VEKÂLET SÖZLEŞMESİNİN VEKÂLETE ÖZGÜ SEBEPLERLE SONA ERMESİ
VEKÂLET SÖZLEŞMESİNİN VEKÂLETE ÖZGÜ SEBEPLERLE SONA ERMESİ
Yrd. Doç. Dr. Öz Seçer∗
ÖZET
Ekonomik gelişmeler sonucu hizmet sektörünün büyümesi, vekâlet sözleşmesinin uygulama alanını genişletmiştir. Vekâlet sözleşmesinin uygulama alanının genişlemesi, vekâlet sözleşmesine ilişkin sona erme sebeplerinin ayrıntılı olarak incelenmesi gerekliliğini de beraberinde getirmektedir. Bu çalışmada vekâlet sözleşmesinin sona erme sebeplerinin ayrıntılı olarak incelenmesi amaçlanmaktadır.
Xxxxxxx Xxxxxxxxx: Vekâlet Sözleşmesi, Xxxx Xxxx, Sona Erdirme, Ölüm, Ehliyetsizlik, İflas.
THE TERMINATION OF MANDATE CONTRACT RELATED TO SUI GENERIS REASONS
ABSTRACT
The growth of service sector due to economic developments, enlarged scope of application of mandate contract. The enlargement of scope of the mandate contract brings necessity of examination detailed of termination causes related to mandate contract. In this study, the termination causes of mandate contract will be examined in detail.
Keywords: The mandate contract, Termination, Revoke, Death, Incapacity, Bankruptcy.
∗ Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk ABD Öğretim Üyesi.
GİRİŞ
Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiş sözleşmelerden biri olan vekâlet sözleşmesi, günümüzde meydana gelen ekonomik değişikliklere paralel olarak hizmet sektörünün önemli ölçüde büyümesi sonucu, uygulama alanı genişleyen bir sözleşme özelliği göstermektedir. Vekâlet sözleşmesinin uygulama alanının genişlemesi, aynı zamanda bu sözleşmeye ilişkin kanun hükümlerinin uygulanması açısından sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunlardan biri de, vekâlet sözleşmesinin sona ermesine ilişkin TBK m. 512-514 hükümlerinin uygulanmasıdır.
Çalışmamızın konusu, vekâlet sözleşmesine özgü sona erme sebeplerinin incelenmesi oluşturmaktadır. Bu bağlamda, ilk olarak vekâlet sözleşmesinin tek taraflı sona erdirmesi ele alınacak, daha sonra vekâlet sözleşmesinin, ölüm, taraflardan birinin ehliyetsizliği, iflas sebebiyle sona ermesi incelenecektir.
A. Tek Taraflı Sona Erdirme
1. Sona Erdirme Hakkının Hukuki Niteliği
“Sona ermesi” başlığı altında yer alan TBK m. 512/c. I’e göre, ”Vekâlet veren ve vekil, her zaman sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirebilir”1.
Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan bu madde, vekâlet ilişkisinin tek taraflı beyanla sona ermesine ilişkindir. Vekâlet sözleşmesine ilişkin düzenlemeler arasında 512’inci maddedeki düzenlemeye yer verilmesi,
1 BK m. 396/f. I’e göre: “Vekâletten azil ve ondan istifa her zaman caizdir. “ Taraflara, tek taraflı olarak diledikleri zaman vekâlet sözleşmesini sona erdirme imkânı tanıyan hükümde, vekilin sona erdirme hakkını ifade etmek için “istifa”, müvekkilin hakkını ifade etmek için ise “azil” terimleri kullanılmıştır. Borçlar Kanunu’nun kaleme alınmasında, İsviçre Borçlar Kanunu’nun kullandığı geri alma ve fesih yerine, azil ve istifa kavramları tercih edilmiştir. Genel olarak azil, bir kimsenin bir görevden, bir işten alınması, el çektirilmesi; istifa ise bir kimsenin kendi isteği ile bir işten, görevden ayrılması anlamını taşımaktadır. Xxxxx burada her ne kadar istifa ve azilden söz etmekte ise de bunun geri alma olarak anlaşılması gerektiği belirtilmektedir. Xxxxxx Xxxxx, Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesi, Konya 2004, s. 57; Xxxxxxx Xxxxxx, “L’extinction prématurée du contrat”, in Das Architektenrecht Le droit de L’architecte, Fribourg 1995,
s. 367; Serozan Xxxx, Sözleşmeden Dönme, 2. Bası, İstanbul 2007, s. 131-132.
genel sebepler dışında özel bir sona erme şeklinin düzenlendiği anlamına gelmektedir2. Diğer iş görme sözleşmelerinde, taraflar arasındaki ilişkinin bu kadar kolay çözülmesine olanak tanıyan herhangi bir düzenleme (eser sözleşmesindeki iş sahibinin tek taraflı feshini düzenleyen TBK m. 484 hükmü istisna olmak üzere) bulunmamaktadır3. Böyle bir düzenlemenin yapılmasının temelinde, vekâlet sözleşmesinin güven temeline dayalı bir sözleşme olması yatmaktadır4. Bu nedenle, Kanun taraflardan her birine dilediği zaman sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirebilme yetkisini vermiştir. Vekâlet veren ve vekil, belirli bir sebebe dayanmadan ve belirli bir süreyle bağlı kalmadan her zaman sözleşmeyi sona erdirebilirler5.
2 Xxxx Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx Xxxxxx, Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch X.Xxxx: Das Obligationenrecht 2.Teil (Halbband): Art.184-418, Zurich 1936, Art. 404
N. 1; BilgeNecip, Borçlar Hukuku (Özel borç münasebetleri), Ankara 1971, s. 300.
3 Gökyayla Emre, Avukatlık Sözleşmesinin Sona Ermesi, Ankara 2007, s. 40; Xxxxxxxxx Xxxxxxxx, “L’emprereur de chine et le grain de tabac reflexion sur l’article 404 CO”, Jdt 1987 I, s. 468; Karabağ-Bulut Nil, Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi, İstanbul 2014, s. 160.
4 Xxxxxx Xxxxxxxx, “Les regles du mandat face aux contrats innommés analyse conceptuelle et typoloqiue du contrat de mandate, AJP/PJA 2005, s. 1000; Dessemontet Xxxxxxxx, Les contrats de service, s. 170-171; Xxxx Xxxx, Werkvertrag und Auftrag – Kommentar der Art. 363 bis 379 und 394 bis. 406 OR, Vira 1983, s. 182; Gökyayla Emre, Avukatlık Sözleşmesinin Avukatın Azli ve İstifasıyla Xxxx Xxxxxx, Ankara 2007,
s. 52; Xxxxxx Xxxxx, Schweizerisches Obligationenrecht, Besonderer Teil, Zürich 1988,
s. 227; ZevklilerAydın/Xxxxxxxx X. Emre, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 12. Bası, Ankara 2013; s. 624; Xxxxx X. Alper, Borçlar Hukuku Özel Hükümler Cilt. 2 İstisna Vekâlet Tellallık Vekâletsiz İş Görme Havale Vedia Kefalet Garanti, İstanbul 2010, s. 377; Zembulidis Temistokli, “Vekâlet”, İstanbul Barosu Dergisi, Mayıs 1942, Yıl XVI, S. 5s. 289;Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 1; Xxxxxxxxx Xxxx Xxxxx, “Fragen aus dem Auftragsrecht”, ZBJV Band 21 Dezember 1955, s. 475; Xxxxxxxxxxx Xxxxxxxxx, Dienstleistungsvertrage, ZSR 106 1987 II, s. 23; Xxxxxxxxx Xxxxx/Xxxxx Xxxxx/Xxxxxxx Xxxx/Xxxxxxx Xxxxx/Xxxxxxxxxx Emre, Borçlar Hukuku Genel Hükümler ve Xxxx Xxxx İlişkileri Xxx Xxxxxxx, İzmir 2013, s. 630; aksi fikirde : FellmannWalter, BernerKommentar, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Band VI, 2. Abteilung Die einzelnenVertragsverthaltnisse, 4.Teilband, Der einfache Auftrag, art. 394-406 OR, Bern 1992, Art. 404 N. 8; von Xxxxx Xxxxx, Xxx Xxxxxxx, Xxxxxx 0000, s. 74-75; Xxxxxxx Xxxxx/Xxxxxxxx Xxxxxxx, Vekâlet Sözleşmesinin Kendine Özgü Sona Erme Sebepleri, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 3, Y. 2014, s. 179; Xxxxxx Xxxx/Xxxxxxx Xxxxxx, Schweizerisches Obligationenrech Besonderer Teil, Zürich 2010, N. 1965.
5 Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 366; Xxxxxxxxxxx Xxxxxx/Xxxxxxx Xxxxxx, Xxxxxxxxxxxx Kündbarkeit von Auftragen schadet dem Dienleistungssandort
Sona erdirmeye yönelik irade beyanının açığa vurulması yeterlidir. Taraflara tanınan bu olanak, onların temerrüde düşmesini de engellemektedir6. Taraflardan biri sözleşmeye son vermeye karar verdiği anda, iş görme borcunu ifa etme veya ifayı kabul etme yükümlülüklerinden de kurtulmaktadırlar7.
Buna karşılık, doktrinde bir başka görüş8, bütün vekâlet sözleşmelerinde taraflar arasında özel bir güven ilişkisinin bulunduğunu söylemenin mümkün olmadığını, günümüzde vekâlet sözleşmesinin birbirinden çok farklı iş görmeleri kapsayan geniş bir uygulama alanı bulması karşısında, iş görmenin içeriğine dayanan genellemeler yapmanın pek mümkün gözükmediğini ileri sürmektedir. Bizce de, vekâlet sözleşmesinin güncel gelişmelere bağlı olarak uygulama alanının genişlemesi ve değişmesi, bu sözleşmenin tarafları arasındaki ilişkinin her durumda özel bir güvene dayalı olduğunun kabulünü zorlaştırmaktadır. Avukatlık veya hekimlik gibi tipik vekâlet sözleşmelerinde dahi, sözleşmeyi her zaman sona erdirme hakkının her zaman var olması gerektiği eleştiriye açıktır. Vekâlet sözleşmesinin haklı nedenle sona erdirilmesi de yeterli koruma sağlayabilecektir.
Vekâlet verenin vekâlet sözleşmesini tek taraflı olarak sona erdirebilmesi, vekâlet sözleşmesinde ihtiyaç duyulan güven ilişkisi ile vekâlet verenin menfaatlerinin ilişkinin temelini oluşturmasına
SchweizZeit für eine Praxis anderung zu Art. 404 OR, AJP 2009, s. 294; Xxxxxxxxx Xxxxxxxx, Die Kündigung von Bauervertragen und die Folgen, in Schweizerische Baurechtstatung, Freiburg 2007, s. 56; Xxxxxx Xxxxxx, Demeure du débiteur et contrats de droit suisse, Lausanne 2002, N. 556; Xxxxx Xxxxxx/Xxxx Xxxxx/Özen Burak, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, İstanbul 2014, s. 1220; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 5; Xxxxxxxxxx, s. 289; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 19; Xxxxx Xxxx X., Praxis zum Auftragsrecht und zu den besonderen Aufgtragsarten, Bern 1990, s. 127; Kayıhan/Ünlütepe, s. 181.
6 Xxxxx Xxxxx/Xxxxxxx Xxxxxxx/Xxxxxx Xxxxxxx, Xxx enjeux et la concrétisation de la réforme de l’art. 404 CO, AJP 2013, s. 217.
7 Werro/Douzals/Xxxxxx, s. 217.
8 Sarı Xxxx, Vekâlet Sözleşmesinin Tek Taraflı Olarak Sona Erdirilmesi, İstanbul 2004,s. 70-71.
dayanmaktadır9. Böyle niteliklere sahip bir sözleşmede, vekâlet vereni sözleşme ilişkisi içerisinde kalmaya zorlamak, onun kişilik hakları ile bağdaşmamaktadır10. Yalnız yapılan bu açıklamaların güven ilişkisinin ön planda olduğu tipik vekâlet sözleşmeleri bakımından geçerli olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Hizmet veya ortaklık sözleşmesi gibi sözleşmelerde de vekâlet sözleşmesine benzer bir şekilde güven ilişkisi söz konusu olmakla beraber, bu ilişkilerde kanun koyucu haklı nedenle fesih yetkisi tanımakla yetinmiş, ilişkinin daima tek taraflı olarak sona erdirilebileceği kuralını öngörmemiştir11.
Tek taraflı sona erdirme, sözleşmenin sona ermesinde karşılaşılan diğer kavramlar olan dönme ve fesih kavramlarından bazı farklılıklar göstermektedir. Doktrinde bir görüş12, tek taraflı sona erdirmenin fesih ve dönmeden farklı özellikler gösterdiğini ileri sürmektedir. Bu görüş, bir sözleşmenin feshedilebilmesi için kanunda veya sözleşmede düzenlenen fesih sebeplerinden birinin ortaya çıkması gerektiğini, ayrıca feshe yönelik iradenin ortaya konmasından sonra belirli bir sürenin beklenmesi veya olağanüstü fesih sebeplerinin mevcut olması gerektiğini, sona erdirmenin ise herhangi bir sebebin varlığına ve herhangi bir süre beklenmesine ihtiyaç göstermediğini belirtmektedir.
Sona erdirmenin fesih ve dönme niteliği taşıdığını ileri süren görüş13 ise, sona ermenin zamansal etkisinden hareket etmektedir. Bu görüş, somut sözleşme ilişkisinde, taraflara tanınan tek taraflı sona erdirme hakkının sözleşmeden dönme mi, yoksa fesih hakkı mı olduğunun, bu sözleşmenin ani edimli mi yoksa sürekli borç ilişkisi
9 Xxxxx Xxxxxx, Contrats de droit suisse-Traité des contrats de la partie speciale du code des Obligations, de la vente au contrat de société simple, articles 183 a 551 CO, ainsi quequelques contrats innommés, Berne 1992, s. 508; Xxxxxx, s. 60; Xxxxx Xxxxxxx C. K., Die Beendigungdes Einfaches Auftrages ( Art. 404 und 405 OR), Basel 2005, s. 49; Xxxxx Xxxxxxx, La jurisprudence du tribunal federal publiée depuis 1994 en matiere de mandat in l’evolution recente du droit des obligations, 2004, s. 139.
10 Xxxxx Xxxxxx, Vekâletten Azil ve İstifa (Vekâlet Sözleşmesinin Tek Taraflı Olarak Sona Erdirilmesi) Xxxxxxx Xxxxx’x Armağan, İstanbul 2007, s. 950.
11 Karabağ-Bulut, s. 157.
12 Gökyayla, Avukatlık Sözleşmesinin Sona Ermesi, s. 47-48.
13 Sarı, s. 81.
niteliğinde mi olduğunun cevabına bağlı olduğu, vekâlet sözleşmesi ilişkisinin sürekli borç ilişkisi olabileceği gibi ani edimli borç ilişkisi niteliğinde de olabileceğini, somut olaydaki vekâlet sözleşmesinin çeşidine göre, sona erdirme hakkının sözleşmeden dönme veya fesih niteliği taşıyabileceğini belirtmektedir.
Kanaatimizce, ilk görüşün benimsenmesi daha uygun düşmektedir. Her ne kadar TBK m. 512’de tanınmış olan tek taraflı sona erdirme hakkı, fesih ve dönme haklarına benzemekle beraber, bazı yönlerden de farklı özellikler taşımaktadır. İlk olarak dönme ve fesih hakkının kullanımları bazı şartlara tabi tutulmuşken, tek taraflı sona erdirme hakkının kullanımı kural olarak bir şarta tabi değildir. İkincisi dönme ve fesih hallerinde kusura bağlı olarak karşı taraftan tazminat talebinde bulunabilmesi mümkün iken tek taraflı sona erdirme hakkının kullanılmasında sona erdirme beyanında bulunanın karşı tarafın uygun olmayan zamanda uğradığı zararları tazmin etmesinin söz konusu olmasıdır. Bu durumda vekâlet sözleşmesinde sona erdirmenin kendine özgü bir sona erme sebebi olduğunun kabul edilmesi uygun düşmektedir.
Sona erdirmenin tek taraflı bir hukuki işlem olması, vekâlet sözleşmesinin tarafların anlaşmasıyla sona erdirilmesini engellememektedir. Vekilin ve vekâlet verenin sözleşmeyi sona erdirmesi aynı hukuki niteliğe sahip hukuki işlemler olup taraflara bozucu yenilik doğuran bir hakkı kullanma imkânı tanımaktadırlar14.
14 Xxxxx Xxxxx, Art. 404 OR- Sein Inhalt, seine Rechtfertigung und die Frages eines zwingenden Charekters, Recht 1992, Heft 1 s. 10; Xxxxxxxxx Xxxxxxx, Schanedersatz im Vertagsrecht, Fribourg 1999, N. 678; Xxxxxxxxx, s. 55; Xxxxxxxxxx Xxxxxx,Le mandat et la gestion d’affaires, TDPS.,vol.VII, t. II/1, Fribourg 1994, s. 54; Xxxxxxxx Xxxxx, Borçlar Hukuku-Özel Borç İlişkileri C. II, İstanbul 2010, s. 620; Xxxx Xxxxxx, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara 2014, s. 708; Xxxxxxxx, Art. 404, N. 16; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 127; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 5; Xxxxxx, s. 56; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 367; Gümüş, Borçlar Özel C.2, s. 377;
Y. 4.HD., 15.3.1980 T., E.1600, K. 6365 (Xxxxx Xxxxxx,Açıklamalı İçtihatlı Borçlar Kanunu Sorumluluk ve Tazminat Hukuku C.8 BK m.395-544, Ankara 2003, s. 8927); BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 5; Başpınar Xxxxxx, Vekilin Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu, Ankara 2004, s. 257; Xxxxx Xxxxx, Vekilin Müvekkilin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2010, s. 40;
2. Sona Erdirme Hakkının Kullanılması
Vekâlet sözleşmesinin sona ermesi sonucunun doğması için, vekâlet verenin veya vekilin bu konudaki irade beyanı yeterli olmakta, diğer tarafın buna rıza göstermesine ihtiyaç bulunmamaktadır15. TBK m. 512 çerçevesinde vekâlet verenin ve vekilin sözleşmeyi sona erdirmesi tek taraflı bir hukuki işlemdir16.
Sona erdirme beyanının kullanımı kural olarak herhangi bir şekle bağlı değildir17. Açık, yazılı bir beyanla karşı tarafa bildirilebileceği gibi,
Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 4; Özkaya Eraslan, Vekâlet Sözleşmesi ve Kötüye Kullanılması, Ankara 2005, s. 591; Xxxxxx Xxxxxx, Alt Xxxxxxx, Xxxxxx 0000, s. 241; Xxxxxx Xxxxxxxxx, Contrats de droit suisse, Berne 2012, N. 2074; Xxxx Xxxxxxxxx/Xxxxxxx Xxxxx, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 9.Baskı, Ankara 2012, s. 413; Kayıhan/Ünlütepe, s. 181; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 4.
15 Yalçınduran Türker, Vekâlet Sözleşmesinde Ücret, Ankara 2007, s. 98.
16 Xxxxxx Xxxxxx/Giger Gion, Art. 394-406 OR, Handkommentar zum Xxxxxxxxx Privatrecht XxxxxxxxxxxxxxxxxxxXxxx 0: Arbeistvertrag, Werkvertrag, Auftrag, GoA, Bürgschaft, 2. Auflage, Zürich-Basel-Genf 2012, Art. 404 N. 3; Xxxxx Xxxx, Xxx Xxxxxxxx xx Xxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxx, Xxxxxx 0000; s. 126; Xxxxxxxxxxxx Xxxxx Xxxxxx/Xxxxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Kanunu Şerhi (Genel-Özel), Ankara 1987, s. 616; Xxxxxx Xxxxxx, İsviçre Medeni Kanunu Şerhi/ Borçlar Hukuku, II: bölüm- Özel Borç İlişkileri (m. 184-551), Ankara 1993(çev. A. Xxxx Xxxx), Art. 404 N. 2; Xxxxxx Xxxxxx, Der Auftrag, OR Handkommentar, Schweizeriches Obligationenrecht (Herausgeber Xxxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxxx, Xxxxx Xxxxx, Xxx Xxxxxxxxx, Xxxxxxx Xxxx), Bern 2009, Art. 404 N. 2; Sarı, s. 85; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 5; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 377; Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 4; Xxxxx, s. 40; Aral/Xxxxxxx, s. 413; Xxxxxxxx, Art. 000 X. 00.
00 Xxxxxxxxx Xxxxxx/XxxxxXxxxxxxx, Commentaire du code des obligations, 4. édition, adaptation fr.par Xxx - X. PORRET, Neuchâtel: 1915-1916; Art. 404 N. 3; Xxxx Xxxxx, Commentaire du code fédéral des obligations, trad.française par M. PORRET, Neuchatel 1930, s. 250; Xxxxxxx Xxxxx/Kahveci Nalan, Türk Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, İzmir 2013, s. 691; Xxxxx Xxxxx, Xxxxx ve İlmi İçtihatlarla Türk Borçlar Kanunu Akdin Nevileri C:III Akdin Muhtelif Nevileri Madde 372-545, Ankara 1969, s. 164; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 127; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 33; Bühler, Art. 404 N. 2; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 377; Xxxxxx, Art. 404 N. 2; Xxxxxxxxxx, Mandat,
s. 54; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 6; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 4; Xxxxxxxx, Vekilin Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu, s. 257; Xxxxxx, X. 2074; Xxxxxx, s. 593; Sarı, s. 87; Xxxxxxxxx, s. 55; Dürr, Werkvertrag und Auftrag, s. 183; Xxxxxx/Giger, Art. 404 N. 3; Kayıhan/Ünlütepe, s. 183; Yalçınduran, s. 98; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 4; Xxxxxx, N. 556.
örtülü bir şekilde, hatta iradeyi belirten bir fiille de yapılabilir18. Ancak iradeyi belirten bir fiille yapıldığı takdirde vekâlet sözleşmesi, karşı tarafın bu fiilleri öğrenmesinden itibaren son bulur.
