İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 15
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE
I. GENEL OLARAK 23
II. BAYRAK DEVLETİ 29
III. GEMİ 32
A. Tanım 32
1. Uluslararası Sözleşmelerde Yapılan Tanımlar 33
2. Türk Hukukunda 35
2.1. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 35
2.2. Türk Mevzuatındaki Diğer Tanımlar 38
B. Gemi Türleri 40
1. Devlet Hizmetinde Kullanılan Gemiler 40
1.1. Savaş Gemileri 40
1.2. Ticari Amaçla Kullanılmayan Devlet Gemileri 43
2. Devlet Hizmetinde Kullanılmayan Gemiler 44
2.1. Ticaret Gemileri 44
2.1.1. Ticari Amaçlarla Kullanılan Devlet Gemileri 45
2.1.2. Türk Hukukunda Ticaret Gemileri 45
2.2. Ticari Olmayan Gemiler 48
IV. UYRUKLUK (TABİİYET) 49
A. Tanım 49
B. Uyrukluğun Hukuki Niteliği 51
C. Devletin Uyrukluğundan Yararlananlar 53
1. Gerçek Kişiler 53
2. Tüzel Kişiler 55
3. Hava Araçları 56
4. Gemiler 56
4.1. Gemi Uyrukluğunun İşlevi. 57
4.2. Gemilere Uyrukluk Verme Yetkisi 58
4.3. Gemi Uyrukluğunun Geçerliliği 60
4.4. Gemilerin Uyrukluğuna İlişkin Xxxxx Xxxxxxx 63
4.4.1. Her Geminin Mutlaka Uyrukluğunun Olması 63
4.4.2. Her Geminin Bir Devletin Uyrukluğunu Taşıması 64
4.4.3. Her Geminin Yalnız Bir Uyrukluğu Olması 65
4.4.4. Gemilerin Uyrukluğunu Seçme ve Değiştirme
Serbestisine Sahip Olması 66
4.4.5. Gemilerin Seyir Halinde veya Uğrak Limanda Bayrak
Taşıması ve Bayrak Değiştirme Yasağı 69
4.4.6. Gemi ile Bayrak Devleti Arasında “Gerçek Bir Bağ”
Bulunması 69
İKİNCİ BÖLÜM
1958 CENEVRE SÖZLEŞMELERİNDE VE 1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ’NDE BAYRAK DEVLETİNİN
YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
I. GENEL OLARAK 79
II. 1958 CENEVRE SÖZLEŞMELERİ 80
B. KARASULARI VE BİTİŞİK BÖLGE SÖZLEŞMESİ 80
C. XXXX XXXXX SÖZLEŞMESİ 83
D. KITA SAHANLIĞI SÖZLEŞMESİ 87
E. BALIKÇILIK VE AÇIK DENİZLERİN BİYOLOJİK KAYNAKLARININ
KORUNMASI SÖZLEŞMESİ 88
III. 1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ 89
A. ULUSAL DENİZ YETKİ ALANLARINDA BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ
VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 90
1. İçsular 90
1.1. Kıyı Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 91
1.2. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 92
1.2.1. Limanlara ve İçsulara Giriş 92
1.2.1.1. Uluslararası Örf ve Adet Hukuku Kurallarında Limanlara ve İçsulara Giriş Hakkı 92
1.2.1.2. Uluslararası Sözleşmelerde Limanlara ve
İçsulara Giriş Hakkı 94
1.2.1.3. Uygulamada Limanlara ve İçsulara Giriş
Hakkı 95
1.2.2. İçsularda Yargı Yetkisi 96
1.2.2.1. Ticaret Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 97
1.2.2.1.1. Cezai Yargı Yetkisi 97
1.2.2.1.2. Hukuki Yargı Yetkisi 102
1.2.2.2. Savaş Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 103
1.2.2.3. İçsularda ve Limanlarda Sığınma Hakkının Kullanılması 106
2. Karasuları 107
2.1. Karasularından Zararsız Geçiş Hakkı 108
2.1.1. Tanım 109
2.1.2. Zararsız Geçiş Hakkından Faydalanan Gemiler 113
2.1.2.1. Ticaret Gemileri 113
2.1.2.2. Savaş Gemileri ve Ticari Amaçlarla
Kullanılmayan Devlet Gemileri 114
2.1.3. Kıyı Devletinin Zararsız Geçişe İlişkin Yetkileri 115
2.1.4. Kıyı Devletinin Zararsız Geçişe İlişkin Yükümlülükleri 115
2.2. Bayrak Devletinin Yetki ve Yükümlülükleri 116
