PRAWO RODZINNE
Fundacja na Rzecz Rewaloryzacji Miasta Śrem
PRAWO RODZINNE
PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
ZADANIE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW POWIATU ŚREMSKIEGO W RAMACH DOTACJI Z BUDŻETU PAŃSTWA
ŚREM 2024
Spis Treści
PRAWO RODZINNE – PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
1. Pojęcie i zasady prawa rodzinnego 2
2. Małżeństwo (istnienie małżeństwa, przeszkody małżeńskie). 2
3. Unieważnienie małżeństwa 4
4. Prawa i obowiązki małżonków 4
5. Stosunki majątkowe małżeńskie (wspólność majątkowa, majątek wspólny, majątek odrębny, zarządzanie majątkiem wspólnym, podział majątku,
rozdzielność majątkowa) 5
6. Ustanie małżeństwa (rozwód,
obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka, separacja 6
7. Pokrewieństwo (pochodzenie dziecka, macierzyństwo, ojcostwo,
nazwisko dziecka, władza rodzicielska, majątek dziecka, przysposobienie 8
8. Obowiązek alimentacyjny 10
9. Opieka i kuratela 11
1. POJĘCIE I ZASADY PRAWA RODZINNEGO
Prawo rodzinne zajmuje się szeroko rozumianą rodziną i stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno majątkowymi jak i niemajątkowymi, które wynikają z małżeństwa, pokrewieństwa oraz opieki i kurateli.
Zasady prawa rodzinnego:
• zasada monogamii – zarówno mężczyzna jak i kobieta nie mogą pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym ważnie zawartym małżeństwie
• trwałość małżeństwa – małżeństwo powinno być dozgonnym związkiem istniejącym do śmierci jednego z małżonków
• ochrona dobra dziecka – władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny
• równouprawnienie małżonków
2. MAŁŻEŃSTWO (istnienie małżeństwa, przeszkody małżeńskie)
Małżeństwo jest czynnością prawną o dużej wadze, dlatego też ustawa obwarowuje dokonanie tej czynności koniecznością spełnienia wielu przesłanek.
przesłanki istnienia małżeństwa, których niezachowanie powoduje nie zawarcie małżeństwa:
• odmienność płci – wyłączenie zawarcia małżeństwa przez osoby tej samej płci
• równoczesna obecność osób zamierzających zawrzeć związek małżeński(nupturientów) – wyeliminowanie przypadków oddzielnego stawania się nupturientów czego nie sposób pogodzić
z powagą aktu zawarcia małżeństwa, wyjątek stanowi jedynie złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika, przy czym muszą wówczas wystąpić ważne powody, dodatkowo konieczne jest uzyskanie w tym celu zezwolenia sądu, a samo pełnomocnictwo powinno czynić zadość wymogom formalnym (udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i powinno wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte)
• zgodne oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński – oświadczenia nupturientów muszą być zgodne co oznacza, że każdy z nich wyraża wolę zawarcia małżeństwa ze stawającym partnerem, ale jest to oświadczenie różne od oświadczenia woli, w związku z tym nie stosuje się przepisów o wadach
oświadczenia woli
• obecność osoby, przed którą można złożyć oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński
• (kierownik Urzędu Xxxxx Xxxxxxxxx lub jego zastępca, osoba duchowna)
złożenie oświadczeń, że nupturienci chcą wywołania skutków w sferze prawa cywilnego
• sporządzenie aktu małżeństwa
przesłanki formalno-porządkowe, niezachowanie których nie wpływa na ważność zawartego małżeństwa:
• właściwą miejscowo osobą przed którą można złożyć oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński jest kierownik Urzędu Stanu Cywilnego lub osoba duchowna miejsca zamieszkania jednej ze stron, natomiast złożenie oświadczenia przed innym kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego lub osobą duchowną jest tylko możliwe z ważnych przyczyn albo w razie niebezpieczeństwa grożącemu bezpośrednio życiu
• małżeństwo powinno być zawarte w lokalu Urzędu Stanu Cywilnego lub kościele, natomiast poza tylko z ważnych powodów (np. w szpitalu)
• zawarcie małżeństwa musi poprzedzać złożenie odpowiednich dokumentów, przy czym jeżeli złożenie ich napotyka trudne do przezwyciężenia trudności to sąd może zwolnić od obowiązku przedłożenia (np. gdy dokument znajduje się za granicą)
• małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia złożenia przez nupturientów zapewnienia, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa
• małżeństwo może być zawarte uroczyście w obecności dwóch pełnoletnich świadków
• musi być sporządzony akt małżeństwa
przeszkody małżeńskie, których istnienie wyłącza zawarcie małżeństwa:
• wiek – ukończone 18 lat, przy czym z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła 16 lat, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie
zgodne z dobrem założonej rodziny
• ubezwłasnowolnienie całkowite – nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, ale uchylenie ubezwłasnowolnienia lub zmiana na częściowe niweluje przeszkodę
• choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy
• bigamia – nie może zawrzeć małżeństwa osoba która już pozostaje w związku małżeńskim
• pokrewieństwo i powinowactwo – nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej, przy czym sąd z ważnych powodów może zezwolić na
zawarcie małżeństwa między powinowatymi
• przysposobienie – nie mogą zawrzeć małżeństwa przysposobiony i przysposabiający, gdyż przysposobienie jest równoznaczne z naturalnym stosunkiem rodzicielskim, obowiązuje bez względu
czy jest to przysposobienie pełne czy niepełne.
3. UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA
Unieważnić małżeństwo można tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach dotyczących zawarcia małżeństwa, a konkretnie w przypadku wystąpienia takich przeszkód jak: wiek pokrewieństwo, bigamia, powinowactwo, ubezwłasnowolnienie całkowite, choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy.
Legitymację do unieważnienia małżeństwa posiadają: małżonkowie, każdy kto ma w tym interes prawny w przypadku bigamii i pokrewieństwa, a także prokurator (w każdym przypadku). Nie można jednak unieważnić małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat 3 od jego zawarcia. Nie można także unieważnić małżeństwa po jego ustaniu, przy czym nie dotyczy to unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu bigamii. Orzekając unieważnienie sąd orzeka, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze – jest nim małżonek który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia. Małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze traktowany jest tak jak małżonek winny rozkładowi pożycia.
W przypadku gdy małżeństwo było zawarte przez pełnomocnika, można żadąć unieważnienia jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, a także gdy pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane.
Na skutek unieważnienia małżeństwa jest ono traktowane tak jakby w ogóle nie było zawarte. Przykładowo dzieci z tego związku są dziećmi pozamałżeńskimi, małżonkowie nie są względem siebie zobowiązani do alimentacji, a małżeństwo nie powoduje powstania powinowactwa.
4. PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻONKÓW
Zawarcie małżeństwa wywiera daleko idące skutki w sferze prawa. Przykładowo: przez zawarcie małżeństwa małoletnia kobieta uzyskuje pełnoletność, jednocześnie mąż i żona stają się względem siebie spadkobiercami. Ponadto konsekwencją zasady równości małżonków jest norma, z której wynika, że małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, a w przypadku braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie.
Małżonkowie są obowiązani do:
• wspólnego pożycia polegającego na duchowej, fizycznej i gospodarczej więzi małżonków
• wzajemnej pomocy polegającej na współdziałaniu w zaspakajaniu potrzeb materialnych, udzielaniu pomocy moralnej, wsparciu w razie choroby czy kalectwa
• wierności (dotyczy w szczególności sfery stosunków seksualnych)
• współdziałania dla dobra rodziny
Pod pojęciem obowiązku przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny należy rozumieć zarówno dostarczanie materialnych środków na utrzymanie rodziny jak i osobiste starania w całości lub w części o wychowanie dzieci, a także pracę we wspólnym gospodarstwie domowym. Z kolei jeżeli jeden z małżonków nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, to sąd może nakazać aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.
Jeden z małżonków może, w razie przemijającej przeszkody dotyczącej drugiego małżonka, działać za niego w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające im należności. Oboje małżonkowie są jednak odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny.
5.STOSUNKI MAJĄTKOWE MAŁŻEŃSKIE (wspólność majątkowa, majątek wspólny, majątek odrębny, zarządzanie majątkiem wspólnym, podział majątku, rozdzielność majątkowa)
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje miedzy małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek. Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny. Zasadniczo występują zatem trzy masy majątkowe: majątek wspólny małżonków (dorobek), majątek odrębny żony, majątek odrębny męża. System ten obowiązuje od chwili zawarcia małżeństwa.