Vekalet sözleşmesinin taraflarından her ikisinin de tacir olması ve vekalet sözleşmesinin tarafların ticari işletme ile ilgili bulunması durumunda, sona erdirme bildiriminin noter marifetiyle, güvenli elektronik posta ile, iadeli-taahhütlü mektupla veya telgrafla yapılmasının mümkün olup olmadığının ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. TTK
m. 18/f. III’e göre, tacirler arasında sözleşmeyi feshe veya sözleşmeden dönmeye ilişkin beyanların bir önceki cümlede belirtilen yollardan birine başvurularak yapılması gerekmektedir. Vekalet sözleşmesinde sona erdirmenin kendine özgü bir sona erme sebebi olması yüzünden TTK m. 18/f. III’ün uygulanmayacağı düşünülebilir. Buna karşılık hükmün amacı dikkate alındığında, tacirler arasında sözleşmeyi sona erdirmeyi içeren irade beyanlarının fıkrada belirtilen şekillerden birine uyularak yapılması gerekmektedir. Bu yüzden vekalet sözleşmesinin taraflarının tacir olduğu durumlarda, sona erdirmeye ilişkin beyanın TTK m. 18/f.III’te öngörülmüş olan şekillerden birine uyularak yapılması gerekmektedir.
Tek taraflı sona erdirme işleminin, yenilik doğurucu bir işlem olması yüzünden kural olarak şarta bağlı biçimde yapılmaması xxxxxxx00. Bir görüşe göre20, vekâlette şarta bağlı sona erdirmeye karşı, kararsızlık içinde kalmamak için diğer tarafın kendi sona erdirme hakkını
18 Akıncı, s. 62; ŞahinizC. Salih, Türk Borçlar Hukuku’nda Gayrimenkul TellallığıSözleşmesi, İstanbul 2002, s. 146; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 4; ZevklilerAydın/GökyaylaK. Emre, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 12. Bası, Ankara 2013, s. 625; Sarı, s. 86; Xxxxxx, Art. 404 N. 2; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 6; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 35; Xxxxx, s. 164; Kayıhan/Ünlütepe, s. 183; Xxxxxxxx, Avukatlık Sözleşmesinin Sona Ermesi, s. 49.
19 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 37; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 378; Bühler, Art. 404 N. 2.
20 Daeppen Xxxxx, Le code federal des obligations, ed. française par X. Reymond, Zürich1937, s. 370; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 622; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 4; Xxxxxxxx, Avukatlık Sözleşmesinin Sona Ermesi, s. 50; Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxx, s. 616; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 4; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 38; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 127; Funk, s. 250; Erdem, s. 951.
kullanabilmesi olanağı bulunduğundan sona erdirmenin şarta bağlanabileceği kabul edilmektedir.
Diğer bir görüşe göre21, yenilik doğuran haklar, kesinlik ve açıklık istemektedirler. Diğer tarafın sözleşmeyi sona erdirmek istemediği durumlarda şarta bağlı bir sona erdirmenin muhatabı kararsızlığa sevkedeceği, muhatabın da aynı hakkı kullanarak sözleşmeyi sona erdirebileceğini söylemenin vekâlet ilişkisini devam ettirmek isteyen tarafı hiç de arzu etmediği halde ilişkiye son vermek ya da kararsızlık içinde şartın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini beklemek mecburiyetinde bırakacağından doğru bir yol olmadığını belirtmektedir.
Kanaatimizce TBK m. 512’nin her zaman sözleşmenin sona erdirilebileceğine ilişkin lafzı ve vekâlet sözleşmesinden doğan iş görme borcunun genellikle bir şahsi nitelik taşıdığı göz önüne alındığında tek taraflı sona erdirme hakkının kullanılmasının şarta bağlanması mümkün olmamalıdır. İstisnaen sona erdirmenin hakkının kullanılmasının şarta bağlanmış olmasına rağmen, bu şartın gerçekleşmesi sona erdirme beyanına muhatap olan tarafın iradesine bağlı ise vekâlet sözleşmesinin şarta bağlanabileceği kabul edilebilir22.
Sona erdirme hakkının hüküm doğuracağı bir süreye tabi tutulması mümkündür. Bu sürenin dolması halinde vekâlet sözleşmesi de sona erecektir23.
Yenilik doğurucu hak olarak sona erdirme bildiriminin bir diğer sonucu da bir defa kullanılmakla tükenmesi ve artık geri alınamamasıdır. Ancak, TBK m. 9 hükmünün kıyasen uygulanması sonucunda sona erdirme bildirimi de geri alınabilir24. Sona erdirme bildiriminin geri alındığı beyanı, sona erdirme bildiriminden önce veya aynı zamanda karşı
21 Peyer,s. 126; Xxxxxx, s. 61-62; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 378; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 6; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 381; Xxxxxxxx, s. 257; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 37; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 127.
22 Xxxxxx, X. 2074; Xxxxxxxxx, s. 36; Xxxxxxxx, Xxx. 404 N. 38; Xxxxxxxx, Avukatlık Sözleşmesinin Sona Ermesi, s. 50.
23 Xxxxxx/Giger, Art. 404 N. 5; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 000 X. 4.
24Erdem, s. 951.
tarafa ulaşmış veya daha sonra ulaşmış olmakla birlikte, karşı taraf, sona erdirme bildiriminin geri alınması bildirimini daha önce öğrenmiş ise, sona erdirme bildiriminin geri alınması mümkün olmaktadır.
3. Sona Erdirme Hakkının Emredici Nitelikte Olup Olmadığı
Doktrinde hâkim olan görüşe göre25, sözleşme ile sona erdirme hakkının kaldırıp daraltılması mümkün olmayacağı gibi, bu haktan da vazgeçilmesi mümkün değildir, konuya ilişkin hüküm emredicidir. Yargıtay26 ve İsviçre Federal Mahkemesi27 uzun zamandan beri vekâlet sözleşmesinde her iki tarafın da sahip olduğu her zaman tek taraflı olarak sözleşmeyi sona erdirme hakkının yapılacak bir anlaşma ile
25 Xxxxx-Bulle Xxxxxx, L’évolution du droit des contrats de prestations de service, RDS 1991, s. 378; Xxxxxxxxx, s. 468; Xxxxxxxxxx Xxxxxx, Les contrats de la pratique xxxxxxxx xxxxxx, 0xxx edition, Geneve 2000, s. 517; Gümüş M. Alper, Türk-İsviçre Borçlar Hukuku’ndaVekilin Özen Borcu, İstanbul 2001, s. 36-38; Xxxxxx Xxxx, Die Vertragliche Regelung der Vertragauflösung “aus wichtigem Grund”, AJP 2014, s. 624;Xxxx Xxxxxx, Commission, FJS, N. 592, s. 3; Xxxx Xxxxxx, La substitution dans le contrat de mandat, Geneve-Zurich-Bale 2008, N. 220; Göktürk Xxxxxxx Xxxx, BorçlarHukuku 2. Kısım, Akdin Muhtelif Nevileri, Ankara 1951, s. 520; Canyürek Xxxxx, Özellikle Maddi Fiillere İlişkin Vekâlet Yönünden Vekâlet Sözleşmelerinin Bazı Özellikleri, Argumentum C.1 S.10 Mayıs 1991s. 185; Xxxx Xxxx/Xxxxxx Xxxxxx/Xxxxxxxx Xxxxx X./Xxxxx Xxxx Xxxxxxx, Das Schweizerische Obligationenrecht, Zürich 2000, s. 556; Xxxxx Xxxxxx, Yönetim Danışmanlığı Sözleşmesi, İstanbul 2003, s. 181; Xxxxxxxxx, N. 684; Xxxxxxxxxxx, s. 42-43; Xxxxxx, s. 66; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 375; Xxxxxx, Art. 000 X. 0 X. 8; Gümüş, Borçlar Özel C. II, s. 380; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 128; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 10; Funk, s. 250; Yalçınduran, s. 51; Xxxxxxxx, s. 65; Bühler, Art. 404 N. 3; Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxx, s. 616;Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 2;Xxxxx, s. 164; Xxxxxx, s. 75; Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404 N. 23; Xxxxx, s. 44; Xxxxx, s. 160-161; Dürr, Werkvertragund Auftrag, s. 184; Xxxxx/Acar/Özen, s. 1220; Bilge, s. 301; Xxxxxxx/Kahveci, s. 691; Zevkliler/Ertaş/Havutçu/Aydoğdu/Xxxxxxxxxx, s. 630; Xxxxxxx, s. 370.
26 Y. 13. HD., 7. 11.1997 T. E.7395 K.8923 (Xxxxx Xxxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Kanunu Xxxxx, Xxxxxx 0000, s. 1521); Y. 3. HD., 29.12.1997 T., E. 11339 K. 12497 (Günay, s.
1520).
27 BGE 59 II 261; BGE 98 II 305, JdT 1973 I 536; BGE 103 II 129, JdT 1978 I 150; BGE
104 II 108, JdT 1978 I 77; ATF 109 II 462, JdT 1984 I 210; BGE 115 II 466; ATF 115 II
464, JdT 1990 I 362.
sınırlanmasının veya kaldırılmasının mümkün olmadığı görüşünü benimsemiştir.
TBK m. 512 hükmünün emredici nitelikte kabul edilmesinin en önemli sebebi, vekâlet sözleşmesinin karşılıklı güvenin esas olduğu bir sözleşme olmasıdır28. Söz konusu güvenin temelde karşılıklı olduğu vurgulanmakla birlikte bu güveni özellikle vekâlet verenin vekilin kişiliğine karşı duyduğu kabul edilmektedir29. Vekâlet sözleşmesindeki güven ilişkisi, sona erdirme hakkının varlık sebebi olduğu gibi bu hakkın sınırlanmasını da engellemektedir30. Ayrıca, TBK m. 512’nin koruma amacının Medeni Kanunu’nun 23. maddesine kıyasen kişisel özgürlüğün korunması olduğu ileri sürülmektedir31.
Vekâlet sözleşmesinde taraflar arasında özel bir güven ilişkisinin bulunmasının yanında vekâlet verenin iş sahibi konumunda olması TBK
m.512 hükmünün emredici niteliğine dayanak olarak gösterilmektedir32. Vekâlet sözleşmesi kapsamında gerçekleştirilen iş görme kural olarak vekâlet verenin iradesine ve menfaatine bağlıdır. İş görmenin yerine getirilmesinde, menfaatlerinin ne yönde olduğu konusunda son olarak karar verme yetkisine vekâlet veren sahiptir. Vekilin vekâlet verenin arzu ettiğinden veya taahhüt ettiğinden daha fazla iş görme yükümlülüğünün çizdiği çerçeveyi aşan bir şekilde, vekâlet veren yararına faaliyette bulunması kural olarak caiz değildir. Sona erdirme hakkının sınırlanması, vekâlet vereni ve onun menfaatlerini bir tarafa bırakarak, onun rızası hilafına iş görmenin devam etmesi gibi vekâlet sözleşmesinin niteliğine uymayan bir sonuç ortaya çıkarabilecektir.
28 Xxxxxxxxxxx/ Xxxxxxx, s. 295; Yalçınduran, s. 50; Buff Xxxxx/xxx xxx Xxxxx
HansCaspar, Zwingende Natur von Art. 404 OR, SZW 2014, s. 335.
29 Xxxxxxx Xxxxxx/Xxxxx Xxxxxx X., Les contrats spéciaux, 4e edition, Geneve-Zurich-Bale 2009, N. 5286.
30 Xxxxx Xxxxx, La distinction entre le pouvoir et le droit de resilier: le clé de l’interpretation de l’art. 404 CO, BR 1991, s. 55; Sarı, s. 96; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 625.
31 Gökyayla, s. 60; Xxxxxxxxx, s. 478.
32 Canyürek, s. 185.
Bu görüşü savunan yazarlar33 ayrıca, hükmün uygulanmasını güçleştirecek ağırlaştıracak başka anlaşmaların yapılmasını imkânının da olmadığını diğer bir ifade ile bu tip anlaşmaların da geçersiz olduğunu ileri sürmektedir. Özellikle sona erdirme hakkının kullanılması durumunda cezai şart ödeneceğine34, belirli şartların gerçekleşmesi halinde sona erdirme hakkının kullanılabileceğine, peşin alınan ücret de dâhil o ana kadar doğmuş olan haklardan feragat edileceğine, sona erdirme hakkının belirli bir fesih bildirimi sonrası hüküm ve sonuç doğuracağı yönündeki anlaşmalar, sözleşmenin sona erdirilmesi durumunda vekilin hiçbir ücrete hak kazanamayacağına ilişkin anlaşmalar geçersizdir35. Buna karşılık, sona erdirme hakkının uygun olmayan zamanda kullanılması halinde TBK m. 512/c. son’a göre ödenmesi gereken tazminat tutarının götürü olarak belirlenmesine yönelik anlaşmalar geçerlidir36.
Doktrinde yer alan diğer bir görüşe göre37, TBK m. 512 tarafların serbestçe düzenleme yapabilecekleri bir hükümdür. Bu görüş, bir yandan
33 Xxxxxxxx Xxxxx, Xxxxxx Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI: Obligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelnen Vertragverhaltnisse, 4. Teilband: Der einfache Auftrag, Bern 1971, Art. 404 N. 10e; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5293; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 3; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 13; Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404 N. 25; Xxxxxx, s. 66; Bühler, Art. 404 N. 3; Xxxxx, s. 301.
34 Bühler, Art. 404 N. 3; KnoepflerF./GuinandJ., Xxxxxx, FJS. 327, Geneve 1983-1984,
s. 3; Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1967.
İsviçre Federal Mahkemesinin bu yönde vermiş olduğu kararlar için bkz: BGE 110 II 380; BGE 109 II 462; BGE 104 II 108.
35 Engel, Contrats de droit suisse, s. 508; Xxxxxxxxx, s. 476; Xxxxxx, s. 67; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 380; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 13; Xxxxxxx/Ünlütepe, s. 188; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 105;Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 379; İsviçre Federal Mahkemesi’ne göre bu tür anlaşmaların yapılması hükümsüzdür. BGE 104 II 111 BGE 110 II 380 BGE 109 II 462.
36 Xxxxxxxxx Xxxxx, Rechtsnatur, anwendbare Gesetzbestimmungen und Zulassigkeit der unechten Konventionalstrafe, AJP 2005, s. 557; Bühler, Art. 404 N. 7; Xxxxxxxxx Xxxxxx, La forfaisation du dommage, SJ 2009 II, s. 22-23; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 380; KUKO OR-Xxxxx, Art. 404 N. 10; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 77; Xxxxx, Praxis zum
Auftragsrecht, s. 131; Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1967.
37 Xxxxxxxx Xxxxxx, Des mandats de durée déterminée de lege feranda, in Etudes pour le Professeur Xxxxx Xxxxxx, Geneve 2004, s. 365; Xxxxxx Xxxxx, Die Auftrag substitution nach Schweizerischem Obligationenrecht, Zurich 1926, s. 17-18; Xxxxxxx Xxxxxxxx,
TBK m. 512/İBK m. 404’ün tarihsel yorumundan çıkan gerekçelere diğer yandan sözleşme özgürlüğü ve ahde vefa ilkesine göre kurulmuş borçlar hukuku sistematiğine dayanmaktadır. Bu görüşü savunan yazarxxxxx, tarafların sözleşmeyi sona erdirme haklarını her zaman TBK m. 26/27 ve TMK m. 23 hükümleri saklı kalmak kaydıyla serbestçe sınırlandırmaları mümkündür38. Bu görüşü savunan yazarlardan Xxxxx’xx göre39, sona erdirme hakkı ile yetkisi arasında bir ayrım yapmak gerekmektedir. Sona erdirme hakkının her zaman kullanılabilmesi mümkündür ve bu hususta sözleşmenin şahsi bir nitelik taşıyıp taşımadığı önemli olmamaktadır. Taraflar sözleşmeyi uygun zamanda sona erdirdiklerinde hak ile yetkinin kullanılması aynı zamana denk düşmektedir40. Vekil veya vekâlet verenin sona erdirme hakkının kullanılmasını cezai şarta tabi tutma veya nedensiz kullanmama yönünde sözleşme ile yükümlülük altına girmelerine engel bir durum bulunmamaktadır41. Sona erdirme hakkı dokunulmaz niteliğini korumakta ve vekâlet sözleşmesi sona erdirme halinde hemen son bulmaktadır. Sözleşme özgürlüğünün esası korunarak, yalnızca vekilin TBK m. 512/f. II’deki sorumluluğu genişletilmektedir. Haklı sebeplerle her zaman sözleşmeyi sona erdirme hakkı saklıdır42.
Sona erme hakkının emredici nitelikte olmadığını savunan bir kısım yazarlar ise43, vekâlet sözleşmesinin tipik ve atipik olarak ikiye ayrılması
Schweizerisches Obligationenrecht Besonderer Teil, Neunte Auflage, Bern 2010, s. 338; Xxxxx Xxxxx, Le mandat et ses effets, Fribourg 1993, N. 346; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 132; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 374-375; Xxxxx, s. 64-65; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5297-5299; Gauch, Art. 404 OR, s. 16; Xxxxxxxxx, s. 477-482; Xxxxxxxxx, s. 58; de lege feranda bu hususta vekil ile vekâlet veren arasında ayrım yapılarak düzenleme yapılması yolundaki görüş için bkz: Dessemontet, s. 179.
38 Gauch, Art. 404 OR, s. 18; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 133; Buff/von der Xxxxx, s. 336.
39 Werro, La distinctionentre le pouvoir et le droit de résilier, s. 56-58.
40 Werro, La distinctionentre le pouvoir et le droit de résilier, s. 61.
41 Werro, Mandat, N. 332; Gauch, Art. 404 OR, s. 20; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 21;
Dessemontet, s. 195-196.
42 Xxxxxxxxx, s. 478.
43 Derendinger Xxxxx, Die Nicht und die Nichtrichtige Erfüllung des Einfaches Auftrages, Freiburg 1988, N. 65; Buff/von der Crone, s. 337; Xxxxxxxx Xxxxxx, Obligationenrecht Allgemeiner und Besonderer Teil, Zurich 2012, N. 3310; von Xxxxx Xxxxx, Schweizeriches Obligationenrecht, Besonderer Teil, Zürich 1972, s. 140-141, Xxxxxx, X.
gerektiğini ileri sürmektedirler. Tipik olarak nitelendirilen vekâlet sözleşmeleri, ivazlı veya kişisel güven esasına dayanan vekâlet sözleşmeleridir. Atipik olan vekâlet sözleşmelerinde ise, bu tür nitelikler bulunmamaktadır. Atipik vekâlet sözleşmelerinde taraflara sözleşme serbestisi tanınması ve sona erdirme hakkının böylece sınırlandırılması gerekmektedir.
TBK m. 512’nin emredici nitelikte olmadığını savunan Sarı’ya göre44, hükümde kullanılan her zaman ifadesinin bir kesinliği belirttiği, bu ifadeden yola çıkarak, her hal ve şartta tarafların tek yanlı sona erdirme hakkına sahip olduğunun düşünülebileceğini, ancak söz konusu ifadenin sona erdirme hakkını kullanmanın herhangi bir koşula bağlı olmadığını belirtmek için de kullanılmış olabileceğini, hükmün lafzından hareketle kesin olarak, emredici olduğu kanaatine varmanın mümkün olmadığını45, vekâlete ilişkin düzenlemenin sistematiğinde, TBK m. 512 hükmünün emredici nitelikte olduğu sonucunun çıkarılabileceği, TBK m. 513’te öngörülen sona erme sebepleri açısından tarafların aksine bir düzenleme yapabileceklerinin anılan hükümde açıkça ifade edildiğini, sona erdirme hakkına ilişkin düzenlemede tarafların öngörülenden aksine düzenleme yapma olanağının belirtilmemiş olmasının bu hükmün emredici nitelikte olduğunun bir göstergesi olarak kabul edildiğini, diğer taraftan vekâlet sözleşmesinin sona erme ilişkin düzenlemede diğer iş görme sözleşmelerinden farklı olarak tarafların haklı sebeple sözleşmeyi sona erdirme hakkının belirtilmediğini, buna ihtiyaç duyulmamasının sebebi olarak esasen tarafların her zaman hiçbir koşula bağlı olmaksızın kullanabilecekleri feragat edilemez nitelikteki sona erdirme hakkının bulunmasının gösterildiğini belirtmektedir. Ayrıca, yazar farklı nitelikteki sona erme nedenlerine ilişkin düzenlemelerin yapısından hareketle sağlıklı
2083; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 128; Eren, s. 709; Karabağ-Bulut, s. 155; mimari plan sözleşmelere ilişkin açıklamalar için bkz: Xxxxxxx Xxxxxx, 2. Abschluss un Beendigung von Planervertragen/III-IV; Die Planervertrage Vertrage mit Architekten und Ingenieuren, 2013, N. 2.98 vd; Xxxxxx, s. 228.
44 Sarı, s. 112-113.
45 Aynı yönde Gauch, Art. 404 OR, s. 16.
bir sonuca varılamayacağını, kanun koyucunun taraf iradesiyle vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesine ilişkin düzenleme ile belirli olguların gerçekleşmesi halinde kendiliğinden sona erme açısından farklı düşünceye sahip olmasının mümkün olduğunu, kanunkoyucunun belirli bir olgunun gerçekleşmesinin sözleşmenin kendiliğinden sona erme sonucunu doğurmasını tarafların aksine bir anlaşma olmamaları şartına bağlamasının hukuki işlemle tek taraflı olarak sözleşmeyi sona erdirme açısından tarafların aksine düzenleme yapma haklarının olmadığı anlamına gelmediğini, kanun koyucunun düzenlemenin yapıldığı sırada TBK m. 512 hükmünü emredici bir niteliğe sahip olarak düşünmüş olabileceğini, ancak değişen koşullar karşısında bugün için de bu değer hükmünün varlığını korumaya devam edeceği anlamına gelmediğini, TBK
m. 512 hükmünün genel olarak bir emredici hukuk kuralı olduğunu kabul etmenin son derece zor olduğunu ileri sürmektedir46.