2.2.1. Ticaret Gemileri Bakımından Bayrak Devletinin Cezai
Yargı Yetkisine Getirilen Kural Dışılıklar 117
2.2.2. Ticaret Gemileri Bakımından Bayrak Devletinin
Hukuki Yargı Yetkisine Getirilen Kural Dışılıklar 120
2.2.2.1. Gemide Bulunan Kişiler Bakımından 120
2.2.2.2. Gemi Bakımından 121
2.2.3. Savaş Gemileri Bakımından Kıyı Devletinin Cezai ve
Hukuki Yargı Yetkisi 122
3. Uluslararası Ulaşımda Yararlanılan Boğazlar 123
3.1. Uluslararası Ulaşımda Yararlanılan Boğazların Hukuki Rejimi 123
3.2. Boğazlara İlişkin Geçiş Rejimleri Kapsamında Bayrak
Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 125
3.2.1. Serbest Geçiş Rejimi 125
3.2.2. Zararsız Geçiş Rejimi 125
3.2.3. Transit Geçiş Rejimi 127
3.2.3.1. Gemi ve Uçaklara İlişkin Yükümlülükler 127
3.2.3.2. Boğaz Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 128
3.2.3.3. Bayrak Devletinin Yetki ve Yükümlülükleri 129
3.2.3.4. Özel Sözleşme Hükümlerine Tabi Boğazlara
İlişkin Geçiş Rejimi 130
4. Takımada Suları 131
4.1. Takımada Sularında Uygulanan Geçiş Rejimleri 131
4.2. Takımada Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 133
4.3. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 134
B. KIYI DEVLETİNİN SINIRLI YETKİLERE SAHİP OLDUĞU ULUSLARARASI DENİZ ALANLARINDA BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE
YÜKÜMLÜLÜKLERİ 135
1. Bitişik Bölge 135
1.1. Kıyı Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 136
1.2. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 138
2. Münhasır Ekonomik Bölge 141
2.1. Kıyı Devletinin Hakları, Yetkileri ve Yükümlülükleri 144
2.2. Diğer Devletlerin Hakları, Yetkileri ve Yükümlülükleri 147
2.3. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 148
3. Kıta Sahanlığı 152
3.1. Kıyı Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 156
3.2. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 159
C. AÇIK DENİZLER 160
1. Açık Denizlerin Serbestliği İlkesi 162
2. Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 165
2.1. Bayrak Yasası 165
2.1.1. Tanımı 165
2.1.2. Bayrak Devletinin Yargı Yetkisi 166
2.1.2.1. Ticaret Gemileri Bakımından 167
2.1.2.2. Savaş Gemileri ve Diğer Kamu Hizmeti
Gemileri Bakımından 170
2.2. Bayrak Yasasına Getirilen Kuraldışılıklar 172
2.2.1. Ziyaret Hakkı 172
2.2.1.1. Tanım 172
2.2.1.2. Ziyaret Hakkının Kapsamındaki Gemiler 173
2.2.1.3. Ziyaret Hakkının Kapsamındaki Eylemler 173
2.2.1.4. Ziyaret Hakkının Aşamaları 174
2.2.1.5. Diğer Önemli Düzenlemelerde Ziyaret
Hakkının Kapsamı 175
2.2.2. Sıcak Takip Hakkı 177
2.2.3. Xxxxx Xxxxxxluğu 183
2.2.4. Köle Ticareti 188
2.2.5. Uyuşturucu ve Uyarıcı Madde Ticareti 191
2.2.6. Açık Denizlerde İzinsiz Yayın 194
2.2.7. Uyruksuz Gemilerin Varlığı 195
3. Bayrak Devletinin Diğer Yetkileri ve Yükümlülükleri 198
3.1. Açık Denizde Meydana Gelen Çatma ve Diğer Kazalarda
Bayrak Devletinin Yetki ve Yükümlülükleri 206
3.2. Deniz Çevresinin Korunması Hususunda Bayrak Devletinin
Yetki ve Yükümlülükleri. 208
3.3. Balıkçılık Faaliyetlerine İlişkin Bayrak Devletinin Yetkileri ve Yükümlülükleri 213
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GENEL KABUL GÖRMÜŞ DİĞER ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
I. GENEL OLARAK 225
