Contract

Na osnovu ĉlana 114 Zakona o energetici ("Službeni list CG", br. 5/16, 51/17, 82/20 i 29/22), i ĉlana 45 stav 1 xxxxx 18 Statuta Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD broj 6209 od 01.07.2021.godine, Odbor direktora Društva, na sjednici održanoj 30.11.2022. godine, utvrdio je

P R A V I L A

ZA FUNKCIONISANJE PRENOSNOG SISTEMA ELEKTRIČNE ENERGIJE

I. OSNOVNE ODREDBE Predmet

Član 1

Pravilima za funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: Pravila) ureĊuje se rad prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: prenosni sistem), u skladu sa zakonom kojim se ureĊuje obavljanje energetskih djelatnosti (dalje u tekstu: Zakon) i zakonom kojim se ureĊuje prekograniĉna razmjena elektriĉne energije.

(1) Ovim pravilima propisuju se:

Xxxxxxxx Xxxx 2

1) tehniĉki i drugi uslovi za prikljuĉenje korisnika na prenosni sistem koji ukljuĉuju minimalnu snagu ili kapacitet,

2) tehniĉki i drugi uslovi za sigurno funkcionisanje elektroenergetskog sistema radi snabdijevanja potrošaĉa elektriĉnom energijom propisanog kvaliteta,

3) opšti uslovi za korišćenje prenosnog sistema,

4) pravila o pristupu prenosnom sistemu,

5) pravila za balansiranje sistema,

6) kriterijumi i naĉin obezbjeĊivanja pomoćnih usluga,

7) xxxxx xxxx u vanrednim situacijama,

8) tehniĉki i drugi uslovi za povezivanje i funkcionisanje prenosnog sistema u interkonekciji,

9) naĉin planiranja razvoja prenosnog sistema,

10) formularni ugovori koje operator prenosnog sistema (dalje u tekstu: OPS) zakljuĉuje sa korisnicima prenosnog sistema, davaocima/pružaocima usluga i prodavcima elektriĉne energije.

11) funkcionalni zahtjevi i klasa taĉnosti mjernih ureĊaja, xxx x xxxxx mjerenja elektriĉne energije,

12) naĉin objavljivanja podataka potrebnih za funkcionisanje tržišta i davanje podataka operatorima sistema,

13) naĉin davanja prioriteta korišćenju domaćih izvora primarne energije za proizvodnju elektriĉne energije, u sluĉaju xxxx xx energetskim bilansom utvrĊena takva obaveza,

14) naĉin davanja prioriteta u pristupu i preuzimanju elektriĉne energije proizvedene iz obnovljivih izvora i visokoefikasne kogeneracije, i

15) naĉin i postupak prikljuĉenja korisnika na prenosni sistem koji ukljuĉuje nediskriminatorne postupke za prikljuĉenje na sistem za razliĉite vrste korisnika.

(2) Uslovi, kriterijumi i zahtjevi od znaĉaja za funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije koji proistiĉu iz rada u interkonekciji, utvrĊuju se propisima u skladu sa zakonom kojim se ureĊuje prekograniĉna razmjena elektriĉne energije.

Podruĉje primjene Član 3

Pravila se primjenjuju:

1) na prenosni sistem i

2) na djelove objekata i mreža 110 kV i viših naponskih nivoa koji su u vlasništvu, odnosno na kojima pravo korišćenja imaju korisnici prenosnog sistema.

Obveznici primjene Član 4

Obveznici primjene Pravila su OPS, korisnici prenosnog sistema i ostala fiziĉka i pravna xxxx xxxx u skladu sa Zakonom i Pravilima ostvaruju prava i obaveze od znaĉaja za funkcionisanje prenosnog sistema.

Izrazi i skraćenice Član 5

Svi izrazi definisani u Zakonu imaju isto znaĉenje i u ovim pravilima.

Skraćenice Član 6

Skraćenice upotrijebljene u ovim pravilima imaju sljedeće znaĉenje:

1) AGC Automatska regulacija proizvodnje;

2) Agencija Regulatorna agencija za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti;

3) APU Automatsko ponovno ukljuĉenje;

4) CBA Cost Benefit Analiza;

5) EES Elektroenergetski sistem;

6) ENTSO-E European Network of Transmission System Operators for Electricity (Evropsko udruženje operatora prenosnih sistema elektriĉne energije);

7) IEC MeĊunarodna elektrotehniĉka komisija;

8) SCADA Sistem za nadzor i upravljanje EES-om u realnom vremenu.

Izrazi Član 7

Pojedini izrazi i pojmovi upotrijebljeni u ovim pravilima imaju sljedeća znaĉenja:

1) Balansiranje obuhvata sve radnje i procese u svim vremenskim intervalima preko kojih operator sistema obezbjeĊuje kontinuirano održavanje planirane snage razmjene, sistemske frekvencije u prethodno utvrĊenom opsegu stabilnosti, održavanje koliĉina rezervi potrebnih prema procesu stabilnosti frekvencije (Frequency Containment Process), procesu ponovnog uspostavljanja frekvencije (Frequency Restoration Process) i procesu zamjene rezervi (Reserve Replacement Process) u pogledu zahtijevanog kvaliteta.

2) Balansna energija je elektriĉna energija koju OPS obezbjeĊuje u cilju balansiranja;

3) Balansna odgovornost je odgovornost balansno odgovornih subjekata za odstupanje od sopstvenog plana predaje i prijema elektriĉne energije utvrĊenog u voznom redu, kao i za neizbalansiranost voznog xxxx;

4) Balansna grupa xx xxxxx balansno odgovornih subjekata, meĊusobno udruženih radi zajedniĉkog obraĉuna

odstupanja, ĉime postaju subjekti poravnanja date balansne xxxxx. Balansno odgovorni subjekti udruženi u balansnu grupu, odreĊuju nosioca balansne odgovornosti balansne xxxxx;

5) Berza elektriĉne energije je pravno lice koje organizuje i upravlja berzanskim tržištem elektriĉne energije;

6) Beznaponsko pokretanje generatora (black-start) je sposobnost proizvodne jedinice da se iz stanja xxxx xx iskljuĉena sa sistema vrati u operativno stanje i poĉne da predaje snagu, u situaciji xxxx xx dio prenosnog sistema na koji je prikljuĉena u beznaponskom stanju;

7) Debalans je odstupanje rada EES (xxxxxx regulacione oblasti), balansne xxxxx ili balansno odgovornog subjekta od voznog xxxx, xx. razlika izmeĊu raspoložive energije (proizvodnja i nabavka) i ukupnih potreba (potrošnja, isporuka i gubici u sistemu);

8) Direktni potrošaĉ je krajnji kupac koji je direktno prikljuĉen na prenosni sistem;

9) Dispeĉer (Operater prenosnog sistema) je odgovorno lice u dispeĉerskom centru, nadležan da u ime OPS-a izdaje instrukcije o dispeĉiranju;

10) Dispeĉerska instrukcija je instrukcija, odnosno operativni nalog izdat od OPS-a (dispeĉera), koji se odnosi na funkcionisanje proizvodnih jedinica, prenosnog i korisniĉkih sistema, ukljuĉujući korišćenje pomoćnih usluga;

11) Dispeĉerski centar OPS je centar za operativno praćenje rada i upravljanje prenosnim sistemom i odnosi se na Nacionalni dispeĉerski centar i/ili Rezervni dispeĉerski centar;

12) Djelimiĉni raspad sistema je situacija u kojoj je u dijelu prenosnog sistema došlo do prekida napajanja prouzrokovanog ispadom pojedinih elemenata sistema;

13) Elektroenergetski sistem je povezani skup proizvodnih objekata, elemenata prenosnog i distributivnog

sistema (vodova i transformatora) i potrošaĉa, meĊusobno povezanih na naĉin da je omogućena proizvodnja, prenos, distribucija i potrošnja elektriĉne energije;

14) Frekventno odstupanje je odstupanje stvarne od zadate frekvencije sistema;

15) Gubici u sistemu su gubici aktivne energije u elementima prenosnog sistema;

16) Hladna rezerva je proizvodna jedinica xxxx xx podvrgnuta centralnom upravljanju xx xxxxxx OPS-a, spremna za pogon i u sluĉaju potrebe može biti sinhronizovana (stavljena u pogon) u odreĊenom vremenu;

17) Kontrolna (regulaciona) oblast je koherentni dio povezanog sistema kojim upravlja jedan OPS, sa fiziĉkim enjima i upravljaĉkim jedinicama za proizvodnju povezane unutar kontrolne oblasti;

18) Kontrolni (regulacioni) xxxx xx jedna ili više kontrolnih oblasti, koje koordinirano rade regulaciju u odnosu na ostatak povezanog sistema;

19) Koordinator bloka je operator prenosnog sistema koji je nadležan za koordinaciju rada kontrolnog bloka u skladu sa ugovorom o istom i Pravilima;

20) Korisniĉki sistem je svaki sistem u vlasništvu korisnika kojim upravlja korisnik;

21) Xxxxxxxxxx raspoloživa snaga elektrane je najveća trajna snaga koju može proizvesti elektrana umanjena za sopstvenu potrošnju elektrane;

22) Mjerni sistem je oprema potrebna za mjerenje i prenos podataka, locirana izmeĊu xxxxx mjerenja i servera za ĉuvanje podataka;

23) Mjerni transformator je naponski ili strujni transformator;

24) Mjerni ureĊaj je brojilo, tj. ureĊaj koji mjeri i registruje proizvodnju, potrošnju i razmjenu elektriĉne energije, kao i angažovanu snagu;

25) Mjesto mjerenja je mjesto u kojem se mjeri elektriĉna energija;