Yine hükmün emredici olmadığını savunan Karabağ-Bulut’a göre47, hükmün bir takım vekâlet sözleşmeleriyle sınırlı olmak üzere emredici olması görüşü hukuken belirsizliğe yol açacaktır. Yazar, hükmün emredici niteliğini belirli hallerle sınırlamanın kanun koyucunun görevi olduğunu, hükmün lafzından emredici olduğu yönünde bir sonucun kesinlikle çıkarılamaması karşısında anlam ve amacının incelenmesi gerektiğini, hükmün her türlü vekâlet sözleşmesi bakımından kişilik hakkını koruyucu bir fonksiyon içerdiğinin söylenemeyeceğini, vekâlet sözleşmesinde tarafların kişiliğine bağlı değerlerin korunmasının tek yolunun hükmün emredici olmasına indirgenmemesi gerektiğini, hükmün aksini öngören sözleşmesel düzenlemelerin sözleşme özgürlüğü çerçevesinde denetlenmesi suretiyle yeterli bir koruma sağlanabileceğini belirtmektedir.
Sona erdirme hakkının emredici nitelikte olup olmadığının vekâlet sözleşmesinin niteliği göz önüne alarak belirlenmesi gerekmektedir. Şahsi bir güven ilişkisinin ağır bastığı avukatlık veya hekimlik sözleşmesi gibi
46 Sarı, s. 114-115.
47 Karabağ-Bulut, s. 166-167.
klasik vekâlet sözleşmelerinde taraflara tanınan sona erdirme hakkının emredici nitelikte olduğu kabul edilmelidir. Malvarlığını ilgilendiren ve güven ilişkisinin önemli bir role sahip olmadığı vekâlet sözleşmelerinde ise sona erdirme hakkının emredici nitelikte olduğunu ileri sürmek somut hayat gerçeklerine pek uygun düşmemektedir. Örneğin taşınmazın idaresini konu edinen vekalet sözleşmelerinde, sona erdirme hakkının kullanılması durumunda vekalet sözleşmesinin sona erecek olması, özellikle çok fazla yapının bir arada olduğu taşınmazı idareyle görevli vekillerin çok sık değişmesi yüzünden verimli bir yönetim yapılamaması sorununu beraberinde getirecektir. Yine bankanın vekil olduğu vekalet sözleşmeleri bakımından istikrarlı bir vekalet veren- vekil ilişkisinin sürdürülmesi, vekalet sözleşmelerinin sınırlandırılması gerekiliğini de beraberinde getirmektedir. Taraflar, arasındaki ilişkinin niteliği, çoğu zaman sona erdirme hakkının sınırlandırılmasını gerekli kılmaktadır. Aksi takdirde her zaman sona erdirme hakkının varlığı karşısında, fesih beyanına muhatap olan tarafın ifaya olan menfaatini elde etmesi oldukça zorlaşacak ve bu da ekonomik hayatın gelişimini olumsuz yönde etkileyecektir. Özellikle fesih beyanına muhatap olan taraf açısından, vekalet sözleşmesi çerçevesinde birtakım yatırımlar yapılmış olması durumunda, sözleşmenin sona ermesi ile bu yatırımların karşılığının alınamaması, vekalet sözleşmesi tarafları arasındaki menfaat dengesini önemli ölçüde bozacaktır.
4. Tek Taraflı Sona Erdirmenin Sonuçları
a. Genel Olarak
Sona erdirmenin vekâlet veren ve vekil açısından arzettiği önem arasında farklılıklar olmakla birlikte, sona erdirme sözleşmenin ileriye etkili ve tek taraflı olarak sona erdirilmesini ifade etmektedir48. Vekâlet
48 Erdem, s. 950; Gauch, Art. 404 OR, s. 10; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 29; Xxxxxx, Art. 404
N. 3; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 14b; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 385; Xxxxxxx, s. 339; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 6; Xxxxxxxxx, N. 680; Xxxxx, s. 164; Xxxxxx, X. 2084; Xxxxxx, s. 591; Xxxxxxxxx, s. 56; Xxxxx, s. 40; Xxxxxx, s. 109; Xxxxx, s. 108; Xxxxxxxx, s. 55; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 5; Xxxxxxxx, Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3302; Yalçınduran, s. 99; Xxxxxxx, N. 2.113; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 5; Xxxxxx, N. 556; Xxxxxx, s. 227.
sözleşmesinde tarafların sona erdirme hakkını kullanmasının sözleşmeyi ileriye etkili olarak sona erdirme imkânı veren fesih niteliğinde olduğu kabul edilmektedir49. Vekâlet sözleşmesi bakımından genel olarak kabul edilen bu sonucun, vekâlet sözleşmesi çerçevesinde sona erdirme hakkının fesih ve dönme hakkından farklı kendine özgü bir sona erme sebebi olduğu dikkate alınarak kabul edilmesi bizce de uygun gözükmektedir.
Sona erdirmeye ilişkin irade beyanı hazırlar arasında yapılmışsa bu irade beyanı muhataba derhal varacak ve onun tarafından öğrenilmiş olacaktır50. Bu andan itibaren sona erdirme hükümlerini doğuracak ve vekâlet sözleşmesi sona ermiş olacaktır51.
Sona erdirmeye ilişkin irade beyanının, kullanıldıkları sırada hazır bulunmayan bir kimseye karşı yöneltilmesi halinde, bunun hangi andan itibaren hüküm doğuracağı sorusunun cevabı TBK m. 514 hükmünde verilmiş bulunmaktadır52. Bu hükümden hareketle, sona erdirmeye ilişkin irade beyanının hazır olmayan bir kimseye yapılması halinde, bunun sonuçlarının öğrenme ile doğacağı kabul edilmektedir53. Doktrinde aksi bir görüş54 ise, sona erdirme beyanının karşı tarafa varma ile hüküm doğuracağını savunmaktadır.
Yenilik doğurucu hak olarak sona erdirme bildiriminin bir diğer sonucu da bir defa kullanılmakla tükenmesi ve artık geri alınamamasıdır55. Ancak, TBK m.9 hükmünün kıyasen uygulanması sonucunda sona erme bildirimi de geri alınabilir. Sona erdirmenin geri alındığına ilişkin bildirim, sona erdirme bildiriminden önce veya aynı zamanda karşı tarafa ulaşmış veya daha sonra ulaşmış olmakla birlikte, karşı taraf sona erdirme
49 Xxxxxx/Giger, Art. 404 N. 2.
50 Y.11 HD, 911.1984 T., 5003 E., 5397 K. (Xxxxxxxxx Xxxxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri Notlandırılmış Xxxx Xxxxxxxxx ve Yargıtay Kararları C. 5, İstanbul 2004, s. 993).
51 Sarı, s. 260.
52 Bu hususta ayrıntılı bilgi için bkz: E.
53 Göktürk, Xxxxx Xxxxxxxx Nevileri, s. 520.
54 Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404 N. 11; Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxx, s. 616; Xxxxxxxx, Art. 404 N.
24; Xxxxxx, s. 108.
55 Sarı, s. 90; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 31.
bildirimini daha önce öğrenmiş ise, sona erdirme bildiriminin geri alınması geçerlidir56. Tarafların sona erdirme hakkının kullanılmasının etkilerini ortadan kaldırma hususunda anlaşmaları mümkündür57.
Vekil, ilişkide bulunduğu kişilere hemen sona erdirmeyi bildirmelidir. Vekâlet verenin telgrafla gönderilmesini istemesi söz konusu olmadıkça bir mektup yeterli olacaktır58.
Vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesiyle birlikte, vekâlet verenin yapılmış işe ilişkin alacağı muaccel hale gelirken geri kalan işin ifasına ilişkin talebi ortadan kalkar59. Sözleşmenin sona erdirilmesi, vekilin yükümlülüğünü yerine getirmek amacıyla ifasını yaptığı edimleri etkilememektedir60. Sona erdirme halinde vekil kural olarak ücretinin tamamını talep edemez. Ancak, yapmış olduğu işle orantılı olarak bir ücret talebinde bulunabilir61.
Sona erdirme bildirimi ile sözleşme sona ermekle birlikte, vekilin o zamana kadar yapılan işin hesabını verme borcu ile vekâlet verenin görülen iş için yapılan giderleri ödeme borcu devam eder62. Yapılan giderlerin, sözleşmenin sona ermesiyle gereksiz kalmaları söz konusu olsa da, vekâlet veren tarafından ödenmesi gereklidir63. Diğer taraftan vekâlet verenin vekâlet ilişkisinden dolayı uğranılan zararı tazmin etmesi ve vekili de yüklendiği borçlardan kurtarması lazımdır64. Ayrıca, sözleşmenin sona
56 Erdem, s. 951.
57 Sarı, s. 90; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 32.
58 Xxxxxxxxx/Fick, Art. 425 N. 131; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 30.
59 Peyer, s. 127; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 5.
60 Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 368; Xxxxxxx, N. 2.113; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 5; Xxxxx, s. 127;CR CO I-Werro, Art. 404 N. 5; Xxxxxx, N. 556.
61 Akıncı, s. 110; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 5; Kayıhan/Ünlütepe, s. 184.
62 Erdem, s. 952; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 631; Gauch, Art. 404 OR, s. 10; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 4; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 30; Xxxxxxxxx, N. 681;
Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404 N. 19; Xxxxxx/Giger, Art. 404 N. 4; Xxxxx, s. 127; XX XX X-
Xxxxx, Xxx. 000 X. 5; Xxxxxxx, N. 2.113; Xxxxxx, N. 556.
63 Gökyayla, s. 55; Xxxxxx, s. 112;Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404 N. 5.
64 Peyer, s. 127.
ermesiyle tarafların elinde bulunan ve diğer tarafa ait olan malvarlığı değerlerinin de iadesi gerekmektedir65.
b. Uygun Olmayan Zamanda Sona Erdirmenin Sonuçları aa. Genel Olarak
TBK m. 512, taraflara vekâlet sözleşmesini her zaman sona erdirme hakkını tanırken, bu sona erdirmenin herhangi bir tazminat borcu doğurmayacağını da dolaylı olarak belirtmektedir. Kural bu olmakla birlikte, aynı maddenin ikinci cümlesi, sona erdirmenin uygun olmayan zamanda yapılması halinde sona erdiren tarafın karşı tarafın bu sona ermeden kaynaklanan zararı için sorumlu olduğunu belirtmektedir.
bb. TBK m.512/c. 2’de Öngörülen Tazminat Talebinin Şartları
Tazminat talebinin ilk şartı, vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesidir66. Kanun koyucu, uygun olmayan zamandan ne anlaşılması gerektiğini belirtmemiştir67. Bu durumda, uygun olmayan zamandan ne anlaşılması gerektiğini belirlemek öğretiye düşmektedir. Vekil, vekâlet verenin yararını korumakla yükümlü olduğundan onun işini kendisinin görmesine veya başka bir vekil tayin etmesine imkân kalmayan bir zamanda sözleşmeyi sona erdirirse, sona erme uygun olmayan bir zamanda yapılmış sayılmaktadır68. Sağlık nedenleriyle işi tamamlamayacağını anlayan veya vekâlet verenin amaca elverişli
65 Gökyayla, s. 55; Xxxxx, s. 127.
66 Xxxxxxxx, Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3304; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 404
N. 8; Xxxxxxxxx, N. 691.
67 Xxxxx, s. 139.
68 BeckerJoelle, La vente aux encheres d’objets d’art en droit privé suisse: représentation, relations contractuelles et responsabilité, Geneve-Zurich- Bale 2011, N. 339; Xxxxxxxx, Vekilin Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu, s. 260; Xxxxxxxx, s. 69; Xxxxxxxxx, N. 692; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 131; Xxxxx, s. 165; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5307;
Honsell, s. 340; Xxxxxxxxx, N. 693; Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxx, s. 616; Xxxxxxxxx, s. 57; Xxxxxxxx, s. 185; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 59; Uygun olmayan zamanın belirlenmesi hususunda somut olay koşullarının ve vekâlet verenin menfaatlerinin dikkate alınması gerektiğini ileri süren görüş için bkz: Xxxxxxxx, Art. 404 N. 60; Xxxxx, s. 128.
olmayan talimatına uymak istemeyen vekil, vekâlet vereni bu durumlardan vaktinde haberdar etmelidir69.
Vekâlet veren, vekilin uygun olmayan zamanda sözleşmeyi sona erdirmesi sonucu, vekâlet sözleşmesinin devamına olan güveninin sarsılması yüzünden zarara uğramış olmalıdır. Vekâlet veren verdiği avansların kullanılmamış kısmının iadesini ve vekilin üçüncü kişilerden onun hesabına aldıklarını vermesini de TBK m. 508/f. I’e göre talep edebilecektir. Vekil, giderlerinin ödenmesi talebinde bulunursa, vekâlet veren kendi tazminat alacağıyla bunun mahsup edilmesi gerektiğini ileri sürebilecektir70.
Genel ilkelerden farklı olarak sona erdirmenin uygun olmayan zamanda kullanılmış olması, bu yenilik doğuran hakların etkisiz kalmasına ve böylece vekâlet sözleşmesinin ayakta tutulmasına yol açmaz; vekâlet sözleşmesi her durumda sona erer71; fakat uygun olmayan zamanda sona erdirme hakkını kullanan vekil için tazminat yükümlülüğü ortaya çıkar72. Vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilip erdirilmediği, sona erdirme hakkının kullanılmasına muhatap olan vekâlet verenin içinde bulunduğu durum dikkate alınarak dürüstlük kuralı çerçevesinde belirlenir73. Sona erdirme hakkının kullanılması, vekâlet sözleşmesinin konusu iş görmenin yerine getirilmesi bakımından karşı taraf için elverişsiz sonuçlar doğurmuşsa, sona ermenin uygun olmayan zamanda gerçekleştiği kabul edilmektedir74. Ancak vekâlet sözleşmesinin derhal sona erdirilmesinde haklı sebepler varsa, sona erdirme uygun olmayan zamanda yapılmış olsa bile sona erdiren tarafın
69 Xxxxxxxx, XxxxxxxXxxx X. II, s. 638.
70 Tandoğan, XxxxxxxXxxx X. II, s. 639.
71 Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 370; Gauch, Art. 404 OR, s. 11; Xxxxxx, X. 2076; Xxxxxxxx, Art. 000 X. 00, X. 66; Xxxxx, s. 140; Yalçınduran, s. 99; Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1968; Xxxxxxxxx, N. 685.
72 Gauch, Art. 404 OR, s. 11.
73 Kayıhan/Ünlütepe, s. 186.
74 Xxxxxx Xxxxxx Xxxxxx, Olumsuz Zarar, İstanbul 2008, s. 271; Xxxxxx, Art. 404 N. 6;
Xxxxxx, X. 2085; Xxxxxxxx, Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3304.
tazmin yükümlülüğü olmamalıdır75. Fesih beyanında bulunanı dürüstlük kuralına göre vekâlet sözleşmesinin sürdürmesinin beklenmediği her hal, haklı sebep olarak kabul edilir76. Vekâlet sözleşmesinin derhal sona erdirilmesinde haklı sebebin varlığı sınırlı bir öneme sahiptir. Bu sınırlı önem, haklı sebebin varlığının fesih imkânını değil yalnızca tazminat yükümlülüğünün varlığını belirleyecek olmasından kaynaklanmaktadır77.
Vekâlet sözleşmesi özel bir güven ilişkisine dayanıyorsa, bu güven temelinin sarsılması genellikle vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesinde haklı sebep teşkil eder. Bununla birlikte her vekâlet sözleşmesinin özel bir güven ilişkisi taşımadığına dikkat edilmesi gerekir78.
cc. TBK m. 512/c. 2’de Öngörülen Tazminat Talebinin Hukuki Niteliği Kapsamı
TBK m. 512/c. 2’de öngörülen tazminat talebinin hukuki niteliği konusunda doktrinde bir görüş79, bu talebin bir kanuni borç olarak nitelendirebileceğini, çünkü sona erdirme hakları uygun olmayan zamanda kullanılmış olsalar dahi vekâlet veren veya vekilin hukukun tanıdığı bir hakkı kullandığını, dolayısıyla bu durumlarda bir borca aykırı davranışın varlığından söz etmenin mümkün olmadığını, bu tazminat yükümlülüğünün haksız bir davranışın sonucu olmaktan ziyade, izin verilen bir sona erdirme imkânından yararlanmanın sonucu olduğunu ileri sürmektedir. Bu görüşe göre, burada bir hakkın kullanılması söz konusu
75 Xxxx Xxxxxxxx, Die Vergütung des Beauftragten Ein beitrag zum Recht des einfachen Auftrages, Freiburg 1994, N. 527; Altınok-Ormancı Pınar, Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi, İstanbul 2011, s. 55; KUKO OR-Xxxxx, Art. 404 N. 9; XX XX X- Xxxxx, Xxx. 000 X. 12; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 10; Xxxxx, s. 128; Xxxxxx, La vente, N. 340; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 384; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 16;
Xxxxxxxxxxx, s. 32; Aral/Xxxxxxx, s. 415; Xxxx, s. 250; Bühler, Art. 404 N. 5;
Derendinger, N. 75; Yalçınduran, s. 99; Xxxxxxxxx, N. 692; Xxxxx, s. 140.
76 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 84. Yazar, haklı sebep kavramının hukuken belirsiz olduğunu, içeriğinin hâkim tarafından somutlaştırılması gerektiğini belirtmektedir. Xxxxxxxx, Art. 404 N. 85.
77 Altınok-Ormancı, s. 56; Hâkim, somut olayın koşullarına göre tazminat yükümlülüğünün kapsamını belirleyecektir. Gauch, Art. 404 OR, N. 5d.
78 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 90; Xxxxx, s. 129.
79 Sarı, s. 131-132, s. 272; Xxxxxx, s. 272; Xxxxxxxxx, N. 686; BSK OR I-Xxxxx, Art.
404 N. 16; Aral/Xxxxxxx, s. 415; Derendinger, N. 73; Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1970.
olduğundan bu sorumluluğun doğmasında kusur bir unsur olarak ortaya çıkmamaktadır. Burada niteliği itibariyle bir sebep sorumluluğu vardır.
Buna karşılık diğer bir görüş80, uygun olmayan zamanda sona erdiren vekilin, vekâlet verenin yararını korumak hususundaki sadakat borcuna aykırı davrandığı, bu yüzden TBK m. 512/c. 2’ye göre ödemek zorunda olduğu tazminatın sözleşmeye dayalı bir nitelik taşıdığı, vekâlet verenin kural olarak vekilin menfaatini koruma yükümlülüğü bulunmadığından bu tazminata sözleşmesel bir dayanak bulmanın daha güç olduğunu, burada sözleşme öncesi kusura dayanmanın düşünülebileceği, ancak vekâlet verenle vekil arasındaki eşitliği sağlamak bakımından birinin sözleşmeye dayalı diğerinin sözleşme dışı nitelikte saymanın yerinde olmayacağının söylenebileceği, TBK m. 512/c.2, geçerli bir vekâlet sözleşmesinin varlığını şart kıldığına göre vekâlet verene sona erdirme yetkisini kullanırken vekilin menfaatlerini sınırlı ölçüde de olsa gözönünde tutma borcunu yüklediği, böylece vekilin haksız sona erdirme halinde tazminat talebinin de sözleşmeye dayalı bir nitelik taşıdığını ileri sürmektedir.
TBK m. 512/c. son’da öngörülen tazminatın kanuni borç niteliğinde olduğu görüşünün kabul edilmesi, kanaatimizce yerinde olacaktır. Sona erdirme hakkı, uygun olmayan bir zamanda kullanılmış olsa dahi, vekâlet veren veya vekil hukuk düzeninin kendisine tanıdığı bir hakkı kullanmaktadır81. Tarafların, sona erdirme beyanında bulunurken, karşı tarafın kusurlu davranışını gerekçe göstermeleri de gerekmemektedir.
TBK m. 512/c. 2 kapsamında tazmin edilecek zarar, vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan bir zamanda sona erdirilmesiyle doğan zararlardır82. Sözleşmenin uygun olan bir zamanda sona erdirilmesiyle vekâlet verenin uğramayacağı zararların tazmini yükümlülüğü söz
80 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 639-640; Gökyayla, s. 115; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 385; Xxxxxx, s. 114; Xxxxx, s. 129; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 52; 81.
81 Sarı, s. 131.
82 Gmür, N. 523; Altop, s. 182; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 68.
konusudur83. Bu zararlar, taraflar arasındaki sözleşmenin ve bunun çerçevesinde iş görmenin devam edeceğine ilişkin olan inancın boşa çıkarak beklenmeyen bir anda vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmiş olmasından kaynaklanmaktadır84. Tazmini gereken zarar, olumsuz zarardır85. Vekil bakımından uğranılan zararlar ise sözleşmenin ifası için yapılan ama sözleşmenin sona ermesinden dolayı elverişliliğini kaybetmiş giderlerdir86. Sözleşmenin sona ermesi yüzünden ifaya olan menfaatin talep edilmesi mümkün değildir87. Buna karşılık doktrinde bir görüş88, vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi halinde, yalnız uygun olmayan zamanda uğranılan zararın değil, diğer zararların da tazmin edilmesi gerektiğini, bu bağlamda olumlu zararın da tazmin edilmesinin söz konusu olduğunu, ama bu zararın yalnızca vekâlet sözleşmesi uygun zamanda sona erdirilseydi uğranılmayacak olan zararın tazminiyle sınırlandırılması gerektiğini ileri sürmektedir. Bu son görüşe katılmak mümkün olamamaktadır. Kanun, yalnızca vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi halinde fesih beyanında bulunanı tazminat yükümlülüğü altına sokmaktadır. Bu durumda vekâlet sözleşmesi uygun zamanda sona erdirilseydi uğranılmayacak olan zararın
83 Lüchinger, N. 709; Xxxxx, s. 165; Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404 N. 42;
Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 8.
84 Gauch, Art. 404 OR, s. 11; Xxxxx, s. 160; Xxxxxxxx, s. 115.
85 Xxxxxx Xxxxxxx X., Der Kommissions-agenturvertrag Unter besonderer Berücksichtigung der Frage der Zulassigkeit von Innominatvertragen im Bereich der Vertrage auf Xxxxxxxxxxxxxxx, Xxxxxx 0000, s. 47; Sarı, s. 139; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 372 dpn. 33; Karabağ-Bulut, s. 155; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 11; Xxxxx/Douzals/Xxxxxx, s. 218; Eren, s. 709; Engel, Contrats de droit suisse, s. 511; Xxxxxx/Giger, Art. 404 N. 16; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 640; KUKO OR-Xxxxx, Art. 404 N. 9; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 385; Xxxxxxx, s. 340; Xxxxxxx, N. 2.114; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 131; CR CO I-Werro, Art. 404
N. 11; Xxxxxxxxx, N. 703; Xxxxxx, s. 246; Xxxxxx, X. 2086; Xxxxxxxxx/Fick, Art. 404
N. 42; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 17; Gmür, N. 523; Xxxxxxxx, s. 185; Xxxxxxxxxxx, s. 31; Altop, s. 182; Xxxxx, s. 129; Xxxxxxx, N. 2.117; Xxxx/Xxxxxxx, s. 415; Xxxxx/Acar/Özen, s. 1221; Xxxxxx, s. 229; Bühler, Art. 404 N. 7; burada olumlu zararın tazmin edilmesinin söz konusu olduğunu savunan görüş için bkz: Xxxxx, s. 165.
