Sadržaj
Sadržaj
1 Sažetak 2
2 Uvod 3
3 Ugovor 4
4 Kontrola 6
5 Cijena 7
6 Podizvođači 11
7 Subvencije 14
8 Xxxxx 16
9 Aneks 25
Sažetak
Izgradnja prve dionice autoputa Bar-Boljare je najveći i najskuplji infrastrukturni projekat u Crnoj Gori. Posao je ugovoren za 809 miliona xxxx ili 19,7 miliona po kilometru, ali na konačnu cijenu utiču dodatni radovi i promjene u valutnom odnosu xxxx i američkog dolara, jer xx xxxxxx za finansiranje ugovoren u dolarima.
Troškovi izgradnje prve dionice će biti za 20 – 3š% veći nego što su ugovoreni i to pod uslovom da pored Petlje Smokovac ne bude xxx dodatnih radova. To znači da cijena ove xxxxxxx xxxx biti i preko milijardu xxxx, odnosno 25 miliona xxxx po kilometru autoputa.
Troškovi upravljanja izgradnjom ove dionice iznose najmanje 1š miliona xxxx, a nije poznato koliko xx xxxxx zbog kašnjenja radova.
Prvu dionicu autoputa gradi kineska kompanija China Road and Bridge Corporation, a do sredine 2018. xxxxxx xxx je podizvođačima povjerila poslove vrijedne oko 400 miliona xxxx, što xx xxxxxxxx ugovorene cijene radova. Taj iznos je suštinski podijelilo šest podizvođača, a ubjedljivo najveći dio je dobila domaća kompanija Bemax xxxx xx ugovorila poslove vrijedne čak trećinu ukupne cijene ove dionice autoputa.
Izvođačima radova na autoputu date su brojne subvencije, a od početka izgradnje kineska kompanija je oslobođena plaćanja dažbina u iznosu od najmanje 112 miliona xxxx.
Projekat izgradnje prve dionice se sprovodi pod velom tajnosti, jer je Xxxxx unaprijed proglasila tajnom ključna dokumenta. Državna tajna su najvažniji podaci o finansijama, svi izvještaji o kontroli i podaci o rokovima za sprovođenja radova, kao i kriterijumi na osnovu kojih se procjenjuju naknadni i nepredviđeni radovi. Samo manji dio podataka o datim subvencijama je dostupan javnosti, a neke institucije su na početku izgradnje autoputa objavljivale informacije, ali su ih kasnije proglasile tajnom.
Uprkos sudskim presudama, institucije istrajavaju u skrivanju podataka, pa xx xxxxx kontrola gotovo onemogućena, što stvara prostor za širenje korupcije.
Uvod
Projekat izgradnje autoputa Bar-Boljare predstavlja najveći infrastrukturni projekat u Crnoj Gori i treba da poveže jug i sjever zemlje do granice sa Srbijom, a dalje će se nastaviti na mrežu regionalnih puteva u susjedstvu. Realizacija projekta je planirana kroz tri faze, tokom kojih bi bile sagrađene tri dionice autoputa.
Ministarstvo saobraćaja je, u ime Vlade Crne Xxxx, potpisalo Ugovor o projektovanju i izgradnji prve dionice autoputa od Smokovca do Mateševa sa kineskom kompanijom China Road and Bridge Corporation (CRBC), kao izvođačem radova (1). Ugovor za dionicu dužine 41 kilometar je potpisan u februaru 2014., a njegova vrijednost je 809 miliona xxxx (2). Njime je obavezana kineska kompanija da angažuje crnogorske podizvođače za radove u obimu od najmanje 30% vrijednosti ugovora. Radovi na autoputu su zvanično počeli u maju 2015., a rok za završetak je četiri godine.
Gradnja ove dionice autoputa se finansira iz kredita kineske EXIM xxxxx xxxx je ugovoren u iznosu od nepunih 944 miliona američkih dolara (3). Ugovor o kreditu je potpisalo Ministarstvo finansija u oktobru 2014. godine (4). Taj ugovor je odobren kroz poseban program kineske Vlade koji je opredijeljen za zemlje Centralne i Istočne Evrope (5). Zaključivanju ugovora su prethodili pregovori koji su bili zatvoreni za javnost.
Projekat izgradnje prve dionice odobrila je Skupština Crne Xxxx xxxx xx usvojila poseban Zakon o autoputu Bar-Boljare (6) i njime predvidjela niz subvencija tokom njegove realizacije. Tako se Država Crna Gora odrekla xxxxxxx po osnovu naplate carina i poreza na dodatu vrijednost za građevinski materijal, opremu i postrojenja koja se koriste za izgradnju dionice autoputa, te poreza i doprinosa na zarade stranih državljana koji će biti angažovani na Projektu. Pored toga, država se odrekla naknade za eksploataciju kamena, dok su i akcize na motorno gorivo za ovaj projekat znatno snižene.
U prvom poglavlju ovog izvještaja su prikazani osnovni elementi ugovora sa CRBC i sistem kontrole. Posebno poglavlje je posvećeno cijeni posla, vrijednosti podizvođačkih radova i subvencijama države. Poslednji dio prikazuje šta je sve Xxxxx proglasila tajnim podacima u ovom Projektu.
[1]Ugovor o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Uvač-Mateševo, zaključen xxxx 26. februara 2014. godine između Vlade Crne Xxxx i kineske kompanije China Road and Bridge Corporation, xxxx xx izvođač radova, dok se njena xxxxx kompanija China Communications Construction Company u Ugovoru navodi kao glavni izvođač, sa xxxxx xx zaključen Okvirni sporazum o realizaciji čitavog Projekta; potpisnik Ugovora u ime Xxxxx je tadašnji ministar saobraćaja Xxxx Xxxxxxxx, a u ime kineske kompanije potpredsjednik Xx Xxx.
[2]Tačan iznos je 809.577.356,14 xxxx
[3]Tačan iznos je 943.991.500 američkih dolara
[4] Ugovor o preferencijalnom zajmu za kupca za Projekat izgradnje autoputa Bar-Boljare, xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx, zaključen xxxx 30. oktobra 2014. godine između Vlade Crne Xxxx, xxx zajmoprimca, xxxx xx predstavljalo Ministarstvo finansija, i Export Import Bank of China, kao zajmodavca; potpisnik Ugovora u ime Vlade je tadašnji ministar finansija Xxxxxx Xxxxx, a u ime kineske banke potpredsjednik Li Ruogu.
[5] U aprilu 2012. godine u Varšavi, u Poljskoj, je održan xxxxx Xxxx i većine centralno-istočnih evropskih zemalja, na kojem xx Xxxx predstavila “Program 12 mjera za podsticanje saradnje Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope”, a xxx Programom je zvanični Peking najavio spremnost da finansira različite infrastrukturne projekte u zemljama Centralne i Istočne Evrope, u ukupnom iznosu od 10 milijardi dolara; evropske zemlje su za pojedine projekte xxxxx da apliciraju za kredit kod kineske EXIM banke za iznos od 85 odsto sredstava potrebnih za realizaciju projekta, dok su ostatak od 15 odsto same obezbjeđivale; međutim, kredit kod EXIM xxxxx xx bio uslovljen time da glavni izvođači radova infrastrukturnih projekata u evropskim zemljama budu kineske kompanije; izvor ovih podataka je Informacija Vlade Crne Xxxx o aktivnostima u vezi sa implementacijom “Programa 12 mjera za podsticanje saradnje između Narodne Republike Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope” od xxxx 19. xxxx 2012. godine.
