DR. ÖĞR. ÜYESİ LOKMAN KANTAR
DR. ÖĞR. ÜYESİ XXXXXX XXXXXX
Opsiyonlar, forward ve futures ürünlerden farklı olarak yükümlülük getirmeyen ürünlerdendir.
Opsiyon anlaşmasına sahip olan yatırımcılar, vade sonunda dayanak varlığı alma ya da satma yükümlülüğü taşımazlar.
Opsiyonlar; sözleşmenin üzerine yazıldığı dayanak varlıkların (underlying securities) belirli bir dönem sonunda ve önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden alınıp satılma hakkını (opsiyonunu) veren anlaşmalardır.
Dayanak varlıklar; forward ve futures işlemlerinde olduğu gibi hisse senetleri, hisse senedi endeksleri, çeşitli döviz kurları, hazine bonoları, emtia ürünleri gibi geniş bir yelpazeden oluşurlar.
Sahibine kontratın üzerine yazıldığı dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat üzerinden satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmelerine alım opsiyonu (call option) adı verilir.
Sözleşmede belirlenen ve dayanak varlığın sözleşme vadesinde kaçtan alınabileceğini gösteren fiyata kullanım fiyatı ya da egzersiz fiyatı (strike price or exercise price) adı verilir.
Bu sözleşmeyi satan taraf sözleşme sahibine, sözleşmenin üzerine yazılan dayanak varlığı belirtilen fiyatta ve vadede alma hakkını satar.
Her alım opsiyonunu satın alan şahısların karşısında bir de bu kontratı satan bir yatırımcı vardır.
Alım opsiyonunu satan taraf, alan tarafın elde edebileceği tüm potansiyel geliri ödemekle yükümlüdür.
Satan taraf bunun karşılığında opsiyon primi alır. Opsiyon satıcısının pozisyonu kısa pozisyon adıyla bilinir.
Sahibine kontratın üzerine yazıldığı dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat üzerinden satma hakkını veren opsiyon sözleşmelerine ise satış opsiyonu (put option) adı verilir.
Bu opsiyona sahip yatırımcılar, dayanak varlığın fiyatının düşeceği beklentisi ile bu sözleşmeleri alabilirler. Bu sözleşmeleri satan tarafın getirisi opsiyon primi ile sınırlı iken, yükümlülüğünü ise opsiyonun dayanak varlığın fiyatı belirlemektedir.
Yine bu opsiyonda satış opsiyonu satın alan yatırımcının cayma hakkı mevcut olup, cayma hakkının bedeli ise opsiyon için ödenen opsiyon primidir.
Opsiyonlar hangi piyasalarda işlem görür?
Opsiyonlar hem tezgahüstü piyasalarda (OTC) hem de organize piyasalarda işlem görmektedir. Tezgahüstü piyasalar daha esnek sözleşmeler yapmaya izin verirken, organize piyasalar ise teminat mekanizmaları ise temerrüt riskini ortadan kaldırmaktadırlar.
Genellikle döviz piyasaları üzerine yazılan opsiyonlar Tezgahüstü piyasalarda, hisse opsiyonları ise organize piyasalarda işlem görmektedirler.
Opsiyonlar vadesinde kullanılıp kullanılmamalarına göre de sınıflandırılmaktadırlar:
Bunlar; sadece belirli bir vadede kullanılan (egzersiz edilebilen) opsiyonlar Avrupa tipi opsiyonlar; yatırımcısına vadesinden önce kullanılma imkanı sağlayan opsiyonlar ise Amerikan opsiyonları olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Her iki opsiyon çeşidi de kullanılmaktadır.
Alım ve satım opsiyonlarında; dayanak varlığın spot piyasa fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farka bakılarak;
At the Money (Opsiyon prim sınırda),
In the Money (Primde opsiyonlar)
Out of Money (Primden uzak opsiyonlar) Şeklinde adlandırılırlar.
Opsiyon İşlemleri Yapan Yatırımcı Türleri
Opsiyon piyasalarında, forward ve futures işlemlerinde olduğu gibi üç temel yatırımcı türü bulunmaktadır;
Speculators (Spekülatif yatırım amaçlı işlem yapanlar) Arbitrageurs (Risksiz arbitraj kazancı kovalayanlar) Hedgers (Riskten kaçınma amaçlı yatırımlar
Opsiyon Fiyatlarını Etkileyen Faktörler
Dayanak varlık fiyatı Vade
Oynaklık (Volatilite) Faiz oranları Kullanım fiyatı Temettü
Faktörlerin opsiyon fiyatlarına olan etkileri
Opsiyonlarda Yatırım Pozisyonları
Alım opsiyonunda alıcı (Alımda uzun) Alım opsiyonunda satıcı (Alımda kısa) Satım opsiyonunda alıcı (Satımda uzun) Satım opsiyonunda satıcı (Satımda kısa)
Alım opsiyonunda alıcı konumda olan yatırımcılar, kullanım fiyatından dayanak varlık alma hakkına sahip olurlar.
Örnek:
Kullanım fiyatı: 40 TL Opsiyon primi: 4 TL
Vade sonu spot TL; 25 TL, 30 TL, 35 TL, 40 TL, 45 TL, 50 TL, 55 TL olduğu varsayımı altında Alım opsiyonunda uzun pozisyon alan yatırımcının kar/zarar durumunu hesaplayınız.
Satım Opsiyonunda Uzun Pozisyon
Opsiyonun primi 3 TL olan ve 40 TL kullanım fiyatından alınan bir put opsiyonun;
Vade sonunda spot fiyatları ; 25 TL, 30 TL, 35 TL, 40 TL, 45 TL, 50 TL, 55 TL olduğu varsayımı altında KAR/ZARAR durumunu hesaplayınız.
Aynı veriler ile kısa call kar/zarar ve kısa put kar/zarar ve grafiklerini oluşturunuz.