86 CR CO I-Werro, Art. 404 N. 11.
87 Gökyayla, s. 115; Xxxxxxx, N. 2.117; Bühler, Art. 404 N. 7; Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1971.
88 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 70.
tazmini yükümlülüğü getirme fikrine hem kanunda buna ilişkin bir dayanak bulunmaması, hem de bu zararın kapsamını belirlemede yaşanabilecek sıkıntılar nedeniyle şüpheyle yaklaşılması gerekmektedir.
TBK m. 512’ye göre vekâlet sözleşmesinin sona erdirildiği hallerde, bir tazminat talebinin söz konusu olması için sona erdirme bildirimine muhatap olanın özel bir zarara maruz kalması gerektiği yolunda bir görüş mevcuttur89. Sona erme nedeniyle ortaya çıkacak olumsuzluğun hangi açıdan bir özellik taşıdığı belirsizlik olduğundan bu görüş eleştirilmektedir90.Gerçekten de, TBK m. 512’de özel bir zarara uğrama şartı aranmadığından, bu ifadeden ne anlaşılması gerektiği tespit edilememektedir. Zaten, vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesi bakımından uygun olmayan zamanda uğranılan zarar kapsamı da belirli olduğundan bu görüşü benimsemek mümkün değildir.
Kanunkoyucu, TBK m. 512/c. 2’deki düzenlemesiyle, hükümlerini doğurmaya devam edeceğine güvenen vekâlet verenin, sözleşmenin sona ermesi karşısında bu yüzden doğan bütün zararlarının tazmin edilmesi imkânını tanımamıştır91. TBK m. 512/c. 2 hükmü uyarınca taraflar vekâlet sözleşmesini sona erdirme olanağına sahip olduğuna göre, bu hak ne zaman kullanılırsa kullanılsın ortaya çıkması engellenemeyecek zararlar, bu hükmün kapsamına girmeyecektir. Buna göre vekâlet sözleşmesinin kurulmasına yönelik giderlerin TBK m. 512/c. 2 uyarınca talep edilmesi mümkün değildir92. Yukarıda da belirtildiği üzere vekâlet sözleşmesinin devamına ilişkin menfaat de korunmamaktadır93. Tazmin edilecek zararın
89 Gauch, Art. 404 OR, s. 12; Xxxx/xxx xxx Xxxxx, s. 341; açık olarak ifade etmemekle beraber bu görüşte: Xxxxxxxx, Art. 404 N. 17d.
90 Sarı, s. 143; Xxxxxxxxx, N. 697 vd.
91 Gauch, Art. 404 OR, s. 12.
92 Olumsuz zarar kalemi teşkil eden sözleşmenin kurulmasına yönelik giderler, vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesinden kaynaklanmamaktadır. Sözleşmenin kurulmasına yönelik giderlerin faydasız kalması ve bu sebeple vekâlet verenin malvarlığında zarar olarak ortaya çıkması, sona erdirme hakkının kullanılmasına ilişkin kötü zamanlamanın bir sonucu değildir; vekâlet sözleşmesiyle amaçlanan iş görmenin yarıda bırakıldığı her durumda aynı sonuçla karşılaşılır. Ergüne, s. 275; Sarı,
s. 160; Xxxxxxxxx, N. 716; Xxxxxxxxxxx, s. 188.
93 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 68.
kapsamına, özellikle vekâlet verenin işgörmeye hazırlık mahiyetinde olup da sona erdirme halinde faydasız hale gelen giderleri ile vekâlet verenin yeni bir vekil bulması için yapacağı giderler girmektedir94.
Vekâlet sözleşmesini sona erdiren vekil, vekâlet verenin yarım kalan işinin tamamlanması için yeni bir vekâlet sözleşmesi yapması zorunluluğundan doğan zararı kural olarak karşılamakla yükümlü değildir95. Vekâlet veren, vekilce sözleşmenin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi durumunda iş görmeye hazırlık niteliğinde yapmış olduğu giderlerin de tazmin edilmesini isteyebilir96.
TBK m. 512/c. I hükmünün emredici nitelikte olduğu kabul edilen hallerde, TBK m. 512/c. II’nin de emredici nitelikte olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Sona erdirmenin uygun olmayan zamanda yapılması halinde tarafların ödenecek tazminatın miktarını belirleme hususunda TBK m. 512/c. II hükmüne aykırı düzenleme yapmaları mümkün değildir97. Bu bağlamda, uygun olmayan zamanda sona erdirme halinde tarafların cezai şart kararlaştırmaları mümkün değildir98. İsviçre Federal Mahkemesi ve doktrinde bir takım yazarlar99, sona erdirmenin uygun olmayan zamanda yapılması halinde ödenecek olan tazminatın götürü olarak belirlenebileceğini kabul etmektedir100. Yalnız bu durumda belirlenen götürü tazminat miktarının TBK m. 512/c. son’a göre belirlenmiş miktarı aşması halinde bir cezai şart teşkil edecek, hâkim tarafından geçersiz sayılabilecek veya indirilmesi söz konusu olabilecektir101. TBK m. 512’nin emrediciliğinin söz konusu olduğu
94 Zevkliler/Xxxxxxxx, s. 627; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5308; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 17; Xxxxxxxxxx, s. 174; Xxxxxxxxx, N. 722; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 131; Gmür, N. 517; Aral/Xxxxxxx, s. 415; Xxxxxxxx, Art. 404 N. 72; Xxxxxxxxxxx, s. 189; Sarı, s. 150; Gökyayla, , s. 115; CR CO I-Werro, Art. 404 N. 11; Buff/von der Xxxxx, s. 340.
95 Sarı, s. 154.
96 Sarı, s. 157.
97 Erdem, s. 959.
98 Aksi fikirde: CR CO I-Werro, Art. 404 N. 16.
99 Xxxxxx/Xxxxxxx, N. 1972.
100 BGE 109 II 467.
101 CR CO I-Werro, Art. 404 N. 20.
durumlarda taraflar tazminatı götürü olarak belirlemiş olsalar bile, burada gerçek anlamda tazminatın götürü olarak belirlendiği bir sözleşme yoktur102. Götürü tazminat sözleşmesi taraflar arasında ancak ispat konusunda bir anlaşma olarak değerlendirilebilir103.
Doktrinde vekâlet sözleşmelerinin tipik ve atipik olarak sınıflandırılması gerektiğini savunan görüş104, atipik sözleşmelerinde güven unsurunun bulunmaması yüzünden vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi üzerine olumlu zararın tazmin edilmesi gerektiğini belirtmektedir. Bu görüş, ahde vefa ilkesi göz önüne alındığında da, yukarıdaki görüşün hukuken kabul edilmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Çünkü atipik vekâlet sözleşmelerinde sözleşmenin sona ermesi, karşı tarafa duyulan güven eksikliğinin sözleşmeyi sona erdirdiği tipik vekâlets özleşmelerinin sona ermesi ile aynı nitelikte değildir105. Atipik vekâlet sözleşmelerinde, sözleşmenin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi üzerine cezai şart kararlaştırılması mümkündür.
Uygun olmayan zamanda vekâlet sözleşmesinin sona erdirilip erdirilmediği hususunda ispat yükü, zarar tazmin talebinde bulunan tarafa aittir106.
Uygun olmayan zamanda sona erdirme nedeniyle ödenmesi gerekecek tazminatın belirlenmesinde haksız fiil hükümleri kıyasen uygulama alanı bulacaktır. Uygun olmayan zamanda sona erdirmeden doğan zararın tazminini talep etme hakkı, kanundan doğan bir hakkın kullanılması olduğundan, sona erdirme hakkını kullananın kusurunun
102 “Tam anlamıyla tazminatın götürü olarak belirlendiği sözleşmelerde, zarar miktarının ispat edilmemesine gerek olmaması ve karşı tarafın gerçek zararı ispat edip götürü miktarın bu zarara kadar indirilmemesini isteyememe şartı artık geçerli değildir. Vekâlet sözleşmesini sona erdiren borçlu taraf, gerçek zararı ispat ederek, fazla miktarı ödeme sorumluluğundan kurtulabilir. TBK m. 512/c. 2 tazminat miktarına bir üst sınır çizdiğinden, götürü olarak belirlenen miktar gerçek zarar miktarının altında kalmış ise, alacaklı belirlenen miktarın üstündeki zararını isteyemez”. Erdem, s. 960.
103 Erdem, s. 960.
104 Xxxxxxxx, Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3312; Werro/Douzals/Xxxxxx, s. 218.
105 Xxxxxxxx, Allgemeiner und Besonderer Teil, N. 3312.
106 Xxxxxxxx, Art. 404 N. 65; Kayıhan/Ünlütepe, s. 186; Xxxxxxxx, s. 126.
derecesi esas alınarak bir indirim yapılması veya karşı tarafın birlikte kusurunun bulunduğuna dayanarak bir indirim yapılması söz konusu olmamaktadır107.
c. Sona Erdirmenin Özel Sonuçları
Alt vekâlet sözleşmesi sona erme bakımından ilk vekâlet sözleşmesinden tamamen bağımsızdır108. Vekâlet verenin vekâlet sözleşmesini sona erdirmesi alt vekili etkilemeyecektir109. Alt vekil ile yapılan vekâlet sözleşmesinin vekil tarafından sona erdirilmesi veya vekâlet verenin TBK m. 507/f. III’e dayanarak sözleşmeye son vermesi gerekmektedir110.Vekâlet verenin alt vekile karşı sona erdirme hakkını kullanması, vekâlet veren ile vekil arasındaki sözleşmeyi sona erdirmemektedir111.
Vekilin sözleşmeyi sona erdirmesi alt vekâlet sözleşmesini, alt vekilin sözleşmeyi sona erdirmesi de ilk vekâlet sözleşmesini sona erdirmemektedir112. Alt vekâlet sözleşmesinin sona ermesine rağmen, edimin ifası hala mümkünse, asıl vekilin yeni bir alt vekâlet sözleşmesi de mümkündür113.
Birden fazla vekille aynı işin görülmesi için her biri yalnız başına hareket etmesi şeklinde vekâlet sözleşmesi yapılmışsa, vekâlet verenin bunlardan yalnız birinin vekâlet sözleşmesini sona erdirmesi diğerlerinin vekâlet sözleşmesini sona erdirmez. Sözleşmesi sona erdirilen vekilin diğer vekillerin yaptıkları işler için vekâlet verene karşı müteselsil sorumluluğu ortadan kalkar114.
107 Sarı, s. 134.
108 Zevkliler/Xxxxxxxx, s. 615.
109 Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 378; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 7; Xxxxxx, s. 239;
Akcan, s. 19; Xxxxxxxx, Xxx. 404 N. 46; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 399 N. 16;
Gökyayla, s. 135.
110 Xxxxxxxx, Borçlar Özel C. II, s. 644; Sarı, s. 227; Xxxxxx, s. 240; Xxxxxx, s. 94;
Zevkliler/Xxxxxxxx, s. 615.
111 Akıncı, s. 94.
112 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 644; Xxxxxx, s. 240; Gökyayla, s. 137.
113 Xxxxxxxx, s. 137.
114 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 644.
Birden fazla vekâlet veren varsa115 vekilin ancak her birine ayrı ayrı bildirmek suretiyle vekâlet sözleşmesini sona erdirmesi mümkün olabilir116. Vekâlet verenler de tek başlarına hareket edemeyeceklerinden sona erdirme hakkını birlikte kullanmak ya da bu amaçla içlerinden birine yetki vermek zorundadırlar117. Birden çok vekil de ancak birlikte hareket ederek vekâlet sözleşmesini sona erdirebilir118.
5. Tek Taraflı Sona Erdirmenin İsimsiz Sözleşmelere Uygulanması
Tarafların kanunda düzenlenmemiş bir sözleşmeyi yaptıkları durumlarda genel olarak bir isimsiz sözleşmenin varlığından söz edilmektedir. İsimsiz sözleşme değişik şekillerde ortaya çıkabilir.
Yapılan sözleşme, nitelikleri itibariyle bağımsız birden fazla sözleşmenin mevcut özelliklerini koruyarak, taraflarca birleştirilmesine dayanıyorsa bir birleşik sözleşme söz konusu olacaktır119. Tarafların kanunda düzenlenmiş bulunan değişik sözleşmelerin bazı edimlerini kanunda öngörülmeyen bir biçimde bir araya getirerek bir sözleşme yapması durumunda ise karma bir sözleşme meydana gelecektir. Tarafların kısmen veya tamamen kanunda düzenlenmiş sözleşme tiplerinin unsurlarını taşımayan yeni bir sözleşme yapmaları durumunda kendine özgü bir sözleşme söz konusu olacaktır.
TBK m. 502/f. II’ye göre, “Vekâlete ilişkin hükümler, niteliklerine uygun düştükleri ölçüde, bu Kanunda düzenlenmemiş olan işgörme sözleşmelerine de uygulanır”. Bu hüküm, vekâlet sözleşmesini tek taraflı olarak sona erdiren TBK m. 512 ile birlikte değerlendirildiğinde, son hükmün kanunda düzenlenmemiş iş görme sözleşmeleri bakımından
115 Özellikle, paylı ve elbirliği halinde hak sahipliğinin bulunduğu bir hakka ilişkin bir iş görmenin söz konusu olduğu durumda, bütün birlikte hak sahipleri vekâlet veren konumunda bulunabilecektir. Sarı, s. 229.
116 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 645; Akıncı, s. 92; Sarı, s. 234.
117 Akıncı, s. 92; Xxxxxxxx, Xxx. 404 N. 42; Bühler, Art. 403 N. 3; bu hususta bir İsviçre Federal Mahkemesi kararı için bkz: BGE 101 II 217.
118 Bühler, Art. 403 N. 4.
119 Sarı, s. 310.
emredici olarak uygulanmasının söz konusu olmayacağı sonucu çıkmaktadır120. Kendine özgü iş görme sözleşmelerinde sona erme bakımından bir ihtilaf çıkması durumunda öncelikle tarafların iradeleri göz önünde bulundurulacak şekilde Türk Borçlar Kanunu’nun genel nitelikteki hükümleri uygulama alanı bulacak, bu hükümlerin ihtilafın çözülmesinde yeterli olmadığı hallerde bir kanun boşluğunun varlığını kabul etmek ve bu boşluğu TMK m. 1/f. II’de öngörülen esaslar çerçevesinde doldurmak gerekecektir121.
Vekâlet sözleşmesi hükümleri, bir kısmı itibariyle konusu iş görme borcu olan karma nitelikteki sözleşmelere de kıyasen uygulanacak hükümlerdir122. Bir kısmı bakımından atipik vekâlet sözleşmesi olarak nitelendirilebilecek olan bu sözleşmeler açısından da TBK m. 512 hükmünün uygulanması mümkün değildir123.
6. Tek Taraflı Sona Erdirme Hakkı Yönünden Avukatlık Kanunu’nda Getirilen Düzenleme
Avukatlık Kanunu m. 174/f. I’e göre, “Üzerine aldığı işi haklı bir sebep olmaksızın takipten vazgeçen avukat hiçbir ücret isteyemez ve peşin aldığı ücreti geri vermek zorundadır”. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre ise, “Avukatın azli halinde ücretin tamamı verilir. Şu kadar ki, avukat kusur veya ihmalinden dolayı azledilmiş ise ücretin ödenmesi gerekmez”.
Avukatlık sözleşmesinde sona erdirmeye ilişkin olarak uygun olmayan zaman değil, haklı sebep kavramı ön plana çıkmaktadır. Sözleşmenin sona erdirilebilmesi için haklı bir sebebin bulunmasına gerek bulunmamakla birlikte, haklı bir sebebin bulunduğu hallerde, azil ve istifa, sözleşmeyi sona erdiren tarafı tazminat ödemekten genellikle kurtarmaktadır124.
120 Kayıhan/Ünlütepe, s. 190.
121 Sarı, s. 322; Xxxxxxxxxxx, s. 148.
122 Erdem, s. 955.
123 Erdem, s. 955.
124 Gökyayla, s. 71.
Haklı sebep konusunda kanunda açık bir düzenleme bulunmadığı için hangi hallerin avukatlık sözleşmesinin sona erdirilmesi bakımından haklı sebep sayılacağının kesin olarak tespit edilebilmesi mümkün değildir125.
Haklı azil için verilebilecek örnekler şunlardır: Avukatın dava ve icra takibini yürütmemesi126, davanın zamanında açılmaması127, işi
125 Gökyayla, s. 77.
126 “Davacı avukatın 29.3.1994 günlü sözleşme ile Bayındır Asliye Hukuk Mahkemesinin 1994/85 esas sayılı, 6.5.1994 günlü sözleşme ile de aynı mahkemenin 1994/120 esas sayılı dava dosyasında davalıyı temsil etmek üzere vekâlet görevini üstlendiği uyuşmazlık konusu değildir. Ne varki 1994/85 esas sayılı dava dosyasını mazeretsiz olarak takip etmemesi nedeniyle müvekkili tarafından 8.7.1994 tarihinde her iki dosyasındaki vekâlet görevinden azledildiği ve 1994/85 esas sayılı davadan azli nedeniyle açtığı vekâlet ücreti davasının azlin haklı olduğu kabul edilerek reddedildiği ve bu kararın Yargıtay'dan geçmek suretiyle kesinleştiği toplanan delillerden anlaşılmaktadır.
Vekâlet, güvene dayalı bir sözleşmedir. Üstlendiği davalardan birini takip etmemek suretiyle azledilen avukata karşı müvekkilinin güveninin kalmaması hayatın olağan akışıyla BK. nun amaçladığı güven ilkesine daha uygun düşer. Bu nedenle vekili davacıya karşı güveni kalmayan davalının avukatını azletmesi haklı bir nedene dayandığından, davacı avukat ücret isteyemez. O halde mahkemece bu yön gözetilerek davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi bozma nedenidir”. Y. 13HD.,19.12.1995 T., E. 1995/11369, K. 1995/11467
( xxx.xxxxxxx.xxx).
geciktirmesi, temyiz süresini kaçırması, fazlaya ilişkin hakkın saklı tutulmadan dava açılması, bilgi alma ve hesap isteme hakkına aykırı ve kısıtlayacak şekilde davranması128, dava dilekçesinde faiz istenmemesi, müvekkile dosya fotokopilerinin verilmemesi129, icra dosyasının iki yıldan uzun bir süre takip edilmemesi vb.
İş sahibinin avukata avans vermekten ve yapılan masrafları ödemekten kaçınması, asıl avukatın bilgisi ve muvafakati dışında anlaşması da, avukatın istifası açısından haklı sebeptir130.
Taraflar arasındaki güven ilişkisinin sarsılması da avukatlık sözleşmesinin haklı sebeple sona erdirilmesine yol açmaktadır. Avukatın iş sahibinin güvenini kötüye kullanması, iş sahibine ait kişisel, mesleki, ailevi sırları açığa çıkarması, iş sahibi adına tahsil etmesi gereken parayı kendi adına alarak zimmetine geçirmesi vb. azil için haklı sebep teşkil edebileceği gibi, iş sahibinin avukata hukuka veya ahlaka aykırı talimat vermesi, ona kötü davranması, hakaret etme biçiminde suç teşkil eden bir eylemde bulunması, avukata yanlış veya yanıltıcı bilgi veya belge sunması, iş sahibinin karşı tarafla anlaşmaya çalışması vb. de istifa için haklı sebep teşkil etmektedir131.
Avukatın istifası bakımından uyulması gereken şekil HMK x. 00’xx xxxxxxxxxxxxxx. Söz konusu hükme göre, vekilin azli veya istifasının, mahkeme ve karşı taraf bakımından hüküm ifade etmesi için, bu konudaki beyanın dilekçeyle bildirilmesi veya xxxxxxxx geçirilmesi ve gerektiğinde ilgilisine yapılacak tebligat giderinin de peşin olarak ödenmesi zorunludur. Kanunun bu hükmü, dış ilişkide istifa ve azli düzenlenmektedir. Mahkemeye ve karşı tarafa bildirilmedikçe dış ilişkide avukatın yaptığı işlemler müvekkili bağlayacaktır132.
128 Y. 13HD. , 24.10.2005 T., E. 2005/6452, K. 2005/15756 ( xxx.xxxxxxx.xxx).
129 Y. 13HD. ,26.12.2008 T., E. 2008/8962, K. 2005/15715( xxx.xxxxxxx.xxx).
130 Gökyayla, s. 80.
131 Gökyayla, s. 84.
132 Xxxxxxxx Xxxxx, Avukatlık Sözleşmesi, Ankara 2013, s. 226.
Avukatlık Kanunu m. 41’de, istifa kararının müvekkile tebliğinden itibaren 15 gün daha görevinin devam edeceği düzenlenmiştir. Bu maddeden avukat-müvekkil ilişkisinin avukatın istifa yönündeki iradesini müvekkiline bildirmesinden bir süre sonra sona erdiği sonucu çıkmaktadır133. Avukatın duruşma dışı iş ve işlemleri gerçekleştireceği, buna karşılık avukatın istifasını öğrenen mahkemenin bu 15 günlük süre içinde yargılamaya devam etmeyeceği kabul edilmektedir. Mahkeme, durumu müvekkile tebliğ ederek, bizzat duruşmaya gelmesini veya yerine bir temsilci göndermesini isteyecektir134.