26) Nadfrekventni relej je elektriĉni mjerni relej namijenjen da proradi kada vrijednost frekvencije dostigne vrijednost relejnog podešenja;

27) Naponski nivo je nominalni napon kojim se mreža oznaĉava i naziva. Standardni naponski nivoi u prenosnom sistemu Crne Gore su 110 kV, 220 kV i 400 kV;

28) Naponski transformator (NT) je transformator koji se koristi sa mjernim ureĊajima i/ili zaštitnim ureĊajima u kojima xx xxxxx u sekundarnom namotaju, u okviru propisanih granica greške, proporcionalan naponu u primarnom namotaju;

29) Nosilac balansne odgovornosti je balansno odgovorni subjekt ili nosilac balansne odgovornosti balansne xxxxx;

30) Održavanje su aktivnosti koje imaju za svrhu oĉuvanje stalne tehniĉke ispravnosti elektroenergetskih objekata;

31) Opterećenje je potrošnja u EES-u, koja xxxx biti pokrivena radom proizvodnih jedinica ili nabavkom

elektriĉne energije iz drugih sistema;

32) Podaci mjerenja su podaci dobijeni iz mjernog sistema i/ili obraĊeni podaci ili zamjenski podaci koji se koriste za potrebe poravnanja;

33) Podfrekventni relej je elektriĉni mjerni relej namijenjen da proradi kada se vrijednost frekvencije spusti ispod

vrijednosti relejnog podešenja;

34) Potpuni raspad sistema je situacija u kojoj je u cijelom prenosnom sistemu došlo do prekida napajanja prouzrokovanog ispadom pojedinih elemenata sistema, odnosno nastupilo je potpuno beznaponsko stanje;

35) Potrošaĉ je krajnji kupac, odnosno pravno ili fiziĉko lice koje xx xxxxxxx objekta (ili lice na koje su prenijeta

prava i obaveze po osnovu korišćenja objekta) prikljuĉenog na prenosni sistem koji preuzima elektriĉnu energiju za sopstvene potrebe;

36) Prenosni sistem su postrojenja 110 kV, transformatori 110/x kV i vodovi 110 kV, kao i postrojenja, transformatori i vodovi višeg naponskog nivoa, do mjesta prikljuĉka korisnika sistema na prenosni sistem i objekti, komunikaciona i informaciona oprema i druga infrastruktura neophodna za njegovo funkcionisanje;

37) Prikljuĉna snaga je snaga koju korisnik zahtijeva od OPS-a u postupku prikljuĉenja i predstavlja maksimalnu dozvoljenu snagu kojom korisnik može preuzimati energiju iz sistema ili predavati energiju sistemu, uz garantovane parametre prenosa;

38) Revitalizacija je zamjena instalacija, ureĊaja, postrojenja i opreme, kojima se ne mijenja postojeći kapacitet

energetskog objekta prenosnog sistema;

39) Sinhrona xxxx xx oblast obuhvaćena regulacionim zonama jednog ili više operatora sistema u okviru ENTSO- E, koje su sinhronizovano interkonektovane;

40) Sinhrono vrijeme je fiktivno vrijeme zasnovano na sistemskoj frekvenciji u sinhronoj oblasti, koje je jednom

podešeno na astronomsko vrijeme i ĉija frekvencija sata iznosi 60/50 sistemske frekvencije. Ako sinhrono vrijeme žuri ili kasni u odnosu na astronomsko vrijeme (odstupanje vremena), sistemska frekvencija je u prosjeku veća/manja od nominalne frekvencije od 50 Hz;

41) Sopstvena potrošnja elektrane je potrošnja potrebna za održavanje pogona te elektrane i ne predaje se u prenosni sistem;

42) Stabilnost sistema je sposobnost EES-a da održi siguran i uravnotežen rad tokom normalnih ili poremećenih režima rada;

43) Statizam je procentualni pad frekvencije sistema koji izaziva slobodnu akciju primarnog regulatora frekvencije

da generator promijeni proizvodnju od nule do punog tereta;

44) Strujni transformator (ST) je transformator koji se koristi sa mjernim i/ili zaštitnim ureĊajima u xxxxxx xx struja u sekundarnom namotaju, u okviru granica propisane greške, proporcionalna i u xxxx xx strujom u primarnom namotaju;

45) Tržišna pravila su propisi kojeutvrĊuje operator tržišta u skladu sa zakonom;

46) Ugovor o interkonekciji (Operativni sporazum) je ugovor izmeĊu OPS-a Crne Xxxx i OPS-a susjednih sistema o zajedniĉkom paralelnom xxxx xxxx se ostvaruje preko zajedniĉkih, meĊusistemskih vodova interkonektora;

47) Ugovor o prikljuĉenju je ugovor izmeĊu OPS-a i korisnika sistema zakljuĉen saglasno odredbama zakona kojim se ureĊuje obavljanje energetskih djelatnosti;

48) Upravljanje potrošnjom je primjena mjera redukcije snage potrošnje u EES-u u cilju uspostavljanja balansa;

49) UreĊaji su oprema koja se koristi u visokonaponskim postrojenjima, predstavlja dio tih postrojenja ili je neophodna za funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije;

50) Visoki xxxxx xx nominalni napon veći od 35 kV;

51) Vozni red (Plan rada) je dokument koji predstavlja operativni plan proizvodnje, razmjene i potrošnje elektriĉne energije i snage nosilaca balansne odgovornosti, odnosno energetskih subjekata i direktnih potrošaĉa;

52) Zadata frekvencija je frekvencija koju odreĊuje OPS u skladu sa preporukama ENTSO-E, kao poželjnu

operativnu frekvenciju sistema;

53) Zadati xxxxx xx vrijednost napona koju treba postići proizvodna jedinica u prenosnom sistemu na mjestu prikljuĉenja;

54) Zatvoreni distributivni sistem je sistem preko koga se distribuira elektriĉna energija na geografski

ograniĉenom podruĉju, a ĉine ga postrojenja, vodovi i transformatori od mjesta prikljuĉka na prenosni ili distributivni sistem do mjesta prikljuĉka korisnika tog sistema, kao i objekti, telekomunikaciona i informaciona oprema i druga infrastruktura neophodna za njegovo funkcionisanje.

Osnovni principi

Praviĉnost i nediskriminatornost Član 8

OPS xx xxxxx da primjenjuje ova pravila na praviĉan, nediskriminatoran i transparentan naĉin.

Povjerljivost informacija i podataka Član 9

Kod primjene ovih pravila, OPS xx xxxxx da primjenjuje pravila za ĉuvanje povjerljivosti komercijalno osjetljivih informacija propisanih zakonom, podzakonskim aktima i internim aktima OPS-a.

II. OPŠTI USLOVI ZA KORIŠĆENjE PRENOSNOG SISTEMA

Posebne odredbe Član 10

(1) Opšte uslove za korišćenje prenosnog sistema OPS utvrĊuje Pravilima.

(2) Opšti uslovi iz stava 1 ovog ĉlana sadrže osnovna prava i obaveze OPS-a i korisnika prenosnog sistema, kao i formularne ugovore koje OPS zakljuĉuje sa korisnicima, a koji su sastavni dio Pravila.

Prava i obaveze Obaveze OPS-a Član 11

OPS xx xxxxx da obezbijedi prenos elektriĉne energije za potrebe korisnika prenosnog sistema i upravlja prenosnim sistemom u skladu sa uslovima odreĊenim licencom i sertifikatom, na objektivan, transparentan i nediskriminatoran naĉin.

Nominalni parametri prenosnog sistema Član 12

(1) OPS obavlja djelatnost prenosa elektriĉne energije na naponskim nivoima 400 kV, 220 kV i 110 kV.

(2) Za nominalne naponske nivoe 400 kV, 220 kV i 110 kV, dozvoljeni opseg napona na prenosnom sistemu je:

1) 360 - 420 kV za 400 kV naponski nivo,

2) 198 - 245 kV za 220 kV naponski nivo,

3) 99 - 123 kV za 110 kV naponski nivo.

(3) Nominalna vrijednost frekvencije u prenosnom sistemu je 50Hz.

(4) Osim parametara prenosnog sistema definisanih ovim ĉlanom, pravilima kojima se ureĊuje minimum kvaliteta isporuke i snabdijevanja elektriĉnom energijom utvrĊuje se minimum kvaliteta isporuke, xxxx xxxxx da zadovolji OPS.

(5) OPS obezbjeĊuje zadovoljenje kriterijuma pouzdanosti (n-1) ili mogućnosti dvostranog napajanja u svim taĉkama prikljuĉenja korisnika na prenosni sistem, ako ugovorom kojim se regulišu pitanja prikljuĉenja ili korišćenja prenosnog sistema nije drugaĉije ureĊeno.

Plaćanje korišćenja prenosnog sistema Član 13

Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da plaća korišćenje prenosnog sistema na naĉin propisan Zakonom i podzakonskim aktom Agencije kojim se ureĊuje utvrĊivanje regulatornog dozvoljenog xxxxxxx i cijena za korišćenje prenosnog sistema elektriĉne energije.

Obaveza zakljuĉenja ugovora Član 14

(1) OPS i korisnik su dužni da u pisanoj formi zakljuĉe ugovore o meĊusobnim pravima i obavezama propisane Zakonom i Pravilima.

(2) OPS i korisnik su dužni da ugovore iz stava 1 ovog ĉlana zakljuĉe najkasnije:

1) do 1. decembra tekuće godine, za ugovore ĉija primjena poĉinje 1. januara naredne godine ili

2) 15 xxxx od xxxx dostavljanja xx xxxxxx OPS-a za druge ugovore.

