శ్ రీ మతి ఇంది రా కౌ ర్ మరి యు ఇతరులు వర్ సె స్ షి యో లా ల్ కపూర్ , [1988] 2 SCC 488 పై ఆధా రపడి ంది

బీ బీజై బునిష

ెవరసస

జగ్ దీ ష్ పండిట్ మరి యు ఇతరులు ఫి బ్రవరి 10,1997

[xx . రా మస్ వా మి మరి యు జి. టి . నా నా వతి, న్ యా యమూర్ తులు ]

ని ర్ ది ష్ ట సహా యక చట్టము , 1963 :

పునః పరి వర్ తన యొ క్క ని ర్ ది ష్ ట పని తీరు -కో సం దా వా -రక్ షణ -

ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశంగా సమయం-వా ది తన భా గా xx ని

ని ర్ వహి ంచడా ని కి సుము ఖత-ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం సమయం అని వ్ రా తపూర్ వక వి వరణలో స్ పష్ టమై న అభ్ యర్ ధన లే దు-లే దా ఆ తరపున ఎటువంటి సమస్య లే వనె త్ తబడలే దు -ఒప్పందం యొ క్క

సా రా ంశం సమయం కా దని ఖండి స్ తూ సా క్ ష్ యా లను జో డి ంచడా నికి వా దికి అవకా శం లే దు-ఒప్పందం యొ క్క పరి మితి 20.2.1973 మరి యు

దా వా 7.4.1975 పై దా ఖలు చే యబడి ంది -అందువల్ ల, వా ది ప్ రతి వా ది కి

మొ త్తా ని కి టె ండర్ చే యలేదని మరి యు కా ంట్ రా క్ ట్ లో తన భా గా న్ ని నె రవే ర్ చడా ని కి వా ది సి ద్ధంగా లే రని మరి యు సుము ఖంగా లే రని కి ంది కో ర్ టులు తప్పు పట్ టా యి -వా దికి డబ్బు చె ల్ లి ంచే

సా మర్ థ్ యం ఉందా అనే ది ము ఖ్ యమై న (మె టీరి యల్ ) ప్ రశ్ న -ఈ అంశంపై ది గువ కో ర్ టుల పరిశీ లన లే దు-వా ది రూ. 40,000 ట్ రయల్

కో ర్ టులో చె ల్ లి ంచి మరి యు ప్ రతివా ది ఆతసని తి రిగ

పొ ందుతాడు -ప్ రతివా ది అలా చే యడంలో వి ఫలమైతే , ట్ రయల్

కో ర్ టు అమ్మకం ఒప్పందం పరంగా పునః పరి వర్ తన ఒప్ పందా న్ ని అమలుచే స్ తుంది .

శ్ రీ మతి ఇంది రా కౌ ర్ మరి యు ఇతరులు వర్ సె స్ షి యో లా ల్ కపూర్ , [1988] 2 SCC 488 పై ఆధా రపడి ంది

పౌ ర అప్ పీ ల్ న్ యా య ని ర్ ణయ పరి ధి : సి వి ల్ అప్ పీ ల్ నె ం.

921/1997.

A.F.A.D.No.135/1982 లో పా ట్నా ఉన్నత న్ యా యస్ థా నం యొ క్క 23.5.96 నా టి తీ ర్ పు మరి యు ఉత్ తర్ వు నుండి .

అప్ పీ లుదా రు తరపున: xxx . బి . సన్ యా ల్ మరి యు అఖి లేష్ xx xxx .

పా ండే .

ా్ప్ రతివా దుల తరపున: ఉదయ్ సి హన

, ఎమ

ఎస్ వమలా సి హన

మరి యు గో పా ల్ సి ంగ్ .

కో ర్ టు ద్ వారా ఈ క్రింది ఉత్ తర్ వు వె లువరి ంచబడి ంది :

అనుమతిమంజూరుచే యబడి ంది .

మే 23, 1996న దా వా నె ం. 135/1982 నుండి పా ట్నా హై కో ర్ టు

ేఇచ్ చి న తీ ర్ పు నుండి ఈ అప్ పీ ల్ ప్ యరత

ఉద్ భవి ంచి ంది .

