TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME

HİZMETLERİNİN (ORTAK KULLANIMLI TELSİZ HİZMETİ) YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA

BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI

Xxxxxx LALE

UZMANLIK TEZİ

TELEKOMÜNİKASYON KURUMU ŞUBAT 2007

ANKARA

Xxxxxx Xxxx tarafından hazırlanan TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME HİZMETLERİNİN (ORTAK KULLANIMLI TELSİZ HİZMETİ-OKTH) YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI adlı bu

tezin Uzmanlık tezi olarak uygun olduğunu onaylarım.

Prof. Dr. Xxxxx XXXXXXXXXXXXXXXXX

İstanbul Teknik Üniversitesi Tez Yöneticisi

Bu çalışma, jürimiz tarafından Telekomünikasyon Kurumu Uzmanlık tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan : A. Xxxxx XXXXXX

Üye : Prof. Dr. Xxxxx XXXXXXXXXXXXXXXXX

Üye : Prof. Dr. Xxxxx Xxxx XXXX

Üye : Doç. Dr. Xxxxxxxx XXXXXXXX

Üye : Doç. Dr. Xxxxxx XXXXX

Üye : Xxxxxxxx XXXXXX

Üye : Xxxxxxxx XXXXXXX

Bu tez, Telekomünikasyon Kurumu tez yazım kurallarına uygundur.

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER I

ÖZET I

ABSTRACT III

TEŞEKKÜR

2.3.2.3. Değerlendirme 81

2.3.3. Finlandiya 82

2.3.3.1. Yetkilendirme Rejimi 82

2.3.3.2. Yetkilendirme Ücretleri 83

2.3.3.3. Değerlendirme 84

2.3.4. Hollanda 85

2.3.4.1. Yetkilendirme Rejimi 85

2.3.4.2. Yetkilendirme Ücretleri 86

2.3.4.3. Değerlendirme 87

2.3.5. İngiltere 89

2.3.5.1. Yetkilendirme Rejimi 89

2.3.5.2. Yetkilendirme Ücretleri 96

2.3.5.3. Değerlendirme 99

2.3.6. İrlanda 99

2.3.6.1. Yetkilendirme Rejimi 99

2.3.6.2. Yetkilendirme Ücretleri 100

2.3.6.3. Değerlendirme 103

2.3.7. Portekiz 104

2.3.7.1. Yetkilendirme Rejimi 104

2.3.7.2. Yetkilendirme Ücretleri 108

2.3.7.3. Değerlendirme 112

2.3.8. Slovakya 113

2.3.8.1. Yetkilendirme Rejimi 113

2.3.8.2. Yetkilendirme Ücretleri 115

2.3.8.3. Değerlendirme 117

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 119

3. OKTH İŞLETMECİLİĞİNDE TÜRKİYE’DEKİ GENEL DURUM 119

3.1. 4502 SAYILI KANUN ÖNCESİ TELSİZ HİZMETLERİNİN YÜRÜTÜLMESİ 119

3.2. 4502 SAYILI KANUN SONRASI TELSİZ HİZMETLERİNİN YÜRÜTÜLMESİ 123

3.2.1. 4502 Sayılı Kanun 123

3.2.2. 4673 Sayılı Kanun 124

3.2.3. 5189 Sayılı Kanun 125

3.2.4. 5228 Sayılı Kanun 126

3.2.5. 5369 Sayılı Kanun 126

3.2.6. Taslak Halindeki Elektronik Haberleşme Kanunu ve Değerlendirilmesi 127

3.3. 6689 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI 129

3.4. YÖNETMELİK VE TEBLİĞLER İLE YAPILAN DÜZENLEMELER 129

3.4.1. Telekomünikasyon Hizmetleri Yönetmeliği 129

3.4.2. 2.Tip TR ve Gİ Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ 130

3.4.3. Telekomünikasyon Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği 130

3.5.TELEKOMÜNİKASYON KURULU KARARLARI İLE YAPILAN DÜZENLEMELER 132

3.5.1. 19.10.2001 tarih ve 2001/338 sayılı Kurul Kararı 132

3.5.2. 12.06.2003 tarih ve 2003/214 sayılı Kurul Kararı 132

3.5.3. 04.07.2003 tarih ve 2003/253 sayılı Kurul Kararı 133

3.5.4. 10.02.2004 tarih ve 2004/75 sayılı Kurul Kararı 134

3.5.5. 11.04.2005 tarih ve 2005/192 sayılı Kurul Kararı 134

3.5.6. 30.06.2005 tarih ve 2005/437 sayılı Kurul Kararı 135

3.5.7. 15.03.2006 tarih ve 2006/DK-11/193 sayılı Kurul Kararı 135

3.5.8. 10.01.2007 tarih ve 2007/YK-08/17 sayılı Kurul Kararı 136

3.6.OKTH İŞLETMECİLİĞİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 137

3.7. OKTH İŞLETMECİLİĞİ SEKTÖRÜ 140

3.7.1. OKTH İşletmeciliğinde Kullanılan Telsiz Sistemler 140

3.7.2. OKTH İşletmeciliğinde Frekans Tahsisi ve Kullanım Alanları 141

3.7.3. OKTH İşletmecilerinin Yetkilendirme Ücretleri 143

3.7.4. OKTH İşletmecilerinin Mali Yükümlülükleri 146

3.7.5. OKTH İşletmecilerinin Yetkilendirmeye İlişkin Sorunları ve Değerlendirilmesi 152

3.7.6. OKTH İşletmeciliğinde Sayısal Teknolojiye Geçiş Süreci 161

4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 164

4.1. SONUÇLAR 164

4.2. ÖNERİLER 170

KAYNAKLAR 190

ÖZGEÇMİŞ 000

XXXXXXX’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME HİZMETLERİNİN (ORTAK KULLANIMLI TELSİZ HİZMETİ-OKTH) YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI

(Uzmanlık Tezi) Xxxxxx XXXX

TELEKOMÜNİKASYON KURUMU

ŞUBAT 2007 ÖZET

20. YY. başlarında telsiz haberleşme sistemlerinin geliştirilmesi, mobil haberleşmeyi günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline getirmiştir. Kullanıcı sayısının günden güne artması ve kullanıcı taleplerinin farklılaşarak genişlemesi, telsiz haberleşme alanındaki sistemlerin ve hizmetlerin farklılaşmasında ve telsiz üretici firmalarının artmasında itici güç olmuştur.

Günümüzde telsiz iletişim sistemleri, münhasıran kendi ihtiyaçlarına yönelik olarak bünyesindeki kapalı kullanıcı grupları tarafından işletildiği gibi, farklı kapalı kullanıcı gruplarına ticari olarak hizmet sunma amacıyla yani işletmecilik bazında da yaygın bir şekilde işletilmektedir.

Bu çalışmada, OKTH işletmeciliği kapsamında kullanılan sistemlerin teknolojileri, AB yetkilendirme mevzuatı, bazı AB ülkeleri uygulamaları ve ülkemizdeki lisanslama rejiminin gelişimi üzerinde durulmuş ve işletmecilerin sektörde yaşadıkları sorunlar tespit edilerek, bazı önerilerde bulunulmuştur.

Elde edilen bilgiler doğrultusunda işletmecilerin sorunlarının çözümüne yönelik olarak Telekomünikasyon Kurumu tarafından yapılması gereken düzenlemeler ile AB müktesebatına uyumlu olması hedeflenen EHK’ya uygun bir yetkilendirme modeli hakkında önerilerde bulunulmuştur.

Xxxxxxx Xxxxxxxxx : Telsiz haberleşme, Yetkilendirme, Kullanım Hakkı. Sayfa Adedi : xiv+196

Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Xxxxx XXXXXXXXXXXXXXXXX

İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi.

TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME HİZMETLERİNİN YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI

(Telecommunications Expert Thesis) Xxxxxx LALE TELEKOMÜNİKASYON KURUMU FEBRUARY 2007

ANKARA ABSTRACT

The development of wireless communications systems in the beginning of 20th century, has made mobile communications an indispensable part of our lives. The increse in the number of users and the diversification and broadening of user demands, have acted as a propulsion for the change in wireless systems and services and the increase in the number of wireless manufacturers. Today, wireless communications systems are operated by both closed user groups for their own needs and operator that provide commercial services to several closed user groups. In this study; the technologies of the systems used in commercial OKTH (PAMR) services, EU authorization legislation and its applications in several EU countries, the development of licensing regime in Turkey, are dwelled on, and the approaches of the operators to the problems in the sector are determined. In the light of the information gathered, proposals are made for the regulations to be prepared by Telecommunications Authority for solution of the problems of the operators and an authorization model in line with Electronic Communications Law which is targeted to be harmonized with the EU legislation

Key Words : Wireless Communication, Authorization, Right of Use. Page Number : xiv+196

Adviser : Prof. Dr. Xxxxx XXXXXXXXXXXXXXXXX Member of the İstanbul Technical University

TEŞEKKÜR

Bu uzun ve yorucu çalışmada bana hep destek olan başta danışmanım, İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Sn. Prof. Dr. Xxxxx XXXXXXXXXXXXXXXXX’xx, Xxxxxx ve Sözleşmeler Dairesi Başkanı Sn. Xxxxxxxx XXXXXX’e, bana her zaman büyük destek olan ve yardımlarını esirgemeyen Sn. Xxxxx XXXXX, Sn. Xxxxx XXXXX, Sn. Xxxxxx XXXXXX, Sn. Xxxxx XXXXXX, Xx Xxxx XXXXXXX, Sn. Xxxxx XXXXX, Sn Xxxxx Xxxx XXXXXX, Sn. Afşin BÜYÜKBAŞ, Sn.Xxxxx XXXXX ve Sn. Almıla ÖZGÜR başta olmak üzere tüm Lisans ve Sözleşmeler Dairesi personeline, yardım ve ilgilerini esirgemeyen sevgili arkadaşlarım Sn. Dr. Muhterem ÇÖL, Sn. Xxxxxxx XXXXX, Sn. Xxxxx XXXX, Sn. Xxxxxx XXXXXX ve Aselsan firmasından Proje Lideri Sn. Xxxxx XXX’x sabrı ve hoş görüsü ile beni her zaman destekleyen sevgili eşim ve çocuklarıma teşekkür ederim.

KISALTMALAR

Bu çalışmada kullanılmış bazı kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.

Third Generation Mobile Communication Network

3. Nesil Mobil İletişim Şebekesi

Avrupa Birliği

European Union

Amplitude Modulation

Genlik Modulasyonu

ANACOM

Autoridade Nacional De Comunicações

Portekiz Ulusal Haberleşme Otoritesi

ANSI

American National Standards Institute

Amerikan Ulusal Standart Enstitüsü

APCO

Association Of Public Safety Communications Officials

Amerika Kamu Telsiz Operatörleri Birliği

Birleşmiş Milletler

CDMA

Code Division Multiple Access

Kod Bölmeli Çoklu Erişim

CEPT

The European Conference Of Postal And

Telecommunication Administrations Avrupa Posta Ve Telekomünikasyon Birliği

ComReg

Commission For Communications Regulation

Haberleşme Düzenlemeleri Komisyonu (İrlanda)

CTCSS

Continous Tone Coded Squelch System

Devamlı Ton Kontrol Sinyalleşme Sistemi

CTO

Czech Telecommunication Office

Çek Cumhuriyeti Telekomünikasyon Bürosu

DAWS

Digital Advanced Wireless Services

Gelişmiş Sayısal Kablosuz Hizmetler

dBm	1 Miliwata Göre Olan Desibel Değeri
DMO	Direct Mode Operation Doğrudan Mod Çalışması
DQPSK	Differential Quadrature Phase-Shift Keying Diferansiyel Kuadratur Faz Kaydırmalı Anahtarlama Tekniği
DSP	Digital Signal Processor Sayısal Sinyal İşlemcisi
DTI	Xxx Xxxxxxxxxx Xx Xxxxx Xxx Xxxxxxxx Xx X Xxxxxx Xxxxxxx Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxxx Xxxxxxxxx Ticaret ve Endüstri Bölümü
EC	European Commission Avrupa Komisyonu
ECC	Electronic Communications Committee Avrupa Elektronik Haberleşme Komitesi
EDGE	Enhanced Data Rates For Global Evolution Küresel Evrim Için Geliştirilmiş Veri Hızları
EHK	Elektronik Haberleşme Kanunu
EN	European Norm Avrupa Standartları
ENMI	European Network For Materials Innovation Malzeme Gelişimi İçin Avrupa Şebekesi
ERC	European Radiocommunications Committee Avrupa Radyokomünikasyon Komitesi
ERP	Effective Radiating Power Etkin Yayılan Güç
ETSI	European Telecommunications Standards Institute Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü
FCC	Federal Communications Commission ABD Telekomünikasyon Düzenleyici Otoritesi
FEC	Forward Error Correction

	Xxxxx Xxxxx Hata Kontrolü
FICORA	Finnish Communications Regulatory Authority Finlandiya İletişim Düzenleyici Kurumu
FM	Frequency Modulation Frekans Modülasyonu
FSK	Frequency Shift Key Frekans Kaydırmalı Anahtarlama
GAŞ	Geniş Xxxx Xxxxxxxx
GMSK	Gaussian Minimum Shift Keying Gauss Tipi Asgari Kayma Anahtarlaması
GPS	Global Positiong System Küresel Yön Bulma Sistemi
GPRS	General Packet Radio Services Genel Paket Telsiz Hizmetleri
GSM	Global System For Mobile Communications Küresel Mobil Haberleşme Sistem
IMT-2000/UMTS	Universal Mobile Telecommunication System Evrensel Mobil Telekomünikasyon Sistemi
IP	Internet Protocol İnternet Protokolü
ISDN	Integrated Services Digital Network Tümleşik Sayısal Şebeke Hizmetleri
ITU	International Telecommunications Union Uluslar Arası Telekomünikasyon Birliği
ITU-R	ITU Radiocommunications Sector ITU Radyokomünikasyon Sektörü
İETT	İstanbul Elektrik Tramvay Ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü
IMBE	Improved Multi Band Excitation Ses Kodlayıcısı
İSKİ	İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi

XXXXX	Xxxxxxxx Entegre Muhabere ve Bilgi Sistemi
KBİT	Kilo Bit
kHz	Xxxx Xxxxx
KMKP	Kurum Masrafları Katkı Payı
Kurul	Telekomünikasyon Kurulu
LAN	Local Area Network Yerel Alan Ağı
LSD	Lisans ve Sözleşmeler Dairesi
MDPT-SR	Ministry Of Transport, Posts And Telecommunications Of The Slovak Republic Slovak Cumhuriyeti Ulaştırma, Posta Ve Telekomünikasyon Bakanlığı
MELPe	Mixed Excitation Liner Predictive Enhanced Geliştirilmiş Karışık İkaz Hava Önlemesi
MHz	Mega Hertz
MİT	Milli İstihbarat Teşkilatı
NATO	North Atlantic Treaty Organization Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
XXXX	Xxxxxxxx IT And Telecom Agency Danimarka Ulusal Bilişim ve Telekomünikasyon Ajansı
OfCom	Office Of Communications Haberleşme Kurumu (İngiltere)
OfTel	Office Of Telecommunications Telekomünikasyon Kurumu (İngiltere)
OKTH	Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmetleri
OKTS	Ortak Kullanımlı Telsiz Sistemleri
OPTA	Onafhankelijke Post En Telecommunicatie Autoriteit Hollanda Posta ve Telekomünikasyon Düzenleyici Kurumu
ÖİV	Özel İletişin Vergisi
PABX	Private Automated Branch Exchange

	Otomotik Özel Santral
PAMR	Public Access Mobile Radio Kamu Erişimli Mobil Telsiz Sistemi
PBR	Private Business Radio Kişisel Ticari Telsiz Sistemi
PBX	Private Branch Exchange Kişisel Otomatik Telefon Anahtarlama Sistemi.
PDN	Packet Data Networks Paket Anahtarlamalı Xxxx Xxxxxxxx
PDO	Packet Data Optimize Paket Anahtarlamalı En İyi Veri Gönderimi
PETKİM	Petro Kimya Holding A.Ş Genel Müdürlüğü
PMR	Private Mobile Radio Kişisel Mobil Telsiz Sistemi
PP&DR	Public Protection And Disaster Relief Kamu Güvenliği Ve Acil Yardım
PSDN	Public Switched Data Network Anahtarlamalı Xxxx Xxxx Xxxxxxxx
PSPP	Public Safety Partnership Project Kamu Güvenliği Ortaklık Projesi
PSTN	Public Switched Telecommunications Network – Anahtarlamalı Kamu Haberleşme Şebekesi
PTT	Posta Telgraf Telefon
QAM	Quadrature Amplitude Modulation Çeyrek Faz Farklı Genlik Müdülasyonu
QPSK	Quadrature Phase Shift Keying Çeyrek Faz Kaydırmalı Anahtarlama Tekniği
RegTP	Regulierungsbehörde Für Telekommunikation Und Post Telekomünikasyon ve Posta Düzenleyici Kurumu (Almanya)
Rx	Receiver Alıcı

SAM	Scalable Advanced Modulation Ölçeklendirilebilir Geliştirilmiş Modülasyon
SCADA	Supervisory Control And Data Acquisition Uzaktan Kontrol ve Veri Algılama
SIP	Session İnitiation Protocol Oturum Başlatma Protokolü
TBMM	Türkiye Büyük Millet Meclisi
TDMA	Time Division Multiple Access Zaman Paylaşımlı Çoklu Erişim
TETRA	Terrestrial Trunked Radio Karasal Trunk Telsiz Sistemi
TETRA TAPS	Tetra Advanced Packet Service Tetra Geliştirilmiş Paket Hizmetleri
TETRA TEDS	Tetra Enhanced Data Service Tetra Geliştirilmiş Veri Hizmetleri
THY	Türk Hava Yolları
TIA	Telecommunications Industry Association Amerikan Telekomünikasyon Endüstri Birliği
TK	Telekomünikasyon Kurumu
TSK	Türk Silahlı Kuvvetleri
TU-SR	Telecommunications Office Of The Slovak Republic Slovak Cumhuriyeti Telekomünikasyon Ofisi
TÜPRAŞ	Türkiye Petrol Rafinerleri Anonim Şirketi
Tx	Transmitter Verici
UHF	Ultra High Frequencies (30-3000 MHz) Aşırı Yüksek Frekans
VHF	Very High Frequencies (30-300 MHz) Çok Yüksek Frekans
VoIP	Voice Over IP IP Üzerinden Ses İletimi

VPN

Virtual Private Network

Xxxxx Xxxx Xxxxxx

WAP

Wireless Access Protocol

Telsiz Erişim Protokolu

Yüksek Frekans

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil Sayfa

Şekil 1.1. Geleneksel Telsiz İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi 13

Şekil 1.2. Simpleks İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi 14

Şekil 1.3. Yarı Dubleks İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi 16

Şekil 1.4. Tam Dubleks İletişim Sistemi Şematik Gösterimi 16

Şekil 1.5. Geleneksel Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi Şematik Gösterimi 17

Şekil 1.6. Çapraz-bant Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi 18

Şekil 1.7. Çapraz-bant Link Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi 19

Şekil 1.8. Yerden Havaya Çapraz-bant Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi 20

Şekil 1.9. Çoklu Link Bağlantılı Tekrarlayıcılı İletişim Sistemler 20

Şekil 1.10. Ortak Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi 21

Şekil 1.11. Analog Trunk Telsiz İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi 24

Şekil 1.12. Çift Yönlü Dubleks Konuşma 26

Şekil 1.13. Bireysel Çağrı 26

Şekil 1.14. Grup Çağrı 27

Şekil 1.15. Geniş Xxxx Xxxxxma 27

Şekil 1.16. PSTN ve PABX Telefon Hatlarına Bağlanabilme 28

Şekil 1.17. Durum Bildirme Hizmeti 28

Şekil 1.18. Veri Toplama ve Uzaktan Kontrol Hizmetleri 29

Şekil 1.19. APCO25 Telsiz İletişim Sisteminin Arayüzleri 37

Şekil 1.20. APCO FDMA Teknolojisi 40

Şekil 1.21. APCO TDMA Teknolojisi 41

Şekil 1.22. TETRA TDMA Teknolojisi 43

Şekil 1.23. TETRA Şebekesi Altyapısı Bileşenleri 44

Şekil 1.24. CDMA-PAMR Sistem Mimarisi 50

Şekil 1.25. Tek Yönlü Çağrı Sistemi 53

Şekil 1.26. Çift Yönlü Paging Sistemi 54

Şekil 1.27. SCADA Sisteminin Bileşenleri 55

Şekil 1.28. Geniş Alan Kapsama Sistemi 58

Şekil 1.29. Geniş Xxxx Xxxxxx Bağlantı Yapısı 59

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 1.1. APCO25 telsiz iletişim sisteminin teknik özellikleri 39

Çizelge 1.2. TETRA iletişim sisteminin teknik özellikleri 45

Çizelge 1.3. TETRA iletişim sisteminin frekans kullanımı 46

Çizelge 1.4. TEDS frekans kanal bant genişliği ve veri hızları 49

Çizelge 2.1. Çek Cumhuriyeti idari ücretlendirmesi 75

Çizelge 2.2. Çek Cumhuriyeti frekans kullanım ücreti [45] 76

Çizelge 2.3. Danimarka frekans kullanım ücreti 80

Çizelge 2.4. Baz istasyon için frekans kullanım ücreti hesaplaması 83

Çizelge 2.5. Mobil istasyon için frekans kullanım ücreti hesaplaması 84

Çizelge 2.6. Hollanda telsiz iletişim sistemlerine ilişkin lisans ücretleri 87

Çizelge 2.7. İngiltere idari ücret oranları 97

Çizelge 2.8. İngiltere frekans kullanım hakkı ücretleri 97

Çizelge 2.9. İrlanda frekans kullanım ücreti 101

Çizelge 2.10. İrlanda’da telsiz işletmeci sayıları 104

Çizelge 2.11. Portekiz idari ücretlendirme 108

Çizelge 2.12. Portekiz frekans kullanım ücreti parametreleri 109

Çizelge 2.13. Portekiz sosyal ve ekonomik gelişmişlik katsayısı 110

Çizelge 2.14. Portekizde paylaşımlı sistemlerdeki kullanım ücretleri 111

Çizelge 2.15. Portekizde hücresel sistemlerdeki kullanım ücretleri 111

Çizelge 2.16. Kamusal kullanımlarda kullanılan baz istasyon ücreti 112

Çizelge 2.17. Kamusal kullanımlarda kullanılan baz istasyon ücreti 112

Çizelge 2.18. Slovakya idari ücretler [77] 115

Çizelge 2.19. Slovakya frekans kullanım ücretleri[78] 116

Çizelge 3.1. OKTH’nin 2007 yılı lisans ücretleri 145

Çizelge 3.2. OKTH işletmecisinin vergi analizi 150

Çizelge 4.1. İdari ücret oranları 174

Çizelge 4.2. Türkiye’de illere göre frekans kullanım yoğunluğu 178

Çizelge 4.3. İllere göre frekans kullanım yoğunluğu faktörü 179

Çizelge 4.4. Frekans kullanım hakkı ücretleri 180

Çizelge 4.5. OKTH işletmeciliğinin yetkilendirilmesine ilişkin mevcut durum ile önerilen yetkilendirilme modelinin kıyaslanması 188

GİRİŞ

Bugüne kadar telsiz haberleşmesinin ilk olarak ne zaman ve kim tarafından gerçekleştirildiği konusunda çeşitli tartışmalar olsa da, genel kabul bu tür bir haberleşmenin ilk kez 19. yüzyılın ikinci yarısında Xxxxxx Xxxxx tarafından gerçekleştirildiği yönündedir. Öte yandan, Xxxxxxx Xxxxxxx de Xxxxx isimli bir Brezilyalı tarafından, aynı yüzyılın sonlarına doğru 8 km’lik bir mesafede ilk telsiz haberleşmesinin gerçekleştirildiği ve bu kişinin dünyadaki ilk amatör telsiz kullanıcısı sıfatına sahip olduğu yönünde bilgiler de zikredilmektedir.

