MEDENİ BİRLİKTELİK SÖZLEŞMESİ*
MEDENİ BİRLİKTELİK SÖZLEŞMESİ*
ÖZET
Hakkı Mert DOĞU**
Fransız Medeni Kanunu’nun 515-1 ile 515-8 maddeleri arasında düzenlenen ve Fransızca pacte civil de solidarite şeklinde ifade edilen kurum, evlenmeyi düşünmeyen ancak evlilik benzeri bir kurum altında yaşamak isteyenler için getirilmiştir. Türkçede, Medeni Birliktelik Sözleşmesi veya Medeni Daya- nışma Sözleşmesi biçiminde ifade edilebilen bu kurum, Türk Hukuku’nda herhangi bir düzenlemeye sahip değildir.
Çalışmada, medeni birliktelik sözleşmesi ele alınmakta olup, ilgili kuruma ilişkin birtakım bilgiler verilmekte ve Türk Hukuku açısından bu veya buna benzer bir müessesenin uygulanıp uygulanamayacağı değerlendirilmek- tedir.
Xxxxxxx Xxxxxxxxx: Fransız Medeni Kanunu, Medeni Birliktelik Sözleşmesi, Aile Hukuku, Evlilik, Evlilik Benzeri Kurum
CIVIL SOLIDARITY PACT ABSTRACT
The institution, which is regulated in articles between 515-1 and 515-8 of the French Civil Code and expressed as pacte civil de solidarite in French, has been brought for those who do not intend to marry but want to live under a marriage-like institution. This institution, which can be expressed as a Civil Solidarity Agreement or Civil Solidarity Pact in Turkish, does not have any regulation in Turkish Law.
In the study, the civil partnership agreement is considered, some information about the relevant institution is given and it is evaluated whether this or a similar institution can be applied in terms of Turkish Law.
Keywords: French Civil Code, Civil Solidarity Pact, Family Law, Marriage, Marriage-like Institution
* Bu çalışma, 17-19 Aralık 2020 tarihlerinde gerçekleştirilen Selçuk Hukuk Kongresi’nde sunulmuş olan tebliğin genişletilmiş hâlidir.
** Dr. Öğr. Üyesi, KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı xxxx.xxxx@xxxxxxx.xxx.xx, ORCID ID: xxxxx.xxx/0000-0000-0000-0000
GİRİŞ
Fransa’da kayıtlı birlikteliklerden biri olarak kabul edilen medeni birliktelik sözleşmesi, evliliğe benzeyen ancak tam olarak evlilik gibi değerlendirilmeyen bir kurumdur. Medeni birliktelik sözleşmesinde, evlilik kadar olmasa da taraf- ların birtakım hak ve yükümlülükleri doğmaktadır.
Çalışmada medeni birliktelik sözleşmesi ile Türk Hukuku açısından bu veya benzeri bir kurumun uygulanıp uygulanamayacağı üzerinde durulmak- tadır. İlk bölümde medeni birliktelik sözleşmesine ilişkin genel bilgiler verilmektedir. İkinci bölümde medeni birliktelik sözleşmesinin hüküm ve sonuçları hem taraflar hem de çocuklar açısından ele alınmaktadır. Son bölümde ise medeni birliktelik sözleşmesi veya buna benzer bir kurumun, Türk Hukuku açısından kabul edilip edilemeyeceği, evlilik bağı olmaksızın fiili birliktelik içinde yaşayanlar ile İstanbul Sözleşmesi de dikkate alınmak suretiyle değişik açılardan ele alınmaktadır.
I. MEDENİ BİRLİKTELİK SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A. Tanımı
Fransız Hukuku’nda Fransız Medeni Kanunu’nu değiştiren 15 Kasım 1999 tarihli 90-944 sayılı Kanun ile yürürlüğe giren ve Fransızca pacte civil de solidarité (PACS) şeklinde ifade edilen kurum, evlenmeyi düşünmeyen ancak evlilik benzeri bir statüye girmek isteyen aynı veya farklı cinsiyetteki yetişkin kişilerin, bu bağlılıklarının hukuki anlamda tanınması ve onlara aile hukuku kaynaklı birtakım yükümlülüklerin yüklenebilmesi imkânını sağlayan bir kayıtlı birliktelik olarak ortaya çıkmıştır1. Fransız Medeni Kanunu’nun (French Code Civil) 515-1 ilâ 515-8 arasındaki maddelerde düzenlenen bu kurum, İngilizce Civil Solidarity Pact şeklinde adlandırılırken, Türkçede bunu Medeni Birliktelik
1 Bkz., XXXXXXXXXX Xxxxxxxxx, Eherecht in Europa, 3. Aufl., Xxxx. XXXX Xxxxxxx/XXx Xxxxxxx, Xxxx, 0000, Xx. 244, s. 588; XXXXXX Xxxx, “Regulation of Cohabitation, Changing Family Policies and Social Attitudes: A Discussion of Britain Within Europa”, Law & Policy, S.26, 2004, s. 65; XXXXXXXX Xxxxx, “Different Regulatory Regimes for Registered Partnership and Marriage: Out-Dated”, xxxxx://xxxxxx.xxxx.xxx/xxx0/ xxxxxx.xxx?abstract_id=2156131, Erişim Tarihi: 15.12.2020, s. 635.
