SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDE CULPA IN CONTRAHENDO AÇISINDAN GÜVEN SORUMLULUĞU
KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DERGİSİ KIRKLARELI UNIVERSITYJOURNAL OF LAW FACULTY | Gönderim Tarihi / Received: 12.09.2023 Kabul Tarihi / Accepted: 20.10.2023 Cilt / Volume: 1 Sayı / Issue: 2 Yıl / Year: Aralık 2023 |
SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDE CULPA IN CONTRAHENDO AÇISINDAN GÜVEN SORUMLULUĞU
Xxxxxx XXXXXXXXXXXXX
Araştırma Makalesi
Araştırma Görevlisi, Kırklareli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı, xxxxxxxxxxxx@xxxxxxx.xxx, ORCID:0000-0001-8306-3178.
ÖZET
Sözleşme akdeden tarafların sözleşmeden doğan karşılıklı yükümlülükleri bulunmaktadır. Sözleşmesel yükümlüklerini yerine getirmeyen tarafın, karşı tarafın zararlarını tazmin yükümlüğü ortaya çıkmaktadır. Ancak, sözleşme kurulmadan önceki safhada da taraflar arasında hukuki bir ilişki kurulmaktadır. Kurulan bu ilişki niteliği itibarıyla temelini dürüstlük ilkesinden alan özel bir ilişkidir. Buna göre, sözleşme görüşmeleri sürecinde de tarafların birbirine karşı dürüst olması gerekmektedir. Zira sözleşme görüşmeleri sürecinde de taraflar birbirlerinin hukuki alanına müdahil olmaktadır. Bu nedenle taraflar birbirlerinin kişilik ve malvarlığı değerlerine zarar verebilmektedir. Ortada henüz bir sözleşme olmamasına karşın taraflardan biri diğer tarafın kusurlu davranışları nedeniyle zarar görebilmektedir. Böyle bir durumda, sözleşme görüşmeleri sürecinde zarar gören tarafın, bu zararını tazmin edilip edilmeyeceği sorusu akla gelmektedir. Bu soruya verilebilecek en uygun cevap, culpa in contrahendo sorumluluğudur. Culpa in contrahendo sorumluluğu bağlamında sözleşme görüşmeleri sürecinde kusuruyla diğer tarafı zarara uğratan tarafın bu zararları tazmin etmesi gerekmektedir. Zira sözleşme görüşmeleri sürecinde taraflar arasında bir güven ilişkisi kurulmaktadır. Bu güven ilişkisinin temelinde ise dürüstlük kuralı yatmaktadır. Dürüstlük kuralı gereği makul ve orta zekalı kişilerin diğer tarafı zarara uğratacak davranışlardan kaçınması beklenmektedir. Onun içindir ki, karşı tarafta haklı bir güven oluşturan ve bu güveni boşa çıkartan tarafın bundan dolayı sorumlu olması gerekmektedir. Bu çalışmada culpa in contrahendo sorumluluğu açısından güven sorumluluğunun ne anlama geldiği ve tarafların bu doğrultuda ne gibi yükümlülükleri olduğu sorusuna bir cevap aranmıştır.
XXXXXXX XXXXXXXXX: Culpa in Contrahendo, Sözleşme, Dürüstlük, Güven, Kusur
İntihal / Plagiarism: Bu makale intihal programında taranmış olup en az iki hakem incelemesinden geçmiştir. / This article has been scannedvia a plagiarism software and reviewed by at least two referees.
Bu çalışma Creative Commons Atıf-GayrıTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası (CC BY-NC-ND 4.0) olarak lisanslıdır.
This work is licensed under a Creative CommonsAttribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0International License.
TRUST RESPONSIBILITY IN TERMS OF CULPA IN CONTRAHENDO IN CONTRACT NEGOTIATIONS
Xxxxxx XXXXXXXXXXXXX
Research Assistant, Kırklareli University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Labour and Social Security Law, xxxxxxxxxxxx@xxxxxxx.xxx, ORCID:0000-0001-8306- 3178.
ABSTRACT
The contracting parties have mutual obligations arising from the contract. The obligation of the party not fulfilling its contractual obligations arises from the compensation of the losses of the other party. However, before the conclusion of the contract, a legal relationship is established between the parties. This relationship established is a special relationship based on the principle of honesty in terms of its nature. Accordingly, the parties must be honest with each other during the contract negotiations. Because, during the contract negotiations, the parties intervene in each other's legal field. For this reason, the parties may damage each other's personal and assets values. Although there is no contract yet, one of the parties may be harmed by the other party's faulty actions. In this case, the question arises whether the injured party will be compensated for this damage during the contract negotiations. The most appropriate answer to this question is the responsibility of culpa in contrahendo. In the context of culpa in contrahendo responsibility, the party that has caused the other party the damage during the negotiation process must compensate the damages. In fact, a trust relationship is established between the parties during the contract negotiations. The basis of this trust relationship is the rules of honesty. As a matter of honesty, reasonable and middle-minded people should avoid behaviors that may harm the otherside. For this, the party that creates a justified trust on the other side and breaks this trust must be responsible for this. In this study, an answer was sought to the question of whatthe parties' responsibility to trust in terms of culpa in contrahendo responsibility and what obligations the parties have in this direction.
KEYWORDS: Culpa in Contrahendo, Contract, Honesty, Trust, Flaw
GİRİŞ
sözleşme akdetmesi şart değildir. Ancak, sözleşme kurulmamış olsa dahi culpa in contrahendo sorumluluğu sözleşmesel sorumluluk kapsamında değerlendirilmektedir. Bunun nedeni, taraflar arasında sözleşme görüşmeleri sürecinde de hukuki bir ilişkinin kurulmasıdır. Kurulan bu hukuki ilişkinin temelinde ise güven ilişkisi bulunmaktadır.
uğratacak hususlar hakkında diğer tarafı bilgilendirmesi çok önemlidir. Aksi takdirde taraflar arasındaki güven ilişkisi temelinden sarsılacak, taraflar birbirine karşı dürüst davranmamış olacaktır. Öyleyse sözleşme görüşmeleri sürecinde taraflardan birinin karşı tarafa verdiği güvene istinaden zarar gören taraf, bu zararının tazminini isteyebilmektedir. Dolayısıyla güven sorumluluğu özel bir sorumluluk şeklidir ve sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların meşru menfaatlerinin korunması gerekmektedir.
I. CULPA IN CONTRAHENDO SORUMLULUĞU
Culpa in contrahendo bağlamında sorumluluk anlayışının kabul görmesinde Alman hukukçu Xxxxxx von Jhering1 tarafından 1861 yılında kaleme alınan2“Culpa in contrahendo öder Schadensersatz bei nichtigen öder nicht zur Perfektion gelangten Vertragen" isimli makalesi önemli bir rol oynamıştır3. Culpa in contrahendo teorisinin kurucusu olan Xxxxxxx, sözleşme kurulma sürecinde kusuruyla bir zararın meydana gelmesine neden olan tarafın bu zararı tazmin etme yükümlülüğü olacağını ileri sürmüştür4. Xxxxxxx, ortada henüz bir sözleşme bulunmaması halinde sözleşme kurulma safhasındaki kusuru da akit ilişkisi ile bağlantılı görmüş ve bu nedenle oluşan zararların akdi tazminat
1Xxxxxxx Xxxxxx, 'Xxxxxx von Xxxxxxx: or Law as a Means to an End', (1945) 13 (1) University of Chicago Law Review 71, 72: Xxxxxxx Roma Hukukuna dayanarak, Alman Özel Hukukunda birçok konuyu sistematik şekilde inceleyerek bir metot oluşturma gayesi ile hareket etmiştir.
2Selda Xxxxx Xxxxxxx, 'Roma Hukukunun Günümüz Hukuk Düzenlerine Etkisi', (2004) VIII (1-2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 75, 86: Almanya’da yüzyıllardır uygulanmakta olan Roma hukukunu (Pandekt hukuku) sistematik şekilde ele alan ve
XIX. yüzyılın Pandekt’çileri olarak da bilinen hukukçulardan olan, Xxxxxxx, özel hukuk kapsamına giren konuları derinlemesine ve tüm yönleriyle incelemiştir. Xxxxxxx ve o dönemde yaşayan hukukçuların Roma hukukunu esas alarak oluşturdukları özel hukuk mantalitesi, XIX. yüzyıl sonlarında ve XX. yüzyıl başında Almanya’da başlayan kanunlaşma hareketinde oldukça önemli katkı sağlamıştır.
3Ümit Gezder, Türk İsviçre Hukukunda Culpa in Contrahendo Sorumluluğu (Beta Yayıncılık 2009) 1.
4Jorg Xxxxxxxx, Xxxxx in Contrahendo Transformationen des Zivilrechts, (Band 1 2018) Historisch-kritischer Tell Entdeckungen – oderzur Geschichte der Vertrauenshaftung Xxxx Xxxxxxx 17-18.
kapsamında talep edilebileceği fikrini ortaya koymuştur5.
Bu doğrultuda Xxxxxxx iki teori ortaya koymuştur. Bunlardan ilki, culpa in contrahendodan doğan sorumluluk ("cic sorumluluğu") teorisi, diğeri ise menfi sözleşme zararı teorisidir. Xxxxxxx "culpa in contrahendo sorumluluğu" bağlamında sözleşme görüşmeleri sırasında bir tarafın kusuruyla kusuru olmayan tarafa zarar vermesi halinde, kusurlu olan tarafın sorumlu tutulup tutulamayacağı sorusuna bir yanıt aramıştır. Bu sorunun cevabını Roma Hukukunda6 aramıştır. Zira Alman Medeni Kanunu -Bürgerliches Gesetzbuch (BGB)7 01.01.1900 tarihinde yürürlüğe girmeden önce Alman Hukuku Roma Hukuku sistemini8 benimsemekteydi. Bu nedenle Xxxxxxx Roma Hukukunda bu soru yanıtsız bırakılmışsa Roma Hukukunun itham edilmesi gerektiğini ve sözleşme görüşmeleri sırasında da kusuruyla kusuru olmayan tarafa zarar veren tarafın sorumlu olması gerektiğini kabul etmiştir9. Keza her zaman kişinin niyetinin ortaya koyulan irade ile örtüşmesi söz konusu değildi. O nedenle irade
5Xxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxxx, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu' (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2007) 36.
6Xxxxxx Xxxxxxxxx, Roma Borçlar Hukuku (Der Yayınları 2000) 43-44: Roma döneminde culpa ifanın imkansız hale gelmesine ya da ifanın kötü olmasına neden olan kınanması gereken davranışlar olarak kabul edilmektedir. Ayrıca culpa, dikkatsiz ve özensiz davranmak anlamına da gelmektedir.