W skład majątku wspólnego wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, które nie wchodzą w skład majątku odrębnego. Jest to współwłasność łączna, różniąca się od współwłasności w częściach ułamkowych, bowiem:
• żaden z małżonków nie ma oznaczonego udziału
• każdemu z małżonków przysługują jednakowe uprawnienia względem całości majątku objętego
współwłasnością
• małżonek nie może rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i wyzbyć się ich na rzecz osób trzecich
Majątkiem dorobkowym są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, z odrębnego majątku każdego z nich, jak również przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków – także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Majątek odrębny stanowią przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione powyżej; przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonywującego ten zawód (nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa); prawa niezbywalne; przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość); wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków; przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.
W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego, z kolei w zarządzaniu majątkiem wspólnym małżonkowie obowiązani są współdziałać. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, natomiast wykonywanie zarządu obejmuje
czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Każdy z małżonków może sprawować samodzielnie czynności zwykłego zarządu, tj. polegające na dokonywaniu czynności związanych
z normalną gospodarką tym majątkiem i zaspokojeniu bieżących potrzeb rodziny. W przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda drugiego małżonka (np. zbycie nieruchomości). Z kolei brak zgody drugiego małżonka powoduje, że mamy do czynienia z czynnością kulejącą – do jej ważności potrzebne jest jej potwierdzenie przez drugiego małżonka w formie wymaganej dla danej czynności prawnej, jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym albo jeżeli porozumienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia jeżeli dokonanie czynności wymaga dobro rodziny.
Wspólność majątkowa ustaje z chwilą ustania małżeństwa przez śmierć jednego z małżonków, rozwód, unieważnienie małżeństwa. Z kolei w czasie trwania małżeństwa:
• z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zniesienia wspólności ustawowej przez sąd
• z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków
• w drodze umowy zawartej przez małżonków w formie aktu notarialnego
Na skutek ustania wspólności ustawowej powstanie współwłasność w częściach ułamkowych. Co do zasady oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, ale z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać aby ustalenia udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania majątku. Dopiero na skutek ustania wspólności majątkowej można dokonać podziału majątku wspólnego, a ten z kolei może nastąpić w drodze umowy lub na podstawie orzeczenia sądowego. Sam podział może polegać na podziale fizycznym (podzielenie przedmiotów między małżonków); podziale cywilnym (sprzedaż poszczególnych przedmiotów i podział uzyskanej sumy miedzy małżonków), przyznaniu przedmiotu jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty przez drugiego.
Małżonkowie mogą przez umowę w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Nie można jednak przez umowę rozszerzyć zakresu wspólności na prawa niezbywalne, wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej), jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków.
Rozdzielność majątkowa powstaje:
• na mocy orzeczenia sądowego
• w wypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków
• na mocy umowy między małżonkami
Istotą rozdzielności majątkowej jest to, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później, a także zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie.