Haklı bir sebep olmaksızın avukatlık sözleşmesinin azil ve istifayla sona erdirilmesi, avukatlık ücretine doğrudan etki etmektedir. Haklı bir sebep olmadığı135 halde avukatı azleden iş sahibi, ücretin tamamını ödemek zorunda olduğu gibi, haklı bir sebep olmaksızın istifa eden avukat da hiçbir ücret talep edemeyeceği gibi peşin aldığı ücreti iadeyle yükümlüdür136. Avukatın elde etmiş olduğu tam ücretten, başka bir iş ile kazandığı veya kazanmaktan kasten feragat ettiği şeylerin indirilmesi gerekmektedir137. Vekâletten haklı olarak istifa ettiği hususunda ispat yükü avukata düşmektedir138.
133 Günergök, s. 226.
134 Sarı, s. 267.
135 Haklı sebep sayılamayacak hallerin tipik örneği avukatın işlerini yürütemeyecek şekilde hastalanmasıdır.
136 Gökyayla, s. 85; Sarı, s. 190.
137 Kayıhan/Ünlütepe, s. 185.
138 “… Bu açıklamalardan sonra dava konusu olaya bakılacak olursa; Davacılar, davalı avukatın vekâletten tek taraflı ve haksız olarak istifa ettiğini ileri sürerek, peşin ödenmiş olan vekâlet ücretinin iadesi için eldeki davayı açmış, davalı ise davacıların isteği ve rızası ile vekâletten istifa ettiğini, bu nedenle peşin ödenmiş olan vekâlet ücretinin talep edilemeyeceğini savunmuş, birleştirilen davada da aynı nedenlerle bakiye vekâlet ücreti alacağının tahsilini talep etmiştir. Az yukarda açıklandığı üzere istifanın haksız olması halinde avukat ücrete hak kazanamayacağından, davada öncelikle davalının vekaletten istifasının haklı olup olmadığının incelenmesi gereklidir. Hemen belirtmek gerekir ki, bu konudaki ispat yükü, davalı avukata aittir. Başka bir ifade ile davalı avukat, vekâletten haklı olarak ispat ettiğini yasal delillerle ispat etmekle yükümlüdür. Somut olayda davalı avukat, her ne kadar davacı müvekkillerinin, dava yolunun uzun bir süreç olması nedeniyle davadan vazgeçeceklerini belirterek, vekâletten çekilmesini istediklerini, bu şekilde davacıların isteği doğrultusunda vekâletten çekildiğini, nitekim bu hususu,
Avukatın haklı sebeple istifa hakkını kullandığı durumlarda Avukatlık Kanununda açık bir düzenleme olmamasına rağmen, avukatın gerçekleştirdiği iş görmenin karşılığı ücreti talep edebileceği şüphesizdir. Müvekkilin borca aykırı davranışta bulunmamasına rağmen, onun hâkimiyet alanındaki olgulardan kaynaklanan haklı sebebe dayanarak istifa hakkının kullanılması halinde de, avukatın ücretin tamamını isteyebileceği kabul edilmelidir139.
Haklı sebebin, avukattan veya tarafların dışındaki etkenlerden kaynaklandığı durumlarda, avukatın ücretinin tamamını talep edememesi daha uygun bir çözüm olacaktır. Aksi durumda, müvekkil, hiçbir şekilde ortaya çıkmasına sebep olmadığı bir durumdan dolayı sorumlu olacaktır140.
B. Ölüm ve Benzeri Sebeplerle Sona Erme
1. Genel Olarak
TBK m. 513/f. I’e göre, “Sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça sözleşme, vekilin veya vekalet verenin ölümü….ile kendiliğinden sona ermiş olur”. Bu hükme göre, ölüm vekâlet sözleşmesini geleceğe etkili olarak ortadan kaldıran sebeplerden bir tanesidir141. Ölüm halinde tarafların açık bir irade beyanına gerek olmaksızın, vekâlet sözleşmesi kendiliğinden sona ermektedir142. Ölüm, kavram olarak kanunda tanımlanmamıştır ve bu hususta tıp biliminin kuralları belirleyici olacaktır143.
Vekâlet sözleşmesi, tarafların karşılıklı güvenlerine dayanan bir ilişki ortaya çıkarmakta ve bu ilişkiden doğan iş görme borcuna ilişkin
25.01.2007 tarihli ihtarla da, “…vekilliğinizden isteğiniz üzerine istifa ediyoruz.” şeklindeki açıklama ile müvekkillerine bildirdiği savunmuşsa da, vekâletten, müvekkillerin isteği ve talimatı ile istifa ettiğini kanıtlayamamıştır…” Y. 13HD., 09.03.2010 T., E. 2009/9343, K. 2010/2815 (YKD, Şubat 2011, C. 37, S. 2, s. 274-275).
139 Sarı, s. 191.
140 Sarı, s. 192.
141 Akıncı, s. 69; Sarı, s. 59; Xxxxx’xx tarafların sözleşmeyi fesih beyanlarını dikkate almadan sona erme sebeplerini düzenlediği yönünde bkz: Xxxxxxxx, Art. 405 N. 7.
142 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 12; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 4.
143 Xxxxx, s. 94.
hak ve borçlar tarafların kişiliğine bağlı tutulmaktadır144. Vekâlet veren, güvenini taşıyan bir vekil seçmekte, ona her zaman işin görülme biçimi hakkında talimat vermekte ve bu iş gördürmeyi dilediği zaman sona erdirebilmektedir. Vekil de kural olarak işi kendisi yapmakla ve yerine başkasını koymamakla yükümlüdür. Vekâlet verenin ölümü halinde iş görmenin yapılma biçimine egemen olan onun iradesi ve menfaati ortadan kalkacaktır. Xxxxxxx ölümü de onun iş görme borcunu şahsen ifası olanağını kaldıracaktır145. Daha vekilin sağlığında onun işine dilediği gibi son verebilen vekâlet veren, onun ölümü üzerine işi devam ettirmek isteyip istemediğini ve kime yaptıracağını serbestçe belirleyebilmelidir. Bütün bu belirtilenler, taraflardan birinin ölümü halinde vekâlet sözleşmesinin sona ermesini haklı göstermektedir146.
Yukarıda belirtildiği üzere eğer taraflardan birinin yükümlülük altına girmesinde kişisel nitelikleri göz önüne alınmış ise, ölüm ile vekâlet sözleşmesi sona ermektedir147. Vekil için genellikle vekâlet verenin kimliği önemli olmayacağından, vekâlet verenin ölümü her durumda sözleşmeyi sona erdirmemektedir148. Ama vekilin ölümü halinde, vekâlet veren vekilin tecrübesinden, tavsiyelerinden ve hatta kişisel itibarından yararlandığı ölçüde aynı sonuca ulaşmak mümkün olmayabilir149. Bununla
144 BSK OR I-Xxxxx, Art. 405 N. 2; Xxxxxx, s. 70; Xxxxx, x. 72; Xxxxxxxx, Art. 405 N.
1a; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 13; Xxxxxxxx, s. 186; Altop, s. 179; Funk, s. 250;
Xxxxx/Acar/Özen, s. 1221.
145 Canyürek, s. 186; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 96.
146 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 647; Xxxxx/Acar/Özen, s. 1221; Gürsoy’a göre mirasçılar, ölüme rağmen, açık veya kapalı muvafakatleriyle, vekâlet ilişkisini sürdürebileceklerine veya sözleşme veya ilişkinin özelliği bunu gerektirdiği takdirde dahi sözleşmeye diledikleri zaman son verebileceklerine göre kanunda yer alan vekâlet sözleşmesinin sona ereceği şeklindeki ilkenin fazla bir pratik önemi bulunmamaktadır. Xxxxxx Xxxxx Xxxxx, Vekâlet Akdinin Ölüm Nedeniyle Sona Ermesi ve Sonuçları, Temsil ve Vekâlete İlişkin Sorunlar Sempozyumu 00-00 Xxxxxxx 0000, Xxxxxxxx 1977, s. 9.
147 Ölümün nasıl meydana geldiği hususundaki tespit, tıp biliminin uzmanlık alanına girmektedir. Xxxxx, s. 94; Seliçi Özer, Borçlar Kanunu’na Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1977, s. 82; BSK OR I-Xxxxx, Art. 405
N. 2; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 398; Xxxxxx, s. 2.
148 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 85;Xxxxx, s. 170.
149 Xxxxx, s. 118.
birlikte vekâlet verenin duyduğu şahsi güven sebebiyle vekilin ölümüyle vekâlet sözleşmesinin sona erdiği sonucuna varabilmek için somut olayın koşullarına bakmak gerekecektir.
Vekâlet verenin ya da vekilin ölümü halinde külli halefiyet ilkesi gereğince haklar ve borçlar ölenin mirasçılarına geçer150. İflas durumunda vekâlet verenin ya da vekilin ölmesi halinde bu hak ve borçlar, iflas masasının aktif ya da pasifine dâhil olmaktadır. TBK m. 509’daki koşulların varlığı halinde, vekâlet veren vekilin iflas idaresinin iradesine karşın vekâlet sözleşmesi konusu malların kendisine devredilmesini sağlayabilir; diğer taraftan iflas idaresi de aynen vekilin sahip olduğu şekilde hapis hakkını kullanabilir. İş görme yükümlülüğünü sona erdiren hiçbir sona erme sebebi, önceden vekâlet sözleşmesinden xxxxx xxxxx yükümlülüklerini sona erdirmemektedir151.
2. Ölüme Rağmen Vekâletin Sözleşme veya İşin Mahiyeti Gereği Devam Etmesi
TBK m. 513/f. I’den, vekâlet verenin veya vekilin ölümüyle, vekâlet sözleşmesinin sona ermesinin aksinin sözleşmede kararlaştırılabileceği152 ve bu sayede sözleşmenin ölen tarafın mirasçılarıyla devam edeceği anlaşılmaktadır153. Sözleşmeye böyle bir hüküm daha çok vekâlet verenin ölmesi halinde konulmaktadır154; çünkü vekil ölürse çoğu zaman onun mirasçılarının işi devam ettirmesi mümkün değildir155.Taraflar, zımnen de iş görme borcunun ölümden sonra devam etmesini kararlaştırabilirler156. TBK m. 513/f. I’deki karineden yararlanmak isteyen kişinin, somut olay koşullarında tarafların vekâlet
150 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 63; Gautschi, Art. 405 N. 2b; Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 4;
Xxxxx, s. 96.
151 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 62.
152 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 9; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 391; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 399; Xxxxxx, s. 5; Kayıhan/Ünlütepe, s. 191.
153 Tekin, s. 76; YHGK., 25.9.1981 T., E. 7-2406, K. 461 (Uygur, C. 8, s. 8951).
154 Kayıhan/Ünlütepe, s. 193.
155 Xxxxxxxx, Xxxxxxx Xxxx X. II, s. 649; Kayıhan/Ünlütepe, s. 194; Xxxxxx, s. 71; şahsen ifanın büyük önem taşımadığı vekâlet sözleşmelerinde vekilin ölümü halinde sözleşmenin devam etmesi söz konusu olabilir. Xxxxx, s. 117.
156 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 16; Dürr, Werkvertrag und Auftrag, s. 189.
sözleşmesinin devam edeceği hususunda örtülü bir anlaşma yaptığını ispat etmesi mümkündür157. Bazen de işin niteliği, iş görme borcunun ölüme rağmen devamını gerektirebilir. Özellikle aracı kurumların ve bankaların sürdürdüğü faaliyetler açısından bu durum söz konusu olabilir158.
Vekâlet sözleşmesinde, vekâlet verenin ölümü halinde, işin mahiyetinden çok, vekâlet verenin mirasçılarının vekâleti devam ettirip ettirmemek hususundaki açık veya örtülü iradeleri rol oynamaktadır. Mirasçılar, iş görme borcunun devam etmesini istemiyorlarsa vekilin işine son verip alınanların verilmesine ilişkin alacaklarını ona karşı ileri sürmelidirler159.
Vekâlet verenin ölümünden sonra bir işgörme borcunun ifa edilmesi için vekâlet verilmesi halinde, bu vekâletin tabi olacağı şekil, vekâlet verenin mirasçıları tarafından bu vekâletin geri alınıp alınamayacağı, bu vekâletin kapsamı, hukuki niteliği, kapsamı hususlarında doktrinde görüş birliği bulunmamaktadır. Doktrinde bir görüş160, ölümden sonra bir işin görülmesi için verilmiş olan vekâletin ölüme bağlı tasarruf niteliği taşımadığı ve sağlararası işlem olarak kabul edilmesi gerektiğini, ölümden sonra mirasçılardan biri tarafından tek taraflı olarak sona erdirmenin mümkün olduğunu ileri sürmektedir. Diğer
157 Xxxxxxxx, Art. 000 X. 00.
000 XXX XX I-Xxxxx, Art. 405 N. 10; Bühler, Art. 405 N. 5; Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 7; Xxxxxxxxxx Xxxxx, Schweizerisches Privatrecht VII/6 Obligationenrecht-Besondere Vertragsverhaltnisse Der Auftrag und die Geschaftsführung ohne Auftrag, Basel 2000 (Auftrag), s. 75; CR CO I-Werro, Art. 405 N. 6; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 391; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5322; Xxxxxxx, s. 340; Xxxxxx, s. 7; Xxxxx, s. 160; KUKO OR- Xxxxx, Art. 405 N. 8; Xxxxxxxxx/Xxxxxxx, FJS 327, s. 4; Xxxxxx, s. 229; Xxxxxxxx,
Art. 000 X. 0, X. 87; Xxxxxx, s. 246 dpn. 68; Dürr, Werkvertrag und Auftrag, s. 189;
Xxxxxxxxxx, Mandat, s. 66; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2 (2012), s. 194; ATF 101 II 117, JdT 1976 I 329; BGE 120 II 120 ( Karar metni için bkz: Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 131).
159 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 652; Akıncı, s. 127; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 71; Bilge,
s. 302; Xxxx Xxxx, Le droit fédéral des obligations, Zurich 1947 (trad. de l’allemand par Xxxx xxx XXXXXXX), s. 306; Xxxxx, Praxis zum Auftragsrecht, s. 132.
160 Akıncı, s. 75.
bir görüş161 ise, ölüme bağlı tasarrufların şekline uyulması gerektiğini ileri sürmektedir. İkinci görüşten ayrılan ve bizim de katıldığımız diğer bir görüş162 ise, bu hususta ikili bir ayrım yapılması gerektiğini, eğer hukuki işlem ölüme bağlı tasarruf niteliğinde (örneğin bağışlama) ise buna ilişkin şekli hükümlere uyulmasını, ölüm halinde yapılan sözleşme vekâlet sözleşme niteliğinde ise TBK’da düzenlenen vekâlet sözleşmesi kurallarına uygun bir sözleşme yapılmasının yeterli olacağını ileri sürmektedir. Yargıtay 3. Hukuk dairesi de, vermiş olduğu bir kararında163, hukukumuzda terekeyle ilgili tüm işlemlerin özellikle ölüme bağlı kazandırmaların mutlaka miras hukuku ilkelerine göre gerçekleştirilmesi yolunda bir zorunluluk bulunmadığını, ölüme bağlı bağışlama hakkında kıyasen ölüme bağlı tasarruf hükümlerinin uygulanmasını öngören TBK m. 290 (BK m. 240/II) kuralını, ölüme bağlı kazandırmayı amaçlayan tüm sağlararası işlemlerde genel geçer bir ilke olarak kabul edilip tüm bu işlemlerin miras hukuku ilkelerine bağlı tutulamayacağını, ölüme bağlı kazandırmayı amaçlayan üçüncü kişi yararına sözleşme dahil ölüm sonrasında etkili vekalet ve temsil yetkisi sağlama işlemlerinin TBK m. 290 (BK m. 240/II) açısından değerlendirilemeyeceğini belirtmektedir.
Mandatum post mortem durumunda (Ölümden sonraya etkili vekalet), vekâlet verenin hakları mirasçılarına geçmektedir. Vekâlet verenin mirasçıları, vekile yeni talimat verebilirler ve vekâlet sözleşmesini TBK m. 512’ye göre sona erdirebilirler. Bu sona erdirme hakkı, vekâlet sözleşmesi taraflarınca önceden sınırlandırılmış olabilir164. Örneğin vekâlet sözleşmesinin ölümden belli bir süre sonra devam edecek şekilde
161 Xxxxxx Xxxxxxx, Procuration encore valable après déces, mandate post mortem, donation pour cause de mort et responsabilité de la banque après déces du client a l’egard des héritiers, La Semaine judiciaire (1965-1968), s. 289 ; Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 9.
162 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 75-76; CR CO I-Werro, Art. 405 N. 14.
163 Y. 3HD. , E. 2004/12296, K. 2004/13423( xxx.xxxxxxx.xxx).
164 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 77.
yapılması mümkündür. Bununla birlikte mirasçıların vekâlet sözleşmesini haklı sebeple süreye tabi olmaksızın sona erdirme hakları vardır165.
3. Ölümün Vekâlet Sözleşmesini Sona Erdirmesi Gereken Hallerde Geçici Olarak İş Görmeye Devam Yükümlülüğü
a. Genel olarak
TBK m. 513/f. II’ye göre, ”Vekâletin sona ermesi vekâlet verenin menfaatlerini tehlikeye düşürüyorsa, vekâlet veren veya mirasçısı ya da temsilcisi, işleri kendi başına görebilecek duruma gelinceye kadar, vekil ya da mirasçısı ya da temsilcisi, vekâleti ifaya devam etmekle yükümlüdür”166. Bu geçici ifaya devam yükümlülüğü, ölümün meydana gelme anında vekâlet ilişkisini hemen etkilemediğini göstermektedir167. Vekâlet verenin çıkarlarının korunması gerekliliği ve sadakat yükümlülüğü, vekilin zorunlu önlemleri almasını gerektirmektedir168. TBK m. 513/f. II’in aksi yöndeki lafzına rağmen, geçici olarak işe devam yükümlülüğü, yalnızca hukuki işlem vekâletleri değil, maddi fiil vekâletleri açısından da söz konusu olmaktadır169. İşe devam yükümlülüğü, vekâlet sözleşmesinden doğan iş görme borcunun ifasına henüz başlanılmadığı durumlarda da mevcuttur170.
Bir görüşe göre171, vekâlet ilişkisinin ölümden sonra da devamı hakkındaki TBK m. 513/f. II’nin varlığına gerek bulunmamaktadır. Zira bir vekâletten doğan borcun ölümden sonra da ifası mümkün bulunduğu takdirde, ortada ölenin varislerine külli halefiyet yoluyla intikal eden bir vekâlet borcu var demektir. Ölümden sonra da devam eden vekâlet ilişkisine özellikle vekilin mirasçıları son verebilirler.
165 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 77.
166 Y.16. HD., 29.11.1993 T., E. 1993/6164 K. 1993/12635 ( xxx.xxxxxxx.xxx).
167 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 652.
168 Xxxxxx, N. 2109; Bühler, Art. 405 N. 7; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 18b.
169 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 107.
170 Xxxxxxxxxx Xxxxxxx, Xxxxxxxkende Vertragspflichten, Freiburg 2002, s. 156.
171 Gürsoy, s. 16.
Diğer bir görüşe göre172, vekâlet ilişkisinin, ölüme rağmen TBK m. 513/f. I uyarınca işin niteliği gereği devam etmesiyle, vekâlet verenin menfaatlerinin tehlikeye düşmesi yüzünden geçici olarak TBK m. 513/f. II’ye göre devam etmesi arasında fark bulunmaktadır. Bu görüş, TBK m. 513/f. II’nin, birinci fıkranın uygulanamaması yani sözleşmenin yahut işin mahiyetinin vekâletin devamını gerektirmemesi yüzünden normal olarak hemen sona ermesi söz konusu olan vekâlet sözleşmelerinde uygulama alanı bulacağını ileri sürmektedir. TBK m. 513/f. I’e göre devam eden vekâlet arada başka sona erme sebepleri ortaya çıkmazsa işin tamamlanmasına kadar sürecektir. Oysaki TBK m. 513/f. II’de vekâlet sözleşmesi ilişkisinin, vekâlet veren, mirasçıları veya temsilcisi işe el koyana kadar devamı söz konusudur; böylece bu son hükme göre, ölen vekilin kişiliği işin görülmesinde önemli olsa bile onun mirasçıları veya temsilcisi vekâlet verenin menfaatlerini korumak için bazı önlemler alabilecektir.
Bizce, son görüşe katılmak daha isabetli olacaktır. TBK m. 513 birinci ve ikinci fıkraları farklı ihtimaller düşünülerek kaleme alınmıştır. Birinci fıkrada, sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça vekâlet sözleşmesinin kendiliğinden sona ereceği belirtilmiştir. İkinci fıkra ise vekâlet sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesi vekâlet verenin menfaatlerini tehlikeye düşürecek bir nitelik arz etmekte ise vekilin vekâlet sözleşmesinden doğan iş görme borcunu ifaya devam etmesini buyurmaktadır. Bu durumda TBK m. 513/f. II’nin kanunen düzenlenmesine gerek bulunmadığı yolundaki görüşte isabet bulunmamaktadır. Ayrıca dürüstlük kuralına dayanarak vekilin böyle bir iş görme borcunun bulunabileceğini ileri sürmek de her somut olayda dürüstlük kuralına göre yorum yoluna başvurmanın yaratacağı sakıncalar göz önüne alındığında bizce çok mümkün gözükmemektedir.
Gerek temsil yetkisi, gerekse vekâlet ilişkisini düzenleyen TBK m. 43, 513 hükümleri bir karineyi hükme bağlamaktadırlar. O da asıl olanın
172 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 659-660.
ölümle temsil yetkisiyle vekâlet ilişkisinin sona ermiş olmasıdır. İlgililer, bu karinenin aksini ispat edebilirler173.
b. İş Görmeye Geçici Olarak Devam Borcunun Şartları
Vekâlet sözleşmesinin son bulması ve görülen işin ortada kalması vekâlet verenin veya o ölmüşse mirasçılarının menfaatlerini tehlikeye düşürmelidir174. Vekâlet veren veya mirasçıları için teknik anlamda bir zaruret halinin ortaya çıkması gerekli değildir175. Bunların menfaatlerinin tehlikeye düşmesi yeterlidir176. Vekâlet verene ait hisse senetlerini en iyi değerden satmakla görevlendirilen vekil değerler düşüyorsa, vekâlet verenin ölümünü öğrenmesine rağmen, mirasçılarının zarara uğramaması için bir an evvel senetleri satmalıdır177. Vekil ölmüşse onun mirasçıları vekâlet verenin istediği fiyata alıcı buldukları takdirde satış için bıraktığı tabloyu satmalıdırlar178.
