	ujęcie wody xx. Xxxxxxxx 00
3-16.994/10	03_00525	ujęcie wody xx. Xxxxxxx 00
1-13.1399/20	03_00537	ujęcie własne
3-35.1817	03_00552	ujęcie Sidorska
3-39.2108/41	03_00946	ujęcie Sidorki k-6046
3-36.2044/52	03_20048	ujęcie wody Sidorska (na potrzeby pływalni)
2-24.387/88	03_20051	ujęcie własne
3-29.1787/84	03_20053	ujęcie własne
3-9.503	5682002	Biała Podlaska-1 (mineralne)

Źródło: opracowanie własne na podstawie xxxx://xxxxxx.xxx.xxx.xx/XXXx0/

Miasto Biała Podlaska położone jest w całości w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 224 „Subzbiornik Podlasie”. Zbiornik ten zalega w utworach

11 xxxx://xxx.xxxxxxxxxx.xx/xxxxxx zaopatrzenia w wode/2.html

neogenu i paleogenu, ma charakter porowy, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 15 tys. m3/dobę, moduł zasobowy 0,17 dm3/s·km2.12

I.4.1.5. Warunki klimatyczne

Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice rolniczo-klimatyczne R. Gumińskiego Biała Podlaska należy do strefy klimatu równin podlaskich (IX), natomiast według regionalizacji klimatycznej Lubelszczyzny W. A. Xxxxxxxxxxxx (1975) do Bialsko-Łukowskiej dziedziny klimatycznej.

Warunki pogodowe w zdecydowanej większości kształtowane są przez masy powietrza polarnego - morskiego i kontynentalnego. Wyraźnie zaznacza się, charakterystyczny dla wschodniej Polski, wpływ klimatu kontynentalnego, który przejawia się większymi rocznymi amplitudami temperatur (wynoszącymi około 22°C), krótszym okresem wegetacyjnym, czy skróceniem przejściowych pór roku w stosunku do centralnych dzielnic kraju.

Średnia temperatura roczna na tym obszarze wynosi około 7,2°C, najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia temperatura od 17,0 do 18,0°C), zaś najchłodniejszym - styczeń (średnia temperatura od -3,0 do -4,0°C). Zima trwa tu około 78 dni, wiosna - 52, lato - 96, a jesień - 64 dni. Okres wegetacyjny trwa przeciętnie 210 - 220 dni (od pierwszej dekady kwietnia do końca października), liczba dni z przymrozkami przekracza 45.

W ciągu roku spada przeciętnie 567 mm deszczu, najmniejsze opady notuje się w styczniu i lutym (20-30 mm), największe w lipcu i sierpniu (70-90 mm). Przeważają opady w półroczu letnim (przeciętnie 368 mm - 64,9% sumy rocznej). Udział opadów stałych nie przekracza 17%, pokrywa śnieżna zalega średnio przez 70-75 dni.

Na całym obszarze dominują wiatry z sektora zachodniego, południowo-wschodniego i północnego. Średnia prędkość wiatru wynosi około 3,5 m/s.

I.4.1.6. Surowce mineralne

Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na terenie Białej Podlaskiej znajdują się 4 udokumentowane złoża kruszyw naturalnych: „Biała Podlaska”, „Pieńki”, „Sielczyk I” i „Sielczyk II”. Złoża te w całości zalegają w granicach miasta. Znaczenie gospodarcze posiada aktualnie tylko złoże „Biała Podlaska”. W przeszłości prowadzone było również wydobycie ze złóż „Pieńki” i „Sielczyk I”, których eksploatacja została zaniechana, a także ze złóż „Sielczyk” i „Wólka Xxxxxxxxx”, które jednak zostały już skreślone z bilansu złóż ze względu na całkowite wyczerpanie zasobów (tab. 20).

Złoże piasków budowlanych „Biała Podlaska” eksploatowane jest od 2009 roku metodą odkrywkową, w systemie ścianowym. Koncesję na wydobycie, wydaną przez Prezydenta Miasta Biała Podlaska (numer decyzji GK.AT.VI-7522-4/09), posiada Przedsiębiorstwo Transportowo-Usługowe Xxxxx Xxxxxx. Dla złoża ustanowiony został teren i obszar górniczy. Roczna wielkość wydobycia nie przekracza 20 000 m3.

Złoże piasków budowlanych „Sielczyk I” eksploatowane było metodą odkrywkową w systemie ścianowym. Ostatnim użytkownikiem złoża było P.U.P.H. „DROG - BUD” Xxxxxxxx Xxxxxxxxxx. Obecnie teren podlega rekultywacji w kierunku rolniczo-wodnym. Złoże

„Sielczyk” było eksploatowane do 2002 roku metodą odkrywkową w systemie ścianowym. Zostało skreślone z bilansu z końcem 2012 roku. Ostatnim użytkownikiem złoża była firma

„Kruszywa Naturalne” Xxxxxx Xxxxxxxxxx. W przypadku złoża „Wólka Plebańska II” eksploatację zakończono w 2005 roku, natomiast skreślenie z bilansu nastąpiło z końcem 2016 roku. Ostatnim użytkownikiem złoża był xxx Xxxxxx Xxxxxxx.13

12 Kazimierski B., Herbich P., 2007, Subregion Bugu nizinny [w:] Hydrologia regionalna Polski, T. 1 - Wody Słodkie, Xxxxxxxxx B., Xxxxxxxx A. (red.), Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

13 xxxx://xxxxxxxxx.xxx.xxx.xx/xxxxx-xxx/xxxxx/xxxxx/xxxxxxxxxxxx.xxx

Tabela 10 Charakterystyka złóż na terenie Białej Podlaskiej

Nazwa złoża	Rodzaj kopaliny	Powierzchnia (ha)	Forma złoża	Zasoby bilansowe (tys. t)	Stan zagospodarowania
Biała Podlaska	kruszywa naturalne - piaski budowlane	1,91	pokładowa	247,71	złoże zagospodarowane
Pieńki	kruszywa naturalne	0,47	pokładowa	52,27	eksploatacja zaniechana
Sielczyk	kruszywa naturalne	1,48	pokładowa	0,00	złoże skreślone z bilansu zasobów
Sielczyk I	kruszywa naturalne - piaski budowlane	2,00	pokładowa	169,75	złoże rozpoznane szczegółowo, eksploatacja zaniechana
Sielczyk II	kruszywa naturalne - mieszanki żwirowo- piaskowe (pospółka)	2,00	pokładowa	95,52	złoże rozpoznane szczegółowo
Wólka Plebańska II	kruszywa naturalne	5,45	pokładowa	0,00	złoże skreślone z bilansu zasobów

Źródło: opracowanie własne na podstawie xxxx://xxxxxxxxx.xxx.xxx.xx/xxxxx- web/pages/zloza/wyszukiwanie.jsf

I.4.1.6.1. Tereny i obszary górnicze

W granicach Białej Podlaskiej znajduje się obszar i teren górniczy „Biała Podlaska”, ustanowione decyzją Prezydenta Miasta Biała Podlaska nr GK.AT.VI-7522-4/09 z dnia 15 czerwca 2009 r. Obszar i teren górniczy zlokalizowany jest w północno-wschodniej części miasta, wokół złoża piasków budowlanych „Biała Podlaska” i obejmują fragmenty działek ewidencyjnych nr 140, 141/1, 142/1, 143/3 (obręb 6 według podziału geodezyjnego miasta Biała Podlaska), o powierzchni 19 120,5 m2. Działalność wydobywczą prowadzi Przedsiębiorstwo Transportowo-Usługowe Xxxxx Xxxxxx z siedzibą w Ossówce.

Obszar górniczy dla złoża „Sielczyk” został natomiast zniesiony decyzją Marszałka Województwa Lubelskiego nr Z1: FB.7422.28.2012.TOL z dnia 20 listopada 2012 r. w związku z zakończeniem eksploatacji spowodowanej wyczerpaniem zasobów i skreśleniem złoża z bilansu.

I.4.1.7. Świat flory i fauny

Środowisko przyrodnicze Białej Podlaskiej charakteryzuje się stosunkowo dużym zróżnicowaniem, związanym z różnym poziomem urbanizacji poszczególnych terenów, a co za tym idzie, różnym stopniem przekształcenia środowiska. Szczególną rolę w systemie przyrodniczym miasta odgrywają doliny rzeczne, stanowiące ponadlokalne korytarze ekologiczne, łączące obszary o wysokich walorach przyrodniczych, umożliwiające swobodną migrację organizmów. Według koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-Polska dolina Krzny stanowi korytarz ekologiczny 47k. Północno-wschodnia część miasta położona jest natomiast w zasięgu korytarza ekologicznego Polesie - Przełom Bugu (GKW-3), stanowiącego część Korytarza Wschodniego (KW) o znaczeniu europejskim.

Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski obszar Białej Podlaskiej położony jest w obrębie IV Krainy Mazowiecko-Podlaskiej, na pograniczu dwóch mezoregionów - część północna miasta należy do Mezoregionu Wysoczyzny Siedleckiej (IV.15), część południowa

zaś do Mezoregionu Zaklęsłości Łomaskiej (IV.17).14 Zgodnie z podziałem geobotanicznym Polski J.M. Matuszkiewicza, obszar objęty opracowaniem przynależy do Krainy Południowomazowiecko-Podlaskiej, Podkrainy Południowopodlaskiej oraz do 2 jednostek niższego rzędu, których granicą, podobnie jak w przypadku uprzednio przytoczonej regionalizacji, jest rzeka Krzna - część północna miasta należy do Okręgu Wysoczyzny Siedleckiej i Podokręgu Konstantynowskiego, a część południowa do Okręgu Polesia Podlaskiego i Podokręgu Łomaskiego.15 Potencjalną roślinność naturalną większości terenów wysoczyznowych stanowi grąd subkontynentalny, odmiana środkowopolska, seria uboga, w północnej części miasta - grąd subkontynentalny, odmiana środkowopolska, seria żyzna, na osiedlu Sielczyk - świetlista dąbrowa, postać niżowa, zaś na osiedlu Białka - kontynentalne bory mieszane sosnowo-dębowe. W dolinach rzecznych jest to natomiast niżowy łęg jesionowo-olszowy.16

Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym należą zbiorowiska leśne. Na terenie Białej Podlaskiej zajmują powierzchnię 592,91 ha, z czego 177,91 ha stanowią lasy Skarbu Państwa, pozostające w zarządzie Nadleśnictwa Biała Podlaska, Leśnictwo Grabarka. Pozostałe lasy są własnością prywatną. Lasy prywatne znajdują się we wschodniej i południowo-wschodniej części miasta. Poziom lesistości miasta wynosi 12%. Największe połacie leśne znajdują się wokół lotniska, są to kompleksy leśne Kołychawa i Szumowa Góra. Pełnią one funkcję ochronną ze względu na szczególne znacznie dla obronności i bezpieczeństwa państwa.17 Stanowią także istotną barierę ograniczającą rozprzestrzenianie się hałasu od lotniska. Lasy znajdują się również na terenach przylegających do granic administracyjnych miasta, na osiedlach Słoneczne Wzgórze, Pieńki, Sielczyk i Białka, mając swoje przedłużenie na terenie gminy Biała Podlaska. W większości nie tworzą zwartych kompleksów, a szachownicę gruntów leśnych i rolnych. Najczęściej spotykanymi typami siedliskowymi lasu są bór mieszany świeży i las mieszany świeży, rzadziej występują bór świeży i las mieszany wilgotny. W dolinie rzeki Rudki występuje natomiast ols. Gatunkiem panującym jest sosna, co jest związane z występowaniem ubogich siedlisk piaszczystych. Jedynie w dolinie Rudki dominuje olsza. W runie wydzielenia leśnego 5Ah leśnictwa Grabarka stwierdzono występowanie drobnych płatów objętego częściową ochroną chrobotka - rodzaj Cladonia sp.18

Głównym zagrożeniem dla lasów przedmiotowego obszaru jest bliskość miasta i wynikająca z niej intensywna penetracja przez ludzi. Prowadzi to do częstych przypadków nielegalnego składowania śmieci przez okolicznych mieszkańców oraz zaśmiecania przez turystów, płoszenia zwierzyny, niszczenia drzew i roślin, kradzieży drewna i sadzonek, kłusownictwa i podpaleń. Lasy są także niszczone przez szkodniki (zwalczaniem których aktywnie zajmuje się Nadleśnictwo), oraz klęski żywiołowe - wichury i podtopienia. W ostatnich latach obserwowana jest ponadto wzmożona aktywność bobrów, które uszkadzają drzewostany w sąsiedztwie rowów i cieków wodnych, poprzez zgryzanie, ścinanie i korowanie drzew, zgryzanie sadzonek na uprawach oraz podtapianie drzewostanów.19

Spośród dolin rzecznych przedmiotowego obszaru największe walory przyrodnicze posiada dolina Rudki, w której zachowały się lasy łęgowe z olszą, stanowiące naturalne zbiorowiska roślinne dolin rzecznych. W pozostałych dolinach, Krzny i Klukówki, występują znacznie uboższe siedliska łąkowe - grądowe, łęgowe, bagienne i pobagienne. Elementem podnoszącym ich walory ekologiczne są zbiorowiska szuwarowe, występujące w obrębie

14 Zielony R. Kliczkowska X., 2012, Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa

15 Xxxxxxxxxxxxx J. M., 2008, Regionalizacja geobotaniczna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa

16 Xxxxxxxxxxxxx J. M., 2008, Potencjalna roślinność naturalna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa

17 Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Biała Podlaska, sporządzony na okres od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2023 r. na podstawie stanu lasu w dniu 1 stycznia 2014 r., obręby: Biała, Kijowiec, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie, Lublin

18 xxxxx://xxx.xxx.xxxx.xxx.xx/xxxxxx/xxxx

19 Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Biała Podlaska na okres 1.01.2014 - 31.12.2023 r., Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie, Lublin

starorzeczy i mis wytopiskowych. Stosunkowo ubogie pod względem przyrodniczym są także tereny rolne. Ich walory podnoszą zadrzewienia śródpolne, niewielkie zbiorniki wodne, występujące wśród użytków rolnych, a także zieleń wzdłuż rowów, cieków i dróg.

Najmniejszą wartością przyrodniczą cechują się tereny zurbanizowane. Ich wartość przyrodniczą podnosi zieleń przydomowa i urządzona, zieleń na terenach cmentarzy (zajmujących około 2,40 ha) i ogrodów działkowych (około 40,8 ha), a także zieleń nieurządzona, występująca na terenach niezagospodarowanych. Wśród terenów zieleni urządzonej największe znaczenie ekologiczne posiadają:

• Park Radziwiłłowski o powierzchni 11,1 ha, z drzewostanem liczącym 29 gatunków, w tym 4 drzewa uznane za pomniki przyrody,

• Park „Zofii Las” założony w 1935 roku, o powierzchni 3,3 ha, z drzewostanem dębowym.

Świat zwierzęcy Białej Podlaskiej nie został dotychczas szczegółowo rozpoznany. Można jednak stwierdzić, że zróżnicowanie siedliskowe miasta pociąga za sobą zróżnicowanie faunistyczne. Tereny leśne oraz z nimi sąsiadujące są miejscem bytowania ssaków, takich jak jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny leśne, borsuki, jeże pospolite, kamionki, łasice, tchórze, myszy leśne, zające i wiewiórki, a także ptaków - kawek, wron, kruków, sów oraz dzięciołów. Tereny otwarte na obrzeżach miasta zamieszkiwane są przez organizmy typowe dla obszarów wiejskich - gryzonie polne, bażanty, kuropatwy, pliszki, jastrzębie, myszołowy, pustułki. Budynki i budowle w centrum miasta licznie zamieszkują: oknówka, kawka, jeżyk, wróbel, gołąb synogarlica turecka, pustułka. Parki i cmentarze zamieszkiwane są przez sroki, wrony siwe, kosy, modraszki zwyczajne (sikora modra), szpaki, gawrony i puszczyki, stanowią też dogodne siedlisko dla ssaków, płazów, motyli, chrząszczy i innych grup bezkręgowców. Rzeki, zbiorniki wodne i tereny w ich pobliżu zamieszkują łabędzie nieme, zimorodki, łyski i różne gatunki kaczek.

I.4.2. Zagrożenia środowiska przyrodniczego

I.4.2.1. Xxxx czystości wód

Wody powierzchniowe na terenie Białej Podlaskiej badane są w ramach monitoringu rzek i zbiorników zaporowych, prowadzonego, zgodnie z art. 155a ustawy Prawo wodne, przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Badania obejmują trzy główne rzeki przepływające przez miasto, prowadzone są w ramach czterech jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) przy czym badania poszczególnych parametrów, w poszczególnych punktach pomiarowych nie są prowadzone w każdym roku, w związku z czym dostępne dane pochodzą w większości z roku 2014, a niekiedy z lat wcześniejszych:

• Krzna od Krzny Południowej do Klukówki (PLRW200024266459), naturalna część wód, punkt pomiarowo-kontrolny Krzna - Sławacinek Stary, klasa elementów biologicznych II - stan dobry, klasa elementów hydromorfologicznych I - stan bardzo dobry, klasa elementów fizykochemicznych - poniżej stanu dobrego, stan ekologiczny

- umiarkowany;

• Krzna od Klukówki do ujścia (PLRW200024266499), naturalna część wód, punkt pomiarowo-kontrolny Krzna - Neple, klasa elementów biologicznych III - stan umiarkowany, klasa elementów hydromorfologicznych I - stan bardzo dobry, klasa elementów fizykochemicznych - poniżej stanu dobrego, stan chemiczny - dobry, stan ekologiczny - umiarkowany;

• Klukówka od dopływu spod Walimia do ujścia (PLRW200019266469), naturalna część wód, punkt pomiarowo-kontrolny Klukówka - Cicibór, klasa elementów biologicznych V - stan zły, klasa elementów hydromorfologicznych I - stan bardzo

dobry, klasa elementów fizykochemicznych - poniżej stanu dobrego, stan ekologiczny

- zły;

• Rudka (XXXX0000000000000), naturalna część wód, punkt pomiarowo-kontrolny Rudka - Wólka Plebańska, klasa elementów biologicznych III - stan umiarkowany, klasa elementów hydromorfologicznych I - stan bardzo dobry, klasa elementów fizykochemicznych II - stan dobry, stan ekologiczny - umiarkowany.20

Stan czystości wód na terenie Białej Podlaskiej ulega systematycznej poprawie, jednak nadal żadna z badanych rzek nie spełnia wymagań dla I klasy czystości wód. Szczególnie niekorzystna sytuacja występuje w przypadku Klukówki, której stan ekologiczny został określony jako zły, głównie na podstawie elementów biologicznych - ichtiofauny (zaliczonej do V klasy) oraz makrobezkręgowców bentosowych (indeks MMI), zaliczonych do klasy III. Krzna i Xxxxx charakteryzują się natomiast umiarkowanym stanem ekologicznym, należy jednak zwrócić uwagę, że po odebraniu wód Klukówki jakość wód Krzny również ulega pogorszeniu.

Na terenie Białej Podlaskiej prowadzony jest również monitoring wód podziemnych. Badania wykonane w ramach monitoringu operacyjnego przez PIG PIB w Warszawie w 2015 roku w punkcie pomiarowym nr 827 (stratygrafia – trzeciorzęd, głębokość stropu wody – 36 m) wykazały II klasę jakości wód, stwierdzono jedynie przekroczenie wskaźnika O2, który został zaliczony do III klasy jakości.

Zagrożenie dla stanu czystości wód podziemnych stanowią zanieczyszczenia przenikające z powierzchni Ziemi. Na większości terenu miasta stopień zagrożenia zanieczyszczeniem poziomów wodonośnych jest wysoki, ze względu na obecność ognisk zanieczyszczeń.

Potencjalnym źródłem zanieczyszczenia wód są składowiska odpadów - dawne składowisko, zlokalizowane w okolicach wsi Woskrzenice Duże i Kaliłów w gminie Biała Podlaska, obecnie zrekultywowane i nowe, zlokalizowane w północno-wschodniej części Białej Podlaskiej. Okresowe badania wskazują, że składowiska te nie powodują zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Składowisko w Białej Podlaskiej posiada urządzenia zabezpieczające przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do środowiska.