(3) OPS xx xxxxx da ugovore iz stava 2 ovog ĉlana dostavi korisniku najkasnije:

1) do 15. novembra tekuće godine, za ugovore ĉija primjena poĉinje 1. januara naredne godine ili

2) 15 xxxx prije poĉetka primjene ugovora, za ostale ugovore.

(4) Korišćenje prenosnog sistema bez ugovora zakljuĉenih u skladu sa Pravilima nije dozvoljeno.

Formularni ugovori Član 15

(1) OPS xx xxxxx da utvrdi i zakljuĉi formularne ugovore kojima se reguliše:

1) izgradnja infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenje na prenosni sistem, sa korisnicima prenosnog sistema,

2) korišćenje prenosnog sistema, sa korisnicima prenosnog sistema,

3) nabavka pomoćnih usluga i balansne energije, po potrebi aktivacija rezerve, sa davaocima usluga,

4) nabavka elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu, sa ponuĊaĉima na tržištu,

5) pravo pristupa prenosnom sistemu, sa zainteresovanim subjektima u cilju korišćenja prekograniĉnog prenosnog kapaciteta.

(2) OPS xx xxxxx da objavi obrasce formularnih ugovora na svojoj internet stranici.

(3) Obrasci formularnih ugovora su sastavni dio Pravila.

Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem Član 16

(1) Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem naroĉito sadrži:

1) uslove za prikljuĉenje,

2) mjesto prikljuĉenja,

3) iznos naknade za prikljuĉnu snagu,

4) naĉin prikljuĉenja,

5) tehniĉke uslove i rok prikljuĉenja,

6) tehniĉke uslove za prikljuĉenje na telekomunikacionu mrežu,

7) mjesto i naĉin mjerenja isporuĉene energije,

8) prava i obaveze operatora sistema i podnosioca zahtjeva nakon prikljuĉenja.

(2) Ako infrastrukturu za prikljuĉenje gradi podnosilac zahtjeva, ugovor pored podataka iz stava 1 ovog ĉlana, sadrži i:

1) poĉetak i rok izgradnje infrastrukture, ukljuĉujuĉi plan izvoĊenja radova,

2) uĉešće operatora sistema i naĉin praćenja pripreme i izgradnje infrastrukture, naroĉito u dijelu nabavke opreme i radova,

3) rok i naĉin vršenja konaĉnog finansijskog obraĉuna,

4) utvrĊivanje vrijednosti ostvarenog investicionog ulaganja i obavezu otkupa infrastrukture od operatora sistema,

5) poĉetak i rok otplate anuiteta po osnovu naknade za otkup uz poštovanje ograniĉenja koja se odnose na maksimalni dozvoljeni rast osnovnih sredstava u skladu sa Zakonom.

Ugovor o korišćenju prenosnog sistema Član 17

Ugovor o korišćenju prenosnog sistema naroĉito sadrži:

1) naĉin pružanja usluge korišćenja prenosnog sistema,

2) period korišćenja usluge, ugovorene mjeseĉne snage i energiju, tehniĉke i eksploatacione karakteristike objekta (sistemi za komunikaciju, eksploatacija objekta, mjere zaštite na radu)

3) obraĉunska mjerna mjesta,

4) cijena, naĉin obraĉuna, fakturisanja i plaćanja naknade za uslugu korišćenja prenosnog sistema,

5) finansijske garancije ili druge oblike obezbjeĊenja potraživanja, koje je Korisnik usluge xxxxx da obezbijedi,

6) obeštećenja Korisnika usluge u sluĉaju neizvršenja usluge,

7) sluĉajevi prekida pružanja usluge,

8) sluĉajevi u kojima se može otkazati korišćenje usluge,

9) komunikacija i razmjena informacija, i

10) period primjene i stupanja na snagu ugovora.

Ugovor o nabavci pomoćnih usluga i balansne energije Član 18

Ugovorom o nabavci pomoćnih usluga i balansne energije naroĉito se ureĊuju sljedeća pitanja:

1) primarna regulacija,

2) sekundarna regulacija,

3) tercijarna regulacija generatorskim jedinicama,

4) tercijarna regulacija upravljanjem snagom potrošnje,

5) regulacija napona,

6) uĉešće u uspostavljanju EES-a,

7) ovlašćeno osoblje za saradnju,

8) plaćanje usluga,

9) rješavanje sporova.

Ugovor o nabavci elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu Član 19

Ugovor o nabavci elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu naroĉito sadrži:

1) naĉin sprovoĊenja nabavke elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu,

2) planirane koliĉine elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu kao i uslove isporuke,

3) cijene, naĉin obraĉuna i fakturisanja isporuĉene energije,

4) finansijske garancije,

5) naĉin dostavljanja planova isporuke i xxxxxx odgovornih lica,

6) sluĉajeve u kojima se može prekinuti isporuka,

7) uslove pod kojima se može otkazati prijem,

8) vrijeme na koje se zakljuĉuje ugovor.

Ugovor o dodjeli prava pristupa prekograniĉnim prenosnim kapacitetima Član 20

(1) Ugovor o dodjeli prava pristupa prekograniĉnim prenosnim kapacitetima naroĉito sadrži:

1) naĉin odobravanja pristupa prenosnoj mreži,

2) postupanje u sluĉaju nepredviĊenih poremećaja u elektroenergetskom sistemu,

3) naĉin obraĉuna i fakturisanja,

4) naĉin i rok plaćanja,

5) rješavanje sporova.

(2) Izuzetno xx xxxxx 1 ovog ĉlana, u sluĉaju dodjele kapaciteta putem koordinisane alokacione procedure ugovor se zakljuĉuje potvrdom registracionog obrasca.

Ništavost odredbi formularnih ugovora Član 21

Ništavost odredbi formularnih ugovora utvrĊenih ovim pravilima cijeni se u skladu sa odredbama zakona kojim se ureĊuju obligacioni odnosi.

Ostali ugovori Član 22

Korisnik prenosnog sistema, xxxxx xx da prije poĉetka korišćenja sistema zakljuĉi ugovore kojim reguliše pitanje svoje balansne odgovornosti, na naĉin propisan Tržišnim pravilima.

III. PLANIRANjE RAZVOJA PRENOSNOG SISTEMA Posebne odredbe

(1) Razvoj prenosnog sistema podrazumijeva:

Osnov planiranja Član 23

1) izgradnju novih elemenata prenosnog sistema,

2) jaĉanje postojećih elemenata prenosnog sistema (rekonstrukcije i povećanje kapaciteta),

3) razvoj i osavremenjavanje sistema zaštita i sistema za daljinski nadzor i upravljanje, kao i informaciono komunikacionih sistema neophodnih za funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije.

4) primjenu novih tehnoloških rješenja iz oblasti prenosa elektriĉne energije,

5) unaprjeĊenje poslovnih procesa od znaĉaja za prenos elektriĉne energije.

(2) Planiranje razvoja prenosnog sistema vrši se na osnovu sagledavanja potreba i uslova u xxxxxx xx se rad ovog sistema odvijati u budućem periodu, kako bi se odredile mjere za obezbjeĊivanje normalnog funkcionisanja elektroenergetskog sistema.

(3) Planirana izgradnja, rekonstrukcija i dogradnja prenosnih objekata xxxx obezbijediti preduslove za razvoj proizvodnih i distributivnih kapaciteta, razvoj tržišta elektriĉne energije i pouzdanu i kvalitetnu isporuku elektriĉne energije za prognozirani nivo potrošnje.

Prava i obaveze OPS-a kod planiranja Član 24

OPS xx xxxxx da:

1) Utvrdi plan razvoja prenosnog sistema (dalje u tekstu: plan razvoja) i dostavi Agenciji na saglasnost najkasnije do 1. xxxx xxxxxx koja prethodi prvoj godini regulatornog perioda, usklaĊen sa

- Nacionalnim energetskim i klimatskim planom, Akcionim planom razvoja i korišćenja daljinskog grijanja i/ili hlaĊenja i visokoefikasne kogeneracije (Akcioni plan), uzimajući u obzir projekte izgradnje objekata za proizvodnju elektriĉne energije, a naroĉito projekte korišćenja energije iz obnovljivih izvora,

- planom razvoja susjednih prenosnih sistema uzimajući u obzir projekte od zajedniĉkog interesa za Zajednicu,

- potrebama razvoja distributivnog sistema i

- pravilima za izradu i praćenje realizacije desetogodišnjih planova razvoja prenosnog sistema elektriĉne energije,

2) Utvrdi investicioni plan prema potrebama korisnika sistema u skladu sa prostorno planskim dokumentima i isti dostavi Agenciji na davanje saglasnosti zajedno sa planom iz stava 1 xxxxx 1 ovog ĉlana, i

3) Objavi odobrene planove na svojoj internet stranici.

Planski periodi Član 25

(1) Plan razvoja izraĊuje se za period od deset xxxxxx.

(2) Investicioni plan izraĊuje se na period koji odgovara dužini regulatornog perioda utvrĊenog xx xxxxxx Agencije.

Primjena i nadležnosti Predmet planiranja Član 26

OPS je nadležan za planiranje razvoja prenosnog sistema koji ĉine postrojenja 110 kV, transformatori 110/x kV i vodovi 110 kV, kao i postrojenja, transformatori i vodovi višeg naponskog nivoa, do mjesta prikljuĉenja korisnika sistema i objekti, telekomunikaciona i informaciona oprema i druga infrastruktura neophodna za njegovo funkcionisanje.

Uĉešće u planiranju Član 27

(1) Nosilac aktivnosti planiranja prenosnog sistema je OPS.