1865 tarihli “Uluslararası Telgraf Antlaşması”nın bütünleyici eklerini çalıştırmak amacıyla “Uluslararası Telgraf Birliği” adı altında ITU örgütü kurulmuş bulunmaktadır. 1901 yılında Marconi’nin, ilk denizaşırı haberleşmeyi gerçekleştiren ve telsizin ticari anlamda yaygın kullanımının yolunu açan ilk kişi olduğu kabul edilmektedir.

Telsiz haberleşmesinin keşfedildiği ilk dönemlerde en yaygın kullanım alanı deniz haberleşmesi olmuştur. Dönemin kıtalararası en önemli ulaşım aracının gemiler olması nedeniyle, telsiz haberleşmesi bu yolla yapılan seferlerde can ve mal emniyetinin sağlanması bakımından en kritik unsurlardan birini teşkil etmiştir.

İlk kullanıldığı yıllarda herhangi bir kural ve düzenlemeye tabi olmaksızın yürütülen telsiz haberleşmesinin kullanımının yaygınlaşması, bu alanda bir standartlaşma zorunluluğunu doğurmuştur. 1903 yılında düzenlenen ilk “Telsiz-Telgraf Hazırlık Konferansı”nda uluslararası düzenleme çalışmalarına başlanması kararının alınmasının hemen ardından birçok ülke, bu alanda “lisans”, “amatör telsizcilik” gibi kavramlarla mevzuatlarında düzenlemeler yapmaya başlamıştır.

1906 yılında Berlin’de gerçekleştirilen ilk “Uluslararası Radyotelgraf Konferansı” sonrasında imzalanan uluslararası radyotelgraf antlaşması ile birlikte telsiz-telgraf konusundaki ilk yasal çerçeve düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeler

daha sonraki konferanslarda revizyona uğrayarak “Radio Regulations-RR” isimli temel düzenlemeleri oluşturmuştur.

1932 yılındaki Madrid Konferansı’nda, 1906 tarihli “Uluslararası Radyotelgraf Antlaşması”’nın ortak bir platform olan “Uluslararası Telekomünikasyon Antlaşması” adı altında birleştirilmesi ve ITU’nun adının da “Uluslararası Telekomünikasyon Birliği” olarak değiştirilmesi kararı alınmış ve bu yeni isim 1 Xxxx 1934 yılında yürürlüğe girmiştir. Böylece telli ve telsiz her türlü haberleşmenin uluslararası tek bir kurum tarafından düzenlenmesi evresine girilmiştir.

II. Xxxxx Xxxxxx sonrasında ilk ITU konferansı 1947 yılında ABD’nin Atlantic City kentinde toplanmış ve bu konferansta, ITU’yu modernleştirme ve geliştirme yönünde ilk adımlar atılmıştır. O dönemde yeni kurulmuş olan BM örgütü ile yapılan bir antlaşmayla birlikte ITU, 15 Ekim 1947 tarihinde BM’nin bir uzman kuruluşu statüsünü almış ve ITU’nun genel merkezi Bern’den Cenevre’ye taşınmıştır. Eşzamanlı olarak 1912 yılında başlatılan “Frekans Tahsis Tablosu” mekanizmasının zorunlu hale getirilmesi kararlaştırılmıştır.

Ülkemizde telsiz haberleşme konusunda yapılan ilk düzenleme, 3222 sayılı Telsiz Kanunudur1. 1937 yılında kabul edilen ve 1983 yılına dek değiştirilmeyen bu Kanun ile “telsiz neşriyatı” izne bağlanmıştır. 3222 sayılı Kanun ile, ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarının telsiz kullanım talepleri Bakanlar Kurulunun iznine bağlanmış olup, telsiz kullanımı diğer gerçek ve tüzel kişilerin hizmetine açılmamıştır. Bu nedenle, telsizin sivil sektörde kullanımı MİT, Orman Teşkilatı, İtfaiye, İETT, kolluk kuvvetleri, gemiler ve havacılık sektörü gibi az sayıdaki örneklerle sınırlı kalmıştır.[1]

1 9 Haziran 1937 tarihli ve 3222 sayılı Kanun

1983 yılında 3222 sayılı Kanunun yerine 2813 sayılı Telsiz Kanunu1 kabul edilmiştir. Bu Kanunla Telsiz Genel Müdürlüğü (TGM) kurulmuş olup, gerçek ve tüzel kişilerin telsiz kullanımına da izin verilmiştir.

Halen yürürlükte bulunan 2813 sayılı Kanunda, her türlü telsiz sisteminin kurulmasına ve işletilmesine müsaade edilmesi ile kontrolünün Devletin yetki ve sorumluluğu altında olduğu vurgulanmaktadır. Bu yetki ve sorumluluk anılan Kanun ile Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı TGM’ye verilmişken, 2000 yılında yürürlüğe giren 4502 sayılı Kanunla2, 2813 sayılı Telsiz Kanunu ile 1924 yılında yayımlanan 406 sayılı “Telgraf ve Telefon Kanunu”da3 esaslı değişiklikler meydana getirilmiştir. TGM’yi de içine alacak şekilde özerk bir kuruluş olan TK oluşturulmuştur.

4502 sayılı Kanunla, temel olarak sektörde politika belirlemenin yanı sıra telekomünikasyon hizmetlerinin görev sözleşmesi veya imtiyaz sözleşmesi imzalanarak ya da telekomünikasyon ruhsatı veya genel izin verilerek yürütülmesi yetkisi Ulaştırma Bakanlığına verilirken, sektörde çeşitli düzenlemeleri yapma ve Bakanlık tarafından yetkilendirilen işletmecilerin bu yetkilere uygun faaliyet yürütüp yürütmediklerini denetleme yetkisi de TK’ya verilmiştir. 2001 yılında yürürlüğe giren 4673 sayılı Kanunla4 ise, tüm telekomünikasyon hizmetlerine ilişkin her türlü görev sözleşmesi, imtiyaz sözleşmesi, genel izin ve ruhsat verme yetkisi ile bunlara ilişkin düzenleme yapma yetkisi TK’ya tevdi edilmiştir.

Yukarıda zikredilen Yetkilendirme, telekomünikasyon hizmetlerinin sunulması ve/veya telekomünikasyon altyapılarının kurulması ve işletilmesi için sermaye şirketlerinin belirli hükümler çerçevesinde yetkili kılınması anlamına gelmektedir. Mevzuatımızda “yetkilendirme” terimi, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanununun 4502 sayılı Kanunla değişik 3’üncü ve 4’üncü maddelerinde bu anlamda kullanılmakta ve yetkilendirmenin görev sözleşmesi, imtiyaz sözleşmesi, telekomünikasyon ruhsatı veya genel izin vermek yoluyla yapılabileceği

1 2813 sayılı Telsiz Kanunu 7/4/1983 tarih ve 18011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

2 29.01.2000 tarih ve 23948 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmış olan 4502 sayılı Kanun

3 21.02.1924 Tarih ve 59 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 406 sayılı Kanun

4 23.05.2001 tarih ve 24410 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 4673 sayılı Kanun

belirtilmektedir. Mevzuatımızda aynı zamanda “lisans” terimi de bulunmaktadır. Lisans, 4502 sayılı Kanunun 26’ncı maddesinde duruma göre görev sözleşmesi, imtiyaz sözleşmesi ya da telekomünikasyon ruhsatı olarak ifade edilmektedir.

Telekomünikasyon hizmet ve altyapılarına ilişkin yetkilendirmeye yönelik usul ve esaslar, “Telekomünikasyon Hizmet ve Altyapılara İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği”nde1 düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmeliğin Ek-A8 bölümünde, OKTH2’ye özgü bazı özel yetkilendirme usul ve esasları da yer almaktadır.

TK tarafından ülkemizde frekansın kıt kaynak olmadığı yerel alanlarda mer’i mevzuat hükümleri çerçevesinde OKTH sunmak isteyen işletmeci adayları 1 Mart 2004 tarihi itibariyle 2. Tip Telekomünikasyon Ruhsatı kapsamında yetkilendirilmeye başlanmıştır.

Hâlihazırda, tam üyeliğe yönelik olarak Türkiye ile AB arasında 3 Ekim 2005 tarihinde müzakerelere başlanılmış olması, son yıllarda elektronik haberleşme alanında dünyada hızlı bir gelişme yaşanması, ülkemizde elektronik haberleşme ile ilgili düzenlemelerin dağınık bir yapı arz etmesi, AB müktesebatına ve dünyadaki düzenlemeye ilişkin gelişmelere uyum sağlanması açısından sektörü bütünüyle düzenleyen yekpare bir çerçeve kanuna ihtiyaç duyulması ve mevcut işletmeciler ile sektöre girmek isteyen şirketlerin pazara girişini kolaylaştıracak yeni uygulamaların oluşturulması gereksinimi üzerine, Ulaştırma Bakanlığı’nın eşgüdümünde, TK’nın da önemli katkılarıyla bir Elektronik Haberleşme Kanunu (EHK) taslağı hazırlanmış olup, anılan taslak TBMM’ye sunulmuş bulunmaktadır.

EHK’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte, mevcut mevzuat hükümleri çerçevesinde uygulanmakta olan yetkilendirme usul ve esaslarında köklü değişikliklerin oluşacağı, bu bakımdan yetkilendirme konusunda yeni ikincil düzenlemelerin hazırlanması gerekliliği doğacağı öngörülmektedir.

1 26.8.2005 tarih ve 25565 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

2 OKTH terimi ülkemize has kullanımı olup, ortak kullanımlı telsiz hizmetlerinin sunulması anlamını içermektedir.

EHK taslağının TBMM tarafından kabul edilmesini müteakip OKTH yetkilendirmesine ilişkin sektörün ihtiyaçlarına cevap veren, AB müktesebatıyla uyumlu yeni usul ve esasların tespit edilmesi; bu alanda sürdürülebilir bir rekabet ortamının oluşturulması açısından oldukça önemlidir. Şöyle ki; Kurumumuzca OKTH hizmetlerine yönelik mer’i mevzuat hükümleri çerçevesinde yetkilendirilmiş bulunan işletmecilerin; yıllık lisans ücreti, Kurum masraflarına katkı payı olarak alınan yıllık net satışlarının % 0,35’i oranındaki bedel, 2813 sayılı Kanun gereği cihaz kullanımına ilişkin telsiz ruhsatname ve kullanım ücreti, vergi mevzuatı uyarınca ödemek zorunda oldukları %25 oranındaki Özel İletişim Vergisi, 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu çerçevesinde Evrensel Hizmet Fonuna katkı payı olarak ödemeleri gereken yıllık net satışlarının %1’i oranındaki bedel, sözkonusu işletmecileri büyük bir vergi yükü altına sokmaktadır. Bu durum işletmecileri sağlıklı bir şekilde OKTH veremez duruma getirmiş bulunmaktadır. Bu şartlar muvacehesinde TK tarafından yetki ve sorumlulukları çerçevesinde, OKTH sektörünün iyileştirilmesini teminen gerekli adımların acil olarak atılması büyük önem arz etmektedir.

Bununla birlikte, Türkiye’de OKTH yetkilendirilmesinin yeni olması nedeniyle bu konuya yönelik detaylı bir incelemenin bulunmaması, ülkemizdeki lisanslama rejimi ile AB yetkilendirme uygulamalarının farklılık arzetmesi nedeniyle Türkiye ile AB arasındaki tam üyelik sürecinde uyumsuzluk oluşturması ve mevcut OKTH işletmecilerin yetkilendirilmeleri ve hizmet sunumlarına ilişkin problemlerin gündeme getirilmesi sonucu bu konuda bir çalışma yapma gereği ortaya çıkmıştır.

Bu nedenlerden dolayı bu tez çalışmasında, AB mevzuatı ile mevcut OKTH işletmecilerinin mer’i mevzuat ve uygulamaya ilişkin sorunlarının incelenerek AB yetkilendirme müktesabatına uyumlu, OKTH İşletmecilerinin sorunlarının giderilmesini sağlayabilecek çözüm önerileri sunulması ve AB yetkilendirme müktesabatına uyumlu ülkemizde uygulanabilecek bir OKTH yetkilendirme modeli ortaya konulması amaçlanmıştır.

Bu tezde, sadece PMR1 ve PAMR2 telsiz iletişim hizmetlerinin yetkilendirilmesine yönelik bir çalışma yapılmıştır. Tez çalışmasında, genel olarak literatür taraması yapılmış, Türkiye’deki mevcut OKTH işletmecilerinin yazılı ve şifahi görüşleri alınmış, bazı AB ülkelerindeki uzmanlardan bilgi alınmış ve AB ile ülkemiz yetkilendirme mevzuatlarının incelenmesi şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Diğer taraftan, tez konusuna ilişkin olarak, Türkçe olarak yazılmış kaynak bir eserin bulunmaması, OKTH işletmecilerinden yeterli bilginin elde edilememesi ve AB ülkelerinin yetkilendirmeye ilişkin kaynaklarına erişilememesi zorlukları ile karşılaşılmıştır. Ayrıca, aynı konunun farklı şekilde ifade edilmesi gibi literatüre ait bazı problemlerle de karşılaşılmıştır.

Bu Tez, “Giriş” ile “Sonuç ve Öneriler” dışında üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; telsiz haberleşme sistemlerin teknolojileri, sunulan hizmetler açıklanmış ve bu sistemlere tahsis edilmekte olan frekans bantları incelenmiştir.

Tez’in ikinci bölümünde; AB’ye tam üyelik hedefi çerçevesinde mevcut AB yetkilendirme düzenlemeleri incelenmiş ve bazı AB ülkelerindeki yetkilendirme uygulamaları ayrıntılı bir biçimde ele alınmıştır.

Tezin üçüncü bölümünde ise, OKTH işletmeciliğinin yetkilendirilmesine ilişkin ülkemizde mevcut yetkilendirme mevzuatının gelişimi ile halen uygulanmakta olan lisanslama rejimi hakkında bilgi verilmiş ve OKTH işletmecilerinin sektörde karşılaştıkları sorunlar incelenmiştir.

Tezin son bölümünde, OKTH işletmeciliğinin yetkilendirilmesine ilişkin Türkiye’de ve AB ülkelerindeki uygulamalara yönelik önemli tespitler yapılmıştır. Bunun yanında AB düzenlemelerine uyumlu olan EHK’ya uygun OKTH işletmeciliği kapsamında elektronik haberleşme hizmeti sunmak ve/veya şebekesi veya altyapısı

1 PMR:literatürde zaman zaman Private Mobile Radio ve Professional Mobile Radio olarak yer almakta olup, bu tez kapsamında Private Mobile Radio anlamını veren kişisel telsiz iletişim sistemleri olarak kullanılacaktır.

2 PAMR:(Public Access Mobile Radio) bu tez kapsamında kamu erişimli mobil telsiz sistemi anlamını veren ortak kullanımlı telsiz iletişim sistemleri olarak kullanılacaktır.

kurup işletmek isteyenlere ilişkin bir yetkilendirme modeli önerisi ortaya konulmuştur.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMLERİ VE TEKNOLOJİLERİ

Ticari ve sosyal hayatın gelişmesi ve özellikle şehirlerdeki nüfus yoğunluğunun artması ile güvenli ve etkin bir iletişimin önemi her geçen gün artmaya başlamıştır. Özellikle, telsiz iletişim, mobil (gezgin) kullanıma imkân vermesinden dolayı tercih edilmiş ve hızla gelişme göstermiştir.

Telsiz iletişim endüstrisi, bugünün – en hızlı olmasa da – en dinamik ve en hızlı büyüyen endüstrileri içinde sayılmaktadır. Söz konusu endüstrinin büyümesini ve rağbet görmesini sağlayan etkenler arasında, sunulan hizmetlerin çeşitliliği ve bu hizmetlerden büyük yararlar sağlanması yer almaktadır [2].

Telsiz iletişim, ses, resim, görüntü veya elektriksel işaretlere dönüştürülebilen her türlü verinin aralarında herhangi bir fiziki bağlantı olmaksızın elektromanyetik dalgalar yoluyla açık veya kodlu olarak bir noktadan diğerine veya diğerlerine gönderilmesini ifade eden bir kavramdır.

Telsiz sistemlerinde iletişim için kullanılan temel kaynak Yüksek Frekanslı (YF) (Radio Frequency – RF) dalgalardır. İletişim sisteminde taşınması istenen ses ve veri gibi tüm bilgiler, bir YF taşıyıcı işaretin üzerine bindirilir. Belli bir frekans etrafındaki bir bant içinde verici1 ile yayınlanan bu YF’li dalga, bir anten sistemi üzerinden alıcıya2 aktarılır. Alıcıda elde edilen işaret, ses ise bir hoparlöre, veri ise uygun bir algılayıcı birime gönderilerek iletişim gerçekleşir.

1 Verici: Ses, veri, görüntü ve diğer haberleşme türleri gibi elektromanyetik sinyalleri bir antenin yardımıyla üreten ve gönderen elektronik cihaz [3].

2 Alıcı: Vericiden gelen telsiz sinyallerini insanların anlayabileceği kullanışlı bilgiye ceviren elektronik bir cihaz [4].

Avrupa’da telsiz iletişim sistemleri kullanım yerine ve amacına göre, Kişisel Telsiz İletişim Sistemi (Private Mobile Radio – PMR) ve Kamusal Erişimli Telsiz İletişim Sistemi (Public Access Mobile Radio – PAMR) olarak iki şekilde adlandırılmaktadır.

PMR sistemi, özel kapalı kullanıcı gruplarına ayrılan frekansın kullanımı ve bu sistemin kullanıcı grubu tarafından işletilmesi ya da işletiminin kontrol edilmesi anlamına gelmektedir. Bu tür telsiz iletişim sistemleri, sınırlı dar alanlardaki kullanımının yanısıra bölgesel veya ulusal çapta kapsama sağlayabilecek şekilde geniş alanlarda da kullanılabilmektedirler.

PMR telsiz iletişim sistemleri ile çoğunlukla ses iletimine yönelik kullanımı söz konusudur, ancak son zamanlarda bu sistemler üzerinden veri iletimi hizmeti de yapılabilmektedir. Ses, ses ve veri veya sadece veri iletimi sağlayan bu sistemler, tek, iki ve/veya çoğul-frekans sistemleri olarak da adlandırlmakla birlikte, genellikle ilgili kurumun sabit tesislerinde hareket halindeki personel ile haberleşmenin sağlanması için kullanılırlar. Bu sistemlerin iletişim mesafeleri 1-3 km civarında olup, yetkilendirilmiş sabit telefon sistemlerine de arabağlantı yapılabilmektedirler.

• Belirli bir frekans kanalından çok sayıda kullanıcının faydalanmasına olanak tanıması sonucu frekans spektrumunun etkin ve verimli kullanılmasının sağlanması,

• Aynı frekans kanalının farklı PMR sistemleri arasında paylaşılmasına imkan verilmesi,

• Kullanıcıların taleplerine ve sistemin işletim koşullarına bağlı olarak ses veya veri gibi farklı şekillerde iletişim sağlanabilmesi,

• Gerekli hizmet kalitesinin sağlanmasını teminen, sistem için tahsis edilmiş frekans bant genişliği içinde kullanılan frekans kanal sayısının değiştirilebilmesi esnekliğine sahip olması,

• Kullanıcının ihtiyaçları doğrultusunda şebeke özelliklerinin uygun hale getirilmesi (örneğin; tek bir dar bant frekans kullanımı ile yüzlerce

terminalin haberleşmesine izin verilmesi veya geniş alan işletimler için sistemlerin genişletilebilmesi),

• Ortak kullanıma yönelik frekans kanalların paylaşımına ve ardışık kanal uyumluluğu sağlanması,

• Söz konusu sistemlerin frekans kullanımına yönelik standartlara uygunluk sağlaması (örneğin; EN 300-086, EN 300-113 ve EN 300-392),

• Yüksek yoğunluklu kullanıma sahip YF ortamlarında güvenli frekans kullanıma sahip olması (iç modülasyon, artan kanal ve ardışık kanal enterferansı),

• Aynı frekans bandında bir kaç aydan 10 yıla kadar çalışabilen sistem ömrüne sahip olması,

• Toplu taşımacılık, güvenlik, su temini ve yol bakımı gibi hizmetleri yerine getiren belirli kuruluşların ihtiyaçlarına göre sistemlerin kurulumuna olanak tanıması,

gibi bir çok yeni özellik PMR telsiz iletişim sistemlerinin kullanıma başlanmasıyla birlikte ortaya çıkmıştır[5].

PAMR sistemi, frekans kanallarının birden fazla kullanıcı grubu tarafından ortak kullanımı ve sistemin bir işletmeci tarafından işletilmesi anlamına gelmekte olup, ticari alanda birçok kullanıcı ve kullanıcı gruplarına yerel, bölgesel ve ulusal çapta geniş alan telsiz iletişim hizmetleri sağlamaktadır. PAMR işletmecileri, kumanda merkezi vasıtasıyla başta ses olmak üzere analog veya sayısal telsiz iletişim sistemleri üzerinden hareketli kullanıcılar arasında doğrudan karşılıklı görüşme, grup çağrı ve bas-konuş şeklinde iletişim hizmetleri sunabilirler [6].

PAMR sistemleri, PMR şebekelerine benzer şekilde büyük ölçekli şebekeler üzerinden abonelerine ticarî bazda meslekî alanlarda iletişim olanağı sağlamak için işletilmekle birlikte, kendi PMR sistemlerine sahip olmak yerine PAMR sistemini tercih eden pek çok kullanıcıya maliyet-etkin çözümler sağlar. Genellikle PAMR işletmecileri, bu tür hizmetleri geniş bir kapsama alanı dahilinde yerel, bölgesel veya ulusal çapta çok çeşitli kapalı kullanıcı gruplarına telsiz iletişim hizmetleri sunarlar.

Ayrıca, söz konusu işletmeciler, bütün PMR hizmetlerini sunmak durumunda olmayıp, Doğrudan Mod Çalışması hizmetini nadiren sunarlar. PAMR şebekelerinde genellikle abonelik ücretleri olarak belirli bir hizmete ilişkin sistemdeki kullanıcı adedi başına sabit bir ücret tayin edilmektedir.

• Belirli bir frekans spektrumun, geniş alan kapsama sağlayan PAMR şebekelerinde kullanılması ile farklı kapasitelerde ve farklı iletişim hizmetlerinin sunumuna olanak tanıması sonucu frekans spektrumunun etkin ve verimli kullanılması,

• Farklı kullanıcılar için farklı hizmet kalitesinin desteklenebilmesi,

• Şebekede ihtiyaç duyulacak olan gerekliliklerin PAMR işletmecisi tarafından sağlanabilmesi,

• Genellikle, spesifik kullanıcı gruplarından ziyade, geniş bir coğrafi alanı mümkün olduğu kadar etkin kapsamak için tasarlanmış şebekeler olması,

• Kullanıcılara kendi işletimsel kullanımları üzerinde uygun bir seviyede kontrol edebilme imkanının ve fatura bilgilerini görebilmelerinin sağlanması,

• Faturalandırma ve destekleme gibi, büyük miktarlardaki abonelerin veya kullanıcıların etkin bir şekilde idaresini temin eden abone yönetim imkanlarının xxxxxxxxxx,

• Xxxxxx güvenlik kurumları tarafından istendiğinde yasal arama ve hizmetin engellenmesi olanağına sahip olması,

gibi bir çok özellik PAMR telsiz iletişim sistemleri vasıtasıyla sunulabilmektedirler.

PMR/PAMR sistemleri ile sunumuna olanak tanınan telsiz iletişim hizmetlerine yönelik ortak özellikler aşağıdaki şekilde sıralanabilir [7].