7 Xxxxxx Xxxx, Roma Hukuku (On İki Levha Yayıncılık 2018) 91: Avrupa Kıtasında Roma Hukuku sistemine en son Almanya adapte olmuştur. Bununla birlikte, Roma Hukuku sistemini en son Almanya terk etmiştir. Zira 01.01.1990 yılında BGB'nin yürürlüe girmesi ile birlikte Almanya, Roma Hukuku sistemini büyük ölçüde terk etmiştir.
8 Xxxx Xxxxxxxxx ve Xxxxxx Xxxxxx, Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları (Sevinç Matbaası 1977) 40: BGB, genel olarak Pandekt hukukunun etkisi altında hazırlanmıştır. BGB'nin bazı hükümleri Alman hukukundan aktarılmış olmasına karşın, Kanunun genel hükümler kısmı ve borçlar hukuku bölümü tamamıyla Roma Hukuku temel alınarak hazırlanmıştır. Lakin, Pandekt hukukunun Almanlar tarafından geliştirilen bir disiplin olduğu düşünülürse, söz konusu kanunun Roma Hukuku temelli bir Alman eseri olduğunu söylemek yerinde olacaktır.
9Xxxxxxxx (n 4) 18-19; Xxxx Xxxxxxx, Culpa in Contrahendo und Verkehrspflichten (im Juli 2015) 12-16.
teorisi10 bazen yetersiz kalabilmekteydi. Bunun yanında, masum tarafın güveninden dolayı bir zarara uğraması halinde masum tarafın hukuki korumadan yararlanması gerekmektedir.
Xxxxxxx 19. yüzyıl Alman haksız fiil hukukunun zarar görene alternatif bir hukuki koruma sağlamaktan yoksun olduğunu düşünmekteydi11. Bu nedenle culpa in contrahendo sorumluluğunun akdi sorumluluk olarak kabul edilmesi gerekmekteydi12.
Ayrıca, Xxxxxxx Gemeines Recht'in13 ticari yaşamın ihtiyaçlarını yeteri kadar karşılamadığını düşünmekteydi. Bu doğrultuda, Xxxxxxx sözleşmesel özen prensibinin gerek kurulmuş olan gerekse kurulacak olan sözleşme ilişkileri için uygulanması gerektiğini ve her iki halde de bu kural çiğnendiği takdirde sözleşmesel dava kapsamında tazminat talebinin söz konusu olacağını savunmaktadır. Xxxxxxx'xx bu düşüncesinin temelinde ise, Roma Hukukuna14 kaynaklık eden tabii hukuk15 anlayışı ve Prusya Eyalet Hukuku kuralları
10Üçer (n 7) 94: Alman Hukuku'nun önemli hukukçularından olan Savigny, von Gierkeve Windscheid, "iradeteorisi" olarak adlandırılan teoriyi savunmaktadır. Buna göre, bir kimsenin kendi iradesine göre başkalarının hareket etmesini isteyebilmek üzere hak sahibi olduğu kabul edilmektedir.
11Gezder (n 3) 2-5; Xxxxxxxx (n 4) 19-20.
12Volker Rieble, Die Kodifikation der culpa in contrahendo (in der Praxis 2003) 137; Xxxxxx Xxxxxx, Borçlar Hukuku I (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1969) 64-65.
13Üçer (n 7) 93: "Recht" kavramı çift yönlü bir kavramdır. Bu bağlamda recht kavramı hem hak hem de hukuk anlamına gelmektedir. Ayrıca Almanca'da, borçlar hukuku için "Schuldrecht" kavramı kullanılmaktadır.
14Coşkun Üçok, 'Alman Hukukunun Tarihi Gelişimine Bir Bakış', (1950) 7(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 314: Almanya'da Roma hukuku olarak Corpus Juris hukuku kabul edilmişti. Ancak, Almanya bu hukuku doğrudan almamış ve İtalyan hukukçularının düzenlediği halini almıştır. Ayrıca, Roma hukukunun Almanya'ya girmesi ile birlikte, Kilisenin Corpus Juris Canonici'sive Libri Feudarum da Almanya'ya girmiştir.
15Koschaker ve Ayiter (n 8) 38-39: Almanya'da, Reception'a karşısında tabiî hukuk anlayışı savunulmaya başlamıştır. Tabiî hukuk anlayışı temelini insan aklından almaktaydı ve müspet hukuk anlayışından daha iyi bir yerde görülmekteydi. Bu nedenle birtakım eksiklikleri bulunan müspet hukukun yerine uygulanmak istenmekteydi. Bu
yatmaktadır16. Buna göre, taraflardan biri sözleşme görüşmeleri sırasında kusuruyla diğer tarafa zarar verdiğinde, zarar veren tarafın culpa in contrahendo sorumluluğu gündeme gelmektedir17.
Xxxxxxx, bu şekilde adaletin sağlanacağını, sözleşme kurulmadan önce kusurlu davranışlarla diğer tarafa zarar verenin sorumlu tutulmasının adalete hizmet edeceğini savunmuştur18. Zira tarafların ifa menfaatinin gerçekleşmesi borç ilişkisinin temelini oluşturmaktadır ve tarafların sözleşme görüşmeleri sırasında kusurlu davranışlarla diğer tarafa zarar vermekten kaçınması gerekir. Bu durumda borç ilişkisi klasik icap-kabul sistematiğinden koparsak temeli dürüstlük kuralına dayanan bir ilişki kurulmaktadır19.
Bu zeminde, sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların kusuruyla birbirini zarara uğratması halinde de bir sorumluluk hali söz konusu olmaktadır20. O nedenle sözleşme kurulmadan önce de tarafların karşılıklı yükümlülükleri bulunmaktadır21. Buna göre, taraflar kusurlu hareket ederek söz konusu yükümlülüklerine aykırı hareket ederse culpa in contrahendo sorumluluğundan
düşüncenin temelinde ise Yunan felsefesi ve insan tabiatı bulunmaktaydı. Ayrıca, modern hukuk anlayışının da tabii hukuka dayanacağı düşünülmekteydi. Bu düşünce zaman içinde özel hukuk anlayışına da sıçramıştır. Bunun yanında, özel hukukun somut kuralları açısından da Roma Hukuku kurallarına gidilmekteydi.
16Gezder (n 3) 6; Xxxxxxxx (n 4) 18-19.
17Sabahattin Yürekli, 'İş Hukukunda Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Sorumluluk (Culpa in Contrahendo)', (2014) LXXII (2) İÜHFM 541, 544; Xxxxx Xxxxxxx, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu', (2019) 2 (36) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 67, 69.
18Xxxxxxxx (n 4) 46-47; Xxxxxxx (n 9) 14-15.
19Xxxxxxx Xxxxxxx, Sosyal Temas ve İş İlişkilerinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri (Seçkin Yayıncılık 2004) 63-64.
20Xxxxx Xxxxxx, Vertrauenshaftung: Was? Woher? Wohin?, <xxxxx://xxx. xxxxxxxxxxx.xx/xxxxxxxx /89.pdf> (7 May 2020) Son Erişim Tarihi: 03.02.2022.
21Wilhelm Canaris, Ansprüchewegen “positiver Vertragsverletzung” und “Schutzwirkung für Dritte” beinichtigen Verträgen, Zugleichein Beitragzur Vereinheitlichung der Regelnüber die Schutzpflichtverletzungen, (JZ 1965) 476.
bahsetmek mümkün olacaktır22.
Culpa in contrahendo teorisinin kurucusu olan Xxxxxxx, sözleşme görüşmelerinde kusurlu hareket eden ve zarara sebep olan tarafın sorumluluktan kurtulamayacağını kabul etmektedir23. Ayrıca Xxxxxxx, cic sorumluluğu bağlamında, menfi ve müspet zarar ayrımına gitmiş ve zarar görenin menfi zararlarının tazmin edilmesi gerektiğini savunmuştur. Zira bu düşünce tarzı Roma Hukukunun mantalitesi ile örtüşmektedir24. Ancak şu husus belirtilmelidir ki, kusurun varlığı sorumluluk için yeterli olmamaktadır. Sorumluluğun oluşabilmesi için kusur nedeniyle bir zararın doğması gerekmektedir25. Xxxxxxx bu şekilde culpa in contrahendo sorumluluğunun sınırlarını çizmiştir26. Ancak, culpa in contrhendo sorumluluğunun karmaşık yapısı Almanya haricinde diğer ülkelerde tam anlamıyla idrak edilememiş ve her duruma göre farklı bir yaklaşım tarzı benimsenmiştir27.
II. TÜRK İSVİÇRE HUKUKUNDA CULPA IN CONTRAHENDO
Tür/İsviçre Hukuku açısından borcun kaynakları temelde üç türe ayrılmaktadır. Bunlar; sözleşme, haksız fiil ve sebepsiz zenginleşmedir28. Buna göre, sözleşme öncesi görüşmelerde tarafların birbirlerine kusuruyla29 zarar vermesi halinde
22Yürekli (n 17) 543-544; Xxxx Xxxxx Xxxxxxx, 'Lex Mercatoria’da Culpa in Contrahendo Sorumluluğu', (2017) 37 (2) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 170, 182.
23Xxxxxxxxxxx (n 5) 36; Xxxxxxx (n 19) 64-65.
24Gezder (n 3) 8; Xxxxxxxx (n 4) 46-48.
25Fikret Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (27. Bası, Yetkin Yayınları 2022) 41; Xxxxxxx (n 9) 15-17.
26Xxxxxxxx (n 4) 68; Xxxxxxx (n 17) 69.
27Gezder (n 3) 2; Xxxxxxx (n 17) 69-70.
28Esener (n 12) 5; Xxxxx Xxxxxxx ve Eren Demirkapı, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (17. Bası, Dora Yayıncılık 2022) 19-20.