6.USTANIE MAŁŻEŃSTWA (rozwód, obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka, separacja)
Małżeństwo ustaje wskutek:
• śmierci jednego z małżonków – z chwilą śmierci człowiek przestaje być podmiotem praw i obowiązków, wówczas dowodem ustania małżeństwa jest odpis aktu zgonu jednego z małżonków czy też odpis postanowienia sądu o stwierdzeniu zgonu jednego z małżonków
• uznanie jednego z małżonków za zmarłego (domniemanie, iż małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu została oznaczona jako chwila jego śmierci)
• orzeczenie rozwodu
Rozwiązanie istniejącego związku małżeńskiego przez rozwód następuje jeżeli zachodzą poniższe przesłanki:
• zupełny rozkład pożycia – jeżeli doszło do zerwania miedzy małżonkami wszystkich więzi jakie normalnie w małżeństwie występują, tj. duchowej, fizycznej i gospodarczej
• trwały rozkład pożycia – rozkład nieodwracalny, gdy można przyjąć, że małżonkowie do siebie już nie powrócą
Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie może być jednak orzeczony w przypadku:
• gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia – gdy zawinione zachowanie jednego małżonka stało się przyczyną rozkładu pożycia, przy czym w pewnych wypadkach, mimo żądania rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego, rozwód będzie mógł być orzeczony:
- jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód
- jeżeli odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego
• gdy ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci – jeżeli z okoliczności danej sprawy wynika, że po rozwodzie sytuacja dziecka uległaby pogorszeniu w porównaniu z jego aktualną sytuacją
• gdy sprzeciwiają się temu zasady współżycia społecznego – jeżeli przykładowo po długotrwałym pożyciu doszło do jego rozkładu z powodu nieuleczalnej choroby małżonka i stan zdrowia wymaga udzielenia mu pomocy materialnej lub moralnej
W wyroku rozwodowym sąd orzeka:
• czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, przy czym na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie
• o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków (sąd może powierzyć władzę rodzicielska jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka)
• o tym w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymanka i wychowania dziecka
• o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (sąd w wyjątkowych wypadkach, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka)
• o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznania jednemu są możliwe (sąd uwzględnia przede
wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej) Sąd może także dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia i znajduje się w niedostatku, może zadąć od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania.
Natomiast, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd może orzec, że wyłącznie winny obowiązany do zaspakajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Wygaśniecie obowiązku alimentacyjnego miedzy małżonkami następuje poprzez zawarcie przez małżonka uprawnionego nowego małżeństwa (bez względu na winę) lub po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu, gdy zobowiązanym jest małżonek który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia.
Orzeczenie separacji następuje jeżeli doszło do zupełnego rozkładu pożycia – zerwania między małżonkami wszystkich więzi jakie normalnie w małżeństwie występują, tj. duchowej, fizycznej i gospodarczej. Separacja mimo zupełnego rozkładu pożycia nie może jednak być orzeczona:
• gdy ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci – jeżeli z okoliczności danej sprawy wynika, że po rozwodzie sytuacja dziecka uległaby pogorszeniu w porównaniu z jego aktualną sytuacją
• gdy sprzeciwiają się temu zasady współżycia społecznego – jeżeli przykładowo po długotrwałym pożyciu doszło do jego rozkładu z powodu nieuleczalnej choroby małżonka i stan zdrowia wymaga udzielenia mu pomocy materialnej lub moralnej
Separacja ma skutki takie jaki rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, ale nie można zawrzeć małżeństwa i nie można wrócić do nazwiska przed zawarciem małżeństwa, poza tym na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji.
7.POKREWIEŃSTWO (pochodzenie dziecka, macierzyństwo, ojcostwo, nazwisko dziecka, władza rodzicielska, majątek dziecka, przysposobienie)
Pochodzenie decyduje o stanie cywilnym dziecka oraz rodziców i stanowi dla tych osób jedno z najważniejszych dóbr osobistych, a także warunkuje dalsze stosunki prawne między rodzicami a dziećmi. Xxxxxx nie wiadomo, która kobieta jest matką dziecka, dopóty nie jest możliwe stwierdzenie, kto jest jego ojcem, ojcostwo jest bowiem następstwem obcowania określonego mężczyzny z określoną kobietą, przez co konieczną przesłanka ustalenia ojcostwa jest uprzednie ustalenie macierzyństwa. Do ustalenia macierzyństwa w trybie zwykłym dochodzi w toku czynności zmierzających do sporządzenia aktu urodzenia dziecka, bowiem urodzenie dziecka podlega obowiązkowemu zgłoszeniu, przy czym obowiązek ten ciąży według kolejności na ojcu, kierowniku szpitala, położnej lub lekarzu obecnym przy porodzie, na matce o ile jej stan zdrowia na to pozwala.
Osoba, która kwestionuje macierzyństwo wynikające z aktu urodzenia dziecka wytacza powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa, z kolei ten kto dąży do ujawnienia osoby matki, dlatego że nie ma jej w akcie urodzenia dziecka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa – co jest możliwe w dwóch wypadkach:
• gdy matka dziecka nie była od początku wpisana do aktu urodzenia dziecka, gdyż dziecko miało status nieznanych rodziców
• gdy osoba matki została wykreślona z aktu urodzenia na skutek uprzedniego zaprzeczenia macierzyństwa przez sąd
Powództwo o zaprzeczenie lub ustalenie macierzyństwa może wytoczyć samo dziecko, kobieta której macierzyństwo wchodzi w rachubę, mężczyzna którego ojcostwa dotknie wynik postępowania, osoba/osoby, które dziecko przysposobiły.