• Bas-konuş şeklinde ses hizmetleri sunulması,

• Bir çok kişi / grup aramaları yapılabilmesi,

• Anlık ve yayın mesajları gönderebilmesi,

• Paket veri hizmeti sunabilmesi,

• Hızlı arama yapılabilmesine yönelik kurulum yapılabilmesi,

• Otomatik ve öncelikli arama ve sistem meşgulken sıralama yapılabilmesi,

• Acil aramalar için garantili erişim sağlanabilmesi,

• Dinamik grup yönetimi sağlanabilmesi,

• Konuşan tarafın tanımlanması,

• Kapalı kullanıcı grubu oluşturulması,

• Eşzamanlı ses ve veri iletişimi yapılabilmesi,

• Doğrudan karşılıklı haberleşme yapılabilmesi,

• Kullanıcılara sanal özel şebeke sağlama yeteneğine sahip olması,

• Diğer kamu şebekeleri PSTN ve PSDN ile doğrudan arabağlantı yapılabilmesine olanak tanıması.

Avrupa‘da PMR/PAMR olarak bilinen telsiz iletişim sistemleri, ülkemizde OKTS olarak tanımlanmakta, bu sistemler üzerinden kullanıcılara sunulan iletişim hizmetleri de OKTH olarak adlandırılmaktadırlar.

Kısaca OKTH’nin tanım ve kapsamı, analog ve sayısal teknolojiler kullanılarak, aynı sistem içerisinde bir veya birden fazla kapalı kullanıcı grubunu barındıran, en az bir merkez telsiz ve yeteri kadar abone telsiz cihazından oluşan, tek ve/veya çift yönlü olarak ses, veri, optimize paket veri, mesaj, görüntü vb. hizmetlerin abonelere sunulmasını içeren, hücresel ve/veya hücresel olmayan, yerel ve bölgesel çapta işletilebilen telekomünikasyon hizmetleri olarak tanımlanmakta1 ve söz konusu hizmetler ise genellikle analog ve sayısal tabanlı telsiz iletişim sistemleri üzerinden sunulmaktadırlar.

OKTS’lerde frekans kanallarının etkin ve verimli kullanımı ile, tek altyapı ile daha çok kullanıcıya hizmet verme ve aynı alt yapı üzerine modüler genişleme ile bağımsız bir sanal şebeke oluşturulması yoluyla ticari organizasyonlara daha farklı hizmetler verilebilmektedir. OKTS, kullanım yeri ve amacına göre kişisel veya ticari, çalışma mantığına göre geleneksel telsiz iletişim sistemleri ve trunk telsiz iletişim

1 Telekomünikasyon Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği’nin eki Ek-A8 Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmetleri İşletmeciliği

sistemler ve teknolojisine göre analog ve sayısal telsiz iletişim sistemleri olarak sınıflandırılabilmektedirler.

1.1. GELENEKSEL TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Geleneksel telsiz iletişim sistemleri, belli bir kullanıcı grubunun belirli bir kanala sınırlanması, bu sistemden hizmet alabilecek kullanıcı sayısının da sınırlanması anlamına gelmektedir. Ayrıca, geleneksel sistemler üzerindeki telsizler tek bir kanal üzerinden alma/gönderme yaptıklarından (iletişim sağladıklarından), kanal diğer bir görüşme ile meşgul olursa kullanıcı beklemek durumundadır. Geleneksel telsiz iletişim sistemleri, trunk sistemlerine oranla frekans kullanımı açısından verimsiz bir yapıya sahip olup, kullanıcı gruplarına VHF/UHF frekans bandlarında özel bir frekans kanalının tahsis edilmekte ve söz konusu sistemler bu kullanıcı grubu tarafından işletilmektedir. Geleneksel telsiz iletişim sistemlerinde kullanılan cihazlar ve çalışma sistemi Şekil 1.1’de gösterilmektedir.

Şekil 1.1. Geleneksel Telsiz İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi

Genellikle grup görüşme yapan kullanıcılar için uygun olan bu sistemlerde, kullanıcılar grup içerisindeki iletişimi sağlamak için kendilerine ayrılan kanaldan alma-gönderme yaparlar ve bir telsizin gönderdiği ses, gruptaki tüm telsizler tarafından dinlenebilir. Geleneksel telsiz sistemleri, gizlilik gerektiren iletişimler için çok güvenli olmamakla birlikte, kullanıcıya özel olarak verilen kod (ton, kimlik v.b.) uygulamasıyla bireysel görüşmelere olanak tanımaktadır. Genelde yerel alanlarda telsiz iletişimi sağlamak amaçlı kullanılan bu sistemler; kısa mesafe iletişim sistemleri olup, iletişim mesafelerinin arttırılabilmesi için ara tekrarlayıcılara (repeater) gereksinim vardır.

Telsiz iletişimde, telsizlerin alma ve gönderme sırasında aynı frekansı veya farklı frekansları kullanmalarına göre iki değişik çalışma şekli bulunmaktadır. Telsizlerin, alma ve göndermede aynı frekansı kullanarak çalışmasına “simpleks (tek yönlü) iletişim”, farklı frekanslar üzerinden çalışmasına ise “dubleks (çift yönlü) iletişim” adı verilmektedir.

1.1.1. Simpleks (Tek yönlü) İletişim

Simpleks iletişim, sistemde herhangi bir tekrarlayıcı kullanmaksızın iki nokta arasında yapılmakta olup, simpleks iletişim sisteminin şematik gösterimi Şekil 1.2’de görüldüğü üzere anten, denetim sistemi, alıcı ve verici birimlerlerden oluşmaktadır.

Şekil 1.2. Simpleks İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi

Simpleks iletişimde, telsiz cihazının hem alıcısına hem de vericisine aynı frekans tahsis edildiği için telsiz, alma ve gönderme işlemlerini bu tek frekans üzerinden yapar. Bu telsizler, aynı frekansta hem alma hem de gönderme yaptığı için, telsizin alma sırasında vericisi, verici sırasında ise alıcısı durağan konuma geçer. Burada sistem “Bas Konuş-Bırak Dinle” ilkesi ile çalışır. Bu nedenle simpleks çalışan bir telsizin aynı anda dinleme ve konuşma yapabilmesi mümkün olmamaktadır [8].

Simpleks çalışmada, telsiz sayısından bağımsız olarak bir anda sadece bir kullanıcı konuşabilir ve bir telsizin başlattığı görüşmeyi tüm telsizler dinler. Eğer kullanıcılar cihazın tuşuna karşılıklı olarak aynı anda basarlar ise sistemde ne alma nede gönderme yapılamayacağı için kullanıcılar birbirlerini anlayamazlar. Simpleks çalışma, sistemde tekrarlayıcı bulunmadığı için genelde kısa mesafeli görüşmeler için kullanılır [9]. Simpleks iletişim sisteminde kapsama alanını genişletebilmek için yüksek çıkış güçlü verici ile geliştirilmiş antenlere sahip tekrarlayıcılar kullanılmakta olup, bu tekrarlayıcılar anten kulesi veya dağ tepesi gibi yüksek yerlere yerleştirilmektedirler.

1.1.2. Dubleks (Çift yönlü) İletişim

Dubleks çalışmada telsizler alma ve gönderme işlemlerini farklı frekanslar üzerinden yaptıklarından sistemde iki taraflı iletişim gerçekleşebilmektedir.

1.1.3. Yarı Dubleks İletişim

Yarı dubleks iletişim sistemlerinde, şekil 1.3’de görüldüğü üzere telsiz cihazının alıcısına ve vericisine farklı frekanslar ayrılmakta ve telsiz cihazları, alıcı ve verici işlemlerini bu farklı frekanslar üzerinden yapabilmektedir.

Şekil 1.3. Yarı Dubleks İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi

Bu tür telsiz iletişim cihazları “Bas Konuş-Bırak Dinle” ilkesi ile çalışmaktadırlar. Yarı dubleks iletişim sistemlerinde aynı anda iki yönlü bir iletişim imkanı olmayıp, sadece tek yönlü iletişim yapılabilmektedir.

1.1.4. Tam Dubleks İletişim

Tam dubleks iletişimde, telsizler alıcı ve verici işlemlerini farklı frekanslar üzerinden aynı anda karşılıklı şeklinde iletişim yapabilmektedirler. Tam dubleks sistemlerde birden fazla kanal olması nedeniyle, telsiz kullanıcıları hangi kanalda görüşmek isterlerse telsizlerini o kanala getirirler.

Şekil 1.4. Tam Dubleks İletişim Sistemi Şematik Gösterimi

Şekil 1.4’de görüldüğü gibi tam dubleks iletişim sisteminde anten bir frekans diplekser1 ile hem alıcıya hem de vericiye bağlanmaktadır. Diplekser içerisinde alıcı ve verici frekanslarında akortlu band-geçiren süzgeçler bulunmakta ve bu süzgeçlerden her biri sadece tek bir frekansın geçişine izin vermektedir.

1.1.5. Tekrarlayıcılı (Repeater) Sistemler

Tekrarlayıcılı sistemler telsiz iletişim sinyalini alan ve bu sinyalin gücünü arttırarak tekrar farklı bir frekansta güçlü bir şekilde gönderimini sağlayan cihazlardır. Bu cihazlar, genellikle daha geniş kapsama alanı oluşturabilmek için yüksek tepe, dağ ve yüksek binaların üzerlerine yerleştirilirler.

1.1.5.1. Geleneksel Tekrarlayıcılı Sistem

Geleneksel tekrarlayıcılı sistemler, her bir sinyalin bir frekansta gönderildiği ve diğeri üzerinden alındığı sistemlerin bir uzantısıdır.

Şekil 1.5. Geleneksel Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi Şematik Gösterimi

Şekil 1.5’de yer alan bu sistem, kullanıcı telsiz cihazının verici frekansı üzerinde alan ve kullanıcının alıcı frekansı üzerinden yeniden gönderen bir tekrarlayıcı telsiz

1 Diplekser: farklı frekanslara sahip kanalların (gönderici ve alıcı gibi) birbirleri ile bağlaşımlarını keserek tek bir antende çalışmalarını sağlayabilen bir cihazdır.

istasyonu aracılığıyla görüşmesini sağlar. Tekrarlayıcının yüksek bir yere yerleştirilmesiyle sistemin kapsama alanı genişletilebilir veya birden fazla tekrarlayıcı daha geniş bir bölgesel sistemi oluşturmaya yönelik olarak birbirleriyle bağlanabilir [7].

1.1.5.2. Çapraz-bantlı Tekrarlayıcılı Sistem

Çapraz-bantlı tekrarlayıcılı sistem, iki farklı grup telsiz sistemi arasında iletişim söz konusu olduğunda frekans bantlarını değiştirerek sistemlerin birbirleri ile uyumlu şekilde çalışmasını sağlar. Örneğin, VHF bandını kullanan polis birimi, UHF bandını kullanan itfaiye birimi ile haberleşmek istediğinde, çaprazband tekrarlayıcılı VHF sinyalini polis biriminden alır ve UHF üzerindeki sinyali itfaiye birimine iletir. Şekil 1.6’da şematik gösterimi yapılan bu sistem, bir yandan kendi kullanıcılarına UHF bandı üzerinde yeniden iletim yaparken, aynı anda VHF üzerinden yeniden iletim yapabilecek biçimde düzenlenebilmektedir. Bu tür çaprazband tekrarlayıcılı sistemler alt band, VHF, UHF, 800 MHz ve 900 MHz frekans bandlarında alma ve gönderme yapabilme yeteneğine sahiptirler [11].

Şekil 1.6. Çapraz-bant Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi

1.1.5.3. Çapraz-bant Bağlantılı Tekrarlayıcılı Sistem

Çapraz-bant bağlantılı tekrarlayıcılı sistemler, coğrafi şartlar açısından aralarında uzak mesafe bulunan iki tekrarlayıcılı sistem arasında, farklı bir frekansta doğrudan

bağlantı yapmak suretiyle aynı veya farklı frekanslara sahip iki kullanıcı grubu arasında iletişim yapılabilmesine imkan sağlar. Sistemler arasındaki uzaklığın veya coğrafi özelliklerin tek bir tekrarlayıcı üzerindeki kullanıcılar arasındaki yolu engellemesi durumunda, ikinci bir tekrarlayıcının kurulması gerekebilir.

Şekil 1.7’de şematik gösterimi yer alan bu sistemde, farklı frekans bantları kullanarak, bir kullanıcıdan belirli bir frekans bandında alınan sinyal, ikinci frekans bandı kullanılarak diğer tekrarlayıcıya aktarılır ve ikinci kullanıcıya üçüncü bir frekans bandında iletilir. Bu sistemde, farklı frekans bandları kullanmak zorunlu değildir, belirli bir banttaki farklı frekanslar kullanılabilmektedir [12].

Şekil 1.7. Çapraz-bant Link Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi.

1.1.5.4. Yerden Havaya Çapraz-bant Tekrarlayıcılı Sistem

Şekil 1.8’de şematik gösterimi yer alan yerden havaya çapraz-bant tekrarlayıcılı iletişim sistemi, FM yer telsizlerinin uçaktaki AM uçak telsizleri ile iletişim yapabilmesine imkan sağlar [13].

Şekil 1.8. Yerden Havaya Çapraz-bant Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi.

1.1.5.5. Çoklu Bağlantılı Tekrarlayıcılı Sistemler

Tek bir tekrarlayıcı ile görüşme yapılamayacak kadar büyük ve uzak mesafeleri çoklu link tekrarlayıcılı sistem vasıtasıyla geniş alan şebeke kurmak suretiyle uzak mesafelerde telsiz haberleşmesi sağlanabilmektedir. Yerel veya geniş alan şebeke oluşturabilmek için tekrarlayıcılar şekil 1.9’da görüldüğü gibi birbirlerine radyo link, mikrodalga1 veya kiralık hatlarla bağlanabilir [14].

Şekil 1.9. Çoklu Link Bağlantılı Tekrarlayıcılı İletişim Sistemler

1 1.000-30.000 MHz. arasında titreşimi olan elektromanyetik dalga.

1.1.6. Ortak Tekrarlayıcılı (Community Repeater) Sistemler

Ortak tekrarlayıcılı telsiz iletişim sistemi, gruplar arasında doğrudan iletişim imkanı olmaksızın bir tekrarlayıcı cihazının (bir frekans kanalının) birden fazla kullanıcı grubu tarafından ortaklaşa kullanılması şeklinde tanımlanmaktadır.

Şekil 1.10. Ortak Tekrarlayıcılı İletişim Sistemi [15]

Şekil 1.10’da yer alan bu sistemde, Devamlı Ton Kodlamalı Sinyalleşme Sistemi (Continous Tone Coded Squelch System – CTCSS) ton işlevlerini kullanarak, birden fazla kullanıcı grubunun bir frekans kanalı üzerinden birbirleri ile haberleşmelerini sağlar. CTCSS Sistemi, bir çevrim içerisindeki her bir kullanıcı grubunun telsiz cihazlarına, diğer kullanıcı gruplarının girişimlerinden korunabilmesi için farklı bir CTCSS ton frekansı tahsis edilir. Bu CTCSS ton sinyali sayesinde bir grubun haberleşmesi diğer grup tarafından dinlenememektedir.

Ortak tekrarlayıcılı iletişim sistemlerinde kullanılan ton frekansı 3 farklı gruba ayrılmış olup, bunlar kHz cinsinden; A-Grubu için (67-77-88.5-100-107.2-114.8- 123-131.8-141.3-151.4-162.2-173.8-186.2-203.5-218.1-233.6-250.3), B-Grubu için

(71.9-82.5-94.8-103.5-110.9-118.8-127.3-136.5-146.2-156.7-167.9-179.9-192.8-

210.7-225.7-241.8) ve C-Grubu için (74.4-79.7-85.4-91.5) olarak bir sınıflandırma yapılarak uygulanmaktadır[16].

1.1.7. Geleneksel Telsiz İletişim Sistemlerinde Frekans Kullanımı Geleneksel sistemler için ülkemizde 146-174 MHz ile 400-470 MHz frekans bandları arasındaki frekanslar kullanılmaktadır. Çift frekanslı yarı dubleks sistem frekanslarında VHF için tekrarlayıcı verici (Transmitter-Tx) ile tekrarlayıcı alıcı

(Receiver-Rx) frekans ayrımı (Tx:148.300 MHz/Rx: 148.800 MHz) gibi minumum

500 kHz, UHF de kullanılan bazı sistemlerde tekrarlayıcı verici ile tekrarlayıcı alıcı frekans ayrımı (Tx:441.6375MHz / Rx:446.6375MHz - Tx:438.2125MHz / Rx:448.2125 MHz) gibi olmak üzere 5/10 MHz arasında değişiklik göstermektedir. Frekans kanal bant genişliği gelişen teknolojilere bağlı olmakla birlikte iletilecek ses ve verinin çeşidine göre farklılıklar göstermektedir. Günümüzde ses iletimi için yaygın olarak 25 kHz / 12.5 kHz bant genişliği kullanılmakta olup, bu genişlik yeni nesil telsizlerde 6.25 kHz’e kadar düşmektedir.

146-174 MHz frekans bant aralığı, frekans spektrumunun (30-300 MHz) bölümünde yer almakta ve VHF(Very High Frequency- Çok Yüksek Frekans) bandı olarak adlandırılmaktadır. VHF frekans bandının temel karekteristik özelliği olarak yüksek frekanslarda, atmosferde kırınım olmadığından vericinin (antenin) yer dalgası bileşeni ile iletişim sağlanmaktadır. Bu nedenle, söz konusu frekans bandında telsiz iletişimin sağlanmasının temel prensibi olarak sistemdeki antenlerin birbirini görmesi gerekmektedir. VHF bandı genellikle arazi kesimlerinde ve simpleks 3-5 km, tekrarlayıcılı 00-000 xx’ye kadar olan telsiz iletişimlerde tercih edilir.

400-470 MHz frekans bant aralığı, frekans spektrumunun (300-3000 MHz) bölümünde yer alamakta ve UHF bandı olarak adlandırılmaktadır. UHF bandında da VHF bandında olduğu gibi yer dalgaları ile iletişim sağlanmakta, UHF’nin daha yüksek frekans bandına sahip olması nedeniyle dalgaların çevredeki yapılardan kırınımı kolay olmakta bundan dolayı uzak mesafeli iletişimler için dalga zayıf kalmaktadır. Bu nedenle, UHF bandı haberleşmesi şehir içlerinde ve kapalı alanlarda kullanımı çok uygun olup, iletişim mesafesi VHF bandına göre daha kısa kalmaktadır [16].

1.1.8. Geleneksel Telsiz İletişim Sistemlerinde Kapsama Alanı

Geleneksel telsiz iletişim sistemlerinde kapsama alanı, sistemde kullanılan cihazların çıkış güç değerlerine ve sistemde kullanılacak antenin yüksekliğine bağlı olup, genellikle bu sistemlerde kullanılan telsiz iletişim cihazlarının güç değerleri, tekrarlayıcı cihazlar için 2-5-10-15-20 ve 25 Watt, sabit/araç telsiz cihazları için 2-5- 10-15-20 ve 25 Watt ve el telsizi cihazları için 2-4 ve 5 Watt güç değerlerinde kullanılmaktadırlar[16].

Tek bir ortak tekrarlayıcılı telsiz iletişim sistemi ile açık ve düz arazi şartlarında yaklaşık 20-30 km yarıçaplık bir alan kapsanabilmekte ve bu sistem ile 35-50 arasında abone/kullanıcıya hizmet verilebilmektedir. Ayrıca bu tür sistemler, kullanıcı sayısının arrtığı durumlarda kapsama alanını genişletebilmek ve sistemin üretimine bağlı olarak maksimum 20 kanala kadar genişleyebilme özelliğine sahip olması ile 700-1000 adet arasında kullanıcıya iletişim hizmeti verilebilmektedir [2].

1.1.9. Geleneksel Telsiz İletişim Sistemlerinin Kullanım Alanları Geleneksel telsiz iletişim sistemleri çok farklı iş ve uğraş alanlarındaki ilteşim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bunlar; inşaat şantiyeleri, çeşitli fuar, konferans, müsabaka organizasyonları, okullar, kreşler, oteller, tatil köyleri, süpermarket, ambarlar ve lokantalar, çeşitli fabrika sahası içi

kullanımlar, çeşitli bina içi kullanımlar, siteler, spor salonları, sahalar, oyun salonları,

otopark işletmeleri, arama-kurtarma grupları, asansör firmaları, harita/kadastro hizmetleri ile açık alan spor aktiviteleri (Avcılık, Balıkçılık, Kayak, Dağcılık, Bisiklet, Mağaracılık, Motorsiklet, Kamp, İzcilik, Yamaç Paraşütü) gibi aktivitelerde kullanım alanı bulmaktadırlar.

1.2. ANALOG TRUNK TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Analog trunk telsiz iletişim sistemleri, geleneksel telsiz iletişim sistemlerinden farklı olarak, birden fazla frekans kanalının kontrol merkezi birimi tarafından sistemdeki telsiz kullanıcıları arasında paylaştırılmasının yapıldığı sistemlerdir. Bu sistemlerle az sayıda kanalın etkin ve verimli bir şekilde çok sayıda kullanıcı tarafından kullanılması sağlanmaktadır. Trunk telsiz sisteminde, telsiz kullanıcısı görüşmek

istediği kullanıcıyı ya da grubu sisteme bildirir. Kontrol kanalından gelen istekleri değerlendiren kontrol merkezi; ses veya veri iletişim isteğini boş olan trafik kanallarından birisine yönlendirir. Görüşme bitimine kadar kanal, görüşme isteğinde bulunan telsiz ve aranan telsiz veya grup tarafından kullanılır.

Kullanılan trafik kanalı görüşme bitimi sonunda boş trafik kanalı listesine dahil edilir ve yeni bir görüşme talebi için hazırda bekler. Trunk telsiz sistemi içindeki trafik kanallarının tümü kullanımda iken gelen ses veya veri görüşmesi istekleri kontrol birimi tarafından sıraya konur. Trafik kanallarından biri boşaldığında, sıranın en önünde bekleyen isteklilerden birisine boş kanal tahsis edilir. Trunk telsiz sisteminde kanal sırasında bekleyen görüşme istekleri "ilk giren ilk çıkar" mantığıyla çalıştığı için, geleneksel sistemlerde olduğu gibi kanalı boş bulan ilk telsiz kullanıcısı için değil, ilk istekte bulunan telsiz kullanıcısının isteği için kanal tahsis edilir. Sistemin kanal kullandırmadaki bu mantığı aynı anda birçok iletişimin yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Şekil 1.11. Analog Trunk Telsiz İletişim Sisteminin Şematik Gösterimi [17].

Şekil 1.11’de görüleceği üzere bir trunk telsiz iletişim sistemi, bir sistem kontrol ünitesi, tekrarlayıcı, konsol (dispatch) siteleri ile araç ve el telsiz cihazlarından oluşmaktadır. Her bir tekrarlayıcı sitesinde bir kontrol kanalı ve trafik (iletişim)

kanalları bulunur. Trunk sisteminde kullanılan tekrarlayıcı sitelerinin kanal kapasiteleri üretime bağlı olarak 20 veya 30 adete kadar çıkmaktadır. Bir sisteme gerekli olan kanal sayısının tespiti, sistemdeki trafiğin yüküne ve istenen hizmetin kalitesine bağlıdır. Her bir tekrarlayıcı sitesinin kapsama alanı, arazi ve yayılım şartlarının yanısıra, trafik yoğunluğuna da bağlı olarak, 1 km’den 25 km’nin üzerine kadar bir yarıçapta bir alanı kapsamaktadır. Kapsama alanı genişletilmek istendiğinde ilave tekrarlayıcı siteler kullanılabilir.

