Dr. DilşaTh Buşra KARTAL

Dr. DilşaTh Buşra KARTAL

Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Vakıf Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Ana Bilim Dalı

ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA SÖZLEŞME

İçindekiler

Sunuş V

Önsöz VII

İçindekiler XI

Kisaltmalar XXI

Giriş 1

Birinci Bölüm

Genel Olarak Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme

I. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Tanımı ve Geçerliliği 5

A. Kavram 5

B. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Hukuki Niteliği ve

Edimin Konusu 9

1. Genel Olarak 9

2. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme Örnekleri 11

C. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmede Üç Köşeli İlişki (Dreieckverhältnis) 17

1. Alacaklı ve Borçlu Arasındaki Karşılık İlişkisi 17

2. Alacaklı ve Üçüncü Kişi Arasındaki Değer İlişkisi 18

3. Borçlu ve Üçüncü Kişi Arasındaki Xxxx Xxxxxxxx 20

D. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Geçerliliği 23

1. Genel Olarak 23

2. Şekil 25

a. Genel Olarak 25

b. Sigorta Sözleşmelerinde Şekil 28

(1) Şekil Serbestisi İlkesi 28

(2) Bilgilendirme Yükümlülüğü 29

(3) Sigorta Poliçesi Verme Yükümlülüğü 30

(4) Sigorta Sözleşmesinde Değişiklik 31

3. Yarar 32

a. Sözleşme Taraflarının Yararının Aranmaması 32

b. Üçüncü Kişiye Sadece Yarar Sağlama Şartı ve İstisnaları32

c. Sigorta Sözleşmelerinde Menfaat ve İzin Şartı 34

II. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Tarafları 37

A. Alacaklı ve Borçlu 37

1. Genel Olarak 37

2. Tarafların Ehliyet Durumu 38

B. Üçüncü Kişinin Belirlenmesi ve Sözleşmedeki Yeri 40

III. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Gelişimi ve Kanunlardaki Yeri. 44

A. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Tarihi Gelişimi 44

B. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmeye İlişkin Türk ve İsviçre

Borçlar Kanunlarındaki Genel Hükümler 47

C. Diğer Hukuk Sistemlerinde ve Uluslararası Düzenlemelerde Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmeye İlişkin

Hükümler 48

IV. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Türleri 50

A. Üçüncü Kişi Yararına Eksik ve Tam Sözleşme Ayrımı 50

B. Ayrımda Dikkate Alınacak Hususlar 54

1. Kanun 54

a. Sigorta Sözleşmeleri 55

(1) Sorumluluk Sigortası 55

i. Türk Ticaret Kanunu Uyarınca Yapılan Sorumluluk Sigortaları 55

ii. Karayolları Xxxxxx Xxxxxx (KTK) Uyarınca Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası 57

iii. Çalıştırılan Kişi Yararına Sorumluluk Sigortası 58

(2) Mal Sigortası 61

(3) Hayat Sigortası 61

(4) Kaza Sigortası 62

(5) Hastalık Sigortası 63

b. Taşıma Sözleşmeleri 63

c. Diğer Kanuni Düzenlemeler 64

2. Tarafların Anlaşması (Amacı) 66

3. Teamül 74

4. Sözleşmenin Tamamlanması 76

İkinci Bölüm

Sözleşmenin Uygulama Alanı ve Benzer Hukuki İlişkilerden Farkı

I. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Uygulama Alanı 83

A. Üçüncü Kişi Yararına Borçlandırıcı İşlem 83

B. Üçüncü Kişi Yararına Tasarruf İşlemi 84

1. Genel Olarak 84

2. Nispi Haklar Üzerindeki Tasarruf İşlemleri 87

a. Alacağın Üçüncü Kişi Yararına Devri 88

b. Üçüncü Kişi Yararına İbra 92

c. Borcun Üstlenilmesi 94

d. Üçüncü Kişi Yararına Takas 98

3. Ayni Haklar Üzerindeki Tasarruf İşlemleri 100

a. Üçüncü Kişi Yararına Mülkiyetin Devri 101

(1) Genel Olarak 101

(2) Taşınır Mülkiyetinin Devri 101

(3) Taşınmaz Mülkiyetinin Devri 105

b. Üçüncü Kişi Yararına Sınırlı Ayni Hak Tesisi 107

(1) Taşınırlar Üzerinde Sınırlı Ayni Hak Tesisi 107

(2) Taşınmazlar Üzerinde Sınırlı Ayni Hak Tesisi 108

II. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmenin Benzer Hukuki İlişkilerden