29Sefa Reisoğlu, Türk Borçlar Hukuku (25. Bası, Beta Yayıncılık 2014) 171: Kusur, hukukun kınadığı, hukuk düzenine aykırı biçimde ortaya koyulan irade veya irade noksanı olan durumdur. Bu bağlamda, hukuka aykırı, hukuk düzenini ile örtüşmeyen bir neticenin doğması için irade ortaya koyan ya da hukuka aykırı sonucun oluşmaması için
hangi hükümlerin uygulanması gerektiği meselesi gündeme gelmektedir. Keza sorumluluk hukuku açısından bir zarar ortaya çıktığında bu zararın tazmin edilmesi gerekmektedir30. Ancak, borcun kaynakları açısından yapılan bu üçlü ayrım sözleşme öncesi sorumluluk bağlamında bazı yönlerden yetersiz kalmaktadır. Zira sözleşme kurulmadan önce sözleşme görüşmelerinde tarafların kusuruyla birbirine zarar vermesi durumunda ortada henüz bir sözleşme bulunmadığı için sözleşme hükümlerine dayanmak isabetli olmayabilir31. Bunun yanında sözleşme görüşmeleri sırasında tarafların birbirine verdiği zararın tazmin edilmesi açısından haksız fiil hükümlerini uygulamak da kurulmak istenen akdi ilişki açısından zarar görene yeterli bir koruma sağlamayabilir32. Bu bağlamda sözleşme öncesinde kusuruyla zarara yol açan tarafın hangi kapsamda sorumlu olacağını belirlemek isabetli olacaktır.
Sözleşme görüşmelerinde kusuruyla bir zarara sebep olan tarafın sözleşmeye aykırılık hükümleri kapsamında sorumlu tutulması halinde zarar gören, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun(TBK) 146. maddesine33 göre 10 yıllık bir zamanaşımı süresi içinde tazminat talep edebilecektir. Sözleşme görüşmelerinde kusuruyla bir zarara sebep olan tarafın haksız fiil hükümleri kapsamında sorumlu tutulması halinde zarar gören TBK'nın 72. maddesine34 göre 2 ve 10 yıllık zamanaşımı süreleri içinde tazminat talep edebilecektir. Ancak haksız fiil
gerekli iradeyi göstermeyen kişi kusurlu olmaktadır.
30Cevdet Xxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Kanunu Şerhi (2. Bası, Yetkin Yayınları 2015) 440- 443.
31Aydınlı (n 19) 63-64; Xxxxxxxx (n 4) 68-69.
32Eren (n 25) 1138-1139; Aydınlı (n 19) 64.
33"Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir."
34"Tazminat istemi, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Ancak, tazminat ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, bu zamanaşımı uygulanır.
Haksız fiil dolayısıyla zarar gören bakımından bir borç doğmuşsa zarar gören, haksız fiilden doğan tazminat istemi zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcu ifadan kaçınabilir."
hükümleri kapsamında zarar görenin zararı, faili veya sorumluları öğrendikten itibaren 2 yıl içinde tazminat davasını açması gerekmektedir. Zarar görenin bu süre zarfında tazminat davası açmaması halinde tazminat alacağı zamanaşımına uğrayacaktır. Zira TBK'nin 72. maddesine göre zarar görenin zararı ve faili öğrendiği an 2 yıllık zamanaşımı süresi başlamaktadır. 10 yıllık süre ise zararın, failin ve olayın öğrenilmesi açısından bir üst sınır olarak düzenlenmiştir.
Sözleşme görüşmelerinde kusuruyla diğer tarafa zarar veren tarafın sözleşmeye aykırılık hükümleri kapsamında sorumlu tutulması halinde, zarar veren tarafın TBK m. 112 hükmü35 kapsamında borca aykırılıktan kaynaklanan sorumluluğu söz konusu olacaktır. Bu nedenle zarar gören tarafın, sözleşmeye aykırı davranan tarafın kusurunu ispat etme zorunluluğu olmayacaktır. Ancak, sözleşmeye aykırı davranan taraf kusurunun bulunmadığını ispatlarsa bu durumda sorumluluktan kurtulacaktır36. O halde sözleşmesel sorumlulukta zarara uğrayan tarafın zarara neden olan tarafın kusurunu ispatlama yükümlülüğü bulunmamaktadır37. Ancak, sözleşme görüşmeleri aşamasında kusurlu hareket ederek diğer tarafı zarara uğratan tarafın haksız fiil hükümlerine göre sorumlu tutulması halinde farklı bir durum oluşmaktadır. Zira TBK'nin 50. maddesinin 1. fıkrasına göre, zarar gören zararını ve zarar verenin kusurunu ispat etmekle yükümlü tutulmuştur. Dolayısıyla sözleşme görüşmelerinde kusuruyla diğer tarafa zarar veren tarafın haksız fiil hükümleri kapsamında sorumlu tutulması halinde, zarar görenin hem zarar verenin kusurunu hem de
35"Borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür"
36 M. Xxxxx Xxxxxxx ve X. Xxxxxx Xx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (16. Bası, Vedat Kitapçılık 2021) 247-248; Aydınlı (n 19) 64-65.
37Eren (n 25) 1138-1139; Xxxxxxxxxxx (n 5) 39.
zararını ispat etmesi gerekecektir38.
Sözleşme görüşmeleri safhasında ortaya çıkan zararın tazmini açısından sözleşmeye aykırılık hükümlerine gidilmesi halinde, sözleşmeyi ihlal eden tarafım yardımcı kişilerin verdiği zarara ilişkin kurtuluş kanıtı getirmesi mümkün olmayacaktır39. Zira TBK'nin 116. maddesinde yardımcı kişilerin borca aykırılığı nedeniyle borçluya kurtuluş kanıtı getirme imkanı tanınmamıştır. Buna göre, borçlu kurtuluş kanıtı getirse dahi sorumlu olacaktadır. Ancak haksız fiil sorumluluğuna gidilmesi halinde, TBK m. 66'ya göre adam çalıştıran sıfatıyla zarar veren kurtuluş kanıtı getirerek sorumluluktan kurtulabilmektedir. O halde kişi gerekli özeni gösterdiğini kanıtladığı takdirde sorumlu addedilemeyecektir40.
Yapılan açıklamalardan hareketle sözleşmeye aykırılık hükümlerine gitmek zarar gören açısından daha lehe sonuçlar doğurabilir41.Zira sözleşme görüşmeleri safhasında tarafların birbirlerine verdikleri zararın tazmini bakımından haksız fiil hükümlerinin uygulanacağını kabul etmek kusurun ispatı ve zamanaşımı yönünden hakkaniyetli sonuçlar doğurmayabilir42. Ancak, her zaman sözleşme öncesi sorumluluğun sözleşmesel sorumluluk kapsamında değerlendirmesi mümkün olmayabilir43. Orada bir sözleşme yok iken buradaki sorumluluğun sözleşmesel sorumluluk olarak kabul edilmesi, sözleşme öncesi
38Nevzat Koç, 'Türk Borçlar Kanunu’nun Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukukuna İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi', (2013) 8 (Xxxx Xxxx) Yaşar Üniversitesi E-Dergisi 1669, 1671; Aydınlı (n 19) 65.
39Oğuzman ve Öz (n 33) 247-248; Xxxxxxxxxxx (n 5) 39-40.
40Başak Başoğlu, 'Sözleşme Dışı Kusursuz Sorumluluk Hukuku ve Özellikle Tehlike Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirmeler', (2015) 6 (2) İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi 29, 40; Koç (n 38) 1671-1672.
41Eren (n 25) 1138-1139; Aydınlı (n 19) 63.
42Aydınlı (n 19) 63-64; Eren (n 25) 1139-1140.
43 Xxxx Xxxxxxx, 'Yürürlükteki İfa Engelleri Haksız Fiiller Hukukunun Yetersizlikleri ve Bu Yerersizliklerin Aşılmasında Gidilecek Artan Kavramlar: "Sözleşmenin Müspetİhlali" ve "Culpa in Contrahendo”', (1990) 15 (18) İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 27, 36.
davranışlarla sözleşmesel yükümlülükler arasındaki ayrımın ortadan kalkmasına yol açabilir44. Unutulmamalıdır ki, sözleşme öncesi dönemde tarafların henüz klasik edim yükümlülükleri bulunmamaktadır45. Söz konusu nedenlerden dolayı sözleşme görüşmeleri sırasında zarara sebep olan tarafın bu zarardan sorumlu tutulup tutulamayacağı, sorumlu tutulacaksa sorumluluk için hangi hükümlerin uygulanacağı konusu tartışmaları da beraberinde getirmiştir46.
Genel kabule göre bir zarara sebep olan tarafın bu zarardan dolayı sorumlu tutulabilmesi için kusurlu olması gerekir47. O halde kusuruyla bir zarara sebep olan tarafın bu zararı tazmin yükümlülüğü bulunmaktadır48. Buna göre, sözleşme görüşmelerinde kusuruyla diğer tarafı zarara uğratan tarafın da bu zararı tazmin etmesi beklenir49. Burada oluşan zarar culpa in contrahendo kapsamında tazmin edilmektedir. Böylece culpa in contrahendo ile sorumluluk hukuku açısından bir boşluk olması engellenmektedir50. O nedenle culpa in contrahendo kapsamında oluşan sorumluluğun kaynağının belirlenmesi gerekmektedir51.
44 Xxxxx X. Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (26. Bası, Turhan Kitabevi 2022) 27-28; Serozan (n 43) 36-37.
45 Xxxxx Xxxxxxxx, 'Sözleşme Görüşmelerinde Kusurlu Davranıştan Doğan Sorumluluk', (2012) 3 (9) TAAD 281, 284; Xxxxxxxxx (n 44) 28-29.
46Aydınlı (n 19) 64-65; Xxxxxxx (n 17) 70.
47Xxxxxxxx (n 29) 191; Xxxxxxx (n 17) 70-71.
48Haluk N. Nomer, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (19. Bası, Beta Yayıncılık 2022) 241-242.
49Hans Xxxxx Xxxxxx, Die Vertrauenshaftung: Unkrautoder Blume im Garten des Rechts? (ZSR 2001) 79-80.
50Adıgüzel (n 45) 285; Xxxxxxx (n 19) 64-65.
51Yargıtay HGK, E 2010/13-593 K 2010/623, 01.12.2010: İBD (2011) LXXXV/3 146,
"Klasik borç kaynakları olan sözleşme, haksız fiil ve sebepsiz zenginleşmeden farklı olarak ve bunların cevap veremediği bazı durumları çözüme kavuşturmak amacıyla ortaya çıktığını belirttiği sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluk (culpa in contrahendo) hakkında detaylı açıklamalar yapmıştır. Son olarak, sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluğa haksız fiil hükümlerinin değil, kıyasen sözleşme hükümlerinin uygulanması gerektiği görüşü doktrin ve yabancı mahkeme kararları ile desteklenmiş..."
Gerek TBKde gerek İsviçre Borçlar Kanunu'nda cic sorumluluğu genel bir hükümle özel olarak düzenlenmiş değildir52. Ancak, Türk-İsviçre Hukukunda culpa in contrahendo sorumluluğu, sözleşme öncesi kusurlu sorumluluk olarak kabul edilmiştir ve sözleşme öncesi sorumluluk akdi sorumluluk kapsamında ele alınmıştır53.
