İLYAS GÖLCÜKLÜ

XXXXX XXXXXXXX

MONTREAL SÖZLEŞMESİ UYARINCA TAŞIYICININ ULUSLARARASI YOLCU

TAŞIMA SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞU

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ V

İÇİNDEKİLER IX

KISALTMALAR XXIII

GİRİŞ 1

Birinci Bölüm

HAVA YOLUYLA ULUSLARARASI YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN NİTELİK VE ŞARTLARI

1. Yolcu Taşıma Sözleşmesinin Genel Hukuki Değerlendirilmesi 5

I. Tanımı 5

II. Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 7

III. Sonuç ve Değerlendirme 9

2. Montreal Sözleşmesi Kapsamında Hava Yolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi ve Montreal Sözleşmesi’nin Uygulanma Şartları 10

I. Hava yolu yolcu taşıma sözleşmesi 10

II. Montreal Sözleşmesi’nin Yolcu Taşıma Sözleşmeleri

Açısından Uygulanma Şartları 12

A. Taraflar Arasında Hava yolu İle Yolcu Taşıma

Sözleşmesi Mevcut Olmalıdır 12

i. Sözleşmenin Kurulması 12

ii. Taşıma Taahhüdü ve Kaçak Yolcu Kavramı 13

iii. Hava Aracı Mürettebatı Sözleşmeleri 13

iv. Yolcu Taşıma Sözleşmelerinde Şekil ve İlgili Belgelendirme 14

v. Yolcu Taşıma Sözleşmeleri Açısından Rezervasyon 16

B. Hava yolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi Uluslararası Nitelikte Olmalıdır 18

i. Montreal Sözleşmesi’nde Uluslararası Kavramı 18

ii. Tek Yönlü Uluslararası Taşımalar 19

iii. Gidiş-Dönüş (Roundtrip) Şeklindeki Uluslararası Taşımalar 22

iv. Kararlaştırılmış Duraklama Yeri Kavramı 23

v. Hareket Yeri ve Varma Yeri Kavramları 24

vi. Yolcunun Niyeti ile Uluslararası Nitelik İlişkisi 26

C. Hava yolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi Ücret

Karşılığında Yapılmalıdır 27

i. Ücretin Niteliği ve Kapsamı 27

ii. Ücretsiz Taşımalar ve İstisnai Haller 28

iii. Kararlaştırılan Ücretin Üçüncü Kişilerce Ödenmesi 30

D. Hava yolu ile Yolcu Taşıma Hava Aracı ile Yapılmalıdır 31

i. Hava Aracının Tanımı 31

ii. Türk Hukuku Açısından Hava Aracı Kavramı 32

E. Hava yolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi’nin Konusu

Canlı İnsan Olmalıdır 33

3. Montreal Sözleşmesinde Yolcu Taşıma Sözleşmesinin Tarafları 33

I. Yolcu 33

A. Yolcu Sıfatının Kazanılması 33

B. Yolcunun Gecikmesi veya Uçuşu Kaçırması 34

C. Yolcudan Kaynaklı Sebeplerden Dolayı Taşıyıcının Sözleşmeden Dönmesi 35

D. Sözleşmeden Haklı Dönmenin Hukuki Sonuçları ve

İade Talepleri 36

E. Uçuşun Kaçırılması ve Yeni Bir Yolcu Taşıma Sözleşmesi 37 II. Taşıyıcı 38

A. Taşıyıcı Sıfatı 38

B. Taşıyıcı Türleri 40

i. Genel Olarak 40

ii. Sözleşmesel Taşıyıcı 40

a. Sözleşmesel Taşıyıcı Kavramı 40

b. Temsilci ile Sözleşmenin Akdedilmesi 40

c. Sözleşmesel Taşıyıcı Sıfatının İspatı 41

iii. Fiili Taşıyıcı 42

a. Genel olarak 42

b. Sözleşmesel Taşıyıcı – Fiili Taşıyıcı İlişkisi 43

c. Kod Paylaşım (“Codeshare”) Anlaşmaları 44

iv. Müteakip Taşıyıcı 45

a. Genel Olarak 45

b. Yargıtay ve Mütevali Taşıyıcı Kavramı 45

c. Müteakip Taşıyıcı – Fiili Taşıyıcı İlişkisi 47