Geniş ölçekli trunk telsiz iletişim sistemleri, bazı kapsama alt sistemlerine bölünmüştür. Tüm alt sistemler tüm sisteme ait olmasına ve sistem kontrol ünitesi tarafından yönetilmesine rağmen, her bir alt sistem trafik amaçlı olarak kanal kaynaklarının ayrı bir havuzunu oluşturmaktadır. Aynı görüşme grubundaki diğer kullanıcılar ile konuşmak isteyen kullanıcılar, telsizlerini uygun görüşme grubuna ayarlamak durumundadır. Kullanıcı telsizindeki bas-konuş düğmesine bastığında, kontrol kanalı üzerinden sistem kontrol ünitesine bir sinyal gönderilir. Sistem kontrol ünitesi, bu sinyali kullanıcının görüşmek istediği gruba veya sistemdeki diğer gruplardan herhangi bir kullanıcıya yönlendirir ve alıcının cihazı görüşmeye müsait ise uygun trafik kanalları üzerinden görüşme yapılmasını sağlar.

1.2.1. Analog Trunk Telsiz İletişim Sistemleri Üzerinden Sağlanan Hizmetler

Analog trunk telsiz iletişim sistemleri vasıtasıyla birden fazla kapalı kullanıcı gruplarına aşağıda başlıklar halinde yer alan telsiz iletişim hizmetleri sunulmaktadır.

1.2.1.1. Çift Yönlü Ses İletişimi

Şekil 1.12’de şematik gösterimi yer alan bu sistemde haberleşme yapılabilmesi için en az 2 çift farklı [Tx1(f1)-Rx1(f2)], [Tx2(f3)-Rx2(f4)] frekansa ihtiyaç duyulmaktadır. Bu frekanslar telsiz cihazlarının alıcı ve vericilerine kayıt yapılır. A telsiz cihazının vericisinden f1 frekansı ile gönderilen ses sinyali, B telsiz cihazının alıcısındaki f3 frekansı ile alınır. B kullanıcısı cevap vermek istediğinde B cihazındaki vericiden f4 frekansı ile ses sinyalini gönderir ve A cihazı f1 frekansı ile

bu sinyali alır. Bu konuşma işlemi aynı anda gerçekleştiği için buna tam dubleks haberleşme denir [9].

Şekil 1.12. Çift Yönlü Dubleks Konuşma [18].

1.2.1.2. Bireysel Çağrı

Şekil 1.13’de şematik gösterimi yer alan sistemde yalnızca bir telsize yöneltilmiş görüşme çağrısı olup, görüşme yalnızca arayan ve aranan telsiz kullanıcıları arasında geçmektedir.

Şekil 1.13. Bireysel Çağrı [18].

1.2.1.3. Grup Çağrı

Grup xxxxx xxxxxx fazla telsizin birbirleri ile görüşme çağrısıdır. Bir telsiz birden fazla (en fazla 10) gruba dahil olabilir. Her grup tek bir çağrı numarasına sahip olup, Şekil 1.14’de gösterildiği gibi tek bir çağrı ile gruba dahil tüm telsiz kullanıcılarıyla aynı anda görüşme sağlanabilmektedir.

Şekil 1.14. Grup Çağrı [18].

1.2.1.4. Geniş Xxxx Xxxxxma

Şekil 1.15’de şematik gösterimi yer alan trunk telsiz sistem mimarisi, esnek yapıda olup temel birimlerinde değişiklik yapmadan ilave kanal veya kapsama alanını genişletmek, ilave tekrarlayıcı sitesi eklemekle mümkün olabilmektedir.

Şekil 1.15. Geniş Xxxx Xxxxxma [18]

1.2.1.5. PABX ve PSTN Telefon Hatlarına Bağlanabilme

Gelişmiş telsiz terminalleri ile dubleks konuşma ve istenildiğinde PSTN ve PABX (Private Automated Branch Exchange) telefon hatlarına giriş imkanı sağlanabilmektedir. Şekil 1.16’da şematik gösterimi yapılan sistemde, yalnızca sistem işletmecisi tarafından yetkilendirilen telsizler herhangi bir telefon abonesine çağrı yapabilir. Herhangi bir telefon abonesi gerekli birim kanalıyla sistemdeki telsizlerden birini veya bir grubu arayabilmektedir.

Şekil 1.16. PSTN ve PABX Telefon Hatlarına Bağlanabilme [18]

1.2.1.6. Durum Bildirme Hizmeti

Şekil 1.17’de görüleceği üzere araç takibi hizmetlerinde izlenmek istenen aracın konum bilgisinin bir merkeze iletilmesi, telsize GPS (Global Positioning System) alıcısı bağlamak suretiyle, trunk telsiz sistemi üzerinden ek bir modeme gerek olmaksızın sağlanabilmektedir. Merkeze iletilen konum bilgisi merkezdeki bir harita üzerinde gösterilebilmektedir.

Şekil 1.17. Durum Bildirme Hizmeti [18]

1.2.1.7. Veri Toplama (Telemetri) ve Uzaktan Kontrol (SCADA) Hizmetleri

Uzaktan algılama ve telemetri hizmetlerinde, abone bilgilerinin (sipariş ve fatura gibi) toplanması ve telsiz sistemleri vasıtası ile bir merkeze anında ulaştırılması sağlanmaktadır. SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) uygulamaları, merkezi kontrol biriminden telsiz sistemleri vasıtasıyla uzaktan kumanda etmek suretiyle (Motor kontrolü, vanaların açılıp, kapatılması vb.) gibi derlenen verilerin Şekil 1.18’de şematik gösterimi yer alan bir telsiz sistemi ile anında iletilmesini sağlamaktadır.

Şekil 1.18. Veri Toplama ve Uzaktan Kontrol Hizmetleri [18]

1.2.1.8. Diğer Hizmetler

Öncelikli ve Acil Çağrı: Trunk sistemi üzerinden öncelikli çağrı, sistemde boş kanal olmadığı zamanlarda normal çağrılardan daha önce değerlendirilir. Acil çağrı için telsiz üzerinde acil çağrı tuşuna basarak önceden belirlenen adrese sistem tarafından anında kanal tahsis edilerek çağrı yapılmaktadır.

Durum Mesajı Bildirme: Kullanıcılar, trunk sistemi üzerinden önceden belirlenen 32 farklı durum mesajını iletebilimektedirler.

Yeniden Gruplandırma: Gerektiğinde acil durumlarda, bir mesaj gönderilerek sistemde önceden belirlenen acil durum kullanıcı grupları aktive edilebilmektedirler.

Kısa Mesaj Gönderme: Kullanıcılar kontrol kanalı üzerinden kısa mesaj gönderebilmektedirler.

Sistem Güvenilirliği: Herhangi bir trafik kanalının arızalanması durumunda, sistem, yapısal olarak, diğer kanalları kullandırmaya devam etmekte ve bu şekilde otomatik yedekleme sağlanmaktadır. Kontrol kanalının arızalanması halinde ise otomatik olarak trafik kanallarından birini kontrol kanalı atayarak normal çalışmasına devam etmektedir.

Kolay Kullanım: Trunk sistemi içinde kanal tahsisi, adresleme ve yeniden arama otomatik olarak sistem tarafından yerine getirildiğinden kullanıcının konuşma için yalnız numarayı çevirmesi ve mandala basması yeterli olmaktadır.

Gizlilik: Trunk şebekesinde bireysel veya grup çağrılarında çağrılan kişi veya grup dışında üçüncü şahısların görüşmeleri dinlemesi mümkün değildir.

Trunk sistemleri, az sayıda kanalın çok kullanıcı tarafından paylaşılması, kanal tahsis süresinde önemli ölçüde azalma, çağrı yineleme zorunluluğunun ortadan kalkması, konuşmaların üçüncü şahıslarca dinlenememesi ve herhangi bir telsizi sistem dışı bırakma ve dahil etme, çağrı tekrarlama, konferans kurma ve çağrı aktarma yeteneği gibi ilave avantajlara da sahip bulunmaktadır [19].

1.2.2. Analog Trunk Telsiz İletişim Sistemlerinin Özellikleri

• Analog Trunk Telsiz Sistemleri İngiltere’deki DTI (Department of Trade and Industry)’nin MPT 1327 Trunk Telsiz Sistemi İşaretleşme standardına, MPT 1343 Sistem Arayüzü protokolüne ve ETSI 300 086 nolu üretim standartlarına uygun olarak üretilmektedirler.

• Frekans Bandları: 136-174 MHz, 220-230 MHz, 400-512 MHz, 800 MHz ve 900 MHz olabilmektedir.

• Çağrı kurulma süresi: Bireysel çağrılar için 400 – 600 ms, grup çağrılar için 200 – 300 ms’dir.

• Tipik bir trunk sisteminde;

o 16 adet frekans kanalı,

o 28 adete tekrarlayıcı site

o 16 adet PABX / PSTN hattı tanımlanabilmektedir.

• Kontrol kanalından 1200 baud hızında durum bildirme ve kısa mesaj, trafik kanalından ise 1200/2400 baud hızında uzun mesafe mesaj gönderilebilmektedir.

• Paylaşımlı kontrol kanal kullanımı seçeneği bulunmaktadır.

• Diğer telsiz cihazlarına yönlendirme yapılabilmektedir.

• Yeniden gruplandırma yapılabilmektedir.

• Görüşme istekleri otomatik olarak sıraya alınabilmektedir.

• Şebeke yönetimine yönelik istatistiki bilgi tutulabilmektedir.

• Bütün şebeke elemanlarının arıza ve değişiklik durumları izlenebilmektedir.

• Sistemde şebeke yönetimi ve bakım onarıma yönelik bilgiler elde edilebilmektedir [20].

1.2.3. Analog Trunk Telsiz İletişim Sistemlerinin Frekans Kullanımı

Avrupa’da analog trunk telsiz iletişim sistemleri 136-174 MHz, 220-230 MHz, 400- 512 MHz, 800-900 MHz frekans bant aralıklarında kullanılmakta olup, ülkemizde 400-470 MHz frekans bant aralığındaki frekanslar kullanılmaktadır. Frekans kanal bant genişliği gelişen teknolojilere bağlı olmakla birlikte söz konusu sistemler üzerinden sunulan hizmete (ses ve veri) göre farklılıklar göstermektedir. Günümüzde ses ve veri iletimi için trunk telsiz iletişim sistemlerinde yaygın olarak 12.5 kHz bant genişliği kullanılmakta olup, bu genişlik yeni nesil sayısal telsiz iletişim sistemlerinde 6.25 kHz’e kadar düşmektedir [16].

1.2.4. Analog Trunk Telsiz İletişim Sistemlerinin Kapsama Alanı

Trunk telsiz sistemlerinde kapsama alanı, sistemde kullanılan cihazların çıkış güç değerlerine ve sistemde kullanılacak antenlerin yüksekliklerine bağlı olup, genellikle

bu sistemlerde tekrarlayıcı cihazlar için 2-5-10-15-20 ve 25 Watt, sabit/araç telsizler için 2-5-10-15-20 ve 25 Watt ve el telsizler için 2-4 ve 5 Watt güç değerleri kullanılmaktadır[16].

Tek bir analog trunk telsiz iletişim sistemi ile açık ve düz arazi şartlarında yaklaşık 20-30 km yarıçaplık bir alan kapsanabilmekte ve 100-125 arasında abone/kullanıcıya hizmet verilebilmektedir. 20 kanallı bir trunk telsiz iletişim sistemi ile de 2.000 ile

2.500 arasında kullanıcıya hizmet verilebilmektedir [2].

1.2.5. Analog Trunk Telsiz İletişim Sistemlerinin Kullanım Alanları Türkiye’de trunk telsiz iletişim sistemleri, münhasıran kendi iletişim ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik genellikle abone/kullanıcı sayısı fazla kamu kurum ve kuruluşları olan Emniyet Genel Müdürlüğü, Büyükşehir ve diğer belediyeler ile

çeşitli endüstriyel fabrikalar ve ticari alanda OKTH İşletmecileri tarafından

kullanılmaktadırlar.

1.3. SAYISAL TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMLERİNE GEÇİŞ SÜRECİ

Bazı PMR kullanıcıları mevcut analog sistemlerini işletmeye devam ederken, bazıları pazar talebi bulunan sayısal teknolojilerin kullanıldığı daha gelişmiş PMR hizmetlerine doğru geçiş yapmaya başlamış bulunmaktadırlar. Pazar içindeki arz- talep dengesine göre daha büyük sayısal PMR ve PAMR sistemlerine doğru yaşanan geçişlerde, öncelikle analogtan sayısal dar band sistemlere, daha sonra da ilave yüksek hızlı veri hizmetleri sağlayan sayısal geniş band sistemlere doğru olmak üzere bir süreç izlenmektedir.

Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte, son zamanlarda PMR/PAMR teknolojileri sayısal telsiz haberleşmesi sektöründe gözle görülür bir gelişme göstermektedir. Bu gelişme daha çok Kamu Güvenliği ve Acil Yardım -PP&DR ile ilgili iletişim hizmetlerinde gözlenmektedir. Bu gelişmeler, ITU-R ve CEPT’te kullanılan teknik ve işletimsel tanımlara uyumlu olarak, darbant (narrowband), genişbant (wideband) ve çok genişbant (broadband) sistemler şeklinde açıklanmaktadır.

1.3.1. Darbant (Narrowband) Sayısal İletişim Sistemler

Darbant sayısal iletişim sistemleri, sayısal ses ve düşük hızlı (örneğin, önceden tanımlı durum mesajları, form ve mesajın veri iletimi, veri tabanlarına erişim gibi) veri uygulamaları sağlayan sistemler olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu bu sistemler ile;

• Temel olarak analogtan sayısal sistemlere geçiş dolayısıyla olası yeni hizmet ve yeni uygulamaları beraberinde getirmekte,

• Sistemin daha etkin bir şekilde kullanılabilirliği sağlanmakta (veri sorgusu, veri transferi, filo yönetimi vb.),

• Cihaz ve hizmet standartlaşması yoluyla PMR/PAMR terminallerinin daha kolay satın alınabilmesi sonucu cihaz kullanımında artış sağlamakta,

• İşletimsel ve finansal kısıtlamalar nedeniyle, kullanıcıların çoğu bağımsız şebekeler yerine büyük ortak kullanımlı şebekeleri paylaşmaları maliyet etkin çözümler sunmaktadır.

Yukarıdaki gelişmeler sonucunda geleneksel telsiz iletişim sağlayan yerel şebekelerden sayısal iletişim şebekelerin kullanımına yönelik olarak 2003’ten itibaren hızlı bir şekilde geçiş yaşanmaya başlamış bulunmaktadır.

1.3.2. Genişbant (Wideband) Sayısal İletişim Sistemler

Genişbant teknolojilerin bir kaç yüz kbit/s’lik (örneğin 384-500 kbit/s) hızlarda veri taşımaları beklenen sistemler olacağı, şebekelerin ve gelecekteki teknolojilerin bu yüksek veri hızlarda iletişim hizmeti sunabilmeleri beklendiğinden, PMR/PAMR gibi iletişim sistemlerinde de büyük veri bloklarının kablosuz iletimi, görüntü ve internet protokolü bazlı bağlantılar gibi uygulamaları içeren tamamen yeni sınıf bir uygulamanın geliştirileceği düşünülmektedir.

Sayısal telsiz iletişim sunan PMR/PAMR’lardaki gelişmelere paralel olarak, bu sistemlerle yüksek hızlı veri ve diğer ilave hizmetlerin sunumuna yönelik ihtiyaç artmakta özellikle PAMR sektöründe, geleneksel dar band teknolojiler üzerinden

sunulamayan hizmetlere gereksinim olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca PAMR kullanıcıları mevcut PSTN işletmecilerinin sunmuş oldukları hizmetlere denk gelebilecek hizmetlerin sunulmaya başlanmasını beklemektedirler.

Genişbant PMR/PAMR uygulamalarına yönelik sistemler, spektrum açısından etkin teknolojilere bağlı kanal bant genişliği ile birlikte, çeşitli standart kuruluşları tarafından geliştirilme aşamasındadır. Örnek olarak ETSI, TETRA sürüm 2 projesi çalışmaları ile GSM/GPRS/EDGE bazlı bir teknoloji içeren 200 kHz kanal aralığına sahip frekans kullanan ve GSM türevi olan TETRA-TAPS ve EDGE türevi olan TETRA-TEDS projeleri, CDMA platformu da CDMA2000’nin türevi olan CDMA- PAMR projesinin yanısıra TEDS projesi üzerinde çalışmalar yapmaktadırlar. PMR/PAMR ile ilgili geniş band sayısal sistemlerde 410-430 MHz, 450-470 MHz ve 870-876/915-921 MHz frekans bandlarının kullanılması beklenmektedir.

1.3.3. Çok Genişbant (Broadband) Sayısal İletişim Sistemler

Çok genişbant sayısal telsiz iletişim hizmeti uygulamaları, daha yüksek hızda veriyi ve daha yüksek çözünürlüklü görüntüyü destekleyen ilave kapasite ile tamamen yeni bir işlevselliğe imkân vermektedir. Bu konuyla ilgili çeşitli standart kuruluşları çok genişbant uygulamalarına yönelik sistemlerin geliştirilmesi üzerinde çalışmaya başlamış olup, gelecekte çok geniş band sistemlerin, 2 GHz’den daha yüksek frekanslarda çalışan yüksek hızda yerel erişim şebekeleri olması beklenmektedir [7].

1.4. SAYISAL TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Sayısal telsiz iletişim sistemleri, sayısal teknolojiler içeren FDMA1, TDMA2 ve CDMA3 gibi çoklu erişim ve sayısal modülasyon teknikleri kullanılarak, abonelere yüksek güvenirlikte ses, veri veya optimize paket veri, mesaj, görüntü v.b.

1 FDMA: Kullanıcılar arasında gerçekleşen iletişimin toplam süresi boyunca her bir kullanıcı çiftine frekans spektrumunun bölmesi yapılarak belirli bir frekans tahsis edilmesi.

2 TDMA: Her bir kullanıcı çiftine toplam iletişim süresi boyunca frekans spektrumunun tümü veya büyük bir bölümünün belirli zaman aralıklarında tahsis edilmesi.

3 CDMA: Sistemde her bir kullanıcı çiftine toplam iletişim süresi boyunca frekans spektrumunun tümünün çeşitli kodlara bölünerek tahsis edilmesi.

hizmetlerin verilmesine imkan sağlayan, hücresel ve/veya hücresel olmayan sistemlerdir. Bu bölümde, kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyacı için kurulması düşünülen “Kamu Güvenliği ve Acil Yardım Haberleşme Sistemi” ile gerçek ve tüzel kişiliklerin mobil haberleşme ihtiyaçlarına yönelik olarak kullanılması düşünülen sayısal telsiz sistemleri konusunda dünyada kullanılmakta olan ve Türkiye’de de kullanılabileceği düşünülen APCO-25, TETRA ve CDMA-PAMR standartlarındaki sayısal telsiz iletişim sistemleri özet olarak incelenmiştir.

1.4.1. APCO25 Sayısal Telsiz İletişim Sistemi

APCO ağırlıklı olarak kamu güvenliği gruplarının ortak istek ve ihtiyaçlarını belirlemek için oluşturulan bir kuruluştur. Bu organizasyon içerisinde farklı kuruluş ve ülkelerden yaklaşık olarak 15.000 üye yer almaktadır. Bu organizasyon tarafından yapılan çalışmaların temelinde üye olan kullanıcı gruplarının ihtiyaç ve istekleri yer almaktadır. APCO organizasyonu tarafından yapılan çalışmalar sonucunda oluşturulan standartlar “Açık Standart” özelliğine sahip olup, bu husus ETSI tarafından da kabul edilmektedir.

Güvenlik grupları tarafından kullanılan trunk telsiz iletişim sistemi ile ilgili fonksiyonel sistem gereksinimleri ilk olarak 1976-1979 yılları arasında APCO-16 projesi ile yayınlanmıştır. Ancak APCO Proje-16’da belirtilen gereksinimleri karşılamak üzere farklı firmalar tarafından ortaya atılan ürünlerde birlikte çalışma problemleri ortaya çıkması nedeniyle bu problemleri giderebilmek üzere APCO Proje-25 projesi çalışmaları başlatılmıştır. APCO Proje-25 sistemi, ses ve veri entegrasyonunu birlikte sağlayarak, kamu güvenliği ve acil durum haberleşmesi ile ilgili bütün gereksinimleri yerine getirmektedir.

1.4.1.1. APCO Xxxxx-00 Xxx-0

APCO Proje-25 telsiz iletişim sisteminin geliştirilmesine 1989 yılında başlanmış ve APCO standardı denetiminde ve yönetiminde geliştirilmiştir. Bu standardın

geliştirilmesinde kullanıcı ihtiyaçları birincil olarak göz önünde bulundurulmuştur. Xxxxx-00 Xxx-0 standartlarının belirlenmesi sırasında şunlar hedeflenmiştir:

• Var olan frekans kaynaklarını en verimli şekilde kullanmak,

• Sistemin kullanıldığı süre boyunca birçok üreticiden destek alabilmek,

• Kullanıcı grupları içinde ve kullanıcı grupları arasında güvenilir haberleşme sağlamak,

• Kullanımı kolay cihazlar tasarlamak,

• Geçmişe yönelik uyumluluğu sağlayarak (Analog görüşme de yapabilme) yumuşak geçiş sağlamak.

Standartların ilk bölümünün oluşturulması 1993 yılında tamamlanmıştır. Standartların oluşturulmasında şekil 1.19’da görüleceği üzere ilk önce hava arayüzü (Common Air Interface), terminal veri bağlantı arayüzü (Data Port Interface) ve bilgisayar sistemi bağlantı arayüzü (Host Data Interface) belirlenmiştir. Bu standartların oluşturulması ile beraber ilk ürünler üreticiler tarafından 1994 yılında üretilmiştir. Standartların geriye kalan bölümleri 1995 yılında tamamlanmıştır. Proje- 25 konvansiyonel ve trunk olmak üzere iki çalışma sistemine de destek vermektedir. Standarda uygun sistemler FDMA erişim tekniğine sahip olduğu için TDMA erişim tekniğine sahip sistemlere göre daha fazla kapsama alanı sağlamaktadır. Proje 25 resmi standart geliştirme süreci, çeşitli telekomünikasyon ürünlerinin geliştirilmesini sağlayan gönüllü endüstri standardı geliştirme (American National Standards Institute -ANSI) tarafından akredite edilenTIA’nın satandart ve teknoloji bölümünün kişisel mobil ve personel telsiz standart komitesi tarafından yapılmaktadır.

Şekil 1.19. APCO25 Telsiz İletişim Sisteminin Arayüzleri [21].

1.4.1.2. APCO Proje-25 Telsiz İletişim Sistemi Üzerinden Sunulan Hizmetler Sistemin geleneksel ve trunk çalışma modları mevcut olup, geleneksel sistemin tek site veya çoklu site çalışabilme özellikleri vardır. Ayrıca sistem, simulcast (tüm sitelerde aynı frekansların kullanılabilmesi) özelliğine de sahip bulunmaktadır. Trunk sisteminde ise tek site, çoklu site, bölgesel veya ülkesel geniş alan kapsama yapmak

mümkündür. Söz konusu sistem üzerinden sunulan telsiz iletişim hizmetleri şu

şekilde sıralanabilir:

İletişim Hizmetleri

Ses Hizmetleri: Bireysel çağrı, grup çağrı, sistem içi yayın, çevrim içi yayın, acil çağrı servisleri sağlanmaktadır.

Veri Hizmetleri: Devre anahtarlamalı korunmamış ses+veri, devre anahtarlamalı korunmuş veri, bağlantılı paket veri, bağlantısız paket veri ve kısa mesaj hizmetleri sağlanmaktadır.