[6]Zakon o autoputu (Sl.list Crne Xxxx 52/14)
Osnovne informacije o ugovoru
Ugovor o projektovanju i izgradnji xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx zaključen je na osnovu takozvane Žute knjige FIDIC pravila (7), koja predstavlja jedan od nekoliko tipskih međunarodnih ugovora o građenju. To znači da je ugovorena cijena paušalna i plaća se prema ugovorenoj dinamici, a ne na osnovu izvedenih radova.
Kineska kompanija CRBC se Ugovorom obavezala na izradu Glavnog projekta, izgradnju, nabavku i ugradnju opreme i instalacija za dionicu Smokovac- Mateševo, u približnoj dužini od 41 kilometra. Dionica autoputa će imati do 20 mostova, 16 tunela i 4 petlje.
Maksimalna garantovana cijena Ugovora je 809 miliona xxxx (8), što znači da je cijena kilometra autoputa ugovorena na 19,7 miliona xxxx. Rok za izvođenje xxxxxx xx četiri godine od xxxx njihovog početka, što je ozvaničeno u maju 2015. godine (9).
Vlada je sa kineskim partnerom dogovorila da domaći podizvođači dobiju poslove na Projektu od najmanje 30 odsto od cijene Ugovora.
Shodno FIDIC pravilima, u slučaju spora prvo bi bila imenovana posebna Komisija za rješavanje sporova (10), ali ukoliko se pred njom ne postigne dogovor, onda će biti ugovorena arbitraža pred Arbitražnim sudom Trgovinske komore u Cirihu.
Izgradnja xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx se realizuje na osnovu Glavnog projekta, kojeg treba da izradi CRBC, a kao osnov treba da posluži Idejni projekat, xxxx xx obezbijedila crnogorska Vlada (11).
[7]xxxx://xxx.xxxxx.xxx. FIDIC pravila je ustanovila Međunarodna federacija inžinjera konsultanata, xxxx xx osnivači Francuska, Belgija i Švajcarska, a veliki broj inžinjerskih udruženja širom svijeta je dio te Federacije; xxx 1999. godine Međunarodna federacija je ustanovila četiri knjige FIDIC pravila sa opštim uslovima ugovaranja za građevinske projekte; to su Zelena knjiga, koja obuhvata kratke forme ugovora, Crvena knjiga za radove prema projektu naručioca, Žuta knjiga koja se odnosi na ugovore o projektovanju i izgradnji, i Srebrna knjiga, koja sadrži opšte uslove za gradnju po sistemu „ključ u ruke“.
[8]Cijena izvedenih radova se isplaćuje u eurima po srednjem kursu Xxxxxxxx prema američkom dolaru, koji je utvrđen na xxx potpisivanja Ugovora o projektovanju i izgradnji, a što je 26. februar 2014. godine; na taj xxx je odnos xxxx x xxxxxx iznosio: 1 euro = 1,3718 američkih dolara.
[10] Ovu Komisiju bi činila tri člana, koju bi dogovorili Xxxxx xxx Investitor i China Road and Bridge Corporation kao Izvođač radova, a ukoliko izostane odgovor, xxxx xx imenuje predsjednik FIDIC-a ili lice koje on imenuje.
[11] Sadržina ni Glavnog projekta, niti Idejnog projekta nijesu poznate crnogorskoj javnosti
Ugovorne strane koje zaključuju ugovore po tipovima FIDIC uslova mogu da mijenjaju pojedine klauzule, isključuju njihovu primjenu ili da dodaju potpuno nove odredbe, u zavisnosti od svojih interesa i konkretnog posla koji ugovaraju. Upravo to je bio slučaj sa Ugovorom koji su usaglasili Xxxxx i CRBC.
Izuzimanje od plaćanja dažbina državi
Crnogorska Vlada je ugovorila posebnu klauzulu kojom je propisano da će kineski partner imati pravo na izuzimanje od plaćanja poreza i naknada (12). Na xxx xxxxx je prejudicirana odluka Skupštine Crne Xxxx xxxx xx usvojila Zakon o autoputu i omogućila povoljnosti CRBC-ju tek devet mjeseci nakon potpisivanja ugovora.
Dodatni radovi i povećanje cijene
Maksimalna ugovorena cijena je 809 miliona xxxx, ali klauzula Xxxxxxx
„Nepredvidivi, nepredviđeni i naknadni radovi“ otvara prostor da se ta cijena značajno uveća (13). Klauzulom je propisano da su:
- NEPREDVIDIVI radovi vezani za promjenu geoloških, hidroloških i ekoloških uslova,
- NAKNADNI radovi nijesu obuhvaćeni Glavnim projektom, xxx Xxxxx xxxxxxxxx da se izvedu, i
- NEPREDVIĐENI radovi nijesu obuhvaćeni Glavnim projektom, a moraju biti izvedeni da bi se Projekat priveo namjeni.
Ugovorom je predviđeno da je moguće povećanje cijene od 10% po osnovu ove prve dvije kategorije, odnosno nepredvidivih i naknadnih radova, ali nije definisana granica povećanja za nepredviđene radove.
[12] Klauzula 1.15 Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Xxxx-Xxxxxxxx, zaključen po Opštim uslovima FIDIC Žuta knjiga od xxxx 26. februara 2014. godine
[13]Klauzula 13.9 Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Xxxx-Xxxxxxxx, zaključen po Opštim uslovima FIDIC Žuta knjiga od xxxx 26. februara 2014. godine
Kontrola
Tri Ministarstva i niz drugih institucija su zadužene za kontrolu realizacije Projekta autoputa. Ključno je Ministarstvo saobraćaja, kao i državna firma
„Monteput“ kojoj je Vlada dala posebna ovlašćenja za upravljanje ovim projektom, i xxxx xx formirala posebnu jedinicu te namjene (14).
Vlada je formirala i dvije ekspertske komisije koje su zadužene za reviziju tehničke dokumentacije i tehnički pregled radova(15), sastavljene od 51 domaćeg stručnjaka ili predstavnika državnih institucija. Te komisije su direktno odgovorne Ministarstvu saobraćaja i Ministarstvu održivog razvoja i turizma.
FIDIC pravila predviđaju imenovanje nezavisnog Nadzornog organa- Inžinjera koji će u ime Investitora kontrolisati rad Izvođača radova, a koji se sastoji od inžinjera odgovarajućih profila i ostalih stručnjaka koji su osposobljeni za izvršavanje takvih obaveza (16). Vlada je za Inžinjera izabrala francusko- italijanski konzorcijum Ingerop Conseil & Ingenierie - Geodata Engineering (17). Ovaj konzorcijum je u Crnoj Gori formirao firmu „Ingerop MN“ (18), koju Vlada plaća za kontrolu Projekta izgradnje dionice autoputa.
Ministarstvo finansija je potpisnik ugovora o kreditu sa kineskom EXIM bankom i sprovodi realizaciju tog kreditnog aranžmana, odnosno daje naloge za plaćanja obaveza po osnovu rata i provizija. Pored toga, iz trezora preusmjerava sredstva ka Ministarstvu saobraćaja, koje dalje obavlja isplate po osnovu realizacije čitavog Projekta(19). Poreska uprava i Uprava xxxxxx xx zadužene za poreska i carinska oslobađanja, kao i povraćaj akciza za gorivo (20).
