REPUBLIEKVANSUID-AFRIKA
REPUBLIEKVANSUID-AFRIKA
Rapporteerbaar
evdw/ Saaknommer: 103/96
IN DIE HOOGSTE HOF XXX XXXxX VAN SUID-AFRIKA
Indieappèlvan
PREMIER VAN DIE PROVINSIE MPUMALANGA Eerste Appellant
en
UITVOERENDE RAAD VIR DIE PROVINSIE
MPUMALANGA Tw edeAppelant
en
STADSRAAD VAN GROBLERSDAL Respondent
Hof: Xxxxxxxxxx,Howie,Xxxxxxx,SchutzARRen Farlam Wnd AR
Verhoordatum : 16 Maart 1998 Uitspraakgelewer :25 Maart1998
UITSPRAAK
XXXXXXX XX
Op 4 April 1995 is 'n skriftelike ooreenkoms aangegaan tussen die Lid van die Uitvoerende Raad van Noord-Transvaal
Provinsie (tans die Noordelike Provinsie) belas met grondsake, behuising en plaaslike regering en die Lid van die Uitvoerende Raad
van Oos-Transvaal Provinsie (tans Mpumalanga) belas met plaaslike regering. Die ooreenkoms het die skepping van 'n
oorgangsraad bekend as die Groblersdal/Motetema en Tafelkop Oorgangsraad beoog. Dit het die insluiting van
Groblersdal, Motetema, die residensiële gebied van Tafelkop en Moutse 2 en 3 as die konstiruerende gebiede van die betrokke
oorgangsraad beoog.
Groblersdal en Motetema was stedelike gebiede onder beheer van plaaslike owerheidsliggame, waarvan die
huidige respondent een was. Groblersdal is geleë in Mpumalanga; Motetema in die Noordelike Provinsie.
Moutse 2 en 3 is landelike gebiede ook geleë in Mpumalanga en is bestuur
deur die Streeksdiensteraad Hoëveld.
Alhoewel Tafelkop 'n residensiële gebied insluit, is dit ingelyks 'n landelike gebied, maar geleë in die Noordelike Provinsie en
is bestuur deur die Premier van die Noordelike Provinsie.
Die respondent was ontevrede met die beoogde stigting van die oorgangsraad. Dit sou wel nog die insluiting van
Motetema saam met die respondent in 'n oorgangsraad geduld het, maar nie die insluiting van Moutse 2 en 3 en Tafelkop nie.
Die redes vir die teenstand teen die beoogde oorgangsraad is tans nie ter sake nie.
Op 15 Mei 1995 het die respondent die destydse Transvaalse Provinsiale Afdeling van die Hooggeregshof
van Suid-Afrika op dringende basis genader vir 'n tussentydse interdik. Die twee appellante tans voor hierdie Hof, asook 'n sestal ander
respondente, is gesiteer. Op dieselfde dag het gemelde hof 'n bevel nisi uitgereik, waarin al die respondente opgeroep is om redes aan
te toon waarom hulle nie verbied sou word om die bovermelde ooreenkoms in terme van die bepalings van die
Oorgangswet op Plaaslike Regering 209 van 1993, ("die Wet") te proklameer nie.
Die bevel is uiteindelik, na opposisie, deur gemelde hof (per Xxx Xxx X) bekragtig. Dieselfderegterhetlater verlof
verleendatnahierdie Hofge-appelleer mag word, dog slegs op twee gronde : 1. Die vertolking en trefwydte van art
10(3)(a) van die Wet, soverre dit van
toepassing kanweesopdiefeitlikeposisiewatvoordie hofa quo gedien het;
en 2. Of die audi alteram partem-reël met betrekking tot die feitlike omstandighede
watvoordiehof aquo gegeld het,welbehoorlik toegepasis.
Die volgende stap in die proses is gedoen deur die regbank wat vir hierdie xxxxx gekonstitueer is. Dit het op 20
November 1997 'n skrywe xxxxx aan die prokureurs van die partye tot die xxxxx met die versoek dat hulle voor of op 20
Desember 1997 hoofde van argument oor die volgende twee vrae voorlê: 1. Is dit korrek dat die doel van die huidige
xxxxx wesenlik slegs oor koste
xxxxxx? Xxxxxx xxxxxx: xxx die bevel van hierdie Hof enige praktiese
uitwerking hê, behalwe wat koste betref? Indienwel, watis daardie praktiese
uitwerking? 2. Indien nie, en indien die xxxxx voortgesit is slegs met die oog op
kosteverhaling,kanmetdieappèlvoortgegaanwordindieligvanart21Avan
die Wet op die Hooggeregshof, 59 van 1959, xxxx gewysig deur art 7 van die
Wysigingswet op GeregtelikeAangeleenthede, 104 van 1996 (xxxx xxxxx art 21
A(l)en(3))?