II. SEYİR GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 226
A. 1974 DENİZDE CAN GÜVENLİĞİ ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ (1974
SOLAS SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 226
B. 1988 DENİZDE SEYİR GÜVENLİĞİNE KARŞI YASADIŞI EYLEMLERİN ÖNLENMESİNE DAİR SÖZLEŞME (1988 DENİZDE SEYİR GÜVENLİĞİ/SUA SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 229
III. GEMİ GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 237
A. 1966 ULUSLARARASI YÜKLEME SINIRI SÖZLEŞMESİ (1966 LOAD LINES SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 237
B. 1969 GEMİLERİN TONİLATOLARINI ÖLÇME ULUSLARARASI
SÖZLEŞMESİ (1969 GEMİ TONAJI SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 241
C. 1978 GEMİ ADAMLARININ EĞİTİM, BELGELENDİRİLME VE VARDİYA STANDARTLARI HAKKINDA ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1978 STCW SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 243
IV. DENİZ ÇEVRESİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI
SÖZLEŞMELERDE BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 248
A. 1954 PETROLÜN NEDEN OLDUĞU DENİZ KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1954 OILPOL SÖZLEŞMESİ) İLE 1973/1978 GEMİLERDEN KAYNAKLANAN KİRLİLİĞİN ÖNLENMESİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1973/1978 MARPOL
SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 248
B. 1969/1992 PETROL KİRLİLİĞİNDEN DOĞAN ZARARIN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1969/1992 CLC SÖZLEŞMESİ) İLE 1972/1992 PETROL KİRLİLİĞİ ZARARININ TAZMİNİ İÇİN BİR ULUSLARARASI FONUN KURULMASINA İLİŞKİN
ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1971/1992 FUND SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 258
C. 1990 PETROL KİRLİLİĞİNE KARŞI HAZIRLIKLI OLMA, MÜDAHALE VE İŞ BİRLİĞİ İLE İLGİLİ ULUSLARARASI SÖZLEŞME (OPRC SÖZLEŞMESİ)’NE
GÖRE 261
D. 1996/2010 TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERİN DENİZ YOLUYLA TAŞINMASINDAN KAYNAKLANAN ZARARIN TAZMİNİ VE SORUMLULUĞU HAKKINDA ULUSLARARASI SÖZLEŞME (1996/2010
HNS SÖZLEŞMESİ)’NE GÖRE 262
V. BALIKÇILIK FAALİYETLERİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE
BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 266
A. 1993 FAO AÇIK DENİZLERDE BALIKÇI GEMİLERİNİN ULUSLARARASI KORUMA VE YÖNETİM ÖNLEMLERİNE UYUMU TEŞVİK ETMEYE
YÖNELİK ANDLAŞMA (1993 FAO UYUM ANDLAŞMASI)’NA GÖRE 267
B. 1995 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BALIK STOKLARI ANDLAŞMASI’NA GÖRE 274
C. 2009 YASA DIŞI, BİLDİRİLMEMİŞ VE DÜZENSİZ BALIKÇILIĞIN ÖNLENMESİ, CAYDIRILMASI VE ORTADAN KALDIRILMASINA YÖNELİK
LİMAN DEVLETİ TEDBİRLERİ ANDLAŞMASI (PSMA)’NA GÖRE 287
SONUÇ 291
KAYNAKÇA 303
KISALTMALAR
Bkz. : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
BMDHS : Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Söz- leşmesi
BUNKER Sözleşmesi : Gemi Yakıtlarından Kaynaklanan Petrol
Kirliliği Zararının Hukuki Sorumluluğu Hakkında Uluslararası Sözleşme (International Convention on Civil Liability for Bunker Oil Pollution Damage)
CLC Sözleşmesi : Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hu- kukî Sorumluluğuna İlişkin Uluslararası Sözleşme (International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damage)