Tamamlayıcı Hizmetler: Acil çağrı gruplaması, çağrıların sınırlandırılması, dinamik grup numarası atama, durum mesajı gönderme, erişim önceliği, öncelikli çağrı, kesme öncelikli çağrı, öncelik tarama, geç katılma, gelen çağrıların sınırlanması, kısa numaralı adresleme, konuşan tarafın kimliği, konuşmaları dinleme,

trunk çalışma modundayken geleneksel moda geçme ve analog moda geçme ve ortam dinletme hizmetleri sağlanmaktadır.

Geriye Yönelik Uyumluluk: Sistemin çalışma frekansı ve kanal aralıkları geleneksel analog sistemlerin frekanslarını kapsadığı için herhangi bir yeni düzenlemeye gerek kalmaksızın aynı frekans spektrumunu kullanarak, terminal bazında (el, araç, sabit, tekrarlayıcı) analog sistemlerle uyumlu çalışabilmektedir.

Doğrudan Mod Çalışması: Şebeke kapsama alanı dışında veya istenildiğinde direkt moda geçilerek sistem telsizleri arasında ses veya veri haberleşmesi yapmak mümkündür. Ayrıca sistem üyesi olmayan analog telsizlerle simpleks veya röle üzerinden görüşmek mümkündür.

Simulcast: İletilecek mesajın, aynı anda, bütün baz istasyonlarından aynı frekansta iletimine dayanan iletişim şeklidir. APCO25’in simulcast özelliği de kullanılarak, sadece 12,5 kHz band genişliği ile birden çok baz istasyonu olan bir sistem kurmak mümkün olabilmektedir.

Kesintisiz Geçiş (Smooth Migration): APCO 25 telsiz iletişim sistemi, hem UHF hem de VHF frekans bantlarında çalışabilmesinin yanısıra, mevcut analog sistemlerle aynı ve/veya komşu frekanslarda beraber çalışabilmekte, mevcut analog telsizlerle doğrudan görüşme yapabilmekte, simulcast özelliği ve geleneksel olabilmesi sayesinde sadece 12,5 kHz bant genişliği ile sistemi kurabilmekte ve farklı frekans bantlarından değişik frekansların tahsis edilebilmesine olanak tanıyan özellikleri ile analog sistemlerden sayısal sistemlere geçişlerde hiçbir kesintiye uğramadan ve mevcut sistemlerinde ekonomik ömrünü tamamlayana kadar kullanabilmesine imkan sağlamaktadır.

Sistem Uygulamaları:

Ses Uygulamaları: Bu sistemde, telefon sistemlerine bağlanabilme ve dispatcher (konsol) ile de haberleşme trafiğinin takibi ve tüm konuşmaların kayıtlarının tutulması sağlanabilmektedir.

Veri Uygulamaları: Araç takip uygulaması, veri tabanı erişimi (kimlik, plaka, stok vb. sorgulama) uygulamaları, mesajlaşma ve dosya transferi (doküman, durağan görüntü vb. dosyalar) yapılabilmektedir.

1.4.1.3. APCO Proje-25 Telsiz İletişim Sisteminin Teknik Özellikleri APCO25 Sayısal telsiz iletişim sisteminin teknik özellikleri detaylı bir şekilde çizelge 1.1’de yer almaktadır.

Çizelge 1.1. APCO25 telsiz iletişim sisteminin teknik özellikleri

Parametreler	Değerler
Frekans Bandı Standartlarda tanımlı olan frekans bandları,	146-174 MHz, 406-512 MHz, 764-869 MHz
Erişim Tekniği	FDMA (Frekans Paylaşımlı)
Cihaz Çıkış Güçleri	El Telsizi : 5W Araç Telsizi :40W Baz İstasyonu:90W
Düşük Duyarlılık	-116 dBm
Kanal aralığı	12,5 kHz ve 25 kHz
İletişim Modu	Yarı dubleks
Modülasyon Tekniği	C4FM
RF Bit Hızı (veri aktarma hızı)	9,6 kbit/s
Korumasız net veri hızı	7.2 kbit/s
Korumalı net veri hızı	4.8 kbit/s’dir [22].

APCO25 Sayısal telsiz iletişim sistemi dünyada yaklaşık 52 ülkede kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları: Arjantin Avusturalya, Avusturya, Azarbeycan, Bahreyn, Bermuda, Brezilya, Brunei, Kanada, Şili, Çin, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Mısır, Finlandiya, Hindistan, Endonezya, Kazakistan, Kore, Malezya, Meksika, Peru, Rusya, Singapur, İsviçre, Tayland, Tunus, Türkiye, İngiltere, Amerika ve Venezuella gibi ülkeler yer almaktadır [23].

1.4.1.4. APCO Proje-25 Faz II

Faz-II çalışmaları ile frekans spektrumunun etkin kullanımı (25 kHz kanal aralığında 2 veya 4 trafik kanalı), faz-I ile uyumlu çalışabilme (hava arayüzü, ses kodlayıcısı, DES kripto), yüksek hızlı veri haberleşmesi ve daha fazla arayüz standardı tanımlayarak üretici miktarı ve rekabeti artırmak hedeflenmektedir. Bu çalışmalarda FDMA ve TDMA erişim tekniklerine göre iki tercih üzerinde durulmaktadır.

FDMA Çalışması: Söz konusu çalışma kapsamında Şekil 1.20’de şematik gösterimi yer alan FDMA tekniği üzerinde incelemeler yapılmıştır. Teknik çalışmalar tamamlanmış ve sonuçta; Faz-I uyumlu, QPSK-C modülasyonlu, kanal aralığı 6.25 kHz, kanal bit hızı 9.6 kbit/s, IMBE vocoder (ses kodlayıcı) ve Proje-25 sinyalleşme formatına karar verilmiştir. FDMA 6.25 kHz’in üretilebilmesi için; küçük lineer yükselteçlere, gerekli frekans kararlılığının sağlanabilmesine, yeni teknoloji bataryalara ihtiyaç duyulmaktadır. Üreticiler bunların yapılabilmesini teminen gerekli ekonomik teknolojinin oluşabilmesi için belli bir süre geçmesi gerektiğini belirtmektedirler.

Şekil 1.20. APCO FDMA Teknolojisi

TDMA Çalışması: Söz konusu çalışma kapsamında, yüksek yoğunluklu kullanıcıların olduğu şehir içi kaplama sistemleri, frekans spektrumunun verimli kullanılması, daha az sayıda ekipman kullanmak amacıyla teklif edilen ve Şekil 1.21’de şematik gösterimi yer alan TDMA teknolojileri incelenmektedir. Ericsson tarafından teklif edilen 12.5 kHz kanal aralığında 2 slot ve TETRA MoU tarafından teklif edilen 25 kHz kanal aralığında 4 slot çalışmaları incelemeye değer görülmüştür. 1999 yılının sonbaharında çalışma grupları oluşturularak teknik çalışmalara başlanılmıştır. TDMA çözüm kabul edilmesi için; faz-I modunun

bulunması, Kodlayıcının IMBE olması ve DES kripto olması istenilmektedir. Teknik çalışmaların tamamlanıp standartların oluşturulması planlanmaktadır.

Şekil 1.21. APCO TDMA Teknolojisi

Yüksek Hızlı Veri Çalışması: TIA yüksek hızlı veri haberleşmesi için Proje-34 çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çalışmanın hayata geçirilmesi ile gerçek zamanlı video görüntüsü aktarabilecek, en az 1.544 Mbit/s ile 155 Mbit/s aralığında veri hızları sağlanabilecektir. ETSI’nin de bunun benzeri DAWS projesi vardır. TIA ve ETSI ortak bir standart oluşturmak için Proje-34 ve DAWS’ın Public Safety Partnership Project (PSPP) ismi altında birleştirilerek ortak çalışma yapılmasına karar vermişlerdir. PSPP projesine ait standartların oluşturulması uzun zaman alacağı için yüksek hızlı veri haberleşme ihtiyacını gidermek amacıyla SAM (Scalable Advanced Modulation) adı verilen çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmada, yüksek hızlı veri haberleşme terminal ve sistem alt yapısının ses haberleşmesinden ayrı olması planlanmaktadır [21].

1.4.2. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sistemi

TETRA1 sistemi ETSI2 tarafından yayınlanmış “açık standart” hücresel sayısal telsiz sistemlerinden biridir. Hücresel bir sistem olan ve çalışma şekli olarak trunk mantığını kullanan TETRA standardı, kamu güvenliği, ulaşım, kamu hizmetleri, askeri, ticari ve endüstriyel amaçlı PMR ve PAMR gibi profesyonel kullanıcı gruplarının ihtiyaçları dikkate alınarak tasarlanmıştır [24].

1 TETRA sistemi: ismini “Terrestrial Trunk Radio (Karasal Trunk Telsiz Sistemi)” teriminin baş harflerinden almaktadır.

2 ETSİ: Avrupa’da kullanılacak olan telekomünikasyon teknolojileri için standardizasyon çalışmalarının yürütüldüğü bir kuruluştur.

Bu kapsamda işletmecilere yönelik istenen özellikler olan veri hizmetleri, rekabet ve maliyet etkinliği ile kullanıcılara yönelik istenen özellikler olan seçme ve rekabet ve üreticilere yönelik açık pazar hacmi ve açık standartları temin edebilme, düzenleyici kuruluşlara yönelik özellikler olan harmonize olma ve spektrum etkinliği şartlarının karşılanması amaçlanmıştır [25].

Eylül 2000’de Tetra-MoU’nun1 açıklamasına göre TETRA sisteminin tıpkı GSM’de olduğu gibi evrimsel bir gelişme süreci içinde olmasına ve bu amaçla sistemin Faz-2 denilen geliştirme çalışmalarına başlanılmasına karar verilmiştir. TETRA sisteminin şu anki standartlar ile tanımlanan şekline Faz-1, belirlenen hedefler doğrultusunda yapılacak olan geliştirilme çalışmaları sonunda ulaşacağı şekline ise TETRA Faz-2 ismi verilmiştir.

1.4.2.1. TETRA Faz-1 Sayısal Telsiz İletişim Sistemi

ETSI; TETRA sistemiyle ilgili olarak terminal ile baz istasyon arasındaki “hava arayüzü (Air Interface)”, “veri terminali ile telsiz arasındaki arayüzü (Peripherial Equipment Interface)”, “sistemler arası bağlantı arayüzü” (Inter System Interface), ve PBX, PSTN, ISDN bağlantı arayüzleriyle ilgili standartları tanımlamaktadır. Ayrıca hava arayüzü ile bağlantılı olan “birlikte çalışabilirlik” (interoperability) kavramı A firmasının baz istasyonu ve alt yapısı ile B firmasının terminallerinin sorunsuz çalışabilmesini tanımlamaktadır. 4 büyük TETRA sistem üreticisi firma (Motorola, Nokia, Simoco, Marconi) Teledenmark tarafından yapılan ve ETSI standartlarında da tanımlanmış olan “birlikte çalışabilirlik” testlerini geçerek onay almışlardır [21].

1 Tetra-MoU:Merkezi İngiltere’de olan ve ETSİ projesi olan TETRA’nın gelişmesini sağlayan ve 30 ülkeden 115 üyesi bulunan bir kuruluştur.

Şekil 1.22. TETRA TDMA Teknolojisi

Trunk mantığıyla çalışan ve şekil 1.22’de şematik gösterimi yer alan TETRA TDMA erişim teknolojisini kullanan TETRA sisteminde 25 kHz’lik kanal aralığını zaman paylaşımlı kullanan 4 slot(kanal) mevcuttur.

Sistem, trunk mantığıyla çalıştığı için ses ve veri trafiğini yönetmek, xxxxx xxxxxx geldiğinde kanal tahsisi yapabilmek için her sitede en az 1 adet kontrol kanalı kullanmak gerekmektedir. Her sitede 1 adet kontrol kanalının trafik sinyalleşmesi için yeterli olmaması durumunda çoklu kontrol kanalı kullanılabilmektedir. TETRA sistemini diğer sayısal telsiz sistemlerinden ayıran özelliklerden birisi de istenirse sistemin tam dubleks (aynı anda alma ve gönderme yapabilme özelliği) kullanılabilmesidir. Tabii bu durumda alma ve gönderme için ayrı zaman slotlarının tahsisi gerekmektedir. Sistem, ister dubleks ister yarı-dubleks çalışsın alma ve gönderme frekansları arasında en az 10 MHz fark olması gerekmektedir. Zaman slotları ses veya veri aktarımı için “ayrı ayrı” veya “birleştirerek” kullanılabilmektedir. TETRA sisteminde TDMA yapısı sayesinde 25 kHz’lik bir frekans kanalında aynı anda 4 kişinin haberleşme yapmasına olanak tanınmaktadır. Bu özelliği ile frekans spektrumunu etkin kullanan bir sistemdir [21].

1.4.2.2. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sisteminin Altyapısı ve Standart Arayüz Bağlantıları

Şekil 1.23. TETRA Şebekesi Altyapısı Bileşenleri [26].

Birbirleri ile karşılıklı olarak çalışabilecek alt yapıların ve telsiz terminal ürünlerini bağımsız üreticiler tarafından geliştirilmesine imkan vermek amacıyla, şekil 1.23’de görüleceği üzere hizmet ve tesislerin yanı sıra hava arayüzü ve şebeke arayüzleri belirlenmiştir [24].

Bu sistem;

1. Trunk sistemi üzerinden haberleşme,

2. Doğrudan haberleşme,

3. Çevre birimi arayüzü: Mobil data terminali gibi ek donanımlara iletişim sağlama,

4. Hareket halindeki kişi ile iletişim sağlama,

5. Uzak bir noktadan sisteme dahil olabilme arayüzü,

6. Şebeke yönetim arayüzü bağlantısı,

7. Başka bir Tetra sisteminin bağlantı arayüzü,

8. PSTN/ISDN/PABX ve PDN sistemleri ile TETRA sistemi arasındaki bağlantıyı sağlayan geçit,

9. Uzaktan kontrol arayüzü [26].’den oluşmaktadır.

1.4.2.3. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sisteminin Çok Yönlü Çalışma Şekli

TETRA standardı üç temel çalışma şekli ile tanımlanmaktadır:

TETRA Ses+Veri: Ses ve veri taşımaya uyumlu cihazlar, ses ve veriyi bir arada içeren iletimlere yönelik olarak geniş bir alanda sunulmasını sağlarlar. Diğer bir ifade ile, bu standartlar, durum bildirme mesajı, grup mesajı ve yönlendirici hizmetler dahil ses, veri ve görüntünün eşzamanlı olarak en iyi şekilde sunulmasını sağlamaktadırlar.

TETRA Optimize Paket Veri-PDO: Bu sistemde, paket haline getirilmiş verileri taşımaya uyumlu cihazlar, sadece paketlenmiş veri hizmetlerini desteklemektedir.

TETRA Doğrudan Mod İletişimi-DMO: Bu sistem, şebeke alt yapısı kapsama alanı dışında kalan yerlerde, telsiz cihazları arasında birbirleri ile haberleşme yapılabilmesine imkan vermektedir. Bu modda kapsama alanını genişletebilmek için sistemda tekrarlayıcı ve geçiş arabirimi kullanılabilmektedir. Ancak bu modda 4 slotlu yapı bulunmamaktadır. 25 kHz’lik kanalda 2 adet simplex görüşme yapılabilmektedir [27].

1.4.2.4. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sisteminin Teknik Özellikleri

TETRA telsiz iletişim sisteminin teknik özellikleri Çizelge 1.2’de detayları ile belirtilmektedir.

Çizelge 1.2. TETRA iletişim sisteminin teknik özellikleri

Parametreler	Değerler
Frekans Kanal aralığı	25 kHz
Her bir taşıyıcı frekans için baz istasyonu çıkış gücü	25 W ERP
Cihaz çıkış gücü	1 W, 3 W, 10 W
Alıcı hassasiyeti, statik (BER = 1.2%; 4.8 kbit/s; N = 4)	MS: -113 dBm BTS: -115 dBm
Alıcı hassasiyeti, dinamik (TU50; BER = 1.2%; 4.8 kbit/s; N = 4)	MS: -104 dBm BTS: -106 dBm
Çalışma Modu	Yarı-dubleks, Tam dubleks
Kanal erişim tekniği	TDMA , 4 slot
Modülasyon	π/4-DQPSK
Kanal bit hızı	36 kbit/s
Maksimum veri hızı, korumasız	28.8 kbit/s
Net veri hızı	Korumasız: n x 7.2 kbit/s Az korumalı: n x 4.8 kbit/s Yüksek korumalı : n x 2.4 kbit/s (n = 1, 2, 3 veya 4)
Konuşma kodu	A-CELP; 4.567 kbit/s
Enterferans ortamındaki spektrumun etkinliği	50 bit/(skHzcell)
Gürültü ortamındaki spektrumun etkinliği	384 bit/(s*kHz)
Kapsama alanı*	Kırsal: 14 km Şehir : 4.5 km
*:Kapsama alanı hesaplanırken bu parametreler kullanılmaktadır. Hareketli; F (frekans) = 400 MHz; PMS cihaz çıkış gücü = 3 W, enterferans marjı = 1 dB; σS gölgeleme = 6 dB; Bir hücrenin kaplama alanı güvenilirliği = 90%; Baz istasyonu anten yüksekliği = 30 m; El telsizi anten yüksekliği = 1.5 m; Yayılma modeli SE21; Anten kazancı ve besleme kayıpları = 0 dB [28].

1.4.2.5. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sisteminin Frekans Durumu

CEPT tarafından alınan kararlar sonucunda sayısal TETRA telsiz sistemlerine ilişkin olarak, acil durum hizmetleri ve sivil kullanıcıları için çizelge 1.3’de yer alan frekans bantlarının kullanımı tavsiye edilmiştir.

Çizelge 1.3. TETRA iletişim sisteminin frekans kullanımı

CEPT Kararı

Tahsis Edilen Frekanslar

CEPT ERC (96)01 TETRA Acil Durum Hiz.

380-400 MHz

CEPT ERC (96)04 TETRA Sivil Kullanımlar için

410-430 MHz

450-470 MHZ

870-876 MHz

Ülkemizde bu frekans bandlarından ; 380-400 MHz bandı Polis, Jandarma ve Sağlık Bakanlığı gibi resmi güvenlik ve sağlık teşkilatı kullanıcılarına, 410-430 MHz bandı ise belediyeler, belediye hizmet kuruluşları, itfaiye, acil sağlık hizmetleri, taşıma dağıtım hizmetleri ve ticari telsiz kullanıcılarına hizmet edecek TETRA sistemlerinin kurulumu için planlanmıştır.

1.4.2.6. TETRA Sayısal Telsiz İletişim Sistemi Üzerinden Verilen Hizmetler

❖ Ses İletişim Hizmetleri: Kusursuz ses kalitesi, hızlı çağrı kurma (0.3 sn’den az), bireysel çağrı, hızlı arama (bas ve konuş), grup haberleşme (grup çağrı, gruplara konuşma yapma, konuşma gruplarının dinlenmesi, havadan yeniden gruplandırma, konuşan grup alan tanımlama), acil aramalar, doğrudan görüşme, çağrı engelleme, ortam dinleme, alan seçimi ve şifreli çağrı gibi hizmetler yer almaktadır.

❖ Yönlendirme Uygulamaları: TETRA sayısal telsiz iletişim sisteminde, grupları izleme ve iletişim kurma, gruplara bağlantı yapma, öncelikli konuşmaya dahil etme, grup listesi oluşturma, havadan yeniden gruplandırma ve gruba yayın yapma uygulamaları yapılmaktadır.

❖ Veri Hizmetleri: TETRA sayısal telsiz iletişim sisteminde sunulan başlıca veri hizmetleri şunlardır.

• Durum belirleme verileri (verimli ve gerçek zamanlı grup ve bireysel adresleme)

• Kısa veri hizmetleri (yazılı mesaj, GPS durum bildirme verisi, grup ve bireysel adresleme veri bildirimi)

• IP paket veri hizmetleri (dosya ve görüntü transfer edilmesi, veri tabanına erişim, raporlama, WAP, kablosuz internet)

• Devre anahtarlamalı veri

❖ Güvenlik Hizmetleri: TETRA sayısal telsiz iletişim sisteminde, güvenli erişim haberleşmesi, kimlik denetimi, hava arayüzü bağlantısında şifreleme, uçtan uca şifreleme ve İşlevsel yönetim ve teknik ayrım yapılmasına yönelik güvenlik hizmetleri de sunulmaktadır [25].

Dünyada yaklaşık 77 ülkede 788 adet TETRA sayısal Telsiz iletişim sistemi kullanılmaktadır. Bunlar; Afrika’da (Kongo, Kenya, Libya, Fas, Nijerya ve Tunus gibi ülkelerde) 28 adet, Asya’da ( Azerbaycan, Çin, Hindistan, Endonezya, Kazakistan, Malezya, Singapur, Güney Kore, Tayland ve Türkmenistan gibi ülkelerde) 94 adet, Orta Doğu’da (Mısır, İran, Irak, Katar, Libya, Xxxx Xxxxxxxxx, Türkiye ve Birleşik Arab Emirlikleri gibi ülkelerde) 42 adet, Latin Amerika’da (Arjantin, Brezilya, Şili, Meksika, Panama, Peru ve Venezuella gibi ülkelerde) 36 adet, Doğu Avrupa’da (Bulgaristan, Bosna, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya ve Slovenya gibi ülkelerede) 86 adet, İskandinavya’da (Danimarka, Finlandiya, Norveç ve İsveç gibi ülkelerde) 00 xxxx, Xxxxx Xxxxxx’xx (Xxxxxxxxxx, Xxxxxx, Xxxxxxxx ve İspanya gibi ülkelerde) 105 adet ve Batı Avrupa’da Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Hollanda, İsviçre ve İngiltere gibi ülkelerde) 323 adet TETRA sayısal telsiz iletişim sistemleri kullanılmaktadır.[29]

1.4.2.7. TETRA Faz-2 Sayısal Telsiz İletişim Sistemi

Ses ve veri iletimi sağlayan TETRA Faz-1 geniş kapsamlı hizmet ve kolaylıklar sağlamakta, ancak, zaman ilerledikçe gelecekteki kullanıcı ihtiyaçlarını daha iyi karşılayabilmek için bütün teknolojilerde değiştirmeye ve geliştirmeye ihtiyaç

olduğu gibi TETRA da da değişim ve gelişim kaçınılmaz bir hal almıştır. GSM’in GPRS, EDGE ve UMTS/3G’ye gelişmesinde olduğu gibi, TETRA sisteminin evrimsel bir gelişme sürecinin olması, teknolojideki yeni gelişmelerin telsiz sistemine yansıtılabilmesi ve yeni hizmetlere yönelik artan kullanıcı taleplerinin karşılanabilmesi için TETRA faz-2’nin tanımlanması amaçlanmıştır. Bu kapsamda TETRA faz-2’nin standartlaşmaya yönelik çalışmaların bir kısmı 2005 yılının sonuna doğru yayınlanmış olup, yayınlanan bu standartlaşma ile hizmetlerin çeşitliliğinin artırılması ve geliştirilmesi hedeflenmiştir.

TETRA Faz-2 standartları şu şekilde tespit edilmiştir.

• Trunk şebeke işletimi ile geniş kapsama alanı (Trunked Mode Operation Range Extension) özelliği ile TETRA şebekesinin kapsama alanı 83 km yarıçapına kadar genişleyebilecektir.

• Uyumlu çok hızlı ses kodlaması AMR Voice Codec: Bu kodlama ile ses hızı gelecekte 4.75 kbit/s’ye kadar çıkabilecektir.

• Karışık ikaz hava önlemesi için geliştirilmiş ses kodlayıcısı (Mixed Excitation Liner Predictive, enhanced (MELPe) Voice Codec: Bu kodlama NATO standardı olup 2400 bit/s hızında askeri amaçlı haberleşmede kullanılmaktadır. Bu standardın TETRA faz-2’de kullanılması ile kamu sistemleri ile uyumlu çalışabilme, arka plandaki gürültüyü tutma, FEC için mevcut ilave bit’ler kullanarak RF kaplama alanını genişletebilme ve veri için mevcut bit’ler kullanılarak eş zamanlı ses+veri gönderimi yapabilecektir.