[14] Ugovor o obavljanju poslova upravljanja projektom izgradnje autoputa Bar-Boljare, xxxxxxx Xxxxxxxx-Mateševo broj 01-6099/1 od xxxx 12. novembra 2014., zaključen između tadašnjeg ministra saobraćaja i pomorstva Xxxxx Xxxxxxxxx i tadašnjeg izvršnog direktora „Monteput“ Podgorica Xxxxxx Xxxxxxxxx, koji xx xxxx ministar saobraćaja
[15] Državna komisija za reviziju tehničke dokumentacije, koja ima 24 člana (Sl.list Crne Xxxx 20/15) i Državna komisija za tehnički pregled radova koja ima 27 članova (Sl.list Crne Xxxx 30/15 i 44/17)
[16] Klauzule 3.1., 3.2., 3.3., 3.4., 3.5., 3.6. Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Xxxx-Xxxxxxxx, zaključen xxxx
26. februara 2014. godine [17]xxxxx://xxxxxxxx.xx/xxxxxxx-xxx-xxxxxxx/ [18]xxxx://xxx.xxxxxxxx.xxxx.xx:0000/Xxxx/XxxxxxxXxxx/0
[19] Isplate se prvenstveno odnose na CRBC, Inžinjera Projekta – firmu “Ingerop MN” Podgorica, kao i dvije državne komisije koje obavljaju tehnički nadzor nad radovima i reviziju tehničke dokumentacije
[20] Ova izuzeća detaljnije su definisana Pravilnikom o postupku oslobađanja od plaćanja poreskih i carinskih obaveza za izvođenje radova na izgradnji autoputa Bar-Boljare (Sl.list 03/15, 13/15, 31/15, 37/16)
Troškovi izgradnje dionice Smokovac Mateševo će biti najmanje za petinu veći nego kada su ugovoreni, a mogu porasti i za trećinu početne vrijednosti projekta, i to pod uslovom da pored Petlje Smokovac ne bude xxx dodatnih radova. Troškovi upravljanja izgradnjom ove dionice iznose najmanje 1š miliona xxxx, a nije poznato koliko xx xxxxx zbog kašnjenja radova.
Vrijednost kredita zavisi od xxxxxx xxxxxx
Kredit za izgradnju prve dionice autoputa je zaključen u dolarima, pa njegova vrijednost zavisi od jačine te valute. Vlada je potpisala kredit sa kineskom EXIM bankom u vrijednosti od 944 miliona dolara i procijenila da bi, zbog valutnih i ostalih rizika, cijena kredita mogla biti do 10 odsto veća (21).
Xxxx xx zaključen krajem oktobra 2014. godine xxxxxx xx u eurima vrijedio oko 7š0 miliona (22). Vrijednost xxxx u odnosu na dolar u poslednjih pet xxxxxx xx uglavnom padala, odnosno xxxxx xx jačao, kako to pokazuje priloženi grafik.
Zbog toga xx x xxxxxx postajao skuplji, pa je krajem 2016. godine vrijednost xxxx xxxx rekordno xxxxx i cijena kredita je porasla na čak 906 miliona xxxx ili 156 miliona xxxx xxxx nego xxxx xx ugovoren.
U međuvremenu, euro je ponovo ojačao, pa je sredinom oktobra 2018. vrijednost kredita oko 81š miliona xxxx ili 6š miliona više nego na xxx potpisivanja (24).
[21]Članak na Portalu CDM od xxxx 25. decembra 2017. godine pod naslovom “Pada dolar, padaju i dugovi za autoput”, link: xxxxx://xxx.xxx.xx/xxxxxxxxx/xx-xxxxxxx-xxxx%X0%XXxxx-xx-xxxxx-xxxx-xxx%X0%XXxxxx/
[22]Euro je na xxx 30. oktobar 2014. godine, xxxx xx i zaključen ugovor o kreditu sa Exim bankom, prema kursnoj listi Evropske centralne banke prosječno iznosio 1,2598;
link: xxxxx://xxx.xxx.xxxxxx.xx/xxxxx/xxxxxxxx/xxxxxxxxx/xxxxxx/xxx/0000/00/00000000.xxx [23]xxxx://xxx.xxx.xxxxxx.xx/xxxxxxxxx.xx?XXXXXX_XXXx000.XXX.X.XXX.XXX.XX00.X&xxxxxx00-00-0000&xxxx00-00- 2018&submitOptions.x=0&submitOptions.y=0&trans=WF
[24]Euro je na xxx 12. oktobar 2018. godine iznosio 1,1574 dolara, prema Evropskoj centralnoj banci;
link: xxxxx://xxx.xxx.xxxxxx.xx/xxxxx/xxxxxx_xxx_xxxxxxxx_xxxxx/xxxx_xxxxxxxxx_xxxxxxxx_xxxxx/xxxx/xxxxx.xx.xxxx 7
Dodatni radovi
Xxxxx je tri godine skrivala da je “zaboravila" da ugovori neophodne radove višemilionske vrijednosti. Krajem 2017. godine crnogorska javnost je saznala da između Xxxxx i CRBC postoji spor o dodatnim radovima, koji nijesu ugovoreni projektom za dionicu Smokovac-Mateševo (25), a posebno je potencirana izgradnja Petlje Smokovac, xxxx xx ulaz na planiranu dionicu.
Xxxx xxxxxx kasnije Vlada xx XXXX-u dostavila Informaciju o realizaciji Projekta autoputa iz maja 2016. godine, xxxx xx dvije godine skrivala od javnosti (26).
Vlada tri godine od javnosti skrivala sporove sa Kineskom CRBC o dodatnim radovima; izvor: Informacija Vlade
Iz tog dokumenta je očigledno da su sporovi Vlade i kineske kompanije počeli xxx krajem 201š. godine, ali su držani u tajnosti. CRBC je pokrenula sporove jer ugovorom nije obuhvaćena izgradnja Petlje Smokovac, regionalnih puteva na Veruši i Mateševu, kao ni izgradnja vodovodne i elektromreže na autoputu.
[25] Članak na Portalu Vijesti od xxxx 29. septembra 2017. godine, pod naslovom “Zaboravljena petlja koštaće nas xxx 30 miliona”; link: xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xxxxxxx/xxxxxxxxxxxx-xxxxxx-xxxxxxx-xxx-xxx-00-xxxxxxx-000000
[26]Informacija o aktivnostima na realizaciji Projekta autoputa Bar-Boljare, xxxxxxx Xxxxxxxx-Uvač-Mateševo, o kojoj je Vlada Crne Xxxx raspravljala na sjednici održanoj xxxx 12. maja 2016. godine, a koju xx XXXX dobio na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, broj MANS-a 16/92681
8
Ugovor o izgradnji xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx zaključen je na iznos od 809 miliona xxxx, xxx xx početkom jeseni 2018. objavljeno da CRBC traži dodatnih 115 miliona za naknadne radove, dok je Xxxxx procijenila da će troškovi tih radova iznositi od 60 do 70 miliona xxxx (27).
Odnosno, troškovi izgradnje ove dionice autoputa xx xxxx po osnovu naknadnih radova porasti od 7 do 1š %.
Xxxxx, Xxxxx procjenjuje da će vrijednost kredita biti veća za oko 10%, nego kada ga ja potpisala, xxx xx u periodu rekordnog rasta dolara cijena kredita bila čak 20% veća. Takođe, procjene Vlade i CRBC-ja po pitanju cijene koštanja dodatnih radova, posebno petlje Smokovac se razlikuju. U xxxxxx xx dat pregled projekcija koje je predstavila Xxxxx i zahtjeva CRBC-ja, odnosno vrijednosti kredita u zavisnosti od kretanja dolara.
Xxxxxxx Xxxxxxxx Mateševo će koštati od 20 do 3š% više nego što je dogovoreno na xxx potpisivanja kredita, u zavisnosti od kretanja dolara, i to pod uslovom da pored Petlje Smokovac ne bude xxx dodatnih radova.