v. “Taşıyıcının Adamları” (…carrier, its servants or agents…) Kavramı 48

a. Genel Olarak 48

b. Taşıyıcının Adamları Kavramı ve Kapsamı 49

c. Taşıyıcının Adamları Kapsamındaki Kişiler 50

d. Değerlendirme ve Sonuç 51

İkinci Bölüm

TAŞIYICININ SORUMLULUĞU

1. Türk Hukuku Açısından Sorumluluk Kavramı ve Değerlendirilmesi 53

I. Sorumluluk Kavramı 53

II. Sorumluluk Türleri: “ile sorumluluk” ve “den sorumluluk” 54

2. Montreal Sözleşmesinde Taşıyıcının Sorumluluğunun Hukuki Niteliği 55

I. Taşıyıcının Sözleşmesel Sorumluluğu 55

II. Taşıyıcının Sözleşmesel Sorumluluğun Niteliği 56

III. İki Aşamalı Sorumluluk Sistemi (“Two-Tier System”) 58

A. Genel Olarak 58

B. İki Aşamalı Sorumluluk Sistemi’nde Taşıyıcının Sorumluluğunun Niteliği 60

i. “…den Sorumluluk” Açısından 60

ii. “…ile Sorumluluk” Açısından 61

iii. Kusur Sorumluluğu – Kusursuz Sorumluluk 61

iv. Sözleşmesel Sorumluluğun Niteliğinin

Saptanması ve Değerlendirme 62

v. Azami Sorumluluk Miktarı ve Sonuç 63

Üçüncü Bölüm

MONTREAL SÖZLEŞMESİ MADDE 17/F.1 KAPSAMINDAKİ SORUMLULUK HALLERİ VE ŞARTLARI

1. Genel Değerlendirme 65

2. Yolcunun Ölümü veya Yaralanması Halinde Sorumluluk 66

I. Genel Olarak 66

II. Kaza 67

A. Kazanın Varlığının Sorumluluk Açısından Önemi 67

B. Kaza Kavramı 67

C. Caza ve Mücbir Sebep İlişkisi 68

D. Bir Emsal Karar: Saks v. Air Xxxxxx 70

i. Uyuşmazlıktaki Maddi Olgular ve Dava Süreci 70

ii. Temyiz Mahkemesinin Değerlendirmesi 71

iii. Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin Değerlendirmesi 72

iv. Hava Taşımacılığının Karakteristik Riskleri

Kavramı 73

v. Sonuç 73

E. Çeşitli Yabancı Mahkeme Kararları Işığında “Kaza” Kavramı 74

i. Genel Olarak 74

ii. Hava Taşımacılığının Karakteristik Riskleri Kavramı 75 a. Genel Olarak 75

b. Xxxxxxx Xxxxxxx Kararları Açısından Değerlendirmeler 75

c. Hava Taşımacılığının Karakteristik Riskleri ve Normal Bedensel Tepkiler 77

F. Kaza Kavramı ve Sonuç 78

G. Taşıyıcı veya Adamlarının Yolcunun Taleplerini Geri Çevirmesi (Inaction, Crew Negligence) 79

i. Genel Olarak 79

ii. Kaza Kavramının Tespitinde Taşıyıcının

Adamlarının Rolü (Inaction, Crew Negligence) 80

a. Xxxxxxx Xxxxxxxx v. Japan Airlines Kararı 80

b. Xxxxxxx Xxxx, Xxxxxx Xxxx v. Lufthansa German

Airlines Kararı 82

c. Olympic Airways v. Husain Kararı 84

d. Kararların Değerlendirilmesi 86

iii. Biniş İşlemlerindeki Kayıtsızlıklar ve Kaza Kavramı . 87

iv. Türk Hukuku Açısından Taşıyıcının

Adamlarının Yolcu Taleplerini Geri Çevirmesine

Dair Değerlendirmeler 88

v. Sonuç 90

H. Derin Ven Trombozu (Deep Vein Thrombosis,

“DVT”) Olayları 91

i. Derin Ven Trombozu (“DVT”) Kavramı 91

ii. Yabancı Mahkeme Kararlarında DVT

Vakıalarının Değerlendirilmesi 92

a. Genel Olarak 92

b. Örnek Yabancı Mahkeme Kararları 93

c. Xxxxxxxxxx v. American Airlines Genel Kararı 94

III. Hava Yolu ile Yapılan Yolculuğun Olağan Riskleri 95

A. Uçuş Esnasındaki Rahatsızlıklar: Taciz, Kavga,

Tartışma, Hava Aracına Zarar Verme vb. Durumları