Doktrinde bir görüşe göre, taraflar arasında bir sözleşme kurulmadan oluşan menfaat dengesinin bozulması nedeniyle tazmin sorumluluğunun doğması halinde haksız fiil sorumluluğuna gidilmesi gerekir. Ancak, haksız fiil sorumluluğuna gidilmesi halinde, zarar gören tarafın dava açması halinde bu durum ispat ve zamanaşımı açısından zarar gören taraf için aleyhe bir durum olmaktadır. O nedenle tazminat davasının sözleşmeye aykırılık hükümlerine dayandırılması gerekmektedir54. Buna göre, sözleşme öncesi kusurlu sorumluluk açısından sözleşmeye aykırılık hükümlerine dayanmak zarar gören açısından daha lehe olacaktır55. Doktrinde bir diğer görüş ise, sözleşme öncesi sorumluluğun aslında bir haksız fiil sorumluluğu olduğu, ispat ve zamanaşımı bakımından sözleşmeye aykırılık hükümlerine gidilmesinin zorlama olacağı yönündedir56. Kanaatimizce sözleşme öncesi kusurlu sorumluluğun sözleşmesel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Zira borç ilişkisini geniş yorumlamak mümkündür. Sözleşme kurulmadan önce bir tarafın kusuruyla diğer tarafa zarar vermesi halinde sözleşme ilişkisi sözleşme öncesi sürece etkili
52Gezder (n 3) 19-20; Xxxxxxxx (n 45) 285-266.
53Esener (n 12) 64; Xxxxxxxxxxx (n 5) 36-37.
54İbrahim Aydınlı, 'İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı (Hukuka Aykırılık Bağı) Bakımından Bir Yaklaşım', (2005) 8
(1) Kamu-İş 1, 4.
55Eren (n 25) 1138-1139.
56Serozan (n 43) 35-36.
olarak uzayacaktır. Bunun nedeni borçlar hukuku açısından sözleşme ilişkisi içinde bir tarafın kusuruyla diğer tarafa zarar vermekten kaçınması gerekmektedir. Burada her ne kadar sözleşme kurulmamış olsa da bir taraf diğer tarafa kusuruyla zarar vermektedir. O nedenle zarara uğrayan tarafın menfaatinin gözetilmesi düşünülmelidir. Bunun içindir ki, sözleşmesel sorumluluğa gidilmesi yerinde olacaktır. Zira sözleşmesel sorumluluk, haksız fiil sorumluluğuna göre zarar görenin daha çok menfaatine hizmet eden bir sorumluluk şeklidir.
57Yargıtay 4. HD, E 2013/13920 K 2014/9371, 05.06.2014 <xxxxx://xxx.xxxxxxx.xxx. tr/ictihat/arama?p=dVDdToMwGH0V0uuFwPBvu2sgGAKigUZDzEIq%2FWTNkJIW XHTZm3nni63oYOxiV%2F16fr7Tnh1KCVoilyqI6BbNUOpHaPm6Q7FGUyFbn0PFN P6sUaQKIUFfMBNNy0Xt0RbQaj87yT0uoeipwcJAFXr%2BO0blMS53tb8U8std0483k IMnCEhiHjVmhpP7gOAsJ8kkai22HrzTrmofm2mcTys1edITLW> Son Erişim Tarihi: 12.04.2022.
58Yargıtay 3 HD, E 1997/6603 K 1997/8864, 15.09.1997: Yargıtay, sözleşme yapma iradesi bulunmadığı veya bu yönde var olan iradesi güçlü olmadığı halde karşı tarafta aksine bir kanı uyandırma sorumluluğa sebeptir. Zira bir akdin müzakere edilmesi taraflar arasında bir hukukii lişki kurmaktadır ve sözleşmenin müzakeresine girişen tarafların dürüstlük kuralına uygun hareket etmesi gerekmektedir
<xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/xxxxxxxxx.xxxx?xx0&xxX%X0%0XX%X0%0XXXX%X0%0XX
%20KURALI> Son Erişim Tarihi: 17.01.2023.
gerektiğini kabul etmiştir59.
A. SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ SÜRECİ VE CULPA IN CONTRAHENDO SORUMLULUĞU
Bir sözleşmenin kurulabilmesi için tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanında bulunması gerekmektedir60. Bu nedenle bir sözleşmenin kurulabilmesi için taraflardan birisi sözleşme kurmak yönünde iradesini ortaya koyarak teklifte (icap) bulunduğunda, diğer taraf bu teklifi kabul ettiği takdirde sözleşme kurulmaktadır61. Sözleşme özgürlüğü çerçevesinde taraflar serbestçe sözleşme görüşmelerinde bulunabilecekleri gibi sözleşme görüşmeleri sonunda sözleşme akdetmeyebilirler62.
Sözleşme kurulmadan önce taraflar uzun görüşmeler yapabilmektedir63. Bu görüşmeler sırasında taraflar sözleşmenin içeriğini, sözleşme şartlarının neler olduğunu, hak ve yükümlülüklerin kapsamını belirlenmektedir ve ondan sonra sözleşme kurulmaktadır64. Ancak, yapılan bu görüşmeler üzerine sözleşme kurulmakla birlikte, sözleşmenin kurulmaması da mümkündür65. Yargıtay da sözleşmenin bir süreç olduğunu, bu nedenle sözleşmenin bir anda kurulup meydana gelen bir hukuki işlem olmadığını ifade etmiştir66. Bunun yanında
59Yargıtay HGK, E2012/1220 K 2013/239, 13.02.2013 <xxxxx://xxx.xxxxxxxx.xxx/ forum/viewtop ic.php?t=37568> Son Erişim Tarihi: 17.05.2022.
60Reisoğlu (n 29) 63; Eren (n 25) 40; Xxxxxxxx (n 45) 284.
61Esener (n 12) 64; Eren (n 25) 91-92.
62Abdukerim Yıldırım, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler (14. Bası, Monopol Yayınevi 2023) 21-22.
63Esener (n 12) 65; Xxxxxxx (n 17) 70.
64Gezder (n 3) 37; Xxxxxxx (n 9) 23-25.
65Köksal Kocaağa, 'Sözleşmenin Kurulabilmesi İçin Tarafların İrade Beyanları Arasındaki Uygunluğun Kapsamında Yer Alması Gereken Noktalar', (2008) (79) TBB Dergisi 73, 79.
66Yargıtay HGK, E 2010/13-593 K 2010/623, 01.12.2010: Karara konu olan olayda “davacıya mağazada satın almak istediği eşyaların gösterilmesi” esnasında sözleşme görüşmelerinden xxxxx xxxxx ve özen yükümlülüğünün ihlâli nedeniyle bir culpa in contrahendo sorumluluğu söz konusu olduğu sonucuna varılmıştır. Hukuk Genel
Yargıtay sözleşme akdedilmeden önceki safhada, sözleşmenin muhtevası, şartları, sözleşmenin içerdiği hak ve yükümlülükler hakkında tarafların aralarında görüşmeler yapabileceğini ortaya koymuştur67.
Görüşmeler sonucunda sözleşmenin kurulmaması halinde, tarafların görüşmeler sırasında kusurlu davranışlarda bulunması halinde, culpa in contrahendo sorumluluğu ortaya çıkmaktadır69. Bir başka ifadeyle sözleşmenin akdinden sonrası için değil, görüşmeler sırasında kusurlu davranışlardan dolayı bir sorumluluk oluşmaktadır70. Böyle bir durumda borç ilişkisi klasik yapısının dışına çıkmakta ve dürüstlük kuralından kaynaklanan bir ilişki kurulmaktadır. O
Kurulu, uyuşmazlığın sözleşme hukuku kuralları uyarınca değerlendirilmesi gerektiği kanaatine vardıktan sonra, bu durumu Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde değerlendirmeye geçmiştir. Kanun’un amacının tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, aydınlatıcı, eğitici ve zararlarını tatmin edici önlemler almak olduğu; kapsamının mal ve hizmet piyasalarında taraflardan birinin tüketici olduğu her türlü tüketici işlemiolduğuve tüketici işleminin de
3. maddenin (h) bendinde mal ve hizmet piyasalarında tüketici ile satıcı-sağlayıcı arasında yapılan her türlü hukukî işlemi ifade ettiği tespit edilmiştir. Bu tespitler çerçevesinde, sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluk kaynaklı olaydaki uyuşmazlığın, Kanun’un 23. maddesinde düzenlenen “bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak çıkacak her türlü ihtilaflara tüketici mahkemelerinde bakılır” şeklindeki hükmün kapsamında kaldığı, zira sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluğun tüketici hukukundaki yansımasının “tüketici işlemi” olduğu sonucuna varılmıştır. Bu durumda, taraflar arasındaki uyuşmazlığın Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kalması, göreve ilişkin düzenlemelerin kamu düzenine ilişkin olmakla ve taraflarca ileri sürülmese dahi dikkate alınması gerektiği, görevle ilgili hususlarda kazanılmış hak olmayacağı ayrıca da yargılamanın Tüketici Mahkemelerinde görülmesinin tüketicinin daha lehine olduğu dikkate alınarak ilk derece mahkemesinin direnme kararı, 13. Hukuk Dairesi’nin görüşü doğrultusunda oybirliğiyle bozulmuştur 67Yargıtay HGK, E 2010/13-593 K 2010/623,01.12.2010 <xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/xxxxx/ tuketicimahkemesi-karari-temyiz-davaci/1340877/ilgili-mahkeme-kararlari> Son Erişim Tarihi: 18.06.2022.
68Bilgili ve Demirkapı (n 28) 9; Xxxxxxxx (n 45) 285.
69Walter (n 49) 80-81; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 281.
70Esener (n 12) 64; Xxxxxxxxxxx (n 5) 37.
nedenle borç ilişkisinin kapsamı genişlemektedir71. Buna göre taraflar arasında sözleşme ilişkisinin sınırları içinde kalan edim menfaatinin yanında sözleşme ilişkisi olmaksızın temeli dürüstlük olan bir ilişki ortaya çıkmaktadır72. Böylelikle iyi niyet korunmakta ve iyi niyetli tarafın zarar görmemesi amaçlanmaktadır73.