[27]Članak na Portalu Vijesti od xxxx 17. septembra 2018. godine, pod naslovom „Kinezi traže xxx 115 miliona“; link: xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xxxxxxx/xxxxxx- xxxxx-xxx-115-miliona-da-zavrse-sto-je-brajovic-zaboravio-1004587
[28]Obračunato na osnovu najvećeg kursa dolara od xxxx xx potpisan ugovor.
[29]Članak na Portalu Vijesti od xxxx 17. septembra 2018. godine, pod naslovom „Kinezi traže xxx 115 miliona“; link: xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xxxxxxx/xxxxxx-
xxxxx-xxx-115-miliona-da-zavrse-sto-je-brajovic-zaboravio-1004587 9
Koliko košta upravljanje projektom?
Troškovi upravljanja projektom izgradnje xxxxxxx Xxxxxxxx-Mateševo uključuju izdatke za Inžinjera kao Nadzornog organa, zatim za dvije državne komisije zadužene za reviziju dokumentacije i kontrolu radova, kao i za posebnu organizacionu jedinicu u okviru „Monteputa“.
Ugovor sa Inžinjerom nije dostupan javnosti i nije poznata njegova vrijednost (30), ali informacije MANS-a pokazuju da xx xxxxx „Ingerop MN“, koja predstavlja Inžinjera, odnosno francusko-italijanski konzorcijum, u periodu od tri godine (2015.-2017.) isplaćeno blizu četiri miliona xxxx (31).
Pored toga, za rad dvije državne komisije zadužene za Projekat izgradnje xxxxxxx Xxxxxxxx-Mateševo je opredijeljeno 5,6 miliona xxxx (32).
Troškovi Posebne jedinice zadužene za Projekat autoputa u firmi „Monteput“ u 2017. godini su iznosili oko 1,4 miliona xxxx (33). Odlukom o osnivanju ove Posebne jedinice (34) propisano je da plan rada i finansijski plan xxxx iskazati posebno u okviru plana rada i finansijskog plana „Monteputa“, ali ti podaci nijesu javno dostupni, osim za 2017. godinu, pa su u tabeli date projekcije na osnovu objavljenih podataka.
Troškovi upravljanja izgradnjom autoputa iznose najmanje 1š miliona xxxx. Ukoliko dionica Smokovac-Mateševo ne bude sagrađena u planiranom roku, odnosno do maja 2019. godine, ti troškovi će biti uvećani, ali nije poznato za koji iznos. Vlada je krajem septembra 2018. godine već najavila kašnjenje završetka Projekta od najmanje xxxx xxxxxx (37).
[30]Ugovor sa konsultantom za nadzor nad Projektom izgradnje autoputa MANS je od Ministarstva saobraćaja i pomorstva tražio na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, ali na taj zahtjev nije odgovoreno, pa xx x xxxx pravni postupak pred Agencijom za zaštitu tajnosti podataka [31]Tačan iznos je 3.911.221 xxxx; izvor su podaci Ministarstva finansija dostavljeni MANS-u po osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama [32]Tačan iznos je 5.667.040 xxxx; član 10 stav 2 Odluke o imenovanju Državne komisije za tehnički pregled radova na izgradnji autoputa Bar-Boljare, prioritetne xxxxxxx Xxxxxxxx-Uvač-Mateševo (Sl.list Crne Xxxx br. 30/15 i 44/17) i član 8 Odluke o imenovanju Državne komisije za reviziju tehničke dokumentacije (Sl.list Crne Xxxx br. 20/15)
[33]Godišnji izvještaj menadžmenta za 2017. godinu, DOO „Monteput“ Podgorica
[34]Odluka o osnivanju Društva sa ograničenom odgovornošću „Monteput“ Podgorica (Sl.list Crne Xxxx 76/05, 68/09 i 33/14) i Odluka o osnivanju Poslovne jedinice za upravljanje Projektom izgradnje autoputa bar-Boljare (Sl.list Crne Xxxx 35/14)
[35] Obračunato na osnovu raspoloživih podataka za 2017. godinu
[36] Obračunato na osnovu raspoloživih podataka za 2017. godinu
[37]Izjava direktora PJ za autoput u „Monteputu“ Xxxxxx Xxxxxxxx u emisiji „Načisto“ na TV Vijesti, xxxx xx emitovana xxxx 27. septembra 2018. godine; link: xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xx/xxxxxxx-xxxxxxx-xx-xxxxxxx-xxx-xxxx-xxxxxx-xxxxxxxxxx-xxxxxxxxxxxx-xxxxxxxx-0000000 10
Tri i po godine od zvaničnog početka radova na izgradnji xxxxxxx Xxxxxxxx- Xxxxxxxx, vrijednost podizvođačkih ugovora iznosila je 404 miliona xxxx, što xx xxxxxxxx ugovorene cijene radova. Jedna domaća kompanija, Bemax, je dobila poslove vrijedne 234 miliona xxxx ili xxxxx 30 odsto od ukupne ugovorene cijene ove dionice.
Koliko će dobiti podizvođači?
Ugovorom je propisano da CRBC angažuje domaće kompanije kao podizvođače, u obimu od najmanje 30 odsto od ugovorene cijene(38) ili 242 miliona xxxx. Procedura podrazumijeva da kineska kompanija odredi podizvođača, zatim za njega traži saglasnost Ministarstva saobraćaja i xxxx xx dobije, onda može da pristupi zaključenju podizvođačkog ugovora.
Do kraja januara 2018. godine Ministarstvo saobraćaja je CRBC-ju izdalo saglasnosti za 99 kompanija, sa xxxxxx xx mogla da zaključi podizvođačke ugovore, pri čemu je 19 firmi iz regiona, a ostale su iz Crne Xxxx(39).
Na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama MANS je od Ministarstva saobraćaja i „Monteputa“ tražio sve zaključene podizvođačke ugovore, ali oni tvrde da ih ne posjeduju.
Umjesto podizvođačkih ugovora, „Monteput“ xxx xx dostavio 73 takozvana apstrakta ugovora(40), koje je kineska kompanija zaključila sa podizvođačima kao samostalnim firmama ili kao konzorcijumima. Ipak, Ugovorom o projektovanju i izgradnji xxxxxxx Xxxxxxxx-Mateševo je jasno definisano da CRBC zaključuje podizvođačke ugovore sa kompanijama koje angažuje, pa je jasno da oni moraju postojati.
Prema apstraktima koji su nam dostavljeni, to su kratke forme ili sižei ugovora sa svega četiri odredbe, kojima se definišu potpisnici ugovora, cijena i opis posla, kao i rok završetka. Međutim, u jednom broju apstrakata ugovora je navedeno da se „cijena može mijenjati u skladu sa stvarnim obimom radova na gradilištu“.
Vrijednost apstrakata ugovora sa podizvođačima, koji su dostavljeni MANS-u na osnovu zahtjeva za pristup informacijama, je 404 miliona xxxx.
[38]Klauzula 4.4 Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Xxxx-Xxxxxxxx, zaključen po Opštim uslovima FIDIC Žuta knjiga od xxxx 26. februara 2014. godine
[39]xxxx://xxx.xxx.xxx.xx/xxxxxxx/000000/Xxxxxxxxxx-Xxxxxx-xxxxxxxxxxx-xxxxxxxxxxx-xx-xxxxxxxxx-xxxxxxxxxxx-xxxxxxx-xxxxxxxx-Xxx-Xxxxxxx.xxxx [40]Odgovori „Monteputa” Podgorica MANS-u po osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, brojevi MANS-a 116457-116461, 117947- 117952, 117998-118007, 118379-118383, 120141, 121436-121440, 122084-122086, 123299-123303, 124055-124059
Jedan od apstrakata ugovora dostavljenih MANS-u; izvor: Dokumentacija "Monteputa"
Koje kompanije će dobiti najviše?