or Indispensable? XXXXX Xxxxxx, Milletlerarası Özel Hukukta Aynı Cinsiyetten Kişilerin Birliktelikleri, İstanbul, 2013, s. 23; TEKDOĞAN BAHÇIVANCI Işıl S., “Evlilik Dışı Birlikte Yaşam Modellerine Uygulanacak Hukuk”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S.33, 2018,
s. 632; XXXXXX Xxxxx, “Evlilik Dışı Beraberliklerin Milletlerarası Xxxx Xxxxx Yönü Uygulanacak Hukuka İlişkin Fransa’daki Bazı Görüşler”, Çev: TİRYAKİOĞLU Bilgin/XXXXXX Xxxxx, Public and Private International Law Bulletin, C.27, S.2, 2017, s. 975.
Sözleşmesi veya Medeni Dayanışma Sözleşmesi biçiminde ifade etmek mümkündür.
Medeni birliktelik sözleşmesi, Fransa’da ilk başlarda aynı cinsiyetteki kişiler için getirilmiş ancak daha sonradan farklı cinsiyette kişiler açısından da popüler hâle gelmiş ve evlilik kurumuyla yarışır ve hatta ona rakip olacak kadar tercih edilmiştir2.
Medeni birliktelik sözleşmesiyle taraflar, istedikleri hususları düzenleme ve istedikleri anda bunu değiştirme imkânına sahip olmaktadırlar3.
B. Şartları
Medeni birliktelik sözleşmesi, tarafların yapacakları ve ortak iradelerini ilk derece mahkemesi ya da noterde açıklayacakları yazılı bir sözleşme ile kurul- maktadır4. Sözleşmesinin ilk derece mahkemesi veya noter aracılığıyla yapı- lıyor olması hem birlikteliğe ilişkin kayıt tarihinin bilinmesi ve belirlenmesi hem de sözleşmeyle sağlanan birlikteliğin üçüncü kişilere karşı ileri sürülebil- mesi imkânını sağlamaktadır5. Ayrıca bu durum, medeni birliktelik sözleşme- sinin ispatını da kolaylaştırmaktadır.
Medeni birliktelik sözleşmesinde tarafların Fransa’nın aynı bölgesindeki güncel veya gelecekte birlikte yaşayacakları ve ortak yerleşim yeri olarak kabul edecekleri yeri bildirmeleri de gerekmektedir.
Medeni birliktelik sözleşmesinin yapılabilmesi için tarafların ayırt etme gücüne sahip ve eğin olmaları gerekirken; bu sözleşme, taraflardan en az biri evliyse veya taraflardan en az biri başka bir kişiyle medeni birliktelik sözleşmesi kapsamında bağlıysa ya da taraflar arasında belli bir hısımlık derecesi varsa yapılamaz6 (Art. 515/2 CC).
C. Hukuki Niteliği
Medeni birliktelik sözleşmesi, Türk doktrinindeki bir görüşe göre -cinsiyet ayrımı yapılmaksızın- kıyas yoluyla evlilik olarak vasıflandırılabileceği gibi bizim de katıldığımız bir diğer görüşe göre bu tür birlikteliklerin, evlilik olarak
2 XXXXX, Xxxxxxxx, “The Intimate Orientations of the First “PACS” Couples in France”, Population-E, C.66, S.2, 2011, s. 303;
3 TEKDOĞAN BAHÇIVANCI, s. 632.
4 ÖZTÜRK Necla, Milletlerarası Özel Hukukta Aile Kurma Amaçlı Evlilik Benzeri Yaşam Modelleri, Ankara, 2016, s. 72; XXXXXXXXXX, Rn. 245, s. 588;
5 TEKDOĞAN BAHÇIVANCI, s. 632.
6 XXXXXX, s. 975; XXXXXX, s. 72; XXXXX, x. 26.
vasıflandırılması mümkün değildir7. Medeni birliktelik sözleşmesi, yeni bir hukuki kurum olarak ortaya çıkmıştır. Söz konusu kurumun, nişanlama ile evlilik arasında bir kurum olduğunu söylemek yanlış olmaz. Evliliğe benzeyen ve fakat tam olarak evlilik gibi değerlendirilemeyen ve ondan farklı olan bir kurumdur8.