COFI : FAO Balıkçılık Komitesi (FAO Committee on Fisheries)
CSD : Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (Commission of Sustainable Developement)
FAO Uyum Andlaşması : FAO Açık Denizlerde Balıkçı Gemileri-
nin Uluslararası Koruma ve Yönetim Önlemlerine Uyumunun Teşvik Edilmesi Andlaşması (Agreement to Promote Compliance with International Conservation and Management Measures by Fishing Vessels on the High Seas)
FAO : Uluslararası Tarım ve Gıda Örgütü (Food and Agriculture Organization)
FUND Sözleşmesi : Petrol Kirliliği Zararının Tazmini İçin Bir
Uluslararası Fonun Kurulmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (International Convention on the Establishment of an International Fund for Compensation for Oil Pollution Damage)
HNS Sözleşmesi : Tehlikeli ve Zararlı Xxxxxxxxxx Xxxxx
Yoluyla Taşınmasından Kaynaklanan Zararın Tazmini ve Sorumluluğu Hak- kında Uluslararası Sözleşme (International Convention on Liability and Compensation for Damage in Connection with the Carriage of Hazardous and Noxious Substances By Sea)
IKG : İzleme, Kontrol ve Gözetim
ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü (Interantional Labour Organization)
IMB : Uluslararası Denizcilik Bürosu (International Maritime Bureau)
IMO : Uluslararası Denizcilik Örgütü (International Maritime Organisation)
IPOA-IUU : 1999 Yasadışı, Bildirilmemiş ve Düzen- siz Balıkçılığın Önlenmesi, Caydırılması ve Ortadan Kaldırılması için Uluslara- rası Eylem Planı (International Plan of Action to Prevent, Deter and Eliminate Illegal, Unreported and Unregulated Fishing)
ISM Kodu : Uluslararası Emniyet Yönetimi Kodu (International Security Management Code)
ISPS Kodu : Uluslararası Gemi ve Liman Tesisi Gü- venlik Kodu (International Ship and Port Security Code)
IUU Balıkçılık : Yasa Dışı, Bildirilmemiş ve Düzensiz Balıkçılık (Illegal, Unreported and Unregulated Fishing)
KBBS : Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi
LOAD LINES Sözleşmesi : Uluslararası Yükleme Sınırı Sözleşmesi
(International Convention on Load Lines)
MoU : Memorandum of Understanding (Mu- tabakat Zaptı)
Kısaltmalar 17
MARPOL Sözleşmesi : Gemilerden Kaynaklanan Kirliliğin Ön-
lenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships)
MCA Sözleşmesi : Xxxxx Xxxxxxxxxxxx Erişim ve Kullanım
için Asgari Koşulların Belirlenmesine İlişkin Sözleşme (Convention on the Minimal Conditions for Access to Marine Resources)
MEB : Münhasır Ekonomik Bölge
OILPOL Sözleşmesi : Denizlerin Petrol Kirliliği Konferansı
sonucunda Denizlerde Petrol Kirliliği- nin Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (International Convention for the Prevention of Pollution of the Sea by Oil)
OPRC Sözleşmesi : Petrol Kirliliğine Karşı Hazırlıklı Olma,
Müdahale ve İşbirliği ile İlgili Uluslara- rası Sözleşme (International Convention on Oil Pollution Preparedness, Response and Co-operation)
par. : Paragraf
PSMA : Liman Devleti Önlemleri Andlaşması (Agreement on Port State Measures)
RFMO/A : Bölgesel Balıkçılık Yönetimi Örgütleri ve Düzenlemeleri (Regional Fisheries Management Organisations/Arrangement)
s. : Sayfa
SOLAS Sözleşmesi : Denizde Can Güvenliği Uluslararası