Korzystny wpływ na stan czystości wód ma fakt, że przeważająca część miasta jest skanalizowana, z miejskiej sieci kanalizacyjnej w roku 2014 korzystało już 98,9% mieszkańców. Wytwarzane ścieki sanitarne i deszczowe odprowadzane są do miejskiej oczyszczalni ścieków, zlokalizowanej przy ulicy Brzegowej 4. Do oczyszczalni trafiają ponadto ścieki dowożone beczkami asenizacyjnymi i dopływające siecią kanalizacji przemysłowej z Zakładu Włókienniczego „Biawena”, nieczystości pochodzenia gastronomicznego i osady z innych oczyszczalni. W 2015 roku średni strumień ścieków dopływających do oczyszczalni wynosił 8 965 m3/dobę, dodatkowo wozami asenizacyjnymi dowożono średnio 19,84 m3/dobę. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do Krzny. Według wyników okresowych badań, spełniają one wszystkie normy stawiane dla tego typu instalacji (tab. 21).

20 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w latach 2010-2015, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Lublin

Tabela 11 Średnie parametry ścieków dopływających

oraz oczyszczonych odprowadzonych do rzeki Krzny w 2014 roku

Wskaźnik	Osiągane wartości średnie			Wartość dopuszczalna na wylocie
	wlot	wylot	redukcja
	mg/dm3	mg/dm3	%	mg/dm3
BZT5	566,25	5,63	99%	< 15
ChZT	1079,71	41,91	96%	< 125
Zawiesina og.	425,96	10,63	98%	< 35
Azot og.	885,18	14,52	83%	< 15
Fosfor og.	10,48	0,34	97%	< 2

Źródło: xxxx://xxx.xxxxxxxxxx.xx/xxxxxxxxxxxxx/0.xxxx

I.4.2.2. Jakość powietrza atmosferycznego

Na kształtowanie jakości powietrza atmosferycznego w Białej Podlaskiej wpływa kilka czynników. Wśród nich do najważniejszych należą: emisja punktowa z zakładów przemysłowych i energetycznych, emisja powierzchniowa (tzw. „niska emisja”), obejmująca zanieczyszczenia pyłowe pochodzące z kotłowni, indywidualnych palenisk domowych i zakładów prywatnych, emisja komunikacyjna, której źródłem są środki transportu oraz emisja niezorganizowana, związana ze składowaniem odpadów, w tym nielegalnym.

Na terenie Białej Podlaskiej funkcjonuje zorganizowany system zaopatrzenia w energię cieplną, obsługiwany przez Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o. o. Energia cieplna wytwarzana jest w ciepłowni zlokalizowanej przy ulicy Orzechowej. Paliwo energetyczne w całości stanowi węgiel kamienny. Według danych z 2015 roku łączna ilość ciepła dostarczona do sieci ciepłowniczej w mieście wyniosła 523 458 GJ. Miejski system ciepłowniczy stanowi istotne źródło zanieczyszczenia powietrza, jednak ilości produkowanych zanieczyszczeń nie przekraczają dopuszczalnych norm (tab. 22). Wielkość emisji w poszczególnych latach jest zróżnicowana, w dużej mierze zależy od panujących temperatur i długości sezonu grzewczego.

Tabela 12 Zestawienie ilości zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza z produkcji ciepła przez Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o. o.

w latach 2010-2016

Rodzaj zanieczyszczenia	Wielkość emisji zanieczyszczenia [Mg/rok]							Emisja dopuszczalna [Mg/rok]
	2016	2015	2014	2013	2012	2011	2010	2013-2016	2012-2010
Dwutlenek siarki	114,61	126,6	188,3	200,3	187,5	171,6	187,76	473	670,55
Dwutlenek węgla	67356	60535	61942	66690	66334	62892	70013	-	-
Tlenek węgla	24,44	30,8	34,1	64,5	10,9	50,53	15,98	-	-
Tlenki azotu	93,57	88,1	88,1	100,5	112,71	85,19	87,17	162,6	225,209
Pyły	36,83	48,5	50,9	44,8	48,49	43,52	32,66	144	308,117

Źródło: xxxx://xxxxx.xx/xxx/xxxxx.xxx?xxxxxxxxxxxx_xxxx_00xx

Zorganizowana sieć ciepłownicza obejmuje jedynie większe osiedla mieszkaniowe. Na pozostałych terenach potrzeby grzewcze mieszkańców zaspokajane są poprzez indywidualne systemy grzewcze. Systemy te są źródłem tak zwanej niskiej emisji. Mimo podjętych w ostatnich latach działań (dofinansowanie do wymiany przestarzałych kotłów

grzewczych na proekologiczne), głównym paliwem w dalszym ciągu pozostaje węgiel kamienny, często o niskiej jakości. Inne wykorzystywane materiały, to koks, drewno, gaz płynny (tam, gdzie istnieje dostęp do sieci gazowej) i olej opałowy. Dużym problemem jest również spalanie w gospodarstwach domowych odpadów, które mogą być źródłem emisji dioksyn. Domowe systemy grzewcze najczęściej nie posiadają żadnych urządzeń służących do filtrowania spalin, stąd też ich wpływ na zanieczyszczenie powietrza w niektórych miejscach może być znaczny, choć ogólnie jest trudny do oszacowania. Największy wpływ niskiej emisji zaznacza się podczas sezonu grzewczego, to jest w okresie od jesieni do wiosny. Oddziaływanie emisji związanej z indywidualnym ogrzewaniem budynków, w połączeniu z niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi, stanowi główny czynnik powodujący przekroczenie stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu.

Emisja komunikacyjna związana jest z głównymi trasami przebiegającymi przez teren miasta. Są to xxxxx xxxxxxx xx 0, xxxxxxxxxx xxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxx oraz przebiegająca przez centrum miasta droga wojewódzka numer 812 i stanowiąca jej przedłużenie w kierunku północnym droga wojewódzka numer 811. W 2015 roku przeprowadzono szczegółowe pomiary natężenia ruchu na tych drogach. Wyniki pomiarów kształtowały się następująco:

− Droga krajowa numer 2:

• odcinek Woroniec - Biała Podlaska: 11 667 pojazdów/dobę,

• odcinek Xxxxx Xxxxxxxx - Xxxxx Xxxxxxxxx: 0 295 pojazdów/dobę,

− Droga wojewódzka numer 811:

• odcinek Ossówka - Biała Podlaska: 6 804 pojazdów/dobę,

− Droga wojewódzka numer 812:

• odcinek Biała Podlaska - Łomazy: 5 543 pojazdy/dobę21.

Z powyższego zestawienia wynika, że droga krajowa nr 2 charakteryzuje się natężeniem ruchu zbliżonym dla średniego na drogach wojewódzkich w kraju (11 178 pojazdów/dobę), jednak większym od średniego dla dróg tej kategorii w województwie lubelskim (8 100 pojazdów/dobę). Obie drogi wojewódzkie charakteryzują się ponad dwukrotnie większym natężeniem ruchu od dróg tej kategorii w województwie lubelskim (2 067 pojazdów/dobę). Wzmożony ruch pojazdów silnikowych przyczynia się lokalnie do zwiększenia zanieczyszczenia powietrza substancjami szkodliwymi, tj.: tlenkami azotu, tlenkami węgla, pyłami zawieszonymi, czy ołowiem. Ponadnormatywne stężenie tych substancji w atmosferze może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie środowiska. Emisja niezorganizowana związana jest ze składowaniem odpadów. Na terenie Białej Podlaskiej znajduje się międzygminne składowisko odpadów komunalnych innych niż niebezpieczne i obojętne, zlokalizowane przy ulicy Ekologicznej 1, na północno-wschodnich obrzeżach miasta. Składowisko funkcjonuje od 12 lutego 2007 roku, niecka do składowania odpadów liczy 2,85 ha powierzchni.

Mając na uwadze powyższe czynniki można stwierdzić, że na przedmiotowym obszarze występują rejony, w których przy niesprzyjających czynnikach może dochodzić do nadmiernej koncentracji szkodliwych substancji w powietrzu. Dotyczy to przede wszystkim centrum miasta, terenów zabudowanych nieobjętych miejskim systemem ciepłowniczym, terenów sąsiadujących z drogami o największym natężeniu ruchu.

Monitoring jakości powietrza atmosferycznego prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Biała Podlaska znajduje się w strefie lubelskiej, dla której wartości zanieczyszczeń SO2, NO2, Pb, C6H6, CO, O3, As, Cd, Ni, PM10 (według uśrednionych stężeń rocznych) zostały określone jako odpowiednie dla klasy czystości A,

21 Generalny pomiar ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich w 2015 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

gdzie stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych. Dla średniego rocznego stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 określono klasę C według poziomu dopuszczalnego dla fazy I oraz C1 dla fazy II. Klasę C określono również dla pyłu zawieszonego PM10 według stężeń 24-godzinych oraz benzo(α)pirenu. Dla strefy ze statusem klasy C należy podjąć działania w celu określenia obszarów przekroczeń danego zanieczyszczenia, opracować program ochrony powietrza i prowadzić działania mające na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych.22

Monitoring stanu powietrza na terenie Białej Podlaskiej prowadzony jest w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ulicy Orzechowej. Analizie podlega zawartość XX0, X0, X0X0, pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu (tab. 23).

Tabela 13 Zestawienie wyników pomiarów stanu powietrza w Białej Podlaskiej w 2015 roku

Związek	Średnie stężenie roczne	Maksymalne stężenie
SO2	5,15 µg/m3	63,0 µg/m3
C6H6	2,36 µg/m3	4,90 µg/m3
PM10	33,83 µg/m3	187 µg/m3
PM2,5	26,35 µg/m3	146 µg/m3
Benzo(a)piren	5,36 ng/m3	28,18 ng/m3
O3	53,3 µg/m3	180,5 µg/m3

Źródło: opracowanie własne na podst.: Oceny jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r.

I.4.2.3. Klimat akustyczny

Na lokalny klimat akustyczny największy wpływ ma hałas komunikacyjny, generowany przez ruch odbywający się na drogach kołowych i liniach kolejowych, a także hałas związany z funkcjonowaniem lotniska. Innym źródłem hałasu są procesy technologiczne w zakładach przemysłowych oraz linie i stacje energetyczne.

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem hałasu jest hałas drogowy, generowany przez silniki samochodowe oraz powstający w efekcie toczenia kół pojazdów o nawierzchnię jezdni. Jego poziom jest bezpośrednio uzależniony od takich czynników, jak natężenie ruchu, prędkość pojazdów, udział pojazdów ciężkich, płynność ruchu, pochylenie drogi, jakość nawierzchni drogowej, ukształtowanie terenu, charakter obudowy trasy, rodzaj sąsiadującej z nią zabudowy. Jak już wspomniano w rozdziale dotyczącym jakości powietrza atmosferycznego, największym natężeniem ruchu charakteryzuje się droga krajowa nr 2, stanowiąca odcinek jednego z głównych europejskich korytarzy transportowych E-30, prowadzącego z Cork w Irlandii do Omska w Rosji. Droga ta stanowi obwodnicę miasta, dlatego też przebiega w pewnym oddaleniu od terenów zabudowanych, podlegających ochronie akustycznej. Dodatkowo w miejscach, w których zabudowa znajduje się w niewielkiej odległości od trasy, zostały zainstalowane ekrany akustyczne. W związku z tym, pomimo dużego natężenia ruchu, droga krajowa nr 2 nie stanowi tak znaczącego źródła hałasu.

Znacznie bardziej istotny wpływ na lokalny klimat akustyczny mają drogi przebiegające przez centrum miasta, wśród terenów zabudowanych. Do najintensywniej uczęszczanych należą

22 Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r., 2016, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Lublin

ulice Janowska, Lubelska, Witoroska, Zamkowa (droga wojewódzka nr 812), Francuska, Artyleryjska, Xxxx Xxxxx XX, Aleja Tysiąclecia, Brzeska, Sidorska, Łomaska, Podleśna, Warszawska, Sitnicka, Terebelska i Aleja Solidarności. Wyniki pomiarów hałasu, przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w 2012 roku, wykazały przekroczenie jego poziomów w punktach pomiarowych zlokalizowanych: przy ulicy Brzeskiej 48 (o 4,2 dB w dzień i 7,5 dB w nocy), przy ulicy Artyleryjskiej 7 (o 4,0 dB w dzień i 7,5 dB w nocy), przy ulicy Janowskiej 78 (o 1,2 dB w dzień i 2,5 dB w nocy) oraz przy Alei Tysiąclecia (o 6,0 dB w dzień i 14,6 dB w nocy). Przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu zanotowano również w 2011 roku przy ulicy Sidorskiej (o 6,0 dB w dzień i 14, dB w nocy), a w 2009 roku przy ulicy Warszawskiej 2 (o 6,9 dB w dzień i 4,9 dB w nocy), przy ulicy Zamkowej (o 13,9 dB w dzień i 10,2 dB w nocy) oraz przy ulicy Terebelskiej 76 (o 2,6 dB w nocy).23

Zjawisko generowania hałasu przez ruch pojazdów szynowych jest zagadnieniem wysoce złożonym, gdyż hałas ten emitowany jest przez wiele jednostkowych źródeł. Na jego wielkość wpływ wywiera: prędkość z jaką poruszają się pociągi, ich długość, stan torowiska, lokalizacja torowiska względem istniejącego terenu, udział pociągów towarowych w ogólnej liczbie składów, płynność ruchu, charakter obudowy linii kolejowej oraz odległość pierwszej linii zabudowy od skrajnego toru. Hałas kolejowy generowany jest przez wiele pojedynczych źródeł, do których można zaliczyć drgania szyn, całego taboru, wagonów i ich powierzchni bocznych. Drgania te są źródłem hałasu toczenia, który jest tym większy im większe zużycie faliste toru. Przy ruchu pociągów z prędkością mniejszą niż 250 km/h ten rodzaj hałasu jest dominujący.

Przebiegająca przez miasto linia kolejowa nr 2 relacji Warszawa Zachodnia - Terespol stanowi fragment międzynarodowej linii kolejowej E20 Berlin - Moskwa, będącej częścią II Paneuropejskiego Korytarza Transportowego Zachód - Wschód. Na linii tej odbywa się intensywny ruch pociągów, zarówno pasażerskich (lokalnych, dalekobieżnych i międzynarodowych), jak i towarowych. Przeprowadzone pomiary wykazały występowanie ponadnormatywnego poziomu hałasu w pasie 150 m od toru zewnętrznego.24

Uciążliwość akustyczna lotniska wiąże się głównie z hałasem powstającym podczas startów i lądowań, a także naziemnych operacji lotniczych. Wpływają na nią trzy różne czynniki: liczba lotów, poziom hałasu emitowanego przez każdy samolot i pora lotu w ciągu doby. W odróżnieniu od hałasu generowanego przez ruch pojazdów kołowych, który w różnym natężeniu występuje w sposób ciągły, hałas lotniczy pojawia się gwałtownie, szybko osiąga wartość maksymalną, a następnie szybko maleje. Dlatego też jego uciążliwość zaznacza się nawet wówczas, gdy dopuszczalne poziomy hałasu nie są przekroczone.25

Uciążliwość akustyczna lotniska w Białej Podlaskiej może się zaznaczać na powierzchni około 50 km2 w dzień i 23 km2 w nocy, na trasie podejścia do lądowania, przebiegającej wzdłuż południowej granicy miasta, z północnego wschodu na południowy zachód. Z uwagi na niewielką liczbę startów i lądowań oraz na fakt wykorzystania lotniska tylko do celów sportowych, jego obecne oddziaływanie akustyczne nie jest szczególnie znaczące. Nie można jednak wykluczyć wzrostu tego oddziaływania w przypadku rozwoju lotniska w przyszłości.

Hałas przemysłowy związany jest z pracą maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesach technologicznych, a także urządzeń wentylacyjnych i chłodniczych w zakładach przemysłowych. Z uwagi na niewielką liczbę zakładów przemysłowych na terenie Białej Podlaskiej hałas przemysłowy nie jest szczególnie znaczący, występuje jedynie lokalnie. Zasięg lokalny ma również oddziaływanie akustyczne napowietrznych linii energetycznych. Dźwięk towarzyszący pracy linii elektroenergetycznych ma charakter szumu. Nie jest on obecny stale, pojawia się w bezpośrednim sąsiedztwie linii wysokich napięć i do tego jedynie

23 xxxx://xxx.xxxx.xxxxxx.xx/xxxxxxxxxx/xxxxx-xxxxxxx-xxxxxxxxxxxx/

24 Program ochrony środowiska dla miasta Biała Podlaska, 1998, Lubelska Fundacja Ochrony Środowiska Naturalnego, Lublin

25 Wyniki Badań hałasu lotniczego w 2015, Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy

w przypadku zaistnienia specyficznych warunków pogodowych. Z licznych badań hałasu przeprowadzonych wokół krajowych linii elektroenergetycznych wysokich napięć wynika, że poziom hałasu wytwarzanego przez te linie w odległości kilkunastu metrów od linii nawet w najgorszych warunkach pogodowych porównywalny jest z natężeniem dźwięku występującym w mieszkaniu podczas rozmowy.26

I.4.2.4. Promieniowanie elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane jest zarówno przez źródła naturalne (pole geomagnetyczne, wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne), jak i sztuczne. Do sztucznych źródeł należą radiowe i telewizyjne stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej, łączność satelitarna, radiolokacja, stacje i linie elektroenergetyczne. Poza tym źródłem promieniowania elektromagnetycznego są również liczne urządzenia i instalacje znajdujące się w gospodarstwach domowych i miejscach pracy, takie jak: okablowanie doprowadzające energię elektryczną, telewizory, odbiorniki radiowe, kuchenki mikrofalowe, monitory komputerowe, suszarki, telefony komórkowe i przenośne oraz wiele innych. Zagadnienia związane z ochroną środowiska przed polami elektromagnetycznymi reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów.

Ważnym źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje nadawcze radiofonii i telewizji oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Promieniowanie emitowane przez tego typu obiekty posiada zdolność wnikania w tkanki organizmów żywych. Jak dotąd liczne badania nie potwierdziły jednak niekorzystnego wpływu tego typu fal na zdrowie ludzi. Anteny nadawcze umieszczane są na masztach lub dachach wysokich budynków, a ich charakterystyka promieniowania sprawia, że natężenie pola elektromagnetycznego, docierającego do człowieka, jest stosunkowo niewielkie. Znacznie większym natężeniem charakteryzuje się pole elektromagnetyczne generowane przez aparaty telefoniczne, użytkowane bezpośrednio przez abonentów telefonii komórkowej27.

Na terenie Białej Podlaskiej znajduje się 19 obiektów, na których są zainstalowane stacje bazowe telefonii komórkowej, użytkowane na podstawie pozwoleń radiowych wydanych przez Prezesa UKE:

− xx. Xxxxxxxxxxxx 0 - xxxxx Emitel, RON Xxxxx Xxxxxxxx,

x xx. Xxxxxxx 000 - maszt T-Mobile,

− xx. Xxxxxxx 00 - xxxxxxx xxxxxxx Xxxxxxxxxxx Urzędu Wojewódzkiego,

− xx. xxxx. X. Xxxxxxxxxxxx 00/00 - Diecezjalne Sanktuarium Miłosierdzia Bożego,

− ul. Łomaska 21 - komin dawnego zakładu Bialskich Mebli,

− xx. X.Xxxxxxxxxxxx-Xxxxx 0 - maszt Orange,

− xx. xxxxx. X.Xxxxxxxxxxxx 00 - maszt P4,

− xx. Xxxxxxx 0 - komin Ciepłowni Miejskiej K-2 PEC,

− ul. Orzechowa - komin PEC,

− ul. Orzechowa 2 - maszt Polkomtel,

− xx. Xxxxxxxxx 0 - maszt T-Mobile,

26 Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka, wydanie 4, Warszawa 2008 r.

27 Xxxxxxxxxxxx X., 2007, Pola elektromagnetyczne w środowisku – opis źródeł i wyniki badań, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa.

− xx. Xxxxxxxx 0 - Xxxxxx piekarsko-ciastkarski PSS Społem,

− xx. Xxxxxxxx 000X - maszt Polkomtel,

− ul. T. Kościuszki 26 - maszt Polkomtel,

− xx. Xxxxxxxxxx 00/00 - Xxxxxxxxxx Xxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxx,

− ul. Warszawska 111 - maszt T-Mobile,

− xx. Xxxxxxxxxx 000X - xxxxx Emitel, RTON Xxxxx Xxxxxxxx / Xxxxxxxxxx,

x xx. Xxxxxxxxxx 00 - dach budynku biurowo-usługowego.

Ponadto znajdują się nadajniki 4 stacji radiowych, zlokalizowane na 2 obiektach nadawczych (tab. 24).