B. CULPA IN CONTRAHENDO SORUMLULUĞU AÇISINDAN SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ SÜRECİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Sözleşme kurulmadan önce tarafların sözleşme görüşmelerine başlatması ve sosyal temasa geçmeleri ile koruma yükümlülükleri bir başka ifadeyle genel davranış yükümlülükleri oluşmaktadır74. Bu nedenle ilk görüşmelerin objektif iyi niyet kurallarına (doğruluk kurallarına) uygun olması gerekmektedir75. Örneğin taraflar birbirlerine yanlış bilgi vermekten, birbirlerini aldatmaktan kaçınmalıdır. Ayrıca, tarafların sözleşme kurup kurmama konusundaki iradelerini etkileyecek olaylar hakkında birbirini bilgilendirmesi gerekmektedir76. Sözleşme görüşmeleri sırasında taraflar arasında sözleşme görüşmeleri ilişkisi olarak adlandırılan bir hukuki ilişki kurulmaktadır77. Kurulan bu ilişkinin özel bir ilişki olması nedeniyle bu ilişki güven esasına
71Gezder (n 3) 39; Eren (n 25) 41; Adıgüzel (n 45) 285.
72Aydınlı, 'İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı (Hukuka Aykırılık Bağı) Bakımından Bir Yaklaşım' (n 54) 1.
73Xxxxxxxx (n 4) 96; Xxxxxxx (n 9) 36-37.
74Osman Gökhan Antalya, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (2. Xxxx, Seçkin Yayıncılık 2019) 17-18; Xxxxxxx (n 21) 476.
75Canaris (n 21) 476-477; Görener (n 17) 70; Antalya (n 74) 17-19.
76Yargıtay 3HD, E 1997/6603 K 1997/8864, 15.09.1997: Yargıtay, sözleşme yapma iradesi bulunmadığı veya bu yönde var olan iradesi güçlü olmadığı halde karşı tarafta aksine bir kanı uyandırma sorumluluğa sebeptir. Zira bir akdin müzakere edilmesi taraflar arasında bir hukuki ilişki kurmaktadır ve sözleşmenin müzakeresine girişen tarafların dürüstlük kuralına uygun hareket etmesi gerekmektedir
<xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/xxxxxxxxx.xxxx?xx0&xxX%X0%0XX%X0%0XXXX%X0%0XX
%20KURALI> Son Erişim Tarihi: 17.01.2023.
77Esener (n 12) 64; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 282.
dayanmaktadır ve görüşme yapan taraflara, onların temsilcilerine ve tarafların yardımcılarına birtakım yükümlülükler yüklemektedir78. Ancak, bu yükümlülükler niteliği bakımından edim ilişkisinden farklıdır79.
Yargıtay’a göre, bu yükümlülüklerin ihlal edilmesi nedeniyle bir zarar doğduğu takdirde, zarar görenin bu zararını tazmin etmesi mümkündür. Zira burada bir davranış yükümlülüğü ihlal edilmiştir80. Keza bu tür davranışlar dürüstlük kuralı ile örtüşmeyen davranışlardır81. Buna göre, taraflar arasında özel bir ilişki ve bu özel ilişkiden kaynaklanan tarafların genel davranış yükümlülükleri bulunmaktadır82.
Söz konusu yükümlülüklerin doğması için sözleşme görüşmelerinin başlamış olması yeterlidir83. Henüz sözleşme akdedilmemiş olsa dahi taraflar arasında bir hukuki ilişki bulunmaktadır84.
Sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların, karşı tarafın meşru menfaatlerine uygun hareket etmesi beklenmektedir85. Bu bağlamda taraflar hukuki ilişki kurmak gayesiyle sosyal temas içine girdiklerinde veya hukuki ilişki kurmak gayesiyle olmasa dahi taraflar sosyal temasa geçtiklerinde de dürüstlük kuralı bağlamında tarafların koruma yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır86. Bunun nedeni, taraflar arasında sözleşme görüşmeleri sürecinde bir güven ilişkisinin
78Gezder (n 3) 40; Eren (n 25) 43-44; Antalya (n 74) 15-16.
79Antalya (n 74) 16; Xxxxxxx (n 17) 73; Xxxxxxxx (n 45) 284.
80Yargıtay HGK, E 1992/13-213 K 1992/315, 06.05.1992 <xxx.xxxxxxx.xxx> Son Erişim Tarihi: 19.01.2023.
81M. Xxxxx Xxxxxxx ve Xxxx Xxxxxx, Medeni Hukuk - Giriş - Kaynaklar Temel Kavramlar (28. Bası, Filiz Kitabevi 2022) 246.
82Gezder (n 3) 43; Xxxx (n 25) 44; Xxxxxxxxxxx (n 5) 124-125.
83Xxxxxxxxxxx (n 5) 124; Eren (n 25) 43-44; Eren (n 25) 44-45.
84Betül Erkanlı, 'Tarafların İş Sözleşmesinin Yapılması Sırasındaki Hak ve Yükümlülükleri' (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi 2013) 10.
85Nihat Yavuz, Türk Borçlar Kanunu Şerhi (2. Xxxx, Adalet Yayınevi 2015) 2315-2316.
86Demircioğlu (n 5) 38; Erkanlı (n 84) 10-11.
kurulmasıdır87. O bağlamda sözleşme görüşmeleri sürecinde hukuki ilişki içine giren tarafların dürüstlük kuralına uygun davranması ve kendilerinden beklenen irade, azim ve dikkati göstermeleri gerekmektedir. Bu irade, azim ve dikkatin gösterilmesi taraflar arasındaki hukuki ilişkinin geleceği ve güven duygusunun sarsılmaması açısından büyük öneme sahiptir88. Aksi halde kaynağı borç ilişkisi (sözleşme) olan ilk (temel) yükümlülükler ihlal edilmiş olacaktır89.
Bu kapsamda görüşmelerin başlamasıyla görüşmede bulunan tarafların birtakım yükümlülükleri doğmaktadır90. Zira sözleşme görüşmeleri sırasında, görüşmede bulunan taraflar yakın bir ilişki içine girmektedir ve birbirlerinin hukuki alanlarına müdahale edebilmektedir91.
Söz konusu açıklamalara göre sözleşme görüşmeleri sırasında tarafların özen yükümlülükleri ve genel davranış yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır92. Sözleşme görüşmeleri sırasında kurulan bu ilişkinin asıl dayanak noktasını ise dürüstlük kuralı oluşturmaktadır. Kurulan ilişkinin asıl kaynağı dürüstlük kuralı olduğu için, bu borç ilişkileri kanuni borç ilişkileridir93. Bunun için sözleşme ilişkisine girişen ya da sosyal temasa geçen taraflar, birbirlerine ve hukuki alanları içinde olan kişilere karşı mal ve şahıs varlıkları yönünden özen göstermek ve dikkatli davranmakla yükümlüdürler94. Zira sözleşme görüşmelerinin içeriği dürüstlük ve iyi niyet kurallarına bağlıdır ve sözleşme görüşmeleri sırasında tarafların dürüstlük kuralına uygun davranması
87Gezder (n 3) 40; Xxxx (n 25) 41; Xxxxxxxxxxx (n 5) 61-62.
88Recep Makas, 'Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanununa Göre İşçinin Özen Borcu ve Borca Aykırılığın Hukuki Sonuçları', (2012) XVI (4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 149, 152.
89Eren (n 25) 40-41; Xxxxxxxxxxx (n 5) 62.; Xxxxxxx (n 21) (n 66) 477-478.
90Demircioğlu (n 5) 63; Xxxxxxx (n 17) 74; Xxxxxx (n 49) 79.
91Gezder (n 3) 45; Xxxxxxx (n 9) 26-27; Eren (n 25) 40-41.
92Walter (n 49) 79-80; Canaris (n 21) (n 66) 477; Adıgüzel (n 45) 284-285.
93Walter (n 49) 81-82; Xxxxxxxx (n 45) 284; Xxxxxxxxxxx (n 5) 62-63.
94Yargıtay HGK, E 2010/13-593 K 2010/623, 01.12.2010. <xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/xxxx amara.aspx?s=1&a=T%C3%9CKET%C4%B0C%C4%B0N%C4%B0N%20KORUNM A SI%20KANUNUNUN%20AMACI> Son Erişim Tarihi: 02.03.2023.
gerekmektedir95. O nedenle sözleşme görüşmelerinin temeli güvene dayanmaktadır ve tarafların özen yükümlülüğü bulunmaktadır96.
Özen yükümlülüğü Alman Hukuk sisteminde "sorfaltspflicht" veya "weitere verhaltenspflicht" olarak çeşitli şekillerde isimlendirilmektedir. Bu yükümlülükler genel olarak taraflara davranış yükümlülüğü yüklemektedir97. Bu nedenle tarafların sözleşmeden kaynaklanan edim yükümlülüğü98 oluşmaktadır99. Ancak, sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların edim yükümlülüğünden bağımsız nitelik arz eden (schutzpflichten) yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır100.
C. EDİMDEN BAĞIMSIZ KORUMA YÜKÜMLÜLÜKLERİ
"Edim yükümlülüğünden bağımsız borç ilişkisi", henüz edim yükümleri doğmadan sırf tarafların sosyal temasa101 geçmiş olmaları nedeniyle taraflar arasında kurulmuş bulunan yan yükümlülüklere dayanan bir ilişkidir102. "Edimden bağımsız koruma yükümlülüğü" de, sözleşme görüşmelerinin
95 Xxxxxxx Xxxxxxx, "İşçinin Kişiliğinin Korunmasına Yönelik Düzenlemeler ve Borçlar Kanunu Tasarısının Konuyla İlgili Maddelerinin Değerlendirmesi", (2005) 19 (6) TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi 21, 28.
96Canaris (n 21) 477; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 283.
97<xxxxx://xxxxx.xxxxxx.xxx.xx/xxxxx?xxxXXXx_xXxXxXX&xxxXX00&xxxxXX00&xx
=Sorfaltspflicht+Xxxxxx,+weitere+Verhaltenspflicht&source=bl&ots=erGNuRhSg3&si g= ACf> Son Erişim Tarihi: 11. 04.2022.
98Eren (n 25) 42: Sözleşme öncesi kusurlu sorumluluk hali taraflar arasında geçerli bir edim ilişkisi kurulmadan önce doğan, koruma ve özen yükümlüklerini içeren yükümlülüklerdir. Burada tamamen edim ilişkisinden ayrı bir ilişki söz konusu olmaktadır.
99Xxxxxxxxxxx (n 5) 131; Xxxxxxx (n 17) 74.
100Benedict (n 4) 40-42; Xxxxxxx (n 9) 23-24.
101Tarafların sosyal temasa geçmesi ile birlikte taraflar arasında bir sözleşme yapma amacıyla ilk görüşmeler de başlamaktadır. Taraflar arasındaki ilk temas, sosyal medya mecralarında başlayabileceği gibi internet platformlarında veya yüzyüze de başlayabilir. Ayrıntılı bilgi için bkz: Aydınlı, Sosyal Temas ve İş İlişkisinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri ve Sonuçları (n 19) 12-17.