Sözleşmesi (International Convention for the Safety of Life at Sea)
SRFC : Alt-Bölgesel Balıkçılık Komisyonu (Sub- regional Fish Commision)
ss. : Sayfa sayısı
STCW Sözleşmesi : Gemi Adamlarının Eğitim, Belgelendi-
rilme ve Vardiya Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme (International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers)
SUA Sözleşmesi : Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasa- dışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Söz- leşme (Convention for the Suppression of Unlawful Acts Against the Safety of Maritime Navigation)
TAAD : Türkiye Adalet Akademisi Dergisi
TTK : Türk Ticaret Kanunu
UDHM : Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi
UHK : Uluslararası Hukuk Komisyonu
UNFSA : Birleşmiş Milletler Balık Stokları Andlaşması (The United Nations Fish Stocks Agreement)
UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı
VGFSP : Bayrak Devleti Uygulamaları İçin Gö- nüllü Kılavuz İlkeler (Voluntary Guidelines for Flag State Performance)
GİRİŞ
Deniz taşımacılığı, gerçek anlamda en eski küresel endüstridir ve dünya ekonomisini desteklemek için yük ve insan taşımacılığında hayati bir rol oynamaya devam etmektedir1. Bununla birlikte deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin ve küresel ekonominin belkemiği olarak nitelendiri- lebilir. Gerçekten uluslararası mal ticareti hacminin %80’inden fazlası deniz yoluyla taşınmaktadır ve bu oran çoğu gelişmekte olan ülke için daha da yüksektir2. Ayrıca deniz taşımacılığına ilişkin elde edilen son raporlarda Xxxx 2021’de dünya ticaret gemisi filosu 2,1 milyar DWT taşı- ma kapasitesine ulaşmıştır3. Görüldüğü üzere dünyada denizcilik sektö- ründe hızla yaşanan gelişmeler, gemilerin bayrak devletlerinden çok uzak bölgelere seferler düzenlemesi, bayrak devletlerinin tonaj kaybetmemek için gemi sahiplerine etkin bir şekilde yaptırım uygulamaması ve bayrak devletlerinin bayrağını taşıyan gemileri yalnızca bir gelir kaynağı olarak görmeye başlaması gibi nedenlerle, gemiler üzerinde yeterli ve etkin de- netimler yapılamamaktadır. Ayrıca giderek artan ekonomik ve siyasi bas- kılar, gemi sayılarında ve tonajlarında yaşanan aşırı artış, limanlardaki trafiğin deniz taşımacılığında yaşanan artış sonucunda büyümesi gibi etkenlerden dolayı bayrak devletleri, bayrağını taşıyan gemiler üzerinde sahip oldukları denetim yetkilerini gün geçtikçe kaybetmektedir4. Bu du- rum, gemi ile arasında gerçek bir bağ bulunmayan elverişli bayrak devlet- lerinin yaygınlaşmasına ve bu elverişli bayrakların dünya gemi tonajının büyük bir kısmını elinde bulundurmasına neden olmaktadır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından 2021 yı- lında hazırlanan raporlarda5 gemi sahibi gerçek kişilerin veya şirketlerin uyrukluğunu taşıdığı devletlerle, bunlara ait gemilerin bayrağını taşıdığı devlet arasındaki farklılık net bir şekilde gösterilmiş, xxxxx xxxxx ticare- tinde kullanılan gemilerin büyük bir kısmının elverişli bayrak taşıdığı ortaya konulmuştur.
1 XXXXXXX Xxxx N. K., Flag State Responsibility, Berlin Heidelberg 2009, s. 16.
2 xxxxx://xxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxxxx-xxxxxx-xxxxxxxx-xxxxxxxxx-0000, Erişim Tarihi, 08.09.2022.