Tabela 14 Wykaz pozwoleń radiowych dla stacji radiofonicznych na obszarze Białej Podlaskiej

Lokalizacja	Częst.	Nadawca	Program	Numer decyzji
Xx. Xxxxxxxxxxxx 0 - XXX Xxxxx Xxxxxxxx	87,8 MHz	Prowincja Warszawska Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela (Redemptoryści)	Radio Maryja	DZC.WRT.5101.216.2 016.1
	98,3 MHz	Polskie Radio S.A.	PR II	DZC.WRT.51511.504. 2015.2
	99,2 MHz	Białoruskie Centrum Informacyjne Sp. z o.o.	Białoruskie Radio Racja	DZC.WRT.5101.390.2 016.3
xx. Xxxxxxxxxx 000 X - XXXX Xxxxx Xxxxxxxx / Warszawska	93,1 Mhz	POLSKIE RADIO - Regionalna Rozgłośnia w Lublinie Radio Lublin S.A.	Radio Regionalne	DZC.WRT.5101.3.201 7.3

Źródło: Wykaz wydanych przez Prezesa UKE pozwoleń radiowych dla stacji radiowych (stan na marzec 2017 r.).

Innym źródłem promieniowania elektromagnetycznego, w przypadku, którego promieniowanie to nie jest efektem zamierzonym, są linie (napowietrzne) i stacje elektroenergetyczne. W wyniku wieloletnich badań stwierdzono, że promieniowanie magnetyczne emitowane przez tego typu obiekty może mieć pewien negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Dlatego tereny w bezpośrednim sąsiedztwie takich obiektów nie powinny być stale zamieszkiwane przez ludzi.28

Przez teren miasta przebiega 5 linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia, które uczestniczą w jego zasilaniu:

− linia 000 xX xxxxxxx Xxxxxx - Xxxxx Xxxxxxxx Sitniska,

− linia 000 xX xxxxxxx Xxxxxxxxxx - Xxxxx Xxxxxxxx Sitnicka,

− linia 000 xX xxxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx - Xxxxx Xxxxxxxx Sitnicka,

− linia 110 kV relacji Xxxxx Xxxxxxxx Xxxx - Xxxxxxxxxx Xxxxxxxx,

− linia 110 kV relacji Xxxxx Xxxxxxxx Xxxx - Xxxxx Xxxxxxxx Sitnicka.

Ostatnia z wymienionych linii łączy znajdujące się na terenie miasta dwa Główne Punkty Zasilania - GPZ „Xxxxx Xxxxxxxx Xxxxxxxx” xxxx xxxxx Xxxxxxxxxx 00/00 i GPZ „Xxxxx Xxxxxxxx Xxxx” xxxx xxxxx Xxxxxxxxxx 00/00. Głównymi Punktami Zasilania nazywane są stacje, które służą transformacji energii elektrycznej o napięciu 110 kV na średnie napięcie.

28 Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka, 2008, Szuba M. (red.), wyd. 4, „XXX-XXXX”, Xxxxxxxx

Ocena poziomów pól elektromagnetycznych prowadzona jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Na terenie Białej Podlaskiej zlokalizowane są 3 punkty pomiarowe. Wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku wskazują, że natężenie pól elektromagnetycznych na terenie miasta kształtuje się na poziomie znacznie niższym od maksymalnie dopuszczalnego (tab. 25).

Tabela 15 Wyniki pomiaru natężenia pola elektromagnetycznego w 2016 r.

Lokalizacja	Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektromagnetycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz [V/m]
Biała Podlaska, ul. Okopowa	0,64
Biała Podlaska, ul. Sitnicka	0,10
Biała Podlaska, ul. Brzeska	0,18

Źródło: xxxx://xxx.xxxx.xxxxxx.xx/xxxxxxxxxx/xxxxx-xxxxxxxx-xxx/

I.4.2.5. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią

W granicach Białej Podlaskiej nie stwierdzono występowania znaczących powodzi historycznych. Na rysunkach uwarunkowań i kierunków zaznaczono obszary szczególnego zagrożenia powodzią. Ponadto na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego dolina Krzny została zakwalifikowana do obszarów, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne.29

Według Studium dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej - etap I, sporządzonego przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie, na zalanie narażone są tereny o rzędnej od około 139,90 m n.p.m. (przy zachodniej granicy miasta) do 138,20 m n.p.m (w rejonie alei Solidarności). Tereny zagrożone wystąpieniem powodzi obejmują około 439 ha (około 8,8% powierzchni miasta), w dolinie Krzny oraz w dolnych odcinkach dolin Klukówki i Rudki.

Obszar strefy potencjalnego zagrożenia powodziową dla wody o prawdopodobieństwie pojawienia się p=1%, w granicach miasta obejmuje hektometraż rzeki Krzny o zasięgu od

„39+760” do „40+480” na prawym brzegu.

Obszary zagrożone zalaniem są w większości użytkowane ekstensywnie pod trwałe użytki zielone. Główną formą zainwestowania, narażoną na zniszczenie w przypadku wystąpienia powodzi są ogrody działkowe, zlokalizowane przy ulicy Podłącznej oraz pomiędzy alejami Tysiąclecia i Xxxx Xxxxx XX. Jak wynika ze Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi30, możliwe zagrożenia dla miasta Biała Podlaska, wykazuje się w okolicach xx. Xxxxxxxx xx xxxxxxxx od rzeki, gdzie zostaną zalane (płytkim zalewem) budynki magazynowe oraz warsztaty remontowe.

Dla zmniejszenia zasięgu ewentualnych wylewów Krzny pomiędzy ulicą Łomaską i aleją Tysiąclecia na prawym brzegu rzeki zostały wzniesione wały przeciwpowodziowe, których celem jest zabezpieczenie znajdujących się tam obiektów przemysłowo-usługowych oraz miejskiego targowiska.

Doliny rzeczne stanowią naturalny obszar zalewany wodami wezbraniowymi podczas intensywnych opadów lub wiosennych roztopów i w związku z tym powinny w dalszym ciągu pozostać wolne od zabudowy. Dla Białej Podlaskiej nie zostały dotąd opracowane aktualne

29 xxxx://xxx.xxxx.xxx.xx/xx/Xxxxxxx-xxxxx-xxxxxx-xxxxxxxxxxxx.xxxx

30 Otrzymane z Urzędu Miasta Biała Podlaska

mapy ryzyka i zagrożenia powodziowego.31 W 2003 r. sporządzono Operat Przeciwpowodziowy dla miasta Biała Podlaska na zlecenie Urzędu Miasta Białej Podlaskiej.

I.4.2.6. Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych oraz narażone na niebezpieczeństwo osuwania się mas ziemnych

Osuwanie się mas ziemnych należy do zagrożeń geologicznych i stanowi element zjawiska ruchów masowych ziemi. Jest związane przede wszystkim z działaniem sił przyrody, takich jak gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie się poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek i potoków. Coraz częściej do ich powstawania przyczynia się działalność człowieka. Osuwanie ziemi powoduje także degradację gleb oraz rozległe zniszczenia terenów rolnych i leśnych.

Na terenie miasta nie występują naturalne zagrożenia geologiczne, w tym obszary osuwania się mas ziemnych. Jednakże nie można wykluczyć potencjalnych zagrożeń, które mogą wywoływać niewłaściwe lokalizacje obiektów, brak roślinności na zboczach i występowanie sztucznych podcięć zboczy (skarp). Zagrożenie morfodynamiką na terenie miasta ma znaczenie lokalne i głównie potencjalne.

Na obszarze Białej Podlaskiej nie zidentyfikowano dotąd terenów osuwiskowych ani obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych.32

I.4.2.7. Udokumentowane kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla

Na obszarze miasta Biała Podlaska nie występują udokumentowane kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla.

I.4.2.8. Inne zagrożenia

I.4.2.8.1. Zagrożenia naturalne

Do istotnych zagrożeń naturalnych należą przyrodnicze zjawiska katastroficzne. W warunkach przyrodniczych Polski naturalne zjawiska katastroficzne mogące mieć wpływ na bezpieczeństwo i działalność ludzi oraz na twory ich działalności to głównie powodzie, ruchy masowe wierzchniej warstwy litosfery i ekstremalne stany pogodowe. Dwóm pierwszym zjawiskom można przeciwdziałać przez świadome kształtowanie środowiska w postaci zabezpieczeń przeciwpowodziowych (regulacja odpływu ze zlewni przez działania hydrotechniczne i z zakresu struktury użytkowania terenu, wały przeciwpowodziowe, poldery itp.) oraz stabilizacji stoków (działania biologiczne, techniczne i biotechniczne). Ekstremalne stany pogodowe powodują okresową destabilizację funkcjonowania społeczno-gospodarcze, a przeciwdziałanie im polega na sprawnej organizacji społeczności zamieszkującej dany teren.

Spośród trzech rzek na obszarze Białej Podlaskiej, prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi występuje jedynie w całej dolinie Krzny. Wynika to z wstępnej oceny ryzyka powodziowego. Konieczny jest, więc rozwój infrastruktury przeciwpowodziowej, w tym budowy suchych zbiorników retencyjnych.

31 xxxx://xxxx.xxxx.xxx.xx/xxxx/

32 xxxx://xxxxxxxxx.xxx.xxx.xx/xxxxxx/xxxx/xxxxxx/XXXX/Xxxxxxxx0; Przeglądowa mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych w części pozakarpackiej w województwie lubelskim - dane pochodzą z zasobów witryny internetowej Projektu SOPO prowadzonej przez PIG-PIB.

I.4.2.8.2. Zmiany antropogeniczne

Zmiany antropogeniczne środowiska przyrodniczego wynikają przede wszystkim z zajmowania nowych terenów pod zainwestowanie kubaturowe oraz przystosowania terenu do różnego użytkowania (melioracje, niwelacje itp.).

W efekcie rozwoju osadnictwa występują typowe i często nieuniknione zmiany środowiska przyrodniczego. Na etapie inwestycyjnym mogą to być:

• zmiany lokalnego ukształtowania terenu w wyniku robót ziemnych (niwelacje terenu);

• przekształcenia w przypowierzchniowych strukturach geologicznych w związku z robotami ziemnymi (wymiana nienośnych gruntów organicznych na nośne);

• likwidacja i degradacja pokrywy glebowej;

• zmiany aktualnego użytkowania gruntów;

• likwidacja istniejącej roślinności i wprowadzenie nowej;

• zmiany w lokalnym obiegu wody przez ograniczenie infiltracji i wzrost spływu powierzchniowego (wprowadzenie sztucznych nawierzchni);

• modyfikacja topoklimatu terenu projektowanego zainwestowania w wyniku oddziaływania zabudowy na kształtowanie się warunków:

− termicznych (większa pojemność cieplna w stosunku do powierzchni pokrytej roślinnością, sztuczne źródła ciepła);

− anemometrycznych (powstanie lokalnej cyrkulacji jako efekt oddziaływania zabudowy i podwyższenia temperatury),

− wilgotnościowych (zmniejszenie retencji przypowierzchniowej i przenikania wody do przypowierzchniowych warstw gruntu);

• zmiany fizjonomii krajobrazu przez wprowadzenie obiektów kubaturowych na terenach dotychczas wolnych od zabudowy.

Na etapie inwestycyjnym mogą zachodzić również pozytywne środowiskowo zmiany, jak: rekultywacja, uporządkowanie terenów zaniedbanych lub zdewastowanych oraz tworzenie nowych terenów zieleni.

Konsekwencją wprowadzenia zainwestowania będzie jego dalsze oddziaływanie na środowisko, tzw. oddziaływanie na etapie funkcjonowania. Może ono być bardzo zróżnicowane w zależności od charakteru zrealizowanych obiektów. W przewadze oddziaływanie takie ma wpływ na wszystkie komponenty środowiska przyrodniczego.

I.4.3. Elementy środowiska przyrodniczego objęte ochroną

Na terenie Białej Podlaskiej znajduje się 13 obiektów (drzew lub grup drzew) uznanych za pomniki przyrody (tab. 26).

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska

o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie33.

Tabela 16 Wykaz pomników przyrody

Lp.	Nazwa pomnika przyrody	Data utworzenia	Postawa prawna	Opis pomnika przyrody	Obwód na wysokości 1,3m [cm]	Wysokość [m]
1.	jesion wyniosły	26.06.1978	Orzeczenie Nr 2 z dnia 26.06.1978 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Białej Podlaskiej z 1983 r. Nr 3, poz. 9)	jesion wyniosły Fraxinus excelsior, rośnie w parku Radziwiłłowskim, ul. Warszawska, własność Skarbu Państwa	300	25
2.	2 kasztanowc e białe	01.07.1978	Orzeczenie Nr 3 z dnia 1.07.1978 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Xxxxxx Xxxxxxxxxx x 0000 x. Xx 0 poz. 9)	2 kasztanowce białe Aesculus hippocastanum, rosną w parku Radziwiłłowskim, ul. Warszawska, własność Skarbu Państwa	360 370	22
3.	dąb szypułkowy	12.07.1978	Orzeczenie Nr 4 z dnia 12.07.1978 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xx 0 z 1983 r., poz. 9)	dąb szypułkowy Quercus robur, rośnie w parku Radziwiłłowskim, ul. Warszawska, własność Skarbu Państwa	330	19
4.	dąb szypułkowy	12.07.1978	Orzeczenie Nr 5 z dnia 12.07.1978 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz.Urz. WRN w Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xx 0 z 1983 r., poz. 9)	dąb szypułkowy Quercus robur, rośnie w parku x. xxxxxxx xxxxxxxx, xx. Xxxxxxxxxx 00, własność Skarbu Państwa	305	19
5.	lipa drobnolistna im. Romana Rogińskiego	27.09.1983	Orzeczenie Nr 24 z dnia 27.09.1983 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xx 0 z 1983 r. poz. 12)	lipa drobnolistna Tilia cordata, xx. Xxxxxxx 0 w pobliżu domu parafialnego parafii pw. Św. Anny, własność parafii rzym.-kat.	297	26
6.	lipa drobnolistna	28.12.1995	Rozporządzenie Nr 27 Wojewody Bialskopodlaskiego z dnia 28.12.1995 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Bialskopodl. z 1996 r. Nr 10, poz. 46)	lipa drobnolistna Tilia cordata, ul. Warszawska przy kościele parafialnym p.w. Św. Anny, własność parafii rzym.-kat.	296	20
7.	kasztanowie c biały	28.12.1995	Rozporządzenie Nr 27 Wojewody Bialskopodlaskiego z dnia 28.12.1995 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz.	kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum, ul. Warszawska przy kościele	295	20

33 Ustawa o ochronie przyrody, art. 40, ust. 1

			Urz. Woj. Bialskopodl. z 1996 r. Nr 10, poz. 46)	parafialnym pw. Św. Anny, własność parafii rzym.-kat.
8.	Klon pospolity	28.12.1995	Rozporządzenie Nr 27 Wojewody Bialskopodlaskiego z dnia 28.12.1995 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Bialskopodl. z 1996 r. Nr 10, poz. 46)	Klon pospolity Acer platanoides ul. Warszawska przy kościele parafialnym pw. Św. Anny, własność parafii rzym.-kat.	283	25
9.	dąb szypułkowy	13.07.1981	Orzeczenie Nr 1 Wojewody Bialskopodlaskiego z dnia 13.07.1981 r. o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Białej Podlaskiej z 1983 r. Nr 3, poz. 9)	dąb szypułkowy Quercus robur, rośnie przy xx. Xxxxxxx 0, na wysepce, własność Skarbu Państwa	320	22
10.	dąb szypułkowy	16.06.1983	Orzeczenie Nr 10 z dnia 16.06.1983 r. Wojewody Bialskopodlaskiego o uznaniu za pomnik przyrody (Dz. Urz. WRN w Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xx 0 z 1983 r. poz. 12)	dąb szypułkowy Quercus robur, ul. Waryńskiego za starą łaźnią kolejową, własność Skarbu Państwa	323	24
11.	dąb szypułkowy	30.12.1994	Rozporządzenie Nr 22 Wojewody Bialskopodlaskiego z 30.12.1994 r. W sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Bialskopodl. z 1995 r. Nr 1 poz. 3, zm. z 1996 r. Nr 18, poz. 77)	dąb szypułkowy Quercus robur, ul. Waryńskiego w pobliżu przedszkola, własność Skarbu Państwa	286	22
12.	dąb szypułkowy	30.12.1994	Rozporządzenie Nr 22 Wojewody Bialskopodlaskiego z 30.12.1994 r. W sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Bialskopodl. z 1995 r. Nr 1 poz. 3, zm. z 1996 r. Nr 18, poz. 77)	dąb szypułkowy Quercus robur, ul. Xxxxxxxxxxx na posesji przedszkola, własność Skarbu Państwa	272	22
13.	dąb szypułkowy	30.12.1994	Rozporządzenie Nr 22 Wojewody Bialskopodlaskiego z 30.12.1994 r. W sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Bialskopodl. z 1995 r. Nr 1 poz. 3, zm. z 1996 r. Nr 18, poz. 77)	dąb szypułkowy Quercus robur, xx. Xxxxxxx 00, xxxxxxx Xxxxxxxxxx Spółdzielni Meblarskiej, własność parafii rzym.-kat.	355	18

Źródło: xxxx://xxx.xxxx.xxx.xx/xxxxx/xxxxxxxx/00000/xxxxxxxxx_xxxxxxx_xxxxxxxx.xxx

Ponadto na terenie na terenie pododdziału 5Ah leśnictwa Grabarka występują w runie drobne płaty chrobotka - rodzaj Cladonia sp. Chrobotkowate, objętego ochroną częściową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.34

34 Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Biała Podlaska na okres 1.01.2014 - 31.12.2023 r., Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie, Lublin

Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.35

I.4.3.1. Pozostałe formy ochrony przyrody

W mieście nie występują inne formy ochrony przyrody ustanowione zgodnie z ustawą

o ochronie przyrody, jak również uchwalone przez Radę Miasta.

I.4.3.2. Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych

I.4.3.2.1. Ochrona gruntów rolnych

Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz. U. 2017 poz. 1161) ochronie podlegają użytki rolne klas I-III. Jednak zgodnie z art. 5b. ustawy, przepisów ustawy nie stosuje się do obszarów położonych w granicach administracyjnych miast.

I.4.3.2.2. Ochrona gruntów leśnych

Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz. U. 2017 poz. 1161) przeznaczenie na cele nieleśne:

• gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Środowiska;

• pozostałych gruntów leśnych wymaga uzyskania zgody Marszałka Województwa po uzyskaniu opinii Xxxx Rolniczej.

I.4.3.2.3. Strefy ochronne ujęć wód podziemnych

Ujęcia wody są prawnie chronione poprzez ustanawianie stref ochronnych. Strefy ochronne ustanawia się dla ujęć wody służących do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę do picia i potrzeb gospodarstw domowych oraz do produkcji artykułów żywnościowych i farmaceutycznych. Ponadto strefy te mogą być również ustanawiane dla ujęć wody służących do innych celów, jeżeli tego wymaga interes użytkownika ujęcia lub względy społeczne.

Zgodnie z art. 21 ustawy z 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., Nr 32, poz. 159) - strefy ochronne ujęć wody ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002 r. wygasły z dniem 31 grudnia 2012 r., a postępowanie toczące się w sprawach ustanowienia stref ochronnych, niezakończone do dnia 31 grudnia 2012 r. zostało umorzone.

Wszystkie funkcjonujące ujęcia posiadają wyznaczone strefy ochrony bezpośredniej. Stanowią one obszar mieszczący się w granicach istniejącego ogrodzenia (ok. 15 m), nie ustanowiono natomiast dotychczas stref ochrony pośredniej ujęć wody.

35 Ustawa o ochronie przyrody, art. 46, ust. 1-2

I.4.3.2.4. Strefy ochrony sanitarnej cmentarzy

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze (Dz. U. nr 52, poz. 315), odległość cmentarza od zabudowań mieszkalnych, zakładów produkujących artykuły żywności, zakładów żywienia zbiorowego bądź zakładów przechowujących artykuły żywności oraz studzien, źródeł i strumieni, służących do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych, powinna wynosić co najmniej 150 m; odległość ta może być zmniejszona do 50 m pod warunkiem, że teren w granicach od 50 do 150 m odległości od cmentarza posiada sieć wodociągową i wszystkie budynki korzystające z wody są do tej sieci podłączone. Odległość od granicy cmentarza ujęć wody o charakterze zbiorników wodnych, służących jako źródło zaopatrzenia sieci wodociągowej w wodę do picia i potrzeb gospodarczych, nie może być mniejsza niż 500 m.