Ayrılması 109

A. Genel Olarak 109

B. Alacağın Devri 110

C. Sözleşmenin Xxxxx ve Sözleşmeye Katılma 111

D. Temsil 112

E. Havale 115

F. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme 118

G. Üçüncü Kişinin Xxxxxxxx Xxxxxx (Drittschadensliquadition). 122 1. Genel Olarak 122

2. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşmeden Farkı 122

3. Üçüncü Kişinin Zararını Tazminin Uygulama Alanı 123

H. Kişisel Teminat Sözleşmeleri 126

I. İfanın Üçüncü Kişiye Yapılması İçin Yetkilendirme 128

III. Üçüncü Kişi Yararına Ön Sözleşme 129

IV. Alacaklının Ölümüne Bağlı Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme 134

A. Genel Olarak 134

B. Üçüncü Kişinin Alacak Hakkını Kazanması 135

C. Şekil 138

Üçüncü Bölüm

Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmeden Došan Hak ve Yetkiler

I. Alacaklının Sahip Olduğu Hak ve Yetkiler 143

A. Genel Olarak 143

B. Alacak Hakkı 145

1. Genel Olarak 145

2. Alacak Hakkının Özellikleri 147

C. Üçüncü Kişiyi Belirleme Yetkisi 150

1. Genel Olarak 150

2. Belirleme Yetkisinin Kullanılması 153

D. Geri Alma Hakkı 157

1. Tanım ve Hukuki Dayanak 157

2. Geri Alma Hakkının Sınırları 161

3. Geri Alma Hakkının Kullanılması 163

4. Geri Alma Hakkının Hüküm ve Sonuçları 167

II. Üçüncü Kişinin Sahip Olduğu Hak ve Yetkiler 171

A. Alacak Hakkı 171

1. Xxxxx Sözleşmede İstisnai Nitelikteki Talep Hakları 171

2. Tam Sözleşmede Alacak Hakkı 172

a. Alacak Hakkının Kazanılması ve Özellikleri 172

b. Alacak Hakkı Üzerinde Tasarruf ve Yan Hakları Kullanma Yetkisi 177

(1) Genel Olarak 177

(2) Borçlu ile Yapılan İbra Sözleşmesinin Sonuçları 179

B. Tam Sözleşmede Katılım Hakkı 182

1. Tanım ve Özellikler 182

2. Katılım Hakkının Kullanılması 187

3. Katılım Hakkının Hüküm ve Sonuçları 191

C. Ret Hakkı 194

1. Tanım, Hukuki Dayanak ve Özellikler 194

2. Ret Hakkının Kullanılması 200

3. Ret Hakkının Hüküm ve Sonuçları 202

a. Xxxx Xxxxxxxxxxx Hüküm ve Sonuçlar 202

b. Karşılık İlişkisinde Hüküm ve Sonuçlar 205

c. Değer İlişkisinde Hüküm ve Sonuçlar 207

III. Borçlunun Sahip Olduğu Hak ve Yetkiler 208

A. Genel Olarak Borçlunun Sahip Olduğu Savunmalar 208

1. Savunmaların Hukuki Niteliği 208

2. Üç Köşeli İlişki Açısından Savunmaların Kaynağı 211

a. Karşılık İlişkisinden Doğan Savunmalar 211

b. Xxxx Xxxxxxxxxxxx Doğan Savunmalar 213

c. Değer İlişkisinden Doğan Savunmalar 214

B. Maddi Hukuktan Doğan Savunmalar 217

1. İtirazlar 217

a. Genel Olarak 217

b. Borçlunun İfa Yoluyla Borcundan Kurtulması 218

(1) İfanın Üç Köşeli İlişkideki Sonuçları 218

(2) Birden Fazla Yararlananın Bulunması Halinde İfa 220

(3) Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi 222

c. Takas 224

d. İrade Sakatlığı 228

(1) Sözleşme Taraflarının İptal Hakkı 228

(2) Üçüncü Kişinin Kimliğinde veya Belirli Niteliklerinde Yanılma 230

(3) Üçüncü Kişinin Aldatması veya Korkutması 231

e. Muvazaa 234

2. Def’iler 235

a. Genel Olarak 235

b. Ödemezlik Def ’i 236

c. Zamanaşımı Def’i 237

C. Usul Hukukundan Doğan Savunmalar 241

Dördüncü Bölüm

Üçüncü Kişinin Borca Aykırılıkta ve İade Davalarındaki Durumu

I. Borca Aykırılıkta Üçüncü Kişinin Durumu 245

A. Üçüncü Kişinin Durumuna İlişkin Teorik Altyapı 245

1. Genel Olarak 245