3 xxxxx://xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxx-xxxxx/#Xxx_0XXXXX00, Erişim Tarihi, 08.09.2022.
4 PAZARCI Xxxxxxx, Uluslararası Xxxxx Xxxxxxxx, 2. Kitap, 12. Bası, Ankara 2021, s. 283.
5 Raporun tam metni için bkz. xxxxx://xxxxxxx.xxx/00xxxxx0, Erişim Tarihi, 08.09.2022.
Tablo 1 – Gemi Sahiplerinin Bağlı Olduğu Piyasalar ve Gemi Sayısına Göre Bayrak Devletlerinin Dağılımı6
Tablo 2 – Gemi Sahiplerinin Bağlı Olduğu Piyasalar ve Gemi Tonajına Göre Bayrak Devletlerinin Dağılımı7
Yukarıdaki tablolardan da anlaşılacağı üzere, dünya gemi tonajına göre bayrak devletlerinin dağılımına bakıldığında ilk 5 sırada elverişli bayrakların yer aldığı görülmektedir. Özellikle gemi sahiplerinin vergi avantajlarından yararlanmak, taşımacılık maliyetlerini düşürmek ve bay- rak devletinin yargı yetkisinden kaçınmak gibi amaçlarla elverişli bayrak- ları tercih ettiğini söylemek mümkündür. Elverişli bayrakların bu kadar yaygın olması çok önemli sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu bakım- dan çalışmamızın temel sorusu “Gemiler ile bayrak devletleri arasında gerçek bağın kurulabilmesi ve elverişli bayrak uygulamalarının azaltılması için, bayrak devletinin gemi ve gemidekiler üzerinde idari, teknik ve sosyal konulardaki yargı
6 xxxxx://xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxx-xxxxx/#Xxx_0XXXXX00, Erişim Tarihi, 08.09.2022.
7 xxxxx://xxx.xxxxxx.xxx/xxxxxxxx-xxxxx/#Xxx_0XXXXX00, Erişim Tarihi, 08.09.2022.
Kısaltmalar 21
yetkisi nasıl etkin bir şekilde kullanılır?” şeklindedir. Bu bakımdan çalışmada bu soruya yanıt bulmak amacıyla, bayrak devletlerinin gerek diğer devlet- lerin ulusal deniz alanlarında gerekse uluslararası deniz alanlarında sahip oldukları yetkilerin ve yerine getirmek zorunda oldukları yükümlülükle- rin tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir.
Uluslararası hukukun süjeleri geleneksel olarak devletler ve uluslara- rası örgütlerdir. Dolayısıyla uluslararası deniz hukukunun temel kavram- larından birisi olan gemiler, uluslararası hukukun bir süjesi değildir. Bu bakımdan uluslararası hukukta kişilik taşımayan gemilere, uluslararası hukuk tarafından bir yükümlülük yüklenmesi mümkün değildir. Bu yüz- den gemilerle, uluslararası hukukun süjesi olan devletler arasında bir bağ kurmak gerekmektedir. İşte bu hukuki bağ, uyrukluk bağı ile sağlanmak- tadır. Bu bağ sayesinde uluslararası hukuka uyma yükümlülüğü ve gemi üzerinde yargı yetkisini kullanma bayrak devletine geçmektedir. Bu kap- samda gemiler, haklarını ve yükümlülüklerini yalnızca uyrukluğunu ta- şıdıkları devletlerden alırlar. Tüm bu nedenlerle çalışmanın birinci bölü- münde, ilk olarak gemi kavramının ulusal ve uluslararası hukuktaki ta- nımları ile geminin unsurları ve uluslararası sözleşmelerin hemen hemen hepsinde kullanılan devlet gemisi ve ticaret gemisi ayrımı ele alınacaktır. İkinci olarak ise gemilerle bayrak devletleri arasındaki uyrukluk bağının nasıl kurulduğuna, uyrukluğun işlevlerine ve gemilerin uyrukluğu ile ilgili temel ilkelere değinilecektir. Özellikle gemiler ile bayrak devletleri arasında “gerçek bir bağ” bulunması ilkesi, ikinci ve üçüncü bölümde kap- samlı bir şekilde ele alınacak olan uluslararası sözleşmelerde düzenlenen bayrak devletinin yetkilerinin ve yükümlülüklerinin etkin bir şekilde uy- gulanabilirliği açısından büyük önem arz ettiği için, detaylı bir şekilde işlenecektir.