Przepisów ww. rozporządzenia nie stosuje się do cmentarzy już istniejących, jeżeli ich zastosowanie uniemożliwiałoby korzystanie z cmentarza, a właściwy powiatowy (miejski, dzielnicowy) inspektor sanitarny nie sprzeciwia się dalszemu korzystaniu z tego cmentarza.

I.4.4. Ocena stanu środowiska w mieście

I.4.4.1. Ekologiczne warunki życia ludzi

Ocenę ekologicznych warunków życia ludzi w Białej Podlaskiej przeprowadzono uwzględniając następujące kryteria:

Stan zanieczyszczenia atmosfery

Na terenie miasta Biała Podlaska nie występują wielkoobszarowe tereny przemysłowe mogące mieć znaczący wpływ na jakość powietrza atmosferycznego. Mikroklimat narażony jest przez pozostałe możliwe czynniki takie jak: zanieczyszczenia pyłowe pochodzące z kotłowni, indywidualnych palenisk domowych i zakładów prywatnych; emisja komunikacyjna, emisja niezorganizowana (związana z nielegalnym składowaniem odpadów).

W wyniku przeprowadzonej diagnozy stanu zanieczyszczenia atmosfery stwierdza się, że na przedmiotowym obszarze występują rejony, w których przy niesprzyjających czynnikach może dochodzić do nadmiernej koncentracji szkodliwych substancji w powietrzu. Dotyczy to przede wszystkim: centrum miasta; terenów zabudowanych nieobjętych miejskim systemem ciepłowniczym; terenów położonych w północno-wschodniej części miasta nieopodal międzygminnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów. Liniowymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są szlaki komunikacyjne o znacznym natężeniu ruchu. Największy zasięg uciążliwości (do 100 m) i negatywne oddziaływanie w postaci hałasu i zanieczyszczeń komunikacyjnych, występuje wzdłuż drogi krajowej nr 2 oraz wojewódzkich (811 i 812).

Warunki akustyczne

Jednym z determinantów określającym warunki akustyczne jest hałas komunikacyjny. W przypadku zabudowy zlokalizowanej nieopodal drogi krajowej nr 2, hałas tłumiony jest przez ekrany akustyczne. Największe jednak oddziaływanie ma hałas powstający wzdłuż dróg przebiegających przez centrum miasta. Niekorzystne pod tym względem są ulice: Janowska, Lubelska, Witoroska, Zamkowa, Francuska, Artyleryjska, Xxxx Xxxxx XX, Aleja Tysiąclecia, Brzeska, Sidorska, Łomaska, Podleśna, Warszawska, Sitnicka, Terebelska i Aleja Solidarności.

Innym źródłem emitującym hałas komunikacyjny w Białej Podlaskiej jest przebieg linii kolejowej nr 2 relacji Warszawa Zachodnia - Terespol. Największe uciążliwości występują w promieniu 150 m od toru zewnętrznego przebiegu linii.

W niewielkim stopniu na warunki akustyczne w mieście ma również wpływ funkcjonowanie lotniska w jego południowej części. Oddziaływanie na akustykę jest bardzo małe, ze względu na niską liczbę startów i lądowań. Nie mniej jednak w przypadku rozwoju lotniska w przyszłości szacuję się, że uciążliwość akustyczna może zaznaczać się na powierzchni około 50 km2 w dzień i 23 km2 w nocy.

Podobnie ma się sytuacja z emitowanym hałasem przemysłowym. W związku z niewielką liczbą zakładów przemysłowych ma on bardzo niski wpływ na warunki akustyczne.

Istniejący układ urbanistyczny miasta nie pozwala na wprowadzenie radykalnych rozwiązań, które wyraźnie ograniczyłyby negatywne oddziaływanie hałasu komunikacyjnego i przemysłowego na środowisko. W związku z tym stosuje się środki zastępcze: nowe nawierzchnie ulic, nasadzanie zieleni izolacyjnej przy ulicach i na osiedlach mieszkaniowych czy zmianę organizacji ruchu.

Wszystkie wyżej wymienione elementy, które mogą mieć wpływ na ekologiczne warunki życia ludzie w mieście Biała Podlaska, nie odgrywają znaczących uciążliwości akustycznych. Ocena powyższych elementów wykazuje relatywnie niskie oddziaływanie na poziom życia społeczności zamieszkujących tereny Białej Podlaskiej.

Źródła i zanieczyszczenie wód powierzchniowych

Powierzchniowy system hydrologiczny miasta tworzą trzy główne rzeki: Krzna, Klukówka i Rudka. W zlewni Klukówki, nieopodal jej ujścia znajdują się stawy rybne o łącznej powierzchni ok. 36 ha, będące największymi zbiornikami wodnymi Białej Podlaskiej. Uzupełnieniem naturalnej sieci rzecznej są sztuczne rowy melioracyjne. Największe znaczenie dla ekologicznych warunków życia ludzi ma Krzna. Stanowi ona jednocześnie znaczące źródło zagrożenia powodziowego.

Stan ekologiczny rzek jest zróżnicowany. Najlepiej, bo w stopniu umiarkowanym wypada rzeka Krzna na odcinkach: „Krzna Południowa - Klukówka” i „Klukówka do ujścia” oraz rzeka Rudka. Najgorszy stan ekologiczny przedstawia zaś Klukówka. Stan ten został określony głównie na podstawie elementów biologicznych - ichtiofauny (zaliczonej do V klasy) oraz makrobezkręgowców bentosowych (indeks MMI), zaliczonych do klasy III. Źródła cieków - Krzny, Klukówki i Rudki znajdują się poza miastem, w związku z czym na stan ich wód wpływ mają również zjawiska i procesy zachodzące na terenie gmin sąsiednich (Terespolu, gmina wiejskiej Biała Podlaska, Huszlewa).

Reasumując, stan zanieczyszczeń wód powierzchniowych w Białej Podlaskiej jest ogólnie umiarkowany. Z pewnością przyczynia się do tego fakt, że przeważająca część ludności miasta korzysta z miejskiej sieci kanalizacyjnej. Warunki ekologiczne życia ludzi są zatem w miarę korzystne.

Występowanie obiektów uciążliwych dla środowiska i źródeł potencjalnych, poważnych awarii, w tym głównych ciągów komunikacyjnych

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (t.j. Dz. U. 2016 poz. 71), na terenie miasta Biała Podlaska do obiektów mogących być uciążliwymi dla środowiska można zaliczyć x.xx.:

• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., przy xx. Xxxxxx 00,

• Zakład Xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxx, xxxx xx. Xxxxxxxxxxxx 0,

• Stacje demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji,

• Instalacje radiokomunikacyjne,

• Zakład Oczyszczania Ścieków, przy xx. Xxxxxxxxx 0,

• Miejski Zakład Komunikacyjny Sp. z o.o., przy xx. Xxxxxxxxx 0,

• Zakład Włókienniczy „Biawena” S.A., przy xx. Xxxxxxxxxx 000,

• Okręgowa Xxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxx, xxxx xx. Xxxxxxxxx 00,

• Bialskie Meble Sp. z o.o., przy xx. Xxxxxxxxxx 00.

Charakter i dostępność terenów zieleni - rekreacyjnych - zarówno

„naturalnych" jak i sztucznie ukształtowanych

Do terenów zieleni na terenie Białej Podlaskiej należą: parki leśne, zieleńce, stadiony, place sportowe, ogrody dziecięce, ogrody działkowe, cmentarze, zadrzewienia uliczne itp. Większość tych terenów (jak np. zieleńce, parki) to zieleń dostępna dla wszystkich, tzw. zieleń publiczna, część natomiast ma charakter zieleni zamkniętej, z której korzysta ograniczona liczba osób (jak np. ogrody działkowe). W Białej Podlaskiej występują dwa główne parki miejskie:

• Park Radziwiłłowski - położony w centrum miasta, na północ od rzeki Krzny. W 2013 roku xxxx przeszedł rewaloryzację,

• Park Zofii Las - położony w centrum, na południe od rzeki Krzny.

Oprócz dwóch wyżej wymienionych parków, w skład terenów zieleni zaliczają się także ogródki działkowe, które położone są:

• w południowo - zachodniej części miasta:

− w rejonie Pieńków, przy ul. Ceglanej.

• w zachodniej części miasta:

− w rejonie Słonecznego Wzgórza, przy ul. Żabiej i Borowej,

− w rejonie Akademickim, przy ul. Xxxx Xxxxxxxxxxx, Sworskiej,

− w rejonie Kopernika, nieopodal ul. Akademickiej i Xxxxxxxxxx Ujmy.

• w centralnych częściach miasta, w rejonie doliny rzeki Krzny:

− pomiędzy Aleją Tysiąclecia a Aleją Xxxx Xxxxx XX,

− pomiędzy ul. Podłączną a Boczną.

• na wschód od historycznego centrum:

− w rejonie Rataja, przy ul. Xxxxxxxxxx Xxxxxx i Józefa Furmana.

Wskaźnik powierzchni terenów zieleni w przeliczeniu na jednego mieszkańca Białej Podlaskiej jest bardzo niski (tab. 27).

Tabela 17 Wskaźnik powierzchni poszczególnych terenów zieleni w m2 przypadający na 1 mieszkańca*

Klasyfikacja typów terenów zieleni	Powierzchnia ogółem w ha	Liczba obiektów	Powierzchnia terenów zieleni miejskiej w m2/1 mieszkańca
Parki spacerowo- wypoczynkowe	16,1	2	2,8
Zieleńce	4,7	10	0,8
Tereny zieleni osiedlowej	50,4	-	8,8
Razem	71,2	-	12,4
Zieleń uliczna	22,6	-	3,9
Cmentarze	24,8	7	4,3
Lasy gminne	4,0	-	7,0

* klasyfikacja i stan na 31.12.2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych w GUS

Warunki ekologiczne życia ludzi w mieście, uwzględniając tereny zieleni są generalnie umiarkowane. Gdyby nie liczne ogródki działkowe i lasy w południowej i północno - wschodniej części miasta, ludzie mieli by ograniczony dostęp do terenów zieleni.

Biorąc pod uwagę całokształt czynników wpływających na warunki ekologiczne - najlepsze są w północno-wschodniej, wschodniej i południowo-zachodniej części miasta. Najgorsze występują natomiast na terenach przemysłowych i w ich otoczeniu oraz w części centralnej miasta, gdzie niekorzystnie oddziałuje przede wszystkim komunikacja samochodowa i zagęszczenie zabudowy. Niekorzystne warunki występują również wzdłuż szlaków komunikacyjnych na południu (linia kolejowa) i na północy (droga krajowa nr 2).

Pozytywną rolę w kształtowaniu ekologicznych warunków życia ludzi w Białej Podlaskiej odgrywają dolina Krzny i przyrodnicze otoczenie miasta (kompleksy leśne na południu i północno-wschodniej części miasta), które dzięki małemu obciążeniu antropogenicznemu wpływają w pewnym stopniu regenerująco na środowisko wnętrza miasta i stanowią zarazem zaplecze rekreacyjne dla jego mieszkańców. Istotną rolę w przestrzeni miasta odgrywają także ogródki działkowe.

W celu lepszego zobrazowania ekologicznych warunków życia ludzi w mieście przeprowadzono ocenę na podstawie podobieństw pod względem stanu zagospodarowania, pełnionych funkcji i położenia obszaru w strukturze miasta, tj.:

• sąsiedztwo wzdłuż głównych tranzytowych ciągów komunikacji samochodowej (droga krajowa nr 2 i droga wojewódzka nr 811 i 812) - słabe warunki;

• wzdłuż wewnątrzmiejskich, głównych ciągów komunikacji samochodowej - słabe warunki;

• wzdłuż linii kolejowych na południu miasta, w tym linii powodujących potencjalne, źródła poważnych awarii - słabe warunki;

• rejon śródmieścia o słabych, ekologicznych warunkach życia ludzi;

• rejony wielorodzinnej, osiedlowej zabudowy mieszkaniowej w większości o umiarkowanych i korzystnych ekologicznych warunkach życia ludzi, osłabionych w niektórych osiedlach przez uciążliwe środowiskowo oddziaływanie komunikacji;

• rejony dominacji jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej i usług o korzystnych, ekologicznych warunkach życia ludzi;

• rejony podmiejskie, ekstensywnie zagospodarowane o korzystnych ekologicznych warunkach życia ludzi.

I.4.4.2. Ocena zgodności użytkowania terenu z uwarunkowaniami przyrodniczymi

Przez „ocenę zgodności” rozumie się ocenę wykorzystania potencjału środowiskowego, mając również na uwadze wielowiekowy aspekt urbanizacji obszaru miasta. Zagadnienie to można rozpatrywać w dwojaki sposób zakładając dalsze scenariusze zagospodarowania miasta, tj.:

I. Kontynuacja zagospodarowania przestrzennego - zgodnego z uwarunkowaniami przyrodniczymi, środowiskowymi i krajobrazowymi. Na podstawie tego aspektu wysunięto następujące wnioski:

• urbanizacja w Białej Podlaskiej wykorzystuje dotychczas tereny o najlepszych warunkach do zabudowy: obszary wysoczyznowe o sprzyjającej rzeźbie, cechach gruntowych warstwy przypowierzchniowej i wodach podziemnych;

• zabudowa nie wkracza w tereny przyrodniczo najcenniejsze;

• urbanizacja odbywa się poprzez zabudowę kolejnych, wyznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego terenów - przeciwdziała to rozproszeniu i degradacji krajobrazu;

• planowana urbanizacja opiera się na postulacie o konieczności połączenia w jeden organizm miejski oddalonych od centrum obszarów zabudowy - w planowanej polityce przestrzennej i zagospodarowaniu przestrzennym należy kontynuować tę zasadę;

• kształtowanie struktury przyrodniczej Białej Podlaskiej odbywa się z uwzględnieniem walorów kompleksów leśnych i dolin rzecznych - w szczególności ma się na uwadze komponenty leśne położone w południowej części miasta oraz środowisko biotyczne ciągnące się równoleżnikowo wzdłuż głównej doliny Krzny. Takie użytkowanie terenów miasta umożliwia kontynuację działań wzmacniających różnorodność biologiczną i poprawiających warunki życia jego mieszkańców.

II. Scenariusz zagrożeń środowiskowych i przestrzennych - w przypadkach konfliktowych pomiędzy walorami a sposobem wykorzystania przestrzeni planistycznej tj.:

• degradacja stosunków wodnych w dolinie Krzny i Klukówki, które spowodowało obniżenie walorów przyrodniczych. Kontynuacja tych działań może nieodwracalne zmienić przyrodniczą funkcję, szczególnie doliny Krzny;

• zagospodarowanie przestrzenne niezgodne z funkcjami środowiskowo - przyrodniczymi i związane z ograniczeniem komunikacyjnej roli w Przyrodniczym Systemie Miasta: ogródki działkowe, zabudowa kubaturowa;

• destrukcyjna rola zabudowy mieszkaniowej w dolinie Krzny w rejonie ulic: Aleja Tysiąclecia ↔ Xxxx Xxxxx XX, którą można utrzymać w dotychczasowym zakresie, z zapewnieniem jednak właściwej gospodarki wodno-ściekowej;

• występowanie zagospodarowania przyrodniczego o niewielkim potencjale ekologicznym, wymagającym wzmocnienia biologicznego, poprawy stanu i likwidacji zagrożeń środowiskowych: agrocenozy, wyrobiska poeksploatacyjne,

tereny o ograniczonej funkcji użytkowej w obszarach oddziaływania „Lotniska” i oczyszczalni ścieków.

Dotychczasowe użytkowanie terenu nie powoduje istotnych konfliktów w zakresie uwarunkowań przyrodniczych. Uwarunkowania przestrzenne wynikające z walorów środowiskowych (potencjałów) są właściwie wykorzystywane, zaś ograniczenia rozwojowe respektowane. W generalnej ocenie, użytkowanie terenu w Białej Podlaskiej można uznać za zgodne z naturalnymi predyspozycjami.

I.4.4.3. Ocena odporności środowiska na obciążenia antropogeniczne oraz zdolności do regeneracji

Środowisko przyrodnicze zostało poddane ocenie uwzględniając podział na jego elementy biotyczne i abiotyczne.

Środowisko biotyczne (biosfera)

W wyniku działań antropogenicznych środowisko biotyczne podlega znacznej degradacji. W ekologii od dawna znane jest prawo zwiększania się odporności środowiska i przyrody na degradację wraz ze wzrostem zróżnicowania biocenotycznego. Większa bioróżnorodność, to większa odporność na antropogenne przekształcenia. Z ogólnych ustaleń wynika, że zbiorowiska leśne w Białej Podlaskiej - jako najwyższa forma organizacji świata ożywionego

- są najodporniejsze na degradację. Najmniej odporne są zaś tereny z dużym zredukowaniem środowiska biotycznego.

Na obniżenie odporności środowiska biotycznego mają wpływ takie czynniki jak x.xx.:

• wkraczanie urbanizacji na tereny biologicznie czynne, osuszanie lub nadmiernie nawadnianie,

• upraszczanie poziomej, pionowej i gatunkowej różnorodności ekosystemów leśnych - w rejonie Białej Podlaskiej hodowla lasu doprowadziła do wadliwości struktury wiekowej,

• częsta zmiana użytkowania gruntów poprzez wylesienie/zalesienie, osuszenie/nawadnianie - uniemożliwia to osiągnięcie przez ekosystemy i biocenozy stanu dojrzałości i równowagi biologicznej,

• insulacja krajobrazów leśnych i łąkowych - szczególnie zaobserwowana w Białej Podlaskiej,

• zmiana klimatu i jakościowego stanu atmosfery występuje najczęściej w wyniku emisji zanieczyszczeń

Wyżej wymienione czynniki przyczyniają się do obniżenia tym samym potencjału ekologicznego. W szczególności wymienia się tu środowisko leśne. Największą odporność na antropopresję wśród komponentów leśnych występujących na obszarze Białej Podlaskiej wykazują tereny doliny Rudki. Ponadto obszary biologicznie czynne w postaci monokulturowego rolnictwa i intensywnej zabudowy stanowią tereny o najniższej odporności na degradację przyrodniczą.

Odporność na degradację środowiska biotycznego miasta Biała Podlaska występuje w dwóch układach:

• układ strefowy - występuje najczęściej o położeniu równoleżnikowym i składa się z takich stref jak: lasy, pola, łąki i zabudowa,

• układ mozaikowy - w wyniku wcześniej wspomnianej insulacji krajobrazu często sąsiadują ze sobą obszary o różnej odporności na degradację przyrodniczą.

Występowanie tego rodzaju układów przyczynia się do tego, że należy mieć na uwadze obszary o różnej odporności na degradację przyrodniczą. Ma to szczególne znaczenie podczas planowania przestrzennego na terenie miasta Biała Podlaska.

Środowisko abiotyczne (hydrosfera, litosfera)

Rejon miasta Biała Podlaska ma specyficzne warunki odpornościowe stosunków wodnych. Wynikają one przede wszystkim z budowy hydrogeologicznej obszaru. Wody podziemne mają zróżnicowaną odporność. Duża wrażliwość na zanieczyszczenia poziomu czwartorzędowego i bardzo mała zdolność do regeneracji a przede wszystkim nieustający dopływ polutantów sprawia, że są one skażone w stopniu wysokim. Poziom czwartorzędowy bardzo łatwo ulega wpływom antropogennym i zanieczyszczenia szybko migrują w wodonoścu zanieczyszczając go trwale. Pod względem sanitarnym wody te nie nadają się do zaspokojenia potrzeb wodnych. Pomimo tego część mieszkańców ujmuje ten poziom w studniach kopanych. Zasoby wód podziemnych stanowią gwarancję, że w ujęciu ilościowym są one odporne na zmianę obiegu i dotychczasowa gospodarka wodna nie zagraża przekształceniom ilościowym. Natomiast wszystkie wody powierzchniowe mają bardzo niewielką naturalną odporność na degradację i bez pomocy człowieka nie należy oczekiwać regeneracji stosunków wodnych w zlewni Krzny.

W Białej Podlaskiej, litosfera (w szczególności jej wierzchnia część - pedosfera) jest generalnie mało odporna na degradację. Jest to związane z typem gleb i rodzajem procesów glebotwórczych. Wpływ na niską odporność ma także ukształtowanie terenu i infiltracyjny model obiegu wody. W części południowej miasta znajduje się bardzo dobra przepuszczalność wód. Ma to istotne znaczenie w przypadku, gdy zanieczyszczenia rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie glebowej przemieszczają się w głąb profilu glebowego. Wytrącają się wówczas z roztworu lub są osadzane na różnych głębokościach. Gleby w dolinach rzecznych wykazują również niską odporność na degradację.