2. Xxxxx ve Tam Sözleşme Ayrımının Önemi 246

3. Borca Aykırılıktan Doğan Hakların Kullanılması 247

a. Yetki Paylaşımı Konusunda Doktrindeki Tartışmalar 247

b. Çözüm Önerimiz 254

(1) Genel Olarak 254

(2) Seçimlik Hakların Paylaşımı 256

(3) Üçüncü Kişinin Tek Başına Alacaklı Olması 262

(4) Teminatlara ve Cezai Şarta Başvurma Hakkı 262

(5) Sözleşmenin Uyarlanmasını Talep Hakkı 263

B. İfa İmkansızlığının Üçüncü Kişiye Etkisi 264

1. Genel Olarak 264

2. Taraflara veya Üçüncü Kişiye İsnat Edilemeyecek

Sebeple İfanın İmkansızlaşması 266

a. İmkansızlığın Sonuçları 266

b. Bildirim Yükümlülüğü 267

c. Kaim Değeri Talep Yetkisi 269

d. Kısmi İmkansızlığın Tam İmkansızlığa Dönüşmesi 272

3. Borçlunun (Vaat Edenin) Sorumlu Olduğu İfa

İmkansızlığı 273

a. Borçlunun (Vaat Edenin) Kendi Ediminin İmkansızlaşması 273

(1) Genel Olarak 273

(2) Kaim Değer ve Tazminat Talebi Arasındaki İlişki 274

b. Alacaklının (Vaat Ettirenin) Ediminin

İmkansızlaşması 275

4. Alacaklının (Vaat Ettirenin) Sorumlu Olduğu İfa İmkansızlığı 277

5. Üçüncü Kişinin Sorumlu Olduğu İfa İmkansızlığı 278

a. Ret Açıklamasının İmkansızlığa Etkisi 278

b. Alacaklı veya Borçlunun Edimlerinin İmkansızlaşması279

C. Alacaklı Temerrüdünün Üçüncü Kişiye Etkisi 281

1. Genel Olarak 281

2. Ret Açıklaması ve Alacaklı Temerrüdü Arasındaki İlişki 281

3. Xxxxx Sözleşmede Alacaklı Temerrüdü 283

4. Tam Sözleşmede Alacaklı Temerrüdü 283

5. Alacaklı Temerrüdünün Sonuçları 285

D. Borçlu Temerrüdünün Üçüncü Kişiye Etkisi 288

1. Genel Olarak 288

2. Temerrüt İhtarında Bulunulması ve Mehil Verme 289

3. Borçlu Temerrüdünün Sonuçları ve Karşılıklı

Sözleşmelerde Seçimlik Hakların Kullanılması 291

4. Karşı Edimin İfasında Temerrüdün Üçüncü Kişi

Açısından Sonuçları 294

5. Edimi Kabul Borcuna Aykırılıkta Borçlu Temerrüdü

Sorunu 295

E. Ayıptan Doğan Sorumluluğun Üçüncü Kişiye Etkisi 297

1. Genel Olarak 297

2. Gözden Geçirme ve Bildirim Külfetinin Yerine

Getirilmesi 298

3. Xxxxx Sözleşmede Üçüncü Kişinin Ayıptan Doğan

Zararlarının Tazmini 300

4. Tam Sözleşmede Seçimlik Hakların Kullanılması 301

a. Seçimlik Hakları Kullanma Yetkisi 301

b. Garanti Belgesinin Üçüncü Kişiye Teşmili 303

F. Yan Yükümlülüklerin İhlalinin Üçüncü Kişiye Etkisi 304

1. Genel Olarak 304

2. Borçlunun Yan Yükümlülükleri İhlal Etmesi Nedeniyle Üçüncü Kişinin Zarara Uğraması 306

3. Üçüncü Kişinin Yan Yükümlülükleri İhlal Etmesi

Nedeniyle Borçlunun Zarara Uğraması 309

G. Güven Sorumluluğunun Üçüncü Kişiye Etkisi 312

H. Sorumsuzluk Anlaşmalarının Üçüncü Kişiye Etkisi 316

1. Genel Olarak 316

2. Karşılık İlişkisinde Borçlu Yararına Sorumsuzluk

Anlaşması 317

3. Karşılık İlişkisinde Üçüncü Kişi Yararına Sorumsuzluk

Anlaşması 322

4. Değer İlişkisinde Alacaklı Yararına Sorumsuzluk

Anlaşması 323

II. Üçüncü Kişiye İfa Edilmiş Olan Edimin İadesi 327

A. Genel Olarak 327

B. Sözleşmeden Doğan İade Yükümlülüğü 329

C. Sebepsiz Xxxxxxleşmeden Doğan İade Yükümlülüğü 331

1. Genel Olarak 331

2. Karşılık İlişkisinde İade Borçlusu 332

a. İade Yükümlüsüne İlişkin Doktrindeki Tartışmalar 332

b. Çözüm Önerimiz 337

3. Değer İlişkisinde İade Borçlusu 342

4. Çifte Sakatlık Halinde İade Borçlusu 344

D. İstihkak Davasından Doğan İade Yükümlülüğü 348

Sonuç 353

Kaynakça 359