FRANCHISE SÖZLEŞMESİNDE DENKLEŞTİRME İSTEMİ
Barış CiThan CANTÜRK
Araştırma Görevlisi
Yıldız Teknik Üniversitesi İİBF Ticaret Hukuku Anabilim Dalı
FRANCHISE SÖZLEŞMESİNDE DENKLEŞTİRME İSTEMİ
- Genel Olarak Franchise Sözleşmesi, Tarafların Hak ve Borçları, Sözleşmenin Sona Ermesi
- Güncel Avrupa Birliği Adalet Divanı içtihadı, Yargıtay içtihadı ve BAM kararları
- Kıta Avrupası Hukuku, Anglo - Amerikan Hukuku, UNIDROIT ve ICC Model Düzenlemeleri ve AB Acentelik Yönergesi ile kar- şılaştırmalı
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ VII
İÇİNDEKİLER IX
KISALTMALAR XVII
GİRİŞ 1
BÖLÜM I
GENEL OLARAK FRANCHISE SÖZLEŞMESİ, SONA ERMESİ VE SONUÇLARI
I. GENEL OLARAK FRANCHISE SÖZLEŞMESİ 5
A. Franchise Terimi ve Franchise’ın Tarihi Gelişimi 5
B. Franchise Sözleşmesinin Sınıflandırılması 7
1. Ürün – İşletme Franchisingi 7
2. Üretim – Hizmet Franchisingi 8
3. Xxxxx Xxxxxx – Master Franchising 9
4. Yaygın Kullanılan Diğer Sınıflandırmalar 10
C. Franchise Sözleşmesinin Tanımı 11
1. Genel Olarak 11
2. Karşılaştırmalı Hukukta 11
3. Türk Hukuku’nda 13
D. Franchise Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 15
1. Genel Olarak 15
2. Sürekli Borç Doğuran Sözleşme Olması 18
3. Karşılıklı Borç Doğuran Sözleşme Olması 18
4. Çerçeve Sözleşme Olması 18
5. Standart Sözleşme Olması 19
E. Franchise Sözleşmesinde Şekil 20
F. Franchise Sözleşmesi ve Tahkim Şartı 21
II. FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN ESASLI UNSURLARINI OLUŞTUR AN BORÇLAR 23
A. Franchise Verenin Borçları 23
1. Franchise Sistemini ve Bu Sisteme Konu Gayri Maddi
Hakları Franchise Xxxxx Xxxxxxdırma 23
a. Genel Olarak 23
b. Franchise Sistemi 24
c. Konusu 26
aa. Marka 26
bb. Patent 27
cc. Know – How 28
dd. Ticaret Unvanı ve İşletme Adı 29
2. Franchise Alanı Koruma ve Destekleme 29
B. Franchise Alanın Borçları 31
1. Mal veya Hizmet Sürümünü Kendi Nam ve Hesabına
Yapmak Suretiyle Sürümü Arttırma 31
2. Franchise Sistemindeki Fikri ve Sınai Hakları Kullanma 31
3. Franchise Verenin Talimatlarına Uyma 32
4. Ücret Ödeme 32
C. Tekel Hakkının Franchise Sözleşmesinin Esaslı Unsuru
Olup Olmadığı Sorunu 34
III. FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN BENZER
SÖZLEŞMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI 37
1. Acentelik Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 37
2. Tek Satıcılık Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 38
3. Hizmet Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 40
4. Vekalet Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 40
5. Adi Ortaklık Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 42
6. Xxxxxx Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 42
7. Know – How Sözleşmesiyle Karşılaştırılması 44
IV. FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 44
A. Genel Olarak 44
B. Franchise Sözleşmesinin Tarafların Kararlaştırdığı Sürenin Bitimi ile Sona Ermesi 45
C. Franchise Sözleşmesinin Ölüm, Ehliyetin Kaybı ve İflas
Nedeni ile Sona Ermesi 46
D. Franchise Sözleşmesinin Olağan Fesih Yoluyla Sona
Erdirilmesi 47
E. Franchise Sözleşmesinin Olağanüstü Fesih Yoluyla Sona
Erdirilmesi 49
V. FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI 51
A. Genel Olarak 51
B. Fikri ve Sınai Unsurların Kullanımına Son Verilmesi ve
Tasfiyeye Yardım Etme Borcu 51
C. Sözleşmenin Sona Ermesi Sonrası Rekabet Yasağı 52
D. Sır Saklama Borcu 53
E. Denkleştirme İstemi 54
BÖLÜM II
FRANCHISE ALANIN DENKLEŞTİRME İSTEMİ
I. TERMİNOLOJİ 55
II. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN HUKUKİ NİTELİŠİ,
AMACI VE İŞLEVİ 57
A. Öğretideki Görüşler 57
1. Denkleştirme İsteminin Tazminat Olmadığı Düşüncesi 57
2. Denkleştirme İsteminin Sebepsiz Zenginleşme ile İlişkisi 59
B. Görüşümüz 60
III. DENKLEŞTİRME İSTEMİ VE FRANCHISE ALANIN
DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN KOŞULLARI 61
A. Karşılaştırmalı Hukukta Denkleştirme İstemi 61