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi od męża matki” ( domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji). Domniemanie to może zostać wzruszone w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć:
• mąż matki – w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka, przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje przeciwko dziecku
• matka dziecka – w ciągu 6 miesięcy od jego urodzenia, przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż nie żyje przeciwko dziecku
• dziecko z chwila osiągnięcia pełnoletności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od jej uzyskania, przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje przeciwko jej mężowi, jeżeli mąż matki nie żyje przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy
• prokurator – bez ograniczenia terminu
Uznanie dziecka następuje przed: kierownikiem Urzędu Xxxxx Xxxxxxxxx, sądem opiekuńczym polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula za granicą, notariuszem (w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka). Uznanie dziecka jest czynnością jednostronną. Mężczyzna, który dziecko uznał jest w świetle prawa ojcem dziecka, uznanie rodzi więc wszelkie prawa i obowiązki jakie wynikają ze stosunku rodzicielskiego (władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny ze skutkiem wstecznym od chwili jego urodzenia, prawo do nazwiska, wzajemne prawo do dziedziczenia
Ustalenie ojcostwa dotyczy dzieci pozamałżeńskich i skutkuje stwierdzeniu w wyroku sądowym, że dziecko pochodzi od określonego mężczyzny. Legitymacje do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa posiadają: dziecko (bez ograniczenia w czasie), matka (do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności), prokurator (bez ograniczenia w czasie). Powództwa tego nie może jednak wytoczyć biologiczny ojciec dziecka, może on bowiem uznać dziecko. Powództwo wytacza się przeciwko domniemanemu ojcu dziecka, a gdy ten nie żyje przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Ustalenie ojcostwa jest orzeczeniem deklaratywnym, sięgającym wstecz do chwili urodzenia dziecka, a nawet jego poczęcia w związku z tym ojciec obowiązany jest łożyć na utrzymanie dziecka od chwili jego przyjścia na świat a nie od uprawomocnienia się wyroku. Dziecko takie także dziedziczy po ojcu.
Xxxxxxx, co do którego istnieje domniemanie pochodzenia z małżeństwa nosi nazwisko męża. Jeżeli żona zachowała swoje nazwisko albo dodała do niego nazwisko męża, dziecko nosi nazwisko męża, chyba że małżonkowie przy zawarciu małżeństwa oświadczyli, że dziecko będzie nosić nazwisko żony. Jeżeli rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko 13 roku życia, do zmiany nazwiska dziecka potrzebna jest zgoda dziecka wyrażona osobiście.
Dziecko pozamałżeńskie, uznane przez ojca nosi jego nazwisko. Może jednak nosić nazwisko matki, jeżeli uznający za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do skuteczności uznania – złożył w akcie uznania oświadczenie, że będzie ono nosić nazwisko matki, jeżeli w chwili uznania dziecko ukończy 13 lat, potrzebna jest także jego zgoda.
Jeżeli ojcostwa dziecka nie ustalono nosi ono nazwisko matki. W akcie urodzenia takiego dziecka, jako imię ojca wpisuje się imię wskazane przez przedstawiciela ustawowego, a w braku takiego wskazania – jedno z imion zwykle w kraju używane oraz jako nazwisko ojca – nazwisko matki.
Władza rodzicielska, to ogół praw i obowiązków rodziców względem dziecka, mających na celu zapewnienie należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Powstaje z chwilą urodzenia się dziecka
z następującymi wyjątkami:
• nie uzyskują z chwilą urodzenia się dziecka władzy rodzicielskiej rodzice, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych
• nie ma władzy rodzicielskiej matka, która nie jest w sensie prawnym znana tj. nie jest uwidoczniona w akcie urodzenia
• w wypadku uznania dziecka władza rodzicielska ojca powstaje od daty skutecznego uznania
• w razie sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo lub później sąd opiekuńczy w odrębnym postanowieniu
Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim, obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień Piecza nad osobą dziecka polega na: wychowaniu dziecka, kierowaniu dzieckiem (regulowanie trybu życia dziecka, kontrolowanie w jakim przebywa towarzystwie, jak spędza czas, jakim oddaje się rozrywkom, pilnowanie aby dziecko należycie wypełniało swoje obowiązki), trosce o zapewnienie dziecku odpowiednich warunków egzystencji, trosce o bezpieczeństwo dziecka.