Analiza dostavljene dokumentacije pokazuje da je sredinom 2018. godine vrijednost podizvođačkih ugovora iznosila 404 miliona xxxx ili polovinu vrijednosti Ugovora za cijelu dionicu. Čak 90% tog iznosa ili 367 miliona xxxx ugovoreno je sa šest podizvođača.
Grafik 1: Vrijednosti ugovorenih poslova sa podizvođačima
U odnosu na pojedinačne vrijednosti podizvođačkih radova prednjači podgorička firma „Bemax“, xxxx xx dobila 234,3 miliona xxxx vrijednih poslova, što je 29 odsto u odnosu na ukupnu cijenu Ugovora o izgradnji dionice Smokovac- Mateševo, ili š8 odsto od vrijednosti svih podizvođačkih ugovora.
Na drugom mjestu je firma „Skladgradnja“ iz Splita, xxxx xx podizvođački ugovori vrijedni 42 miliona xxxx, zatim podgorička „Cijevna Komerc“ sa 36,6 miliona xxxx, nikšićki „Ramel“ sa 24,5 miliona xxxx, firma „Montenegro Petrol“ iz Podgorice xxxx xx ugovorila poslove vrijedne 21 milion xxxx i „Putevi“ iz Užica, sa 8,7 miliona xxxx ugovorenih radova.
Ugovorom je propisano da je izvođač radova, odnosno kineska kompanija odgovorna za plaćanja podizvođačima, ali MANS nije u posjedu dokumentacije koja bi pokazala koliko je do xxxx isplaćeno podizvođačima, koji su angažovani na Projektu izgradnje xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx.
Izvođačima radova na autoputu date su brojne subvencije, a od početka izgradnje kineska kompanija je oslobođena plaćanja dažbina u iznosu od najmanje 112 miliona xxxx.
Šta ne plaćaju izvođači radova?
Izvođači radova na autoputu ne plaćaju PDV, carine, poreze i doprinose xx xxxxxx radnike, porez na dobit, naknade za tehničko građevinski kamen, a vrši im se i povraćaj akciza za gorivo. Priložena tabela daje pregled raznih povlastica izvođačima radova koje su propisane zakonima.
[41]Član 16 Zakona o autoputu Bar - Boljare [42]Član 21 Zakona o autoputu Bar - Boljare
[43] Član 30 Zakona o akcizama
[44]Član 17 Zakona o autoputu Bar - Boljare [45]Član 18 Zakona o autoputu Bar - Boljare [46]Član 19 Zakona o autoputu Bar - Boljare [47]Član 14 Zakona o autoputu Bar - Boljare [48]Član 15 Zakona o autoputu Bar - Boljare
Koliki je iznos subvencija?
Prema podacima koje su institucije dostavljale medijima kineska kompanija je u periodu od tri i po godine oslobođenja različitih dažbina u iznosu od najmanje 112 miliona xxxx. Zvanični podaci su dostupni samo za oslobađanja od PDV-a i to za period od tri godine.
Prema medijskim navodima, CRBC je u periodu od tri i po godine oslobođen različitih dažbina u iznosu od oko 112 miliona xxxx. Po osnovu PDV-a ta kompanija je oslobođena plaćanja 72 miliona xxxx, a 6,2 miliona xxxx je oslobođena na ime poreza i doprinosa na zarade do početka 2018. godine (49).U prvom dijelu ove godine CRBC je oslobođen xxx dodatnih 10 miliona za PDV (50).
Pored toga, kineska kompanija je do početka 2018. godine oslobođena od plaćanja carine u iznosu od oko 20 miliona xxxx, xxx i 1,6š miliona xxxx po osnovu akciza za motorno gorivo (51),dok su podizvođači oslobođeni po osnovu akciza za 2,8 miliona xxxx (52).
Tabela 8: Oslobođenja od dažbina CRBC-ja i podizvođača (Izvor: podaci iz medija)
Prema podacima koje xxx xx dostavila Poreska uprava (53), u periodu od oko tri godine vrijednost uvoza i usluga po osnovu kojih je CRBC oslobođen plaćanja PDV-a je iznosila oko 312 miliona xxxx (54). U odnosu na tu sumu CRBC je oslobođen plaćanja PDV-a u iznosu od oko 60 miliona xxxx.
Xxx što je navedeno u poglavlju osam, nadležne institucije su zabranile pristup ključnim podacima na osnovu kojih se može utvrditi iznos subvencija datih kako kineskoj kompaniji, tako i podizvođačima.
Prema Zakonu o autoputu, CRBC ima pravo da za izgradnju autoputa koristi tehničko-građevinski kamen i vrši njegovu proizvodnju bez naknade. Podaci o tome koliko je do xxxx iskopano tehničko-građevinskog kamena nijesu raspoloživi.
[49]Članak u dnevnom listu „Xxx“ od xxxx 10. februara 2018. godine, pod naslovom „Kinezima oprostili 78 miliona za poreze“; link: xxxxx://xxx.xxx.xx.xx/? nivo=3&rubrika=Vijest+dana&clanak=634496&datum=2018-02-10
[50] Članak na Portalu CDM od xxxx 28. xxxx 2018. godine pod naslovom “Kinezi oslobođeni 10 miliona PDV-a i 313 hiljada xxxx akcize na gorivo”; link: xxxxx://xxx.xxx.xx/xxxxxxxxx/xxxxxx-xxxxxxxxxx-00-xxxxxxx-xxx-x-x-000-xxxxxxx-xxxx-xxxxxx-xx-xxxxxx/
[51]Članak u dnevnom listu „Xxx“ od xxxx 19. februara 2018. godine, pod naslovom „Kineze oslobodili 20 miliona carine“; link: xxxxx://xxx.xxx.xx.xx/? nivo=3&rubrika=Ekonomija&clanak=635611&datum=2018-02-19
[52] Članak na Portalu Vijesti od xxxx 13. xxxxx 2018. godine, pod naslovom „Kineze i domaće država častila 29 miliona xxxx“, link: xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xxxxxxx/xxxxxx-x-xxxxxx-xxxxxx-xxxxxxx-00-xxxxxxx-xxxx-000000
[53]Mjesečni izvještaji Poreske uprave o upotrijebljenim kontrolnim markicama koje dostavlja kineska kompanija China Road and Bridge Corporation, a koje xx XXXX dobio na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama; MANS je u posjedu izvještaja za jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar i decembar 2015. godine, svih mjesečnih izvještaja za 2016. i 2017. godinu, kao i izvještaja za januar, februar, maj i jun 2018. godine; Poreska uprava je odbila zahtjeve za mart i april 2018. godine, navodeći da nijesu u njenom posjedu
[54]Do kraja 2017. godine, do kada se u Crnoj Gori primjenjivala xxxxx poreza na dodatu vrijednost od 19 odsto, ukupna xxxx xx iznosila 254.704.088 xxxx, a od početka 2018. godine, od kada se primjenjuje xxxxx poreza na dodatu vrijednost od 21 odsto, suma uvoza iznosi 58.116.861 xxxx
Vlada Crne Xxxx i Ministarstvo saobraćaja od početka pregovora sa Vladom u Pekingu i kompanijom CRBC, odbijaju da dostave većinu osnovnih informacija u vezi realizacije najvećeg infrastrukturnog projekta u zemlji. Te informacije bi pokazale kako se troši novac iz kredita za izgradnju autoputa, koliko se poštuju rokovi i kako se sprovodi kontrola projekta.
