SİGORTA SÖZLEŞMESİ (POLİÇESİ) KAPSAMINDA SİGORTACININ VE SİGORTALININ HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
SİGORTA SÖZLEŞMESİ (POLİÇESİ) KAPSAMINDA SİGORTACININ VE SİGORTALININ HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
14.03.2024
Yazarlar: Xxxxxx Xxxxx, Xxxxxxx Xxxx, Xxxxxx Xxx
Sigortacılık, günümüzde, gerek ekonomik gerekse hukuki boyutu ile önem arz eden bir sektördür. Hem gerçek hem de tüzel kişiler, faaliyet gösterdikleri alanlardaki riskleri en aza indirebilmek ve meydana gelebilecek olumsuz durumlara karşı kendilerini güvence altına alabilmek adına, her türlü işlerini, işlemlerini ve faaliyetlerini, “sigortacılık” sektöründe faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişiler ya da bu kişilerin acenteleri vasıtasıyla “sigortalatmaktadır.” Bu bağlamda; bu bilgi notunda, “sigortacının” ve “sigortalının” hakları ve yükümlülükleri özetlenecek ve bilgilerinize sunulacaktır.
1. Xxxxxxx ve Sigortacılık
Sigorta ve sigortacılık kurumu, aslında, insanların birbirleriyle ilişki içerisinde bulunduğu ve bu kapsamda, “risk” ve “tehlike” arz xxxx xxxxx veya eylemler gerçekleştirdiği ilk çağlardan beri mevcuttur. Öyle ki, tarihin ilk yazılı kanunları kabul edilen Hammurabi kanunlarında dahi “sigortaya” ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.
Zaman içerisinde, insanların birbirleriyle gerçekleştirdikleri faaliyetlerin artması ve çeşitlenmesiyle de “sigortaya” verilen önem artmış, egemen ülkeler “sigortaya” ve “sigortacılığa” ilişkin özel kanunlar ve düzenlemeler getirmişlerdir.
Türk hukukunda da “sigortaya” ve “sigortacılığa” ilişkin hükümler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nda detaylıca düzenlenmiş, bu kapsamda kanun koyucu sıfatını haiz olan Türkiye Büyük Millet Meclisi “sigortaya” ve “sigortacılığa” dair hususlara özel bir önem atfetmiştir.
2. Sigorta Türleri
Hukukumuzda özel sigortalar temel olarak 2 (iki) tür olarak ayrılmaktadır. Bunlar “kişi (can) sigortaları” ve “zarar sigortalarıdır”.
Kişi (can) sigortalarında, tehlikeye maruz kalan ve hasara uğrayan doğrudan kişinin kendisi iken mal sigortalarında ise tehlike ve hasara maruz kalan kişiler olmayıp, onun veya bir işletmenin sahip olduğu mal varlığıdır1.
Zarar sigortaları kendi içerisinde yangın sigortası, hırsızlık sigortası, deprem sigortası, elektronik cihaz sigortası, taşıma (nakliyat) sigortası gibi alt türlere ayrılmaktadır.
Düzenlenen sigorta poliçesinin türünü ve içeriğine göre sigortacıya ve sigortalıya birtakım hak ve yükümlülükler tanınmaktadır. Bu hak ve yükümlülükler, sigorta poliçesinin türüne, içeriğine ve niteliğine göre çeşitlenebilmekle birlikte TTK’nin 1401 vd. maddelerinde “sigorta sözleşmeleri (poliçeleri)” kapsamında sigortacının ve sigortalının hak ve yükümlülüklerine ilişkin çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır.
3. Sigorta Ettirenin ve/veya Sigortalının Hakları ve Yükümlülükleri
TTK uyarınca sigortalının temel borç ve yükümlülüğü; sigorta sözleşmesi (poliçesi) kapsamında sigortacıya “prim” ödeme borcudur. Bunun yanı sıra, TTK ve sigorta sözleşmesi (poliçesi) uyarınca sigortalının sigortacıya doğru bilgi verme, rizikoyu ağırlaştırmama, rizikonun gerçekleştiğini bildirme, nihayet riziko gerçekleşmesinden sonra zararı azaltma ve kurtarma önlemleri alma gibi borç ve yükümlülükleri de bulunmaktadır.