Dokonując ogólnej oceny odporności środowiska na obciążenia antropogeniczne oraz jego zdolność do regeneracji wyodrębniono:

Obszary o dużej odporności środowiska na degradację i posiadające dużą zdolność do regeneracji

W mieście Biała Podlaska są to wszystkie kompleksy leśne o powierzchni ponad 5 ha z ukształtowaną równowagą ekologiczną i ochronną. Wspomniana łączność ekologiczna z lasami „zielonego pierścienia” Białej Podlaskiej, projektowanego Bielskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i innymi cennymi przyrodniczo obiektami zapewnia zasilanie biocenotyczne. Czynniki obniżające odporność (generalnie gospodarczy aspekt przeważający nad ochronnym) można stosunkowo łatwo wyeliminować. W tej grupie obszarów znajduje się również dolina Rudki, o dużym stopniu naturalności stosunków wodnych i środowiska biotycznego.

Obszary o średniej odporności środowiska na degradację i posiadające średnią zdolność do regeneracji

Elementem obniżającym kategorię odporności tych obszarów są przekształcone stosunki wodne w stopniu przeciętnym, różnym stanie środowiska biotycznego i umiarkowane zagospodarowanie (wykorzystanie) przestrzeni. Należą tu pozostałe doliny rzeczne (Krzny i Klukówki), większe tereny niecek wytopiskowych i parki miejskie.

Zdolność do regeneracji jest tu zależna od stosunków wodnych. Poprawa obiegu wody i stanu sanitarnego wód Krzny i Klukówki może w szybkim tempie spowodować poprawę odporności na degradację środowiska przyrodniczego tych terenów.

Obszary o niskiej odporności środowiska na degradację i posiadające niską zdolność do regeneracji

Są to wszystkie obszary, które obecnie w wyniku użytkowania utraciły walory przyrodnicze i środowiskowe (w różnym zakresie) oraz obszary zurbanizowane. Są to agrocenozy na gruntach ornych, tereny intensywnej zabudowy oraz wyrobiska poeksploatacyjne. Sposób użytkowania (zagospodarowania przestrzennego) obniżył zdolności samoregeneracji środowiska w tych rejonach.

W generalnej ocenie odporność środowiska na obciążenie antropogeniczne oraz jego zdolność do regeneracji są na obszarze miasta umiarkowane i małe.

I.4.4.4. Potencjał transurbacyjny

Potencjał transurbacyjny gminy określa możliwości i wskazania do rozwoju zabudowy i zainwestowania, w tym wprowadzenia nowych terenów inwestycyjnych na terenach dotychczas niezainwestowanych. W gminie miejskiej Biała Podlaska dominującymi formami użytkowania terenu są:

• grunty zabudowane i zurbanizowane razem, tj. ok. 42% powierzchni miasta,

• użytki rolne, tj. ok. 41% powierzchni miasta.

W granicach administracyjnych Białej Podlaskiej znajduje się kilkaset hektarów terenów przydatnych dla nowej zabudowy o wysokich walorach lokalizacyjnych. W przestrzeni miasta zlokalizować można również tereny, na których zabudowa kubaturowa jest niewskazana, ze względu na uwarunkowania środowiskowe, przyrodnicze i krajobrazowe.

Część terenów posiada stosunkowo korzystne warunki agroekologiczne. W ostatnich latach najwięcej jednak wniosków o odrolnienie gruntów wpłynęło na tereny położone na północ od drogi krajowej nr 2. Drugim dominującym obszarem był teren pomiędzy torami kolejowymi a ul. Ceglaną, w południowo-zachodniej części Białej Podlaskiej. Postępująca urbanizacja systematycznie więc co roku zmniejsza ilość terenów rolnych. Dodatkowo ok. 15% powierzchni terenu gminy stanowią lasy. Z uwagi na swoją wartość dla kształtowania krajobrazu i funkcje ekologiczne, tereny te nie są predysponowane do przeznaczania na funkcje nieleśne.

Na potencjał transurbacyjny może mieć również wpływ hałas komunikacyjny. Generowany jest on przez ruch odbywający się na drogach kołowych i liniach kolejowych. Hałas związany jest również w związku z funkcjonowaniem lotniska. Dlatego też należy wykluczyć lokalizację nowej zabudowy mieszkaniowej w obrębie terenów w bezpośrednim sąsiedztwie korytarzy transportowych oraz podejścia do lądowania. Obszary te powinno przeznaczyć się pod funkcje akustycznie niechronione (np. usługi, przemysł, zieleń).

Przydatność terenów dla zabudowy określają cechy fizjograficzne takie jak: Warunki geologiczne posadowienia budynków

Powierzchniowa budowa geologiczna jest stosunkowo mało zróżnicowana. Tereny wysoczyznowe, położone poza dolinami rzecznymi, budują w większości piaski i piaski ze żwirami wodnolodowcowe zlodowacenia Odry. Stanowią one dobre podłoże budowlane. Jedynie fragmentarycznie występują tu piaski ze żwirami i gliny zwałowe akumulacji szczelinowej z okresu tego samego zlodowacenia. Stwierdzono je na osiedlach Sielczyk, Akademicka, Słoneczne Wzgórze oraz Północna i Rataja. Na terenie Kolonii Francuskiej występują natomiast gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Dna dolin rzecznych wyścielają torfy niskie na piaskach i mułkach rzecznych teras zalewowych 0,5-1,0 m n.p. rzeki. Taka budowa geologiczna stanowi nieprzydatne podłoże budowalne. Poziomy tarasowe w dolinach budują natomiast piaski i mułki rzeczne teras zalewowych 0,5-1,0 m n.p. rzeki, a w dolinie Krzny dodatkowo piaski i mułki rzeczne teras nadzalewowych 2,0-4,0 m n.p. rzeki. Suche doliny,

uchodzące do doliny Krzny, wypełniają namuły oraz piaski den dolinnych i zagłębień bezodpływowych. Nieodpowiednimi obszarami do zabudowy są więc doliny rzeczne wraz ze starorzeczami ze względu na utwory je budujące oraz możliwość wystąpienia podtopień lub powodzi. Grunty torfowe są podmokłe i często zalewane podczas długotrwałych opadów atmosferycznych lub wiosennych roztopów. W dolinie Krzny na gruntach typu organicznego rozwinęły się łąki.

Ponadto w północno-wschodniej części miasta znajduje się obszar i teren górniczy „Biała Podlaska”, gdzie wydobywa się piaski budowlane. Obszar ten ze względu na prowadzoną tam działalność nie jest predysponowany do lokalizacji zabudowy.

Stosunki wodne a głębokość pierwszego poziomu wody gruntowej

W odniesieniu do stosunków wodnych, największe znaczenie dla podłoża budowlanego mają wody czwartorzędowe. Piętro czwartorzędowe tworzą dwa poziomy wodonośne: przypowierzchniowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy występuje w osadach piaszczysto-żwirowych, jego miąższość waha się od 2,5 do 23,7 m. Poziom podglinowy zalega na głębokości od 44 do 52 m w osadach piaszczystych drobno- i średnio-ziarnistych, charakteryzuje się dużymi zasobami wodnymi i miąższością (osiągającą 27-55 m).

Wody czwartorzędowe mają charakter wód swobodnych a zasilane są bezpośrednio w wyniku infiltracji wód opadowych i roztopowych. Zwierciadło jest współkształtne z rzeźbą terenu: podnosi się na wierzchowinach i obniża w dolinach i zagłębieniach terenu. Jego charakterystyczną cechą jest szybka reakcja na wielkość zasilania. Poziom czwartorzędowy waha się w zależności od wielkości zasilania lub jego braku. Ponadto obserwowane jest tu zjawisko tzw. wzniosu kapilarnego, czyli podnoszenia się (podsiąkania) wody w gruncie (w porach) na zróżnicowaną wysokość w zależności od rodzaju osadów. W rejonie Białej Podlaskiej wysokość wzniosu kapilarnego zawiera się w granicach: od 1,0 m (piaski drobnoziarniste) do 4,0 m (piaski gliniaste i gliny piaszczyste).

Zwierciadło poziomu czwartorzędowego w mieście występuje średnio na głębokości od 1,0 do poniżej 10,0 m p.p.t. Najpłycej obserwowany jest w dolinach rzecznych, gdzie w aluwiach rzecznych głębokość wody nie przekracza 1,0 m, a w okresach dużego zasilania układa się tuż pod powierzchnią topograficzną. Na wierzchowinie poziom czwartorzędowy stabilizuje się znacznie głębiej. Najczęściej na poziomie głębszym niż 4,0 m p.p.t., a lokalnie na wzniesieniach morenowych nawet poniżej 10 m p.p.t.

Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa stanowią głównie doliny rzeczne, tarasy akumulacji piaszczystej i niższe tarasy zbudowane z namułów i piasków rzecznych, np. w dolinie rzeki Rudki. Poziom tych wód gruntowych jest zmienny i zależy od opadów atmosferycznych oraz poziomu wody w rzekach. Często kształtuje się na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t. Na terenach tych wody mogą być agresywne względem betonu i stali.

Spadki terenu i procesy morfodynamiczne

Rozwój przestrzenny miasta warunkuje głównie przebieg rzeki Krzny, która dzieli miasto na dwie części: północną - lewobrzeżną i południową - prawobrzeżną. W obydwu przypadkach płaska, monotonna rzeźba generalnie sprzyja urbanizacji. Ponadto warunki hipsometryczne i budowa geologiczna nie sprzyjają rozwojowi intensywnych, współczesnych procesów geodynamicznych. Geomorfologiczna forma równiny akumulacyjnej bez stromych stoków i krawędzi erozyjno - denudacyjnych, stwarza zaś korzystne warunki dla zabudowy. Biała Podlaska zarówno w okresie historycznym, jak i obecnie, rozwija się w dużym stopniu poza dolinami rzecznymi. Wywarły na to duży wpływ bardzo korzystne warunki gruntowe wierzchowiny. Przemawiały za tym głównie łagodne stoki (ok. 2%), co i dziś jest bardzo widoczne, ponieważ właśnie teren wierzchowiny jest najintensywniej zurbanizowany. Dzieję się tak, ponieważ w profilach litologicznych warstw przypowierzchniowych nie występują

utwory organiczne, pyły i mułki. Lokalizowanie zabudowy na takich terenach jest więc bezpieczne.

Ponadto na obszarze Białej Podlaskiej nie zidentyfikowano dotąd terenów osuwiskowych ani obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych.

Warunki topoklimatyczne

Przez topoklimat rozumie się klimat kształtowany przez warunki miejscowe, takie jak: ukształtowanie terenu, roślinność, stosunki wodne i zagospodarowanie przestrzenne. W odniesieniu do warunków topoklimatycznych zasoby i stan środowiska przyrodniczego miasta Biała Podlaska nie wykazują istotnych barier w potencjale transurbacyjnym.

Właściwości ekologiczne terenu

Ograniczenia ekologiczne i prawne dla zabudowy związane są przede wszystkim z:

występowaniem płatów leśnych i semileśnych oraz zadrzewień i zakrzewień, tj. ochrona gruntów leśnych przed zmianą przeznaczenia na cele nieleśne oraz ochrona drzew i krzewów; sąsiedztwem kompleksów leśnych - zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki mieszkalne i ich usytuowanie (Dz. U. 2015 poz. 1422). Minimalna odległość planowanych budynków od lasu powinna wynosić 12 m (8 m odległość podstawowa + 50% ze względu na las jako obiekt łatwopalny).

Ograniczenia prawne związane z występowaniem elementów osnowy ekologicznej tj. przede wszystkim: korytarzy i sięgaczy ekologicznych, planowanych form ochrony przyrody i obszarów cennych przyrodniczo - istotnych dla zróżnicowania krajobrazu oraz różnorodności biologicznej

W chwili obecnej na obszarze miasta Biała Podlaska nie ma konfliktu zagospodarowania terenu i ochrony środowiska. Nie występują tutaj wielkoobszarowe tereny prawnie chronione. Nie ustanowiono także obszaru NATURA 2000.

W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego z 2002 roku, wyznaczono projektowane obszary chronione rekomendowane do oceny możliwości i celowości objęcia formą ochrony przyrody w ramach audytu krajobrazowego województwa. W południowo-zachodniej części miasta projektuje się utworzenie Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (BOChK), co wymusi w przyszłości pewne ograniczenia, uwarunkowania i ukierunkowania w prowadzeniu gospodarki na tych terenach. BOChK skupiać będzie najcenniejsze elementy systemu przyrodniczego w tej części miasta. Obejmuje on wyróżniające się krajobrazowo tereny o jednolitym typie ekosystemu. Projektowany obszar charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi w skali regionu środkowo-wschodniego. Odznacza się też niewielkim stopniem zniekształcenia środowiska przyrodniczego, których zadaniem jest też ochrona terenów o walorach krajobrazowych i kulturowych. Przedmiotem ochrony stanowiłyby lasy, dolina rzeki i strumienie. Teren zajmowany przez BOChK pełniłby funkcję węzłową w miejscu krzyżowania się leśnych i dolinnych korytarzy ekologicznych. Zagospodarowanie BOChK powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych.

Ocena fizjograficzna nie świadczy, że określony teren bez zastrzeżeń może być przeznaczony na dowolne, dopuszczone cele inwestycyjne. Ograniczenia i uwarunkowania ekspansji przestrzeni zurbanizowanej miasta Biała Podlaska wprowadzają x.xx.:

• charakter sąsiedztwa, np. sąsiedztwo zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i usług chronionych akustycznie,

• zadrzewienia i szpalery drzew i krzewów,

• obecność obiektów uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi,

• tereny komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu,

• gleby o wysokich walorach użytkowych (I-III klasa bonitacyjna),

• doliny rzeczne Krzny, Klukówki i Rudki wraz ze starorzeczami oraz obszarami prawdopodobnie narażonych na ryzyko wystąpienia powodzi,

• głębsze zagłębienia powytopiskowe.

Zakaz zabudowy w Białej Podlaskiej obowiązuje także dla chronionych prawnie zasobów przyrodniczych i krajobrazu, w tym 13 drzew lub grup drzew uznanych za pomniki przyrody.

W chwili obecnej terytorialny rozkład potencjału transurbacyjnego w granicach administracyjnych Białej Podlaskiej i w jego bezpośrednim otoczeniu wykazuje przewagę obszarów o dużym potencjale. Oznacza to, że ogólnie przeważają korzystne warunki fizjograficzne dla zabudowy. Obszary te występują pierścieniem wokół całego miasta. Strefa doliny Krzny, Klukówki i Rudki stanowią jedyne, istotne bariery fizjograficzne rozwoju przestrzennego miasta. Ograniczenia mogą również stanowić zbiorowiska leśne w południowych fragmentach miasta, tereny powojskowe (lotnisko) oraz obszar projektowanego Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu w południowo- zachodniej części miasta.

I.4.4.5. Przekształcenia litosfery

Zmiany zachodzące w litosferze rozumiane są jako procesy i zjawiska zachodzące a zarazem kształtujące powierzchniowe warstwy terenu, które określone są przez zagadnienia geologiczne, geomorfologiczne i glebowe.

Z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego istotne cechy i przekształcenia litosfery (w tym budowy geologicznej) rejonu Białej Podlaskiej wynikają z historii geologicznej. Cechy te dotyczą osadów i procesów charakterystycznych dla poszczególnych etapów rozwoju obszaru. O warunkach litologicznych omawianego obszaru decydują przede wszystkim najmłodsze utwory powierzchniowe - osady akumulacji czwartorzędowej. Wykształcone zostały na powierzchni w postaci glin zwałowych oraz piasków pochodzenia rzecznego (fluwialnego) i rzecznolodowcowego (fluwioglacjalnego). Na terenie miasta Biała Podlaska (obecnych granic administracyjnych) dokonywane były przekształcenia litosfery, związane z bezpośrednią działalnością człowieka poprzez eksploatowane piasków i glin, stanowiących surowice dla budownictwa i produkcji materiałów budowlanych. Pozostałością są wyrobiska poeksploatacyjne pozostawione bez rekultywacji. Służą do niekontrolowanego składowania odpadów komunalnych.

O współczesnych warunkach geomorfologicznych Białej Podlaskiej zadecydowały zlodowacenia kontynentalne w czwartorzędzie: środkowopolskie i bałtyckie. Miały one wpływ na przekształcenia litosfery i ich najbardziej widocznych na powierzchni terenu cechach. W rejonie Białej Podlaskiej pokrywa lodowca kontynentalnego, w okresie maksymalnego zasięgu, objęła północne rejony miasta, zatrzymując się na linii Krzny. Cała zatem północna jego część kształtowana była przez procesy i zjawiska związane z postojem, a następnie powolnym wycofywaniem się lądolodu.

Najbardziej czytelnymi formami geomorfologicznymi Białej Podlaskiej są jednak doliny rzeczne. Współczesna dolina Krzny stanowi ważną granicę rozdzielającą obszary o odmiennych warunkach geomorfologicznych, geologicznych, glebowych i biotycznych. Doliny rzeczne w Białej Podlaskiej stanowią zaadaptowane obniżenia powytopiskowe. Często o nieregularnym, rozczłonkowanym kształcie. Erozja zboczowa przekształciła pierwotną rzeźbę obniżeń i przystosowała je do odpływu powierzchniowego.

W zakresie zmian w najbardziej powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej - pedosferze, na uwagę zasługuje północny sektor miasta (subregion Równiny Łukowskiej). Przeważają tu gleby wytworzone na piaskach naglinowych, glinach zwałowych i pyłach osadzonych na

glinie. Dawniej gleby te porośnięte były borami sosnowymi (Puszcza Bialska). Miały one charakter typowych bielic i były podstawą tworzenia siedlisk boru świeżego. W wyniku antropopresji (poprzez odlesienia), gleby uległy przekształceniu w typ pseudobielicowy. W południowym zaś sektorze miasta - w rezultacie procesu glebotwórczego - na piaskach wodno-lodowcowych, pyłach napływowych oraz glinach zwałowych, również wytworzyły się gleby pseudobielicowe. W zachowanych zespołach leśnych na południu miasta powstały gleby brunatne.

Przekształcenia litosfery należą do powszechnych i w dużym stopniu nieuniknionych przejawów antropizacji (degradacji) środowiska przyrodniczego miast. Są one związane z procesami inwestycyjnymi. Wyżej wymienione procesy i zjawiska zachodzące w litosferze są wynikiem szans i zagrożeń rozwojowych miasta Biała Podlaska.

Korzystne warunki geologiczno-geomorfologiczne w poszczególnych rejonach miasta - tj. płaska i monotonna rzeźba, przyczyniły się do szybkiego rozwoju zabudowy, budowy dróg i infrastruktury technicznej. Budowa geologiczna nie sprzyja natomiast rozwojowi intensywnych, współczesnych procesów geodynamicznych, np. tworzenia się osuwisk. Monotonny, szeroki i płaski krajobraz polodowcowy wokół dolin rzecznych Krzny i Klukówki powinien stanowić podstawę unaturalnienia krajobrazu i przyrody Białej Podlaskiej. Bardzo korzystne przekształcenia litosfery w zakresie warunków gruntowych wierzchowiny uchroniły także doliny rzeczne przed urbanizacją. Biała Podlaska zarówno w okresie historycznym, jak i obecnie, rozwija się w dużym stopniu poza dolinami rzecznymi. Nie spowodowało to degradacji tej części litosfery i krajobrazu miasta.

W płaskim i monotonnym krajobrazie przeważają antropogenne formy rzeźby stanowiące problemy i zagrożenia rozwojowe. Niewiele jest w nich form wypukłych i wyniesionych. Nasypy drogowe i kolejowe stwarzają wyraźną dysharmonię w naturalnym krajobrazie Białej Podlaskiej. Wszystkie poprzeczne nasypy, wały i groble w dolinie Krzny są ponadto barierami ekologicznymi, które utrudniają związki funkcjonalne pomiędzy poszczególnymi jednostkami urbanistycznymi miasta.

Pozostałości wydobycia surowców mineralnych stanowią zagrożenie prowadzące do akumulacji i migracji skażeń i tworzenia tzw. „dzikich wysypisk”. Mają one charakter niezagospodarowanych wyrobisk.