Medeni birliktelik sözleşmesi, her ne kadar bir sözleşme de olsa, borçlar hukuku karakterinde ziyade aile hukuku karakteri daha ağır basan bir sözleş- medir; çünkü bu sözleşmede amaç tarafların bir aile kurmasıdır9.
II. MEDENİ BİRLİKTELİK SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜM VE SONUÇLARI İLE SONA ERMESİ
A. Taraflar Açısından Hüküm ve Sonuçları
1. Genel Olarak
Medeni birliktelik sözleşmesi yapan taraflar, genellikle evlilik birliği içe- risinde bulunan eşlerle aynı kapsamda değerlendirilmezler10. Medeni birliktelik sözleşmesinde tarafların karşılıklı hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır11.
Taraflar, medeni birlikte sözleşmesinde, günlük ihtiyaçlar için yapılan harcamalar ile borçlardan birlikte ve müteselsil olarak sorumludurlar12. Örneğin hayatın devamlılığı için ortak ihtiyaçlar ile ortak oturulan apartman dairesine ilişkin giderler bu kapsamda değerlendirilebilir.
2. Mal Rejimi
Fransız Medeni Kanunu’na göre yasal mal rejimi, tarafların evlendikten sonra tek başlarına veya birlikte elde ettikleri kazançlardan oluşan ve kazanç ortaklığı esasına dayanan bir mal ortaklığı rejimidir13. Söz konusu kazançlar,
7 Konuya ilişkin olarak bkz., SİRMEN Xxxxx Xxxxx, “Eş Cinsel Birliktelikler ve Bunların Kanunlar İhtilafı Hukukunda Düzenlenişi” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.58, S.4, 2009, s. 857; XXXXXX, s. 199; XXXXX, s. 111.
8 XXXXXXXX, s. 635 vd.; XXXXXX, s. 78; XXXXX, x. 23-24.
9 ÖZTÜRK, s. 200.
10 XXXXXXXXXX, Rn. 246, s. 588.
11 YASAN, s. 29; XXXXXX, s. 74.
12 XXX Xxxxxx X., “The Pacte Civil de Solidarité and the History of Sexuality”, French Politics, Culture & Society, C.21, S.1, 2003, s. 89; XXXXXXXX XXXXXXXXXX, s. 633; XXXXXXXXXX, Rn. 246, s. 588.
13 XXXXX XXXXXX Gizem, Milletlerarası Özel Hukuk Bakımından Mal Rejimleri, On İki Levha Yayıncılık, 2014, s. 23; ÇAKIR Aytuğ Ceyhun, Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı, İstanbul, 2018, s. 41.
mesleki faaliyet kapsamında elde edilen kazançların yanı sıra kişisel malla- rından elde ettikleri gelirler de olabilir14.
Medeni birliktelik sözleşmesinde tarafların birlikte oldukları süre zarfında edindikleri malların, ortaklaşa kazanıldığını, medeni birliktelik sözleşmesine koymaları mümkündür ve fakat sözleşmede taraflarca böyle bir belirleme yapılmamışsa mal ayrılığı rejimi uygulanmaktadır. Ayrıca malın kime ait olduğu bilinmiyorsa birlikte alındığı kabul edilirken; sözleşme yapılmadan önceki mallar, bu durumdan tamamen ayrı tutulmaktadır15.
3. Miras Hakkı
Fransız Xxxxxx Xxxxxx’xx göre evlilik birliğinde sağ kalan xxxx xxxxx hakkı vardır ve sağ kalan eş, mirasbırakanın kan hısımlarıyla veya tek başına mirasçı olabilmektedir16. Sağ kalan eşin yasal miras hakkı dışında, eşi koruyucu birtakım hükümlere de yer verilmektedir17.