క అనుమతి

అంగీ కరి ంచిన వా స్ తవా లు ఏమిటంటే , అప్ పీ లుదా రుడు దా వా

్ఆతస

ని రి జి స్ డటర

వి క్ రయపత్రం ద్ వారా 21.2.1969న

పునః పరి వర్ తన సమకా లీన ఒప్పందం ద్ వారా రూ. 4,000లప్ రతిఫలా ని క

అమ్మాడు . ఆతస

ని తి రిగి బది లీ చే యడంలో ని ర్ ది ష్ ట పని తీరు

కో సం అప్ పీ లుదా రు ఏప్రి ల్ 7,1975న దా వా వే శా రు . అప్ పీ లుదా రు

ఒప్పందంలో ని తన భా గా న్ ని ని ర్ వహి ంచడా ని కి సి ద్ధంగా లే రని పే ర్ కొ ంటూ ది గువకో ర్ టులు దా వాను కొ ట్ టి వే సా యి . ట్ రయల్

్కటర మరి యు ఉన్నత న్ యా యస్ థా నం కూడా ఒప్పందం యొ క్క

సా రా ంశం సమయం అని మరి యు అప్ పీ లుదా రు ని ర్ ణీత సమయం లో ఒప్ పందా న్ ని పూర్ తి చే యలేదని మరి యు అందువల్ ల దా వా పరి మితి తో ని షే ధి ంచబడుతుందనే కా రణంతో దా వా కు కా లదోషం పటటింది .

కా బట్టి వి షయము ఏమిటంటే : ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం

సమయం అనే వి చారణ న్ యా యస్ థా నం మరి యు ఉన్నత న్ యా యస్ థా నం తీ సుకున్న అభి ప్ రా యం చట్టము లో సరై నదేనా ?

ఎటువంటి సందే హం లే కుండా , ఉన్నత న్ యా యస్ థా నం తీ ర్ పులో ని 8వ

పే రా లో ఈ అంశా న్ ని రూపొ ంది ంచి ంది మరి యు ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం సమయం అని ని ర్ ధా రణను నమోదు చే సి ంది . అప్ పీ లుదా రు తన

ఒప్పంద ని బంధనలను సకా లంలో అమలు చే యలేదని లి ఖి తపూర్ వక

ేవి వరణలో పే ర్ కొ న్ నప్ పటి కీ , పి టిషన్ ను ప్ యరత

కంగ

లే వనె త్ తలే దని అంగీ కరి ంచబడిన స్ థా నం . ఈ వి షయం లో ఎటువంటి సమస్ యను లే వనె త్ తలే దని అంగీ కరి స్ తున్ నా రు . కా బట్టి ,

వి షయము ఏమిటంటే ః ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం సమయం అనే ని ర్ ధా రణకు రా వడంలో ఉన్నత న్ యా యస్ థా నం

ిసమరథ

ంచబడుతుందా ? ఒప్పందం లే దా పునః పరి వర్ తన ఒప్ పందా న్ న

ేఅమలు పరచే వి షయం లో , ఒప్పందం ప్ యరత

కంగా నిదర

శి ంచబడి ,

ేదా నికి మద్ దతుగా ప్ యరత

క వా స్ తవా లు మరి యు పరి థస

తులు

ఉంటే తప్ప , సమయం ఎల్ లప్ పుడూ ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం కా దని

ఇప్పుడు బా గా సథ

రపడి న చట్టపరమై న స్ థా నం . ఇది

ేప్ యరత కంగా అభ్ యర్ థి ంచబడా లి మరి యు ఇతర పక్ షా ని క

సా క్ ష్ యము అంది ంచే హక్ కు ఉండే లా సమస్ యను లే వనె త్ తా లి .

లి ఖి తపూర్ వక వి వరణలో ఎటువంటి స్ పష్ టమై న అభ్ యర్ ధన లే దా

దా ని తరపున లే వనె త్ తిన సమస్య లే దు. పర్ యవసా నంగా , సమయం

సా రా ంశం కా దని ఖండి ంచే సా క్ ష్ యా న్ ని సమర్ పి ంచడా నికి అప్ పీ లుదా రుకు సా క్ ష్ యము లే దు.

ఈ న్ యా యస్ థా నం శ్ రీ మతి ఇంది రా కౌ ర్ మరి యు ఇతరులు వర్ సె స్ షి యో లా ల్ కపూర్ , [1988] 2 SCC 488 6వ పే రా లో క్రింది

వి ధంగా పే ర్ కొ నబడి ంది ః

"కా ంట్ రటా క

యొ క్క సా రా ంశం సమయం ఉందా లే దా అన

xx xxx నకు , అనుమతించడంలో హై కో ర్ టు పొ రపా టు జరి గి ందని మే ము

సంతృతప

చె ందా ము . ట్ రయల్ కో ర్ టు ము ందు లే వనె త్ తిన

ని ర్ ది ష్ ట అభ్ యర్ థనలు లే దా సమస్ యలు లే నప్పుడు మరి యు

కా ంట్ రటా క యొ క్క సా రా ంశం సమయం అనే కే సును ట్ రయల్

కో ర్ టులో ప్ రతివా ది ము ందుకుతీ సుకురా నప్పుడు ప్ రతివా దులు ఈ ప్ రశ్ నను లే వనె త్ తా రు . అభ్ యర్ థనలు లే కపో వడమే కా కుండా ,

ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం సమయం అని ప్ రతివా దులు చే సిన అభ్ యర్ థనకు మే ము ఎటువంటి ఆధా రా న్ ని కనుగొ నలేదు ."