Šta je unaprijed proglašeno tajnom?
Ministarstvo saobraćaja je unaprijed proglasilo tajnom podatke o autoputu koji uključuju upravna akta, finansije, planove i programe, podatke o kontroli sprovođenja projekta i sporovima, kao i tehničku dokumentaciju i druga akta(šš). Podaci koje je Ministarstvo proglasilo tajnom klasifikujući ih oznakom „interno“ su predstavljeni u priloženoj tabeli (56).
Prema Zakonu o tajnosti podataka, podaci čije bi otkrivanje dovelo do štetnih posledica za bezbjednost, vanjsku, monetarnu i ekonomsku politiku Crne Xxxx predstavljaju xxxxx podatke (57), dok se oznaka „interno“ određuje ukoliko bi otkrivanjem podataka nastupile štetne posledice za ostvarivanje funkcije organa (58). Tajnost podataka koji su označeni stepenom „interno“ prestaje istekom roka od dvije godine (59), a izuzetno se taj rok može produžiti za xxx dvije godine.
[55]RješenjeMinistarstvasaobraćajaipomorstvabroj 34-451/2016-1 oddana 01. avgusta 2016., kojejepotpisaotadašnjiministarsaobraćajaIvanBrajović;
, i RješenjeMinistarstvasaobraćaja i pomorstva broj 34/17-01-2229/1 od 07. aprila 2017., kojejepotpisaoaktuelniministarOsmanNurković;
[56] Ibid.
[57]Član 3 Zakona o tajnosti podataka (Sl.list Crne Xxxx 14/08, 76/09, 41/10, 40/11, 38/12, 44/12, 14/13, 18/14, 48/15) [58] Član 12 Zakona o tajnosti podataka (Sl.list Crne Xxxx 14/08, 76/09, 41/10, 40/11, 38/12, 44/12, 14/13, 18/14, 48/15) [59] Član 19a Zakona o tajnosti podataka ((Sl.list Crne Xxxx 14/08, 76/09, 41/10, 40/11, 38/12, 44/12, 14/13, 18/14, 48/15)
Xxxxx xx da bude tajna?
Ministarstvo saobraćaja je xxx sredinom 2016. godine unaprijed proglasilo tajnim 20 vrsta različitih dokumenata koji su u vezi sa realizacijom Projekta autoputa i dalo im oznaku „interno“. Obrazložili su da bi se objavljivanjem tih podataka mogla ugroziti ugovorna pozicija organa i pravni postupci koji predstoje u vezi sa realizacijom Ugovora.
Već u aprilu 2017. Ministarstvo je donijelo novo rješenje (60) i utvrdilo isti stepen tajnosti istih podataka. Međutim, u novo rješenje je uključena i nova stavka koja se odnosi na obavještenja ugovornih strana o pokretanju spora pred Komisijom za rješavanje sporova.
U obrazloženju Ministarstvo uopšteno navodi više razloga za proglašavanje podataka tajnim, i ni jedan razlog da bilo koji od tih dokumenata pod određenim uslovima postane javan. U priloženoj tabeli su predstavljeni ključni argumenti Ministarstva.
[60]RješenjeMinistarstvasaobraćajaipomorstvabroj 34/17-01-2229/1 oddana 07. aprila 2017.;
Poslovna tajna
Xxxxx tvrdi da sva pobrojana dokumenta predstavljaju poslovnu tajnu, jer utiču na njene planove u vezi sa realizacijom ove i narednih etapa autoputa. Međunarodni standardi pokazuju da te informacije u posjedu državnih organa ne mogu biti smatrane poslovnim tajnama.
U Direktivi (EU) 2016/943 Evropskog parlamenta i Savjeta od 08. xxxx 2016. godine, Evropska unija definiše zaštitu neotkrivenih znanja i iskustva, te poslovnih informacija (poslovne xxxxx) od nezakonitog pribavljanja, korišćenja i otkrivanja, a te informacije moraju da ispunjavaju sve sljedeće uslove:
x. xxxxx su u smislu da nijesu, u svojoj ukupnosti ili u tačnoj strukturi i sklopu svojih sastavnih djelova, opšte poznate ili xxxx dostupne osobama iz krugova koji se obično bave dotičnom vrstom informacija;
b. imaju komercijalnu vrijednost zbog toga što xx xxxxx;
c. u odnosu na njih xx xxxxx koja te informacije zakonito kontroliše preduzela u xxx okolnostima razumne korake kako bi sačuvala njihovu tajnost.
U analizi međunarodne organizacije Access Info se navodi da je iz komparativnog prava i prakse jasno da „državni organi ne mogu da proglase poslovne ili privredne xxxxx kako bi zaštitili svoje navodne interese“, pošto „po definiciji, državni ogani rade u službi javnog interesa i nemaju poslovni interes xxxx xxxxx štititi“ (61).
Konkurencija i ekonomski interesi
Ministarstvo je saopštilo da bi objavljivanje podataka moglo negativno da utiče na konkurenciju i planove Vlade ne samo u vezi realizacije ovog dijela autoputa, već i pripreme narednih. Većinu te dokumentacije je proizvela upravo kineska kompanija ili je u njenom posjedu.
Postojeća dionica autoputa gradi se na osnovu Glavnog projekta, kojeg je uradila CRBC, kao i ogromnu većinu dokumenata, xxxx xx Xxxxx klasifikovala kao tajnu, već posjeduje ili proizvodi upravo kineska kompanija. Ukoliko su ti podaci zaista od značaja za konkurenciju, a proglašeni su tajnim, to znači da je CRBC u mnogo povoljnijem položaju nego bilo koja druga firma da dobije posao gradnje ostalih dijelova autoputa.
Ministarstvo xx xxxxxx i da bi otkrivanjem ovih podataka mogao biti ugrožen interes Xxxxx xxx investitora, ukoliko bi sa xxx informacijama, koje sadrže mišljenja ili stavove, bila upoznata CRBC, i to bi se negativno odrazilo u slučaju eventualnog arbitražnog spora.
[61]Analiza: Zakon o slobodnom pristupu informacijama Crne Xxxx, Xxxxx Xxxxxxxxxx, Access Info
Međutim, ovakvo obrazloženje je potpuno neosnovano, imajući u vidu da FIDIC ugovor sadrži jasnu proceduru međusobnog obavještavanja ugovornih strana koje jedna drugoj dostavljanju sve zahtjeve o potraživanjima ili pokretanju sporova.
Takođe, Ministarstvo konstatuje da ne smije objaviti Kriterijume za mjerenje i procjenu naknadnih i nepredviđenih radova kako za njih ne bi saznao CRBC, jer sadrže mišljenja, stavove, preporuke za postupanje u vezi sa mogućim izmjenama i korekcijama.
Međutim, ti kriterijumi direktno utiču na vrijednost ugovora, a time i iznos koji će građani platiti, imajući u vidu nepredviđene radove za koje se procjenjuje da će koštati od 60 do 115 miliona xxxx (62).
Zaštita intelektualne svojine
Vlada ne obrazlaže detaljnije razloge iz kojih za sva nabrojana dokumenta navodi da „po svojoj prirodi“ predstavljaju njenu intelektualnu svojinu. Intelektualna svojina može ograničiti ponovnu upotrebu informacija, ali ne i pristup sadržaju informacija, posebno ukoliko za to postoji javni interes.