Medeni birliktelik sözleşmesi, evlilik olmadığı ve taraflar evlilik birliğindeki eşlerle aynı statüde değerlendirilmediği için, tarafların kanuni miras hakları bulunmamaktadır18. Medeni birliktelik sözleşmesinde sağ kalan tarafın miras payı alabilmesi için, ölen tarafça bir vasiyetname yapılmış olması xxxxxxx00. Bununla birlikte ölen taraf adına yapılmış kira sözleşmesi, sağ kalan tarafa geçmekte ve sağ kalan taraf oturma hakkına sahip olmaktadır20.
4. Soyadı ve Vatandaşlık
Fransız Hukuku’nda evlenen kadın, doğumla kazandığı soyadını xxxxxx- mez ve isterse kendi soyadının yanında eşinin soyadını da kullanabilir21. Medeni birliktelik sözleşmesinde taraflara, birbirlerinin soyadlarını kullanma
14 XXXXX XXXXXX, s. 23. Evlilik birliği devam ederken miras veya bağışlama yoluyla elde edilen değerler, ortaklık kapsamında değildir.
15 XXXXXXXXXX, Rn. 246, s. 588.
16 XXXXX, Xxxxx Xxx Kalan Xxxx Xxxxx Hakkı, İstanbul, 1986, s. 11; XXXXX, s. 40.
17 ÇAKIR, s. 41.
18 XXXXXXXXXX, Rn. 247, s. 588.
19 XXXXXX, s. 77.
20 XXXXXXX-XXXXXX Xxxxxxx/XXXXXX Xxxx Xxxxxxx, “How Similar are Cohabitation and Marriage? Legal Approaches to Cohabitation Across Western Europe”, Population and Development Review, S. 38/3, 2012, s. 452-453.
21 Ayrıntılı bilgi için bkz., HELVACI Serap/KOCABAŞ Gediz, “Fransız, Alman, İsviçre ve Türk Hukuklarında Kadının Soyadı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.21, S.2, 2015, s. 617-618; ABİK Yıldız, Kadının Soyadı ve Buna Bağlı Olarak Çocuğun Soyadı, Ankara, 2005, s. 198; XXXXXXX Xxxxx, Kadının Soyadı, İstanbul, 1999, s. 77.
hakkı tanınmamıştır. Soyadı ve soyadı değişikliği, medeni birliktelik sözleşmesi açısından tarafları etkilemez. Tarafların birbirinin soyadlarını alma veya kullanma gibi bir zorunlulukları yoktur22. Bir başka ifadeyle evlilikte soyadı değişikliği gerekmediğinden, medeni birliktelik sözleşmesinde de evleviyetle gerekmeyecektir.
Medeni birliktelik sözleşmesinin yapılması, Fransız vatandaşı olmayan tarafa, vatandaşlık kazandırmamakla beraber ikamet tezkeresi alabilme konusunda kolaylık sağladığı söylenebilir23.
B. Çocuklar Açısından Hüküm ve Sonuçları
1. Velayet Hakkı ve Soybağı
Velayet hakkı, çocukların ve istisnai hâllerde de kısıtlı erginlerin şahıs ve mallarının korunması amacıyla ana ve babalarının sahip oldukları tüm hak ve yetkiler şeklinde tanımlanabilir24. Fransız Hukuku’nda velayet hakkına, her iki eş de sahiptir (Art. 372/1 CC) ve her eşin çocukla kişisel iletişim kurma hakkı vardır25.
Medeni birliktelik sözleşmesinde babalık karinesi söz edilememekte; bu birliktelik içinde doğan çocuk için, birliktelikteki erkeğin doğrudan (otoma- tikman) baba sayılması mümkün olmamaktadır. Böylesi bir durumda söz konusu birliktelikten meydana gelen çocuğun hukuki anlamda soybağına ilişkin sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır.
Babalık karinesinden söz edilebilmesi için çocuğun doğduğu sırada, xxxx ile koca arasında bir evlenme sözleşmesinin varlığı gerekmektedir26. Medeni birliktelik sözleşmesinde, taraflar arasında evlilik ilişkisi bulunmadı- ğından dolayı burada babalık karinesinden de bahsetmek mümkün olmaz. Söz konusu birliktelikte bir çocuk dünyaya gelirse, tanıma (Art. 260/3 CC), evlat edinmeyle veya babalık hükmüyle soybağının kurulması gerekmektedir27.