(2) U procesu planiranja, pored OPS-a uĉestvuju i postojeći korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem, kao i potencijalni korisnici prenosnog sistema.

(3) Korisnici su u obavezi da u najkraćem periodu informišu OPS, na njegov zahtjev o promjenama od znaĉaja za planiranje razvoja prenosnog sistema.

(4) OPS xx xxxxx da usaglašava relevantne elemente plana razvoja sa operatorima prenosnih sistema u regionu i na nivou ENTSO-E, na naĉin propisan pravilima te asocijacije.

(5) Planiranje razvoja je aktivnost otvorena za uĉešće zainteresovane javnosti.

Ciljevi planiranja Član 28

Proces planiranja razvoja prenosnog sistema ima za cilj da:

1) napravi sveobuhvatan pregled razvoja prenosnog sistema i relevantnih djelova elektroenergetskog sistema u datom vremenskom intervalu,

2) utvrdi potrebne promjene u prenosnom sistemu (xxxxxx, lokacije i osnovne karakteristike prenosnih objekata koji će biti rekonstruisani, prošireni, izgraĊeni ili demontirani, ukljuĉujući i interkonektivne dalekovode),

3) obezbijedi uslove za realizaciju prognoziranog i planiranog prenosa elektriĉne energije, kao i pouzdan i siguran rad prenosnog sistema,

4) stvori uslove za zadovoljenje potrebe razmjene elektriĉne energije na tržištu,

5) obezbijedi ekonomiĉno korišćenje prenosnog sistema uz garantovane parametre prenosa propisane Pravilima i stvori uslove za xxxxx razvoj sistema uz minimalizaciju negativnog uticaja na životnu sredinu.

Smjernice i kriterijumi planiranja Član 29

(1) Prilikom planiranja razvoja prenosnog sistema, moraju se zadovoljiti sljedeće smjernice:

1) plan razvoja prenosnog sistema xx xxxx temeljiti na tehno-ekonomskim kriterijumima uvažavajući aktuelna opterećenja elemenata prenosnog sistema i proizvodnju elektrana, kao i perspektivne potrebe distributivnih sistema i korisnika prenosnog sistema, ukljuĉujući i proizvodne objekte koji su već prikljuĉeni ili će biti prikljuĉeni na prenosni sistem u razmatranom planskom periodu;

2) prenosni sistem xxxx biti dimenzionisan u skladu sa (n-1) kriterijumom sigurnosti. Posljedice višestrukih poremećaja koji nastaju u prenosnom sistemu ne uzimaju se u obzir pri planiranju razvoja prenosnog sistema i moraju se ograniĉiti odgovarajućim strategijama odbrane od većih poremećaja i strategijama ponovnog uspostavljanja napajanja (odbrambeni plan); i

).

3) prenosni sistem xxxx biti planiran tako da omogući oĉuvanje statiĉke i tranzijentne stabilnosti, kao i propisane naponske prilike. U xxx cilju OPS može da zahtijeva od proizvoĊaĉa da uskladi karakteristike i parametre sistema za regulaciju napona i snage proizvodnih jedinica koje su znaĉajne sa aspekta stabilnosti, a od direktnog potrošaĉa da uskladi karakteristike i parametre njegove potrošnje naroĉito u pogledu kvaliteta elektriĉne energije (viši harmonici, flikeri) i faktora snage (cos

(2) Proces aktivnosti na planu razvoja prenosnog sistema poĉinje prikupljanjem i analizama sljedećih podloga:

1) prognoza porasta potrošnje elektriĉne energije i njena geografska raspodjela,

2) lokacija i potrošnja novih direktnih potrošaĉa prikljuĉenih na prenosni sistem,

3) lokacija i kapacitet novih proizvodnih objekata,

4) prognoza razmjene elektriĉne energije sa ostalim zemljama u okruženju,

5) razvojni programi ostalih prenosnih sistema od interesa u okruženju i

6) podaci od znaĉaja za provoĊenje tržišnih analiza.

(3) Za analizu ciljne godine u budućnosti, na bazi tržišnih analiza, a uzimajući u obzir scenarije definisane u nacionalnom strateškom dokumentu kojim se ureĊuje razvoj energetskog sektora, identifikuje se jedan ili više mogućih operativnih scenarija za prenosni sistem u skladu xx xxxx navedenim podlogama i na xxx osnovu se formiraju referentni scenariji sa planiranom topologijom mreže kako bi se uoĉili eventualni problemi u radu sistema i definisale potrebe za pojaĉanjima u cilju rješavanja uoĉenih problema.

(4) Za identifikaciju eventualnih problema u prenosnom sistemu OPS koristi sljedeće kriterijume planiranja:

1) tehniĉke kriterijume i ograniĉenja za normalne pogonske uslove,

2) tehniĉke kriterijume i ograniĉenja u sluĉaju poremećaja u sistemu,

3) kriterijum dozvoljenih struja kratkih spojeva,

(5) U svrhu definisanja mjera za otklanjanje identifikovanih problema u prenosnom sistemu, OPS, pored kriterijuma planiranja iz stava 4 ovog ĉlana, koristi i sljedeće kriteriujme planiranja:

1) Prostorno-planski kriterijum

2) Ekonomski kriterijum

3) Ekološki kriterijum

Tehniĉki kriterijumi i ograniĉenja za normalne pogonske uslove Član 30

(1) Pod normalnim pogonskim uslovima podrazumijeva se rad sistema sa prognoziranom potrošnjom, odgovarajućim angažovanjem proizvodnih kapaciteta (minimalni, maksimalni i tipiĉni režim) i svim elementima prenosnog sistema u pogonu.

(2) Za normalne uslove rada, utvrĊena su sljedeća ograniĉenja rada prenosnog sistema:

1) element prenosnog sistema je preopterećen, ukoliko njegovo opterećenje prelazi 80% termiĉke granice (termiĉke struje). Termiĉke struje predstavljaju ograniĉavajući faktor za elemente prenosnog sistema. Ovo

ograniĉenje je definisano kao temperatura zagrijavanja provodnika pri proticanju navedene struje koja izaziva topljenje provodnog materijala ili smanjenje rastojanja izmeĊu provodnika i zemlje ispod dozvoljene xxxxxxx x xxxx se primijeniti posebno za ljetnju i zimsku sezonu, za vremenske uslove karakteristiĉne za Crnu Goru;

2) dozvoljeni opseg napona:

- 360 - 420 kV za 400 kV naponski nivo,

- 198 - 245 kV za 220 kV naponski nivo,

- 99 - 123 kV za 110 kV naponski nivo,

uz dozvoljena odstupanja definisana u Prilogu 5 ovih pravila.

(3) Tehniĉki kriterijum planiranja u normalnim pogonskim uslovima podrazumijeva da u uslovima iz stava 1 ovog ĉlana, prognozirani prenos elektriĉne energije do taĉaka prikljuĉenja korisnika ne dovodi do prekoraĉenja ograniĉenja iz stava 2 ovog ĉlana i ugrožavanja garantovanih parametara prenosa utvrĊenih ovim pravilima.

Tehniĉki kriterijumi i ograniĉenja u sluĉaju poremećaja u sistemu Član 31

(1) Pod radom u sluĉaju poremećaja u sistemu podrazumijeva se rad sistema u bilo kojem od stanja u koje sistem prelazi iz normalnih pogonskih uslova neraspoloživošću jednog elementa prenosnog sistema.

(2) Analizom (n-1) kriterijuma sigurnosti identifikuju se problemi (kritiĉne konfiguracije ili konfiguracije koje su neprihvatljive xx xxxxx gledišta sigurnosti i pouzdanosti rada sistema) kao i moguća rješenja za pojaĉanje prenosnog sistema kako bi se uoĉeni problemi riješili.

(3) Kriterijum sigurnosti (n-1) je ispunjen ukoliko ispad iz pogona bilo kojeg elementa prenosnog sistema usljed kvara ne izaziva:

1) narušavanje graniĉnih vrijednosti pogonskih veliĉina propisanih za prenosni sistem iz ĉlana 30 stav 2 xxxxx 2 (radni naponi, naponski opseg, nivoi struja kratkih spojeva) i opterećenja opreme iz ĉlana 30 stav 2 xxxxx 1 (strujno opterećenje) koje ugrožava sigurnost rada sistema ili dovodi do oštećenja ili skraćenja oĉekivanog radnog vijeka opreme;

2) trajne prekide u napajanju;

3) kaskadne ispade u sistemu usljed aktiviranja sistema zaštite elementa koji nije direktno pogoĊen kvarom, sa rizikom daljeg širenja poremećaja;

4) gubitak stabilnosti u proizvodnim jedinicama; ili

5) potrebe za ograniĉenjem, ili eventualnim prekidima primopredaje elektriĉne energije u mjestima prikljuĉenja korisnika.

(4) Za sluĉaj poremećaja u sistemu utvrĊena su sljedeća ograniĉenja:

1) element prenosnog sistema je preopterećen, ukoliko njegovo opterećenje prelazi 100% termiĉke granice. U odreĊenim okolnostima (u sluĉaju izgradnje znaĉajnijih objekata prenosnog sistema kojim se rješava više uoĉenih problema u sistemu) u sluĉaju poremećaja u sistemu se prilikom procesa planiranja u kratkotrajnom periodu (do izgradnje znaĉajnijeg objekta) može dozvoliti xxxx termiĉko opterećenje elemenata kako bi se izbjeglo predimenzionisanje mreže i smanjili troškovi;

2) u sluĉajevima poremećaja u elektroenergetskom sistemu, tj. većih kvarova na proizvodno-prenosnim objektima dozvoljena su veća odstupanja napona od odstupanja definisanih za normalne uslove xxxx xxxx su definisana u Prilogu 5 ovih pravila.