Prema analizi jedne od vodećih međunarodnih ekspertkinja za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama, „xxxx xx riječ o intelektualnoj svojini, ne postoji “per se” osnova za odbijanje pristupa, i xxxxx xxx nije uključena kao izuzetak u sklopu Konvencije Savjeta Evrope o pristupu zvaničnim dokumentima“ (63).
„Iako intelektualna svojina može ograničiti ponovnu upotrebu informacija, to ne može biti osnov za nedostavljanje informacija“, već treba da postoje ograničenja prilikom njihovog korišćenja (64). „Jedini osnov za odbijanje dostavljanja informacija bi trebalo da postoji u slučaju nanošenja štete privrednom (poslovnom) ili nekom drugom legitimnom interesu i kada ne postoji javni interes za objavljivanje ovih informacija“ (65).
Međutim, „praćenje aktivnosti državnih organa i njihovih veza (finansijskih i drugih) sa privatnim subjektima predstavlja jasan javni interes,“ a „pravo javnosti da zna šta je sadržano u informacijama koje su bile dio procesa donošenja odluke ne krši autorska prava“ (66).
[62]xxxx://xxx.xxxxxxx.xx/xxxxxxx/xxxxxx-xxxxx-xxx-000-xxxxxxx-xx-xxxxxx-xxx-xx-xxxxxxxx-xxxxxxxxx-0000000 [63]Analiza: Zakon o slobodnom pristupu informacijama Crne Xxxx, Xxxxx Xxxxxxxxxx, Access Info [64]Ibid.
[65]Ibid.
[66]Ibid.
Suspenzija drugih zakona
Ministarstvo je praktično suspendovalo primjenu Zakona o inspekcijskom postupku i Zakona o slobodnom pristupu informacijama u dijelu javnosti u odnosu na Projekat izgradnje autoputa.
Prvi zakon propisuje da je inspekcijski nadzor javan (67), a drugi da svi državni organi na svojim internet prezentacijama proaktivno objavljuju rješenja i druge pojedinačne akte koji su od značaja za prava, obaveze i interese trećih lica (68).
Xx xxxxx xxxxxx, Ministarstvo je unaprijed proglasilo tajnom niz upravnih akata, prije svega rješenja, odobrenja, saglasnosti i mišljenja.
Ministarstvo tvrdi da su ta akta promenjive kategorije koje nemaju obavezujuću formu za ugovorne strane, te da bi njihovo objavljivanje moglo dovesti do pogrešnog tumačenja sadržaja informacije i ozbiljno ugroziti xxx proces donošenja odluka, posebno ukoliko bi sa njima bila upoznata CRBC.
Međutim, kompanija CRBC xxxx biti upoznata sa svakim takvim aktom koji se odnosi na autoput, jer su institucije dužne da joj dostave te informacije, kao stranci u upravnom ili inspekcijskom postupku. Prema tome, obrazloženje Ministarstva je potpuno neosnovano.
Promjenljivi podaci i pogrešno tumačenje javnosti
Ministarstvo saobraćaja xx xxxxxx da su brojna dokumenta o autoputu proglašena tajnom, jer nijesu konačna, već „predstavljaju promjenljive ugovorne kategorije“, pa bi „njihovo objavljivanje prije konačne forme odluke moglo dovesti do pogrešnog tumačenja sadržaja informacije". Upravo xxxx xx Ministarstvo obrazložilo čak i skrivanje dokumentacije o dinamici isplate novca za autoput.
Na xxx xxxxx Ministarstvo onemogućava javnu debatu i učešće javnosti u donošenju odluka, kao i utvrđivanje odgovornosti u radu javnih funkcionera.
Xxxx xx riječ o procesima koji su u toku, Sud pravde Evropske unije xx xxxxx da proces ne xxxx da bude završen niti da dokumenta postanu “zvanična" prije uvođenja javnog interesa. Čak i ako se dokumenta izmijene tokom trajanja procesa, Sud xx x xxxx navrata potvrdio da je “javnom mnjenju jasno da će autor predloga naknadno vjerovatno izmijeniti njegov sadržaj” (69).
[67] Član 8 Zakona o inpekcijskom nadzoru (Službeni list Crne Xxxx 39/03, 76/09, 57/11, 18/14, 11/15, 52/16)
[68] Član 12 stav 1 xxxxx 10 Zakona o slobodnom pristupu informacijama
[69]Access Info Europe v Council, T 233/09, EU:T:2011:105, stav 69, i Xx Xxxxxxxx v European Parliament, Slučaj T 540/15, ECLI:EU:T:2018:167
Ministarstvo je proglasilo tajnom „vremenski raspored plaćanja“ (70) koji prikazuje rokove isplate kineskoj kompaniji, kao i zahtjeve za izdavanje privremenih situacija i same privremene situacije, koji sadrže informacije o cijenama izvedenih radova na mjesečnim nivoima ili dodatnim troškovima radova. (71)
Ministarstvo je tvrdilo da se radi o dokumentima koja su promjenjive ugovorne kategorije, pa bi njihovo objavljivanje prije završetka radova moglo dovesti do pogrešnog tumačenja informacija. (72)
Ipak, nesporno je da se radi o dokumentima koja su samostalna i konačna, a budući da sadrže podatke o cijenama koštanja i rokovima isplate, građani imaju pravo da znaju kako se troši njihov novac.
Šta je naknadno proglašeno tajnom?
Pored podataka koji su unaprijed rješenjima Ministarstva klasifikovani stepenom „interno“, i više drugih podataka je proglašeno tajnom, nakon podnošenja zahtjeva za pristup informacijama.
Tajni pregovori i nakon što su okončani
Crnogorska Vlada izabrala je sredinom 2013. godine ponudu kineske kompanije China Road and Bridge Corporation kao najpovoljniju za gradnju xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx. Na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, MANS je xxx xxxx zatražio od Ministarstva saobraćaja ponudu kineske kompanije(73), xxxx xx trebalo da pokaže neke od osnovnih elemenata budućeg ugovornog aranžmana, prije svega predloženu cijenu posla, uslove finansiranja i rokove izgradnje te dionice autoputa.
Ministarstvo saobraćaja je odbilo taj zahtjev sa objašnjenjem da se radi o tajnim podacima, pa xx XXXX pokrenuo upravni postupak i sud je takvo rješenje Ministarstva poništio kao nezakonito(74). I nakon takve presude Ministarstvo se ponovo pozvalo na tajnost podataka, tvrdeći da su u toku pregovori sa kineskom kompanijom i da otkrivanjem podataka mogu nastupiti štetne posledice za vanjsku i ekonomsku politiku Crne Xxxx(75).
[70] Član 14.4 FIDIC Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, xxxxxxx Xxxxxxxx-Uvač-Mateševo glasi: „Xxxxxx xx u roku od 14 xxxx od xxxx usvajanja programa radova definisati i usaglasiti međusobno i sa Inžinjerom raspored plaćanja. Izvođač će biti plaćen u skladu sa dogovorenim rasporedom plaćanja.”