Die tersake gedeeltes van art 21Avan die Wet op die Hooggeregshof, 59 van
1959, lees soosvolg:
(1) Wanneer die geskilpunte by die verhoor van enige siviele xxxxx xx die Appèlafdeling of enige Provinsiale of Plaaslike Afdeling van die Hooggeregshof van so 'n aard is dat die uitspraak of verlangde bevel geen praktiese uitwerking of gevolg xxx hê nie, kan die xxxxx op hierdie xxxxx xxxxxx van die hand gewys word.
(2)(a) Indien die Hoofregter of Regter-president, na gelang van die geval, te eniger tyd voor die verhoor van die xxxxx, prima facie van oordeel is dat dit gepas sou wees om die xxxxx op die grond in subartikel (l) uiteengesit van die hand xx xxx, moet hy of sy skriftelike vertoë van die onderskeie partye aanvra waarom die xxxxx nie aldus van die hand gewys moet word nie.
(2) By ontvangs van die skriftelike vertoë of, by gebreke daaraan, word die aangeleentheid by die verstryking van die tydperk bepaal vir die indiening daarvan, deur die Hoofregter of Regter- president,nagelangvandiegeval, nadrieregters van die betrokke Afdeling xxxxxx vir hulle oorweging.
(3) Die regters wat die aangeleentheid oorweeg, kan gelas dat die vraag of die xxxxx op die grond in subartikel (1) uiteengesit van die hand gewys moet word op 'n bepaalde plek en tyd voor hulle beredeneer word, en kan, hetsy hulle aldus gelas het al xxx xxx -
(i) gelas dat die xxxxx van die hand gewys word, met of sonder 'n bevel tot koste opgeloop in enige van die voorafgaande xxxx of met betrekking tot die koste xxx xxxxx, insluitende die koste met betrekking tot die voorbereiding en indiening van die skriftelike vertoë; of
(ii) gelas dat die xxxxx op die normale wyse voortgaan.
(3) Behalwe in buitengewone omstandighede word die vraag of die uitspraak of bevel geen praktiese uitwerking of gevolg sou hê nie, bepaal sonder
verwysing na oorweging xxx xxxxx.
In die onderhawige geval is die aangeleentheid wat deur gemelde vrae aan die orde gestel is, nie na 'n hof van drie regters
ingevolge art 21A (2)(b) xxxxxx nie, maar deur die volle gekonstitueerde regbank aangehoor, xxxx ons bevoeg was om te doen,
blykens die magtigende woorde van subartikel (1).
Hierdie regbank het die navraag xxxxx omdat dit prima facie van oordeel was dat die beregtingvandie xxxxx, behalwe
wat koste betref, geenpraktieseuitwerking of gevolg sou hê nie. Daardie prima facie-oordeel is weens die volgende faktore
gevorm: 1.Reedsinsyuitspraakmetbetrekking totdiebekragtigingvandiebevelnisihet
Van Dyk R opgemerk dat die aangeleentheid gedeeltelik opgelos is, behalwe
wat die posisie van die woongebied van Tafelkop betref. Die geleerde regter
het gesê die koste-aspek is die belangrikste aspek wat voor hom
geargumenteer is. Hy het voorts vermeld dat Xxxxxx l,2 en 3 op 4 Xxxxx 1995,
dit wil sê na die loods van die aansoek, as een oorgangsraad saamgevoeg is,
met die gevolg dat die gewraakte ooreenkoms, wat Moutse 2 en 3 betref, nie
meer geproklameer xxx word nie. Wat Tafelkop betref, so het die geleerde
regter gesê, is die argument van die huidige respondent dat hy geregtig was
om te vra vir bekragtiging van die bevel nisi "... ten einde vir eens en
altyd seker xx xxxx dat daar nie enige veranderinge later xxx intree wat díe
posisie vanTafelkop vis-á-vis die [respondent] xxx beïnvloed nie."
2. Uit die appellante se opponerende beëdigde verklaring blyk dat die Lid van die
Uitvoerende Komitee vir Plaaslike Regering van die Provinsie Oos-Transvaal
nie enige voornemens om dié gewraakte ooreenkoms te proklameer,
deurgevoer het nie en ook nie verder van voorneme was om dit te doen nie.
3. Uit die appellante se opponerende verklaring blyk ook dat die periode van
dertig dae waarin sodanige proklamasie, kragtens art 7 Avan die Wet, xxxx
geskied het, verstryk het. Die gevolg is dat die hele proses van proklamasie
en dit wat die respondent gevrees het, verval het.