Vekâlet veren veya mirasçılarının işgörmenin başlamaması veya durdurulması sebebiyle menfaatlerinin tehlikeye düşüp düşmediği objektif sözleşme ilişkisine, özellikle somut vekâlet sözleşmesine göre belirlenir. Vekilin subjektif şartları önemli değildir. İş görmeye geçici olarak devam borcunun varlığı, vekilin sona erme sebebini veya tehlikeyi bilmesine veya bilmesi gerekmesine bağlı değildir179.
Bir mal satacak olan vekilin ölümü gibi durumlarda, bunların mirasçılarının işe devam etmeleri fiilen ve hukuken mümkün olabilir.
173 Gürsoy, Kanunumuzun bu tür bir çözüm biçimini yeğlemesinin nedeninin vekâlet sözleşmesinin iş görme sözleşmelerinin en nazik ve gevşek olmasından kaynaklandığını; bu nedenle vekâlet sözleşmesinde gerek vekâlet veren gerekse vekilin tek taraflı bir irade açıklamasıyla akdi nitelikteki ilişkiye son verme yetkisine sahip olduklarını, bundan önceden feragatin de geçerli olmadığını belirmektedir. Xxxxxx, s. 3.
174 Xxxxxx, N. 2099; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 108; Xxxxxx, s. 131; CR CO I-Werro, Art.
405 N. 15; Kayıhan/Ünlütepe, s. 204.
175 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 108.
176 Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 392; Xxxxxx, N. 2099; Bühler, Art. 405 N. 7; Xxxxx,
Borçlar Özel C. 2 (2012), s. 194; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 18b; Xxxxxxxx, Art. 400 X. 000;
Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 8.
177 Akıncı, s. 132; Xxxxxx, s. 16.
178 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 661; Xxxxxx, s. 16.
179 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 109.
Mirasçıların işi bizzat yürütmeleri olanağı bulunmayan hallerde onların işe devam yükümlülüğü, vekilin ölümünü vekâlet xxxxxx xxxxx vermekle sınırlı kalacaktır180.
c. İş Görmeye Geçici Olarak Devam Borcunun Hükümleri
İş görme borcunun vekâlet verenin ölümünden sonra, vekil veya onun varisi veya temsilcisi tarafından yürütülmeye devam olunması mevcut bir sözleşme ilişkisinin ifası olup, vekâletsiz iş görme teşkil etmez (TBK m. 529)181.Yükümlülüğün yerine getirilmemesi, TBK m. 506’ya göre bu yüzden uğranılan zararın tazminini gerektirmektedir182. İşe devam edilseydi veya vaktinde haber verilseydi vekâlet verenin veya mirasçılarının malvarlığında meydana gelmeyecek olan eksilmenin tazmin edilmesi söz konusudur183.
4. Ölümün Vekâlet Sözleşmesini Sona Erdirmesinin Hükümleri
Vekâlet ilişkisi ölümle kesin olarak sona ermiş olsa bile, yürürlükte olduğu süre içerisinde, her iki taraf yararına ve zararına bir takım haklar ve borçlar doğurmuş olabilir. Vekil, bu takdirde, vekâlet veren hesabına doğan kazanımlarını vekâlet verene devretmek zorundadır184. Vekâlet verenin bu hakları isteme hususunda vekile karşı bir talep hakkı vardır185. Aynı suretle vekil de, bu vesileyle yapmış olduğu giderleri, avansları, uğradığı zararları vekâlet verenden isteyebileceği gibi bu vesileyle üçüncü kişilere karşı yüklendiği borçlardan da kendisinin kurtarılmasını vekâlet verenden talep etme hakkına sahiptir186. Vekil, vekâlet verenin ölümünü öğreninceye kadar yaptığı işlerle orantılı olarak ücret de isteyebilir187. Bu
180 Xxxxxxxx, Xxxxxxx Xxxx X. II, s. 662-663; Xxxxxx, s. 18.
181 Gürsoy, s. 18; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 20a.
182 Gautschi, Art. 405 N. 20a; Xxxxx/Acar/Özen, s. 1224.
183 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 662; Xxxxxx, s. 19; Xxxxxx, s. 133.
184 Kayıhan/Ünlütepe, s. 192.
185 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 61.
186 Kayıhan/Xxxxxxxx, s. 192; Yalçınduran, s. 101; Xxxxxxxx, Xxx. 405 N. 61.
187 Kayıhan/Ünlütepe, s. 192.
tür hak ve borçlar ölümle sona ermezler, bunlar birer alacak ve borç olarak ölenin mal varlığına dâhil olur ve mirasçılara intikal eder188.
Mirasçılar, mirasbırakanca kurulmuş olan bir vekâlet ilişkisini onun ölümünden sonra da yürütebilirler, gerek vekâlet verenin, gerekse vekilin mirasçıları yönünden bu mümkündür. Ancak bunun için mirasçıların, yeni bir vekâlet ilişkisinin kurulması için gerekli akdi ilişkiyi kurmuş olmaları gereklidir. Yani, mirasçılar, miras bırakanlarının kurmuş oldukları vekâlet sözleşmesi ilişkisini buna fiilen onay vermek suretiyle, devam ettirebilirler189. Bu onay verme zımnen de olabilir190.
Gürsoy’a göre mirasçılar, ölüme rağmen, açık veya kapalı muvafakatleriyle, vekâletilişkisini sürdürebileceklerine veya sözleşme veya ilişkinin özelliği bunu gerektirdiği takdirde dahi sözleşmeye diledikleri zaman son verebileceklerine göre kanunda yer alan vekâlet sözleşmesinin sona ereceği şeklindeki ilkenin fazla bir pratik önemi bulunmamaktadır191.
Vekâlet ilişkisinin beklenmedik bir anda ölümle son bulması, vekilin iş görme borcunun devamı için gerekli ve yeterlidir. Bu şekilde devam eden bir vekâlette, borcun kapsamını, vekâlet sözleşmesinin kapsamı tayin eder (TBK m. 513/f. II). Bu ödeve aykırı hareket, sözleşmeye aykırı hareket sayılır ve vekilin sorumluluğu hakkında bu hükümler uygulanır, varsa vekil menfi zararı tazmin bakımından da sorumlu olur192.
5. Ölüme Benzeyen Sona Xxxx Xxxxxxx
a. Gaiplik
TBK m. 43/f. I’de, ”Hukuki işlemden doğan temsil yetkisi, aksi taraflarca kararlaştırılmadıkça veya işin özelliğinden anlaşılmadıkça gaiplik kararı verilmesi durumunda sona erer”. TBK m.
513’te TBK m. 43/f. I’den farklı olarak, gaiplik ilanından ölümün yanında
188 Gürsoy, s. 4; Xxxxx, s. 96.
189 Gürsoy, s. 8.
190 Akıncı, s. 127.
191 Xxxxxx, s. 9.
192 Gürsoy, s. 15; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 122.
ayrı bir sona erme sebebi olarak söz edilmemekle birlikte, ölüme kıyasen onun da vekâlet sözleşmesini sona erdirebileceğini söylemek mümkündür193.
Gaipliğine karar verilen vekâlet verenin mirasçıları vekile karşı vekâlet verenin vekâlet sözleşmesinden doğan taleplerini ileri sürebilirler ve onun vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan karşı taleplerini yerine getirmelidirler. Gaiplik ilanı uzunca süreleri gerektirdiğinden, ilandan sonra vekâlet sözleşmesinin mirasçılarla işin mahiyeti dolayısıyla devamı ölüme oranla az olacaktır. Vekilin gaipliği halinde de mirasçıları ve vekâlet veren birbirlerine karşı vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan taleplerde bulunabilirler194.
b. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi
Tüzel kişiler de yetkili organları aracılığıyla vekâlet sözleşmesi için vekâlet verebilirler. Tüzel kişinin ortadan kalkması da gerçek kişilerin ölümüne benzer bir şekilde vekâlet sözleşmesini sona erdiren bir neden sayılmaktadır195.
Tüzel kişinin sona ermesiyle vekâlet sözleşmesinin sona ermesi farklı anlarda söz konusu olabilmektedir. Bir tüzel kişinin sona ermesi belli bir süreci ifade etmektedir. Sona erme nedeninin ortaya çıkmasından sonra tüzel kişi tasfiye sürecine girecek ve ehliyeti de tasfiye ile sınırlı hale gelecektir196. Tüzel kişilik yönünden sona erme sebebinin gerçekleşmesi ve tasfiye sürecinin başlaması iş görme ediminin de sona ermesini gerektirecektir. Vekâlet sözleşmesinden doğan diğer borçlar,
193 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 664; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 23; Xxxxxx, s. 247; CR CO I-Werro, Art. 405 N. 5; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2, s. 389; Xxxxxx, X. 2090;
Xxxxxx, s. 14; Xxxxxxxx, s. 186; Bühler, Art. 405 N. 1; Kayıhan/Ünlütepe, s. 193.
194 Xxxxxxxx, Borçlar Özel C. II, s. 664.
195 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 664; Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 5; Xxxxxx, s. 247; Yalçınduran, s. 102; Xxxxx/Acar/Özen, s. 666; Xxxxx, s. 303; Xxxxxxxx, s. 186; Xxxxx, s. 94; Xxxxxx, s. 11; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 7a; CR CO I-Werro, Art. 405 N. 5; Xxxxxx, X. 2090; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 389; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5321;
Xxxxxxxx, Art. 405 N. 22; Bühler, Art. 405 N. 1; Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 2.
196 Xxxxx Xxxxx, Bayilik Sözleşmesi Sona Ermesi ve Sonuçları, İstanbul 2011, s. 163;
Xxxxxx, s. 13; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 664.
tasfiyenin bir parçası olarak yerine getirilecektir197. Bununla beraber, tasfiyenin kapsamında yer alan konulara ilişkin vekâlet sözleşmelerinin bu süreçte de devam etmesi mümkündür. Bu durumda tüzel kişinin tarafı olduğu vekâlet sözleşmesi, tasfiyenin tamamlanması ile sona erecektir. Vekâlet sözleşmesinden doğan, sır saklama, sadakat gibi iş görme borcu dışındaki edim yükümlülükleri, tasfiyenin tamamlanması ve tüzel kişinin ilgili sicilden kaydının silinmesi ile sona erecektir198. Vekâlet sözleşmesi, tasfiye aşamasında tasfiye memurlarının vekâletsözleşmesini sona erdirmesi yoluyla da sona erebilir199.
Sözleşme ile işgörme borcunu üstlenmiş bulunan tüzel kişinin kişiliğinin ortadan kalkmasını gerektiren bir neden ortaya çıkarsa vekâlet veren vekâlet sözleşmesini sona erdirebilir veya tasfiye memurlarının işi tamamlamalarına muvafakat edebilir200.
C. Vekâlet Sözleşmesinin Taraflardan Birinin Ehliyetsizliği Sebebiyle Sona Ermesi
1. Vekâlet Verenin Ehliyetsizliği
TBK m. 513/f. I’e göre,”sözleşme vekilin veya vekalet verenin….ehliyetini kaybetmesi ile kendiliğinden sona ermiş olur”201. Böylece vekalet sözleşmesi, kurulduktan sonra vekâlet verenin ayırt etme gücünü kaybetmesi ve tam ehliyetsiz durumuna düşmesiyle sona erecektir202.
197Gautschi, Art. 405 N. 7b.
198 Xxxx, s. 60 dpn.70; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 25; Gautschi, Art. 405 N. 7a.
199 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 26; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 665.
200 Tandoğan, Borçlar Xxxx X. II, s. 665.
201 Aynı düzenleme, BK m. 397/f. I’de “vekalet, gerek vekilin ve gerek müvekkilin …. ehliyetinin zevali ile nihayet bulur” şeklinde yer almakta idi.
202 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 30; Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 390; Kayıhan/Ünlütepe, s. 200; Sarı, s. 61; Yalçınduran, s. 102.
“Borçlar Kanunu’nun 397/I maddesi gereği medeni hakların kullanılması ehliyetinin yitirilmesiyle vekâlet sona erer. Kısıtlıya vasi atanmış olmakla aynı maddenin ikinci fıkrasının olaya uygulanması olanağı da kalmamıştır. Vasi atanmasıyla temsil yetkisi vasiye geçmiştir. Kısıtlının atadığı vekilin vekâletinin devam edebilmesi vasiden vekâlet almasıyla olasıdır. Vasiden vekâlet vermeyen yetkisiz vekil temyize yetkili olamaz. Bu nedenle ve Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 67. maddesi uyarınca temyiz dilekçesinin reddi gerekmiştir”. Y.2HD., 5.3.1999 T., E.1999/120 K. 1999/1933; benzer
Vekâlet verenin vekile beslediği güven dikkate alınınca vekilin fiil ehliyetini kaybetmesinin vekâlet sözleşmesini sona erdirmesi normaldir. Vekilin kişiliği edim borcunun yerine getirilmesinde gerekli ise, imkânsızlık bile söz konusu olabilir. Buna karşılık vekâlet verenin fiil ehliyetini kaybetmesinin ilişkinin kendiliğinden sona ermesini gerektirmesinin gerekçesini bulmanın daha güç olduğu ifade edilmektedir203. Çoğu kere vekâlet verenin menfaati vekilin işlerini görmeye devam etmesini gerektirmektedir.
Doktrinde bir görüşe göre204, Kanun’daki bu hüküm maddi fiillere ilişkin vekâlet sözleşmesinden çok hukuki işlemlere ilişkin vekâlet göz önüne alınarak sevk edilmiştir. Zira bir hekimin, tedavi etmekte olduğu hastanın ehliyetini yitirmesiyle tedaviyi bırakmak zorunda kalmasının haklı bir gerekçesi ve mantığı olmadığı ifade edilmektedir205. TBK m. 513/f. I’de “Sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça” ifadesinin de yalnızca ölüme münhasır olduğunu, vekâlet verenin tam ehliyetsizliği halinde vekâlet sözleşmesinin son bulmayacağının önceden sözleşmeden anlaşılamayacağı gibi işin niteliğinden de çıkarılamayacağını, işin niteliği ne olursa olsun vekâlet verenin vekile talimat verme ve sona erdirme hakkını kullanamayacak duruma düşmesi halinde vekâlet sözleşmesinin sona ermesi gerektiğini belirtmektedir.
Diğer bir görüşe göre206 ise, vekâlet verenin ya da vekilin ehliyetini kaybetmesi ile sözleşme veya işin niteliği gerektiriyorsa vekâlet sözleşmesi sona ermemelidir. Vekâlet verenin kanuni temsilcisi, talimat verme ve sözleşmeyi sona erdirme haklarını malvarlığına ilişkin işlemlerin söz konusu olduğu hallerde vekâlet verenin yerine kullanabilmektedir. TBK m. 513/f. I’de “sözleşmeden veya işin
yönde: Y. 11 HD., 19.1.2010 T., E.2008/8595 K. 2010/508 (xxx.xxxxxxx.xxx.xx); Y. 4 HD., 26.10.1970 T., 6788 E.7684 K. (Özkaya, s. 657).
203 Seliçi, s. 84.
204 Gautschi, Art. 405 N. 10a; Xxxxxxx/Ünlütepe, s. 201.
205 Akıncı, s. 78.
206 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 89; Xxxxxx, s. 78; Yalçınduran, s. 102-103; Xxxxxxxx, Borçlar Özel C. II, s. 666; Xxxxliler/Xxxxxxxx, s. 628; Xxxxx, s. 122; Xxxx, s. 61; açıkça belirtmese de bu görüşte: Xxxxxx, s. 248.
niteliğinden aksi anlaşılmadıkça” ibaresinin yalnız ölüm haline ilişkin olduğunu gösteren herhangi bir belirti de bulunmamaktadır.
Kanaatimizce vekâlet verenin ya da vekilin ehliyetsizliği halinde işin niteliği gerektiriyorsa veya taraflar aksini kararlaştırmamışsa vekâlet sözleşmesi sona ermemelidir. Ölüm halinde vekâlet sözleşmesinin bir önceki cümlede belirtilen durumlarda devam etmesi mümkünken ehliyetsizlik durumunda vekâlet sözleşmesinin sona ereceğini ileri sürmek için geçerli bir hukuki sebep bulmak güçtür. Vekâlet sözleşmesinin malvarlığını yakından ilgilendirdiği durumlarda, vekâlet verenin kanuni temsilcisinin sözleşmeyi devam ettirmesinde kanuni bir engel bulunmamaktadır.
Vekilin vekâlet verenin ehliyetsiz durumuna düştüğünü öğrenmesine rağmen, onun menfaatlerinin tehlikeye düşmemesi için geçici olarak işe devam yükümlülüğü vardır207.
Vekâlet verenin sınırlı ehliyetli ya da sınırlı ehliyetsiz duruma düşmesi halinde vekâlet sözleşmesinin sona erip ermeyeceği konusunda TBK m. 513’de her hangi bir düzenleme bulunmamaktadır208. Bu durumda vekâlet sözleşmesinin sona erip ermeyeceğinin genel hükümlere göre çözümlenmesi gereklidir209. Vekâlet verenin sınırlı ehliyetsiz duruma düşmesi hali de kendisine bir kanuni temsilci tayin edileceğinden vekâleti kural olarak sona erdirecektir210. Vekâlet verene kanuni müşavir tayin edilmesi durumunda da TMK m. 429’da sayılan işlemlere ilişkin vekâlet sözleşmesinin devamı kanuni müşavirin muvafakatine bağlı olacaktır211. Sınırlı ehliyetsiz, kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar bakımından yasal temsilcinin iznine bağlı olmadan bu hakları kullanabilmektedir. Bu durumda sınırlı ehliyetsiz kendi başına bir vekâlet sözleşmesi yapabilir ve
207 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 667.
208 Bilge, s. 303; Yalçınduran, s. 103.
209 Canyürek, s. 186; Xxxxx/Acar/Özen, s. 1222.
210 Yalçınduran, s. 103; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 6; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2 (2012), s. 193; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 667.
211 Akipek, s. 79; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 667; Kayıhan/Ünlütepe, s. 201.
örneğin bu hakların kullanılması ile ilgili dava açmak için bir avukat tutabilir212.
2. Vekilin Ehliyetsizliği
Vekil, tam ehliyetsiz duruma düşerse kendi adına hukuki işlem yapamayacağından vekâletsözleşmesi de sona erecektir213. Ancak vekilin kanuni temsilcisi için TBK m. 513/f. II uyarınca işe geçici olarak devam yükümlülüğü doğabilir.
Sınırlı ehliyetsiz durumuna düşen vekil, kendi adına vekâlet veren hesabına borç doğuran işlem yapmaz. Bu durumda, kural olarak vekâlet sözleşmesi sona ermelidir214.
Eğer birden fazla vekil iş görmeyi borçlanmışsa, bunlardan birinin ehliyetini kaybetmiş olması işgörme yükümlülüğünün devamını etkilemez. Ehliyetini kaybetmiş olan vekilin vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan taleplerinin tahsil edilmesi ile yasal temsilcileri ilgilenecektir215.
D. Vekâlet Sözleşmesinin Taraflardan Birinin İflası Yüzünden Sona Ermesi
1. Genel Olarak
TBK m. 513/f. I’de, ölüm ve ehliyetsizliğin yanında vekil ya da vekâlet verenin iflası da bir sona erme sebebi olarak düzenlenmiştir. Hükme göre sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmıyorsa taraflardan birinin iflası vekâlet sözleşmesini sona erdirmektedir216. Vekâlet sözleşmesinde de taraflar arasındaki ilişki karşılıklı güvene dayandığından; Kanun, iflasın açılmasıyla bu ilişkinin sarsılacağını kabul etmiştir217. Sözleşmenin sona ermesi kanundan dolayı ve kendiliğinden
212 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 36.
213 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 667.
214 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 668; Kayıhan/Ünlütepe, s. 201.
215 Gautschi, Art. 405 N. 10b.
216 Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 3; Xxxxxx-Xxxxxx Fabrice, Les effets du concordat sur les obligations, Zürich 2010, N. 1729.
217 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 52; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 7; Sarı, s. 62;
Yalçınduran, s. 104.
olmaktadır218. İflas sürecinin askıya alınması, TBK m. 513’e göre sona ermiş vekâlet sözleşmesini tekrar doğurmaz219.
İflas, kişinin hak ve hukuki işlem ehliyetini ortadan kaldırmamaktadır. İflasın amacı iflas masasına giren mal ve hakların tasfiyesi sonucu elde edilecek paralarla alacaklıların tatmin edilmesi olduğundan, iflasın açılması ile birlikte müflisin masaya giren mal ve haklar üzerindeki tasarruf yetkisi sınırlanır220. Müflis, mallar satılıncaya kadar bu malların maliki olduğu halde, onlar üzerinde tasarruf işlemi yapamamaktadır. Çünkü bu mallarla ilgili tasarruf yetkisi artık iflas masasına geçmiştir. Buradaki tasarruf işleminden anlaşılması gereken, iflas masasının mevcudunu azaltıcı nitelikteki işlemlerdir. Buna karşılık, müflisin borçlandırıcı işlemleri geçerlidir. Fakat bu borçlandırıcı işlemden doğan borcunu yerine getirmesi mümkün değildir221.
Taraflardan birinin iflas etmesi halinde vekâlet sözleşmesinin devam edeceğinin sözleşmeyle kararlaştırılmasının mümkün olup olmadığı tartışmalıdır. Doktrinde bir görüş222, taraflar vekâlet sözleşmesinin iflastan sonra da devam edeceğini kararlaştırmış olsa dahi, böyle bir anlaşmanın geçersiz olacağını ileri sürmektedir. Başka bir deyişle, TBK m. 513/f. I’de öngörülen, sözleşme ile kararlaştırılmışsa vekilin iş görme borcunun ifasına devam edebileceği yolundaki istisna, burada geçerli değildir. Çünkü vekilin iş görme borcunu ifaya devam etmesi, vekâlet verenin iflas masasına giren mal varlığı değerlerini olumsuz yönde etkileyebilir223.