ఈ వా దన ఉన్నత న్ యా యస్ థా నంలో మొ దటిసా రి గా

లే వనె త్ తలే మని ఈ కో ర్ టు అభి ప్ రా యపడి ంది , ఇది దా ని తరపున వా ది ంచే లే దా జా రీ చే సే వి షయం కా నప్పుడు . ఈ కే సులో

వా స్ తవా లకు అదే ని ష్ తప

తి వర్ తి స్ తుందని మే ము కనుగొ న్ నా ము .

తదనుగుణంగా , సి ఒప్పందం యొ క్క సా రా ంశం సమయం అని కనుగొ నడం

మరి యు ఆ ని ర్ ధా రణపై అప్ పీ లుదా రుకు అనుకూలంగా ఉండకపోవడం స్ పష్ టంగా తప్పు .

తదుపరి ప్ రశ్ న ఏమిటంటే , ఒప్పందంలో ఆమె భా గా xx ని

ని ర్ వహి ంచడా ని కి అప్ పీ లుదా రు సి ద్ధంగా ఉన్ నా రా మరి యు సంకల్ పసి ద్ధంగా ఉన్ నా రా ? ఆ తరపున, అన్ ని న్ యా యస్ థా నా లు

అప్ పీ లుదా రు ఒప్పందంలో తన భా గా న్ ని ని ర్ వర్ తి ంచడా ని కి సి ద్ధంగా లే రని మరి యు సంకల్ పసి ద్ధంగా లే రని కనుగొ న్ నా యి

మరి యు బ్ యా ంక్ పా స్ -పుస్ తకా న్ ని సమర్ పించకపో వడం నుండి ని ర్ ధా రణకు మద్ దతుగా ఒక అనుమతి తీ సుకో బడి ంది . ఆమె పా స్ బుక్ కును సమర్ పి ంచనప్ పటికీ , ఆ మొ త్ తా న్ ని చె ల్ లి ంచే

సా మర్ థ్ యం ఆమెకు లే దని ప్ రతివా ది చే సిన అభ్ యర్ థన కా దని తె లుస్ తో ంది . ఆ మొ త్ తా న్ ని చె ల్ లి ంచడా ని కి తన వద్ ద

గణనీ యమైన డబ్బు ఉందనిఆమె ని ర్ ధా రి ంచి ంది . ఈ పరి థసతులలో ,

ని ర్ ది ష్ ట పని తీరు కో సం కో ర్ టుకు రా కము ందు అప్ పీ లుదా రు ఆ మొ త్ తా న్ ని అందించడంలో వి ఫలమయ్యే అవకా శం ఉండదు. ఒప్పందం

కి ంద పరి మితి యొ క్క చి వరి రో జు ఫి బ్రవరి 20,1973 అని మరి యు పరి మితి చట్టము యొ క్క షె డ్ యూల్ లో ని ఆర్ టి కల్ 54 ప్ రకా రం మూడు సంవత్సరా లలో పు ఏప్రి ల్ 7,1975న దా వా వే యబడి ందని

తె లుస్ తో ంది . అప్ పీ లుదా రుడు ప్ రతి వా ది కి మొ త్ తా న్ ని

సమర్ పి ంచలేదని ని ర్ ధా రణకు రా వడంలో ది గువ కో ర్ టులు తప్పు చే శా యి . వా ది (పి డబ్ ల్ యు -1) సా క్ ష్ యము లో , ఆమె సుము ఖంగా

ఉందని, వా స్ తవా ని కి , ఆమె రూ. 4,500 ఇవ్ వబో యిందని కనుగొ నబడి ంది .

మరో వైపు , మరో సా షక (పి డబ్ ల్ యు -3) ఆమె రూ. 4,000

ాఇవ్ వబో యిందని చె ప్పారు . ఈ చి న్న వ యత సంపై రూ. 500తో ,

ది గువకో ర్ టు మొ త్తం సా క్ ష్ యము నమ్ మకపో వడం సరై నది కా దు .