Rodzicom przysługuje zarząd nad majątkiem dziecka, a pożytki z tego majątku przypadają dziecku. Czynności zwykłego zarządu rodzice podejmują samodzielnie, natomiast nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zwykły zarząd ani wyrażać zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko (np. zbywać lub obciążać majątku dziecka). Zarząd majątkiem dziecka nie obejmuje: zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku, przedmiotów przypadających dziecku z tytułu darowizny albo testamentu. Dochody jakie przynosi majątek dziecka są jego własnością, jednakże czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim spożytkowany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziców.
Przysposobienie (adopcja) pochodzi z łaciny adoptio, zwane także usynowieniem, polega na kreowaniu miedzy przysposabiającym a przysposobionym takiego stosunku prawnego, jaki istnieje między rodzicami, a dzieckiem. Przysposobić można osobę małoletnią, przy czym przysposabiane powinny być przede wszystkim dzieci nie mające rodziców lub mające tylko jednego z nich. Jeżeli przysposobiony ukończył 13 lat, to wymagana jest jego zgoda. Nie można orzec przysposobienia po śmierci przysposabianego.
Ponadto między przysposabiającym a przysposobionym musi istnieć odpowiednia różnica wieku (powinna wynosić co najmniej tyle ile wynosi najmniejsza różnica miedzy wiekiem dziecka, a wiekiem jego naturalnych rodziców tzn. około lat 18.). Przysposabiający musi dysponować odpowiednimi właściwościami osobistymi (prawy charakter, zdolności wychowawcze), a także możliwościami wychowania przysposobionego bez nadmiernego dla niego uszczerbku, zwłaszcza na zdrowiu.
Przysposobienie pełne (rozwiązywalne) polega na tym, że między przysposabiającym, a przysposo- bionym powstaje prawny stosunek pokrewieństwa, natomiast w stosunku do krewnych przysposabiającego, przysposobiony nabywa takie same prawa i obowiązki, jakie ma dziecko naturalne. Ustają wynikające z pokrewieństwa prawa i obowiązki przysposobionego względem jego rodziny naturalnej. Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska nad przysposobionym i otrzymuje on nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie – nazwisko, które nosiłyby dzieci z tego małżeństwa.
Przysposobienie niepełne z kolei nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego, a skutki naturalnego pokrewieństwa nie ulęgają wyłączeniu. W pewnych sytuacjach zaktualizować się może obowiązek alimentacyjny naturalnych krewnych przysposobionego (np. gdy przysposabiający nie może wywiązać się ze swojego obowiązku. Także przysposobiony może być obciążony obowiązkiem alimentacyjnym względem swoich krewnych, przy czym w ostatniej kolejności.
Przysposobienie całkowite (pełne rozwiązywalne) dochodzi do skutku wtedy, gdy rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej, w wypadku tzw. przysposobienia anonimowego. Istota tego polega na tym, że przysposobiony jest pod każdym względem traktowany tak jakby był naturalnym dzieckiem przysposabiających. Traci swój dotychczasowy stan cywilny, nie zachowuje swojego dotychczasowego nazwiska (sporządza się nowy akt urodzenia).
8.OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY
Obowiązek alimentacyjny polega na czynnościach mających na celu zaspokojenie potrzeb osoby, która sama utrzymać się nie może, przedmiotowo obejmuje dostarczenie środków utrzymania – środki na wyżywienie, odzież, mieszkanie, leczenie, potrzeby kulturalne, rozrywkowe, a także wychowanie (np. wydatki na szkołę i pomoce szkolne). Obowiązek ten ma osobisty charakter. Wygasa wraz ze śmiercią osoby zobowiązanej, a odpowiadające mu uprawnienie do alimentacji gaśnie ze śmiercią osoby uprawnionej.