2. Evlat Edinme ve Sun’i Döllenme
Fransız Hukuku’nda evlat edinme tam evlat edinme ve basit evlat edinme olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tam evlat edinmede çocuk ile akrabalık ilişkisi
22 YASAN, s. 30-31; XXXXXX, s. 76.
23 XXXXXX, s. 75.
24 USTA Xxxxx, Xxxxxxx Xxxxxx, Xxxxxxxx, 0000, s. 23-24.
25 XXXXXXXXXX, Rn. 197, s. 579.
26 BAYGIN Cem, Soybağı Hukuku, İstanbul, 2010, s. 21; XXXXXXX Xxxxxxxxxx/RUHİ Xxxxx Xxxxx, Çocuk Hukuku ve Çocuk Hakları, İstanbul, 2016, s. 758.
27 XXXXXXX-XXXXXX /XXXXXX, s. 456.
tam anlamıyla kurulmuş olup, çocuğun önceki ailesiyle irtibatı ve bağı tamamen kesilir (Art. 356/1 CC). Basit evlat edinmede ise, tam evlat edinmeden farklı olarak, özellikle evlat edinilen çocuk ile önceki ailesi arasındaki ilişki sona ermez. Ancak velayet hakkı, evlat edinene geçer.
Medeni birlikte sözleşmesinde tarafların birlikte evlat edinmeleri söz konusu değildir. Özellikle aynı cinsiyetteki çiftlerin, birlikte evlat edinmeleri mümkün olmamakta28; bunun tek istisnasını evli olmayan kişilerin tek başla- rına evlat edinmelerine izin veren düzenleme oluşturmaktadır29.
Fransız Hukuku’nda medeni birliktelik sözleşmesinde kadın eşlerin sun’i döllenme yoluyla çocuk sahibi olmalarına da imkân tanınmamaktadır30. Ancak tarafların, bu yolla çocuk sahibi olma imkânını tanıyan ülkelerde çocuk sahibi olup geri gelmelerinde herhangi bir engel yoktur31. Aynı cinsiyetteki kişilerin evlat edinmeleri veya sun’i döllenme yoluyla çocuk sahibi olmaları imkânının tanınması, gelecek nesiller açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir32.
Farklı cinsiyetteki medeni birliktelik sözleşmesinde ise sun’i döllenme yoluyla çocuk sahibi olunması mümkündür33. Bu tür birliktelik içinde sun’i döllenmeye izin verilmesi, sun’i döllenmede gerçekleştirilecek olan tıbbi işlemlerin kayıt altında ve bir sağlık kuruluşu gözetim ve denetim altında yapılacak olmasıdır. Bu sayede özellikle spermin kimden alındığı (birliktelikteki erkekten alındığı) bilinmektedir.
C. Sona Ermesi
Medeni birliktelik sözleşmesi ile kurulan birliktelik ortak sözleşme, tek taraflı beyan, tarafların birbiriyle veya başka biriyle evlenmesi ve ölüm nedenlerinden biriyle sona erdirilebilir.
28 XXXXXXX Xxx, “The Spirit of the New French Registered Partnership Law-Promoting Autonomy and Pluralism or Weakening Marriage”, C.12, S.1, 2000, s. 11; XXXXXX Xxxxxx/XXXXX Xxx, “The PACS and Marriage and Cohabitation in France”, International Journal of Law, Policy and the Family, C.14, S.3, 2001, s. 148; XXX, s. 89.
29 YASAN, s. 39.
30 NYE, s. 89; XXXXX, s. 34-35. Sun’i döllenmede, cinsel birliktelik olmaksızın, erkeğe ait spermlerin alınarak kadına ait yumurtalığa enjekte edilmesiyle döllenme sağlanmaktadır. XXXXXX Xxxxxx, Yapay Döllenme Taşıyıcı Xxxxlik ve Soybağına İlişkin Hukuki Sorunlar, İstanbul, 2016, s. 3-4.
31 YASAN, s. 35.
32 Konuya ilişkin olarak ayrıca bkz., KIRKBEŞOĞLU Nagehan, Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları, İstanbul, 2006, s. 82-83.
33 Bu durum için birlikteliğin en az iki yıldan beri devam ediyor olması aranmaktadır. Bkz.,
XXXXXX Xxxxxx Xxxxx, Xxxxxxx, Xxxxx, 0000, s. 87.
Taraflar, ortak bir sözleşme ile bu statülerini sona erdirme imkânına sahip olmakla birlikte; taraflardan her birinin, tek taraflı yazılı bir beyanıyla da sona erme gerçekleşebilir. Yazılı nüshanın bir örneğinin mahkemeye sunulması gerekmektedir.