3.1. Prim Ödeme Borcu
Sigorta sözleşmesi (poliçesi) kapsamında sigortalının, sigortacıya, bir “ücret” ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu ücret TTK’da “prim” olarak belirtilmiştir.
Sigorta priminin, “peşin” olarak ödenmesi esas olmakla birlikte “taksit” vasıtasıyla ödenmesi de kararlaştırılabilir. Sigorta priminin “taksit” vasıtasıyla ödenmesinin kararlaştırılması halinde ilk taksitin -kara ve deniz taşımacılığına ilişkin istisnalar saklı kalmak kaydıyla- sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) teslimi anında ödenmesi gerekmektedir. Yani, sigorta sözleşmesi (poliçesi) kapsamındaki “prim” ödeme borcu sigorta sözleşmesi (poliçesi) teslim edilmeden önce doğmayacak; sigortacının aksi yöndeki talepleri hukuka aykırılık teşkil edecektir.
Sigorta “primini” ödeme borç ve yükümlülüğü kural olarak “sigorta ettirene” aittir. Bu bağlamda, düzenlenen sigorta sözleşmesinde (poliçesinde) “lehtar” olarak üçüncü bir gerçek veya tüzel kişi gösterilmiş olsa dahi sigortacının sigorta “primlerini” sigorta ettirenden talep etmesi gerekmektedir.
3.2. Bildirim – İhbar Yükümlülüğü
Sigortalının bir diğer yükümlülüğü ise “bildirim – ihbar” yükümlülüğüdür. Sigortalının bu kapsamdaki yükümlülüğü 3’e (üçe) ayrılabilir:
1 Ulaş Işıl, Xxxxxx Xxxxxxx, Ulaş Sigorta Hukuku, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2023, s.207.
• Sigorta sözleşmesinin (poliçenin) düzenlenmesi aşamasındaki bildirim – ihtar yükümlülüğü,
• Sigorta sözleşmesinin (poliçenin) devamı esnasındaki bildirim – ihtar yükümlülüğü,
• Rizikonun gerçekleşmesi halindeki bildirim – ihtar yükümlülüğü.
Sigortalının “bildirim – ihbar” yükümlülüğünün başlangıcı sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) düzenlenmesi sırasında başlamaktadır. Bu kapsamda, sigortalı, sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) düzenlenmesi esnasında sigortacıya, bildiği veya bilmesi gereken tüm hususları bildirmekle yükümlüdür.
Olağan hayatta sigortacı tarafından sigortalıya bir “soru listesi” verilmesine rastlanılabilmektedir. Bu durumda, sigortacı tarafından verilen “soru listesinde” yer alan ve/veya sözlü olarak sorulan soruların her biri -aksi ispatlanmadıkça- “önemli” kabul edilmektedir.
Sigortalının bildirim – ihbar yükümlülüğüne aykırı davranması hali; yanlış veya eksik bildirilen hususun “önemine” göre sigortacının sigorta sözleşmesinden (poliçesinden) cayması veya prim farkını talep etmesi sonucunu doğurabilmektedir.
Sigortalının, sigorta sözleşmesi (poliçesi) düzenlendikten sonra, sözleşmenin (poliçenin) devamı sırasında da rizikonun artmasına ve/veya sigortacının tazminat yükümlülüğünün genişlemesine sebebiyet verebilecek hususları da sigortacıya derhal bildirme yükümlülüğü bulunmaktadır.
Sigorta sözleşmesine (poliçesine) konu rizikonun meydana gelmesi halinde sigortalı, yine, rizikonun gerçekleştiğine ilişkin “derhal” bildirimde bulunmakla yükümlüdür. Geç veya hiç yapılmamış bildirim sebebiyle rizikonun artması veya sigortacının tazminat yükümlülüğünün genişlemesi hallerinde sigortacının ödemesi gereken tazminat tutarında veyahut sair yükümlülüklerine ilişkin “indirim” yapılması veya özellikle “kasıt” ihtiva eden hallerde sigortalının tazminat talep etme hakkının ortadan kalkması söz konusu olabilecektir.