102Eren (n 25) 40-41; Xxxxxxxxxxx (n 5) 39-40.
yapıldığı esnada ortaya çıkan yükümlüklerdir103.
Bahse konu bu yükümlülükler doğruluk ve güvene dayanan yükümlülüklerdir105. Bu nedenle güvenin korunması adına tarafların bu yükümlülüklerini ihmal etmemesi beklenmektedir106.
Yan yükümlülüklerin varlığı, sözleşmeden kaynaklanan bir borç ilişkisinin kurulmasına engel değildir107. Yan yükümlülükler kapsamında tarafların koruma yükümlülüğü oluşmaktadır108. Buna göre, sözleşme kurulmamış olsa dahi tarafların koruma yükümlülüğü doğmaktadır109.
103Adıgüzel (n 45) 283-284; Xxxxxxxxxxx (n 5) 40.
104Serozan (n 43) 35; Aydınlı, İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı (Hukuka Aykırılık Bağı) Bakımından Bir Yaklaşım (n 54) 3-4.
105Sarper Süzek, İş Hukuku (13. Bası, Beta Yayıncılık 2017) 308-309; Aydınlı, Sosyal Temas ve İş İlişkisinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri ve Sonuçları (n 19) 12-14.
106Xxxxx Xxxxxx, Vertrauenshaftung: Was? Woher? Wohin?, <xxxxx://xxx.xxxxx xxxxxx.xx/xxx_xxxxx/00.xxx> (2 May 2019) Son Erişim Tarihi: 03.02.2022.
107Canaris (n 21) 479; Xxxxxx (n 49) 80.
108Xxxxxxxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (n 39) 30.
109Xxxxxxxx (n 4) 95-96; Xxxxxxx (n 43) 35.
amacıyla olmasa dahi, dürüstlük kuralının temelini ve sınırlarını oluşturan sosyal temaslar neticesinde ortaya çıkan koruma yükümlülükleri şeklinde olabilmektedir110. Bu nedenle "koruma yükümlülükleri" kapsamında sosyal temasta bulunan tarafların karşılıklı mal ve can varlıklarını korumaya yönelik yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır111. Sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların bir edim yükümlülüğü bulunmamaktadır. Ancak, sözleşme görüşmelerinin başlaması ile görüşen tarafların koruma yükümlülükleri oluşmakta ve bu yükümlülüklerin ihlali neticesinde oluşan zararın tazmini gerekmektedir112. Bu nedenle kurulması düşünülen sözleşmenin kurulamaması veya sonradan geçersiz hâle gelmesi koruma yükümlerinin ortaya çıkması açısından engel teşkil etmemektedir113.
III. GÜVEN SORUMLULUĞU
A. GÜVEN SORUMLULUĞU KAVRAMI
"Güven sorumluluğu" kapsamı oldukça geniş bir sorumluluk türüdür114. Günlük hayatta kurulan birçok ilişkinin temeli güvene dayanmaktadır. Bu nedenle borçlar hukuku kapsamında güven sorumluluğu büyük öneme sahiptir115. Ancak, güven sorumluluğu sadece borçlar hukuku ile sınırlı değildir. Örneğin İş hukuku kapsamında iş sözleşmesinin kurulma sürecinde de güven sorumluluğu söz konusu olabilmektedir116. Ayrıca, ticaret hukuku ve banka ve finans hukuku
110Aydınlı, İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı Hukuka Aykırılık Bağı Bakımından Bir Yaklaşın (n 54) 2-3.
111Serozan (n 43) 35; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 293.
112Eren (n 25) 42: Edim yükümlerinden bağımsız borç ilişkileri, özellikle "sözleşme görüşmelerinden doğan borç ilişkileri" ile "üçüncü kişiyi koruyucu etkilis özleşmelerden doğan borç ilişkileri" açısından söz konusu olan borç ilişkileridir.
113Aydınlı, Sosyal Temas ve İş İlişkisinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri ve Sonuçları (n 47) 77; Eren (n 25) 42-43.
114Walter (n 49) 79-80; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 291-292.
115Xxxxxxxxxxx (n 5) 38; Eren (n 25) 43-44.
116Süzek (n 101) 309-310; Aydınlı, Sosyal Temas ve İş İlişkisinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri ve Sonuçları (n 47) 77-78.
kapsamında da güven sorumluluğu oluşabilmektedir117. Örneğin, bankaların müşterileri ile kurduğu ilişki güven esasına dayanan bir ilişkidir118. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Zira sosyal ve ekonomik hayatta yaşanan değişim ve yenilikler bu durumu kaçınılmaz hale getirmiştir119. Hukuki bir sonuç doğuran bir ilişkide güvenin asıl olduğu her türlü sorumluluk şekli, güven sorumluluğudur120. Lakin, güven sorumluluğunun oluşması için güven ve sorumluk unsurlarının varlığı gerekmektedir. Güven sorumluluğu kaynağını Alman Hukuku'ndan alan ve Türk-İsviçre Hukukuna da sirayet eden bir sorumluluk şeklidir. Güven sorumluluğunun temelinde taraflar arasında tesis edilen güven ilişkisi yatmaktadır121. Buna göre, tarafların dürüstlük ve iyi niyet kurallarına uyması ve kendilerinden beklenen özeni göstermeleri esastır122. O nedenle güven sorumluluğu, sözleşme kurulduktan sonra ortaya çıkabileceği gibi sözleşme görüşmeleri sürecinde de ortaya çıkabilmektedir123.
B. SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ SÜRECİNDE GÜVEN SORUMLULUĞU
Sözleşme görüşmelerine girişen taraflar arasındaki ilişki edim ilişkisinden farklı bir ilişkidir124. Ancak, sözleşme görüşmeleri sürecinde taraflar arasında bir edim
117Ünal Tekinalp, Banka Hukukunun Esasları (Vedat Kitapçılık 2009) 61.
118Pınar Xxxxx Xxxxxxxxxxxxx, Türk Hukukunda Bankaların Sır Saklama Yükümlülüğü (On İki Levha Yayıncılık 2011) 70-71.
119Adıgüzel (n 45) 283; Xxxxxxxxxxx (n 5) 38-40.
120Yasemin Durak, 'Güven Sorumluluğu ve "Culpa in Contrahendo"', (2017) 25 (1) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 239, 245.
121Walter (n 49) 79-80; Durak (n 120) 245-247.
122Gülsüm Xxxxx Xxxxx, 'Güven Teorisi ve Güven Sorumluluğu Kapsamında Yetkisiz Temsilcinin ve Temsil Belgesini Geri Almayanın Sorumluluğu' (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi 2018) 28-30.
123Xxxxx Xxxxxx, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Bağlamında Sözleşme Görüşmelerinin Kesilmesi', (2014) XVIII (3-4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 363, 370; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 282-283.
124Eren (n 25) 42; Xxxxxxxxxxx (n 5) 37; Xxxxxx (n 49) 80-81.
ilişkisi bulunmasa dahi, tarafların birbirine karşı dürüst davranması125 beklenmektedir126. Zira sözleşme görüşmelerinde bulunan taraflar arasında temeli güvene127 dayanan bir ilişki oluşmaktadır128. O nedenle sözleşme görüşmelerinde bulunan taraflar arasında güven sorumluluğu olarak adlandırılan özel bir sorumluluk hali ortaya çıkmaktadır129. Bu sorumluluk türü güven esasına dayandığı için güven sorumluluğunun oluşması için taraflar arasında bir sözleşmenin bulunması da şart değildir130. Taraflar arasında sadece güven ilişkisinin bulunması yeterlidir131. Burada sözleşme görüşmelerinde güven uyandıran taraf, diğer tarafı hayal kırıklığına uğratmaktadır132.
125Ahmet Kılıçoğlu, Medeni Hukuk Temel Bilgiler (6. Bası, Turhan Kitabevi 2018) 110: Dürüst davranma, aklı yerinde, normal ve orta zekalı hareket edebilen kişilerin toplum içinde dürüst ve doğru davranışları neticesinde oluşan ve herkes tarafından kabul edilen davranışlardır.
126Aydınlı, 'İşçinin Kişiliğinin Korunmasına Yönelik Düzenlemeler ve Borçlar Kanunu Tasarısının Konuyla İlgili Maddelerinin Değerlendirmesi' (n 95) 8; Süzek (n 101) 309-
312.
127Talya Şans Uçaryılmaz, 'Roma Hukukunda Sözleşmesel Bono Fides (Dürüstlük Kuralı) Kavramı ve Çağdaş Hukuka Etkisi' (2018) (133) TBB Dergisi 335, 342: Toplumda yaşayan bireyler arasındaki ilişkilerin güven esasına dayanması gerektiği düşüncesi oldukça eski kökenlidir. Örneğin Roma döneminde, toplumun etik değerleri ve toplumsal algı kapsamında güven ilişkisi fides, kavramı ile ele alınmış ve güven ilişkisinin spesifik bir davranış yükümlülüğü yüklediği kabul edilmiştir. Ayrıca Roma döneminde güven ilişkisi hukuki açıdan da ele alınmış ve bu amaçla bona fides kavramı kullanılmıştır.
128Antalya (n 74) 16; Xxxxxxxx (n 45) 284.
129Canaris (n 21) 479; Xxxxxxxxxxx (n 5) 38-60.
130Durak (n 120) 242; Süzek (n 98) 309; Xxxxxxxx (n 45) 285-237.
131Canaris (n 21) 543-544; Adıgüzel (n 45) 285-286.
132Claıre Xxxxxxxx, Obligationenrecht Allgemeiner und Besonderer Teil (2. Bası, 2014) 1524 vd.
böylece sözleşme öncesi yükümlülüklerini ihlal etmiştir. Bu nedenle Yargıtay, sözleşme öncesi yükümlüklerini yerine getirmemesi nedeniyle davalının 1,5 aylık fiili çalışma ücretini ve davacının yeni işe başladığı tarihe kadar işleyecek ücretlerini ödemesi gerektiğine hükmetmiştir133. Bunun nedeni, taraflar arasında dürüstlük kuralına dayanan ve güven ilişkisinden kaynaklanan bir ilişkinin bulunmasıdır134. Davacı, davalının kendisine duyduğu güvenden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmemiştir. Ancak şu husus belirtilmelidir ki, bu güven ilişkisi ve bu ilişkiden kaynaklanan yükümlülükler sözleşmenin somut içeriğinden azadedir135. Dolayısıyla söz konusu yükümlülüklerin ayrı bir talep ve dava konusu yapılması söz konusu değildir136.