Bu statü içerisinde edinilen malların, ortaklaşa kazanıldığını ilişkin sözleş- mede belirleme yapılmışsa, birlikteliğin tarafların birbiriyle evlenmesi netice- sinde sona ermesi dışında, mahkemeden malların paylaşımına ilişkin bir karar çıkmamışsa, dostane şekilde dağıtımı yapılmalıdır.
Medeni birliktelik sözleşmesinin sona ermesi durumunda yoksulluk nafakası söz konusu olmaz34. Medeni birliktelik sözleşmesinin tek taraflı irade beyanıyla sona ermesi durumunda, karşı tarafın uğramış olduğu zararların tazmini gerekliliği kabul edilmelidir35.
III. TÜRK HUKUKU AÇISINDAN MEDENİ BİRLİKTELİK SÖZLEŞMESİ VEYA BUNA BENZER BİR KURUMUN UYGULANIP UYGULANAMAYACAĞI MESELESİ
Türk Hukuku’nda, medeni birlikte sözleşmesi veya buna benzer bir müessese bulunmamaktadır36. Türkiye’de özellikle son yıllarda kişiler arasında evlilik bağı olmasa bile birlikte yaşamaların arttığını görmek mümkündür. Bir başka ifadeyle taraflar evlenmeksizin, tıpkı evlilermiş gibi bir arada yaşamakta ve bu da bir realite olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu fiili birliktelikler pek çok sorunu beraberinde getirmektedir. Fiili birliktelik devam ederken alınan malların durumu, tarafların borçları, çocukların durumu vb. meselelere ilişkin problemlerin varlığından söz edilebilir37. Özellikle tarafların bu fiili birlikteliklerinin sona ermesi durumunda, ilgili problemlerin olumsuz yansı- maları kendisini daha çok hissettirmektedir.
Türk toplumunun yapısı dikkate alındığında, medeni birlikte veya buna benzer bir kurumun varlığı ve doğrudan uygulanması, ilk anda ahlaka ve adaba aykırı olarak değerlendirilebilir. Ancak evlilik bağı olmaksızın yaşanan fiili birliktelikte ortaya çıkan sorunlar dikkate alındığında, medeni birliktelik sözleşmesi gibi olmasa da buna benzer bir kuruma ihtiyaç duyulduğunu söy- lemek yanlış olmaz.
34 ÖZTÜRK, s. 77.
35 YASAN, s. 42, dp. 156.
36 XXXXXX, s. 119.
37 Ayrıca bkz., XXXXXX Xxxxxxx, Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları (Özellikle BK 65 Kuralı), İstanbul, 1976, s. 330 vd.; KÖTELİ M. Argun, Evliliğin Hukuki Niteliği ve Evlilik Dışı Beraberlikler, İstanbul, 1991, s. 99 vd.
Türk Hukuku açısından medeni birliktelik sözleşmesine benzer bir kurumun getirilmesi, fiili birlikteliklerde yaşanması muhtemel problemleri engelleyici nitelik taşıyacağı gibi devlet nezdinde bu birlikteliklerin kayıt altına alınacak olması taraflar bakımından daha temkinli hareket edilmesi sonucunu da doğuracaktır. Kriter ve şartları, Türk toplumunun ahlak ve anlayışına uygun şekilde düzenlenmiş ve kesinlikle evliliğe bir alternatif olarak getirilmemiş medeni birliktelik sözleşmesine benzer bir kurumu ortaya koymak mümkün olabilecektir. Hemen şunu belirtmek isteriz ki bu düzenlemenin, cinsiyetleri farklı kişiler açısından uygulanması kanaatimizce daha uygundur.
Medeni birliktelik sözleşmesine benzer bir kurumun getirilmesiyle birlikte, aslında aralarında evlilik bağı olmaksızın fiilen birlikte yaşayan kişiler açısından da bu birlikteliklerin devlet bakımından da tanınması ve bu tür yaşantı içerisinde olanlara yapılan toplum baskısının da azalması gündeme gelecektir. Örneğin söz konusu kurumun, bir evlilik okulu38 (veya sevgililik sözleşmesi adı verilebilir) olarak değerlendirilmesi ve bunu evliliğe, resmi makamların kayıtları arasına giren, bir ön hazırlık aşaması olarak kabul etmek mümkündür.