(5) Tehniĉki kriterijum planiranja za rad sistema u sluĉajevima poremećaja podrazumijeva da u uslovima iz stava 1 ovog ĉlana, prognozirani prenos elektriĉne energije do taĉaka prikljuĉenja korisnika ne dovodi do narušavanja kriterijuma iz stava 3 ovog ĉlana, prekoraĉenja ograniĉenja iz stava 4 ovog ĉlana i ugrožavanja garantovanih parametara prenosa utvrĊenih ovim pravilima.

Kriterijum dozvoljenih struja kratkih spojeva Član 32

(1) Oprema u prenosnim objektima OPS-a i objektima korisnika prenosnog sistema xxxx biti dimenzionisana tako da zadovolji proraĉunate vrijednosti struja kratkih spojeva. U sluĉaju kratkog spoja ne smije se narušiti stabilan rad elektroenergetskog sistema.

(2) Planirane maksimalne vrijednosti struje kratkog spoja ne smiju biti xxxx xx 95% prekidne moći rasklopne opreme xxxx xx trenutno ugraĊena u postojećim postrojenjima prenosnog sistema ili od standardizovane vrijednosti prekidne moći opreme xxxx xx dostupna na tržištu za postrojenja ĉija se izgradnja planira.

(3) Proraĉunavanje struja kratkih spojeva se sprovodi prema standardu IEC 60909.

(4) Proraĉuni struja kratkih spojeva izvode se za uklopno stanje u prenosnom sistemu definisano na sljedeći naĉin:

1) svi generatori su prikljuĉeni na sistem;

2) svi susjedni sistemi su prikljuĉeni na sistem (ukljuĉeni interkonektivni dalekovodi); i

3) svi sistemi sabirnica su povezani.

(6) Izuzetno, proraĉun struja kratkih spojeva može biti sa razdvojenim sabirnicama, i to:

1) za one sabirnice xxxx je razdvojen rad predviĊen uputstvima za pogon prenosnih objekata zbog tehniĉkih karakteristika ugraĊene opreme; ili

2) u sluĉajevima kada povezivanje sistema sabirnica proizvodi ekstremne kriterijume za izbor opreme, a u prenosnom sistemu ne postoje tehniĉki preduslovi za takav pogon.

(7) Struje kratkih spojeva ispituju se prilikom izrade Plana razvoja prenosnog sistema za sve elemente prenosnog sistema (ukljuĉujući i VN strane postrojenja korisnika).

(8) Struje kratkih spojeva proraĉunavaju se prilikom izrade Plana razvoja prenosnog sistema na trogodišnjem nivou uvažavanjem planiranog razvoja prenosnog sistema kao i planiranog razvoja proizvodnje i potrošnje za taj period.

(9) Izuzetno u sluĉaju potrebe planiranja ulaska u pogon proizvodnog objekta prikljuĉenog na prenosni sistem koji nije obuhvaćen prethodnim planovima, izraĊuje se nova analiza struja kratkih spojeva.

(10) Struje kratkih spojeva proraĉunavaju se i na zahtjev korisnika prenosnog sistema.

(11) Ukoliko OPS ocijeni da u budućem periodu struje kratkih spojeva (usljed razvoja elektroenergetskog sistema) mogu ugroziti postojeću instaliranu opremu u prenosnim i objektima korisnika prenosnog sistema, OPS preduzima mjere u (svojim) prenosnim objektima i usaglašava mjere sa korisnicima prenosnog sistema koje je potrebno preduzeti u objektima korisnika. Navedene mjere prvenstveno obuhvataju pripremu planova za zamjenu ugrožene opreme, odreĊivanje novih uklopnih stanja u prenosnoj mreži i objektima korisnika, te uspostavljanje nadzora nad strujama kratkog spoja u realnom vremenu.

Uslovi za izgradnju novih elemenata sistema i rekonstrukciju postojećih Član 33

(1) Ukoliko postojeći prenosni sistem ne može da obezbijedi potreban nivo sigurnosti i kvaliteta u eksploataciji, odnosno xxxx xx ugrožen pouzdan rad korisnika prenosnog sistema neophodno je planirati izgradnju novih elemenata (i/ili rekonstrukciju postojećih) u sljedećim sluĉajevima:

1) kada se ustanovi da su narušeni tehniĉki kriterijumi i N-1 ograniĉenja za rad sistema u normalnim ili u sluĉajevima poremećaja;

2) xxxx xx narušen kvalitet usluge prenosnog sistema elektriĉne energije, propisan odgovarajućom regulativom;

3) potrebe podsticanja razvoja tržišta elektriĉne energije i u xxx cilju povećanje internih i prekograniĉnih prenosnih kapaciteta;

4) kada se transformatorska stanica napaja iz jednog ĉvora i preko jednog voda, tada za svaku transformatorsku stanicu treba osigurati napajanje iz najmanje dva ĉvorišta ili izuzetno preko dva voda iz jednog ĉvora xxxx je nivo pouzdanosti zadovoljavajući za korisnika, izgradnjom novog dalekovoda ili kabla;

5) xxxx xx transformatorska stanica opremljena samo jednim energetskim transformatorom, xxxx xx za svaku takvu transformatorsku stanicu potrebno planirati ugradnju drugog transformatora, pri ĉemu prioritet imaju objekti sa slabije razvijenom srednjenaponskom mrežom i većom potrošnjom koja ostaje bez napajanja.

(2) Uslov za povećanje snage transformacije je sljedeći:

- za TS koje imaju rezervu u napajanju kroz distributivni sistem više od 50%, ugradnja drugog transformatora se planira kada opterećenje u navedenoj TS dostigne 80% vrijednosti instalisane snage postojećeg transformatora;

- kada vršno opterećenje u transformatorskoj stanici dostigne 60% instalisane snage postojećih transformatora (za normalno uklopno stanje) planira se ili povećanje snage transformacije ili izgradnja novog objekta.

(3) U sluĉaju ispunjenosti nekog od uslova iz stava 1 ili 2 ovog ĉlana, OPS utvrĊuje listu novih elemenata ĉijom se izgradnjom (i/ili rekonstrukcijom) može obezbijediti potreban nivo sigurnosti i kvaliteta u eksploataciji sistema.

Revitalizacija postojećih elemenata sistema Član 34

(1) Revitalizacija elemenata prenosnog sistema obuhvata:

1) revitalizaciju energetskih transformatora,

2) revitalizaciju dalekovoda,

3) revitalizaciju transformatorskih stanica i

4) revitalizaciju drugih elemenata sistema.

(2) Lista prioriteta za revitalizaciju pojedinih elemenata formira se na osnovu:

1) znaĉaja elementa za funkcionisanje prenosnog sistema,

2) pouzdanosti rada elementa prenosnog sistema i

3) oĉekivanog eksploatacionog vijeka opreme, odnosno elementa prenosnog sistema.

Elementi za rangiranje investicija Član 35

(1) Za projekte koji se nalaze xx xxxxx iz ĉlana 33 stav 3 ovih pravila, OPS vrši sljedeće analize i proraĉune:

1) analizu tokova snaga i naponskih prilika za stacionarno stanje (normalni uslovi eksploatacije),

2) analizu opterećenja vodova i transformatora,

3) analizu naponsko reaktivnih prilika,

4) analizu proizvodnje aktivne i reaktivne snage,

5) proraĉun gubitaka u prenosnom sistemu,

6) analizu tokova snaga i sigurnosti pri neraspoloživosti elemenata sistema (n-1) kriterijum sigurnosti), i

7) analizu dinamiĉke stabilnosti.

(2) Na osnovu izvršenih analiza, elementi sa liste se rangiraju prema doprinosu sigurnosti i pouzdanosti rada sistema (doprinos pouzdanosti, robusnosti i smanjenju gubitaka u sistemu, povećanje prenosnog kapaciteta).

Prostorno-planski kriterijum Član 36

(1) Za projekte koji se nalaze xx xxxxx iz ĉlana 33 stav 3 ovih pravila, OPS, u skladu sa važećom prostorno-planskom dokumentacijom, utvrĊuje mogućnosti za izgradnju novih elemenata prenosnog sistema i definiše koridore za izgradnju dalekovoda (polaganje kablova) i moguće optimalne lokacije za izgradnju transformatorskih stanica.

(2) U sluĉaju da važeća prostorno-planska dokumentacija ne omogućava izgradnju novih elemenata prenosnog sistema, OPS pokreće postupak izmjene i dopune planske dokumentacije u skladu sa zakonom.

Ekonomski kriterijum Član 37

Prilikom pripreme i izbora tehniĉkog rješenja OPS primjenjuje ekonomske kriterijume utvrĊene pravilima kojima se ureĊuje izrada i praćenje realizacije desetogodišnjih planova razvoja prenosnog sistema elektriĉne energije.

Ekološki kriterijum Član 38

(1) Prilikom planiranja izgradnje novih elemenata prenosnog sistema vodi se raĉuna o oĉuvanju životne sredine i nastoji se da se negativni uticaj na prostor svede na najmanju moguću mjeru.

(2) Projekti koji predviĊaju demontiranje djelova dalekovoda ili objekata xxxx je eksploatacioni vijek istekao i koji se više ne smatraju neophodnim za sigurnost rada sistema, ili ograniĉavaju mogućnosti izgradnje novih elemenata prenosnog sistema moraju biti ukljuĉeni u aktivnosti planiranja prenosnog sistema.