218 Xxxxxx Xxxxx, İflasın Sözleşmelere Etkisi Genel Olarak-Satım-Mülkiyeti Muhafaza- Eser-Kira-Hizmet-Kefalet-Vekâlet-Ömür Boyu Gelir ve Ölünceye Kadar Bakma-Xxx Xxxxxx ve Joint Venture-Finansal Kiralama (Leasing), Ankara 1996, s. 269.
219 CR CO I-Werro, Art. 405 N. 10.
220 KUKO OR-Xxxxx, Art. 405 N. 4; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 669.
221 Akıncı, s. 80.
222 Dalleves Xxxxx, Poursuite pour dettes et faillite les effets de la faillite sur les contrats, FJS 1003a, s. 17; Xxxxxx-Xxxxxx, N. 1731.
223 Akıncı, s. 82.
Buna karşılık doktrinde bizim de katıldığımız diğer bir görüş224, taraflardan birinin iflas etmesi halinde vekâlet sözleşmesinin devam edeceğinin sözleşme ile kararlaştırılmasının mümkün olduğunu belirtmektedir.
Taraflardan birinin iflası halinde sözleşmenin sona ermeyeceğinin kararlaştırılması durumunda, iflas edenin yerini iflas idaresi alacaktır225. İflas idaresi sona erdirme hakkını kullanarak sözleşme ilişkisine son verebilecek veya menfaat görüyorsa sözleşmeden doğan borcun ifa edilmesine karar verecektir226. Eğer iflas idaresi, borcun ifa edilmesine karar verirse, karşı taraf kendini adi alacaklıdan daha iyi bir konumda bulacaktır; çünkü talepleri masanın borcu haline gelecektir.Bu talepler, takip giderleri kapsamına girdiğinden eksiksiz olarak ifa edilmelidir227.
2. Vekâlet Verenin İflası
Vekâlet veren ile vekil arasında bir hukuki işlemin yapılmasını konu edinen vekâlet sözleşmesi, vekâlet verenin iflası ile birlikte kendiliğinden sona erer228. Çünkü vekâlet verenin kendi başına yapamayacağı hukuki bir işlemi vekil aracılığı ile yapması da mümkün değildir. Gider ve ücretin söz konusu olduğu vekâlet sözleşmelerinde, bu alacakları elde edememek tehlikesiyle karşılaşan vekil, vekalet sözleşmesinin iflas ile sona erdiğini ileri sürebilir ve vekalet veren bunun aksini ispat etmekle yükümlü olur229.
224 Gümüş, Borçlar Özel C. 2 (2012), s. 193; Xxxxx/Acar/Özen, s. 668; Xxxxxx/Giger, Art. 405 N. 3.
225 Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 405 N. 8; Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 671.
226 Yalçınduran, s. 104; Xxxxxx, X. 2093; Bühler, Art. 405 N. 6.
227 İflas masası, sözleşmenin ifasına devam edip etmemeye yalnızca karşı tarafın değil tüm alacaklıların çıkarları göz önüne alarak karar verecektir. Xxxxxxx Xxxxxxx, Les effets de la faillite sur le contrat de durée, in le contrat dans tous ses états sous la direction de Xxxxxxxx Xxxxxxxxx-Xxxxxxxx Xxxxx-Xxxxxxxxx Xxxxxxxx- Xxxx Xxxxxxxx Xxxxxx, Geneve 2004, s. 75.
228 Akıncı, s. 82; BSK OR I-Xxxxx, Art. 405 N. 4; Xxxxxx, s. 248-249; Xxxxxxxx, Borçlar Özel C. II, s. 671; Kayıhan/Ünlütepe, s. 202.
229 Kayıhan/Ünlütepe, s. 202.
İflasın açılmasına kadar sözleşmeden doğan karşılıklı haklar, iflas masasına dâhil olur230. Vekil, iflas anına kadar vekâlet veren adına aldığı şeyleri takas veya hapis hakkı saklı kalmak üzere iflas masasına vermek zorundadır. Vekil, iflas açılıncaya kadar doğmuş olan karşı hak ve alacakları için iflas eden vekâlet verenin kendisinden para alacağı var ise takas, para dışındaki şeyler ve kıymetli evrak için de hapis hakkını masaya karşı ileri sürebilir231.
İflas eden vekâlet verenin vekilden olan alacakları kural olarak masanın aktifine dâhil olur. Aynı şekilde vekilin alacakları da masanın pasifine dâhil olur ve iflas alacağı olarak ödenir. Yoksa aynen ifaya karar verilmediği sürece vekilin alacakları, masa borcu haline gelmez. Ancak vekil bu alacakları için takas veya hapis hakkını masaya karşı ileri sürebilir232.
Doktrinde bir görüşe göre,233 TBK m. 513/f. II’de yer alan vekilin göreve devam yükümlülüğünden hareketle, vekâlet verenin menfaatlerinin tehlikeye düşmesi söz konusu ise, vekil veya iflas idaresinin işleri bizzat görebilecek duruma gelinceye kadar vekilin işe devamla yükümlü olduğu savunulmaktadır. Bu görüşe göre, eğer vekâlet veren hileli yollarla iflas etmiş ve bu duruma vekâlet verenin kendi davranışı yol açmışsa, vekil bu durumu ileri sürerek vekâlet sözleşmesinden doğan iş görme borcunu ifa etmekten kaçınabilir.
Bizce de doğru olan diğer bir görüşe göre234 ise, TBK m. 513/f. II hükmünün vekâlet verenin iflası halinde uygulanması doğru değildir. Vekilin bu hükme dayanılarak alacaklılar toplantısı tarafından atanan memur işe başlayıncaya kadar görevine devam etmeye mecbur tutulamayacağı, vekâlet veren iflas ettiğinden dolayı vekilin ücret ya da gider alacağını alamama tehlikesinin her zaman mevcut olduğunu ileri
230 Dalleves, s. 17.
231 Tercan, s. 271.
232 Tercan, s. 272.
233 Tercan, s. 270-271.
234 Xxxxxx, s. 83; Sarı, s. 63; Xxxxxx, X. 2093.
sürülmektedir. Ancak, iflas idaresi ile vekil arasında yeni bir vekâlet sözleşmesinin yapılması mümkündür235.
Vekâlet verenin iflası halinde, iflas idaresinin vekâlet veren yararına görülen işin devamında menfaat görerek, buna devam edilmesi yönünde karar almasının vekil yönünden bir bağlayıcılığı söz konusu değildir236.Ancak iflas idaresi ile vekil arasında yeni bir sözleşmenin yapılması mümkündür237. Bu durumda vekâlet verenin yerine iflas idaresi geçer ve vekil vekâlet verenin değil iflas idaresinin vekili olur. Bu andan itibaren vekil borçlarını vekâlet verene değil iflas idaresine ifa etmek zorundadır238. Alacaklarını da yine iflas idaresinden talep edebilir239.
İflas idaresi sözleşmeyi devam ettirmez ise, bu davranışı vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesi anlamına gelir240. Vekil, hem TBK m. 510’dan kaynaklanan alacaklarını hem de uygun olmayan zamanda vekâlet sözleşmesinin sona erdirilmesinden uğradığı zararlarını masaya karşı ileri sürebilir241.
İflas kalksa bile, iflas yüzünden sona eren vekâlet sözleşmesi kendiliğinden canlanmamaktadır. Tarafların, isterlerse yeni bir vekâlet sözleşmesi yapmaları mümkündür242.
3. Vekilin İflası
İflas, vekili kendi malvarlığı değerleri üzerinde tasarruf etmekten yoksun bırakmaktadır243. İş görme borcunun ifası, vekilin mali olarak edimi yerine getirmesi ile alakalı olmadıkça, iflas vekâlet sözleşmesini geçersiz kılmamaktadır. Maddi bir eylemi konu edinen vekâlet sözleşmeleri söz konusu olduğunda iflas, vekilin üstlendiği
235 Akıncı, s. 131.
236 Dalleves, s. 18.
237 Sarı, s. 63.
238 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 670.
239 Akıncı, s. 83.
240 Dalleves, s. 18.
241 Dalleves, s. 18; Xxxxxxxx, Art. 405 N. 103.
242 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 671.
243 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 103.
yükümlülüklerini ifa etmemesini etkilememektedir244. Örneğin hekim, iflas etmesine rağmen, hastayı tedavi etmeye devam edebilir245. Doktrinde savunulduğu üzere, vekâlet verenin haklı sebeple vekâlet sözleşmesini sona erdirme imkânı olmakla birlikte246, nadiren bu yola başvurması söz konusu olacaktır247.
Vekilin iflası halinde iflas idaresi vekâlet sözleşmesinin ifa edilip edilmeyeceğine karar verecektir. Eğer vekâlet ücretinin tamamını alacaksa vekâlet sözleşmesini devam ettirir, ücret ödenmeyecekse vekilin iflasına karar verilir. Vekâlet veren, vekile olan borçlarını masaya ödeyerek veya tevdi yerine karşılığını yatırarak vekilin kendi adına onun hesabına kazandığı alacakların kanuni devir yoluyla kendisine geçmesini sağlayabilir248.Vekâlet xxxxxxx xxxxxxx kendi adına vekâlet verenin hesabına iktisap ettiği taşınır mallar ve kıymetli evrak için ayırma hakkını kullanması da mümkündür249. Eğer üçüncü kişi parayı ödediyse, vekâlet veren para alacağına ilişkin talebini adi bir alacak olarak iflas masasına yazdıracaktır250.
Vekilin iflası halinde iflas idaresinin sözleşmeyi devam ettirmesi, ancak vekâlet sözleşmesinin vekilin iş görme borcunun şahsen ifa etmesi koşuluyla akdedilmemişse mümkündür. Eğer iflas idaresi, sözleşmenin devam etmesine karar vermişse, vekâlet veren, vekâlet sözleşmesini hemen sona erdirebilir. Çünkü vekilin iflası vekâletin sona erdirilmesi bakımından haklı bir sebep teşkil etmektedir. İflas idaresi, sözleşmenin devamına karar vermezse bu vekâletin sona erdirilmesi anlamına gelir251.
244 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 103; Xxxxxxxx, s. 16; Kayıhan/Ünlütepe, s. 203.
245 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 104.
246 Gautschi, Art. 405 N. 15.
247 Xxxxxxxx, Art. 405 N. 105.
248 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 674.
249 Xxxxxxxx, Borçlar Xxxx X. II, s. 674; Xxxxxxxx, s. 17.
250 Dalleves, s. 17.
251 Dalleves, s. 18.
E. TBK m. 512 ve m. 513’e Göre Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesinin Hüküm ve Sonuç Doğurduğu An
TBK m.514, TBK m. 512 ve 513’e göre vekâlet sözleşmesinin sona erdiği durumlarda sona ermenin hüküm ve sonuç doğurmasını, karşı tarafın sona erme sebebinin gerçekleştiğine ilişkin bilgi sahibi olmasına bağlamaktadır.
TBK m. 514’e göre, ”Vekilin sözleşmenin sona erdiğini öğrenmeden önce yaptığı işlerden, vekâlet veren ya da mirasçıları sözleşme devam ediyormuş gibi sorumludur”252. Bu hükme göre, vekâlet veren veya mirasçıları, vekilin vekâlet sözleşmesinin sona erdiğini bilmeksizin gördüğü işlerden, vekâlet sözleşmesi hüküm ve sonuç doğuruyormuş gibi sorumlu olacaktır253. Hükmün farklı yöndeki lafzına rağmen, yalnızca vekâlet verenin borçları için değil vekilin borçları için de uygulama alanı bulacağı ifade edilmektedir254. Dolayısıyla vekil de vekâlet sözleşmesinin sona erdiğine ilişkin bilgi sahibi oluncaya kadar iş görme borcunu ifaya devam etmekle yükümlüdür.
TBK m. 514 hükmünün vekâlet sözleşmesinin taraflarca sona erdirildiği hallerde de uygulama alanı bulup bulmadığı doktrinde tartışmalıdır. Doktrinde yer alan bir görüşe göre255, sona erdirme beyanının hazır olmayan bir kimseye yapılması halinde, bunun sonuçlarının öğrenme ile doğacağı kabul edilmektedir. Bu vekilin vekâletin sona erdiğini öğrenmesinden itibaren yaptığı işlemlerle vekâlet verenin bağlı olacağına ilişkin TBK m. 514’ün doğal bir sonucudur256.
252 BK m. 398’e göre, “Vekilin vekâletinin nihayet bulduğuna ıttıla peyda etmeden evvel yaptığı işlerden müvekkil veya mirasçıları, vekâlet baki imiş gibi mesuldur” şeklinde düzenlenmişti.
253 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 6.
254 Gümüş, Borçlar Özel C. 2, s. 393; Xxxxxx, X. 2100; Oser/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 406 N.
1; BSK OR I-Xxxxx, Art. 406 N. 1; Xxxxx, Borçlar Özel C. 2 (2012), s. 195; KUKO
OR-Xxxxx, Art. 406 N. 1; Xxxxxx/Giger, Art. 406 N. 4.
255 Sarı, s. 86; BSK OR I-Xxxxx, Art. 404 N. 7; Xxxxxx/Giger, Art. 406 N. 1; Xxxx/Xxxxxxxxxxxxx, Art. 406 N. 2; Xxxx, s. 251; tam olarak belirtilmese de bu yönde: Zevkliler/Ertaş/Havutçu/Aydoğdu/Xxxxxxxxxx, s. 629.
256 Gökyayla, s. 54.
Doktrinde yer alan diğer bir görüşe göre257, TBK m. 514’ün kenar başlığı hem sona erdirmeyi hem de vekâlet sözleşmesini sona erdiren diğer sona erme hükümlerini de kapsayacak tarzda kaleme alınmasına karşın, bu hüküm yalnızca vekâlet sözleşmesinin TBK m. 513’te yer alan sebeplere dayalı olarak sona erdiği hallerde uygulanmalıdır. Vekâlet sözleşmesinin TBK m. 512’ye dayalı olarak sona erdirilmesi halinde sona ermenin ne zaman hükümlerini doğuracağı genel hükümlere göre belirlenmelidir258. Vekâlet sözleşmesinin vekâlet veren tarafından sona erdirildiği hallerde, sona erdirmeyi içeren beyanın vekile ulaşmasından sonra vekili korumak yolundaki düşüncenin kabul edilebilmesi mümkün değildir. Bununla birlikte TBK m. 514 ”vekilin sözleşmenin sona erdiğini öğrenmeden önce yaptığı işlerden vekâlet veren ya da mirasçıları sözleşme devam ediyormuş gibi sorumludur” hükmü sona erdirme bildiriminin ne zamandan itibaren sonuç doğuracağı hususunda tereddüte sebep verebilir. İlgili hüküm, yalnızca üçüncü kişileri koruyucu bir düzenleme olup, bozucu yenilik doğurucu bir hak niteliğinde olan sona erdirme beyanının hüküm doğurması muhatabın bu sona erdirmeyi öğrenmiş olmasına bağlı değildir259.
Kanaatimizce, TBK m. 514 hükmünün hem taraflarca vekâlet sözleşmesinin sona erdirildiği hallerde hem de vekâlet sözleşmesinin vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan bir nedenle sona erdiği hallerde uygulanması gerekmektedir. Sona ermenin etkilerini doğurmaya başlaması için, buna ilişkin beyanın öğrenilmesini arayanlar da, bunun için varmanın yeterli olduğunu kabul edenler de bu konuda mutlak bir çözümü benimsememektedirler. Günümüzde iletişim ve ulaşımda sağlanan gelişme ve hız, sona erme sebebinin ortaya çıkması ile bunun muhatapça öğrenilmesine kadar geçen zaman aralığını önemli ölçüde
257 CR CO I-Werro, Art. 406 N. 1; Xxxxxxx/Xxxxx, N. 5332; Xxxxxx, N. 2100; Xxxxx, s.
950; Xxxxxxx, L’extinction prématurée du contrat, s. 383-384; Xxxxxxxx, Art. 406 N. 6;
Kayıhan/Ünlütepe, s. 177.
258 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 6.
259 Erdem, s. 950.
kısaltmıştır260. Böylece, bu konuda tereddüt yaratan durumlar önemli ölçüde azalmıştır261.
TBK m. 514 hükmü, yalnız vekâlet sözleşmesi tarafları arasında bir sona erme sebebi olarak hükümlerini doğurmaktadır; vekâlet sözleşmesine bağlanan temsil yetkisinin sona ermesine TBK m. 40 vd. düzenlenen temsil yetkisine ilişkin hükümler uygulanmaktadır262.
Vekâlet sözleşmesi, vekâlet veren veya vekilin ölümü, ehliyetini kaybetmesi, iflas etmesi nedeniyle sona erdiğinde vekilin iş görme borcu da sona ermektedir. TBK m. 513/f. II’de yer alan şartlar olmaksızın vekilin iş görme borcuna devam etmesi, vekâletsiz iş görme sonucunu doğurur263. Vekilin sözleşmede kararlaştırıldığı şekliyle karşılık talebinde bulunması bundan sonra mümkün değildir; vekâlet veren, tüm giderleri ve uğranılan zararları vekâletsiz iş görme hükümlerine göre tazmin edecektir264.
Vekilin vekâlet sözleşmesi son bulmadan yaptığı işlemlerden vekâlet veren ve mirasçılarının sorumlu olması için vekilin iyi niyetle hareket etmesi şarttır265. Vekil, esas olarak vekâlet verenin çıkarına çalıştığından son bulma nedenini zamanında öğrenmemesinden ortaya çıkan riski vekâlet verenin taşıması hakkaniyete daha uygun düşmektedir266. Vekilin iyi niyeti hakkında TMK m. 3 hükmü uygulama alanı bulur. Vekilin kötü niyetli olduğunu iddia eden vekâlet veren bunu ispatla yükümlüdür267.Vekilin sona ermeyi bilmemesine rağmen, işlem yapmış olduğu üçüncü kişinin sona ermeyi bilmesi veya bilmesinin gerekmesi halinde de yapılan işlem vekâlet vereni icazet vermedikçe bağlamamaktadır268.
260 Gautschi, Art. 406 N. 2.
261 Sarı, s. 264.
262 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 7; Kayıhan/Ünlütepe, s. 178.
263 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 12.
264 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 12.
265 Zembulidis, s. 291; Xxxxxxxxxxxx/Xxxxxxx, s. 618.
266 Xxxxxx, Art. 406 N. 1; Xxxxxxxx, Art. 406 N. 19.
260 Xxxxxx, Xxx. 000 X. 2; Kayıhan/Ünlütepe, s. 177.
268 Kayıhan/Ünlütepe, s. 177.
Vekâlet veren, mirasçıları ya da vekâlet verenin kanuni temsilcisi, vekâlet sözleşmesinin sona erdiğini vekile bildirirlerse, vekilin iyi niyeti korunmamaktadır. Vekâlet sözleşmesinin sona erdiğini bilen veya bilmesi gereken vekil, iş görme borcunu ifaya devam ederse, yapmış olduğu avans ve giderlerin ödenmesini veya üstlenmiş olduğu borçlardan kurtarılmasını talep edemez269.Sona ermeyi öğrenen vekilin, yapmış olduğu işlemler vekâlet veren veya mirasçılarını bağlamamakta, bu hususta vekâletsiz işgörme hükümleri uygulama alanı bulmaktadır270.
Vekâlet sözleşmesinin sona erdiğini bilmeyen vekil, üstlenmiş olduğu iş görme borcunun ifasını devam ettirebilir ama bu borcu ifa ile yükümlü değildir. TBK m. 513/f. II’nin şartları olmadıkça, vekâlet veren veya mirasçıları vekâlet sözleşmesinin sona ermesinden sonra vekilden iş görme borcunun ifasına devam etmesini talep edemezler271.
SONUÇ
TBK m. 512’ye göre, vekâlet veren ve vekilin her zaman tek taraflı olarak sözleşmeyi feshedebilmeleri mümkündür. TBK m. 512’de tanınmış olan tek taraflı sona erdirme hakkı, fesih ve dönme haklarına benzemekle beraber, bazı yönlerden de farklı özellikler taşımaktadır. Vekâlet sözleşmesinde taraflara tanınan sona erdirme hakkı, kendine özgü bir sona erme sebebidir.
TBK m. 000’xx xxxxxxxxxx xona erdirme hakkı, güven ilişkisinin önem taşıdığı vekâlet sözleşmeleri bakımından emredici nitelikte iken, güven ilişkisinin bu derece önem taşımadığı atipik vekâlet sözleşmelerinde tarafların sona erdirme hakkı bakımından düzenleme yapmaları mümkündür.
Vekâlet sözleşmesi, tarafların sona erdirme beyanında bulunmasıyla ileriye etkili olarak sona ermektedir. Sözleşmenin sona erdirilmesi,
269 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 6; CR CO I-Werro, Art. 406 N. 2.
270 Kayıhan/Ünlütepe, s. 177.
271 Xxxxxxxx, Art. 406 N. 21.
tarafların ifa edilmiş edimlerini etkilememekte, ifa edilmemiş edimler ise ortadan kalkmaktadır.
Sona erdirme tazminat borcu doğurmamakla birlikte, sözleşmeyi uygun olmayan zamanda sona erdiren taraf diğerinin bundan doğan zararını tazmin etmekle yükümlüdür (TBK m. 512/c. son). Uygun olmayan zamanda uğranılan zararın tazmini, kanundan doğan bir borçtur. İfaya olan menfaatin değil, menfi zararın tazmin edilmesi söz konusudur. Uygun olmayan zamanda sona erdirme halinde, fesih beyanına muhatap olan özel bir zarara uğramış olması koşulu aranmamaktadır. Tipik vekâlet sözleşmelerinde uygun olmayan zamanda uğranılan zararın tazminine ilişkin TBK m. 512/c. son hükmü emredici nitelikte iken, atipik vekâlet sözleşmelerinde tazminata ilişkin taraflarca aksine düzenleme yapılması mümkündür. Atipik vekâlet sözleşmelerinde ise uygun olmayan zamanda sona erdirme halinde olumlu zararın tazmini talep edilebilir.
Kendine özgü iş görme sözleşmelerinde TBK m. 512 hükmünün uygulanması olanağı yoktur. Bu sözleşmelerde sona erme bakımından bir ihtilaf çıkması durumunda öncelikle tarafların iradeleri göz önünde bulundurulacak şekilde Türk Borçlar Kanunu’nun genel nitelikteki hükümleri uygulama alanı bulacak, bu hükümlerin ihtilafın çözülmesinde yeterli olmadığı hallerde bir kanun boşluğunun varlığını kabul etmek ve bu boşluğu TMK m. 1/f. II’de öngörülen esaslar çerçevesinde doldurmak gerekecektir.