• TETRA geliştirilmiş veri hizmetleri (TETRA Enhanced Data Service-TEDS): Bu hizmette PMR frekans bandlarının esnek kullanımı ile farklı frekans kanal band genişliği ve farklı modülasyon teknikleri kullanılarak yüksek hızlarda veri iletimi yapılabilecektir.Çizelge 1.4’de görüleceği üzere geliştirilmekte olan TEDS sisteminde farklı frekans ve modülasyon tekniklerinde farklı hızlarda veri iletimi yapılması mümkün olabilecektir.

Çizelge 1.4. TEDS frekans kanal bant genişliği ve veri hızları

Kanal Tipi Modülasyon	25 kHz	50 kHz	100 kHz	150 kHz
π/4 DQPSK	15.6
π/8 DQPSK	24.3
4-QAM	11	27	58	90
16-QAM	22	54	116	179
64-QAM	33	80	175	269
64-QAM	44	107	233	359
64-QAM	66	000	000	000

Not: Tüm kanallar 4 slottur.

TEDS ses, görüntü ve telemetri gibi gerçek zamanlı veri uygulamaları ve 8’e kadar çoklu ortam uygulamaların yapılabilmesine izin verebilmektedir. Ayrıca bu sistemde ilave tekrarlayıcıya ihtiyaç duyulmadan TETRA faz-1’in baz istasyonları kullanılabilecektir [30].

1.4.3. CDMA-PAMR Sayısal Telsiz İletişim Sistemi

CDMA-PAMR, kullanıcılara PAMR hizmeti sağlamak için CDMA teknolojisinin kullanıldığı bir telsiz iletişim sistemdir. CDMA telsiz iletişim şebekesi hareketli bir abonenin kullandığı telsiz cihazı ve bu cihazın ana şebekeye bağlantı yapabilmesini sağlayan ağ sunucusundan oluşmaktadır. CDMA-PAMR sistemi ile, PAMR’a ilişkin ses ve veri hizmetlerinin birlikte kullanımından oluşan uygulamaların kullanıcılara sunulmasını sağlamaktadır. Söz konusu sistem ile diğer telsiz iletişim sistemlerine nazaran mobil kullanıcılar için yüksek hızlı veri iletim hizmetleri sunulabilmektedir.

CDMA-PAMR sistemi, CDMA-1X standartları temelinde Avrupa’da sayısal PAMR bandlarının kullanımı için geliştirilmiş olmakla birlikte, bu teknoloji ile PAMR şebekeler için önemli olan bas konuş ve yüksek hızlı veri gönderme yeteneği dahil hizmetlerin özelliklerinin çeşitliliği desteklenmektedir. Bas-konuş çevriminde uçtan

uca haberleşme mekanizmasında SIP ve VoIP standardları kullanılmaktadır. Bas- konuş hizmeti ile noktadan noktaya ve tek noktadan çok noktaya haberleşme hizmeti sağlanabilmektedir. Eğer bir kapalı kullanıcı grubun üyeleri kendi aralarında bas- konuş haberleşmesi yapmak isterlerse şebeke tarafından bu gruba yönelik ayrı bir haberleşme kanalı tahsis edilebilmektedir.

Bas- konuş hizmeti sistemin temel bir elementi olup, abone veri tabanından gerekli bilgiyi alarak haberleşme yapılması istenen üyeler arasında görüşmeyi sağlayabilmek için gerekli koordinasyonu sağlayabilmektedir. Abone kayıdı, SIP vasıtası ile çağrı başlatma, noktadan noktaya ve tek noktadan çok noktaya haberleşme hizmeti dahil bas-konuş uygulamaları, mevcut her bir üyenin IP adresine paket veri gönderme ve grup üyelerinin konuşma esnasında sistemden çıkarılma ve dahil edilmesi gibi özellikler ortam kontrolü dahil bas-konuş hizmeti tarafından sağlanmaktadır. Abone veri tabanında abone bilgisi ile son kullanıcı gruplarının güncellenmesine yönelik durgun, mobil ve web tabanlı yönetim bilgileri yer almaktadır.

Şekil 1.24. CDMA-PAMR Sistem Mimarisi

Şekil 1.24’de görüleceği üzere söz konusu sistemde, CDMA telsiz erişim şebekesi ile IP paket veri şebekesi GAŞ (Geniş Alan Şebekesi) arasındaki arayüzü, bir arayüz standardı olarak üretilen ve iyi bir ses kalitesi sağlayan paket veri hizmeti düğümü PDSN tarafından sağlanmaktadır. Sistemde yukarıda bahsedilen özelliklere ilave

olarak mobil bas-konuş aboneleri kendilerine uygun bir şekilde hazırlanmış olan kullanıcı yazılımlarıyla donatılmışlardır.

1.4.3.1. CDMA-PAMR Telsiz İletişim Sistemlerinde Frekans Kullanımı

CDMA-PAMR sistemi, 1.25 MHz band genişliğinde, TIA tarafından standartlaştırılmış ve doğrudan sıralı yayılı spektrum ve kod bölmeli çoklu erişim teknolojisi kullanan CDMA-1X telsiz erişim şebekesinin uygulamaları vasıtasıyla işlem görmektedir. Avrupa’da frekans band sınıfı 11 (410-430 ve 450-470 MHz) ve frekans band sınıfı 12 (870 MHz) frekans bandları kullanılmaktadır.

CDMA-PAMR sistemi tarafından kullanılan frekans spektrumuna yönelik bazı detayl bilgiler aşağıda verilmekte olup, bunlar;

• CDMA-PAMR iletişim sisteminin band genişliği 1.25 MHz’dir.

• CDMA-PAMR sisteminde geniş alan şebeke oluşturmak için FDMA ve TDMA sistemlerin aksine bir hücrede frekans tekrarı yapılamamakta olup, bundan dolayı birbirlerine yakın olan baz istasyonlarında aynı frekans kullanılamamaktadır. Bu nedenle, bir şebekedeki bütün baz istasyonlarında aynı taşıyıcı frekans kullanılmaktadır.

• CDMA-PAMR sisteminde kullanılan el telsizlerinin en fazla çıkış gücü yaklaşık 23 dBm olup, diğer PAMR teknolojileri ile karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır.

• CDMA-PAMR sistemi, geniş bir kapsama alanında hem alma hem de gönderme de güç kontrolüne sahip bulunmaktadır.

• Avrupa PAMR bandlarında (band sınıfları 11 ve 12) CDMA-PAMR göndericilerden çıkan istenmeyen yayınların limitleri diğer CDMA band sınıflarının değerinden daha düşük seviyede olması nedeniyle diğer sistem ve hizmetlerle bir arada çalışabilme özelliğine sahip bulunmaktadırlar.

1.4.3.2. CDMA-PAMR Telsiz İletişim Sistemleri Üzerinden Verilen Hizmetler CDMA-PAMR telsiz arayüzü ile ileri yönde 307 kbit/s, geri yönde 153 kbit/s kadar esnek veri oranı hem durgun hem de hareketli IP adresleme ile IP ve mobil IP üzerinden taşınabilmektedir.

CDMA-PAMR sisteminde ses ve veri uygulamaları aynı taşıyıcı ile birlikte taşınabilmekte, bir taşıyıcı 35 ses kullanıcısına kadar haberleşme imkanı sağlayabilmekte ve 57 site (171 sektöre) sahip olan bir hücre, ortalama 3 km yarıçapında bir alanı kapsayabilmektedir.

CDMA-PAMR sistemi üzerinden verilen hizmetler aşağıda bahsedilmektedir.

• Bas-konuş çağrı,

• Hızlı çağrı kurma,

• Grup çağrı,

• Yönlendirme hizmetleri,

• Önceliklendirme ve sıraya koyma,

• Kısa veri ve ani mesaj gönderme,

• Hızlı paket veri hizmetleri (153.6 uplink, 307.2 downlink) / IP hizmetler [(kısa veri mesaj, telemetri, veri tabanına erişim, mobil ofis uygulamaları (email, resim ve dosya transferi), görüntü)],

• Eşzamanlı ses ve veri gönderimi,

• Tam dubleks telefon arabağlantı yapabilme (PSTN,PDN),

• Hareketli grup yönetimi,

• Hava arayüzünde programlama,

• Yer, konum ve durum belirleme hizmetleri,

• Numaralandırma ve adresleme,

• Güvenli iletişim sağlama (bu sistemde kullanıcı, işletmeci, şebeke ve hizmetler tam oranda güvenlik altına alınmakta, hava arayüzü şifreleme dahil uçtan uca paket veri ve ses hizmetleri güvenli bir şekilde iletilebilmektedir.),

• Doğrudan haberleşme hizmeti [31].

Dünyada CDMA 2000 telsiz iletişim sistemi Pasifik Asya’da 28 adet, Kuzey Amerika’da 2 adet, Latin Amerika’da 21 adet, Avrupa ve Rusya’da 10 adet, Afrika ve Orta Doğu’da 19 adet olmak üzere toplam 80 ülkede kullanılmaktadır.[32]

1.4.4. Telsiz Çağrı İletişim Sistemleri

Çağrı (paging) sistemi, nerede olduğu bilinmeyen abone veya kullanıcıya bir telsiz sinyali aracılığı ile ses veya veri mesajı gönderme işlemine denilmektedir. Kullanıcılar veya aboneler gönderilen mesajları almak için elektronik ekranında mesajların okunduğu sayısal ve alfanümerik alıcı veya sesli mesajları alabilen küçük bir çağrı cihazı taşırlar.

Çağrı endüstrisi tek yönlü sayısal çağrı sistemlerinden çift yönlü mesajlaşma ve veri toplama sistemlerine geçiş yapmaktadır. Çağrı sistemlerinde bina içlerinde iyi bir telsiz kapsama alanına ve düşük maliyetli çağrı cihazlara sahip olması ve hücresel telsiz sistemleri gibi diğer sistemlerden daha ucuza hizmet sağlanıyor olması nedenleriyle bu sistemlerin yaşam döngüsü muhtemelen devam edecektir. Yüksek hızlı, tek ve çift yönlü çoklu hizmet sağlayan çağrı sistemlerin birçok tipi bulunmakta olup, bu sistemler mesaj ve çağrı hizmetlerini sağlamak için telsiz iletişim protokollerinin farklı tiplerini kullanmaktadırlar.

1.4.4.1. Tek Yönlü Çağrı Sistemi

Gönderilen mesaj sinyalinin alınıp alınmadığı doğrulanmaksızın bir telsiz kulesinden çağrı cihazlarına telsiz sinyalinin gönderilme işlemidir.

Şekil 1.25. Tek Yönlü Çağrı Sistemi.

Şekil 1.25’de görüldüğü üzere; çağrı merkezi tarafından uydu veya lokal telefon şebekesinden çağrı mesaj bilgileri alınmakta ve bu bilgiler gönderilecek

kullanıcıların kimlik kodlarının girişleri yapılmak üzere bir kodlayıcı tarafından işleme tabi tutularak telsiz sinyali haline dönüştürülmektedir. Bu sinyal, çok güçlü bir verici ile geniş bir coğrafi alana yayımlanarak sinyali alacak olan kullanıcıya ulaşması sağlanmaktadır.

1.4.4.2. Çift Yönlü Çağrı Sistemi

Gönderilen sinyali aldığını doğrulama yeteneğine sahip bir çağrı cihazına telsiz kulesinden sinyalin gönderilmesi işlemidir. Çift yönlü çağrı sisteminde çağrı cihazından çağrı vericisine doğrudan sinyal gönderilmesi nedeniyle çağrı cihazlarının yer konum tespitlerinin yapılabilmesi mümkün olmaktadır. Bu sistemde, geniş coğrafi alana mesaj sinyali gönderen çok güçlü bir verici ve bu vericinin gücünden daha düşük seviyede güce sahip ve alıcı hassasiyeti yüksek olan birçok alıcı antenler ve 1 W gücünde çağrı cihazları kullanılmaktadır.

Şekil 1.26. Çift Yönlü Paging Sistemi

Şekil 1.26’da yer alan çift yönlü çağrı sisteminin en önemli avantajlarından biri çağrı cihazlarının yer konum durumlarının sisteme kayıtlarının yapılması istendiğinde sadece tek bir kullanıcının çağrı cihazına mesaj gönderilebilmektedir. Coğrafik olarak ayrı bu tür sistemlerde frekans tekrarı yapılmak suretiyle diğer çağrı kullanıcılarına da mesaj gönderilebilmektedir.

Çağrı sistemlerinde yaygın olarak 130-150 MHz, 169 MHz, 400-500 MHz ve 900 MHz frekans bandları kullanılmaktadır. Aynı frekansı kullanan çağrı işletmecileri sistemlerinde farklı iletişim protokolleri kullanmak suretiyle eşzamanlı olarak ses ve veri iletişimi yapabilmektedirler. Aynı zamanda sistemde farklı veri oranına sahip ses, metin, sayısal ve ton gibi farklı hizmetlerin adreslenmesi yapılabilmektedir.

Çağrı sistemlerindeki veri gönderim hızları 1200 bit/s‘den 6400 bit/s’ye kadar, yeni sistemlerde ise gönderim hızı 112 kbit/s’ye kadar çıkmaktadır [33].

1.4.5. SCADA ve TELEMETRİ İletişim Sistemleri

Telemetri sistemleri; genellikle SCADA sistemleri ile ilgili olup, orta seviyede bir veri veya voltaj, hız veya akış gibi sayılabilen bilgilerin alma ve gönderme işlemlerinin yapılabilmesini sağlayan tekniklerin kullanıldığı sistemlerdir.

SCADA1 sistemleri; veri toplama ve telemetri sistemlerinin bir kombinasyonu olarak ifade edilmekte olup, bu sistemdeki aşamalar bilginin toplanması, merkezi birime gönderilmesi, merkezi birimde gerekli kontrol ve analizlerin yapılarak işletici ekranında verinin görüntülenmesi işlemlerinden oluşmaktadır [34].

Şekil 1.27. SCADA Sisteminin Bileşenleri [35].

Şekil 1.27’de de görüleceği üzere SCADA sistemi genel olarak üç ana kısımdan oluşur:

1. Uzak Terminal Birimi: Veri toplama ve kontrol uçbirimlerini oluşturan yerel sistemler olup, bulundukları yerde bilgi toplama ve depolama, kontrol ve kumanda, izleme ve arıza yeri tespiti ve izolasyonu görevlerini yerine getirirler.

1 SCADA: "Supervisory Control and Data Acquisition" kelimelerinin ilk harflerinden oluşmakta olup, dilimizde "İzleme Kontrol ve Veri Toplama” olarak ifade edilmekle birlikte ülkemizde de SCADA kısaltması yaygın olarak kullanılmaktadır.

2. İletişim Şebekesi: Bu sistemde iletişimi sağlamak için gerilim hatları, kiralık hatlar, kablo TV hatları, mikrodalgalar-R/L, trunk telsiz (5 ile 20 kanal), uydu hatları, fiber optik ve metalik kablolu özel hatlar kullanılabilmektedir.

3. Ana Terminal Birimi: Kontrol merkezi sistemi olarak da adlandırılan bu sistem, geniş bir coğrafyaya yayılmış tesislerin, bilgisayar esaslı bir yapıyla uzaktan kontrol edildiği, izlendiği ve yönetildiği yer olarak tanımlanabilmekte olup, uzaktaki terminal birimlerinden verilerin toplanması, toplanmış verilerin yazılım programları ile işlenerek ekrana veya yazıcıya gönderilmesi, sistemde kontrol edilecek cihazlara kontrol komutu gönderilmesi, belli olaylar karşısında alarm üretme ve gelen alarmları işletmecilere en hızlı şekilde iletme, meydana gelen olayları ve verileri zaman sırasına göre kaydetme, başka bilgisayar sistemleri ile iletişimde olma, dağıtım yönetim sistemi ve enerji yönetim sistemi gibi üst seviye uygulama programlarını çalıştırma ve yazıcı, çizici, haberleşme birimleri gibi ek birimlerin kontrolünü sağlama gibi görevleri yerine getirmektedir.

SCADA sisteminde veri iletişimi asenkron ve senkron olmak üzere iki şekilde iletim yapılarak, her biri senkron ve asenkron olmak üzere iki ayrı tip de modem kullanılması gerekmektedir. Bu sistemde ayrıca tek bir (simpleks, yarı dubleks veya tam dubleks) kanaldan frekans ve zaman bölüşümlü çoklama yapılarak birçok veri gönderilebilmektedir [36].

SCADA sisteminde tek bir frekans kullanmak suretiyle oluşturulan bir şebekede maksimum 40 km’lik bir kapsama alanında 250’ye kadar kullanıcıya hizmet verilebilmektedir [35].

1.4.5.1. SCADA İletişim Sisteminin Kullanım Alanları

SCADA sisteminin birçok kullanım alanı vardır. Bu sistem geniş bir coğrafi alana yayılmış, bölgesel ve yerel tesislerin bir çoğunda kullanılmakla birlikte başka sistemlere de alt yapı teşkil etmektedir. SCADA sistemleri özellikle;

• Xxxxx ve petrokimya endüstrisi,

• Doğalgaz ve petrol boru hatları,

• Elektrik üretim, iletim ve dağıtım sistemleri,

• Su toplama, arıtma ve dağıtım tesisleri,

• Hava kirliliği kontrolü,

• Çimento ve otomotiv endüstrisi,

• Bina otomasyonu,

• Trafik sinyalizasyon sistemleri,

• Kitle ulaşım sistemleri

• Uydu ve telefon antenlerinin uzaktan izlenmesi ve kontrolu,

• Radyo ve televizyon vericilerinin uzaktan izlenmesi,

• Su pompalarının su deposunundaki seviyeye göre devreye girip çıkması, Alanlarında kullanılmaktadırlar.

1.4.5.2. SCADA İletişim Sisteminin Teknik Özellikleri

Bu sistemlerde noktadan-noktaya veya tek noktadan-çok noktaya veri gönderilebilmekte ve tekrarlayıcı sistemleri kullanılarak kapsama alanı genişletilebilmektedir. Bu sistemin teknik özellikleri Çizelge 1.5’de yer almaktadır.

Çizelge 1.5. SCADA iletişim sisteminin teknik özellikleri

Parametreler	Değerler
Frekans Aralığı	370-520 MHz
Kanal Aralığı	12.5/25 kHz
Çalışma Modu	Simpleks, yarı dubleks ve tam dubleks
Standartlar	ETSI (EN 300113, EN 301489, EN 60950), FCC (Part 15, Part 90)
Modulasyon Tekniği	GMSK veya 4 level FSK
RF Kanal Veri Hızı	4800/9600/19,200 bit/s Yarı / Tam dubleks [38].

1.5. GENİŞ ALAN KAPSAMA TELSİZ İLETİŞİM SİSTEMİ

Geniş alan kapsama telsiz sistemi birden çok tekrarlayıcı kapsama alanı, bir araya getirilerek oluşturulur. Kapsama alanı sisteme yeni tekrarlayıcılar eklenerek genişletilebilir ve sistem kontrol birimi tarafından yönetilir. Tekrarlayıcı siteleri (baz istasyonlar), Şekil 1.28’de görüldüğü gibi birbirlerine farklı link türleri (mikrodalga,

fiber optik, telefon hattı ve UHF link) ile bağlanabilir ve kullanılan link özelliklerine, gerçek zamanda otomatik olarak adapte olabilirler.

Şekil 1.28. Geniş Alan Kapsama Sistemi

Geniş alan telsiz iletişim sistemleri, sınırlı sayıda frekans çifti kullanarak kapsama alanının büyük olduğu bölgelerde yüksek kalitede ses ve veri haberleşmesi sağlamaktadırlar. Sistemin kontrol ve yönetimi, kontrol merkezi aracılığı ile gerçekleştirilebilir.

Kontrol merkezinin fonksiyonları aşağıdaki gibidir:

• Ses ve veri telsiz trafiğinin yönetimi,

• GPS konum takibi,

• Geniş alan şebeke yönetimi,

• Başka telsiz şebekelerle xxxxxxxx,

• Xxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxx (XXXX/XXXX, LAN, veri tabanı, bilgi sistemleri vb)

• Sistem esnekliği (farklı telsiz şebekelerinin bağlantısı, trunking erişim modu)

Geniş alan simulcast şebeke mimarisi, aynı telsiz kanalında çalışan radyo baz istasyonlarından (tekrarlayıcılardan) oluşan çoklu hücre yapısına dayanmaktadır.

Aynı frekansta çalışan rölelerin frekansındaki kaymalar ses sinyalini bozup ölü bölgelere yol açabileceği için senkronizasyon, yani frekans eşitleme gerçekleştirilmektedir. Aynı şekilde, kaliteli iletişimin gerçekleşebilmesi için sinyallerin faz ve genliklerinde oluşabilecek sapmalar ortadan kaldırılmalıdır. Bütün tekrarlayıcılar, hat eşitleme ve senkronizasyon için Sayısal İşaret İşleme (Digital Signal Processing) teknikleri kullanır. Simulcast çoklu hücreleri birbirlerine, tahsis edilmiş bir kanal ile ya da trunk şeklinde bağlanabilir.

Geniş alan telsiz iletişim şebekeleri, esnekliği sayesinde farklı ağ seviyeleri kullanarak Şekil 1.29’da görüleceği üzere farklı yapılara olanak tanımaktadırlar.

Şekil 1.29. Geniş Xxxx Xxxxxx Bağlantı Yapısı.

1.5.1. Yıldız Yapısı

Çok uzun mesafelere ulaşmayan sistemler için uygulanabilir. Bu durumda uç tekrarlayıcıların hepsi merkez tekrarlayıcıya doğrudan bağlıdır.

1.5.2. Ağaç Yapısı

Özellikle çok geniş kapsama alanı gerektiren uygulamaları için uygundur.

1.5.3. Doğrusal Yapı

Otoyollar, demiryolları, metro ve boru hatları gibi uzun mesafeli (onlarca ve yüzlerce kilometre) alanları kapsamak için uygulanabilir.

1.5.4. Halka Yapısı

Yoğun kapsama özelliği ile bütün şebeke için artırılmış güvenilirlik sağlar [39].

İKİNCİ BÖLÜM

2. AVRUPA BİRLİĞİ YETKİLENDİRME REJİMİ VE ÜLKE UYGULAMALARI

2.1. AB YETKİLENDİRME REJİMİNİN OLUŞMASINDA TARİHSEL SÜREÇ

Avrupa Komisyonu’nun 1987 yılında çıkardığı ve Avrupa Konseyi’nin 1988 yılında kabul ettiği “Telekomünikasyon Hizmetleri ve Ekipmanlarına Yönelik Bir Ortak Pazar Geliştirilmesi” başlıklı Yeşil Belge, AB’nin telekomünikasyon rejimine yönelik ilk düzenlemesidir. Akabinde AB tarafından telekomünikasyon sektöründe ortak bir pazar oluşturulabilmesi ve sınır ötesi rekabetin tam anlamda sağlanabilmesi bakımından işletmelerin tabi oldukları lisans rejimine büyük önem verilerek 97/13/EC sayılı telekomünikasyon hizmetleri alanındaki genel yetkilendirme ve bireysel lisanslar için ortak çerçeveye ilişkin “Lisans Direktifi1” uygulamaya konulmuştur. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi tarafından, Avrupa Topluluğunu kuran Antlaşma çerçevesinde 10 Nisan 1997 tarihine kadar telekomünikasyon hizmet ve altyapılarına yönelik bütün çalışmaları göz önünde bulundurarak telekomünikasyon hizmet ve altyapılarının 1 Xxxx 1998’e kadar tam olarak serbestleştirilmesi için üye devletlere de geçiş süresi tanınmıştır.