వా స్ తవ వి షయము ఏమిటంటే : ప్ రతి పా ది ంచిన వి ధంగా డబ్బును చె ల్ లి ంచే సా మర్ థ్ యం అప్ పీ లుదా రుకు ఉందా. ఈ అంశంపై ,

కో ర్ టులు ఏవీ పరి గణనలోకి తీ సుకో లేదు . ఈ పరి థసతులలో ,

అప్ పీ లుదా రు ఒప్పందంలో తనభా గా న్ ని ని ర్ వహి ంచడా ని కి సి ద్ధంగా

లే రని, సంకల్ పసి ద్ధంగా లే రని ని ర్ ధా రణకు రా వడంలో ది గువ కో ర్ టులు పొ రపా టు చే శా యి . ఇంతకుము ందుజరి గి నట్లుగా , దా నిపై ఎటువంటి వి వా దం లే దు. గతంలో జరి గి నట్లుగా , అప్ పీ లుదా రు రూ. 4,000 తి రిగి చె ల్ లి ంచే సా మర్థ్ యంపై ఎలా ంటి వి వా దం లే దు.

ప్ రతి వా ది కి అనుకూలంగా అమలు చే యబడి న వి క్ రయపత్రం కి ంద

చె ల్ లి ంచి న పరిగణన. ఒప్పందం ప్ రకా రం ఆతస

ని తి రిగి బది లీ

ిచే యా ల్ సి న అవసరంఉన్ నందున అతని క్యల ంట్ ఎంతమొ త్ తా న్ న

చె ల్ లి ంచడా ని కి సి ద్ధంగా ఉన్నా డు అనే ప్ రశ్ నను మే ము అప్ పీ లుదా రు కో సం న్ యా యవా ది కి వే సినప్ పుడు , న్ యా యవా ది

న్ యా యం గా అప్ పి లుదా రు ఏకమొ త్తంగా రూ. 4,000 చె ల్ లి ంచడా ని కి సంకల్ పసి ద్ధంగా సి ద్ ధమని చె ప్పారు . ప్ రతిపా దన చా లా

న్ యా యమై నదని మే ము భా వి స్ తున్ నా ము . ఈ పరి థసతులలో ,

ప్ రతి వా ది తరఫు న్ యా యవా ది అంగీ కరి ంచడా నికి ఇష్ టపడకపో యి నా ,

ిమా దృటష

లో , న్ యా యం మరి యు సమానత్ వం యొ క్క ము గి ంపులు

అవసరమవుతా యని మరి యు అప్ పీ లుదా రుని నే టి నుండి ఆరు నె లల వ్ యవధి లో ట్ రయల్ కో ర్ టులో రూ. 40,000 మొ త్ తా న్ ని

డి పా జి ట్ చే యమని ఆదే శి ంచడం ద్ వారా నె రవే రుతుందని మే ము భా వి స్ తున్ నా ము . అప్ పీ లుదా రు అలా డి పా జి ట్ చే సినప్ పుడు ,

ప్ రతి వా ది ని కో ర్ టు ము ందు హక్ కు (టై టిల్ ) ఒప్పందా లను

సమర్ పి ంచి , ఆతసని తి రిగి ఇవ్ వలసి ంది గా ఆదే శి ంచబడుతుంది .

ప్ రతివా ది ము ందుగా నిదర

శి ంచి న వి ధంగా 21.2.1969 నా టి తనకు

అనుకూలంగా అమలు చే యబడి న రవా ణా పత్ రా న్ ని సమర్ పి ంచడా నిక

ేని రా కరి తస

్, ట్ రయల

కటర

21.2.1969 నా టి సే ల్ డీ డ్ పరంగ

పునః పరి వర్ తన ఒప్ పందా న్ ని అమలుచే యా లని ఆదే శి ంచబడుతుంది . ఆ సందర్ భంలో , అప్ పీ లుదా రు అమలుకు అయ్యే ఖర్ చులకు మరి యు

ాసట

ంప్ డ్ యూటీ మరి యు అమ్మకం ఒప్పందం (సే ల్ డీ డ్ ) యొ క్క

రి జి స్ ట్ రే షన్ ఫీ జుకుకూడా అర్ హులు .

తదనుగుణంగా అప్ పీ ల్ అనుమతి ంచబడుతుంది. కా నీ , ఖర్ చులు లే కుండ

ఉన్న పరి థస

తులలో .

అప్ పీ ల్ అనుమతి ంచబడి ంది .