TELİF SÖZLEŞMELERİ Hazırlayan: Av. Dr. Cahit Suluk – TBYM Hukuk Danışmanı
Hazırlayan: Av. Dr. Xxxxx Xxxxx – TBYM Hukuk Danışmanı
Türk borçlar hukukunda sözleşme serbestîsi ilkesi geçerlidir. Yine yasada aksi düzenlenmediği sürece sözleşmeler şekle tabi değildir. Bununla birlikte belirli miktarların üzerindeki sözleşmelerde ispat, ancak yazılı belge ile yapılabilir.
Klasik bir borçlar hukuku sözleşmesinden farklı olarak, telif sözleşmeleri birtakım özellikler gösterir. Bu bağlamda Türk telif hukukunda sözleşmeler için kabul edilen temel ilkeler şöyle sıralanabilir:
i)Eser Sahipliğinin Kazanılması: Kara Avrupası hukuk ailesine mensup Türk hukukunda eser sahibi, eser sahipliği statüsünü, eseri meydana getirdiği anda otomatikman kazanır. Eser sahipliği statüsü, hukuki işlemlere konu olamayacağı gibi mirasla da geçmez. Manevi haklar da hukuki işlemlere konu olamaz ve mirasla intikal etmez. Zira bu haklar, sahibinin kişiliğine sıkı sıkıya bağlıdır. Ancak üçüncü kişilere manevi hakları kullanma yetkisi verilebilir. Buna karşılık mali haklar hukuki işlemlere konu olabilir ve mirasla intikal eder.
ii)Şekil: Mali haklarla ilgili sözleşme ve tasarruflar yazılı olmalı ve konuları olan haklar ayrı ayrı gösterilmelidir (5846 sayılı FSEK m. 52). Öğretide munzam (ek) şart olarak da ifade edilen ilkeye göre, hangi hakların devredildiği veya lisansa konu edildiği sözleşmede tek tek belirtilmelidir. Aksi halde sözleşme geçersizdir. Örneğin, bir telif sözleşmesinde, ‘X kitabıyla ilgili tüm telif hakları devralınmıştır’ şeklinde bir ibare yazması yeterli değildir. Telif kapsamındaki hangi haklar verilmişse sözleşmede bu haklar açıkça tek tek sayılmalıdır.
Yargıtay, 52. maddede öngörülen şekil şartını sıkı bir şekilde uygulamaktadır. Sözgelimi, 2009 tarihli bir kararına konu olayda Fiat/Tofaş firması, yeni bir otomobil modelinin tanıtım kampanyalarında kullanmak üzere fotoğraf çekimi yaptırmıştır. Fotoğrafçı ile yapılan sözleşmede; fotoğrafların tanıtım kampanyalarında kullanılacağı ve tüm telif haklarının firmaya ait olacağı belirtilmiştir. Fotoğrafçıya gerekli telif ödemeleri de yapılmıştır. Bununla birlikte fotoğraf sanatçısı, fotoğrafların sözleşmede belirtilmeyen farklı tanıtım mecralarında da kullanıldığı gerekçesiyle dava açmış, ancak davası ihtisas mahkemesince reddedilmiştir. Yargıtay ise, sözleşmede kullanılan müphem, yani açık olmayan ifadelerden yola çıkarak firmaya verilen telif haklarının sadece tanıtım kataloglarında kullanım ile sınırlı olduğunu; afiş ve internet gibi diğer mecralardaki kullanımları kapsamadığını gerekçe göstererek ihtisas mahkemesi kararını bozmuştur. Bu örnek de göstermektedir ki, telif sözleşmesine konu hakların neler olduğunun ve hangi mecralarda kullanılacağının sözleşmede tek tek sayılması gerekmektedir.
Yargıtay’ın 2010 tarihli başka bir kararına konu olayda ise, taraflar arasında akdedilen yayın sözleşmesinde; “her türlü baskı hakları”“bütün bası hakları” gibi ifadeler geçmektedir. Telif ödemesine ilişkin makbuzlarda da; “bütün baskılar için” ifadesi geçmektedir. Yayınevi sözleşmeye konu 50 adet kitabı 25 yıldır kesintisiz bir şekilde onlarca kez basmış olup, hiçbir müdahale ile karşılaşmamıştır. 25 yıl sonra eser sahibinin mirasçıları tarafından sözleşmenin 52. maddeye aykırı olduğu gerekçesiyle açılan davada ihtisas mahkemesi, davanın esasen haklı olduğunu, ancak 25 yıl sessiz kalındıktan sonra şekle aykırılığa da dayanılamayacağını gerekçe göstererek davayı reddetmiştir. Buna karşılık Yargıtay, sözleşmenin şekle uygun olduğuna, fakat ifadelerin net ve açık olmadığına, bu sebeple “bütün bası hakları” ifadesinin “tek bir bası” olarak kabul edilmesi gerektiğine hükmetmiştir. Yargıtay’a göre davacı, yayınevinden 25 yıl boyunca bastığı kitaplar karşılığında (sessiz kaldığı için), geçmişe dönük telif bedeli isteyemez. Buna karşılık yayınevi, ihtarname tarihinden itibaren artık yeni baskılar da yapamaz; zira telif hakkı davacıdadır.