Bu Direktifle Üye Devletler, 1 Xxxx 1998 tarihi itibariyle her türlü telekomünikasyon hizmetinin sunulması ve telekomünikasyon hizmetlerinin sunulmasına yönelik her türlü altyapının kurulması ve/veya işletilmesi için gereken tüm izinleri kapsayan ve topluluk bünyesinde ortak bir çerçevenin oluşturulmasını sağlayacak olan yetkilendirme çerçevesinde genel izin ve bireysel lisanslandırma rejimlerini uygulamaya başlamışlardır.

1 97/13/EC Lisans Direktifi: 7.5.1997 tarihli ve L 117 sayılı Birlik Resmi Gazete’sinde s. 15-27 arasında yayımlanmıştır. Direktifin tam metni için bkz. xxxx://xxxxxx.xx.xxx/XXXX/xxxxxxx/xxxxxxxxxxxxx/xx/xxx00-00xx.xxx

Genel izin, ister bir “sınıf lisansı” ile ister genel hukuk kuralları ile düzenlenmiş olsun, bu düzenlemenin kayıt gerektirip gerektirmediğine bakılmaksızın, ilgili işletmenin izinden kaynaklanan haklarını kullanmadan önce ulusal düzenleyici kurumdan açık bir karar almasını gerektirmeyen yetkilendirmeyi ifade etmektedir.

Üye Devletler genel izine tabi olan ve geçerli şartları karşılayan bir işletmenin amaçlanan telekomünikasyon hizmetini ve/veya telekomünikasyon şebekelerini sunmasını engellemeyecektir. Ancak Üye Devletler genel izinden yararlanan işletmenin telekomünikasyon hizmeti ve/veya telekomünikasyon şebekelerini sunmadan önce ulusal düzenleyici kuruma bu yoldaki niyetini bildirmesini ve bahse konu hizmet ile ilgili uygulanan koşullara uygunluğun sağlanması için gerekli bilgileri bildirmesini zorunlu tutabilmektedir. İşletmecinin, genel izin kapsamındaki hizmetleri sunmaya başlamadan önce, uygun şekilde yayımlanan, gerekli bilgilerin tamamını resmi olarak aldıktan sonra dört haftaya kadar beklemesi istenebilir. Üye Devletler genel izne ilişkin işlemlerin, bu bilgilere kolay erişimi sağlayacak şekilde, uygun olarak yayımlanmasını sağlamakla yükümlüdürler.

Evrensel hizmetin sunulmasına yapılan mali katkılara halel gelmeksizin, Üye Devletler, yetkilendirme işlemlerinin bir parçası olarak işletmecilere ödettirilen her türlü ücretin sadece, uygulanan genel yetkilendirme sisteminin düzenlenmesi, yönetimi, kontrolü ve uygulanmasında yapılan idari masrafları kapsamasını ve bu ücretlere kolayca erişilebilecek şekilde, uygun ve ayrıntılı olarak yayımlanmasını sağlayacaklardır.

Bireysel Lisans, bir ulusal düzenleyici kurum tarafından verilen ve işletmeciye özel haklar tanıyan veya uygun hallerde, bu işletmenin işlemlerini genel izine ilave bazı yükümlülüklere tabi kılan, işletmecinin ulusal düzenleyici kuruluşun kararını almadan ilgili haklardan yararlanma yetkisine sahip olmadığı yetkilendirmeyi ifade etmektedir.

Üye Devletler lisans sahiplerine aşağıda belirtilen konularda lisans verebilmektedir;

Radyo frekanslarına ya da numaralarına erişim sağlanması,

• Kamusal ya da özel arazilere erişim ile ilgili özel hakların verilmesi,

• Evrensel hizmet sunması yükümlülüğü ve ONP1 mevzuatındaki diğer yükümlülükler dahil olmak üzere, kamuya açık telekomünikasyon hizmetlerinin ve/veya kamusal telekomünikasyon şebekelerinin zorunlu olarak sunulmasıyla ilgili olarak, lisans sahibine bazı yükümlülük ve şartların yüklenmesi,

• Ara bağlantı Direktifi çerçevesinde kamusal telekomünikasyon şebekeleri ve kamuya açık telekomünikasyon hizmetleri ile ilgili olarak tanımlandığı şekilde, lisans sahibinin etkin piyasa gücüne sahip olduğu durumlarda, Topluluğun rekabet kurallarına uygun şekilde özel yükümlülükler yüklenmesi,

• Kamuya açık telefon hizmetlerinin sunulması, radyo frekanslarının kullanımını gerektiren diğer şebekelerin yanı sıra kamusal telekomünikasyon şebekelerinin kurulması ve sunulması.

Üye Devletler, bireysel lisans verme işlemlerinin bir parçası olarak işletmecilere ödettirilen her türlü ücretin sadece, uygulanan bireysel lisansların düzenlenmesi, idaresi, kontrolü ve uygulanmasında yapılan idari masrafları kapsamasını ve bu ücretlere kolayca erişilebilecek şekilde, uygun ve ayrıntılı olarak yayımlanmasını sağlayacaklardır.

Üye Devletler, kıt kaynakların kullanılması gereken yerlerde, ulusal düzenleyici kurumlarının bu kaynakların etkin bir şekilde kullanılması gereksinimini yansıtan ücretleri zorunlu tutmalarına izin verebilir. Bu ücretler ayrımcılıktan uzak olacak ve yenilikçi hizmetler ve rekabetin gelişimini destekleme ihtiyacını özellikle dikkate alacaktır [40].

1 Açık Şebeke Tedariki (ONP) ilkelerinin uygulanması vasıtasıyla asgari hizmet ve karşılıklı çalışabilirliğin temin edilmesi konusunda Telekomünikasyonda karşılıklı bağlantı hakkında 30 Haziran 1997 tarih ve 97/33/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi,

97/13/EC sayılı Lisans Direktifi, her ne kadar Topluluk çapında yetkilendirme alanında kuralların uyumlaştırılmasını ve lisans prosedürlerinin basitleştirilmesini öngörmüşse de uygulamada bu amaçlara tam olarak ulaşılamaması, telekomünikasyon şebekelerinin sayısallaşmasının teknolojik yakınsamayı beraberinde getirmesi ve herhangi bir şebeke ve teknoloji üzerinden daha fazla sayıda hizmetin sunulmasını mümkün kılması nedenleriyle yeni bir lisans rejiminin oluşturulmasını zorunlu hale getirmiş ve topluluk genelinde mevcut aksaklıkları gidermek üzere 7 Mart 2002 tarihinde hazırlanan 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi 24.04.2002 tarihinde AB Resmi Gazetesinde yayımlanmıştır. Üye devletlerin mevzuatlarına uyumlaştırabilmeleri için ise yaklaşık bir yıllık bir süre tanınarak Direktifin uygulanma tarihini 25.07.2003 olarak belirlenmiştir.

2.2. YETKİLENDİRME DİREKTİFİ

Bu Direktif ile, topluluk içerisinde elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerinin yetkilendirmelerinin kural ve koşullarının uyumlu hale getirilmesi ve basitleştirilmesi vasıtasıyla, elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerinin sağlanmasını kolaylaştırmak amacıyla, bir iç pazar oluşturmak ve bu Direktifin getireceği yükümlülükleri elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerinin sağlanmasına ilişkin yetkilendirmelerde uygulanması amaçlanmıştır.

2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi, kamuya sunulan ve sunulmayan tüm elektronik haberleşme hizmet ve şebekelerin yetkilendirilmesini kapsamaktadır1.

Elektronik Haberleşme Hizmeti terimi 2002/21/EC sayılı Çerçeve Direktifinde;

“Elektronik haberleşme hizmeti; yayın için kullanılan şebekelerdeki transmisyon hizmetlerini ve telekomünikasyon hizmetleri de dahil olmak üzere, ancak içerik kontrolü yapan, elektronik haberleşme şebekelerini ve hizmetlerini kullanan içerik iletimli hizmetleri hariç tutarak, elektronik haberleşme şebekeleri üzerinden sinyallerin kısmen veya tamamen iletilmesine

1 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin (Dibace) başlangıç bölümünde yer alan 4 nolu bildirgesi,

ilişkin ücret karşılığı sağlanan bir hizmet anlamına gelmektedir; Direktif 98/34/EC’nin 1. Maddesinde tanımlandığı gibi elektronik haberleşme şebekeleri üzerindeki sinyallerin tam olarak ya da kısmen iletilmesinden ibaret olmayan bilgi toplumu hizmetlerini içermez.”

şeklinde tanımlanmıştır. Aynı Direktifte Elektronik Haberleşme Şebekesi ise;

“Elektronik haberleşme şebekesi; tel, telsiz, optik veya diğer elektro manyetik araçlar, uydu şebekeleri de dahil olmak üzere sabit (internet de dahil olmak üzere devre- paket anahtarlı) ve mobil karasal şebekeler, sinyal iletimi için kullanıldığı ölçüde elektrik kablosu sistemleri, iletilen bilginin türünden bağımsız olarak radyo ve televizyon yayınları için kullanılan şebekeler ve kablolu televizyon şebekeleri yoluyla sinyal iletimine imkan veren iletim sistemleri ve uygun yerlerde, anahtarlama veya yönlendirme ekipmanı ile diğer kaynaklar anlamına gelmektedir.”

şeklinde tanımlanmıştır [41].

2.2.1. Genel Yetkilendirme

Üye Devletlerin, bu Yetkilendirme Direktifinde belirtilen koşullar dahilinde elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sunma özgürlüğü sağlayacağı, gereklilik (genel sağlık, kamu yararı, kamu güvenliği) arz eden durumlar dışında, her hangi bir işletmecinin elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sunmasını engellemeyeceklerdir.

Elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerini sunmak isteyen herhangi bir işletmeci, 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin Madde 6(2)’de1 belirtilen özel yükümlülükler ya da Madde 5’de2 değinilen kullanım hakları saklı kalmak kaydıyla yalnızca bir genel yetkilendirme çerçevesinde, yetkilendirmeden kaynaklanan haklar uygulanmadan önce ulusal düzenleyici kurum tarafından her hangi başka bir idari

1 2002/20/EC sayılı yetkilendirme direktifin Madde 6:Genel yetkilendirmeye ve telsiz frekansları ile numaralar için kullanım haklarına eklenen şartlar ve özel yükümlülükler,

2 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifin Madde 5:Telsiz frekans ve numara kullanım hakkı,

eylemde bulunulması ya da açık bir karar almasını gerektirmeden bir bildirim yapmak suretiyle hizmete başlayabilmektedir.

Söz konusu işletmeci istemesi halinde ulusal düzenleyici kuruma başvuruda bulunarak, 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi çerçevesinde; genel yetkilendirme, telsiz frekans ve numara kullanım hakkı ve bunlara eklenen özel yükümlülükler ve telsiz frekansları için verilecek kullanım hakları sayısının sınırlanma usulündeki kullanım haklarına ilişkin madde hükümleri kapsamında yer alan elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerini sunabilmektedirler.

2.2.2. Bildirim Yükümlülüğü

Bildirim, bir gerçek ya da tüzel kişi tarafından, elektronik haberleşme şebeke ve hizmetlerini başlatma isteğini ulusal düzenleyici kuruma yazılı olarak bildirmesini ifade etmektedir. Ulusal düzenleyici kurum da bildirim kapsamında elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sağlayıcılarının bir listesini ya da kaydını tutmasına olanak tanıyacak asgari bilgiden fazla bilgi talep etmeyecektir. Bu bilgi sağlayıcının kimliği (şirket tescil numaraları, sağlayıcının bağlantıda bulunduğu kişiler, sağlayıcının adresi), şebeke ya da hizmetin kısa bir tanımı ve faaliyete tahmini başlama tarihi için gerekli bilgilerle sınırlı olacaktır1.

2.2.3. Kullanım Hakkı

2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi’nin 5/1 Maddesi uyarınca, Üye Devletler, mümkün olan yerlerde, özellikle de zararlı enterferans2 görülme riskinin gözardı edilebileceği durumlarda, telsiz frekanslarının kullanım haklarını bireysel kullanım hakkı yerine genel yetkilendirme (bildirim) dahilinde verebileceklerdir.

1 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin 3/3 Maddesi.

2 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin 2/2b Maddesinde Zararlı Enterferans: bir telsiz haberleşme hizmetinin ya da diğer emniyet hizmetlerinin işleyişini tehlikeye atan ya da uygulamadaki Topluluk düzenlemeleri ya da ulusal düzenlemelere uygun olarak işletilen bir telsiz haberleşme hizmetini ciddi biçimde engelleyen, kalitesini düşüren ya da sürekli olarak kesintiye uğratan enterferans anlamına gelmektedir.

Üye Devletlerce, telsiz frekanslarının kullanımı için bireysel hakların verilmesi lazım gelen yerlerde, genel yetkilendirme çerçevesinde ve 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin ilgili maddeleri1 uyarınca frekans kaynakların etkili bir şekilde kullanılması ve 2002/21/EC sayılı Çerçeve Direktifine uygun bir şekilde şebekelerin ve hizmetlerin üstlenilmesine yönelik talep edilmesi halinde kullanım hakkı verilecektir.

Üye Devletler telsiz frekans kullanım hakkı verirken, hakları alan tarafın insiyatifi ile 2002/21/EC sayılı Çerçeve Direktifin 92’ncu maddesi çerçevesinde kullanım hakkının 3.kişilere devredilip devredilemeyeceğini ve devredilecekse hangi koşullarda devredileceğini, kullanım haklarını sınırlı bir süre için veriyorlar ise, bu sürenin ilgili hizmet ile uygun nitelik taşıyacak şartlarını da belirleyeceklerdir.

Ulusal düzenleyici kurumlar, kullanım hakkı kapsamında tam bir başvuru alınmasını müteakip ulusal frekans planı dahilindeki telsiz frekanslarının tahsisine ilişkin ilgili kararlarını altı hafta içinde sonuçlandıracaklardır. Üye Devletler, Madde 73 çerçevesinde telsiz frekanslarının etkili kullanımı için gerekli olduğu durumlar hariç, verilecek kullanım hakkı sayısını sınırlamayacaklardır.

2.2.4. Frekans Kullanım Hakkı Sayısının Sınırlanmasında İzlenen Yöntem

2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi Madde 7’ye göre;

1. Bir Üye Devlet telsiz frekansları için verilecek kullanım haklarının sayısını kısıtlama konusunu değerlendirirken,

(a) Kullanıcılara yönelik yararların azami seviyeye çıkarılmasına ve rekabet gelişimini hızlandırmaya gerekli önemi verir;

1 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin 6,7 ve 11(1)(c) Xxxxxxxxx

2 2002/21/EC sayılı çerçeve direktifin Madde 11: Elektronik haberleşme hizmetlerine ilişkin telsiz frekanslarının yönetimi,

3 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin Madde 7:Telsiz frekansları için verilecek kullanım hakları sayısının sınırlanma usulünü içermektedir.

(b) Kullanıcı ve tüketiciler de dahil ilgili tüm taraflara 2002/21/EC Çerçeve Direktif 6 ncı maddesi çerçevesindeki tüm sınırlamalar hakkındaki görüşlerini sunma hakkını verir;

(d) Prosedürü belirledikten sonra kullanım hakkı ile ilgili olarak başvurulara olanak verir;

(e) Makul zaman aralıklarında ya da etkilenen işletmecilerin talebi ile sınırlandırmayı gözden geçirir.

2. Bir Üye Devlet daha fazla sayıda telsiz kullanım hakkı verilebileceği kararına varır ise, bu kararı yayımlar ve bu hakları ilgilenenlerin başvurusuna açar.

3. Telsiz frekansları için kullanım hakkı konusunda sınırlama gerektiğinde, Üye Devletler bu hakları şeffaf, nesnel, ayrım gözetmeyen ve orantılı olması gereken seçim kriterleri ile verir. Bu seçim kriterlerinin tümü 2002/21/EC Çerçeve Direktifin 8 inci madde1 amaçlarına gerekli önemi verir.

4. Kullanım hakkı kapsamında frekans tahsisinde rekabete dayalı ya da kıyaslamalı seçim prosedürleri uygulanma durumunda, Üye Devletler, 5(3) üncü madde de belirtilen altı haftalık süreyi, prosedürün ilgili taraflara adil, makul, açık ve şeffaf olması sağlanacak şekilde uzatabilir. Ancak bu süre 8 aydan fazla olamaz. Bahsedilen bu zaman sınırlamaları, telsiz frekansları kullanımı ve uydu koordinasyonu ile ilgili uluslararası anlaşmalara etki etmez.

2.2.5. Uyumlu Frekans Tahsisi

2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifinin 8 nci maddesine göre Üye devletler, telsiz frekans kullanımlarının uyumlu hale getirilmesi, erişim koşulları ve başvuru işlemleri konusunda mutabakat sağlanması, uluslararası anlaşmalar ve topluluk kuralları çerçevesinde telsiz frekanslarının tahsis edileceği işletmecilerin seçiminin yapılması durumlarında frekans kullanım hakkına yönelik yetkilendirme yapmaktadırlar. Telsiz frekanslarının bir ulusal frekans planlaması çerçevesinde

1 2002/21/EC Çerçeve Direktif ULUSAL DÜZENLEYİCİ OTORİTELERİN GÖREVLERİ Madde 8:Politika hedefleri ve düzenleyici ilkeler.

kullanımına yönelik ortak bir mutabakata varıldı ise, Üye Devletler, ilgili telsiz frekanslarının ortak tahsisatlarının doğru bir şekilde hayata geçirilmesini kısıtlayacak, değiştirecek ya da geciktirecek ek koşullar, şartlar ya da prosedürler getiremezler.

2.2.6. Genel Yetkilendirme kapsamında alınan ücretler

2002/20/EC Yetkilendirme Direktifinde genel yetkilendirme çerçevesinde şebeke ya da hizmet sağlayan ya da kullanım hakkı verilen işletmecilerden düzenleyici kurum tarafından 2 çeşit ücret alınması öngörülmüştür. Bunlar, idari ücretler ve kullanım hakkı ücretleridir.

2.2.6.1. İdari Ücretler

Ulusal düzenleyici kuruma bildirim (Kullanım Hakkı dahil) yapmak suretiyle yetkilendirilen işletmecilerden, ulusal düzenleyici kurumun masraflarını karşılamak üzere idari ücret alınabilir. İdari ücretler;

(a) Uluslararası işbirliği, uyumlaştırma ve standardizasyon, pazar analizi, riayet şartlarının takibi ve diğer piyasa kontrolü ile erişim ve ara bağlantıya yönelik ilgili kararlar gibi idari kararlar ve ikincil mevzuatların hazırlanması ve yürütülmesi de dahil yasal düzenleme çalışmalarını da kapsayacak şekilde genel yetkilendirme planının, kullanım haklarının ve 2002/20/EC yetkilendirme direktifin Madde 6(2)1’de belirtilen özel yükümlülüklerin yönetim, kontrol ve yürütülmesinde ortaya çıkabilecek idari masrafları toplam olarak kapsar; ve

(b) Münferit işletmecilere nesnel, şeffaf ve oranlı bir şekilde ve ek idari masrafları ve personel giderlerini asgari seviyeye indirecek bir tarzda uygulanır.

Ulusal düzenleyici kurumlar idari harçlar koyduğunda, idari masrafları ve tahsil edilen toplam harç miktarları hakkında senelik bir değerlendirme yayınlar. Toplam

1 2002/20/EC sayılı yetkilendirme direktifin Madde 6:Genel yetkilendirmeye ve telsiz frekansları ile numaralar için kullanım haklarına eklenen şartlar ve özel yükümlülükler,

harç miktarları ile idari masraflar arasında fark olması durumunda geri ödeme yada mahsuplaşma dahil uygun ayarlamalar yapılır.

2.2.6.2. Kullanım Hakkı Ücretleri

2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi uyarınca Üye Devletler, ulusal düzenleyici kurumlarına kaynakları en etkin ve verimli düzeyde kullanılması gereken telsiz frekans ya da numara kullanma hakkı ya da kamu ya da özel mülkiyet üzerine ya da altına tesis kurma hakkı için ücret uygulama yetkisini verebilmektedirler. Üye Devletler, bu ücretlerin amaçları doğrultusunda nesnel olarak gerekçeleri gösterilmiş, şeffaf, ayrım gözetmeyen nitelikte ve oranlı olmasını sağlarlar ve 2002/21/EC sayılı çerçeve direktif Madde 81 çerçevesindeki hedefleri göz önüne alırlar [42].

2.2.7. İşletmecilerin Hak ve Yükümlülükleri

Bildirim yapmak suretiyle genel yetkilendirme çerçevesinde yetkilendirilen işletmeciler sunmak istedikleri hizmetin yetkilendirme çeşidine göre farklı hak ve yükümlülüklere sahip bulunmaktadırlar.

❖ Bildirim yapmak suretiyle genel yetkilendirme kapsamında yetkilendirilen işletmeciler;

• Elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sağlama,

• Geçiş hakkı kapsamında kabul edilen tesisleri kurma hakkına sahip olma, Genel yetkilendirme kapsamında kamuya elektronik haberleşme şebeke ve hizmeti sunmak üzere yetkilendirilen işletmeciler;

• Kamunun erişebileceği diğer haberleşme şebekeleri ve hizmet sağlayıcıları ile ara bağlantı müzakereleri yürütme ve uygun noktalarda bunlar ile ara bağlantı yapma,

• 2002/22/EC Evrensel Hizmet Direktifi çerçevesinde görevlendirileceği bir evrensel hizmeti sunma

haklarına sahip bulunmaktadırlar.

1 2002/21/EC çerçeve direktifin Madde 8:Politika hedefleri ve düzenleyici ilkeler,

❖ Genel yetkilendirme kapsamında yetkilendirilen işletmeciler:

• 2002/22/EC Evrensel Hizmet Direktifi şartlarına uymakla ve söz konusu Direktif uyarınca evrensel hizmet fonlarına mali katkı sağlamakla,

• 2002/20/EC Yetkilendirme Direktifi çerçevesindeki idari ücretleri ödemekle,

• 2002/19/EC Erişim Direktifi paralelinde ara bağlantı ve şebekelerin uyumlu çalışabilmelerini sağlamakla,

• 97/66/EC Kişisel Bilgilerin Korunması Direktif ile paralel olarak elektronik haberleşme sektörüne özel kişisel bilgi ve gizliliğin korunmasını ve izinsiz erişime karşı kamu şebeke güvenliğinin sağlamakla,

• Evrensel hizmet direktifi çerçevesindeki şartlar da dahil elektronik haberleşme sektörüne özel tüketiciyi koruma kurallarını uygulamakla,

• Özellikle elektronik ticaret olmak üzere iç pazarda bilgi toplumu hizmetlerinin belirli yasal boyutları çerçevesinde yasa dışı içeriğin iletimi ile ilgili kısıtlamalara uymakla,

• Kişisel verilerin işlenmesi ve bu verilerin serbest dolaşımı konusunda bireylerin korunmasına yönelik mevzuatlara uygun olarak yetkili ulusal kurumlarca yasal dinlemenin olanaklı kılınmasını sağlamakla,

• Acil servisler ve yetkili kurumlar ve kamuya yönelik yayımlar arasında afet durumlarında haberleşme şartlarını sağlamakla,

• Elektronik haberleşme şebekelerinden kaynaklanan elektromanyetik alanlara kamunun maruz kalmasının kısıtlanması ile ilgili önlemleri almakla,

• Elektromanyetik uyumluluk ile ilgili Üye Devletler mevzuatlarının yakınlaştırılması üzerine elektronik haberleşme şebekeleri ve/veya hizmetleri arasındaki elektromanyetik enterferansın önlenmesi şartları da dahil Evrensel Hizmet Direktifi çerçevesinde kamu haberleşme şebekelerinin bütünlüğünün idame ettirilmesini sağlamakla,

• 2002/21/EC Çerçeve Direktifin de yer alan Standardizasyon başlıklı 17 nci maddesinde atfedilen standartlar ve/veya özellikler ile uyumun sağlanmasına yönelik olarak belirlenen önlemleri almakla,

yükümlü bulunmaktadırlar.

