VİOP TANITIM KİTİ
VİOP TANITIM KİTİ
Uzun (Long) ve Kısa (Short) Pozisyon
Her vadeli işlem sözleşmesinde uzun ve kısa olmak üzere iki taraf vardır. Vadeli işlem sözleşmesinde uzun taraf dayanak malı teslim alma yükümlüğüne sahip olan, kısa taraf ise bunu teslim etmekle yükümlü olan taraftır. Uzun pozisyon almış olan bir yatırımcı fiyatların artması halinde kar elde ederken, kısa pozisyon almış olan bir yatırımcı fiyatların düşmesi sonucunda karlı duruma geçecektir.
Dayanak Varlık
Türev araçların tümü, bir dayanak varlığın üzerine düzenlenir. Örneğin pamuk vadeli işlem sözleşmesinde dayanak varlık pamuktur. Dayanak varlığın bir fiziki kıymet olması zorunlu değildir. Hisse senedi endeksi gibi değişik göstergeler de dayanak varlık olarak seçilebilir. İlgili ürünün arz ve talebinin sürekli olması koşuluyla herhangi bir ürünün üzerine vadeli işlem sözleşmesi dizayn edilebilir.
VİOP TEMEL KAVRAMLAR
Uzlaşma Şekli
Sözleşmenin vadesinde açık pozisyon sahibi olan tarafların yükümlülüklerini nasıl yerine getirecekleri, sözleşmenin uzlaşma şekline bağlıdır. İki tür uzlaşma şekli vardır: Fiziki teslimat ve nakdi teslimat. Fiziki teslimat yönteminde vade sonunda alım satıma konu ürünün anlaşılan fiyatla teslim edilmesi veya teslim alınması söz konusudur. Nakdi teslimat yönteminde ise sözleşmede alınmış olan pozisyon Xxxxx tarafından vade sonu uzlaşma fiyatı üzerinden ters işlemle kapatılır. Aradaki fark kar veya zarar olarak yatırımcının hesabına aktarılır.
Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
Vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplamasındaki en önemli husus, uzlaşma fiyatının, hesaplandığı sözleşmenin dayanak varlığının hesaplama yapılan tarihteki (vade tarihi) spot fiyatını gerçekçi yansıtıyor olmasıdır. Bu sebeple, vade sonu uzlaşma fiyatı her sözleşmenin tipine göre farklı belirlenebilir ve uzlaşma fiyatının nasıl belirlenebileceğini sözleşme genelgelerinde yer alır.
Pozisyon
Pozisyon Nedir?
• Pozisyon, alım ve satımlar sonucunda tuttuğunuz net kontrat miktarıdır.
• Bir vadeli işlem sözleşmesinde
- Uzun pozisyonda olan kişi ALIM yaparak pozisyon açmıştır ve fiyatların
Pozisyon Büyüklüğü Nedir?
• Pozisyon büyüklüğü VİOP’ta yatırım yaptığınız, kar ya da zararını üstlendiğiniz miktardır.
• VİOP’da kontrat büyüklükleri değişkenlik gösterdiğinden her tip kontrat için farklı
yükselmesini beklemektedir.
- Kısa pozisyonda olan kişi de AÇIĞA SATIŞ yaparak pozisyon açmıştır ve fiyatların düşmesini umut etmektedir.
hesaplanmaktadır.
Pozisyon Büyüklüğü | = | Endeks-30 Fiyatı | = | 85,850 | = | 8,585 | TL | ||
10 | 10 | ||||||||
Pozisyon Büyüklüğü | = | $-TL Fiyatı x 1,000 | = | 1.5150 | x | 1000 | = | 1,515 | TL |
• Bu pozisyon açıldıktan sonra vade sonuna dek tutulabilir veya vade sonundan önce ters işlem yapılarak
kapatılabilir.
• Uzun pozisyonda olan (alım yapmış) olan kişi ters (satış) işlem yaparak pozisyonunu kapatır. Kısa pozisyonda olan (açığa satış yapmış) olan kişi ters (alım) işlem yaparak pozisyonunu kapatır.
• Pozisyonlar vade sonuna kadar kapatılmazsa, vade sonu uzlaşma fiyatından ters işlem yapılmış gibi kapatılmış sayılırlar.
Kaldıraç Nedir ?
Nasıl Hesaplanır ?
• Kaldıraç (Leverage), yatırdığınız sermayenin üzerinde bir pozisyonun kar ya da zararına ortak olmaktır.