Belirtmek gerekir ki, sözleşme görüşmeleri sırasında bir tarafın haklı nedenlerle diğer tarafa güvenmesine neden olacak bir ilişki kurulmuş ve güvenen taraf bu nedenle zarara uğramışsa bu zarara yol açan tarafın güven sorumluluğu ortaya çıkmaktadır137. Buna göre, sözleşme görüşmeleri sürecinde karşı tarafta geçerli bir sözleşme oluşacağına yönelik güven yaratan taraf sorumlu olmaktadır138. O nedenle karşı tarafın güvenini ihlal eden kişi bundan dolayı hukuken sorumlu tutulmaktadır139.
C. CULPA IN CONTRAHENDO AÇISINDAN GÜVEN SORUMLULUĞU
133Yargıtay 22 HD, E 2017/20291 K 2018/28025, 24.12.2018 <xxx.xxxxxxx.xxx> Son Erişim Tarihi: 12.06.2023.
134Makas (n 88) 151; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 283.
135Xxxxxxxxxxx (n 5) 128; Xxxxxxxx (n 45) 289.
136Eren (n 25) 41; Bilgili ve Demirkapı (n 27) 17.
137Durak (n 120) 247; Xxxxxxxxxxx (n 5) 38.
138Ayhan İzmirli (n 21) 285; Güvenç (n 123) 370.
139Xxxxxxxx (n 4) 97; Xxxxxxxxxxx (n 5) 38-40.
hakkaniyetin sağlanması adına mağdur edilmemesi gerekmektedir140. Alman doktrininde sözleşme görüşmeleri sürecinde karşı tarafta güven yaratan tarafın culpa in contrahendo kapsamında sorumlu tutulması gerektiği kabul edilmiştir141. Buna göre sözleşmenin kurulmasına etki edecek şekilde güven sağlayan kişiler bundan dolayı sorumlu olmaktadır142. Keza, sözleşme görüşmeleri sırasında kendisine güvenilmesini sağlayan ve bu güvene dayanarak karşı tarafı zarara uğratan kişinin bu davranışları dürüstlük kuralı ile örtüşmemektedir143. O halde, dürüstlük kuralının bir gereği olarak henüz sözleşme kurulmamış olsa dahi, karşı tarafın kendisine güvenmesini sağlayarak karşı tarafı zarara uğratan kişilerin bu zararı tazmin yükümlülüğü bulunmaktadır144.
Bu doğrultuda, sözleşme görüşmeleri sürecinde taraflardan biri, güven sorumluluğu kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmemişse, zarara uğrayan taraf culpa in contrahendo sorumluluğu bağlamında zararlarını tazmin edebilmektedir145. Zira culpa in contrahendo sorumluluğu açısından sözleşme görüşmeleri sürecinde taraflar arasında özel bir bağlantı bulunmaktadır146. Bu nedenle taraflardan birinin diğer tarafa beslediği güvenin hukuken dikkate alınması ve bu güvenin korunması gerekmektedir147. Alman Federal Mahkemesi bir kararında, gayrimenkul satışına ilişkin yapılan müzakerelerde taraflardan biri, gayrimenkulü satın alacağına ilişkin diğer tarafta güven yaratmış ve bu nedenle güvenen taraf gayrimenkulü satacağını düşünerek birtakım masraflar
140Xxxxxxxxxxx (n 5) 38; Xxxxx (n 120) 247; Xxxxxxxx (n 45) 285-287.
141Walter (n 49) 79-80; Xxxxxxxxxxx (n 5) 40-42.
142Xxxxx Xxxxxx, Vertrauenshaftung: Was? Woher? Wohin?, <xxxxx://xxx.xxxxx xxxxxx.xx/xxx_xxxxx/ 89.pdf> (2 May 2020) Son Erişim Tarihi: 04.03.2022.
143Aydınlı, İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı (Hukuka Aykırılık Bağı) Bakımından Bir Yaklaşım (n 54) 1.
144Adıgüzel (n 45) 285-286; Durak (n 120) 247-218.
145Xxxxxxxx (n 4) 96; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 284.
146Durak (n 120) 247; Xxxxxxx (n 9) 30-32.
147Ayhan İzmirli (n 21) 290; Güvenç (n 123) 373.
yapmışsa, güveni boşa çıkartan tarafın bu masrafları karşılaması gerektiğini, her ne kadar gayrimenkul satışımım resmi şartlarından kaynaklanan bir sorumluluk olmasa da burada culpa in contrahendo sorumluluğu oluştuğunu ifade etmiştir148.
148Bundesgericht Spruchkörper, Urteil 4A_229/2014 vom 19. September 2014: Sözleşme müzakereleri sırasında güven uyandıran tarafın culpa in contrahendo kapsamında kusuruyla bir zarara sebep olması halinde güveni boşa çıkan tarafın zararını tazmin etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Buna göres özleşme müzakereleri sırasında henüz sözleşme akdedilmemiş olsa da bir taraf güvendiği için zarar görmüşse güvenen tarafın bu zararlarının tazmini gerekmektedir.
149BGB 120 II 331 vd: Xxxxx in contrahendodan dolayı güven sorumluluğunun doğacağını belirtmiştir. Bu durum culpa in contrahendo hakkındaki ilkelerin genelleştirilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Culpa in contrahendo özel bir sorumluluk şekli olduğuna göre, sorumluluk hukuku nitelikli bir korumayı gerekli kılmaktadır. Culpa in contrahendodan doğan sorumluluğun temelinde, sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların karşılıklı sadakat yükümlülüğünden oluşan genel bir hukuki durumun görünüm şekli ortaya çıkmaktadır. <xxxx://xxxxxxxxx.xxxx.xx/xxx/xxxx/ http/index.php?highlight_docid=atf%3A%2F%2F120-II-331%3Ade&lang=de&type= show_document> Son Erişim Tarihi: 05.06.2023.
davacının alışveriş merkezine gelerek olası birtakım hizmet ya da satış sözleşmelerinin muhatabı olarak muhtemel tüketici sıfatıyla hareket etmesi yeterlidir. Bu nedenle davalı şirket, alışveriş yapılmasını kolaylaştırmak ve cazip hale getirmek amacıyla otopark sağlama hizmetini bedelsiz de olsa olası tüketicilere vermektedir. Ayrıca, bu durumda, sözleşme yapma vaadi ile güven telkin edilmiş olan tarafın sözleşmenin ifa edilememesinden kaynaklanan zararının karşılanması gerekmektedir. Bu zarar genel olarak menfi zarar olarak kabul edilmektedir. Zira sözleşme yapılacağına dair düşüncenin oluşması ve sözleşmeye uyulacağına ve sözleşmenin yerine getirileceğine inanılmasına karşın, sözleşmenin hüküm ifade etmemesi ve sözleşmenin yerine getirilmemesi nedeniyle güveni boşa çıkan tarafın uğradığı zarar menfi zarar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, sözleşmenin yerine getirilmemesi nedeniyle yapılan masrafları sözleşmeyi yerine getirmeyen tarafın karşılaması beklenmektedir. Bir başka ifadeyle sözleşmenin yapılacağına güven duyan tarafın zararını diğer tarafın karşılaması doğru olacaktır. Dolayısıyla alışveriş merkezine alışveriş yapmak üzere gelen tarafın otoparka arabasını çektiği sırada oluşan zararlarının karşılanması gerekmektedir150.
150Yargıtay 13.HD. E 2016/23349 K 2019/91, 15.01.2019 <xxxxx://xxxxxx.xxxx/xxxxxxxx/ medeni-usul-hukuku/page/2/> Son Erişim Tarihi: 15.06.2023.
hükmetmiştir151.
Yargıtay başka bir kararında sözleşme görüşmelerinin başlamasıyla taraflar arasında sözleşme benzeri bir güven ilişkisinin, başka bir ifadeyle tarafların birbirlerinin kişilik ve malvarlığı değerlerine zarar vermemek için gerekli özeni göstermekle ve koruma yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlü olduklarını ifade etmiştir. Buna göre, alıcının mağazada satın almak istediği ürünlere bakarken, satıcının veya satıcının yardımcılarının alıcının vücut bütünlüğüne zarar vermesi halinde, alıcının söz konusu zararlarını sözleşme öncesi sorumluluk kapsamında tazmin etmesinin mümkün olduğunu ifade etmiştir152. Zira Yargıtay sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların diğer tarafın zarar göstermemesi için gerekli önlemleri alma ve gerekli özeni gösterme yükümlülüğü olduğunu, tarafların kusurlu şekilde bu yükümlülüklerine aykırı davranarak, görüşmelerin başlamasıyla oluşan güven ilişkisini ihlal edeceğini ifade etmiştir153.
Bunun yanında Yargıtay, sözleşme ilişkine giren tarafların edim yükümlülüğünün dışında, diğer tarafın menfaatine uygun şekilde "korunma menfaatleri" oluştuğunu ortaya koymuştur154. Zira taraflar arasında oluşan güven ilişkisi hukuken korunamaya değerdir155. Bu bağlamda, orta zekâlı, normal, makul kişilerin toplum içinde kurdukları ilişkilerde karşılıklı güvene, ahlaka ve dürüstlüğe uygun düşecek şekilde davranışlar sergilemesi arzu
151Yargıtay HGK. E 2012/-165 K 2012/385,13.06.2012 <xxxxx://xxx.xxxxxx.xxx/ document/441714398/ Yarg%C4%B1tay-hukuk-genel-kurulu-e-2012-165-k-2012-385- Yarg%C4%B1tay-Karar%C4%B1-PDF> Son Erişim Tarihi: 17.02.2023.
152Yargıtay HGK, E 2010/-580 K 2010/623,01.12.2010 <xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/xxxx amara.aspx?s=1&a=TAPU%20%C4%B0PTAL%C4%B0%20VE%20TESC%C4%B0>
Son Erişim Tarihi: 21.02.2023.
153Yargıtay HGK, E2010/-580 K 2010/623,13.02.2013 <xxxxx://xxx.xxxxxxx. xxx.xx/xxxxxxx/xxxxxxxx/ hukuk-genel-kurulu-e-2012-1220-k-2013-239-t-13-2-2013> Son Erişim Tarihi: 12.04.2023.
154Yargıtay HGK, E 2014/4-1424 K 2016/842, 22.06.2016 <xxxxx://xxxxxxxxx.xxx/ guncelleme-indeksi/ 12/2016>Son Erişim Tarihi: 17.04.2023.
155Mustafa Xxxxx Xxxxxxxxx, Sorumluluk Hukuku (Beta Yayıncılık 1996) 113-114.
edilmektedir156.