iii)Mali Hakların Bölünebilirliği: Mali haklar bölünebilir niteliktedir. Bu nedenle eser sahibi, eserden doğan örneğin, çoğaltma ve yayma hakkını X’e, işleme hakkını Y’ye devrederken, umuma iletim hakkını da kendisinde saklı tutabilir. Sözgelimi bir yazar, kitabının çoğaltma ve yayma haklarını X yayınevine devredebilir ve fakat e-kitap gibi umuma iletim hakkını kendi uhdesinde tutabilir veya Y yayınevine verebilir. Çünkü bunlar bambaşka haklardır.
iv)Devrin Kapsamı: Eser sahipleri veya mirasçıları mali hakları süre, yer, sayı ve muhteva itibariyle sınırlı ya da sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız şekilde başkalarına devredebilir. Ancak yukarıda belirtildiği üzere sözleşmelerde genel geçer ifadeler kullanmak yerine, sözleşmenin neleri kapsadığı tek tek belirtilmelidir.Benzer şekilde sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça mali bir hakkın devri veya lisansın verilmesi, eserin tercüme veya sair işlenmelerini kapsamaz. Bu yetkiler de devredilmek isteniyorsa mutlaka sözleşmede tek tek sayılmalıdır.
v)Hukuki İşlemler: “Mevcut eserlerden” doğan mali haklarla ilgili hem taahhüt, hem de tasarruf işlemleri yapılabilir. Buna karşılık “ileride meydana getirilecek eserlerden” doğan mali haklar bakımından sadece taahhüt işlemleri yapılabilir; tasarruf işlemleri yapılamaz. Yani bu tür eserler bakımından önce taahhüt işlemi yapılmalı, eser meydana geldikten sonra da tasarruf işlemi gerçekleştirilmelidir. Demek ki, eser meydana getirilmeden önce bu eserle ilgili yapılan devir ve lisans gibi tasarruf işlemleri geçersizdir.
vi)Üçüncü Kişilere Devir Yetkisi: Eser sahibi veya mirasçılarından mali hakları devir veya lisans alan kişilerin, aldıkları bu yetkileri üçüncü kişilere verebilmeleri için, eser sahibi veya mirasçılarından yazılı izin almaları gerekir. Burada pratik yöntem, eser sahibi veya mirasçıları ile yapılan sözleşmelere devir ve lisans verme yetkisinin de devralana geçtiği yönünde bir hüküm koymaktır. Başka bir deyişle, bu yetki daha başta verilebilir. Böyle bir yetkisi bulunmayan kişinin, üçüncü kişilere verdiği devir ve lisanslar geçersizdir.
vii)İleride Çıkarılacak Mevzuatın Tanıyacağı Mali Haklar: İleride çıkarılacak mevzuatın eser sahibine tanıyacağı mali hakların devri veya lisansa konu olması geçersizdir. Benzer şekilde ileride çıkarılacak mevzuat ile mali hakkın kapsamını genişleten ya da süreyi uzatan yasal haklardan vazgeçmek de mümkün değildir.
viii)Yetkisiz Kişiden Hak İktisabı: Yetkisiz bir kişiden mali bir hakkı iktisap eden kişinin iyi niyeti korunmaz. Bu nedenle gerçek hak sahibi, hakkını iyi niyetli kişiye karşı da ileri sürebilir. İyi niyetli kişinin, devreden yetkisiz kişiye rücu hakkı saklıdır.
ix) Eser Nüshalarının Devri: Esere konu nüshaların mülkiyetinin devri, fikri mülkiyet hakkının da devredildiği anlamına gelmez. Örneğin, bir tabloyu satın alan bir banka, tabloya konu resmipromosyon amaçlı dağıtacağı takvimde kullanamaz.
x) Mali Hakkın Geri Dönmesi: Mali hak, belli bir amaç veya süre için devredilmişse amacın ortadan kalkması ya da sürenin dolmasıyla, ilgili hak sahibine döner.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Türkiye’de uygulanacak telif sözleşmeleri hazırlanırken mevzuatta öngörülen bazı emredici ve yedek hukuk kurallarının dikkate alınması gerekmektedir. Özellikle mahkemelerin katı uygulamaları nedeniyle telif unsurlarının ticaretini yapanlar daha da dikkatli olmalıdır. Aksi takdirde sözleşmeye dayalı hak sahibi olduğu zannıyla hareket eden kişinin ticareti bir anda illegal hale gelebilir. Özellikle, Anglo-Sakson hukuk mantığı ile hazırlanan telif sözleşmeleri, Türkiye’de geçersiz kabul edilebilir. Çünkü sözleşmelerde telif hakkına ilişkin bütün haklar devredilmiştir şeklindeki genel ifadelerin geçerliliği yoktur.