• Kaldıraç, kontratın fiyatına ve borsanın belirlediği teminata göre değişiklik göstermektedir ve aşağıdaki şekilde hesaplanabilir:
Kaldıraç | = | Pozisyon Büyüklüğü |
Teminat |
ENDEKS KALDIRAÇ
Fiyat Pozisyon Büyüklüğü
Teminat
85,350
8,535
750
Kaldıraç =
8,535
750
=
11,4
DOLAR KALDIRAÇ
Fiyat Pozisyon Büyüklüğü
Teminat
1.8180
1,818
130
Kaldıraç =
1,818
130
=
14,0
Teminatlandırma
⮚ Başlangıç Teminatı: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini almak veya satmak içi Takas Merkezi’ne yatırılması zorunlu olan asgari tutar başlangıç teminatıdır, SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir.
Standard Portfolio Analysis of Risk (SPAN) algoritmasında, değişik fiyat ve volatilite değişim seviyelerine dayalı olarak oluşturulan senaryolar arasından maksimum risk göz önünde bulundurularak, teminat tutarı portföy bazında hesaplanmaktadır.
⮚ Sürdürme Teminatı: Piyasadaki günlük fiyat değişimleri karşısında güncellenen teminat tutarının koruması gereken asgari düzeydir. Sürdürme teminatı, bulunması gereken teminatın %75’idir.
⮚ Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call): Yatırılan başlangıç teminatının piyasa dalgalanmaları ile sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda, kalan teminatın başlangıç teminatı seviyesine tamamlanması talep edilir.
Müşterilerimizin teminat tamamlama çağrısı nedeniyle oluşan yükümlülüklerini en geç bir sonraki Borsa günü (T+1 günü) saat 14:00’e kadar yerine getirmesi gerekmektedir. Bir önceki güne ilişkin teminat tamamlama çağrısı bulunan hesaplar risk azaltıcı işlem yaparak veya nakit teminat yatırarak riskli durumdan çıkabilirler. Belirlenen saate kadar Başlangıç Teminatı'na çekilmeyen hesapların pozisyonları kapatılmak suretiyle yükümlülükleri yerine getirilir.
Seans Saatleri
Sözleşmeler | Normal seans saatleri | Öğle Arası |
Pay Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri | 09:10-17:40 | 12:30-13:55 |
Endeks Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri | 09:10-17:45 | 12:30-13:55 |
Döviz ve Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri | 09:10-17:45 | - |
Emtia ve Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri | 09:10-17:45 | 12:30-13:55 |
Pay Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri | 09:10-17:40 | 12:30-13:55 |
VİOP SÖZLEŞMELER
Pazar Adı | Sözleşmeler |
Endeks Vadeli İşlem Ana Pazarı | BIST 30 ENDEKSİ |
Döviz Vadeli İşlem Ana Pazarı | TL/USD TL/EUR EUR/USD |
Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Ana Pazarı | ALTIN TL/gr ALTIN USD/ons |
Elektrik Vadeli İşlem Ana Pazarı | BAZ YÜK ELEKTRİK |
Emtia Vadeli İşlem Ana Pazarı | XXX XXXXX ANADOLU KIRMIZI BUĞDAY |
Pay Vadeli İşlem Ana pazarı | GARAN, ISCTR, AKBNK, VAKBN, YKBNK, THYAO, EREGL, SAHOL, TCELL, TUPRS |
Pay Opsiyon Ana Pazarı | GARAN, ISCTR, AKBNK, VAKBN, YKBNK, THYAO, EREGL, SAHOL, TCELL, TUPRS |
Endeks Opsiyon Ana Pazarı | BIST 30 ENDEKSİ |
Bankamız ;
• BIST 30 Endeks,
• TL/Dolar,
• TL/ Euro,
• EUR/USD Çapraz Kuru,
• Altın,
• Dolar/Ons Altın
• Baz Yük Elektrik
vadeli işlem sözleşmelerinde emir iletim aracılığı yapmaktadır.
Sözleşme Bilgileri
Sözleşme | Büyüklük | Uzlaşma şekli | Minimum Fiyat Adımı |
BIST 30 ENDEKS VADELİ | Endeks/1000*100 | Nakdi | 0,025 |
BIST 30 ENDEKS OPSİYON | Endeks/1000*100 | Nakdi | 0,01 |
TL/USD | 1.000 USD | Nakdi | 0,0001 |
TL/EUR | 1.000 EUR | Nakdi | 0,0001 |
EUR/USD | 1.000 EUR | Nakdi | 0,0001 |
ALTIN TL/gr | 1 gr. | Nakdi | 0,01 |
ALTIN USD/ons | 1 ons altın | Nakdi | 0,05 |
BAZ YÜK ELEKTRİK | Vade ayındaki gün sayısı * 24 * 0.1 MWh | Nakdi | 0,10 |
PAMUK | 1.000 kg | Nakdi | 0,005 |
BUĞDAY | 5.000 kg | Nakdi | 0,0005 |
PAY | 100 adet pay senedi | Fiziki | 0,01 |
Vadeler
• BIST 30 ve Döviz (TL/Dolar; TL/Euro): Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (en yakın üç sözleşme + Aralık)
• Eur/USD: Mart, Haziran, Eylül, Aralık (en yakın iki sözleşme + Aralık)
• Altın ve Dolar/Ons Altın: Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim, Aralık (en yakın üç
sözleşme)
• Baz Yük Elektrik: Yılın bütün ayları (Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade olmak üzere toplam 4 vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.)