Ulazni podaci i podloge Član 39

Prilikom planiranja razvoja prenosnog sistema, OPS uzima u obzir sljedeće podatke i informacije:

1) podatke o trendovima potrošnje po podruĉjima,

2) prognoze bilansa elektriĉne energije,

3) razvoj postojećih i projekte novih energetskih objekata, planiranih xx xxxxxx korisnika u Crnoj Gori i operatora susjednih prenosnih sistema xxxx xx definisano u njihovim planovima razvoja,

4) potrebe za racionalizacijom u planiranju sistema,

5) bilo koja moguća stanja poremećaja u sistemu koji se mogu javiti u toku xxxx xxx i potrebe koje proizilaze iz takvih situacija,

6) podnijete zahtjeve za prikljuĉenje i zakljuĉene ugovore o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju, i

7) zakonske, ekološke i bezbjednosne propise.

Prognoza potrošnje elektriĉne energije i snage Član 40

(1) Ulazne podloge potrebne za prognozu potrošnje su:

1) ostvarene vrijednosti potrošnje energije (MWh) i vršne snage (MW), minimalno u periodu od proteklih pet xxxxxx, xx posebnim osvrtom na vrijednosti u karakteristiĉnim režimima zimskog i ljetnjeg minimuma i maksimuma,

2) zahtjevi za prikljuĉenje i/ili povećanje prikljuĉne snage direktnih potrošaĉa,

3) prognoza potreba distributivnog sistema po geolokacijama, koju na zahtjev OPS-a dostavlja ODS.

(2) Prognoza porasta potrošnje elektriĉne energije i vršne snage u EES-u Crne Xxxx, xxxx xx relevantna za planiranje prenosnog sistema, xxxx biti u skladu sa Nacionalnim energetskim i klimatskim planom Crne Xxxx.

Podaci o izvorima energije Član 41

Kada su u pitanju izvori energije, razvoj prenosnog sistema OPS planira na osnovu:

1) podataka o postojećim elektranama, koji obuhvataju parametre utvrĊene ugovorom o prikljuĉenju, ugovorom o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju i moguće promjene usljed planirane revitalizacije, proširenja/smanjenja proizvodnih kapaciteta ili prestanka rada same proizvodne jedinice,

2) podataka o planiranim elektranama, koji su utvrĊeni Nacionalnim energetskim i klimatskim planom ili zahtjevom za prikljuĉenje, ako je isti već podnesen OPS-u, kao i podataka dobijenih od nadležnih institucija i

3) podataka o izvorima energije u ostalim sistemima od interesa u okruženju.

Prognoza uvoza/izvoza elektriĉne energije Član 42

(1) Osnovu za prognozu potencijalnih viškova/manjkova elektriĉne energije u Crnoj Gori predstavljaju planirani scenariji razvoja proizvodnih objekata i porasta potrošnje u periodu za koji se vrši planiranje razvoja prenosnog sistema. Na osnovu ovih podataka OPS vrši analizu potencijalnih viškova/manjkova u EES-u Crne Xxxx xxxxx Nacionalnom energetskom i klimatskom planu, odnosno prema drugom važećem aktu koji je na snazi u trenutku saĉinjavanja analize i procjenjuje totalne razmjene sa susjednim sistemima.

(2) Na osnovu analize iz stava 1 ovog ĉlana i sagledavanja stanja na regionalnom tržištu elektriĉne energije odreĊuju se vjerovatne razmjene po interkonektivnim dalekovodima.

(3) U procesu planiranja razvoja prenosnog sistema, OPS razmatra projekte sa ciljem povećanja prenosnog kapaciteta na interkonektivnim dalekovodima sa EES susjednih zemalja, kako bi se adekvatno odgovorilo rastućim potrebama razvoja tržišta elektriĉne energije.

(4) Sagledavanje potreba razvoja interkonektivnih veza vrši OPS zajedno sa operatorima susjednih prenosnih sistema.

Kritiĉna stanja usljed poremećaja u radu sistema Član 43

(1) OPS vrši analizu kvarova i njihovih posljedica koji su se pojavili u toku prethodnih xxxxxx.

(2) OPS vrši prikupljanje podataka o uĉestalosti i trajanju kvarova i drugim neraspoloživostima elemenata prenosnog sistema. Svi podaci o uoĉenim kritiĉnim stanjima i okolnostima prilikom poremećaja koje su zabilježene, ispituju se xx xxxxxx OPS-a kako bi se plan razvoja dopunio novim rješenjima, ukoliko za to postoji potreba.

Javnost postupka planiranja Član 44

(1) Na poĉetku izrade plana razvoja OPS se zvaniĉno obraća nadležnim subjektima za dostavljanje podataka, i to:

1) ProizvoĊaĉima elektriĉne energije:

- podataka o planiranoj zamjeni opreme, proširenju/smanjenju proizvodnih kapaciteta ili prestanku rada postojećih proizvodnih jedinica i

- podataka o novim proizvodnim jedinicama (instalisani kapacitet, primarni izvor energije, geografska lokacija, dinamika izgradnje);

2) Operatorima distributivnog sistema:

- prognoze porasta potrošnje u karakteristiĉnim režimima relevantnim za planiranje po pojedinim distributivnim podruĉjima,

- prostorne raspodjele prognozirane potrošnje po postojećim i planiranim transformatorskim stanicama u skladu sa statistiĉkim podacima iz prošlosti i raspoloživim informacijama o pomjeranjima centara potrošnje,

- podataka o planiranim promjenama kapaciteta na postojećim transformatorskim stanicama prenosnog sistema,

- podataka o planiranoj izgradnji i povezivanju novih transformatorskih stanica, dinamici njihove izgradnje i lokaciji u skladu sa raspoloživim podacima o prostornoj raspodjeli opterećenja kao i u skladu sa važećom prostorno-planskom dokumentacijom, i

- saznanja o ugradnji (zamjeni) opreme u postrojenjima korisnika koja mogu biti od važnosti za kvalitet, sigurnost i pouzdanost rada ĉitavog prenosnog sistema;

3) Krajnjim kupcima koji su direktno prikljuĉeni na prenosni sistem:

- podataka o planiranom proširenju/smanjenju vršne potrošnje ili prestanku rada djelova postrojenja za postojeće korisnike i

- podataka o novim postrojenjima (vršna potrošnja, geografska lokacija objekta, dinamika izgradnje);

4) Operatorima susjednih prenosnih sistema:

- podataka o planovima razvoja koji su od interesa za susjedne prenosne sisteme, koje OPS usaglašava u okviru regionalnih radnih grupa;

5) Državnim organima :

- podataka o planiranoj izgradnji novih proizvodnih objekata, vodova, transformatorskih stanica i planiranih potrošaĉa, dinamici njihove izgradnje i lokaciji u skladu sa raspoloživim podacima o prostornoj raspodjeli opterećenja.

(2) Ukoliko subjekti iz stava 1 ovog ĉlana ne dostave tražene podatke u roku od 30 xxxx od xxxx zvaniĉnog obraćanja nadležnim subjektima, koristiće se raspoloživi podaci.

Plan razvoja Član 45

OPS u skladu sa pravilima kojima se ureĊuje izrada i praćenje realizacije desetogodišnjih planova razvoja prenosnog sistema elektriĉne energije, a na osnovu neposrednog i stalnog praćenja rada sistema i sagledavanja xxxxxx xxxxxxx, xxx i podataka i informacija dobijenih od svih relevantnih subjekata utvrĊuje plan razvoja i dostavlja ga Regulatornoj agenciji za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (u daljem tekstu: Agencija) na davanje saglasnosti.

IV. USLOVI ZA PRIKLjUČENjE NA PRENOSNI SISTEM Uslovi za prikljuĉenje

Član 46

(1) Uslovi za prikljuĉenje na prenosni sistem sadrže minimum tehniĉkih, konstruktivnih, organizacionih, finansijskih i operativnih uslova i obaveza koje moraju zadovoljiti korisnici koji su već povezani na prenosni sistem i podnosioci zahtjeva za prikljuĉenje na prenosni sistem.

(2) Osim ovim uslovima, kriterijumi i zahtjevi za prikljuĉenje novih korisnika ili promjenu tehniĉkih parametara postojećeg prikljuĉka, utvrĊeni su i drugim opštim aktima utvrĊenim u skladu sa Zakonom:

1) propisom kojim se reguliše pitanje prikljuĉenja potrošaĉa na prenosni sistem elektriĉne energije, a koji donosi Vlada Crne Xxxx (dalje u tekstu: Vlada),

2) propisom kojim se reguliše pitanje prikljuĉenja visokonaponskih kablova jednosmjerne struje, koji donosi Vlada,

3) propisom kojim se reguliše pitanje prikljuĉenja objekata za proizvodnju elektriĉne energije, koji donosi Vlada,

4) propisom kojim se utvrĊuje iznos naknade za prikljuĉenje na prenosni sistem, koji utvrĊuje OPS, a odobrava Agencija.

(3) U Prilogu 4 i Prilogu 5 definisani su najkraći vremenski intervali, u kojima novi korisnik xxxx biti sposoban da radi, pri odstupanju parametara prenosnog sistema na mjestu prikljuĉenja od nominalnih vrijednosti.

Odgovorne strane Član 47

Nosioci odgovornosti kod primjene uslova za prikljuĉenje na prenosni sistem su OPS i korisnici prenosnog sistema pod kojima se smatraju:

1) proizvoĊaĉi elektriĉne energije,

2) vlasnici interkonektivnih dalekovoda na koje se ne primjenjuju pravila o pristupu prenosnom sistemu,

3) operatori distributivnog sistema (ODS), i

4) kupci direktno prikljuĉeni na prenosni sistem i operatori zatvorenih distributivnih sistema prikljuĉeni na prenosni sistem.