3.3. Zararı Önleme, Azaltma ve Sigortacının Rücu Haklarını Koruma Yükümlülüğü
Sigortalının sigorta sözleşmesine (poliçesine) ilişkin bir diğer yükümlülüğü ise, rizikonun gerçekleştiği veya gerçekleşme olasılığının yüksek olduğu hallerde sigortacının zararını önleme veya azaltma ve sigortacının üçüncü gerçek veya tüzel kişilere rücu etme hak/larını koruma yükümlülüğüdür.
Sigortalının bu kapsamdaki yükümlülüklerine örnek olarak;
• Yangın sigortası kapsamında bulunan taşınmazda çıkan yangını söndürmeye çalışması ve sigortalı emtiaları kurtarmaya çalışması,
• Sigortacının; kastı, kusuru veya ihmali bulunan üçüncü gerçek veya tüzel kişilere rücu etmesine olanak sağlamak için meydana gelen olaya ilişkin delilleri muhafaza etmesi gösterilebilir.
4. Sigortacının Hakları ve Yükümlülükleri
Sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) diğer tarafı olan “sigortacıya” ilişkin olarak da TTK ve sigorta sözleşmesi (poliçesi) kapsamında çeşitli borç ve yükümlülükler düzenlenmiştir. Sigortacının temel yükümlülükleri, kısaca, rizikoyu taşıma ve sigorta bedelini / tazminatını ödeme yükümlülüğü, giderleri ödeme yükümlülüğü ve aydınlatma yükümlülüğü olarak özetlenebilir.
4.1. Rizikoyu Taşıma ve Sigorta Bedelini / Tazminatını Ödeme Yükümlülüğü
Sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) gereği olarak sigortacı, sigorta sözleşmesinde (poliçesinde) öngörülen rizikonun gerçekleşmesinden doğan zarardan ve zarar karşılığı ödenmesi gereken bedelden sorumludur.
Bu kapsamda, sigortacıdan sigorta bedelinin / tazminatının ödenebilmesi için sigortalının bildirimde bulunma yükümlülüğü ile diğer borç ve yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir.
4.2. Giderleri Ödeme Yükümlülüğü
Sigortacının bir diğer önemli yükümlülüğü ise “giderleri ödeme yükümlülüğüdür”.
Olağan hayatta, sigorta sözleşmesi (poliçesi) kapsamında rizikonun gerçekleşmesi halinde, genellikle, sigortalı tarafından yapılan usulüne uygun bildirimin ardından sigortacı tarafından çeşitli incelemeler ve değerlendirmeler yapılmakta; hatta zaman zaman “uzman raporu” tanzim edilmektedir.
TTK uyarınca bu bağlamda rizikonun gerçekleşip gerçekleşmediğine ilişkin tespitler ile sair masrafları ödeme yükümlülüğü sigortacıya aittir.
4.3. Xxxxxlatma Yükümlülüğü
Sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) tarafları olan sigortacının ve sigortalının sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) esaslarını düzenleme ve takdir etme hususlarında eşit konumda olmadıkları açıktır.
Bu kapsamda, TTK’da sigortacıya, gerek sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) kurulması gerekse sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) devamı sırasında sigortalıyı bilgilendirme ve “aydınlatma” yükümlülüğü yüklenmektedir.
Sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) düzenlenmesi esnasında sigortacının sigorta sözleşmesinin türüne ilişkin bütün bilgileri, sigortalının poliçeden kaynaklanan haklarını, sigortalının özel olarak dikkat etmesi gereken durumlar ve sair hususları yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir.
Bunun yanında, sigorta sözleşmesinin (poliçesinin) devam ettiği sırada meydana gelen “önemli” nitelikteki her türlü gelişmenin de sigortalıya yazılı olarak bildirilmesi gerekmektedir.
5. Sonuç
Olağan hayatta sıklıkla karşılaştığımız sigorta sözleşmeleri (poliçeleri) ile sigortacının ve sigortalının bu kapsamdaki hak, borç ve sorumlulukları ilgili yasal düzenlemelerde ayrıntılarıyla düzenlenmiştir.
Sigorta sözleşmesi (poliçesi) düzenlenirken ve sigorta hukukuna konu uyuşmazlıklarda sigortalının haklarının farkında olması ve yükümlülüklerini eksiksiz şekilde yerine getirmesi hak kayıplarının önüne geçmek adına büyük önem arz etmekte olup özellikle uzmanlık gerektiren bir alan olmasından dolayı tahkim veya yargı makamları nezdindeki uyuşmazlıklarda hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.