• Buğday: Mart, Mayıs, Temmuz, Eylül, Aralık (en yakın 2 sözleşme)
• Pamuk: Mart, Mayıs, Temmuz, Ekim, Aralık (en yakın 2 sözleşme)
• Pay vadeli işlem sözleşmeleri: Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (en yakın üç sözleşme + Aralık)
NEDEN VADELİ İŞLEMLER
Vadeli Piyasaların İşlevleri
YATIRIM
•Türev araçlar geleneksel yatırım araçlarından daha az ilk yatırım gerektirmektedir. Az bir teminat yatırarak, ilgili aracın tüm getirisi (veya zararı) elde edilmektedir.
•Türev araçlarda fiyatların hem düşmesi hem de yükselmesi beklentisiyle yatırım yapılabilir.
•Türev araçlarda riskin istenilen düzeye getirilme imkanı yüksektir. Örneğin riski düşürmek için aynı anda sözleşmenin kısa vadelisi alınıp uzun vadelisi satılabilir.
•Bu piyasalarda emtia da bir yatırım aracı haline gelmiştir ve yatırım seçeneklerimiz artmıştır.
KORUNMA
•İhracat yapan bir şirketin 3 ay sonra döviz geliri elde edeceğini varsayalım. Şirketin kar veya zararı 3 ay sonraki döviz kuruna bağlı hale gelmiştir. Şirket, kur artarsa kar edecek, düşerse zarar edecektir. Şirket 3 ay sonraki döviz kuru seviyesinden bağımsız olarak, şu an itibariyle 3 ay sonraki kar veya zararını sabitlemek isteyebilir. Bunu da vadeli işlem sözleşmelerini kullanarak kolayca sağlar. Aynı şekilde bu durum karşı taraf olan ithalatçı için de söz konusudur. 3 ay sonra satın alacağı döviz için ödeyeceği Türk Lirası tutarını şimdiden belirlemek isteyebilir.
•Pamuk üreticisi olduğumuzu varsayarsak hasat zamanına kadar pamuk fiyatlarındaki azalıştan endişe duyarız. Bu endişeden kurtulmak istiyorsak VİOP’ta sözleşme satarak kendimizi koruma altına alabiliriz. Bu sayede ürünümüzü belirlediğimiz (sözleşme sattığımız) fiyattan satmış olup pamuk fiyatlarındaki iniş çıkışlardan etkilenmemiş oluruz.
ARBİTRAJ
•Alım satıma konu herhangi bir ekonomik varlığın, aynı anda farklı piyasalardaki fiyat farklılığından kar sağlamak üzere, alınıp satılmasıyla gerçekleştirilen işlemlere arbitraj işlemleri denir. Arbitraj kazancı elde edilmesi için ekonomik varlığın eş anlı olarak birden fazla piyasada alınıp satılması (veya satılıp alınması) gereklidir. Arbitraj amaçlı işlemlerde hiç bir risk üstlenmeden aynı andaki fiyat farklılıklarından kar elde edilmektedir. Risksiz oluşu, arbitrajı spekülasyondan (yatırımdan) ayıran en önemli özelliktir. Bununla beraber, etkin piyasalarda arbitraj işlemi yapmak hemen hemen imkansızdır çünkü bu tür piyasalarda oluşacak fiyat farklılıkları, bunu fark eden yatırımcıların yaptıkları işlemlerle çok kısa sürelerde ortadan kaldırılır.
Sermaye Piyasası İşlemleri Bölümü
Vadeli İşlem vs. Forward
Vadeli (Futures) İşlemler :
• Borsada işlem görür.
• Asli unsurları standartlaştırılmış sözleşmedir.
• Teslimat için belirlenmiş birçok tarih vardır.
• Kar/zarar günlük olarak hesaplanır (marking
• to market).
• Pozisyon genellikle vade tarihinden önce kapatılır.
• İşlem yapabilmek için teminat yatırmak zorunludur.
• Takas kuruluşu olduğundan kredi riski yoktur veya çok düşüktür.
• Günlük fiyat değişim limiti vardır.
Forward İşlemler :
• Tezgah üstü piyasada işlem görür.
• Asli unsurları taraflar arasında serbestçe belirlenen adi sözleşmedir.
• Belirlenmiş tek bir teslimat tarihi
vardır.
• Kar/zarar vade tarihinde ortaya çıkar.