Zahtjev za prikljuĉenje Član 48

(1) Prikljuĉenje objekta na prenosni sistem elektriĉne energije pokreće vlasnik objekta ili investitor podnošenjem zahtjeva za prikljuĉenje OPS-u, na obrascu iz Priloga 1.

(2) Prikljuĉenje objekta na prenosni sistem vrši se na osnovu ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju koji zakljuĉuju podnosilac zahtjeva i OPS u skladu sa Zakonom i ovim pravilima.

(3) U sluĉaju potrebe OPS prije podnošenja zahtjeva za prikljuĉenje može da izradi preliminarnu studiju, xxxx xx okvirno definisati optimalan naĉin prikljuĉenja, a koristi se i u svrhu izdavanja mišljenja na prostorno planska dokumenta.

(4) Preliminarna studija izraĊuje se na osnovu podataka dobijenih u fazi izrade planova razvoja xx xxxxxx organa državne i lokalne uprave. Trenutak pokretanja izrade studije se odreĊuje na osnovu naznaĉenih xxxxxx ulaska u pogon novih proizvodnih objekata ili potrošaĉa kao i saznanja o pokretanju procedurakoje prethode postupku obraćanja OPS-u.

(5) OPS xx xxxxx da zakljuĉi ugovor iz stava 2 ovog ĉlana i obezbijedi prioritet u prikljuĉenju energetskih objekata za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora, ako ne postoje tehniĉka ograniĉenja u prenosnom sistemu i ako ureĊaji i instalacije objekta koji se prikljuĉuje ispunjavaju uslove utvrĊene zakonom i tehniĉkim propisima.

(6) OPS nema pravo da odbije prikljuĉenje novog objekta za proizvodnju elektriĉne energije, kao i velikog industrijskog kupca, po osnovu budućih ograniĉenja raspoloživih kapaciteta sistema ili po osnovu mogućih dodatnih troškova koji se odnose na neophodno povećanje kapaciteta sistema.

(7) OPS xx xxxxx da podnosioca zahtjeva iz stava 2 ovog ĉlana upozna sa naĉinom i postupkom zakljuĉivanja ugovora iz stava 2 ovog ĉlana i njegovim sadržajem.

Preliminarna studija Član 49

(1) Preliminarna studija iz ĉlana 48 stav 3 ovih pravila naroĉito sadrži:

1) analize tokova snaga,

2) analizu rada sistema u stacionarnom stanju i

3) analizu sigurnosti n-1.

(2) U sluĉaju potrebe preliminarna studija iz ĉlana 48 stav 3 ovih pravila sadrži i sljedeće analize:

1) proraĉun kratkih spojeva,

2) analizu kvaliteta elektriĉne energije,

3) analizu uticaja varijabilnosti proizvodnje na rad EES (za obnovljive izvore),

4) analizu uticaja na gubitke u prenosnom sistemu.

Postupak po zahtjevu za prikljuĉenje Član 50

Po dostavljenom zahtjevu iz ĉlana 48 stav 1 ovih pravila OPS:

1) izraĊuje analizu mogućnosti prikljuĉenja,

2) dostavlja predlog ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju,

3) izdaje obavještenje o ispunjenosti ugovornih obaveza podnosioca zahtjeva.

Analiza mogućnosti prikljuĉenja na prenosni sistem Član 51

(1) OPS je u obavezi da uradi analizu mogućnosti prikljuĉenja na prenosni sistem, o trošku podnosioca zahtjeva iz ĉlana 48 stav 2 ovih pravila, xxxx xx definisati uslove prikljuĉenja na prenosni sistem.

(2) Trošak izrade analize iz stava 1 ovog ĉlana, koji je podnosilac zahtjeva xxxxx xx xxxxx, xxxx xx za sve podnosioce zahtjeva i utvrĊuje se posebnom odlukom operatora prenosnog sistema.

(3) U cilju definisanja optimalnih uslova prikljuĉenja koji su sastavni dio analize iz stava 1 ovog ĉlana , OPS naroĉito vrši sljedeće analize:

1) analize tokova snaga:

- xxxxxxx xxxx sistema u stacionarnom stanju,

- analiza sigurnosti n-1,

2) analiza dodatnih uticaja:

- proraĉun kratkih spojeva

- analiza kvaliteta elektriĉne energije,

- analiza uticaja varijabilnosti proizvodnje na rad EES (za obnovljive izvore),

- -analiza uticaja na gubitke u prenosnom sistemu,

3) analize stabilnosti:

- analize tranzijentne stabilnosti (bliski kvar, udaljeni kvar, prorada APU na prikljuĉnim dalekovodima),

- analiza stabilnosti srednjeg trajanja,

- analiza stabilnosti na male poremećaje.

(4) Prilikom izrade analize iz stava 1 ovog ĉlana OPS može zahtijevati od podnosioca zahtjeva iz ĉlana 48 stav 2 ovih pravila detaljan simulacioni model postrojenja koji će OPS koristiti u cilju sprovoĊenja svih neophodnih analiza usaglašenosti sa uslovima definisanim ovim pravilima, kao i u cilju izrade razliĉitih studija stabilnosti sistema za vrijeme prikljuĉenja objekta podnosioca zahtjeva na prenosni sistem.

(5) U sluĉaju zahtjeva iz stava 4 ovog ĉlana, podnosilac zahtjeva iz ĉlana 48 stav 2 ovih pravila je u obavezi da dostavi detaljan simulacioni model postrojenja u odgovarajućem formatu koji odreĊuje OPS i xxxx xxxx prikazati realan odziv postrojenja prilikom statiĉkih i dinamiĉkih simulacija u mjestu prikljuĉenja.

(6) Ako analize pokažu da su uslovi rada prenosnog sistema u mjestu prikljuĉenja neprihvatljivi sa stanovišta propisanog rada postrojenja podnosioca zahtjeva iz ĉlana 48 stav 2 ovih pravila, OPS definiše odgovarajuće mjere koje je potrebno preduzeti u cilju prikljuĉenja postrojenja.

(7) Ako su, kao rezultat prikljuĉenja novog ili promjene postojećeg objekta, potrebna proširenja, pojaĉanja ili druge tehniĉke promjene u prenosnom sistemu, sve neophodne dodatne mjere moraju biti jasno definisane i naznaĉene u okviru analize iz stava 1 ovog ĉlana .

(8) OPS priprema predlog ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem uzimajući u obzir zakljuĉke sadržane u analizi iz stava 1 ovog ĉlana.

Zakljuĉivanje ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju Član 52

(1) OPS xx xxxxx da podnosiocu zahtjeva iz ĉlana 48 stav 2 ovih pravila dostavi prijedlog ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju u roku od 90 xxxx od xxxx prijema urednog zahtjeva za prikljuĉenje.

(2) Ugovor iz stava 1 ovog ĉlana saĉinjava se na osnovu optimalnog tehno-ekonomskog rješenja za prikljuĉenje, u skladu sa ovim pravilima, uz promovisanje principa adekvatnosti sistema i poštovanje ograniĉenja koja se odnose na maksimalni dozvoljeni rast osnovnih sredstava u skladu sa Zakonom.

(3) Ugovor iz stava 1 ovog ĉlana je formularni ugovor, kojim se obezbjeĊuje ravnopravan tretman svih korisnika prenosnog sistema, koji je sadržan u obrascu Priloga 3 ovih pravila.

(4) OPS xxxxx xx da prihvati predlog podnosioca zahtjeva da spor po pitanju usklaĊenosti prijedloga ugovora iz stava 1 ovog ĉlana sa osnovom za saĉinjavanje iz stava 2 ovog ĉlana, povjeri Agenciji na rješavanje u skladu sa pravilima za rješavanje sporova putem arbitraže.

Obavještenje o ispunjenosti ugovornih obaveza podnosioca zahtjeva

Član 53

(1) OPS xx xxxxx da, u roku od 15 xxxx od xxxx prijema obavještenja o ispunjenosti ugovornih obaveza podnosioca zahtjeva, cijeni ispunjenost obaveza iz ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju.

(2) U sluĉaju ispunjenosti uslova iz stava 1 ovog ĉlana, OPS obavještava podnosioca zahtjeva da može zakljuĉiti ugovor o snabdijevanju sa izabranim snabdijevaĉem i druge ugovore u skladu sa Zakonom.

Naknada za prikljuĉenje Član 54

(1) Podnosilac zahtjeva za prikljuĉenje ili povećanje prikljuĉne snage xxxxx xx xx xxxxx naknadu za prikljuĉnu snagu.

(2) Visinu naknade iz stava 1 ovog ĉlana, utvrĊuje operator prenosnog sistema na osnovu jediniĉne naknade, u skladu sa metodologijom kojom se ureĊuje utvrĊivanje naknade za prikljuĉenje na prenosni sistem.

(3) Naknada utvrĊena u skladu sa stavom 2 ovog ĉlana xxxx biti jednaka za prikljuĉke iste snage na istom naponskom nivou.

Saglasnost na projektnu i drugu dokumentaciju Član 55

(1) OPS daje saglasnost na investiciono-tehniĉku i drugu dokumentaciju (idejni projekat, odnosno glavni projekat, itd.) ako je izraĊena za objekat ili dio objekta koji ima uticaj na rad prenosnog sistema i xxxx xx potrebna korisniku prilikom pribavljanja dozvole za izgradnju i to u roku od 30 xxxx od xxxx prijema zahtjeva.

U sluĉaju naknadne izmjene dokumentacije iz stava 1 ovog ĉlana, a koja može imati uticaj na rad prenosnog sistema elektriĉne energije korisnik xx xxxxx pribaviti saglasnost OPS-a za takvu izmjenu.