Çalışmanın ikinci bölümünde ilk olarak uluslararası deniz hukuku alanındaki uluslararası örf ve âdet hukuku kurallarının kodifikasyonu sonucunda oluşturulmuş olan 1958 Cenevre Sözleşmeleri’nde bayrak dev- letine getirilen yetkiler ve yükümlülükler incelenecektir. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (1982 BMDHS)’nde getirilen yüküm- lülüklerin tedrici değişiminin görülmesi açısından 1958 Cenevre Sözleş- meleri’ndeki düzenlemelerin incelenmesi önem arz etmektedir. Uluslara- rası deniz hukuku denildiği zaman ilk akla gelen temel sözleşme olan 1982 BMDHS’de bayrak devleti yetkileri ve yükümlülükleri 2. Bölümün büyük bir kısmını oluşturacaktır. 1982 BMDHS’nin de sistematiği ile uyumlu olacak şekilde öncelikle ulusal ve uluslararası deniz alanlarında
bayrak devletlerine getirilen yetkilere ve yükümlülüklere değinilecektir. Bu doğrultuda içsular, karasuları, boğazlar, bitişik bölge, münhasır eko- nomik bölge, kıta sahanlığı gibi kıyı devletinin tam veya sınırlı yetkiye sahip olduğu deniz alanları ele alınırken, gerekli olduğu ölçüde kıyı dev- letlerinin yetkileri ve yükümlülükleri karşılaştırmalı bir şekilde ele alına- cak ve bayrak yasası ile kıyı devletinin yargı yetkisinin çatışması hallerine ilişkin önemli tespitler yapılacaktır. Ardından bayrak devletinin, bayrağı- nı taşıyan gemiler üzerinde idari, teknik ve sosyal konulardaki yetkilerini daha etkin bir şekilde yerine getirmesini sağlamaya yönelik sahip olduğu önemli yetkiler ve yükümlülükler Sözleşme hükümleri kapsamında ele alınılacaktır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde ise özellikle 1982 BMDHS’de sık sık yer verilen “genel kabul görmüş uluslararası düzenlemeler, prosedürler ve uy- gulamalar” ifadesiyle atıfta bulunulan, gemi ve seyir güvenliği, deniz çev- resinin korunması ve muhafazası konularında Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) öncülüğünde hazırlanan ve dünya gemi tonajının büyük çoğunluğunu oluşturan devletler tarafından onaylanan genel kabul gör- müş uluslararası sözleşmelerdeki bayrak devletinin yetkileri ve yükümlü- lüklerine değinilecektir. Bununla birlikte, denizlerdeki canlı kaynakların aşırı avlanması, yasa dışı, bildirilmemiş ve düzensiz balıkçılık faaliyetleri nedeniyle karşı karşıya kaldığı yok olma tehdidiyle mücadele için Ulusla- rarası Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) öncülüğünde kabul edilen uluslarara- sı sözleşmelerdeki bayrak devletinin yetkileri ve yükümlülükleri kapsamlı şekilde ele alınacaktır.
Çalışmanın kapsamı yalnızca uluslararası sözleşmelerde getirilen bayrak devletlerinin yetkileri ve yükümlülükleri ile sınırlı olduğundan dolayı, Uluslararası Denizcilik Örgütü, Uluslararası Denizcilik Bürosu (IMB), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Tarım ve Gıda Örgütü gibi uluslararası örgütlerin kararlarına değinilmeyecektir.