• Pozisyon vade tarihinde kapatılır.
• Teminat zorunlu değildir.
• Takas kuruluşu yoktur. Tarafların, sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeme riski olduğundan kredi riski vardır.
• Günlük fiyat değişim limiti yoktur.
Yatırım Amaçlı VİOP
VİOP’ta işlemler kaldıraçlı olduğu için aldığınız pozisyondaki %1’lik fiyat değişimi yatırdığınız başlangıç teminatını yaklaşık olarak %10 kaldıraç oranı kadar etkileyecektir. 100 kontratlık pozisyon için örneklemek gerekirse:
ENDEKS KONTRATLARINDA KAR/ZARAR
1 Kontratlık | Başlangıç | ||
Teminat: | 800 | Teminatı | 80,000 |
Satış Fiyatı: | 85,850 | Kar/Zarar | 8,500 |
Anapara | |||
Alış Fiyatı: | 85,000 | Değişimi | 10,62% |
Fiyat Değişimi | 1,00% | ||
Kontrat Adedi | 100 |
KAR/ZARAR = Satış Fiyatı - Alış Fiyatı x Kontrat
85,850 - 85,000
8,500 TL
= x 100 =
10 Adedi 10
DÖVİZ KONTRATLARINDA KAR/ZARAR
Teminat: 130
Başlangıç
Teminatı 13,000
Alış Fiyatı: 1.5150 Kar/Zarar -1,500
Anapara
Satış Fiyatı: 1.5000
Fiyat Değişimi 1,00%
-1,500 TL
Kontrat Adedi 100
Değişimi -11,54%
KAR/ZARAR = (Satış Fiyatı - Alış Fiyatı) x 1,000 x Kontrat
Adedi
= ( 1.5000 - 1.5150 ) x 1,000 x 100 =
Korunma Amaçlı VİOP
31 Aralıkta 1.000.000 USD döviz gelirim olacak, Aralık sonu USD/TL kurunun nerede olacağını bilmiyorum, maliyetlerimi hesaplamak ve kur riski almamak için nasıl bir yatırım kararı izlemeliyim?
VİOP
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda Aralık vadeli TL/Dolar sözleşmesi satmalısınız!
Tarih: | 22 Nisan 14 | Korunmak İstenen Spot Tutar | 1,000,000 | $ | ||||
Spot USD: | 1.5164 | 1 Sözleşme Büyüklüğü | 1,000 | $ | ||||
Aralık Vadeli TLDolar: | 1.5340 | Satılacak Sözleşme Sayısı | 1,000,000 | ÷ | 1,000 | = | 1,000 | adet |
TLDolar Başlangıç Teminatı: | 130 | Yatırılacak Başlangıç Teminatı | 130 | x | 1,000 | = | 130,000 | TL |
Vade Sonu Spot ve TLDolar Kapanış | VİOP‘ta elde edilen Kar/Zarar | Vade Sonunda Spot Piyasada satılan Dolar'dan elde edilen Gelir | Net Gelir | Sabitlenen Satış Kuru | |||||||||||||||||
1.3840 | 1.5340 | - | 1.3840 | = | 0.1500 | (1 USD) | 1.5340 | ||||||||||||||
0.1500 | x | 1,000 | = | 150 | (1 kontrat) | 1.3840 | x | 1,000,000 | = | 1,384,000 | 1,384,000 | + | 150,000 | = | 1,534,000 | 1,534,000 | ÷ | 1,000,000 | = | ||
150 | x | 1,000 | = | 150,000 | (1000 kontrat) | ||||||||||||||||
1.5340 | 1.5340 | - | 1.5340 | = | 0.0000 | (1 USD) | 1.5340 | ||||||||||||||
0,0000 | x | 1,000 | = | 0 | (1 kontrat) | 1.5340 | x | 1,000,000 | = | 1,534,000 | 1,534,000 | + | 0 | = | 1,534,000 | 1,534,000 | ÷ | 1,000,000 | = | ||
0 | x | 1,000 | = | 0 | (1000 kontrat) | ||||||||||||||||
1.6840 | 1.5340 | - | 1.6840 | = | -0.1500 | (1 USD) | 1.5340 | ||||||||||||||
-0.1500 | x | 1,000 | = | -150 | (1 kontrat) | 1.6840 | x | 1,000,000 | = | 1,684,000 | 1,684,000 | - | 150,000 | = | 1,534,000 | 1,534.000 | ÷ | 1,000,000 | = | ||
-150 | x | 1,000 | = | -150,000 | (1000 kontrat) | ||||||||||||||||
Tabloda görülebileceği üzere kendisini VİOP’ta hedge eden ihracatçı kurun aşağı ya da yukarı hareketlerinden etkilenmeyerek kuru sabitlemiş olacaktır.
TEŞEKKÜRLER