Beide partye het na aanleiding van hierdie Hof se skrywe aanvullende betoogshoofde ingedien. Beide
was van oordeel dat die xxxxx wel 'n praktiese uitwerking of gevolg sou hê. By die aanhoor van die xxxxx is gemelde
kwessie in limine geopper. Beide partye het in hul siening volhard.
Uit die aanvullende betoogshooíde blyk 'n xxxxxxx xxxx wat, tesame met die drie faktore hierbo genoem, by die
oorweging van die kwessie tans onder bespreking in ag geneem moet word. Die partye is dit naamlik ad idem dat die President
intussen sy goedkeuring, ingevolge art 10 A van die Wet, xxxxxxx het dat die Lid van die Uitvoerende Raad van die
Noordelike Provinsie belas met plaaslike regering die bevoegdhede vervat in die Wet met betrekking tot Groblersdal mag
uitoefen. Hierdie
bevoegdhede sluit onder andere in om 'n plaaslike oorgangsraad vir die gebiede van
Groblersdal, Motetema en Tafelkop in te stel. Mpumalanga Provinsie het dus verder
geen rol met betrekking tot die instel van die betrokke oorgangsraad te vervul nie.
Die vraag is xxx: gesien die feite hierbo vermeld en art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof, moet die xxxxx op die
meriete bereg word?
Mnr Xxx xxx Xxx, namens die appellante, het aangevoer dat die xxxxx nie slegs met die oog op kosteverhaling voortgesit
word nie. Hy het geargumenteer dat die vraag oflandelike en stedelike gebiede by die gebied van 'n plaaslike oorgangsraad
ingesluit mag word, van kardinale belang vir al die betrokke partye is. 'n Beslissing in hierdie verband xxx die praktiese uitwerking hê
dat op gesaghebbende wyse 'n einde gebring word aan die voortslepende dispute tussen die partye (onder andere ook in ander
hangende gedinge) oor die vraag of Tafelkop, synde 'n landelike gebied, regtens by 'n plaaslike oorgangsraad vir die gebiede van
Groblersdal en Motetema ingesluit kan word.
Xx xxxxxx eers met hierdie argument.
Dit berus, myns insiens, op 'n wanbegrip van die woorde en die bedoeling van art 21 A van die Wet op die
Hooggeregshof.
Die artikel is, myns insiens, daarop xxxxx xx die drukkende werklas op xxxx xxx xxxxx, insluitende en miskien veral hierdie
Hof, te verlig. Dit breek weg van die destydse vae begrippe xxxx 'abstrak', "akademies' of 'hipoteties', as maatstawwe vir die uitoefening van
'n hof van xxxxx xx bevoegdheid om 'n xxxxx nie aan te hoor nie. Dit stel nou 'n direkte en positiewe toets: xxx die uitspraak of bevel 'n
praktiese uitwerking of gevolg hê? Gesien die doel en die duidelike betekenis van hierdie formulering, is die vraag of die
uitspraak in die geding voor die hof 'n praktiese uitwerking of gevolg het en nie of dit vir 'n hipotetiese toekomstige geding van
belang mag wees nie.
In die onderhawige geding gaan dit om die korrektheid al xxx xxx van die verlening van 'n finale interdik om die
proklamasie van 'n bepaalde ooreenkoms te
verhoed. Reeds op die datum wat gevra is vir bekragtiging van die bevel nisi was
daar, blykens die uitspraak, geen werklike geskil meer tussen die partye nie. Die
appellante wou nie meer die ooreenkoms verder voer deur proklamasie nie. Hulle het
self toegegee dat die ooreenkoms in elk geval reeds verval het. Dat daar nog
meningsverskil tussen hulle oor die posisie van Tafelkop bestaan het, is wel waar.
Maar dit was vir diegeskil voordie hof a quo reeds toe al irrelevant. Bekragtiging
of nie-bekragtiging van die bevel nisi sou nóg vir die een, nóg vir die ander party
enige praktiese uitwerking ofresultaat gehad xxx.Xx wat op die spel xxx xxxx, was
die koste-kwessie. Selfs al sou die regsposisie gewees het xxxx die appellante dit
ingesien het, was daar op die keerdag geen hangende of dreigende regskending
teenoorhulenie.
Dit is ook die posisie tans, miskien in nog duideliker waameembare vorm,
want die administrasie van Groblersdal is intussen aan die Noordelike Provinsie
oorgedra. Mens kan selfs die vraag vra: xxxxx belang het die appellante, wat
Mpumalanga verteenwoordig, om die xxxxx tot op hierdie finale stadium in hierdie
Hof voort te gesit het, behalwe die koste-aspek?