Anlaşılacağı üzere sözleşme görüşmeleri sürecinde dürüst davranmayan taraf ortaya çıkan zararlardan sorumlu olmaktadır157. Burada güvenen taraf, güvenmeseydi böyle bir zarar doğmayacaktı ise, kendisine güvenilen tarafın güven sorumluluğu ortaya çıkmaktadır158. O nedenle güveni boşa çıkartan tarafın, güvenen tarafın zararının tazmin etmesi gerekmektedir159. Yargıtay bir kararında, sözleşme hazırlık aşamasında oluşan güven ilişkisinin koparılması neticesinde meydana gelen zararın giderilmesi açısından manevi tazminatın dahi istenebileceğine hükmetmiştir160. Ancak bumum için Yargıtay güven ilişkisinin temelden sarsılması ve güvenin sarsılması nedeniyle manevi zararın oluşması şartlarını aramıştır161.
Söz konusu açıklamalardan hareketle culpa in contrahendo açısından güven sorumluluğu kapsamında sözleşmenin müspet ihlâli, fiilî borç ilişkisi, klasik edim yükümlülüğü dışında davranış yükümlülüğü de söz konusu olmaktadır162. Güven sorumluluğunun oluşması için zarar verenle zarara uğrayan arasında asli edim yükümü yükleyen bir sözleşme ilişkisinin kurulmuş olması şart değildir163. Sözleşme kurulmamışsa da tarafların davranış yükümlülükleri bulunmaktadır164. Tarafların yükümlülükleri her somut olayın özelliğine göre bazı farklılıklar
156Turgut Akıntürk ve Xxxxx Xxxx, Medeni Hukuk (25. Bası, Beta Yayıncılık 2019) 92- 93.
157Xxxxxxxxx, Medeni Hukuk Temel Bilgiler (n 147) 114; Xxxxxxxxxxx (n 5) 127-129.
158Xxxxxxxxxxx (n 5) 127-128; Eren (n 25) 41-42; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 285-286.
159Walter (n 49) 83-84; Xxxxx Xxxxxxx (n 21) 290.
160Yargıtay HGK, E 2012/184 K 2012/385, 13.06.2012 <xxxxx://xxx.xxxxxxxx.xxx/ forum/viewtopic. php?t=35880> Son Erişim Tarihi: 17.12.2022.
161Yargıtay 13HD, E 2013/28166 K 2014/9001, 27.03.2014 <xxxxx://xxx.xxxxxxxx.xxx/ forum/viewtopic. php?t=61437> Son Erişim Tarihi: 03.01.2023.
162Adıgüzel (n 45) 283; Xxxxxxxxxxx (n 5) 128-129.
163Durak (n 120) 244; Xxxxxxxxxxxx (n 5) 40.
164Eren (n 25) 43; Aydınlı, Sosyal Temas ve İş İlişkisinden Doğan İşverenin Edimden Bağımsız Koruma Yükümlülükleri ve Sonuçları (n 19) 12-13.
gösterse de tarafların genel davranış yükümlülükleri bulunmaktadır165. Buna göre tarafların sözleşme öncesinde sözleşmenin akıbeti ile ilgili bilgi verme yükümlülüğü bulunmaktadır. O bağlamda tarafların aydınlatma yükümlülüğü bulunmaktadır. Öyleyse sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların diğer tarafa zarar vermek amacıyla aldatma kastı olmasa da aydınlatma yükümlülüğü vardır. O sebeple, sözleşme görüşmeleri sürecinde koruma yükümlülüklerini yerine getirmeyen tarafa karşı diğer taraf BK. m. 106 vd. hükümleri uyarınca harekete geçebilir. Ancak, bu durumda, bağımsız ifa davasının açılması mümkün bulunmaktadır166.
SONUÇ
165Kreuzer (n 9) 27-28; Yürekli (n 17) 542.
166Eren (n 25) 33-36; Durak (n 120) 244-215.
sözleşme görüşmeleri sürecinde tarafların birbirinin kişilik ve malvarlığı değerlerini koruması ve ona saygı göstermesi bir zorunluluktur. Keza sözleşme görüşmelerinde bulunan taraflar arasında bir güven ilişkisi oluşmaktadır.
Sözleşme görüşmeleri sırasında taraflardan biri diğer tarafta haklı beklentiler
oluşturursa bu durumda güven sorumluluğu söz konusu olmaktadır ve bu nedenle güven sorumluluğu kendine özgü bir sorumluluk şeklidir.
yüklemektedir. Ancak, bu yükümlülükler niteliği bakımından edim ilişkisinden farklıdır. Sözleşme görüşmeleri sırasında kurulan bu ilişkinin asıl dayanak noktasını dürüstlük kuralı oluşturmaktadır. Bu ilişkinin asıl kaynağının dürüstlük ilkesi olması nedeniyle bu borç ilişkileri kanuni borç ilişkileridir. O nedenle sözleşme ilişkisine girişen ya da sosyal temasa geçen taraflar, birbirlerine ve hukuki alanları içinde olan kişilere karşı mal ve şahıs varlıkları yönünden özen göstermek ve dikkatli davranmakla yükümlüdürler. Zira sözleşme görüşmelerinin içeriği dürüstlük kuralından oluşmaktadır.
KAYNAKÇA
Adıgüzel S, 'Sözleşme Görüşmelerinde Kusurlu Davranıştan Doğan Sorumluluk', (2012) 3 (9) TAAD 281-311.
Akıntürk T ve Ateş D, Medeni Hukuk (25. Bası, Beta Yayıncılık 2019).
Antalya OG, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (2. Xxxx, Seçkin Yayıncılık 2019).
Aydınlı İ, 'İşçinin Kişiliğinin Korunmasına Yönelik Düzenlemeler ve Borçlar Kanunu Tasarısının Konuyla İlgili Maddelerinin Değerlendirmesi', (2005) 19
(6) TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi 21, 42.
Aydınlı İ, 'İşverenin Edimden Bağımsız Olan Koruma Yükümlülüğüne, Normun Koruma Amacı (Hukuka Aykırılık Bağı) Bakımından Bir Yaklaşım',
(2005) 8 (1-2) Kamu-İş 1, 17.
Xxxxx Xxxxxxx L, 'Lex Mercatoria’da Culpa in Contrahendo Sorumluluğu', (2017) 37 (2) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 170,
229.
Hukuk Fakültesi Dergisi 29, 56.
Bilgili F, ve Demirkapı E, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (17. Bası, Dora Yayıncılık 2022).
Xxxxxxxxxxx H R, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu' (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2007).
Xxxxx Y, 'Güven Sorumluluğu ve "Culpa in Contrahendo"', (2017) 25 (1) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 239, 288.
Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (27. Bası, Yetkin Yayınları 2022).
Erkanlı B, 'Tarafların İş Sözleşmesinin Yapılması Sırasındaki Hak ve Yükümlülükleri' (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi 2013).
Esener T, Borçlar Hukuku I (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1969).
Gezder Ü, Türkİsviçre Hukukunda Culpa in Contrahendo Sorumluluğu, (Beta
Yayıncılık 2009).
Görener A, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu', (2019) 2 (36) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 67, 80.
Günay Cİ, Türk Borçlar Kanunu Şerhi (2. Bası, Yetkin Yayınları 2015).
Güneş Ceylan, S, 'Roma Hukukunun Günümüz Hukuk Düzenlerine Etkisi', (2004) VIII (1-2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 75, 93.
Güvenç Ö, 'Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Bağlamında Sözleşme Görüşmelerinin Kesilmesi', (2014) XVIII (3-4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 363, 406.
Xxxxxxxx C, Obligationenrecht Allgemeiner und Besonderer Teil (2. Bası 2014).
Xxxxxxxxxxxxx PÇ, Türk Hukukunda Bankaların Sır Saklama Yükümlülüğü (On İki Levha Yayıncılık 2011).
Xxxxxxxxx AM, Medeni Hukuk Temel Bilgiler (6. Bası, Turhan Kitabevi 2018).
Xxxxxxxxx AM, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (26. Bası, Turhan Kitabevi 2022).
Karahasan M R, Sorumluluk Hukuku (Beta Yayıncılık 1996).
Koç N, 'Türk Borçlar kanunu’nun Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukukuna İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi', (2013) 8 (Xxxx Xxxx) Yaşar Üniversitesi E- Dergisi 1669, 1690.
Kocaağa K, 'Sözleşmenin Kurulabilmesi İçin Tarafların İrade Beyanları Arasındaki Uygunluğun Kapsamında Yer Alması Gereken Noktalar', (2008)
(79) TBB Dergisi 73, 102.
Xxxxxxx Xxxx, Culpa in Contrahendo und Verkehrspflichten (im Juli 2015).
Makas R, 'Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanununa Göre İşçinin Özen Borcu ve Borca Aykırılığın Hukuki Sonuçları', (2012) XVI (4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 149, 181.
Xxxxx A E, 'İş İlişkilerinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması', (2015) XIX
(2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 95, 136.
Nomer HN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (19. Bası, Beta Yayıncılık 2022).
Oğuzman MK ve Öz T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (28. Bası, Filiz Kitabevi 2022).
Reisoğlu S, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler (25. Bası, Beta Yayıncılık 2014).
Xxxxxx X, 'Xxxxxx von Xxxxxxx: or Law as a Means to an End', (1945) 13(1) University of Chicago Law Review 71, 89.
Serozan R, 'Yürürlükteki İfa Engelleri Haksız Fiiller Hukukunun Yetersizlikleri ve Bu Yerersizliklerin Aşılmasında Gidilecek Artan Kavramlar: "Sözleşmenin Müspetİ hlali" ve "Culpa in Contrahendo"', (1990) 15 (18) İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 27, 42.
Xxxxxx S, İş Hukuku (13. Bası, Beta Yayıncılık 2017).
Xxxxxxxxx X, Roma Borçlar Hukuku (Der Yayınları 2000). Tekinalp Ü, Banka Hukukunun Esasları (Vedat Kitapçılık 2009).
Üçer M, Roma Hukuku (On İki Levha Yayıncılık 2018).
Xxxxx X, Türk Borçlar Kanunu Şerhi (2. Xxxx, Adalet Yayınevi 2015).
Yıldırım A, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler (14. Bası, Monopol Yayınevi 2023).
Xxxxxx XX, Die Vertrauenshaftung: Unkrautoder Blume im Garten des Rechts?, (ZSR 2001).
İNTERNET KAYNAKLARI
<xxxxx://xxx.xxxxxxxxxxx.xx/xxx_xxxxx /89.pdf>