Obowiązek alimentacyjny przysługuje wobec tego kto znajduje się w niedostatku – nie jest w stanie sam się utrzymać, gdyż nie może pracować i nie ma innych dochodów ani majątku, które pozwoliłyby mu zaspokoić jego usprawiedliwione potrzeby, jak również wobec dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zakres obowiązku alimentacyjnego jest zależny od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Między krewnymi obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, dzieci przed rodzicami. Istniej także między małżonkami (gdy pozostają oni we wspólnym pożyciu). Jeżeli natomiast małżonkowie nie są w stanie pokryć swoich usprawiedliwionych potrzeb, wówczas powstaje obowiązek alimentacyjny po stronie ich krewnych według kolejności zstępni przed wstępnymi. Z kolei w razie przysposobienia pełnego sytuacja jest taka sama jak sytuacja naturalnego dziecka (obowiązek alimentacyjny obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, natomiast obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności).
9.OPIEKA I KURATELA
Opiekę ustanawiana się w sytuacji gdy: dzieci nie mają rodziców, rodzice są małoletni, rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, rodzice są całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnieni. Opiekę sprawuje opiekun (osoba fizyczna z pełną zdolnością do czynności prawnych, która nie została pozbawiona praw publicznych, rodzicielskich lub opiekuńczych i jednocześnie daje gwarancję należytego wywiązania się z obowiązków).
Opiekun obowiązany jest wykonywać swe obowiązki z należytą starannością, jak wymaga tego dobro pozostającego pod opieka i interes społeczny. Sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką, ale podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego – musi w związku z tym uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego w każdej ważnej sprawie, która dotyczy osoby małoletniego albo jego majątku, a także sporządzać spis inwentarza majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. W ważniejszych sprawach powinien wysłuchać podopiecznego i w miarę możliwości uwzględnić jego rozsądne życzenie. Ponadto obowiązany jest w terminach oznaczonych przez sąd, nie rzadziej niż raz do roku, składać sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającej pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.
Opiekun sprawuje funkcje nieodpłatnie. Jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać mu stosowne wynagrodzenie okresowe lub jednorazowe w dniu ustania opieki lub za zezwoleniem sądu opiekuńczego. Sąd może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sadowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką.
Kuratela także ustanawiana jest do celu ochrony praw oraz interesów osób, które tej ochrony potrzebują, przy czym dotyczy głównie majątku i na ogół ma krótkotrwały charakter. Kuratora ustanawia się przykładowo dla osób częściowo ubezwłasnowolnionych, dla nasciturusa (płód w łonie matki), dla osoby której miejsce pobytu jest nieznane. Także osoba ułomna może żądać ustanowienia kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju.
Fundacja na Rzecz Rewaloryzacji Miasta Śrem we współpracy z Powiatem Śremskim przedstawia Państwu informator poświęcony tematyce podstaw prawa rodzinnego.
Przedstawione w materiale treści mają charakter wyłącznie informacyjno- edukacyjny i nie stanowią porad prawnych. Wobec powyższego, nie ponosimy odpowiedzialności z tytułu powstania jakichkolwiek szkód, wynikających lub będących w związku z niniejszą publikacją lub z jakąkolwiek treścią zamieszczoną w niniejszym informatorze.
Zachęcamy do korzystania z pomocy adwokatów, radców prawnych oraz doradców obywatelskich, udzielanej w punktach w ramach nieodpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego, które to punkty zlokalizowane są na terenie powiatu śremskiego w następujących miejscach:
Starostwo Powiatowe w Śremie Urząd Gminy w Brodnicy
Urząd Miejski w Książu Wielkopolskim Urząd Miasta i Gminy w Dolsku
Fundacja na Rzecz Rewaloryzacji Miasta Śrem ul. Xxxxxxx 00
63-100 Nochowo
tel. (00) 00-00-000
kom: 000-000-000
e-mail: xxxxx@xxxxxxxx.xxxx.xxxx
CHCESZ SKORZYSTAĆ Z NIEODPŁATNEJ POMOCY ?
UMÓW SIĘ NA WIZYTĘ
nr 61 28 37 001 wew.311 lub bezpośredni 61 8197525
e-mail: xxxxxxxxxxxxxx@xxxxxx-xxxx.xx lub na stronie xxxxx://xx.xx.xxx.xx