Istotne przekształcenia litosfery dotyczyły również doliny rzeki Krzny. Funkcje rolnicze w dolinie Krzny wymagały zmiany obiegu wody x.xx. poprzez wyprostowanie koryta rzeki (w 1937 roku), co zmieniło jej naturalny bieg. Pozostawiono odcięte zakola i starorzecza. W układzie litosferycznym, Krzna i Klukówka mają koryto w postaci wyprostowanego rowu melioracyjnego zamiast meandrującej, nizinnej rzeki. Dokonano tego nie naruszając naturalnych procesów geodynamicznych w wyniku zmiany rzędnej bazy erozyjnej, jaką była rzędna naturalnego koryta rzeki, doprowadziło to do obniżenia walorów fizjonomicznych doliny a więc miało to również wpływ na obieg wody.

I.4.4.6. Szata roślinna

W zależności od stopnia zurbanizowania poszczególnych obszarów miasta Biała Podlaska, szata roślinna charakteryzuje się stosunkowo dużym zróżnicowaniem. Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym należą zbiorowiska leśne. Niestety w Białej Podlaskiej lesistość oscyluje zaledwie na poziomie 15%, tak więc lasy jako element szaty roślinnej o największym znaczeniu przyrodniczym i środowiskotwórczym, zajmują w granicach miasta niewielką powierzchnię. Ich oddziaływanie na jakość przestrzeni przyrodniczej jest tym samym ograniczona do pasa szerokości 200-300 m od granic kompleksów.

Istotną funkcję odgrywają połacie leśne znajdujące się wokół lotniska. Jak wynika z przepisów prawa, pełnią one rolę ochronną ze względu na szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa. Lasy te, jak już wspomniano wcześniej, pełnią również rolę akustyczną. Dodatkowym atutem zbiorowisk leśnych w Białej Podlaskiej jest

także ich łączność z rozległymi kompleksami leśnymi o wysokich walorach ekologicznych. Kompleks leśny w południowo zachodniej części, przylegający do granic miasta (w rejonie linii kolejowej i ulicy Lubelskiej na terenie miasta) pełni ważną rolę przyrodniczą w projektowanym Bielskim Obszarze Chronionego Krajobrazu. Wszystkie lasy w otoczeniu miasta należą do strefy kształtowania zielonego pierścienia wokół Białej Podlaskiej (zgodnie z planem województwa lubelskiego). Należy podkreślić, że większość obszarów cennych przyrodniczo i ekologicznie posiada powiązania funkcjonalne z terenami sąsiednimi o dużym potencjale biologicznym. Zapewnia to naturalne wzmacnianie bioróżnorodności.

Cenne zadrzewienia występują także w obrębie dolin rzecznych. Na szczególną uwagę zasługuję tu dolina rzeki Rudki. Znajduję się ona wzdłuż południowo-wschodniej granicy miasta. Zachowały się w niej naturalne zbiorowiska roślinne dolin rzecznych. Roślinność występująca wzdłuż rzeki Krzny, pełni natomiast istotną rolę w regionalnym (wojewódzkim) systemie przyrodniczym, stanowi ważny ponadlokalny korytarz ekologiczny. Teren doliny Krzny ma również korzystne warunki topoklimatyczne dla roślinności, tj.: podwyższona w stosunku do obszarów sąsiednich wilgotność powietrza i parowanie. Zagrożeniem rozwojowym szaty roślinnej dolin Krzny i Klukówki są poważne zmiany antropogenne. Zapoczątkowały zostały przez proces przekształceń stosunków wodnych i odwodnienia terasy zalewowej. Rozpoczęte w latach trzydziestych ubiegłego wieku roboty melioracyjne spowodowały degradację naturalnych siedlisk (warunków gruntowo-wodnych). Przyczyniły się także do przekształcenia ich w użytki zielone o zróżnicowanej wartości ekologicznej i gospodarczej.

Najmniejszą wartością przyrodniczą cechują się tereny zurbanizowane. Prowadzone są jednak działania zmniejszające oddziaływanie człowieka na środowisko naturalne. Dokonuje się tego x.xx. poprzez tworzenie terenów zieleni urządzonej na terenie miasta. Szata roślinna terenów zajmowanych przez zieleń urządzoną (tj. cmentarzy, ogródków działkowych, parków miejskich) stanowi niespełna 2,2% powierzchni miasta. Pod względem ekologicznych zespołów roślinnych i wartości środowiska biotycznego najistotniejszym parkiem w Białej Podlaskiej jest zespół parkowy „Radziwiłł”. Mniejsze znaczenie ekologiczne przypisuje się zaś parkowi podworskiemu „Białka” przy ulicy Powstańców.

Środowisko biotyczne w Białej Podlaskiej jest silnie zantropogenizowane. W okresie wielowiekowej urbanizacji przestrzeń przyrodnicza została mocno przekształcona w stosunku do stanu naturalnego przez dostosowanie do realizacji funkcji osiedleńczych. W mieście znajduje się jednak kilkanaście drzew, które są pomnikami przyrody. Świadczy to o średniej jakości środowiska.

Coraz większa ingerencja człowieka w środowisko naturalne przyczynia się do degradacji lasów. Ochrona przed negatywnymi skutkami degradacji środowiska w Białej Podlaskiej oraz nieracjonalnym zagospodarowaniem, może wymagać odchodzenie od monokultury gatunkowej w zbiorowiskach leśnych i dostosowanie drzewostanów do siedlisk. Największą degradacją cechuje się szata roślinna, w tym głównie poprzez wylesienie. Powinno się dążyć do leśnego kierunku rekultywacji obszarów zdegradowanych i zdewastowanych (wyłączając obszary centralne miasta). Zaleca się także zalesienia enklaw i wyrównania granic strefy polno-leśnej. Ważne jest kształtowanie struktury lasów w tempie gwarantującym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego a więc istotnym jest również ich potencjał regeneracyjny oraz żywotność drzewostanów i siedlisk. Zagrożenia dla drzewostanu wynikają również ze świata fauny. W ostatnich latach zaobserwowano w Białej Podlaskiej wzmożoną aktywność bobrów. Najczęściej uszkadzane są drzewa wzdłuż rowów i cieków wodnych.

I.4.5. Podsumowanie

Dla zachowania walorów Z punktu widzenia kształtowania środowiska naturalnego jednym z jego najważniejszych elementów jest ochrona dolina Krzny. Szeroka dolina Krzny (oraz

Klukówki) tworzy korytarz ekologiczny, łączące obszar miasta z jego otoczeniem - „zielonymi pierścieniami” i dalszym układem zewnętrznym. Obie rzeki są obszarami o szczególnych wymogach ochronnych, obejmują je strefy ochrony: ekspozycji, krajobrazu i archeologicznej. Zagospodarowanie dolin powinno uwzględniać przede wszystkim najwyższą dbałość o istniejącą tam różnorodność biologiczną. Pomimo tego, że rzeka Krzna jest naturalną barierą przez swój równoleżnikowy przebiegu przez centralną część miasta, w przyszłości, dzięki procesom związanym z rewitalizacją stanowić może dużą szansę na „połączenie” północnego obszaru miasta z południowym. Dzięki specyficznemu położeniu wpływa także na stan sanitarny w mieście, dolina rzeczna pozwala na przewietrzanie przez co miasto ma korzystne parametry czystości atmosfery. Jedynie w rejonach centrum, gdzie intensywna zabudowa utrudnia przewietrzanie - poziom czystości ulega obniżeniu.

Ogromną wartość zarówno przyrodniczą jak i historyczną posiadają wszystkie urządzone tereny zieleni miasta, a także zadrzewienia. Drzewa, (szczególnie stare i dorodne) dzięki wysokiej produkcji tlenu, wyłapywaniu zanieczyszczeń, tłumieniu hałasu i wprowadzaniu dużych plam zieleni w obraz miasta mają dla środowiska miejskiego największe znaczenie. W tym aspekcie na terenie Białej Podlaskiej najbardziej cenne są: Park Radziwiłłów, Park Zofii Las, zieleń parkowa otaczająca Dzienny Dom Opieki Medycznej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego przy ul. Warszawskiej, zieleń na terenie Cmentarza Parafialnego przy alejach Xxxx Xxxxx XX, Cmentarza Prawosławnego przy ul. Terebelskiej, placu Trzech Krzyży, drzewostan na „Woli” przy alejach Xxxx Xxxxx XX, drzewostan stanowiący naturalny ekosystem wzdłuż dolin rzecznych Krzny, Klukówki i Rudki. Ponadto, należy uzupełniać i wprowadzać nowe zadrzewienia, głównie wzdłuż ulic miejskich. Na szczególną uwagę zasługują tu istniejące zadrzewienia wzdłuż ulic: Warszawskiej, Brzeskiej, Sidorskiej, Łomaskiej i Lubelskiej.

Zachowanie lasów w granicach miasta ma duże znaczenie ekologiczne dla współczesnego osadnictwa. Celowe byłoby ukierunkowanie działalności w tych lasach na funkcje rekreacyjne a dopiero w drugim rzędzie gospodarcze.

Niezbędne jest utrzymanie zielonego ciągu (korytarza ekologicznego) doliny Krzny w kształtowaniu połączeń ekologicznych pomiędzy zachodnią i wschodnią częścią miasta. Konieczne jest zatem zachowanie lub przywrócenie naturalnego koryta rzeki. Należałoby wprowadzić zakaz lokalizacji nowych elementów budowlanych przegradzających koryto rzeki bądź nakazać stosowanie rozwiązań technicznych, które zapewnią zachowanie migracji organizmów wodnych. Zakaz budowy powinien również obejmować dno doliny rzeki.

Planowanie i organizowanie zieleni wysokiej jest niezbędne dla całości miasta a zwłaszcza dla terenów rekreacyjnych, otoczenia uciążliwych zakładów przemysłowych i innych szpecących miasto obiektów a także nowych osiedli, gdzie brak zupełnie tego typu zieleni.

W terenach zainwestowanych występują silnie przekształcone zbiorowiska roślinne, które nie reprezentują wielkich wartości środowiskowych. Jednakże w Planie Zagospodarowania Województwa Lubelskiego z 2002 roku wyznaczono obszar projektowanego Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu obejmującego południowo-zachodnią część miasta. Występują zaś obiekty punktowe, tj. 13 drzew lub grup drzew uznanych jako pomnik przyrody. Niewiele jest cennych zadrzewień ulicznych, wiele ulic jest w ogóle pozbawionych zieleni wysokiej. Stosunkowo duże powierzchnie zajmują sady przydomowe, ogrody oraz ogrody działkowe zarówno w centrum miasta jak i na peryferiach. Dwa spośród siedmiu ogrodów działkowych zlokalizowanych jest w dolinie Krzny, na dolnej terasie i na zboczach doliny. W większości są to tereny zadbane i starannie zagospodarowane. Sady dominują we wschodniej części miasta, x.xx. w rejonie Sielczyka.

I.5. Stan środowiska kulturowego

Dziedzictwo kulturowe i zabytki odgrywają współcześnie ogromną rolę w budowaniu pozycji konkurencyjnej regionów. Ich rola jest szczególnie widoczna w rzeczywistości gospodarczej, w której na znaczeniu zyskują niematerialne czynniki rozwoju. To właśnie dziedzictwo kulturowe i zabytki, skupiające w sobie różnego typu wartości gromadzone na przestrzeni wieków, przesądzają o charakterze ducha miejsca (łac. genius loci) i budują jego niezwykłą atmosferę, przez co istotnie wpływają na jakość życia mieszkańców i atrakcyjność inwestycyjną. Warto podkreślić, że nowoczesne podejście do zarządzania dziedzictwem kulturowym i zabytkami zakłada nie tylko ich skuteczną ochronę, ale postuluje także ich zrównoważone wykorzystywane i traktowanie w kategorii nieodnawialnego zasobu rozwojowego.

Definicja pojęcia zabytku została określona w polskim systemie prawnym w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2017, poz. 2187, z xxxx.xx.). W jej myśl za zabytek uznaje się „nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”. Równocześnie do dziś w rodzimym prawodawstwie nie wypracowano definicji pojęcia dziedzictwa kulturowego, choć jest to zagadnienie nierozerwalnie z zabytkami związane i konieczne do uwzględnienia w planowaniu przestrzennym. W myśl zapisów Karty Krakowskiej dziedzictwem kulturowym są te dzieła ludzkie, „w których społeczeństwo uznaje swe szczególne i specyficzne wartości i z którymi się identyfikuje”. Oznacza to, że nie każdy zabytek jest elementem dziedzictwa kulturowego, a jego umieszczenie w tym zbiorze pozostaje indywidualną decyzją społeczności i jej przedstawicieli. Można stwierdzić, że elementy dziedzictwa kulturowego wraz z zabytkami i pozostałymi dobrami kultury składają się na środowisko kulturowe.

Przywołana ustawa określa trzy typy zabytków: nieruchome, ruchome oraz archeologiczne. Rozróżniono w niej ponadto dwie kategorie podejmowanych działań: ochronę oraz opiekę nad zabytkami. Pierwszą z nich zarezerwowano dla organów administracji publicznej, natomiast drugą stworzono z myślą o właścicielach lub posiadaczach zabytków i pozostałych obywatelach.

Gminy zostały zobowiązane ustawą x.xx. do „uwzględniania zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”. W przepisach ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym wskazano ponadto katalog zadań własnych gminy, do którego zaliczono x.xx. sprawy „ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska (...)” oraz „ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”. Uchwalenie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest, więc jednym z wyrazów realizacji nałożonych na gminę obowiązków w zakresie dziedzictwa kulturowego i zabytków.

W Białej Podlaskiej występuje wiele obiektów i obszarów o wartościach kulturowych. Jedynie ich część objęta jest ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Zasoby dziedzictwa kulturowego miasta nie zawsze są właściwie dostrzegane, odpowiednio wyeksponowane oraz wykorzystane.

Pojęciem dziedzictwa kulturowego objęte są nie tylko obiekty wpisane do rejestru zabytków ale i inne dobra będące świadectwem rozwoju kulturalnego społeczności miasta - np. zespoły przestrzenne - urbanistyczne układy, zespoły sakralne, przemysłowe, pałacowe i dworsko-parkowe, folwarczne, cmentarze, parki, obiekty inżynieryjne, obiekty i zespoły architektoniczne, obiekty małej architektury czy wystroju wewnętrznego, miejsca zdarzeń historycznych, obiekty i obszary archeologiczne, ale także elementy niematerialne takie jak

np. tradycyjne nazwy miejscowe, herby oraz tzw. "krajobraz kulturowy" na który składają się np. charakterystyczne panoramy, sylwety czy sposoby zagospodarowania.

I.5.1.Rys historyczny

Biała Podlaska jest największym miastem Południowego Podlasia - powstałego w XIX wieku regionu administracyjnego, położonego w środkowowschodniej części Polski, między Wisłą, dolnym Wieprzem i Tyśmienicą, a środkowym i dolnym Bugiem, jednoczącym ziemie zróżnicowane etnograficznie i historycznie. Administracyjnie Biała znajdowała się w Wielkim Księstwie Litewskim, w województwie trockim (w latach 1413-1425), następnie podlaskim (do 1566r.) i później brzeskim (do 1795r.).

Biała Podlaska zwana była dawniej Radziwiłłowską lub też Alba Ducalis (z łaciny Książęca). Według legendy nazwa miasta prawdopodobnie pochodzi od założyciela w XV wieku Xxxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxx zwanego Białym36. Przyjmuje się jednak, że nazwa miasta wywodzi się prawdopodobnie od rodzaju gleby, bielic występujących na tym terenie.

Biała Podlaska jako osada istniała już na przełomie XII i XIII wieku. Potwierdzają to ceramiki odkryte w czasie prac archeologicznych na terenie założenia pałacowego Radziwiłłów przeprowadzonych w 1983 r.37 Z badań wynika, że w połowie XV wieku Biała była jedną z postojowych osad na szlaku handlowym wiodącym z Korony do Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rusi. Na szlaku tym znanym jako łukowski, który łączył księstwo Turowo- Pińskie z Mazowszem i dalej Bałtykiem, 30 kilometrów od Brześcia trakt przekraczał rzekę. Przy przeprawie usytuowała się osada nad rzeką Krzną, zwaną dawniej Trzną. Krzna, wraz ze swoimi dopływami Grabarką i Białką, tworzyła w okolicy Białej rozległe rozlewiska, co wpłynęło na kształt i warunki rozwoju miasta.

Później, około XIV wieku, powstał w tym miejscu dwór, a przy nim z czasem osada dworska. Związane to było z rozwojem osadnictwa na przygranicznych do niedawna, a po unii polsko litewskiej z 1386 roku - już centralnych terenach nowego, państwa polsko-litewskiego.

Pierwsza pisemna wzmianka o Białej pochodzi z 1434 r. i stanowi potwierdzenie własności dóbr międzyrzeckich Xxxxxxxxxx Xxxxxxx. Nadanie to, przywilejem wydanym w Trokach w 1434 roku, potwierdził Xxxxxxxxxx Xxxxxxx brat księcia Xxxxxxx - Xxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx. O dworze w Białej wspomina również dokument Wielkiego Księcia Xxxxxxxxxx, który w 1499 r. potwierdza Xxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxx i jego żonie Xxxxx, przejęcie dóbr międzyrzeckich w spadku po Nasucie. Po śmierci Xxxxxxxxxxxxxxx dobra bialskie trafiły w ręce jego zięcia - Xxxxxxx Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxx, starosty brzeskiego. Zbudował on na posiadłościach Białej w latach 1522-25 drewniany kościół pw. Panny Maryi i św. Jadwigi oraz nadał osadzie prawa miejskie. Dobra bialskie wydzielono z międzyrzeckich w 1508 roku. W testamencie zmarłego w 1527 roku Xxxxxxx Xxxxxxxxx zapisano, że Biała jest miastem prywatnym, przy czym nie zachował się pierwotny akt lokacji miasta ale domniema się że Biała otrzymała je pomiędzy 1510 a 1514 r. Po śmierci Xxxxxxxxx, dobra zostały podzielone pomiędzy czworo dzieci: Xxxxxxxxxx, Xxxxxxxxxx, Xxxxxxx - żonę Xxxx Xxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxx oraz Xxxxx - żonę Xxxxxx Xxxxxx, wojewody połockiego. Po śmierci Xxxxxxxxxx część otrzymała Jego siostra Xxxxxxx, która odsprzedała swe dobra siostrze Xxxxxx Xxxxxxxxxx. Tak więc od 1536 roku Xxxxx była we władaniu małżeństwa Kiszków i Szczęsnego Xxxxxxxxx. Po śmierci Xxxxxxxxxx jego część Białej przejął syn Xxxxx. Wojewoda brzeski, który miał od młodości możnego protektora, Xxxxxxxx Xxxxxxxxxx „Czarnego” - wojewodę wileńskiego, z którym był spokrewniony. Xxxxx był synem jego siostry Xxxxx Xxxxxxxxxxxxx. Xxxxx Xxxxxxxx nie miał dzieci i dlatego w testamencie sporą część dóbr, w tym dwór w Białej wraz z miastem w części mu przypadającej otrzymał syn jego opiekuna Xxxxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxxxx zwany „Sierotką”. Z kolei właściciel drugiej części miasteczka - Mikołaj

36 Jadczak S. „Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki. s. 8

37 Xxxxxxxx X. „Biała Podlaska. Historia i tożsamość miasta”. s. 3.

Xxxxxx zapisał dobra w Białej swojej żonie, Xxxxxxxx z Xxxxxxxxxxxxx. Po śmierci męża Xxxxxxx, mająca kłopoty finansowe, oddała w 1591 roku Białą pod zastaw Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxx „Sierotce” za 20 tys. złotych polskich na 4 lata. Wdowa nie zwróciła długu w terminie i 26 czerwca 1594 roku sprzedała swoją część dóbr bialskich

„Sierotce”. Po śmierci „Sierotki” rządy w Białej objął jego najmłodszy syn - Xxxxxxxxxx. W przywileju wydanym 1 sierpnia 1621 roku Xxxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxx potwierdził fakt wcześniejszej lokacji miasta, przez Xxxxxxx Xxxxxxxxx. Miasto nie miało pierwotnie prawa magdeburskiego, lecz Xxxxxxxxxx Xxxxxx dał mu pewne elementy samorządu miejskiego - wójta, burmistrza i radę miejską. Pierwszym odnotowanym w źródłach wójtem bialskim był Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxx, zaś burmistrzem - Xxxxxxxxx Xxxxxxxx.