Avukatlık sözleşmesinde sona erdirmeye ilişkin olarak, haklı sebep kavramı ön plana çıkmaktadır. Sözleşmenin sona erdirilebilmesi için haklı bir sebebin bulunmasına gerek bulunmamakla birlikte, haklı bir sebebin bulunduğu hallerde, azil ve istifa, sözleşmeyi sona erdiren tarafı tazminat ödemekten genellikle kurtarmaktadır.
Ölüm halinde tarafların açık bir irade beyanına gerek olmaksızın, vekâlet sözleşmesi kendiliğinden sona ermektedir. Vekâlet verenin ölümünden sonra bir iş görme borcunun ifa edilmesi için vekâlet verilmesi halinde, eğer hukuki işlem ölüme bağlı tasarruf niteliğinde (örneğin bağışlama) ise buna ilişkin şekli hükümlere uyulması, ölüm halinde
yapılan sözleşme vekâlet sözleşme niteliğinde ise TBK’da düzenlenen vekâlet sözleşmesi kurallarına uygun bir sözleşme yapılması gerekmektedir. Kişi hakkında gaiplik kararı verilmesi ve tüzel kişiliğin sona ermesi de ölüme benzer şekilde vekâlet sözleşmesinin sona ermesine yol açmaktadır.
Vekâlet verenin ya da vekilin ehliyetini kaybetmesi ilevekâlet sözleşmesi sona ermekle beraber, sözleşme ile aksi kararlaştırılmışsa veya işin niteliği gerektiriyorsa vekâlet sözleşmesi sona ermemektedir. Vekâlet verenin sınırlı ehliyetli ya da sınırlı ehliyetsiz duruma düşmesi halinde vekâlet sözleşmesinin sona erip ermeyeceği konusunda TBK m. 513’de her hangi bir düzenleme bulunmadığından vekâlet sözleşmesinin sona erip ermeyeceğinin genel hükümlere göre belirlenmesi gereklidir.
Sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmıyorsa taraflardan birinin iflası vekâlet sözleşmesini sona erdirmektedir. Taraflardan birinin iflası halinde sözleşmenin sona ermeyeceğinin kararlaştırılması durumunda, iflas edenin yerini iflas idaresi alacaktır. TBK m. 513/f. II hükmünün vekâlet verenin iflası halinde uygulanması mümkün değildir.
TBK m. 514 hükmünün hem TBK m. 512 hem de m. 513’ün kapsamına giren durumlarda uygulanması gerekmektedir. TBK m. 514 hükmü, yalnız vekâlet sözleşmesi tarafları arasında bir sona erme sebebi olarak hükümlerini doğurmakta; vekâlet sözleşmesine bağlanan temsil yetkisinin sona ermesine TBK m. 40 vd. düzenlenen temsil yetkisine ilişkin hükümler uygulanmaktadır. Vekilin vekâlet sözleşmesi son bulmadan yaptığı işlemlerden vekâlet veren ve mirasçılarının sorumlu olması için vekilin iyi niyetle hareket etmesi şarttır.
KAYNAKÇA
XXXXXXXXX, Xxxxxxxx | L’empereur de Chine et le grain de tabac, réflexion sur l’article 404 CO, JdT 1987 I, s. 466 vd. |
AKGÜN, M. Zerrin | Vekâlet Akdi ve Bazı Akitlerden Farkı, Adalet Dergisi 1953 S. 12, s. 1396-1422. |
XXXXXX, Şahin | Vekalet Sözleşmesinin Sona Ermesi, Konya 2004. |
AKİPEK, Şebnem | Alt Vexxxxx, Xxxxxx 0000. |
ALTINOK ORMANCI, Pınar | Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi, İstanbul 2011. |
ALTOP, Atilla | Yönetim Danışmanlığı Sözleşmesi, İstanbul 2003. |
XXXX Xxxxxxxxx/AYRANCI Xxxxx | Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 9.Baskı, Ankara 2012. |
ARAL, Fahrettin | Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Ankara 2010. |
XXXXXX, Xxxxxxx | Xxxxxxxxxxx encore valuable après déces, mandate post mortem, donation pour cause de mort et responsabilité de la banque après déces du client a l’egard des héritiers, La Semaine judiciaire (1965-1968), s. 286- 297. |
AYDOĞDU Murat/KAHVECİ Xxxxx | Xxxx Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, İzmir 2013. |
BAŞPINAR, Xxxxxx | Xxxxxxx Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu, Ankara 2004 (Vekilin Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu). |
XXXXXX, Xxxxxxx | İsviçre Medeni Kanunu Şerhi/ Borçlar Hukuku, II: bölüm –Özel borç ilişkileri (m. 184-551), Ankara 1993 (çev. A. Xxxx Xxxx). |
XXXXXX, Xxxxxx | La vente aux encheres d’objets d’art en droit privé suisse: représentation, relations contractuelles et responsabilité, Geneve- Zuxxxx- Xxxx 0000. |
BİLGE, Xxxxx | Borçlar Hukuku (Özel borç münasebetleri), Ankara 1971. |
XXXXXX, Eugen | Schweizerisches Obligationenrecht, Besonderer Teil, Zürich 1988. |
XXXX Xxxxx/von der XXXXX Xxxx Xxxxxx | Xxxxxxxxx Natur von Art. 404 OR, SZW 2014, s. 332-343. |
BUHLER, Xxxxxx | Xxx Auftrag, OR Handkommentar, Schweizeriches Obligationenrecht (Herausgeber Xxxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxxx, Xxxxx Xxxxx, Xxx Xxxxxxxxx, Xxxxxxx Xxxx), Bern 2009. |
CANYÜREK, Xxxxx | Xxxxxxxxx Maddi Fiillere İlişkin Vekâlet Yönünden Vekâlet Sözleşmelerinin Bazı Özellikleri, Argumentum C.1 S.10 Mayıs 1991, s. 141-145; devamı Argumentum C. 1 S. 12, s. 182-186. |
XXXXXXXX, Xxxxxx | Des mandats de durée déterminée de lege feranda, in Etudes pour le Professeur Xxxxx Xxxxxx, Geneve 2004. |
XXXXXXXXX, Xxxxxxx | Xx forfaisation du dommage, SJ 2009 II, s. 2-30. |
XXXXXXX, Xxxxx | Le code federal des obligations, ed. française par C. Reymond, Zürich1937. |
DALAMANLI Lütfü/ KAZANCI Xxxxx/ KAZANCI Xxxxxxxx | İlmi ve Kazai İçtihatlarla Açıklamalı Borçlar Kanunu C. IV 372-544, İstanbul 1990. |
DALAMANLI, Lütfü | Borçlar Kanunu Şerhi C. 2 Madde 182- 544, Ankara 1977. |
XXXXXXXX, Xxxxx | Poursuite pour dettes et faillite les effets de la faillite sur les contrats, FJS 1003a. |
DERENDINGER, Xxxxx | Die Nicht und die Nichtrichtige Erfüllung des Einfaches Auftrages, Freiburg 1988. |
XXXXXXXXXXX, Xxxxxxxx | Xxx contrats de service, RDS 106 (1987) II, s. 993 vd. |
XXXX, Xxxxxx | La substitution dans le contrat de mandat, Geneve-Zurich-Bale 2008. |
XXXXXX, Xxxxxxx X. | Der Kommissions-agenturvertrag Unter besonderer Berücksichtigung der Frage der Zulassigkeit von Innominatvertragen im Bereich der Vertrage auf Arbeitsleistung, Zurich 1995. |
DURR, Xxxx | Werkvertrag und Auftrag – Kommentar der Art. 363 bis 379 und 394 bis. 406 OR, Vira 1983 Werkvertrag und Auftrag). |
XXXX, Xxxxxxx | Xx mandat commentaire jurisprudentiel des art. 394 ss. Du code des obligations,Renens 1972. |
ENGEL, Xxxxxx | Xxxxxxxx de droitsuisse-Traité des contrats de la partie speciale du code des Obligations, de la vente au contrat de sociétésimple, articles 183 a 551 CO, ainsi que quelques contrats innommés, Berne 1992 (Contrats de droitsuisse). |
ERDEM, Xxxxxx | Xxxxxxxxxx Azil ve İstifa (Vekâlet Sözleşmesinin Tek Taraflı Olarak Sona Erdirilmesi), Xxxxxxx Xxxxx’x Armağan, İstanbul 2007, s. 949-962. |
EREN, Xxxxxx | Borçlar Hukuku Xxxx Xxxxxxxx, Ankara 2014. |
XXXXXX, Xxxxxx Xxxxxx | Xxxxxxx Xxxxx, İstanbul 2008. |
XXXXX-XXXXX, Xxxxxx | L’évolution du droit des contrats de prestations de service, RDS 1991, s. 351- 380. |
XXXX, Xxxxxx | Xxxxxxxxxx, FJS, N. 592. |
XXXXXXX, Xxxxxx | Xxxxxx Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Band VI, 2.Abteilung Die einzelnen Vertragsverthaltnisse, 4.Teilband, Der einfache Auftrag, art. 394-406 OR, Bern 1992. |
XXXXX, Xxxxxxx C. K. | Die Beendigung des Einfaches Auftrages ( Art. 404 und 405 OR), Basel 2005. |
XXXXXXXXX, Xxxx Xxxxx | Fragen aus dem Auftragsrecht, ZBJV Band 21 Dezember 1955, s. 449-483. |
FUNK, Xxxxx | Commentaire du code fédéral des obligations, trad. française par X.XXXXXX, Neuchatel 1930. |
XXXXX, Xxxxx | Art. 404 OR- SeinInhalt, seine Rechtfertigung und die Frages eines zwingenden Charekters, Recht 1992, Heft 1, s. 9-22. ( Art. 404 OR). |
XXXXXXXX, Xxxxx | Xxxxxx Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI: Obligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelnen Vertragverhaltnisse, 4. Teilband: Der einfache Auftrag, Bern 1971. |
XXXXXX Xxxxxx/GIGER Gion | Art. 394-406 OR, Handkommentar zum Schweizer PrivatrechtVertragverhaltnisseTeil 2: Arbeistvertrag, Werkvertrag, Auftrag, GoA, Bürgschaft, 2.Auflage, Zürich-Basel- Genf 2012. |
GMUR, Xxxxxxx | Die Vexxxxxxx xxx Xxxxxxxxxxxx Xxx xxxxxxx xxx Xxxxx xxx xxxxxxxxx Xxxxxxxxx, Xxxxxxxx 0000. |
XXXXXXX, HüseyinAvni | Borçlar Hukuku 2. Kısım, Akdin Muhtelif Nevileri, Ankara 1951 (Akdin Muhtelif Nevileri). |
XXXXXXXX, X.Xxxx | Avukatlık Sözleşmesinin Avukatın Azli ve İstifasıyla Sona Ermesi, Ankara 2007. |
XXXXXXXXXX, Xxxxxx | Xxx contrats de la pratique baxxxxxx xxxxxx, 0xxx xdition, Geneve 2000. |
XXXX Xxxx/XXXXXX Xxxxxx/XXXXXXXX Xxxxx X./XXXXX Xxxx Xxxxxxx | Das Schweizerische Obligationenrecht, Zürich 2000. |
GUHL, Xxxx | Le droit fédéral des obligations, Zurich 1947 (trad. de l’allemand par Xxxx xxx XXXXXXX). |
GÜMÜŞ, MustafaAlper | Borçlar Hukuku Özel Hükümler Cilt. 2 İstisna Vekâlet Tellallık Vekâletsiz İş Görme Havale Vedia Kefalet Garanti, İstanbul 2010 (Borçlar Özel C. 2). |
GÜMÜŞ, Xxxxxxx Xxxxx | Türk-İsviçre Borçlar Hukuku’ndaVekilin Özen Borcu, İstanbul 2001 (VekilinÖzenBorcu). |
GÜMÜŞ, Xxxxxxx Xxxxx | Borçlar Hukuku Özel Hükümler Cilt II, İstanbul 2012 (Borçlar Özel C. 2 (2012)). |
GÜNAY, Cevdetİlhan | Türk Borçlar Kanunu Şxxxx, Xxxxxx 0000. |
GÜNERGÖK, Özcan | Avukatlık Sözleşmesi, Ankara 2013. |
XXXXXX, X.X. | Vekalet akdinin ölüm sebebiyle sona ermesi ve sonuçları, Temsil ve vekalete ilişkin sorunlar Sempozyumu, İstanbul 1977, s. 23-33. |
XXXXXXXXXX, Xxxxx | Le mandat et la gestion d’affaires, TDPS., vol.VII, t. II/1, Fribourg 1994 (Mandat). |
XXXXXXXXXX, Xxxxx | Xxxxxxxxxxxxxxx Privatrecht VII/6 Obligationenrecht-Besondere Vertragsverhaltnisse Der Auftrag und die Geschaftsführung ohne Auftrag, Basel 2000 (Auftrag). |
HONSELL, Xxxxxxxx | Schweizerisches Obligationenrecht Besonderer Teil, Neunte Auflage, Bern 2010. |
XXXXXXXX, Claire | Obligationenrecht Allgemeiner und BesondererTeil, Zurich 2012. |
XXXXXXXX, Claire | Obligationenrecht Besonderer Teil, Zurich 2008. |
XXXXXX, Xxxxx | Die Auftrag substitution nach Schweizerischem Obligationenrecht, Zurich 1926. |
XXXXXXX, Xxxxxxx | Xxx effets de la faillite sur le contrat de durée, in le contrat dans tous ses états sous la direction de Xxxxxxxx Xxxxxxxxx-Xxxxxxxx Xxxxx-Xxxxxxxxx Xxxxxxxx- Xxxx Xxxxxxxx Xxxxxx, Geneve 2004. |
KARABAĞ-BULUT Nil | Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi, İstanbul 2014. |
KARAHASAN, Xxxxxxx Xxxxx | Türk Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri Notlandırılmış Xxxx Xxxxxxxxx ve Yargıtay Kararları C. 5, İstanbul 2004. |
XXXXXXX Xxxxx/XXXXXXXX Xxxxxxx | Xxxxxxx Sözleşmesinin Kendine Özgü Sona Erme Sebepleri, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 3, Y. 2014, s. 171-212. |
XXXXXXXXX F./XXXXXXX X., | Xxxxxx, FJS. 327, 328,328a, Geneve 1983- 1984. |
XXXXXXXXX, Xxxxxxxx | Die Kündigung von Bauervertragen und die Folgen, in Schweizerische Baurechtstatung, Freiburg 2007, s. 29-66. |
XXXXXXXXXXX, Xxxxxxxxx | Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx, ZSR 106 1987 II, s. 1-92. |
XXXXXXXXXXX | Xxxxxxxxxxxx Kündbarkeit von |
Xxxxxx/XXXXXXX Xxxxxx | Auftragenschadet dem Dienleistungssandort Schweiz Zeit für eine Praxisanderung zu Art. 404 OR, AJP 2009, s. 294-300. |
XXXXXXXXX, Xxxxxxx | Xxxxxxxxxxxxx im Vertragsrecht, Fribourg 1999. |
MABILLARD, Xxxxx | Xxxxxxxxxxx, anwendbare Gesetzbestimmungen und Zulassigkeit der unechten Konventionalstrafe, AJP 2005, s. 547-559. |
XXXXXXXXXX, XXxxxxx | Nachwirkende Vertragspflichten, Freiburg 2002. |
XXXXX, Xxxxxxx | La jurisprudence du tribunal federal publiée depuis 1994 en matiere de mandat in l’evolution recente du droit des obligations, 2004. |
XXXXXX, Xxxxxxxxx | Contrats de droit suisse, Berne 2012. |
XXXXX, Xxxxx | Xxxxx ve İlmi İçtihatlarla Türk Borçlar Kanunu Akdin Nevileri C:III Akdin Muhtelif Nevileri Madde 372-545, Ankara 1969. |
XXXX Xxxx/XXXXXXXXXXXXX Xxxxxxx | Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch V. Band: Das Obligationenrecht 2.Teil (Halbband): Art.184-418, Zurich 1936. |
XXXXXX, Xxxxxxxx | Xxxxxxx Sözleşmesi ve Kötüye Kullanılması, Ankara 2005. |
XXXXX, Xxxx | Der Widerruf im Schweizerischen Auftragsrecht, Zürich 1974. |
XXXXXX, Xxxxxxxxxx | Xxx regles du mandate face aux contrats innommés analyse conceptuelle et typoloqiue du contrat de mandate, AJP/PJA 2005, s. 986-1001. |
XXXXXX, Xxxxxx | Xxxxxxx du débiteur et contrats de droit suisse, Lausanne 2002. |
XXXXXX-XXXXXX, Fabrice | Les effets du concordat sur les obligations, Zürich 2010. |
XXXXXX, Xxxxxxx | Xxxxxx du droit fédéral des obligations, Lausanne Geneve 1920. |
SARI, Xxxx | Vekalet Sözleşmesinin Tek Taraflı Olarak Sona Erdirilmesi, İstanbul 2004. |
XXXXXX Xxxx/XXXXXXX Xxxxxx | Schweizerisches Obligationenrecht Besonderer Teil, Zürich 2010. |
XXXXXXXXX Xxxxxx/ FICK Xxxxxxxx | Commentaire du code des obligations, 4. édition, adaptation fr. par Xxx - X. PORRET, Neuchâtel: 1915-1916. |
SELİÇİ, Özer | Borçlar Kanunu’na Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1977. |
XXXXXXX, Xxxx | Xxxleşmeden Dönme, 2.Bası, İstanbul 2007. |
XXXXXXX, Xxxxxx | 2. Abschluss un Beendigung von Planervertragen/III-IV, Die Planervertrage Vertrage mit Architekten und Ingenieuren, 2013. |
ŞAHİNİZ, X.Xxxxx | Xxxx Borçlar Hukuku’nda Gayrimenkul Tellallığı Sözleşmesi, İstanbul 2002 (Gayrimenkul Tellalığı Sözleşmesi). |
ŞENOL, X.Xxxxx | Xxxxlik Sözleşmesi Sona Ermesi ve Sonuçları, İstanbul 2011. |
XXXXXXXX, Xxxxx | Borçlar Hukuku-Özel Borçİlişkileri C. II, İstanbul 2010 (Borçlar Özel C. II). |
TEKİN, Xxxxx | Vekilin Müvekkilin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2010. |
TERCAN, Xxxxx | İflasın Sözleşmelere Etkisi Genel Olarak- Satım-Mülkiyeti Muhafaza- Eser-Kira- Hizmet-Kefalet-Vekâlet-Ömür Boyu Gelir ve Ölünceye Kadar Bakma-Xxx Xxxxxx ve JointVenture-Finansal Kiralama (Leasing), Ankara 1996. |
XXXXXXX Xxxxxx/XXXXX Xxxxxx X. | Les contrats spéciaux, 4e edition, Geneve- Zurich-Bale 2009. |
XXXXXXX, Xxxxxx | X’xxxxxxxxxx prématurée du contrat, in Das Architektenrecht Le droit de l’architecte, Fribourg 1995, s. 361-405. |
UYGUR, Xxxxxx | Açıklamalı İçtihatlı Borçlar Kanunu Sorumluluk ve Tazminat Hukuku C. 8 BK m. 395-544, Ankara 2003. |
VELİDEDEOĞLU HıfzıVeldet/ ÖZDEMİR Xxxxx | Xxxx Borçlar Kanunu Şerhi (Genel-Özel), Ankara 1987. |
von XXXXX, Xxxxx | Xxx Xxxxxxx, Xxxxxx 0000. |
xxx XXXXX, Xxxxx | Xxxxxxxxxxxxxx Obligationenrecht, Besonderer Teil, Zürich 1972 (BT) . |
WEBER, Rolf X. | Xxx Xxxxxxx, Xxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxx Xxx.0-000 (Xxxxxxxx Xxxxxxx Herausgeber), Basel 2008. |
WEBER, Rolf X. | Xxx Xxxxxxxx Xxxxxxx, Xxxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxx X Xxx. 0-000 OR (Herausgeber Xxxxxxx-Xxxx-Xxxxxxx), Xxxxx 0000. |
XXXXX, Xxxx X. | Praxis zum Auftragsrecht und zu den besonderen Aufgtragsarten, Bern 1990 (Praxis zum Auftragsrecht). |
XXXXX, Xxxxx | Commentaire art. 394-406h CO, Commentaire Xxxxxxx, Xxxx xxx xxxxxxxxxxx, X, XXXXXXXX Xxx/XXXXX Xxxxx (xxx), Xxxx 0000 (CR CO I-Werro). |
XXXXX, Xxxxx | Xx distinction entre le pouvoir et le droit de résilier: la clé de l’interprétation de l’art 404 CO, DC 1991, s. 55 vd (La distinction entre le pouvoir et le droit de résilier). |
XXXXX, Xxxxx | Xx mandat et ses effets, Fribourg 1993 (Mandat). |
XXXXX Xxxxx/DOUZALS Xxxxxxx/CARRON Xxxxxxx | Xxx enjeux et la concrétisation de la réforme de l’art. 404 CO, AJP 2013, s. 213-222. |
WOLFER, Xxxx | Die Vertragliche Regelung der Vertragauflösung “aus wichtigem Grund”, AJP 2014, s. 621-626. |
YALÇINDURAN, Türker | Vekalet Sözleşmesinde Ücret, Ankara 2007. |
XXXXX Xxxxxx/XXXX Xxxxx /ÖZEN Xxxxx | Xxxx Borçlar Hukuku Özel Hükümler, İstanbul 2014. |
ZEMBULİDİS, Temistokli | Vekâlet, İstanbul Barosu Dergisi, Mayıs 1942, Yıl XVI, S. 5, s. 285-304. |
ZEVKLİLER Xxxxx/XXXXX Xxxxx/XXXXXXX Xxxx/XXXXXXX Xxxxx/XXXXXXXXXX Emre | Borçlar Hukuku Genel Hükümler ve Özel Borç İlişkileri Xxx Xxxxxxx, İzmir 2013. |
ZEVKLİLER Xxxxx/XXXXXXXX X. Emre | Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 12. Bası, Ankara 2013. |