[71] Članovi 14.3 i 14.6 FIDIC Ugovora o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica Smokovac-Uvač-Mateševo, koji detaljno propisuju šta sve xxxx sadržati zahtjev za izdavanje privremenih situacija (Interim Payment Statement) i privremene situacije (Interim Payment Certificate)
[72] U pogledu dokumenta „Vremenski raspored plaćanja“, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva xx xxxxxx da su „program radova i na bazi njega zasnovani Vremenski raspored plaćanja promjenjive ugovorne kategorije do kraja realizacije Projekta, jer predstavljaju Izvođačev plan (procjenu) organizacione, radne i resursne strukture i svih relevantnih aktivnosti koje se odnose na projektovanje, proizvodnju, nabavku, radove na licu mjesta do kraja realizacije Projekta, i kao takvi, ovi dokumenti mogu biti predmet daljih revizija i korekcija do kraja realizacije Projekta“; u vezi sa dokumentima „zahtjevi za izdavanje privremenih situacija“ i „privremene situacije“, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva xx xxxxxx da su to
„promjenjive kategorije (tekuća i radna ugovorna administracija) do momenta potvrđivanja xx xxxxxx Inženjera (Nadzornog organa) i plaćanja xx xxxxxx Investitora“
[73]Zahtjev MANS-a za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama broj 13/53987 od xxxx 08. jula 2013. xxxxxx, xxxx xx upućen Ministarstvu saobraćaja i pomorstva
[74] Presuda Upravnog suda broj 66/2014 od xxxx 18. xxxx 2014. godine, kojom je poništeno Rješenje Ministarstva saobraćaja i pomorstva, a u vezi odbijanja zahtjeva za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama MANS-u
[75] Rješenje Ministarstva saobraćaja i pomorstva kojim odbija zahtjev za informacijom od xxxx 13. avgusta 2014. godine, a koji se odnosi na zahtjev MANS-a za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama broj 13/53987 od xxxx 08. jula 2013. godine
Ministarstvo: Tajna zbog ekonomske i spoljnje politike
„Obzirom da su se vodili pregovori o izgradnji autoputa, a da je u okviru pregovora bilo kontakata i sa kineskim zvaničnicima, a takođe i stav inostranih kompanija je, da dok traju pregovori, da informacija treba da bude zaštićena, procijenjeno je da bi u trenutku pregovora, bilo štetno po interes tih pregovora, odnosno štetno po vanjske i ekonomske interese Crne Xxxx, dozvoliti javnosti da ima uvid u informacije koje su zaštićene“ (76).
Međutim, Ministarstvo xx xxxx odgovorilo u avgustu, kada su pregovori već bili završeni, jer je pet mjeseci ranije, u februaru potpisan Ugovor o projektovanju i izgradnji xxxxxxx Xxxxxxxx-Xxxxxxxx. (77)
Sadržina ponude kineske kompanije nije poznata crnogorskoj javnosti ni više od pet xxxxxx xx xxxx xx Xxxxx prihvatila, iako je ta dokumentacija posebno značajna u slučaju eventualnog spora između Vlade i China Road and Bridge Corporation u vezi realizacije Ugovora. (78)
Uprava carina: Javno, pa tajno
Prema Zakonu o autoputu Bar Boljare plaćanja carine oslobođen je uvoz građevinskog materijala, opreme i postrojenja, koji su namijenjeni za potrebe izgradnje autoputa. (79) Procedura carinskog oslobađanja detaljnije je propisana podzakonskim aktom (80) i podrazumijeva obavezu CRBC-ja da uz carinske deklaracije dostavlja i kontrolne markice za autoput.
Krajem 2016. godine Uprava carina je objavila sve carinske deklaracije i kontrolne markice za autoput podnijete u drugom dijelu xx xxxxxx (81). Kontrolne markice su tipski podaci o vrijednosti robe koja se oslobađa od plaćanja carine, dok carinske deklaracije sadrže podatke o vrijednosti robe koje se uvozi, dobavljačima i datumima uvoza.
[76]Rješenje Ministarstva saobraćaja i pomorstva kojim odbija zahtjev za informacijom od xxxx 13. avgusta 2014. godine, a koji se odnosi na zahtjev MANS-a za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama broj 13/53987 od xxxx 08. jula 2013. godine
[77] Ugovor o projektovanju i izgradnji autoputa Bar-Boljare, dionica: Smokovac-Xxxx-Xxxxxxxx, zaključen u Podgorici xxxx 26. februara 2014. godine
[78] Klauzula 1.5 Opštih uslova FIDIC Žuta knjiga, xxxx xx ugovorena između Vlade Crne Xxxx, xxxx xx predstavljalo Ministarstvo saobraćaja i pomorstva, i kineske kompanije China Road and Bridge Corporation, definisana je na sledeći način: „Dokumente koji čine Ugovor treba uzeti kao dokumente koji se međusobno pojašnjavaju. U svrhu tumačenja, prioritet dokumenata utvrđen xx xxxx slijedi: 1. Okvirni sporazum od 26.02.2014. godine, 2. Ugovorni sporazum, 3. Ponuda (koja uključuje Pismo ponude od 07. februara 2013. godine sa izmjenama i dopunama od 13. xxxx 2013. godine i 20. xxxx 2013. godine), 4. Posebni uslovi, 5. Opšti uslovi, 6. Podaci za Ugovor, 7. Zahtjevi Investitora uključujući Projektni zadatak za izradu Glavnog projekta, 8. Postojeći Idejni projekat, crteži i svi prateći podaci, 9. Popunjeni rasporedi (ukoliko ih ima), 10. Pismo o prihvatanju ponude, 11. Ostali dokumenti koji su sastavni dio Xxxxxxx.“
[79]Član 21 Zakona o autoputu (Sl. list Crne Xxxx 52/14)
[80]Pravilnik o postupku oslobađanja od plaćanja poreskih i carinskih obaveza za izvođenje radova na izgradnji autoputa Bar-Boljare (Sl. List Crne Xxxx 3/15, 13/15, 31/15, 37/16)
[81]Xxxxxxxx za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama MANS-a upućeni Upravi carina, brojevi MANS-a 16/102691-102694
Već u narednoj godini ta institucija je promijenila praksu i podatke proglasila službenom tajnom (82), navodeći da carinski obveznik xx xxxx se odnose podaci nije dao odobrenje za objavljivanje podataka, kao i da ne postoji preovlađujući javni interes za njihovim objavljivanjem, iako su carinska oslobođenja po osnovu Projekta autoputa iznosila oko 20 miliona xxxx.
Uprava carina promijenila praksu u pristupu informacijama: Izvor: Rješenja Uprave carina dostavljena MANS-u
Podaci o stranim radnicima poreska tajna
Za strane državljane koji su zaposleni na izgradnji autoputa ne plaća se porez na dohodak i obavezno socijalno osiguranje (83), a za tu vrstu evidencije je zadužena Poreska uprava (84), kojoj CRBC dostavlja izvještaje o isplaćenim zaradama (85).
Poreska uprava je proglasila poreskom tajnom podatke o zaposlenima u CRBC-ju, ocjenjujući da bi njihovo objavljivanje proizvelo nepovjerenje poreskih obveznika prema toj instituciji, što je procijenjeno xxx xxxx šteta od javnog interesa za objavljivanjem informacija.
Na xxx xxxxx su sakriveni podaci o broju zaposlenih stranih državljana na Projektu izgradnje dionice Smokovac-Mateševo i xxxxxxx kojih se država odriče po xxx osnovu.
[82]Zahtjevi MANS-a za xxxxxxxx xxxxxxx informacijama Upravi carina, brojevi MANS-a 17/116432-116437 [83]Članovi 18 i 19 Zakona o autoputu (Sl.list Crne Xxxx 52/14)
[84]Pravilnik o postupku oslobađanja od plaćanja poreskih i carinskih obaveza za izvođenje radova na izgradnji autoputa Bar-Boljare (Sl. List Crne Xxxx 3/15, 13/15, 31/15, 37/16)
[85]Izvođač radova podnosi takozvani Obrazac IOPPD, u koji unosi podatke o isplaćenoj zaradi bez obračuna poreza na dohodak fizičkih lica i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje
Poreska uprava odbija da dostavi podatke o zaposlenima: Izvor: Rješenja Poreske uprave