Po lokacji miasta wytyczono rynek i ulice na terenach po północnej stronie Krzny, na wschód od dworu i osady targowej. Centralny plac miasta, rynek o wymiarach 130x110 metrów, usytuowany został przy głównym trakcie komunikacyjnym - gościńcu łukowskim. Do każdego narożnika zbiegały się dwie ulice - w sumie było ich osiem. Rynek z czasem obudowano kramami. Poza miastem wytyczono dzielnicę Stodolną, w której stanęły stodoły bialskich rolników. Na południowym brzegu Krzny, gdzie trakt lubelski przecinał rzekę, zaczęło wykształcać się przedmieście - Wola. Główny ciąg przestrzenny miasta ukształtował się od dworu przy farze aż poprzez x.xx. rynek, a tworzyły go głównie trakty tranzytowe.

Największą inwestycją Xxxxxxxxxx Xxxxxxx Xxxxxxxxxx była budowa magnackiej rezydencji. Książe zawarł w 1622 roku umowę z muratorem lubelskim Xxxxxx Xxxxxxxx na wzniesienie zamku. Zamek uznawany był w historiografii polskiej architektury nowożytnej za jedno z czołowych dzieł tzw. stylu Wazów. Budowa rezydencji ukończona została w 1630 roku. Całość założenia składała się z: pałacu, kaplicy pałacowej, trzech oficyn, wieży, bramy wjazdowej oraz ziemnych obwarowań obronnych systemu staroholenderskiego. Budowa całego założenia trwała ponad sto lat, tj. aż do 1736 roku. Kolejnym z ważnych przedsięwzięć zrealizowanych w czasach Xxxxxxxxxx Xxxxxxx była Akademia Bialska, ufundowana w 1628 roku przez Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxx Xxxxxxxxx, kanonika i oficjała brzeskiego, szkoła uzyskała status kolonii akademickiej, podległej Uniwersytetowi w Krakowie. Po pladze pożarów w 1627, 1629, 1631 i 1635 roku oraz spustoszeniach poczynionych przez najazdy Kozaków, książę podjął decyzję o ufortyfikowaniu Białej. Wały obronne wraz z fosami wykonano w drugiej połowie XVII wieku, według projektu architekta Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxx.

Po śmierci Xxxxxxxxxx Xxxxxxx dobra w Białej przejął jego syn Xxxxxx Xxxxxxxxx. W latach siedemdziesiątych XVII wieku nadał on miastu prawo magdeburskie i w związku z tym - herb. Najstarszy wizerunek herbu Białej, zachowany na pieczęci z 1691 roku, przedstawia św. Michała Archanioła stojącego na zabitym smoku, trzymającego w lewym ręku miecz, a w prawym wagę. Po najazdach szwedzkich w XVII wieku odbudową ze zniszczeń zajęła się żona Xxxxxxx Xxxxxxxxxx - Xxxxxxxxx x Xxxxxxxxxx, której książę zapisał dożywocie na Białej. W 1671 roku ufundowała kościół OO Reformatów pod wezwaniem Anielskiej Xxxxx - jego budowa prowadzona przez warszawskiego xxxxxxxx Xxxxxxx Xxxxxx rozpoczęła się w 1682 roku i trwała sześć lat. Księżna odnowiła też farę, pomogła materialnie Akademii Bialskiej i odbudowała szpital dla poddanych. W 1689 roku księżna sprowadziła do miasta OO Bazylianów, osadzając ich w unickiej cerkwi pod wezwaniem św. Ducha. W rok później jej syn, Xxxxx Xxxxxxxxx, ufundował Bazylianom drewniany kościół pod wezwaniem św. Xxxxxxxx. Żona Xxxxxx Xxxxxxxxxx - Xxxx x Xxxxxxxxxx przybyła do Białej wraz z ich synem Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxx - w 1720 roku, w rok po śmieci męża. Odbudowała ona miasto po III Wojnie Północnej.

Za rządów Xxxx podzielono Białą na 263 place, z których chrześcijanie mieli 181, a Żydzi -

50. Część ulic otrzymywała w tym czasie nazwy -w źródłach pojawia się ulica Łomaska (później Krzywa, obecnie Narutowicza), Reformacka, Wteczna, Stodolna, Poprzeczna, Brzeska, Zaszkolna, Janowska, Garncarska, Łosicka, Międzyrzecka. Na przedmieściu Wola wykształcił się plac Trzech Krzyży - przy którym stały szynki oraz mieściły się składy. Około 1736 roku rozbudowano austerię w rynku, a w 1739 roku przeprowadzono remont kościoła

św. Xxxx. Księżna odbudowała również po zniszczeniach wojennych zamek. Pałac awansował do rangi siedziby książąt Świętego Cesarstwa Rzymskiego i stał się drugim obok Nieświeża, rodowym centrum Radziwiłłów. W 1747 roku księżna Xxxx rozpoczęła wznoszenie murowanego kościoła i klasztoru dla OO Bazylianów. Po jej śmierci Xxxxxxxx Bialskie objął jej młodszy syn Xxxxxxxx Xxxxxxxxx. W 1752 roku założył w Białej teatr. Postanowił przebudować miasto i z drewnianego uczynić murowane, na wzór miast niemieckich, z ich gustem i porządkiem. Rozpoczął dzieło swojego życia w 1749 roku nakazując by „rynek bialski z kramnic paskudnych był oczyszczony”. Do porządkowania miasta przyczynił się również pożar, który 1 sierpnia 1749 roku strawił 33 domu przy ulicy Brzeskiej. Właśnie ta część miasta została w pierwszym rzędzie zabudowana kamienicami z muru pruskiego, krytymi dachówką. W 1768 roku było już w mieście 12 murowanych kamienic38. Śmierć księcia w 1760 roku zniweczyła realizację planu przebudowy Białej. Po jego śmierci w mieście osiadł jego starszy brat Xxxxxx Xxxxxxxxx XX „Rybeńko”, a po jego śmierci przejął dobra Bialskie syn „Rybeńki” - Xxxxx Xxxxxxxxx XX „Panie Kochanku”. Po licznych wojnach, które również zniszczyły Białą, Xxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxxxx oddał miasto w administrację swemu bratu Xxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxx, który podjął się odbudowy miasta po licznych klęskach. Po śmierci księcia Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxx w 1786 roku rządy objęła jego żona Xxxxx Xxxxxxxxx, w imieniu spadkobiercy, syna Xxxxxxxx Xxxxxxxxx. Księżna Xxxxx upodobała sobie domek stojący w lesie nad Krzną, nazwanym potem jej imieniem „Xxxxx-las”. Nazwa ta przetrwała do dziś. Po upadku Rzeczpospolitej księżna Xxxxx wyjechała wraz synem do Lwowa. Xxxxxxx xxxxxxxxx w imieniu księcia Xxxxxxxx zarządzał jego ojczym - Xxxxxxx Xxxxxxxxx. W tym czasie Białą zajęły najpierw wojska rosyjskie, a później rozpoczęła się trwająca 13 lat okupacja austriacka. Po śmierci matki Xxxxxxx przebywał do uzyskania pełnoletności w Puławach pod opieką xx. Xxxxx Xxxxxxxxxxxxxx, a w 1805 r. wrócił do Białej. Xxxxxxx Xxxxxxxxx zmarł w 1813 roku we Francji w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Hanau. Książe nie pozostawił po sobie męskiego potomka, wygasła więc wraz z nim linia ordynatów nieświecko-ołyskich. Włości przeszły na własność linii Radziwiłłów x Xxxxxx. Ostatecznie dobra Bialskie otrzymała w spadku Xxxxxxxx, która w 1825 roku z rozkazu cara Xxxxxxxxxx X, poślubiła carskiego oficera - feldmarszałka Xxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx i wniosła je w posagu mężowi.

Trwająca 124 lata okupacja Białej przez obce wojska rozpoczęła się w 1794 roku. Ostatecznie w wyniku III rozbioru Polski, Biała została przyłączona do Austrii. Nowy okupant zmienił dotychczasowy podział terytorialny ziem Rzeczpospolitej, tworząc cyrkuły podległe Gubernium Krajowemu we Lwowie. Cyrkuł bialski przetrwał do 1803 roku, czyli połączenia cyrkułu chełmskiego z bialskim, przez co utworzono nowy cyrkuł włodawski, ale z siedzibą władz w Białej. Austriacy rozbudowywali miasto z racji jego statusu - siedziby cyrkułu. W efekcie pod koniec okupacji Biała była jednym z największych miast w Galicji Zachodniej. Okupacja austriacka trwała 13 lat. W 1809 roku Galicja Zachodnia została wyzwolona przez księcia Xxxxxx Xxxxxxxxxxxxxx. Cyrkuł bialski włączono w skład nowej jednostki administracyjnej - departamentu siedleckiego w utworzonym przez Xxxxxxxxx Xxxxxxxxx Warszawskim. Na mocy postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r. z części ziem Rzeczpospolitej utworzono podporządkowane Rosji Królestwo Polskie. Biała została stolicą obwodu i powiatu w województwie podlaskim. Po zniszczeniach wojen napoleońskich, koniec drugiej dekady XIX wieku przyniósł ożywienie gospodarcze. Bez wątpienia sprzyjała temu budowa traktu Brzeskiego, tj. drogi z Warszawy do Brześcia Była to pierwsza w Królestwie droga o nawierzchni utwardzonej, z kamienia „szabrowanego”. Droga łącząca stolicę Królestwa z pierwszym za granicą miastem imperium rosyjskiego, otwierała rosyjskie rynki zbytu dla rozwijającej się gospodarki kraju. Na trakcie funkcjonowała komunikacja publiczna, obsługiwana przez dyliżanse pocztowe. W Białej Podlaskiej była stacja pocztowa. Przy okazji budowy Traktu Brzeskiego wybudowano rynek bialski, a w 1825 roku zbudowano odwachy rogatkowe, pojawił się zalążek przemysłu - w 1823 roku Żyd Xxxxxx Xxxxxxxxx uzyskał pozwolenie na budowę mydlarni, na terenie pomiędzy miastem, a młynami na Woli. W 1835 r. na placu w północnej pierzei został wybudowany ratusz - murowany,

38 Jadczak S. „Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki.s.17

dwukondygnacyjny budynek. W 1844 roku włączono gubernię siedlecką do lubelskiej, a Białą

- miasto powiatowe nowej guberni - po raz pierwszy w historii podporządkowano Lublinowi. W 1867 roku reaktywowano gubernię siedlecką, z powiatem bialskim. W tymże roku przeprowadzono przez Białą kolej warszawsko-terespolską, a dwa lata później została uruchomiana fabryka przemysłu drzewnego „Dom Handlowy H.B. Raabe”. W tym czasie miasto rozrastało się głównie na terenie przedmieścia Wola i na swoich obrzeżach.

Początek XX wieku przyniósł rozrastanie się miasta w trzech kierunkach: wschodnim - wzdłuż ulicy Brzeskiej, zachodnim przy ulicy Sławacińskiej i Warszawskiej oraz Woli. Zabudowa Woli nie była planowana. Powstawała szybko i żywiołowo przy rozchodzących w kilku kierunkach drogach: Witoroskiej, Bocznej, Łomaskiej, Kolejowej, Stacyjnej. Przed 1910 rokiem nowy xxxx xxxxxxx (Xxxx Xxxxx) usytuowany został we wschodniej części miasta, między ulica Brzeską a Nową. Biała Podlaska odzyskała niepodległość 31 grudnia 1918 roku, kiedy to wojsko polskie ostatecznie wkroczyło o godzinie 11.20 do miasta, niemal dwa miesiące później niż w innych regionach Polski. Po odzyskaniu niepodległości Biała Podlaska została miastem powiatowym w województwie lubelskim. W tym czasie Rynek uzyskał nazwę Plac Wolności. Dwudziestolecie międzywojenne było okresem silnego rozwoju miasta. Był to okres rozwoju przemysłu, oświaty oraz wzrostu demograficznego. Liczba mieszkańców Białej Podlaskiej wzrosła od 13 005 w 1921 roku do 19 317 w 1938 roku. Liczba mieszkańców rosła dzięki wzrostowi liczby nowych miejsc pracy. Rozrastała się fabryka Raabego. W 1923 r. rozpoczęto produkcje obcasów drewnianych, w 1925 r. rozpoczęto produkcję miar metrycznych oraz w 1936 roku dębowej klepki parkietowej. Wizytówką bialskiego przemysłu stała się Podlaska Wytwórnia Samolotów, powstała w 1924 roku. Przy fabryce powstał w 1929 r. pierwszy w historii Białej klub sportowy przekształcony później w czterosekcyjny Klub Lotniczy. Dzięki PWS rozrosło się dawne przedmieście

„Wola”, w okresie międzywojennym będące już dzielnicą Białej. Rozwój przemysłu i wzrost liczby mieszkańców miasta wpłynął na inwestycje z zakresu infrastruktury komunalnej. W całym okresie międzywojennym zbudowano w mieście 2 tys. nowych obiektów w tym elektrownię miejską w Zofii Lesie, budynek Sądu Okręgowego, dwie szkoły powszechne, dom ludowy i stację autobusową. W latach 1937-38 zniknęły z ulic centrum „kocie łby”. W latach 1935-37 przeprowadzono regulację rzeki Krzny. Na wyspie między odnogami Krzny pobudowano domostwa i tak powstała dzielnica Błonie. Dojeżdżano do niej błotnistą ulicą Stodolną od strony kolejki wąskotorowej lub długą wąską kładką od ul. Krzywej (obecnie Narutowicza). Na początku II wojny światowej miasto było pod okupacją sowiecką. Powołano do życia Tymczasowy Zarząd Miasta i Powiatu Biała Podlaska. Następnie władzę w mieście w listopadzie 1939 r. objęła Komenda Garnizonu Wehrmachtu. W kwartale ulic Grabanowska

- Sądowa - Janowska - Prosta - Brzeska utworzono getto żydowskie, zlikwidowane w 1943 r. 26 lipca 1944 r. do Białej wkroczyły ponownie oddziały Armii Czerwonej. II wojna światowa niemal całkowicie pozbawiła Białą przemysłu i zahamowała rozwój miasta. Dopiero decyzje administracyjne z lat 60-tych spowodowały ponowny rozwój miasta. W okresie PRL w Białej Podlaskiej wzniesiono osiedla mieszkaniowe „Zgoda”, „Kopernika”, „Terebelska” „Centrum”,

„osiedle Młodych”, „osiedle Piastowskie” W latach sześćdziesiątych w czynie społecznym zostały urządzone skwerki przy pomniku J.I. Xxxxxxxxxxxxx, przy zbiegu ulic Warszawskiej i Zamkowej, na pl. Trzech Krzyży i pl. Wojska Polskiego. Mieszkańcy Woli uporządkowali i zagospodarowali park w Zofii Lesie. Przy ul. Artyleryjskiej i Akademickiej powstał stadion sportowy, a w 1965 roku w Parku Radziwiłłowskim zbudowano kino i letni amfiteatr. W 1967 roku ruszyła budowa ul. Bazyliańskiej, drugiej arterii łączącej centrum miasta z Wolą, przez nowy most na Krznie. Oddano ją do użytku w 1968 r. i otrzymała nazwę al. Tysiąclecia. Pod koniec lat sześćdziesiątych ruszyła budowa największej w mieście inwestycji przemysłowej - Zakładów Przemysłu Wełnianego „Biawena”. Na początku 1970 roku uruchomiono w Białej komunikację miejską obsługiwaną przez PKS. W tym samym roku Białą awansowała do rangi miast akademickich - w obiektach działającego do 1969 roku Studium Nauczycielskiego, otwarto filię warszawskiej AWF, potem przemianowaną na Wydział Zamiejscowy AWF. Po reformie administracji państwowej w 1975 r. Biała została stolicą województwa bialskopodlaskiego. Awansując do rangi stolicy województwa otrzymała wiele

środków na nowe inwestycje. Na pl. Wojska Polskiego zbudowano nowy dworzec autobusowy PKS. Ruszyła budowa nowej centrali telefonicznej. Pod koniec lat siedemdziesiątych oddano do użytku tzw. „małą obwodnicę” łączącą Wolę przez Xxxxxxx z trasą do Terespola. W dekadzie lat siedemdziesiątych Biała w sposób wyraźny zmieniła swoja strukturę przestrzenną. Powiększył się jej obszar dzięki budowie na obrzeżach miasta nowych osiedli spółdzielczych i domków jednorodzinnych - Kołychawa, Piaski, Za Torami, Szumowa Góra. Rozbudowie miasta towarzyszyła akcja niszczenia starej, unikalnej drewnianej zabudowy. W latach osiemdziesiątych, który był okresem stagnacji w rozwoju przestrzennym miasta, zrealizowano budowę trasy północ-południe, czyli ul. Zamkowej od ul. Artyleryjskiej do Dzierżyńskiego (obecnie Warszawska) oraz nowej ulicy Terebelskiej. W 1986 roku oddano do użytku, po 12 latach budowy, Wojewódzki Szpital Zespolony przy ul. Terebelskiej. W 1990 roku osiedle XXV-lecia PRL przemianowano na osiedle 1000-lecia Państwa Polskiego. Na mocy nowego podziału administracyjnego Polski, od 1 stycznia 1999 roku, Biała Podlaska utraciła status miasta wojewódzkiego. Została przydzielona do województwa lubelskiego i uzyskała status miasta na prawach powiatu (powiat grodzki). Jest siedzibą powiatu bialskiego i gminy wiejskiej Biała Podlaska.

I.5.2. Walory środowiska kulturowego

Biała Podlaska legitymuje się bardzo bogatą przeszłością historyczną i dziedzictwem kulturowym, na jej obszarze występuje szereg obiektów i zespołów, które posiadają bardzo wysoką wartość kulturową. Na dziedzictwo kulturowe miasta składają się: zabytkowy układ urbanistyczny miasta, zespoły zabudowy zabytkowej, zabytkowe obiekty przemysłowe, zabudowa mieszkaniowa o istotnych dla regionu wartościach architektury regionalnej, miejsca historyczne i pamięci narodowej, tereny znaczące w historii miasta, obiekty sakralne.

Najbardziej charakterystyczną i cenną w obszarze miasta całość kompozycyjną i strukturalną stanowi zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, z prostokątnym rykiem i ortogonalną siatką ulic.

Do cenniejszych założeń i obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Białej Podlaskiej należą również:

Zespół zamkowy Radziwiłłów - pozostałość dawnego zamku zbudowanego w XVII wieku według projektu muratora lubelskiego Xxxxx Xxxxxxxxxx. Prace nad budową zamku rozpoczęto w 1622 r. Cała rezydencja była otoczona fosą i wałami ziemnymi zaprojektowanymi przez architekta Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxx ok. 1689 r. Budowę zespołu rozpoczął Xxxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxx, kontynuowali ją jego następcy. Na początku XVIII wieku uzyskał swój ostateczny architektoniczny wygląd. Wybudowany w jego obrębie dziś nieistniejący pałac w XVII wieku stanowił wzór dla innych tego typu obiektów w Polsce. Zespół zamkowy zbudowany był na planie gwiazdy pięcioramiennej z pięcioma bastionami otoczonymi fosą rozplanowanymi w oparciu o zabagnioną dolinę rzeki Krzny od południa. Zachowane fortyfikacje ziemne stanowią przykład umocnień ziemnych „szkoły staroholenderskiej’. Zespół położony jest na zachód od rynku, przy skrzyżowaniu ulic Zamkowej i Warszawskiej. Wjazdu do zamku strzegł most zwodzony przez fosę. Na dziedziniec zamkowy wiodła brama wjazdowa oraz ćwierć kolista szyja bram z wieży. W głębi znajdował się pałac z bocznymi oficynami, zamykającymi całość założenia w podkowę. Z pozostałych budowli zamkowych zachowała się barokowa brama wjazdowa z pierwszej połowy XVIII wieku z bogatą artykulacją architektoniczną i dekoracją rzeźbiarską, wieża wjazdowa wczesnobarokowa o sześciu kondygnacjach, z hełmem i latarnią oraz łącząca je ćwierć kolista galeria. Dziś pomieszczenia te zajmuje Muzeum Południowego Podlasia z bogatym zbiorem ikon, numizmatyki oraz sztuki ludowej. Oficyny mieszczą Szkołę Muzyczną, Bialskie Centrum Kultury oraz Bibliotekę Publiczną. W niezmienionym stanie przetrwała kaplica zamkowa pw. św. Xxxxxxxx z XVII wieku. Obok kaplicy stoi wieżyczka dawnej galerii, w której druga kondygnacja przesklepiona jest kopułą z latarnią i pokryta

dekoracją sgraffitową o motywach roślinnych i czterech medalionach z herbami rodowymi Radziwiłłów.