( In-Flight Disturbances) 97

i. Genel Olarak 97

ii. Uçuş Esnasındaki Rahatsızlıklar ve Kaza Kavramı 97

iii. Uçuş Esnasındaki Rahatsızlıklar ve Mürettebatın

Rolü 99

a. Genel Olarak 99

b. Taşıyıcının Sorumlu Olacağı Haller 100

c. Yolcunun Hava Aracından Çıkarılması Hali 101

d. Yolcu-Yolcu Arasında Çıkan Sorunlar 102

aa. Genel Olarak 102

bb. Taşıyıcının Sorumlu Olmayacağı Haller 103

cc. Taşıyıcının Sorumlu Olacağı Haller 103

dd. Taciz Vakıaları ve Taşıyıcının Sorumluluğu . 104 B. Sonuç 105

IV. Yargıtay Uygulamalarında Kaza Kavramı 106

A. Genel Olarak 106

B. Örnek Yargıtay Kararları 107

C. Terör Saldırıları, Sabotaj, Yolcunun Rehin Alınması

vb. Vakıalar 108

D. Yabancı Mahkeme Kararlarının Bağlayıcılığı Sorunu 110

i. Genel Olarak 110

ii. Yabancı Mahkeme Kararlarının Referans

Alındığı Örnek Yargıtay Kararları 111

iii. Montreal Sözleşmesi ve Yabancı Mahkeme

Kararlarının Bağlayıcılığı 113

V. Ölüm veya Bedensel Zarar 115

A. Ölüm 115

i. Genel Olarak 115

ii. Ölümün Tespitine Dair Hukuki Sorunlar 116

a. Genel Olarak 116

b. Ölüm Xxxxxxxx Xxxxxxx 118

c. Hava Aracının İz Bırakmadan Kaybolması ve

Gaiplik Hali 119

aa. Genel Olarak 119

bb. Gaiplik Kararının Verilmesi ve Sonuçları 120

cc. Gaiplik Süreci ve Montreal Sözleşmesi’ndeki Hak Düşürücü Süre 121

dd. Gaibin Sağ Olarak Ortaya Çıkması Halinde Hukuki Sorunlar 122

B. Bedensel Yaralanma 124

i. Bedensel Yaralanma Kavramı 124

ii. Beden Bütünlüğünün İhlali 125

iii. Bedensel Zarar ve Maddi Zarar İlişkisi 126

iv. Beden Bütünlüğünün İhlalinin Çeşitli Görünümleri126 v. Sonuç 127

VI. Kazanın Belirli Bir Zaman Diliminde (Biniş – Hava

Aracında – İniş) Meydana Gelmesi 128

A. Genel Olarak 128

B. Kazanın Biniş İşlemleri Sırasında Meydana Gelmesi 129

i. Biniş İşlemleri Kavramı 129

ii. Biniş İşlemlerinin Başlama Anı 131

iii. Biniş İşlemleri Anının Tespitine Dair Yabancı Mahkeme Kararları 132

iv. Sözleşme Görüşmeleri ve Biniş İşlemleri İlişkisi 133

a. Genel Olarak 133

b. Montreal Sözleşmesi Açısından Xxxxx in Contrahendo Sorumluluğu 134

c. Sonuç 135

C. Kazanın Hava Aracındayken Meydana Gelmesi 136

D. Kazanın İniş İşlemleri Sırasında Meydana Gelmesi 138

i. İniş İşlemleri Kavramı 138

ii. Örnek Yabancı Mahkeme Kararları 139

iii. Güncel Xxxxxxx Kararı (8 Ağustos 2011) ve Değerlendirme 140

iv. Hava Limanı İşletmesinin Sorumluluğu ile

Taşıyıcının Sorumluluğunun İlişkisi 140

VII. Kaza ile Zarar Arasındaki İlliyet Bağı 141

A. Uygun İlliyet Bağı Kavramı 141

B. Zararın Kapsamı ve İlliyet Bağının Önemi 143

C. Uygun İlliyet Bağına İlişkin Xxxx Xxxxxx ve

Sorumluluktan Kurtuluş İmkânları 144

i. Genel Olarak 144

ii. Sorumluluktan Kurtuluş İmkânları 145

iii. Montreal Sözleşmesi Açısından Xxxxx Xxxxxxx 145

iv. Mücbir Sebep ve Sorumluluktan Kurtulma İmkânı . 146 v. Müterafik Kusur 147

VIII. Montreal Sözleşmesi’nin Münhasır Uygulanması Sorunu 149

A. Münhasır Uygulama Kavramı ve Önemi 149