❖ Kullanım Hakkı Sahibi İşletmecilerin Hak ve Yükümlülükleri:

Frekans kullanım hakkına sahip işletmeciler, genel yetkilendirme başlığı altında sayılan hak ve yükümlülüklere ilaveten aşağıdaki hak ve yükümlülüklere de sahiptirler.

• Uygun yerlerde, frekansların özel içerik iletimi ve özel ses–görüntü hizmetleri için münhasır olarak kullanımı da dahil olmak üzere, frekans kullanımının verildiği şebeke ya da teknoloji türünün ya da hizmetinin belirlemekle,

• Uygun hallerde, kapsama yükümlülükleri de dahil olmak üzere, frekansların 2002/21/EC Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak etkin ve verimli kullanımını sağlamakla,

• Genel yetkilendirmedekilerden farklı olan ve kamunun elektromanyetik alanlara maruz kalmasını sınırlandırmak ve enterferanstan kaçınmak için gerekli teknik ve işletimsel şartları sağlamakla,

• Milli Frekans Planındaki değişikliklere azami zaman zarfında uymakla,

• Hak, hamilinin inisiyatifinde olacak şekilde hakların devredilmesi ve bu devir işlemlerinin 2002/21/EC Çerçeve Direktifi’ne uygunluğuna ilişkin şartları sağlamakla,

• Yetkilendirme Direktifi uyarınca alınan kullanım hakkı ücretlerini ödemekle,

• Rekabete dayalı ya da kıyaslamalı seçim prosedürü süresince kullanım hakkını elinde bulunduran girişimcinin üstlendiği taahhütleri yerine getirmekle,

• Frekans kullanımları üzerine ilgili uluslararası anlaşmalar çerçevesindeki düzenlemelere uymakla,

yükümlü bulunmaktadırlar.

2.2.8. Ulusal Düzenleyici Kurumun Yükümlülükleri

2002/20/EC Yetkilendirme Direktifi çerçevesinde ulusal düzenleyici kurumlara da yükümlülükler getirilmiş bulunmaktadır. Bunlardan sadece tezin amacına uygun olan yükümlülüklere yer verilmiştir.

• Ulusal Düzenleyici Kurumlar, yetkilendirme direktifinde belirtilen koşullar dahilinde elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sağlama özgürlüğünü sağlayacak olup, kamu güvenliği gibi nedenler dışında, her hangi bir işletmecinin elektronik haberleşme şebeke ve hizmetleri sağlamasını engellememekle,

• Üye Devletler, mümkün olan yerlerde özellikle enterferansa maruz kalan telsiz frekanslarına yönelik kullanım hakkı yerine genel yetkilendirme dahilinde vermekle,

• Üye Devletler, Yetkilendirme Direktifi çerçevesinde telsiz frekanslarının etkili kullanımı için gerekli olduğu durumlar hariç, verilecek kullanım hakkı sayısını sınırlamamakla,

• Bir Üye Devlet telsiz frekansları için verilecek kullanım haklarının sayısını kısıtlama konusunu şeffaf, nesnel, ayrım gözetmeyen ve orantılı olması gereken seçim kriterleri çerçevesinde değerlendirirken,

• Kullanıcılara yönelik yararların azami seviyeye çıkarılmasına ve rekabet gelişimini hızlandırmaya gerekli önemin verilmesini,

• Kullanıcı ve tüketiciler de dahil ilgili tüm taraflara 2002/21/EC Çerçeve Direktif Madde 61 çerçevesindeki tüm sınırlamalar hakkındaki görüşlerini sunma hakkının verilmesini,

• Kullanım hakkının verilmesi sınırlaması üzerine verdiği kararı gerekçeleri ile beraber yayımlamasını,

• İlkeleri belirledikten sonra kullanım hakkı ile ilgili olarak başvurulara olanak tanınmasını,

• Makul zaman aralıklarında ya da etkilenen işletmecilerin talebi ile sınırlandırmanın gözden geçirilmesini dikkate almakla,

yükümlü bulunmaktadır.

1 2002/21/EC sayılı çerçeve direktif Madde 6: Görüş Alışverişi ve Şeffaflık Mekanizması

2.3. AB’DE FREKANS KULLANIM HAKKINA İLİŞKİN BAZI ÜLKE UYGULAMALARI

Topluluk içerisinde tek bir pazar oluşturulmasını sağlamak amacıyla AB tarafından hazırlanan düzenlemeler, Üye Ülkeler tarafından kendi ulusal mevzuatlarına aktarılmak suretiyle uygulamaya konulmaktadır. Bu çerçevede 2002/20/EC sayılı Yetkilendirme Direktifi topluluk üyesi devletler tarafından çeşitli şekillerde iç hukuklarına aktarılmıştır. Topluluk üyeleri aynı Direktifi referans almaları nedeniyle aynı yetkilendirme rejimini ve bu direktif kapsamında yer alan işletmecilere yönelik aynı hak ve yükümlülükleri uygulamaktadırlar. Bu nedenle örnek aldığımız topluluk üyelerinin yetkilendirme uygulamaları her ülke bazında ayrı ayrı incelenmemiş olup, yalnızca ülkeden ülkeye farklılık gösteren yetkilendirme süreleri ve yetkilendirme kapsamında uygulanmakta olan frekans kullanım hakkına yönelik ücretlendirme uygulamalarına ağırlık verilmiştir.

AB ülkelerinde karasal mobil telsiz hizmetleri kapsamında yaygın olarak kullanılmakta olan PMR/PAMR hizmetleri, frekans kullanımı ihtiva ettiği için söz konusu hizmetler kullanım hakkı çerçevesinde yetkilendirilmektedirler. Bu bölümde öncelikle ulusal yetkilendirme düzenlemelerini yeni AB düzenleyici paket doğrultusunda başarıyla uyumlaştırmayı ilk gerçekleştiren ülkelerden olan Danimarka, İrlanda, İngiltere ve Finlandiya ile yetkilendirme düzenlemelerine kolaylıkla ulaşılabilen Portekiz ve Hollanda ve AB’ye son üye olan ülkelerden Slovakya Cumhuriyeti ve Çek Cumhuriyeti’nin telsiz hizmetlerine yönelik yetkilendirme kapsamında frekans kullanım hakkı uygulamalarına ilişkin hususlara genel hatlarıyla değinilecektir.

2.3.1. Çek Cumhuriyeti

2.3.1.1. Yetkilendirme Rejimi

Çek Cumhuriyeti adına telekomünikasyon sektöründe düzenleme ve denetleme dahil her türlü uygulamaları yürütmek üzere bağımsız düzenleyici kurum olarak 1 Temmuz 2000 tarihinde 151/2000 sayılı Kanunla Czech Telecommunication Office (CTO) kurulmuştur. Çek Cumhuriyeti telekomünikasyon alanındaki uygulamalara yönelik 151/2000 sayılı Kanunu yürürlükten kaldırarak AB’nin 2002 yılında

yayınlamış olduğu 2002/20/EC Yetkilendirme Direktifini 1 Mayıs 2005 tarihinde uygulamak üzere kabul etmiş olup, ulusal mevzuatta CTO tarafından yetkilendirme direktifine yönelik gerekli değişiklikler yapılmıştır[43].

Çek Cumhuriyeti’nde Yetkilendirme Direktifinin uygulanmaya başlaması ile, tüm elektronik haberleşme hizmet ve şebekelerinin genel yetkilendirme altında yürütülmesi, bununla birlikte bireysel haklar verilmesini gerektiren kaynaklar için kullanım hakkı verilmesi esası getirilmiştir.

2.3.1.2. Yetkilendirme Ücretleri

Çek Cumhuriyeti’nde telsiz iletişimine yönelik hizmet sunmak isteyen işletmecilerden yetkilendirme kapsamında idari ücret ve frekans kullanım ücreti olmak üzere iki çeşit ücret tahsil edilmektedir.

İdari Ücret:Telsiz frekansların kullanımına yönelik bireysel yetkilendirmeler kapsamında yapılan işlemlerden idari ücret olarak çizelge 2.1’de yer alan ücretler alınmaktadır [44].

Çizelge 2.1. Çek Cumhuriyeti idari ücretlendirmesi

Yapılan İşlem	İdari Ücret-CZK1
Haberleşmeye yönelik yetkilendirmelerde	7.000
Telsiz iletişim hizmetlerine yönelik yetkilendirme	3.000
Yetki belgesinin süre uzatımı ve değişiklik durumunda	500

Frekans Kullanım Ücreti:Yetkilendirme çerçevesinde frekans kullanmak suretiyle telsiz hizmet sunan işletmeciler yıllık olarak çizelge 2.2’de yer alan oranlarda frekans kullanım ücretleri ödemek zorundadırlar. Yıllık ücret miktarı işletmecilerin sunmuş olduğu telsiz hizmetlerin çeşidine göre farklılık arz etmektedir. Yetkilendirme

1 CZK:Çek Cumhuriyeti para birimi Krona 14.02.2007 tarihli Kur’a göre; 1EUR=28.206 CZK

çerçevesinde telsiz frekans kullanım ücretlendirmesinde kullanılan bazı tanımlar ve değerlendirmeler aşağıda açıklanmaktadır. Bunlar;

1. Yetkilendirme çerçevesinde ücretlendirmede yer alan bazı tanımlar;

• Bir telsiz frekansı, izin verilen haberleşmedeki meşgul olan band genişliği dahil bir telsiz frekansının sayısal değerini,

• Telsiz frekansının kullanımı, yetkilendirme süresi boyunca bireysel yetkilendirme şartlarına bağlı olarak telsiz frekansın kullanımını,

• Cihaz çıkış gücü,telsiz haberleşmesini sağlayan cihazın anten çıkış gücünü, ifade eder.

2. Sistemin dubleks veya yarı dubleks çalışması durumunda kullanılan telsiz frekansların ücretlendirilmesi farklılık arzetmektedir.

3. Genel yetkilendirme kapsamında, baz istasyonları aracılığı ile iletişim sağlayan aboneler ve baz istasyon işletmecileri, elektronik haberleşme cihazlarının telsiz frekans kullanımına yönelik olarak bireysel yetkilendirme çerçevesinde ücretlendirilmektedir. Bu tür bir ücretlendirme baz istasyon ile dubleks iletişim sağlayan telsiz frekansının kullanımı için belirlenen ücrete eşit olmaktadır.

Çizelge 2.2. Çek Cumhuriyeti frekans kullanım ücreti [45]

Karasal mobil hizmet kapsamında ulusal bazdaki telsiz şebekesinde kullanılan frekans kullanım ücreti hesaplanması formülü; C = S1 x K1
C	Bir telsiz frekansının yıllık kullanım ücreti
S1	Kullanılan frekans bant genişliğinin 1 kHz’lik oranı S1=1.600 CZK
K1	Kullanılan frekans bant genişliğinin katsayısı K1=1 (1 kHz. İçin) K1=0.25 (1 kHz frekans için) (380 – 385/390 – 395 MHz)
Karasal mobil hizmetlerin sunulmasını sağlayan diğer telsiz şebekelerinde kullanılan frekans kullanım ücreti hesaplanması formülü; Telsiz frekans kullanım ücreti, mobil telsiz cihazlarınca kullanılan bir telsiz frekansının ücreti ile sabit telsiz cihazlarınca kullanılan bir telsiz frekansının ücretinin toplamından oluşmaktadır.

C = Ca + Cb
C	Bir telsiz frekansının kullanım ücreti
Ca	Telsiz frekans kullanım ücreti, mobil telsiz cihazının çıkış gücüne göre iletişim etki alanı ve hizmet verdiği alanın büyüklüğüne bağlı olarak tespit edilir.
Cb	Telsiz frekans kullanım ücreti, kişisel sabit telsiz cihazlarının çıkış gücüne bağlı olarak tespit edilir.
Ca formülündeki ücretlendirme, uzaktan kontrol ve işaretleşme şebekelerinde kullanılan sabit elektronik iletişim cihazlarının ücretlendirilmesi için de kullanılmaktadır. Telsiz spektrum kullanım planına göre tümleşik kurtarma sistemlerindeki temel hizmetlere yönelik ücretlendirmelerde hizmet alanının büyüklüğüne bakılmaksızın K2 katsayısı K2=1 olarak alınmaktadır.
Ca = S2 x K1 x K2 x K3
S2	Kullanılan frekans bant genişliğinin 1 kHz.’lik oranı S2= 100 CZK
K1	Kullanılan frekans bant genişliğinin katsayısı (Kullanılan frekans bandındaki kanal aralığına eşit olan bir frekans bandının (1 kHz)’lik bant genişliği için hesaplanır) K1= 1 (1 kHz için)
K2	Hizmet sunulan alanın (kapsama alanı) yarıçapı katsayısı K2=1 Rezerve edilen telsiz frekansları için K2=1.5 Yarıçapı (5 km dahil) 5 km’ye kadar K2=2 Yarıçapı 5 km’nin üzerinde ve (25 dahil) 25 km’ye kadar K2=5 Yarıçapı 25 km’nin üzerinde ve (70 dahil) 70 km’ye kadar K2=11 Yarıçapı 70 km’nin üzerinde ve (150 dahil) 150 xx’xx xxxxx X0x00 Xxxxxxxx 000 xx’nin üzerinde
K3	Mobil telsiz cihazlarının etki etme (iletme) gücü katsayısı K3 = 1 Maksimum izin verilen etki etme (iletme) gücü (10 W dahil) 10W’a kadar K3 = 2 Maksimum izin verilen etki etme (iletme) gücü 10 W’ın üzerindekiler
Cb = S2 x K1 x K4
S2	Kullanılan frekans bant genişliğinin 1 kHz.’lik oranı
K1	Kullanılan frekans bant genişliğinin katsayısı (Kullanılan frekans bandındaki kanal aralığına eşit olan bir frekans bandının (1 kHz)’lik bant genişliği için hesaplanır) K1= 1 1 kHz için
K4	Toplam gücü, hizmet sunulan alanda kullanılan sabit telsiz cihazlarının bireysel katsayıları sonucu oluşan toplam 1,5 üzerine eklemek suretiyle elde edilmektedir. n K4 = 1.5 + Σ Xi i=1 n : bireysel sabit telsiz cihazların sayısı Xi : bireysel sabit telsiz cihazların maksimum etki etme (iletme) gücü katsayısı P(e.r.p.) Xi : 0.05 P = 1 W için Xi : 0.10 1 W < P < 5 W Xi : 0.15 5 W < P < 10 W Xi : 0.50 10 W < P < 20 W Xi : 1.00 P > 20 W

2.3.1.3. Değerlendirme

Çek Cumhuriyetinde genel yetkilendirme kapsamında bireysel olarak telsiz frekansları tahsis edilmekle birlikte, ulusal, bölgesel ve yerel alanlarda yetkilendirme yapılmaktadır. Bireysel yetkilendirmelerde “ilk gelen ilk alır” prensibi uygulanmakta olup, frekansın kıt kaynak olduğu yerlerde işletmeciler ihale yapılmak suretiyle

yetkilendirilmektedir. Yetkilendirme kapsamında alınan frekans kullanım ücretleride çizelge 2.2’de detaylı bir şekilde açıklandığı üzere, kapsama alanı, frekans kanal sayısı ve aralığı ile cihaz çıkış gücü gibi parametrelere bağlı olarak hesaplanmaktadır.

Bazı acil sağlık hizmetleri ve itfaiye gibi kuruluşların kullandıkları sistemlere tahsis edilen frekans ücretleri, diğer kişisel, ticari ve yerel kamu kuruluşlara tahsis edilen frekanslara yönelik lisans ücretinden biraz daha düşük seviyede bulunmaktadır. Telsiz hizmetleri belirlenen şartlarda diğer haberleşme sistemleri ile arabağlantı yapabilme imkanına sahiptirler[46].

2.3.2. Danimarka

2.3.2.1. Yetkilendirme Rejimi

Danimarka Ulusal Bilişim ve Telekomünikasyon Ajansı (National IT and Telecom Agency-NITA), Danimarka Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’nın bir birimi olup, hükümetin bilişim stratejisi kapsamındaki kritik konularda projeler geliştirmek ve gerçekleştirmek temel görevlerinden olmakla birlikte iletişim ve bilgi teknolojilerine ilişkin mevzuatın hazırlanmasında ve politikaların belirlenmesinde görüş ve öneriler de sunmaktadır. Ayrıca telekomünikasyon sektöründe rekabetin artırılması, ülkenin gelişmiş bilişim altyapısına erişiminin sağlanması, bilişim teknolojilerinin güvenliğine ilişkin sorunların çözülmesi, kamu sektöründe bilişim teknolojilerinin etkinliğinin artırılarak vatandaş odaklı sayısal hizmetlerin geliştirilmesine yönelik konularla ilgili olarak da hizmet vermektedir. Uygulamada, telekomünikasyon konusundaki idari yetkilerin büyük bir çoğunluğu NITA’ya verilmiş olup, tüm telsiz ruhsatları NITA tarafından düzenlenmektedir[47].

Telekomünikasyon hizmetlerinin serbestleştirilmesine 1 Temmuz 1996 tarihinde başlanılmış olup, halihazırda tüm telekomünikasyon hizmetleri, genel yetkilendirme çerçevesinde sunulmaktadır. Telekomünikasyon şebeke ve hizmetlerinin yetkilendirilmesine ilişkin 19 Eylül 2002 tarih ve 786 sayılı Kanunla1 belirlenen

1 Executive Order No. 786 of 19 September 2002, xxxx://xxxx.xx/xxxxxxx.xxx?xxxxxxxxx&xxxxxx000000000

şartları yerine getiren bütün kişi ve kuruluşlara telekomünikasyon şebeke ve hizmet sunma imkanı verilmektedir. Bunun yanında mobil iletişim hizmeti sunmak isteyenlerin frekans kullanmak üzere yetki belgesi alma zorunluluğu bulunmaktadır. Numara kaynakları ise kişisel uygulamalar temelinde tahsis edilmektedir[48].

Günümüzde 410-430 MHz frekans bandı, muhtelif telsiz uygulamaları için kullanılmaktadır. Sayısal hücresel telsiz sistemleri için bir standart olan TETRA, Danimarka da telsiz iletişim hizmetlerinin1 sunulmasında kullanılmaktadır. NITA, kısa ve uzun vadede TETRA için frekans bantlarının 380-385/390-395 MHz (TETRA acil), 410-430/450-470 MHz ve 870-876/915-921 MHz (tüm TETRA sivil)

olabileceğini öngörmekte olup; ülke çapında hizmet sunabilecek bir şebeke için acil durum bandının ve sivil bandın açık arttırma ile verilmesini, küçük şebekeler için her iki banda erişimin ise “ilk gelen ilk alır” (first come first take) prensibince sağlanması gerektiğini tavsiye etmektedir. NITA, Danimarka da acil servisler ve kamu güvenliğine yönelik hizmet sunmak üzere ulusal bazda kamusal sayısal karasal mobil telsiz şebekesi (Public Digital Land Mobile Radio Network) kurulup işletilmesi amacıyla bir TETRA sistemine Temmuz 2001 tarihinde hizmete başlamak üzere lisans verilmiştir. Söz konusu lisans kapsamında sisteme 380-400 MHz. bandında 2x4.15 MHz frekans bandı tahsis edilmiş olup, 15 yıllık bir lisans süresi belirlenmiştir. Lisans süresinin bitiminden bir yıl önce taraflarca iptale yönelik herhangi bir başvuru olmazsa lisans süresi bir 10 yıl daha devam edecektir.

2.3.2.2. Yetkilendirme Ücretleri

Danimarka’da spektrum ücretleri, kullanılan frekans spektrumunun kullanım şekli ve özelliği dikkate alınarak özel ya da paylaşımlı kullanılan bant genişliğini ve coğrafi kapsamı yansıtacak şekilde hesaplanmaktadır. Yetkilendirme ücreti 180 DKK’lık sabit bir ücret ile çizelge 2.3’de belirtilen frekans kullanım ücretlerinin toplamını içermektedir.

1 Karasal mobil hizmetler, temel olarak mobil telsiz cihazlar ile VHF ve UHF frekans bantlarındaki baz istasyonlar arasındaki iletişimi kapsamaktadır. Bunun yanında, TETRA, TETRAPOL ve diğer sayısal telsiz sistemler ile çağrı hizmeti, kablosuz video kameralar, uzaktan ölçüm (telemetry) ve telsiz telefonları da kapsamaktadır.

Document Metadata

Table of Contents

TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME

Document Metadata

TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME

TÜRKİYE’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME

HİZMETLERİNİN (ORTAK KULLANIMLI TELSİZ HİZMETİ) YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA

BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI

Xxxxxx LALE

UZMANLIK TEZİ

TELEKOMÜNİKASYON KURUMU ŞUBAT 2007

ANKARA

İV

V

1

8

8

61

61

XXXXXXX’DEKİ TİCARİ TELSİZ HABERLEŞME HİZMETLERİNİN (ORTAK KULLANIMLI TELSİZ HİZMETİ-OKTH) YETKİLENDİRİLMESİ İLE İLGİLİ OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ UYGULAMALARININ İNCELENMESİ VE ANILAN HİZMETİN YETKİLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ SUNULMASI

Şekil Sayfa

Çizelge Sayfa

İletişim Hizmetleri

Ses Hizmetleri: Bireysel çağrı, grup çağrı, sistem içi yayın, çevrim içi yayın, acil çağrı servisleri sağlanmaktadır.

Veri Hizmetleri: Devre anahtarlamalı korunmamış ses+veri, devre anahtarlamalı korunmuş veri, bağlantılı paket veri, bağlantısız paket veri ve kısa mesaj hizmetleri sağlanmaktadır.

Doğrudan Mod Çalışması: Şebeke kapsama alanı dışında veya istenildiğinde direkt moda geçilerek sistem telsizleri arasında ses veya veri haberleşmesi yapmak mümkündür. Ayrıca sistem üyesi olmayan analog telsizlerle simpleks veya röle üzerinden görüşmek mümkündür.

Simulcast: İletilecek mesajın, aynı anda, bütün baz istasyonlarından aynı frekansta iletimine dayanan iletişim şeklidir. APCO25’in simulcast özelliği de kullanılarak, sadece 12,5 kHz band genişliği ile birden çok baz istasyonu olan bir sistem kurmak mümkün olabilmektedir.

Sistem Uygulamaları:

Ses Uygulamaları: Bu sistemde, telefon sistemlerine bağlanabilme ve dispatcher (konsol) ile de haberleşme trafiğinin takibi ve tüm konuşmaların kayıtlarının tutulması sağlanabilmektedir.

Veri Uygulamaları: Araç takip uygulaması, veri tabanı erişimi (kimlik, plaka, stok vb. sorgulama) uygulamaları, mesajlaşma ve dosya transferi (doküman, durağan görüntü vb. dosyalar) yapılabilmektedir.

1.4.1.3. APCO Proje-25 Telsiz İletişim Sisteminin Teknik Özellikleri APCO25 Sayısal telsiz iletişim sisteminin teknik özellikleri detaylı bir şekilde çizelge 1.1’de yer almaktadır.

TETRA Optimize Paket Veri-PDO: Bu sistemde, paket haline getirilmiş verileri taşımaya uyumlu cihazlar, sadece paketlenmiş veri hizmetlerini desteklemektedir.

1.4.3.2. CDMA-PAMR Telsiz İletişim Sistemleri Üzerinden Verilen Hizmetler CDMA-PAMR telsiz arayüzü ile ileri yönde 307 kbit/s, geri yönde 153 kbit/s kadar esnek veri oranı hem durgun hem de hareketli IP adresleme ile IP ve mobil IP üzerinden taşınabilmektedir.

Document Metadata