RIGHTS AND OBLIGATIONS OF THE INSURER AND THE INSURED UNDER THE INSURANCE CONTRACT (POLICY)
14.03.2024
Authors: Xxxxxx Xxxxx, Xxxxxxx Xxxx, Xxxxxx Xxx
Insurance business is a sector that holds importance in both economic and legal dimensions in today's world. Both individuals and legal entities seek to minimize the risks in their fields of operation and secure themselves against potential adverse situations by insuring all kinds of their activities, transactions, and operations through individuals or legal entities operating in the insurance business, or through their agents. In this context, the rights and obligations of the insurer and the insured shall be summerized for your information.
1. Insurance and Insurance Business
“Insurance” have been present since ancient times, when people engaged in relationships with each other and undertook activities or actions involving "risk" and "danger." In fact, even in the earliest written laws known as the Code of Hammurabi, there were regulations related to "insurance."
Over time, as the activities conducted among people increased and diversified, the importance given to "insurance" also increased. Dominant countries have introduced special laws and regulations regarding "insurance" and "insurance business" in response to this growing importance.
In Turkish law, provisions regarding "insurance" are extensively regulated in the Turkish Commercial Code numbered 6102 ("TCC") and the Insurance Law numbered 5684. In this regard, the Turkish Grand National Assembly, as the legislative body, has attributed special importance to matters related to "insurance" and "insurance industry."
2. Types of Insurance
In our legal system, private insurances are primarily divided into two types: "personal (life) insurances" and "property insurances."
In personal (life) insurance, the individual exposed to risk and suffering damage is directly the people themselves, whereas in property insurance, the individuals exposed to risk and damage are not people, but rather the assets owned by them or a business1.
Property insurances are further divided into subtypes such as fire insurance, theft insurance, earthquake insurance, electronic device insurance, and transportation (cargo) insurance.
Depending on the type and content of the issued insurance policy, certain rights and obligations are granted to both the insurer and the insured. These rights and obligations may vary depending on the type, content, and nature of the insurance policy. However, various regulations regarding the rights and obligations of the insurer and the insured under "insurance contracts (policies)" are found in articles 1401 and following of TCC.
3. Rights and Obligations of the Insurant and/or the Insured
According to TCC, the primary obligation of the insured is to pay the "premium" to the insurer under the insurance contract (policy). Additionally, under TCC and the insurance contract (policy), the insured has obligations such as providing accurate information to the insurer, not aggravating the risk, notifying the occurrence of the risk, and finally, taking measures to reduce and mitigate the damage after the occurrence of the risk.
3.1. Premium Payment Obligation
Under the insurance contract (policy), the insured has an obligation to pay a "fee" to the insurer, which is specified as "premium" in TCC.
While the payment of insurance premium is primarily expected to be made "in advance," it can also be agreed to be paid through installments. However, if the payment of the insurance premium through installments is agreed upon, the first installment - with exceptions for land and marine transportation - must be paid at the time of delivery of the insurance contract (policy). In other words, the obligation to pay the "premium" under the insurance contract (policy) will not arise before the delivery of the insurance contract (policy); any demands from the insurer to the contrary would be unlawful.
The obligation to pay the insurance premium typically lies with the insurant. In this context, even if a third party, whether an individual or a legal entity, is designated as the "beneficiary" in the issued insurance contract (policy), the insurer is required to demand the insurance premiums from the insurant.
1 Ulaş Işıl, Xxxxxx Xxxxxxx, Ulaş Sigorta Hukuku, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2023, p.207.
3.2. Notification Obligation
1 (one) of the other obligation of the insured is the "notification" obligation. The insured's obligation in this regard can be divided into 3 (three) parts:
• Notification obligation during the preparation stage of the insurance contract (policy),
• Notification obligation during the continuation of the insurance contract (policy),
• Notification obligation in the event of the occurrence of the risk.
The beginning of the insured's "notification" obligation starts during the preparation of the insurance contract (policy). In this context, the insured is obligated to inform the insurer of all matters known to them or that they should know during the preparation of the insurance contract (policy).
In ordinary life, it is possible for the insurer to provide the insured with a "questionnaire." In this case, each question included in the "questionnaire" provided by the insurer and/or asked verbally is considered "important" unless proven otherwise.