B. Münhasırlık Kavramına İlişkin Örnek Yabancı Kararlar 151

C. Türk Hukuku Açısından Münhasırlık İlkesi 152

D. Münhasırlık Sorunu ve Üçüncü Kişiler 154

E. Değerlendirme ve Sonuç 155

Dördüncü Bölüm

YOLCUNUN TAZMİNAT TALEPLERİ

1. Montreal Sözleşmesi Kapsamındaki Zararlar ve Tazminat Davaları 157

I. Giriş 157

II. Yolcunun Manevi Tazminat Talebi 158

A. Yabancı Mahkeme Kararlarında Xxxxxx Xxxxxxxx 158

i. Genel Olarak 158

ii. Manevi Tazminat Taleplerine İlişkin Örnek

Kararlar 158

iii. Yabancı Mahkeme Kararlarının Değerlendirilmesi 159

B. Türk Hukuku Açısından Montreal Sözleşmesi’nin Değerlendirilmesi: Ölüm ve Bedensel Yaralanma

Halleri 161

i. Genel Olarak 161

ii. Türk Hukuku’nda Zarar Kavramı 162

a. Genel Olarak 162

b. Montreal Sözleşmesi Kapsamındaki Zararlar 164

c. Sözleşmeye Aykırılık Halinde Yararlanabilecek İç Hukuk Hükümleri 165

d. TBK Madde 56 ve 58’in Kıyasen Uygulanması: Türk Hukuku’nda Manevi Tazminat Şartları 166

iii. Montreal Sözleşmesi’nde Sözleşmeye Aykırılık

Kavramı 167

iv. Montreal Sözleşmesi Açısından Xxxxxx Xxxxxxxx Şartlarının Değerlendirilmesi 168

C. Ölüme Bağlı Manevi Tazminat Talepleri 169

D. Bedensel Yaralanma Sonucu Yolcunun Manevi

Tazminat Talepleri 171

i. Genel Olarak 171

ii. Bedensel Yaralanma Kavramı 172

iii. Bedensel Yaralanma Halinde Yolcunun Manevi Tazminat Talebi 173

iv. Manevi Zarar Sonucu Beliren Bedensel

Zararların Değerlendirilmesi 175

E. Yolcunun Ölüm veya Bedensel Yaralamadan

Bağımsız Manevi Tazminat Talepleri 176

i. Türk Hukuku’nda Salt Manevi Zararların Tazmini 176

ii. Montreal Sözleşmesi Türkiye Uygulaması

Açısından Salt Manevi Zararlar 177

iii. Yargıtay’a Göre Salt Manevi Zararların Montreal Sözleşmesi Uyarınca Değerlendirilmesi 178

iv. Manevi Tazminatı Gerektirebilecek Salt Manevi

Zararlar 179

III. Yolcunun Maddi Tazminat Talebi 180

A. Maddi Zarar Kavramı 180

B. Maddi Tazminat Davası Şartları ve Montreal Sözleşmesi181

C. Montreal Sözleşmesi Açısından Xxxxx Xxxxxxx Türü 182

D. Maddi Tazminatın Kapsamının Belirlenmesinde

Yararlanılacak Hükümler 183

E. Ölüm veya Bedensel Yaralanmaya Bağlı Maddi

Tazminat Davaları 184

i. Ölüme Bağlı Maddi Tazminat Talepleri 184

a. Ölüm Halinde Maddi Tazminatın Kapsamı 184

b. Maddi Zararı Talep Edecek Kişiler ve İstenebilecek Zarar Kalemleri 186

c. Destekten Yoksun Kalan Kişi ve Mirasçı İlişkisi. 187

d. Sonuç 188

ii. Bedensel Yaralanma Sonucu Yolcunun Maddi

Tazminat Talebi 188

a. Genel Olarak 188

b. Bedensel Yaralanma Halinde Maddi Tazminatın Kapsamı 189

iii. Yolcunun Uğradığı Dolaylı Zararlar 190

a. Genel Olarak 190

b. Dolaylı Zarar Kavramı 191

c. Dolaylı Zararların Montreal Sözleşmesi Açısından Değerlendirilmesi 192

d. Sonuç 194

iv. Maddi Tazminat Miktarının Hesaplanması 194

v. Yolcu Dışındaki Kişilerce Yapılan Masrafların

Tazmini 196

Beşinci Bölüm

YOLCU DIŞINDAKİ ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN (YAKINLAR İLE DESTEKTEN YOKSUN KALANLAR) TAZMİNAT TALEPLERİ