Konuya İstanbul Sözleşmesi açısından da bakmak gerekir. İstanbul Sözleşmesi, kadına karşı şiddet ve ev içi şiddetin önlenmesi39 amacıyla kabul edilmiş bir sözleşmedir40. İstanbul Sözleşmesi’nde taraflar evli olsunlar veya olmasınlar, herhangi bir ayrım yapılmaksızın birlikte ikamet eden herkese ve kadına karşı şiddetin önlenmesi ve bunlarla mücadele amacı söz konusudur41.
Medeni birlikte sözleşmesine benzer bir düzenlemenin getirilmesi, aslında İstanbul Sözleşmesi’yle ulaşılmak istenen amaca da yardımcı olabilir. Şöyle ki evli olmamalarına rağmen fiili birliktelik içinde yaşayanlar arasındaki
38 Evlilik okuluna ilişkin olarak bkz., ARICI Emin, “6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun Uygulanması”, Aile Hukukunda Hak İhlallerinin Tespiti ve Çözüm Önerileri Çalıştayı, Ed. XXXX Xxxx/XXXXXX Xxxx, Ankara, 2019, s. 25.
39 Sözleşmedeki kavramların bazılarında çeviri hatalarının olduğu görülmektedir. Örneğin sözleşme, “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi” olmasına rağmen, Türkçe’ye “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi” olarak çevrilmiştir. Benzer şekilde “eşler veya partnerler” arasındaki “şiddet” ibaresi, “eşler veya ebeveynler arasındaki” şiddet olarak çevrilmiştir. Bkz., BAKIRCI Kadriye, “İstanbul Sözleşmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2015/4, s. 137.
40 Ayrıntılı bilgi için bkz., XXXX Xxxxxx, “İstanbul Sözleşmesi ve 6284 Sayılı Kanun’un Değerlendirilmesi”, Aile Hukukunda Hak İhlallerinin Tespiti ve Çözüm Önerileri Çalıştayı, Ed. XXXX Xxxx/KALKAN Ankara, 2019, s. 29 vd.
41 BAKIRCI, s. 134.
her türlü şiddetin önüne geçilmeye çalışılması, İstanbul Sözleşmesi’nin yanı sıra getirilecek medeni birliktelik sözleşmesine benzer kurumla daha caydırıcı bir niteliğe kavuşabilir. Ayrıca yapılacak düzenlemelerle birlikte şiddet mağduru olan kişilerin, sırf bu kurum altında olmalarından dolayı özel tazminat türleri ve bunları hak etmeleri gündeme gelebilir.
SONUÇ
Medeni birliktelik sözleşmesi evlenmeyi istemeyen ancak evlilik benzeri bir statüde yer almak isteyen kişilerin hukuki anlamda tanınmalarını sağlayan bir kurum olarak getirilmiştir. Uygulamasına Fransa’da rastlanan bu kurum hem aynı hem de farklı cinsiyetteki kişiler için söz konusu olabilmektedir. Medeni birliktelik sözleşmesi, evlilikten ayrı olduğu için, sözleşmenin doğur- duğu hüküm ve sonuçlar da buna göre tespit edilmektedir.
Türk Hukuku’nda medeni birliktelik sözleşmesi veya buna benzer bir kurumdan söz etmek mümkün değildir. Toplumsal yapı incelendiğinde, son yıllarda kişilerin evlilik birliği olmaksızın tıpkı evliymiş gibi yaşadıkları görül- mektedir. Aralarında resmi bir birliktelik olmayan kişilerin aynı çatı altında yaşamaları, beraberinde bazı sorunları da getirmektedir. Hukuki anlamda resmiyet kazanmayan bu fiili birlikteliklerin sona ermesi durumunda da ortaya istenmeyen sonuçların çıkması kaçınılmazdır.
Şartları ve kriterleri, Türk toplumunun yapısına uygun olacak ve medeni birliktelik sözleşmesi benzeri bir kurumun getirilmesi, ilk anda ahlaka aykırı olarak görülecek olsa da fiili birlikteliklerde yaşanan problemler dikkate alındığında böyle bir kuruma ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Türk Hukuku açısından böylesi bir kurumun, sadece farklı cinsiyettekiler için uygulanması uygun olacaktır.
İstanbul Sözleşmesi açısından da durum değerlendirildiğinde, bu sözleş- menin amacına yardımcı olacak ve özellikle şiddet eğilimine yönelmeyi caydı- racak bir kurumun getirilmesi fayda sağlayacaktır.
KAYNAKÇA
ABİK Yıldız, Kadının Soyadı ve Buna Bağlı Olarak Çocuğun Soyadı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2005.