In case of non-compliance with the notification obligation by the insured, the insurer may have the right to rescind the insurance contract (policy) or demand the difference in premium depending on the "importance" of the incorrectly or incompletely reported matter.
The insured also has an obligation to promptly notify the insurer of any circumstances that may cause an increase in risk or may result in an expansion of the insurer's liability to provide compensation during the continuation of the insurance contract (policy).
In the event of the occurrence of the risk covered by the insurance contract (policy), the insured is also obliged to make an "immediate" notification regarding the occurrence of the risk. Delayed or non-existent notification may result in a "deduction" in the amount of compensation payable by the insurer or other obligations, especially in cases involving "intent", the insured's right to claim compensation may be forfeited.
3.3. Obligation to Prevent, Mitigate Damage, and Preserve the Rights of Recourse for the Insurer
Another obligation of the insured regarding the insurance contract (policy) is to prevent or mitigate the insurer's loss in cases where the risk occurs or the probability of its occurrence is high, and to preserve the insurer's rights of recourse against third parties, whether natural or legal persons.
Examples of the insured’s obligations within this context could be;
• Attempting to extinguish a fire that occurs on the insured property and trying to salvage insured goods,
• To preserve evidence related to the incident to enable the insurer to seek recourse against third parties, whether natural or legal persons, who are found to be at fault due to intent, negligence, or omission.
4. Rights and Obligations of the Insurer
The obligations of the insurer, who is the other party to the insurance contract (policy), are also regulated within the scope of TCC and the insurance contract (policy). The basic obligations of the insurer can be summarized briefly as the obligation to assume the risk and to pay the insurance premium / compensation, the obligation to pay expenses, and the obligation to enlighten.
4.1. Obligation to Assume the Risk and to Pay the Insurance Premium / Compensation
In accordance with the insurance contract (policy), the insurer is responsible for the damage arising from the occurrence of the risks specified in the insurance contract (policy) and the amount payable as compensation for the damage.
In this context, for the insurer to pay the insurance premium / compensation, it is necessary for the insured to provide notification and to fulfill other obligations.
4.2. Obligation to Pay Expenses
Another important obligation of the insurer is the "obligation to pay expenses."
In ordinary circumstances, in the event of the occurrence of the risk covered by the insurance contract (policy), after the insured makes a notification in accordance with the procedure, the insurer conducts various inspections and evaluations; sometimes, an "expert report" is even prepared.
In accordance with TCC, it is the insurer's responsibility to make determinations regarding whether the risk has occurred and to pay expenses in this context.
4.3. Obligation to Enlighten
It is evident that the parties to the insurance contract (policy), namely the insurer and the insured, are not in an equal position when it comes to regulating and assessing the fundamentals of the insurance contract (policy).
In this regard, TCC imposes on the insurer the obligation to inform and "enlighten" the insured both in the establishment of the insurance contract (policy) and during the continuation of the insurance contract (policy).
During the issuance of the insurance contract (policy), the insurer is required to provide in writing all information regarding the type of insurance contract, the rights derived from the policy for the insured, specific situations that the insured needs to pay special attention to, and other relevant matters.
In addition, any "significant" developments that occur during the continuation of the insurance contract (policy) must also be notified to the insured in writing.
5. Conclusion
Insurance contracts (policies) that we frequently encounter in everyday life and the rights, obligations, and responsibilities of both the insurer and the insured in this regard have been regulated in detail in the relevant legal regulations.
When issuing an insurance contract (policy) and in disputes subject to insurance law, it is crucial for the insured to be aware of their rights and fulfill their obligations completely to prevent any loss of rights. Due to the specialized nature of this field, we recommend seeking legal assistance in disputes subject to arbitration proceedings or in cases before judicial authorities.
This legal brief and its annexes, if any, have been shared with you for informational purposes only. This legal brief should not be applied in any particular case without appropriate legal advice. This legal brief may contain links to other internet addresses, ÜreyhukuK is not responsible in any way for websites that do not belong to it, and does not endorse, express or implied, any information, content, presentation or accuracy of any website. The copyright of this legal brief belongs to ÜreyhukuK and this legal brief must not be reproduced, translated or changed without the prior written consent of ÜreyhukuK.