1. Manevi Tazminat Talepleri 199

I. Ölenin Yakınlarının Manevi Tazminat Talepleri 199

A. Genel Olarak 199

B. Ölenin Yakınlarının Manevi Tazminat Talep

Hakkının Niteliği 201

C. Ölenin Yakınlarının Manevi Tazminat Talep

Hakkının Türk Hukuku’ndaki Dayanağı 202

D. Ölenin Yakınlarının Taleplerinin Farklı Hükümlere Dayandırılması Tartışmasının Önemi 204

II. Ağır Bedensel Zarar Halinde Yaralananın Yakınlarının

Manevi Tazminat Hakkı 205

2. Maddi Tazminat Talepleri 206

I. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı 206

A. Türk Hukuku’nda Destekten Yoksun Kalma Tazminatı . 206

B. Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Türk

Hukuku’ndaki Dayanağı ve Niteliği 207

II. Sonuç 210

3. Montreal Sözleşmesi’nin Yeknesaklık Amacı Doğrultusunda

Üçüncü Kişilerin Tazminat Talepleri 211

I. Genel Olarak 211

II. Üçüncü Kişilerin Maddi veya Manevi Tazminat Talepleri 211

A. Genel Olarak 211

B. Montreal Sözleşmesi Kapsamındaki Üçüncü Kişi

Tazminat Talepleri 212

i. Genel Olarak 212

ii. Yabancı Mahkeme Kararlarında Destekten Yoksun Kalma Tazminatı (“Loss of Support

Claims”) ve Xxxxxx Xxxxxxxx Xxxxxxxxx (“Loss of Society, Loss of Care, Grief Claims”) 213

C. Türk Hukuku ve Yeknesaklık Açısından Genel Değerlendirme ve Sonuç 217

Altıncı Bölüm

TAZMİNAT DAVASINA İLİŞKİN BAZI MESELELER

1. Tazminat Davalarına İlişkin Bazı Genel Hususlar 221

I. Taraflar 221

A. Davacı 221

B. Davalı 222

II. Dava Açma Süresi 223

A. Montreal Sözleşmesi Açısından Öngörülen Sürenin Niteliği 223

B. Vasi Gerektiren Özel Hallerde Süre 225

C. Hak Düşürücü Sürenin Tespiti ve Davanın Açılma Anı . 227

D. Zararın Sonradan Ortaya Çıkması Hallerinde Süre 228

III. Görevli Mahkeme 230

IV. Yetkili Mahkeme 231

A. Uluslararası Yetki Kavramı 231

B. Montreal Sözleşmesi’nde Yetkili Mahkemeler 233

i. Madde 33/f.1’de Sayılan Yetkili Mahkemeler 233

ii. Yolcu Taşıma Sözleşmelerine İlişkin Özel Beşinci

Yetki (“Fifth Jurisdiction”) 234

iii. İkametgâh, Esas Faaliyet Merkezi, Varma Yeri Kavramları 235

iv. Yetkili Mahkemenin Türkiye Açısından Tespiti 236

v. Yetkili Mahkemeler ve Tahkim 237

V. İspat Yükü 237

VI. 113.100 ÖÇH Sınırının Belirlenmesi 238

A. 113.100 ÖÇH Sınırının Önemi 238

B. 113.100 ÖÇH Kapsamına Alınacak Zararlar 239

C. Sorumluluk Sınırının Tadiline İlişkin Sorunlar 239

VII. Masraf ve Faizler 241

VIII. Montreal Sözleşmesi’nde Ön Ödeme Kurumu 242

IX. Müterafik Kusur ve Taleple Bağlılık İlkesi 243

X. Yolcu Başına Sorumluluk Kavramı ve Önemi 244

XI. Özel Çekme Hakkı’nın Kur Değerinin Hesaplanması 244

Yedinci Bölüm

TAŞIYICININ GECİKME HALİNDEN SORUMLULUŠU

1. Yolcu Taşımasında Gecikme 247

I. Gecikme Kavramı 247

II. Gecikme Halinde Sorumluluğun Niteliği 247

III. Yolcu Taşıma Sözleşmelerinde Gecikme Halleri 248

IV. Gecikme Halinde Sorumluluk Şartları 249

A. Zarar 249

B. Zararın Niteliği 250

C. Uçuşun İptali ve Overbooking Halleri 251

D. Uygun İlliyet Bağı 254

V. Gecikme Halinde Sorumluluk Miktarı 254

VI. Gecikme Halinde Yetkili Mahkemeler 255

VII. Sorumluluktan Kurtuluş İmkânları 255

2. Yolcu Haklarına İlişkin Bazı Ek Düzenlemeler ve

Uygulamadaki Sorunlar 256

I. 261/2004 Sayılı Avrupa Birliği Tüzüğü 256

SONUÇ 261

KAYNAKÇA 263

EK 1: MONTREAL SÖZLEŞMESİ (İNGİLİZCE METİN) 269

EK 2: MONTREAL SÖZLEŞMESİ (TÜRKÇE METİN) 279