ACABEY Xxxxxx Xxxxx, Soybağı, Güncel Hukuk Yayınları, İzmir, 2005.
XXXXX Xxxx, “6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun Uygulanması”, Aile Hukukunda Hak İhlallerinin Tespiti ve Çözüm
Önerileri Çalıştayı, Ed. XXXX Xxxx/XXXXXX Xxxx, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019, s. 17-25.
BAKIRCI Kadriye, “İstanbul Sözleşmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2015/4, s. 133-204.
XXXXXX Xxxx, “Regulation of Cohabitation, Changing Family Policies and Social Attitudes: A Discussion of Britain Within Europa”, Law & Policy, S.26, 2004, s. 57–86.
BAYGIN Cem, Soybağı Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
ÇAKIR Aytuğ Ceyhun, Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
XXXXXX Xxxxx, “Evlilik Dışı Beraberliklerin Milletlerarası Xxxx Xxxxx Yönü Uygulanacak Hukuka İlişkin Fransa’daki Bazı Görüşler”, Çev: TİRYAKİOĞLU Bilgin/XXXXXX Xxxxx, Public and Private International Law Bulletin, C.27, S.2, 2017, s. 000–000.
XXXXXXXXXX Xxxxxxxxx, Eherecht in Europa, 3. Aufl., Hrsg. RING, Xxxxxxx/SUß, Xxxxxxx, Zerb Verlag, Bonn, 2017.
XXXXX Xxxxx, Sağ Kalan Xxxx Xxxxx Hakkı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1986.
XXXXX XXXXXX Gizem, Milletlerarası Özel Hukuk Bakımından Mal Rejimleri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2014.
XXXXXXXX Xxxxx, “Different Regulatory Regimes for Registered Partnership and Marriage: Out-Dated”, xxxxx://xxxxxx.xxxx.xxx/xxx0/xxxxxx.xxx?xxxxxxxx_xx
=2156131, Erişim Tarihi: 15.12.2020, s. 633-650.
XXXXXX Xxxxxxx, Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları (Özellikle BK 65 Kuralı), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1976
XXXXXXXXXXX Nagehan, Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006.
XXXX Xxxxxx, “İstanbul Sözleşmesi ve 6284 Sayılı Kanun’un Değerlendirilmesi”, Aile Hukukunda Hak İhlallerinin Tespiti ve Çözüm Önerileri Çalıştayı, Ed. XXXX Xxxx/XXXXXX Xxxx, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019, s. 27-62.
KÖTELİ M. Argun, Evliliğin Hukuki Niteliği ve Evlilik Dışı Beraberlikler, Kazancı Kitap, İstanbul, 1991
XXXXXX Xxxxxx/XXXXX Xxx, “The PACS and Marriage and Cohabitation in France”, International Journal of Law, Policy and the Family, C.14, S.3, 2001, s. 135-158.
XXXXXXX Xxxxx, Kadının Soyadı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1999.
XXX Xxxxxx X., “The Pacte Civil de Solidarité and the History of Sexuality”, French Politics, Culture & Society, C.21, S.1, 2003, s. 87-100.
XXXXXXX Xxxxxxxxxx/RUHİ Xxxxx Xxxxx, Çocuk Hukuku ve Çocuk Hakları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
XXXXXX Xxxxx, Milletlerarası Özel Hukukta Aile Kurma Amaçlı Evlilik Benzeri Yaşam Modelleri, Adalet Yayınları, Ankara, 2016.
XXXXXXX-XXXXXX Xxxxxxx/XXXXXX Xxxx Xxxxxxx, “How Similar are Cohabitation and Marriage? Legal Approaches to Cohabitation Across Western Europe”, Population and Development Review, S. 38/3, 2012, s. 435-467.
XXXXX Xxxxxxxx, “The Intimate Orientations of the First “PACS” Couples in France”, Population-E, C.66, S.2, 2011, s. 303-332.
SİRMEN Xxxxx Xxxxx, “Eş Cinsel Birliktelikler ve Bunların Kanunlar İhtilafı Hukukunda Düzenlenişi” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.58, S.4, 2009, s. 825- 879.
XXXXXXX Xxx, “The Spirit of the New French Registered Partnership Law - Promoting Autonomy and Pluralism or Weakening Marriage”, C.12, S.1, 2000, s. 1-14.
TEKDOĞAN BAHÇIVANCI Işıl S., “Evlilik Dışı Birlikte Yaşam Modellerine Uygulanacak Hukuk”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S.33, 2018, s. 623-684.