Mnr Xxx xxx Xxx het voorts aangevoer dat die xxxxx wel 'n praktiese uitwerkíng xxx hê in sove re dit die ratio
decidendi van die bestaande uitspraak van die hof a quo, wat as presedent kan dien, óf xxx bekragtig óf van regskrag ontneem.
Daarmee het hy bedoel die regsvraag of 'n landelike gebied íngevolge die bepalings van arts 7 A en 10 A van die Wet, saam met
plaaslike owerhede in een oorgangsraad geamalgameer mag word.
Xxxx is dat daar geen sodanige presedent deur die uitspraak van die hof a quo geskep isnie.Xxxxxxxx die geleerde regter in die
loopvan dieuitspraak gesê het dat hynadievertolkingvanart10vandieWetsalterugkeer,hethyditnooitgedoennie. Hy het nêrens bevind
wat die staatkundige posisie van Tafelkop is nie en of dit ingevolge die Wet met plaaslike owerhede saamgevoeg mag word nie.
Die presedent, wat deur mnr Van der Byl gevrees word, bestaan dus eenvoudig nie. (Terloops, Van
Xxx Xxxx verlofverleen omna hierdieHofte appelleerteensyvertolking vanart 10
van die Wet. Xxxx genoem, is daar in die uitspraak geen sodanige vertolking nie).
Mnr Xxxxxxxx het namens die respondent in aanvullende betoogshoofde aangevoer dat die uitslag van die
xxxxx inderdaad 'n praktiese uitwerking xxx hê, nieteenstaande die feite hierbo vermeld. Hy het aangevoer dat aanduidings bestaan
dat daar 'n nuwe bedeling kom wat die bepalings van art 10 A van die Wet xxx herroep. Sou dit gebeur, het die gewraakte
bevel wel 'n praktiese betekenis, aldus mnr Xxxxxxxx.
'n Duideliker erkenning dat die huidige xxxxx van hipotetiese, spekulatief-toekomstige aard is, kan beswaarlik
bestaan.
Na my mening het geeneen van die partye daarin geslaag om aan te toon dat 'n uitspraak in die huidige xxxxx, xx xxxxx
kantditook al maggaan, enigepraktiese uitwerking of gevolg, xxxx vereis deur art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof, xxx hê
nie.
Die korrekte bevel sou dus wees om die xxxxx van die hand xx xxx.
Wat moet beveel word ten aansien van die koste van die xxxxx?
Namens die respondent is aangevoer dat die voortsetting van die xxxxx nie by hom berus het nie. Dit is die appellante wat
hom na hierdie Hof gebring het. Namens die appellante is aangevoer dat, selfs nadat hierdie Hof die reeds genoemde navraag gedoen
het, albei die partye geleentheid gehad het om 'n einde aan die xxxxx xx bring. Die respondent het egter ook aangevoer dat die xxxxx
bereg moet word.
Alles inaggenome meen ek dat die uitoeíening van 'n billike diskresie vereis dat geen kostebevel gemaak xxx word
nie. Dit xxx meebring dat elke party verantwoordelik is vir sy eie appèlkoste. Albei partye is myns insiens ewe
verwytbaar vir die voortsetting van 'n xxxxx wat nie lewensvatbaar was of is nie.
Daar is 'n paar verdere opmerkinge wat in verband met hierdie geding gemaak moet word.
Eerstens: Vir 'n behoorlike beregting van die kemvraag, naamlik of 'n
landelike gebied xxxx Tafelkop in 'n oorgangsraad met 'n plaaslike owerheid xxxx
Groblersdal geamalgameer mag word, is veel meer inligting nodig as wat enigeen van
die partye voor die hof a quo en voor hierdie Hof geplaas het. Die stukke en die
betoogshoofde is, om dit sagkens te stel, skamel. Daar is onvoldoende inligting om
te bepaal of Tafelkop kwalifïseer as 'n "plaaslike owerheid" in die uitgebreide
betekenis wat art 1 van dieWet aan die term gee.
As hierdie xxxxx op die gemelde kernvraag bereg xxx xxxx gewees het, sou dit, weens die nalate van beide partye, net nie
gedoen kon word nie.
Tweedens: Die bedoeling van art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof is klaarblyklik om die drukkende
werklas xxx xxxx van xxxxx xx verlig. Appèlle behoort slegs virberegting voorgelê te word as daar 'nwerklike, praktiese uitwerking
of gevolg van 'n uitspraak van die hof xxx xxxxx salwees. Praktisyns behoort dus deurgaans die doel van art 21 A voor oë xx
xxx; in die besonder by 'n aansoek om
na'nhoërhofteappeleerenbydievoortseting,voorbereidingenberedeneringvan
dieappèl.
Die xxxxx word van die hand gewys.
Stem saam :
Smalberger AR Howie AR Xxxxxx AR Farlam Wnd AR