DR.ÖĞR. ÜYESİ LOKMAN KANTAR
DR.XXX. ÜYESİ XXXXXX XXXXXX
Futures anlaşmaları da forward anlaşmaları gibi, alıcısına belirli bir dayanak varlığı ileriki bir vadede , üzerinde yazılı bir fiyattan alma ya da satma yükümlülüğü yaratan türev ürün anlaşmalarıdır.
CBOT, CME, NYMEX; ABD’deki en önemli organize futures örnekleridir. Avrupa’da EURONEX ve LSE (Londra), önemli organize futures örnekleridir.
Araştırma: Dünya’da işlem gören futures kontratlarındaki dayanak varlıkları araştırınız.
Futures ve Forward İşlemleri Arasındaki Farklar
❑Futures kontratlarının içerik ve vadeleri standarttır.
❑Futures işlemleri resmi piyasalarda gerçekleştirilmektedir.
❑Futures işlemlerinde bir teminat mekanizması işlemektedir.
Futures Piyasalarında Teminatlandırma
•Futures piyasalarında, hem alıcı hem de satıcının kontrat değerinin belirli oranını teminat olarak aracı kuruma yatırma zorunluluğu mevcuttur.
•Bu piyasalardaki teminatlandırmanın amacı, yatırımcıların vade geldiğinde türev ürün işleminin gerçekleşmesi için gereken nakde sahip olmasını garanti etmektir.
•Futures piyasalarında üç temel teminat yapısı mevcuttur. Bunlar;
• Başlangıç teminatı,
• Sürdürme teminatı,
• Teminat tamamlama çağrısıdır.
Futures anlaşmalarında, hem uzun hem de kısa pozisyona girecek olan yatırımcılar girecekleri kontratlarının belirli bir oranı kadarını nakit olarak aracı kurumlara vermek zorundadır. Başta verilen bu teminata başlangıç teminatı adı verilir.
Bu teminatın tutarı borsa tarafından belirlenmekte olup genel olarak dayanak varlığın günlük değişiminin üç standart sapması kadar uygulanmaktadır. Dolayısıyla dayanak varlığın günlük değişiminin standart sapması %3 ise %9 oranında bir başlangıç teminatı yatırılması gerekir.
Başlangıç teminatının değeri, vadeli piyasalardaki hareketlere göre yeterli kalmayabilir. Sürdürme teminatı genellikle başlangıç teminatının %75’lik kısmına sürdürme teminatı adı verilmektedir.
Yatırımcının başlangıç teminatının değerinin %25’ten daha fazla değer kaybetmesini önleyecek bir mekanizma geliştirilmiştir.
Örneğin 10.000 TL başlangıç teminatı belirlendi ise sürdürme teminatı bunun %75’i olan 7.500 TL olup, teminat bu tutarın altına inmesi durumunda teminatın başlangıç teminatına tamamlanması gerekir.
Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call)
Bir vadeli işlem sözleşmesinde, portföy değerinin sürdürme teminatı değerinin altına düşmesi durumunda teminat tamamlama çağrısı gerçekleştirilir. Gün sonunda yapılan değerlemede eğer teminatın değeri sürdürme teminatının altına inerse, aracı kurum müşteriyi arayarak belirli bir nakdin teminat hesabına eklenmesini ister. Müşteriden istenen bu nakit teminatı tamamlama işlemine «teminat tamamlama çağrısı» adı verilir.
Müşteri, teminatın güncel değeri ile başlangıç teminatı arasındaki miktarı nakden teminat hesabına yatırmakla yükümlüdür. Eğer, yatırımcı bu işlemi gerçekleştirmezse aracı kurum yatırımcının hesabını başka bir müşteriye satabilir.
Vadeli İşlemlerde Teminatlandırma-Uzun Pozisyon
Örnek: Döviz futures sözleşmesinin alıcısının karşılaştığı pozisyon ve kar/zarar durumu aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Buna göre yatırımcı ilk gün 3 ay vadeli döviz kontratını 3,20 TL’den almıştır. Bu yatırımcı, 100.000 ABD Dolarlık kontrat satın alarak uzun pozisyona girmiştir.
Yatırımcının bu kontrata girebilmesi için %10’luk bir başlangıç teminatı vermesi öngörülmektedir. Sürdürme teminatı ise başlangıç teminatının %75’i kadardır.
Vadeli İşlemlerde Teminatlandırma-Kısa pozisyon
Bir önceki örnekte kısa pozisyon alan bir yatırımcı hangi durumda teminat tamamlama çağrısı ile karşı karşıya kalır ?
Türkiye’de Vadeli İşlemler Piyasası (VİOP)
Türkiye Türev Araçlar Organize Piyasası (ya da Vadeli İşlemler Borsası-VOB) 4 Şubat 2005 tarihinde İzmir’de kurulmuştur. Borsa İstanbul ise (VİOP) 21 Aralık 2012 tarihinde kurulmuştur ve VOB’un devamı niteliğindedir. Bu borsada halen, bireysel hisse senedi futures kontratları ve opsiyonları işlem görmektedir.
VIOP’ta İşlem Gören Kontratlar
❑Pay ve Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Metal Vadeli İşlem Sözleşmeleri
❑Pay Opsiyon Sözleşmeleri
❑Pay Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
❑Dolar/TL Opsiyon Sözleşmeleri vb.
Vadeli Piyasalarda Teminat ve Kaldıraç
Vadeli İşlemlerde başlangıç teminat oranları ve kaldıraç oranları arasında ters orantı vardır. Kaldıraç oranları risklilik seviyesine göre değişmektedir.
Kaldıraç oranları 1 TL’lik teminat ile kaç katlık bir pozisyon alacağını ifade etmektedir.
VİOP Futures İşlemleri-Teminat, Fiyat, Pozisyon ve Kaldıraç Oranı Bilgileri
Finansal Kriz Sonrası Türev Ürünler Düzenlemeleri
2008 Küresel Kriz sonrası, Xxxxxx Brothers gibi büyük bir firmaların batmalarının yarattığı mali sorunlar türev piyasaların çalışma mekanizmasının bir kez daha gözden geçirilmesine neden olmuştur. Bu durumlar sonucunda birçok kurum forward ve swap işlemlerindeki alacaklarını tahsil edememişlerdir. Bunun sonucu oluşan domino etkisinin en aza indirgenebilmesi için, önemli düzenleme değişiklikleri gerçekleştirilmiştir.
❑Eylül 2009’da, G20 ülkeleri tüm standart tezgahüstü türev işlemleri mümkün olduğu kadar organize piyasalarda işlem görmelidir sonucuna varmışlardır.
❑2010’da ABD’de Xxxx-Xxxxx yasası kabul edilmiştir (Xxxx-Xxxxx yasasını araştırınız).