Zespół szpitalny św. Xxxxxx Xxxxxxxxxx - budynek główny z początku XVII wieku, budynek ochronki przekształcony w II połowie XIX wieku. Przed szpitalnym parkiem znajduje się pomnik „Solidarności”. Obiekty szpitalne położone są w parku, tworzącym wraz z parkiem radziwiłłowskim „zielone płuca Xxxxxx”00.

Zespół kościoła farnego pw. św. Anny - położony przy ulicy Warszawskiej. W miejscu tym wzniesiono pierwszy drewniany kościół w 1525 roku z fundacji Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxxx. Obecny obiekt wybudowano w latach 1596-1603, a w XVII wieku rozbudowano o dwie zbliżone do siebie kaplice. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z u połowy XVII wieku, plebania z 1750 roku, wikarówka z XVIII wieku oraz budynek organistówki z 1820 r. Przy plebani zlokalizowany jest pomnik św. Xxxxxxx Xxxxxxxxxx. Obecnie kościół jest świątynią jednonawową, orientowaną na planie prostokąta z większym prezbiterium zamkniętym półkoliście. Trzyprzęsłowa nawa nakryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, na osi poprzecznej znajduje się para kaplic na rzucie kwadratu. Posiada cechy stylowe baroku.

Budynek dawnej Akademii Bialskiej - usytuowany przy ulicy Warszawskiej. Posiada charakter budynku neoklasycystycznego. Na ścianie od strony ul. Warszawskiej znajduje się orzeł i data 1628, oznaczająca rok założenia szkoły oraz tablica upamiętniająca 190 rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Obecnie mieści się w nim Liceum Ogólnokształcące im. J.I. Xxxxxxxxxxxxx. Akademia Bialska wykształciła min. Xxxxxx Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx, Xxxxxx Xxxxxxxxxxx, księdza Xxxxxxxxxx Xxxxxxx. Związani ze szkołą byli również min. Xxxxxx Xxxxxxxx i Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx.

Poreformacki zespół klasztorny - kościół pw. św. Xxxxxxxxx i klasztor wzniesiono w latach 1682 - 11686 dzięki staraniom Xxxxxxxxx x Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx i jej męża Xxxxxxx. Otoczony jest cmentarnym murem przykościelnym, zdobionym epitafiami żołnierzy AK.

Plac Wolności - dawny rynek miejski, po odzyskaniu niepodległości od 1919 r. noszący obecną nazwę. Obudowany XVII I XIX wiecznymi kamieniczkami. Pierwotnie plac ten posiadał dwa wyloty. Od zachodu graniczył z dworem. Bok północny wytyczał trakt do Międzyrzecza, od wschodu trakt janowsko-lubelski, od zachodu ograniczał go zakręt traktu brzeskiego. Zarys placu był zbliżony do trapezu, z lejkowato wyciągniętą częścią południowo-zachodnią, prowadzącą ku przeprawie. Obecny prostokątny kształt zawdzięcza regulacji przestrzeni miejskiej po 1621 r. kiedy Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxx wznowił prawa miejskie. Przy Placu znajduje się dawny Magistrat wzniesiony w 1843 r. Obecnie Plac Wolności pełni funkcję reprezentacyjną i centralną miasta.

Austeria - wybudowana ok. 1780 r., najstarszy dom zajezdny w Białej Podlaskiej, pełniący dawniej rolę hotelu i restauracji.

Budynek sądu - wybudowany na początku XX wieku z zachowanym układem wnętrz.

Zespół pobazyliański - przy ulicy Brzeskiej, z XVIII wieku, składa się z kościoła pw. Narodzenia NMP, klasztoru i bramy z ogrodzeniem. Obiekty te wybudowano dla unickiego zakonu oo. Bazylianów w związku z rosnącym kultem Xxxxxxxx Xxxxxxxxxx. Świątynię wybudowano na wzór kościoła łacińskiego, wnętrze pochodzi XVIII w. Obok zespołu znajduje się pomnik poświęcony Polakom zesłanym na Syberię.

Dobra kultury współczesnej oraz miejsca pamięci narodowej

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dobrami kultury współczesnej są „niebędące zabytkami dobra kultury, takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne

39 Jadczak S. „Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki.s.138

i krajobrazowe, będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna”. Definicja ta wyróżnia miejsca pamięci, które można również rozpatrywać w kategoriach miejsc pamięci narodowej - groby, cmentarze wojenne lub obiekty budowlane albo ich pozostałości, upamiętniające postaci lub wydarzenia znaczące dla Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności pomniki, krzyże przydrożne, kapliczki, kopce lub inne obiekty czy też przedmioty związane z wydarzeniami lub postaciami znaczącymi dla dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego (w szczególności tablice pamiątkowe). W poniższej tabeli 27, prócz miejsc i pomników pamięci narodowej, przedstawione zostały także pozostałe elementy wchodzące w skład obiektów zabytkowych mających szczególne znaczenie dla miasta.

Tabela 18 Wykaz miejsc i pomników pamięci narodowej w Białej Podlaskiej

Lp.	Typ	Lokalizacja
1.	„Ściana straceń” - miejsce egzekucji 26 bojowników antyhitlerowskich rozstrzelanych 13 i 26 listopada 1943 r	Xxxx Xxxxxxxx
0.	Areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego	xx. Xxxxxx
0.	Pamiątkowa tablica ku czci żołnierzy Oddziału Partyzanckiego „Lech” 34 Pułku Piechoty Armii Krajowej	Kościół pw. Św. Anny
4.	Pamiątkowa tablica ku czci partyzantów z 00 Xxxxx Xxxxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx, poległych w walkach z Niemcami w latach 1942-1944	Kościół pw. Św. Anny
5.	Pamiątkowa tablica ku czci xx. Xxxxxxxxxx Xxxxxxx i Xxxxxx Xxxxxxxxxxx - dowódców powstania styczniowego 1863 r.	xx. Xxxxxxxxxxxxx
0.	W okresie międzywojennym kościół garnizonowy 34 Pułku Piechoty Wojska Polskiego	Kościół pw. Św. Antoniego
7.	Pamiątkowa tablica ku czci żołnierzy 34 Pułku Piechoty i 9 Pułku Artylerii Lekkiej Wojska Polskiego oraz lotników z Podlasia poległych w walce z hitlerowcami	Kościół pw. Św. Antoniego
8.	Głaz polny będący pozostałością pomnika z niemieckiego cmentarza wojennego z okresu I wojny światowej, obecnie pomnik upamiętniający powstanie Solidarności	ul. Warszawska
9.	Pamiątkowy obelisk ku czci żołnierzy 34 Pułku Piechoty Wojska Polskiego poległych w wojnie polsko-bolszewickiej	xx. Xxxxxxxxxx
00.	Niemiecki cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej	xx. Xxxxxx
00.	Groby wojenne na cmentarzu prawosławny	xx. Xxxxxxxxxx
00.	Groby wojenne na cmentarzu katolickim	xx. Xxxx
00.	Kirkut - cmentarz żydowski	xx. Xxxx
00.	Teren getta - tablica upamiętniająca 12 000 Żydów z Białej Podlaskiej i okolic zamordowanych przez hitlerowców	xx. Xxxxxx
00.	Więzienie, w którym przetrzymywano żołnierzy Armii Krajowej - więźniów NKWD i UB	xx. Xxxxxx

00.	Pamiątkowa tablica ku czci bialskich rzemieślników, uczestników ruchu oporu mieszkańców Podlasia, zamordowanych przez hitlerowców	xx. Xxxxxxxxx
00.	Pomnik Pamięci Xxxxxxxxx	xx. Xxxxxxx
00.	Cmentarz jeńców radzieckich z okresu II wojny światowej	xx. Xxxxxxxxxxx
00.	Cmentarz jeńców włoskich z okresu II wojny światowej	xx. Xxxxxx
00.	Miejsce kaźni radzieckich jeńców wojennych dokonanych przez hitlerowców w latach 1941-1942	xx. Xxxxxxxxxx
00.	Pamiątkowa tablica ku czci kolejarzy stacji Biała Podlaska, którzy zginęli w latach 1939- 45	dworzec PKP
22.	Więzienie - katownia gestapo	xx. Xxxxxxx
00.	Pomnik ku czci lotników którzy zginęli podczas pełnienia służby	kościół garnizonowy
24.	Obelisk upamiętniający uczestników Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxx	Xxxxxx
00.	Miejsce kaźni 40 tysięcy jeńców radzieckich pomordowanych przez hitlerowców	Las Hola
26.	Pomnik ku czci pomordowanych jeńców francuskich	droga E 30
27.	Trzy drewniane krzyże (postawione w roku 1977, 1998 i 2005) upamiętniające wydarzenia związane z chorobami przenoszonymi „morowym powietrzem”	Xxxx Xxxxxx Xxxxxx
00.	Pamiątkowa tablica poświęcona Marszałkowi Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxxx	xx. Xxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxxxx
00.	Pamiątkowa tablica poświęcona akcji „Burza”	xx. Xxxxxxxxxx
00.	Tablica upamiętniająca Xxxxxx Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxx - pierwszego starostę bialskiego	xx. Xxxxxxxxxx
00.	Pomnik ku czci Xxxxxx Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx	Xxxx Xxxxxxxx
00.	Pomnik ku czci papieża Xxxx Xxxxx XX	Kościół pw. Św. Xxxxxxxxx
00.	Pomnik ku pamięci pary prezydenckiej - Lecha i Xxxxx Xxxxxxxxxxx	Plac Wojska Polskiego
34.	Pomnik Orła Xxxxxxxxxxxxxx	Xxxx Xxxxxxxx
00.	Pomnik św. Xxxxxx Xxxxxxxxxx	ul. Zamkowa

Źródło: opracowanie własne na podstawie źródeł literatury, inwentaryzacji, strony xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxx.xx/000-xxxxx-xxxxxxxx-xxxxx-xxxxxxx (data wejścia: 1.08.2017) oraz danych Urzędu Miasta Biała Podlaska

I.5.3. Elementy środowiska kulturowego objęte ochroną

I.5.3.1. Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków

Rejestr zabytków jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do jego kompetencji należy x.xx. realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

W granicach miasta Biała Podlaska znajduje się 21 obszarów i obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego (przy czym część z nich obejmuje zespoły złożone z licznych budynków i obiektów). W rejestrze nie znajdują się żadne stanowiska archeologiczne.

Tabela 19 Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków

L.p.	Adres	Zakres wpisu do rejestru	Nr rejestru (wg nowej księgi rej.)	Obszar objęty ochroną w odniesieniu do aktualnych podziałów geodezyjnych
1.	ul. Artyleryjska 1	Budynek Domu Strażaka w obrębie działki	A/1346	dz. 1051/1, 1050/3, 1050/4, 1050/5, 1050/6
2.	ul. Brzeska	Cmentarz unicki wraz z kapliczką	A/422	dz. 2325
3.	xx. Xxxxxxx 00	Budynek Sądu	A/1401	dz. 1627/1
4.	xx. Xxxxxxx 00-00	Zespół pobazyliański, w skład którego wchodzą: murowany kościół obecnie parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, murowany klasztor, murowane ogrodzenie placu przykościelnego z bramą i bramkami oraz teren i drzewostan w granicach dz. 2257/3	A/131	dz. 2257/3
5.	xx. Xxxxxxxxxx 00	Dom Architekta (willa), budynek pomocniczy, ogrodzenie, ogród	A/1405	dz.1447
6.	xx. Xxxxxxxx 00	Dawny szpital żydowski	A/1360	dz.1485/2
7.	ul. Janowska / ul. Nowa	Zespół cmentarza rzymskokatolickiego: teren cmentarza, brama i stróżówka, drzewostan, w granicach wg zał. planu oraz kaplica cmentarna pw. św. Xxxxx z wyposażeniem	A/63	dz. 467
8.	xx. Xxxxxxxxxx 00	Trzy murowane budynki: budynek główny, dawna wartownia, budynek gospodarczy (z wyłączeniem współczesnej przybudówki- wraz z otoczeniem)	A/671	dz. 1204/3

9.	xx. Xxxxxxxxxxxxx 0	Gmach dawnej Akademii Bialskiej, obecnie LO im. J.J. Xxxxxxxxxxxxx wraz z bramą wjazdową	A/1411	dz. 2117/2 (część)
10.	xx. Xxxxxxxxxxx 0	Dom mieszkalny	A/764	dz. 2124/1
11.	xx. Xxxxxxxxxxx 00	Xxxxxxxxx (x xxxxxxx murów zewn.)	A/72	dz. 2129/1 (część)
12.	xx. Xxxxxxxxxxx 00	Zespół poreformacki, składający się z murowanego kościoła pw. św. Xxxxxxxxx, murowanego klasztoru, ogrodzenia oraz otaczającego drzewostanu	A/60	dz. 2263/2, 2264/4, 2265/4, 2122/4
13.	ul. Pokoju	Niemiecki cmentarz wojenny	A/1352	dz. 1062/1, 1062/4, 1062/5
14.	ul. Stacyjna / ul. Kościuszki	Zespół dworca kolejowego obejmujący: budynek dworca kolejowego, wieżę ciśnień, parowozownię przy ul. Stacyjnej 9 (ob. Miejski Dom Kultury), dom naczelnika przy ul. Kościuszki 11A (obecnie dom mieszkalny), dom urzędniczy przy ul. Kościuszki 12A (obecnie dom mieszkalny), budynek administracyjny przy xx. Xxxxxxxxxx 00X, dom mieszkalny przy ul. Stacyjnej 5, dom mieszkalny przy ul. Stacyjnej 11	A/771	dz. 2940/30, 2940/9 (część), 2940/8 (cz.), 2940/7(cz.), 2940/6(cz.), 2940/27, 2940/28, 2940/29, 2940/31, 2940/24(cz.), 2940/26, 2940/13(cz.), 2940/1(cz.), 1115/2(cz.), 2940/16(cz.), 2940/25, 2940/23, 2940/22, 2940/21, 2140/20, 2940/19, 2940/32(cz.), 1114/2(cz.), 2940/18, 2940/17(cz.)
15.	ul. Warszawska	Zespół zamkowy (poradziwiłłowski) obejmujący: pozostałości ziemnych fortyfikacji bastionowych, zespół wjazdowy złożony z bramy wjazdowej, szyi wjazdowej i wieży bramnej, oficynę północno-zachodnią, oficynę północno- wschodnią, oficynę zachodnią z wieżyczką wraz z jej sztukatorską dekoracją wnętrza kopuły, wieżyczkę wschodnią z dekoracją sgraffitową wnętrza kopuły i elewacji, kaplicę pałacową, fundamenty pałacu, park Budynek zw. kordegardą wraz z bramą wjazdową i ogrodzeniem	A/134	dz. 2113/1, 2113/2
16.	xx. Xxxxxxxxxx 0, 3, 8 i xx. Xxxxxxxxxxxxx 0	Kościół parafialny pw. św. Anny z wyposażeniem wnętrza, otaczający drzewostan, ogrodzenie i dzwonnica bramowa, plebania, wikarówka i budynek tzw. organistówki	A/58	dz.1401, 2171
17.	xx. Xxxxxxxxxx 00	Zespół szpitalny: budynek szpitala, pawilon, drzewostan w obrębie terenu szpitalnego	A/129	dz.1330/7, 1330/9, 1330/10, 1330/12, 1330/13, 1330/14, 1330/15

18.	xx. Xxxxxxxxxx 00	Dom żołnierza w zespole koszar drewnianych	A/1357	dz.1213, 1214
19.	xx. Xxxxxxxx 0	Budynek dawnego Magistratu (przy rynku)	A/1341	dz.3310 (część)
20.	xx. Xxxxxxxx 00, 12A, ul. Janowska 2, ul. Pocztowa 2	Zespół domu zajezdnego zw. Austerią wraz z dawną stajnia i wozownią	A/1412	dz.1477/1, 1477/2, 1477/3
21.	Biała Podlaska	Układ urbanistyczny miasta Białej Podlaskiej: sieć ulic i placów, skala zabudowy miejskiej, założenie zamkowo- obronne, historyczna panorama miasta	A/656	wg. zał. graf.

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie. Delegatura w Białej Podlaskiej. Stan na maj 2016 r.

I.5.3.2. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków

Wymóg prowadzenia gminnej ewidencji zabytków wynika z ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, art. 22 stanowi, iż Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:

• zabytki nieruchome wpisane do rejestru;

• inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;

• inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

W Gminnej Ewidencji Zabytków miasta Biała Podlaska ujęto 378 obiekty, w tym obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz dziewięć stanowisk archeologicznych.

Tabela 20 Wykaz obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków miasta Biała Podlaska

L.p.	Obiekt	Datowanie	Adres-ulica	Rejestr zabytków
1	układ urbanistyczny	1 ćw. XVI w. (ok.1525r.)	-	A-79/656 z dn. 02.12.1972
2	dom	2 ćw. XVIII w.	Akademicka 13
3	dom	1934r.	Xxxxx Xxxx Xxxxx XX 00
4	dom	1933r.	Xxxxx Xxxx Xxxxx XX 000
5	dom	ok. 1925r.	Xxxxx Xxxx Xxxxx XX 000
6	dom strażaka	1927-1928r.	Artyleryjska 1	A-254 z dn. 15.05.1996r.
7	dom	pocz. XX w. (1905r.)	Xxxxxxxxxxxx 0
0	xxxx	x. XIX w., 1928r.	Xxxxxxxxxxxx 0x
9	dom	przed 1925r.	Xxxxxxxxxxxx 00
10	dawny cmentarz przyszpitalny	1720r., XIXw.	Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxxxxxxx	X-00/000/00 z dn. 5.12.1966
11	kamienica	XIX/XX w.	Browarna 4

12	dom	4 ćw. XVIII w.	Brzeska 1/Jatkowa 2
13	oficyna	2 poł. XIX w.	Brzeska 2a/2b
14	dom	3 ćw. XIX w.	Brzeska 3
15	kamienica	1 ćw. XIX w.	Brzeska 4/6
16	dom	ok. 1850r.	Xxxxxxx 0
00	xxxxxxxxx	4 ćw. XIX w.	Xxxxxxx 0
00	xxxxxxxxx	x. XIX w.	Xxxxxxx 0
00	xxxxxxxxx	3 ćw. XIX w.	Xxxxxxx 00/00
00	dom	2 ćw. XIX w.	Brzeska 11
21	kamienica	2 ćw. XIX w.	Brzeska 13
22	kamienica	pocz. XX w.	Brzeska 14
23	kamienica	2 ćw. XIX w., 1914r.	Brzeska 17
24	budynek sądu	pocz. XX w.	Brzeska 18
25	dom	ok. 1850r.	Xxxxxxx 00
00	dom	2 ćw. XIX w.	Brzeska 30
28	dom	ok. 1935r.	Brzeska 31
29	kościół rzymskokatolicki parafialny	1747-1758, 1925r.	Xxxxxxx 00	A-45/131 z dn. 16.12.1966r.
30	klasztor, przy kościele	1790r.	Xxxxxxx 00	A-45/131 z dn. 6.12.1966r.
31	brama główna z ogrodzeniem	3 ćw. XVIII w., 1835r.	Brzeska 33	A-45/131 z dn. 6.12.1966r.
32	dom parafialny	1 ćw. XX w.	Brzeska 35
33	dom	k. XIX w.	Brzeska 34
34	dom	k. XIX w.	Brzeska 36
35	kino Miraż z apteką	1935r.	Brzeska 37
36	dawny cmentarz żydowski	4 ćw. XVII w.	Brzeska
37	dawny cmentarz grekokatolicki	XVI w.	Brzeska	A-298 z dn. 02.12.1993r.
38	kapliczka na cmentarzu grekokatolickim	1854r.	Xxxxxxx	X-000 z dn. 14.05.1998r.
39	dom	pocz. XX w.	Brzeska 44/Francuska 3
40	dom	4 ćw. XIX w.	Brzeska 45
41	dom	1880r.	Xxxxxxx 00
00	dom	1910r.	Xxxxxxx 00
43	dom	pocz. XX w.	Brzeska 60
44	dom	1920r.	Xxxxxxx 00
00	dom	1925r.	Xxxxxxx 00
00	dom	ok. 1930r.	Xxxxxxx 00
00	dom	ok. 1930r.	Xxxxxxx 00
00	dom	ok. 1925r.	Xxxxxxx 00
00	dom	1930r.	Xxxxxxx 00
00	dom	ok. 1930r.	Brzeska 104
51	dom	ok. 1925r.	Xxxxxxx 000