1. Kıta Avrupası Hukuku 61
2. Serbest Çalışan Ticaret Acenteleri Hakkında Avrupa Topluluğu Yönergesi 67
3. Anglo Sakson Hukuku 71
B. Türk Hukuku’nda Denkleştirme İstemi 75
1. eTTK Döneminde Denkleştirme İstemi 75
a. Genel Olarak 75
b. Yargıtay’ın Yaklaşımı 77
2. TTK 122. Hükmü Uyarınca Denkleştirme İstemi 80
a. Yasal Düzenleme 80
b. Düzenlemenin Gelişimi 84
c. Düzenlemeye Öğretide Getirilen Eleştiriler 87
3. Denkleştirme İsteminin Acentelik Benzeri İlişkilere Uygulanması 88
C. Franchise Alanın Denkleştirme İsteminin Koşulları 91
1. TTK m.122/5 Hükmünde Aranan Şartlar 92
a. Benzerlik 92
b. Tekel Hakkı 96
c. Süreklilik 99
d. Hakkaniyet 99
2. TTK m. 122 Hükmü Uyarınca Aranan Şartlar 101
a. Sözleşmenin Denkleştirme İstemine Hak
Kazandıracak Şekilde Sona Ermesi 101
aa. Sözleşmenin Sürenin Dolması Nedeniyle Sona Ermesi 102
bb. Sözleşmenin Ölüm, Kısıtlanma yahut İflas Nedeniyle Sona Ermesi 104
cc. Sözleşmenin İkale Yoluyla Sona Ermesi 107
dd. Sözleşmenin Olağan Fesih ile Sona Ermesi 107
ee. Sözleşmenin Olağanüstü Fesih ile Sona Ermesi 110
i. Franchise Alanın Olağanüstü Fesih Sebepleri 111
ii. Franchise Verenin Olağanüstü Fesih Sebepleri. 112 ff. Sözleşmenin Geçersizliği 117
gg. Bazı Özel Durumlar 118
i. Sözleşmenin Üçüncü Kişiye Devri 118
ii. Sözleşmenin Kısmi Sona Ermesi 119
iii. Sözleşmenin Deneme Süresinde Sona Ermesi 120
b. Xxxxxxxxx Xxxxxxx, Franchise Alanın Kazandırdığı Yeni Müşteriler Sayesinde Önemli Menfaatler Elde
Ediyor Olması 122
aa. Franchise Alanın Yeni Müşteriler Kazandırması 122
bb. Franchise Verenin Önemli Menfaat Elde Ediyor Olması 127
c. Franchise Alanın Kayba Uğraması 130
d. Franchise Xxxxx Xxxxleştirme Bedeli Ödenmesinin Hakkaniyete Uygun Olması 132
3. Tekel Hakkını Haiz Olmayan Franchise
Sözleşmelerinde Denkleştirme İstemi Sorunu 137
a. Sorunun Tespiti 137
b. Çözüm Önerimiz 137
aa. TTK m.122/5 Hükmünde Değişiklik 137
bb. Tartışılması Gereken Bir Başka Çözüm Yöntemi:
Kıyas 138
BÖLÜM III
DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN HESAPLANMASI
I. GENEL OLARAK 141
II. HESAPLAMA YÖNTEMİ 142
A. Karşılaştırmalı Hukukta 142
B. Türk Hukuku’nda 146
1. Ham Karşılığın Hesaplanması 147
a. Müvekkilin Elde Ettiği Menfaatin Tespiti 148
b. Acentenin Kaybının Tespiti 152
2. Hakkaniyet Denetimi 153
3. Denkleştirme Bedelinin Üst Sınıra Göre Düzenlenmesi 156
C. Tek Satıcılık ve Franchise Sözleşmesi Açısından Denkleştirme İsteminin Hesaplanmasında Özellik Arz
Eden Durumlar 158
III. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN HESAPLANMASINA
İLİŞKİN UYGULAMALAR 160
A. Mahkeme Kararları 160
1. Karşılaştırmalı Hukuk 160
2. Türk Hukuku 162
B. Örnek Olaylar 166
BÖLÜM IV
DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN DİĞER ÖZELLİKLERİ VE DAVA YOLUYLA İLERİ SÜRÜLMESİ
I. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN DİŠER ÖZELLİKLERİ 169
A. Denkleştirme İsteminden Önceden Vazgeçilememesi 169
1. Denkleştirme İstemine Müdahale Xxxx Sözleşme
Hükümleri 171
2. Denkleştirme İsteminin Sözleşme Sırasında Ödenmesi 173
B. Denkleştirme İsteminin İleri Sürülme Süresi 173
1. Türk Öğretisi 174
2. Türk Yargısı 176
3. Görüşümüz 177
II. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN DAVA YOLUYLA İLERİ
SÜRÜLMESİ 178
A. Yetkili ve Görevli Mahkeme 178
B. Denkleştirme İsteminin Belirsiz Alacak Davasına Konu
Olması 178
1. Belirsiz Alacak Davası 179
2. Kısmi Dava 181
3. Öğretideki Görüşler 182
4. Türk Yargısının Yaklaşımı 183
5. Hukuk Dairesi de yakın tarihli bir içtihadında, belirsiz alacak davasına dair önemli tespitlerde bulunduktan sonra somut uyuşmazlıkta denkleştirme isteminde bulunulan davanın belirsiz alacak davası olarak
açılamayacağına hükmetmiştir: 184
6. Görüşümüz 185
III. DENKLEŞTİRME İSTEMİ İLE HUKUK SEÇİMİ VE
TAHKİM ŞARTININ İLİŞKİSİ 186
SONUÇ 187
KAYNAKÇA 193
Ek: Serbest Çalışan Ticaret Acenteleri Hakkında Avrupa
Topluluğu Acentelik Yönergesi 203