Privremeno prikljuĉenje i testiranje tokom probnog rada Član 56

(1) Naprenosni sistem elektriĉne energije mogu se privremeno prikljuĉiti:

1) objekti privremenog karaktera i gradilišta koji su izgraĊeni u skladu sa zakonom;

2) objekti za koje je odobren probni rad i funkcionalno ispitivanje u skladu sa zakonom.

(2) Objekti iz stava 1 ovog ĉlana prikljuĉuju se na osnovu obavještenja operatora prenosnog sistema iz ĉlana 53 stav

2 ovih pravila i ugovora o snabdijevanju.

(3) Osim obavještenja iz stava 2 ovog ĉlana, podnosilac zahtjeva za prikljuĉenje na prenosni sistem, koji je zakljuĉio ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju, xxxxx xx da za period privremenog prikljuĉenja zakljuĉi i ugovor o korišćenju prenosnog sistema, ugovor o snabdijevanju, a na zahtjev OPS-a i ugovor o otkupu energije i ugovor o balansnoj odgovornosti.

(4) Podnosilac zahtjeva za prikljuĉenje na prenosni sistem odgovoran je za obezbjeĊivanje i pokrivanje troškova komunikacionog linka za period privremenog prikljuĉenja.

(5) Tokom probnog rada (ako je probni rad zahtijevan prema zakonu koji ureĊuje izgradnju objekata), korisnik xx xxxxx da izvrši testiranje usaglašenosti xxxx xx tehniĉkim parametrima iz ovih pravila.

(6) Opšte i tehniĉke uslove za testiranje utvrĊuje OPS, procedurom za testiranje usaglašenosti rada objekata korisnika, koju objavljuje na svojoj internet stranici.

(7) Ocjenu ispunjenosti obaveza korisnika iz ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju zapisniĉki konstatuje komisija imenovana xx xxxxxx OPS-a.

(8) Sve eventualne nepravilnosti evidentiraju se u zapisniku i otklanjaju se u roku koji se sporazumno utvrĊuje izmeĊu korisnika i OPS-a.

(9) OPS izdaje konaĉnu dozvolu za prikljuĉenje na osnovu rezultata testiranja i zakljuĉaka struĉne komisije o usaglašenosti rada objekta korisnika sa zahtijevanim tehniĉkim uslovima prikljuĉenja i pribavljenog mišljenja nadležnog inspektora o ispunjenosti uslova za prikljuĉenje.

Izmjene i kontrola tehniĉkih parametara prikljuĉka Član 57

(1) Planirane izmjene komponenti u okviru samog postrojenja korisnika koje utiĉu na rad prenosnog sistema, kao i sve ostale promjene ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju odnosno ugovora o prikljuĉenju koje proistiĉu iz promjena tehniĉkih parametara, moraju biti definisane i usaglašene u aneksu ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju odnosno ugovora o prikljuĉenju.

(2) Kompletna tehniĉka dokumentacija koja xx xxxx izmjene iz stava 1 ovog ĉlana xxxx biti na vrijeme dostavljena OPS-u prije same izmjene.

Ako je potrebno sprovesti dodatnu kontrolu korisnikovog postrojenja, OPS xxxx o tome na vrijeme informisati korisnika.

Opšti tehniĉki uslovi za prikljuĉenje na prenosni sistem Mjesto prikljuĉenja

Član 58

(1) Mjesto predaje energije izmeĊu energetskih subjekata, odnosno izmeĊu energetskog subjekta i krajnjeg kupca je mjerni ureĊaj, odnosno mjerno-regulaciona stanica za prikljuĉenje objekta krajnjeg kupca, odnosno proizvoĊaĉa energije.

(2) Mjesto razgraniĉenja odgovornosti izmeĊu energetskih subjekata meĊusobno, odnosno energetskog subjekta i krajnjeg kupca je mjesto prikljuĉenja objekta energetskih subjekata, odnosno kupca na prenosni sistem.

(3) Mjesto prikljuĉenja korisnika na prenosni sistem odreĊuje OPS, u skladu sa relevantnim uslovima rada prenosnog sistema, instalisanom snagom, naĉinom na koji postrojenje koje se prikljuĉuje funkcioniše, kao i interesima samog korisnika, uzevši u obzir da se pod infrastrukturom za prikljuĉenje podrazumijeva infrastruktura koju će od trenutka prikljuĉenja podnosioca zahtjeva koristiti više korisnika.

(4) Infrastrukturu za prikljuĉenje, u sluĉaju prikljuĉenja korisnika na naĉin definisan ĉlanom 61 stav 1 xxxxx 1, ĉine dalekovodi za prikljuĉenje (ulaz/izlaz), pripadajuća dalekovodna polja i sabirnice tog naponskog nivoa.

(5) U sluĉaju prikljuĉenja korisnika na naĉin definisan ĉlanom 61 stav 1 xxxxx 2, vod xxxxx xx izvršeno prikljuĉenje korisnika direktno na sabirnice u postojećoj ili planiranoj transformatorskoj stanici (razvodnom postrojenju), predstavlja unutrašnju instalaciju korisnika.

(6) Korisnik može biti prikljuĉen na prenosni sistem na naponskom nivou 400 kV i 110 kV.

(7) Izuzetno xx xxxxx 6 ovog ĉlana, kada prikljuĉenje iz stava 6 nije tehnoekonomski optimalno, korisnici mogu biti prikljuĉeni na prenosni sistem na naponskom nivou 220 kV.

Prikljuĉna snaga na mjestu prikljuĉenja Član 59

Prikljuĉna snaga je snaga koju korisnik zahtijeva od OPS-a u postupku prikljuĉenja i predstavlja maksimalnudozvoljenu snagu kojom korisnik može preuzimati energiju iz sistema ili predavati energiju sistemu, uz garantovane parametre prenosa.

Interoperabilnost Član 60

(1) Postrojenje korisnika xxxx biti, u cilju predaje ili preuzimanja elektriĉne energije, povezano sa mjestom prikljuĉenja u prenosnom sistemu preko elementa sistema sa mogućnošću iskljuĉenja (rasklopna oprema).

(2) Kada u skladu sa uslovima za prikljuĉenje korisnik gradi transformatorsku stanicu xxxx xx u njegovoj nadležnosti, oprema u xxx postrojenju xxxx biti tako dimenzionisana i podešena da postrojenje funkcioniše u skladu sa važećim propisima i tehnološkim standardima, pri ĉemu xxxx biti kompatibilna sa postojećom opremom u prenosnom sistemu.

Naĉin prikljuĉenja Član 61

(1) U skladu sa topologijom prenosne mreže i operativnim potrebama, povezivanje korisniĉkog objekta sa prenosnim sistemom je moguće ostvariti:

1) prikljuĉenjem na postojeći ili planirani dalekovod, po principu ulaz/izlaz ili

2) prikljuĉenjem direktno na sabirnice u postojećoj ili planiranoj transformatorskoj stanici (razvodnom postrojenju).

(2) OPS prilikom zakluĉenja ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju ima pravo da odredi konfiguraciju postrojenja korisnika (broj sabirnica, broj dalekovodnih i transformatorskih polja) ukljuĉujući prateću rasklopnu opremu kao i ostale elemente postrojenja koji ĉine dio postrojenja.

(3) Prateća rasklopna oprema podrazumijeva sljedeće:

1) prekidaĉe odgovarajućih tehniĉkih karakteristika koji omogućavaju selektivno iskljuĉenje dalekovoda, transformatora i sistema sabirnica u postrojenju korisnika,

2) rastavljaĉe (izlazni, i sabirniĉki za dalekovode, sabirniĉki za transformatore i spojna polja i noževi za uzemljenje).

(4) Ostali elementi postrojenja podrazumijevaju sljedeće:

1) Sistem mjerenja

2) Sistem zaštita

3) SCADA sistem

4) Sistem besprekidnog napajanja.

(5) Konfiguraciju postrojenja koje se prikljuĉuje na prenosni sistem odreĊuje OPS na osnovu podataka koje dostavlja korisnik, vodeći raĉuna o tipizaciji postrojenja koja se prikljuĉuju na prenosni sistem. Pri tome OPS uzima u obzir:

1) predlog jednopolne šeme postrojenja dostavljene xx xxxxxx korisnika,

2) pogonske karakteristike postrojenja,

3) uobiĉajene operativne procedure,

4) mogućnost alternativne isporuke elektriĉne energije postrojenju korisnika iz distributivnih ili drugih sistema, i

5) konzum, tj. dijagram potrošnje postrojenja tokom normalnog rada za potrošaĉa, odnosno dijagram proizvodnje ukoliko je korisnik proizvoĊaĉ.

Razmjena reaktivne snage Član 62

(1) Kada preuzima aktivnu snagu iz prenosnog sistema OPS-a, korisnik xx xxxxx da, u skladu sa standardima, faktor snage održava u granicama od 0.95 (induktivno) do 1, na mjestu prikljuĉenja na prenosni sistem.

(2) Uslovi razmjene reaktivne snage izvan granica propisanih stavom 1 ovog ĉlana regulišu se metodologijom kojom se ureĊuje obezbjeĊivanje pomoćnih usluga.

Upravljanje postrojenjem Član 63

(1) Upravljanje elektroenergetskim postrojenjem obuhvata sve tehniĉke i organizacione aktivnosti koje su neophodne da bi se postrojenje održavalo funkcionalnim i sigurnim i obezbijedilo bezbjedno rukovanje rasklopnom opremom.

(2) Korisnik prikljuĉen na prenosni sistem xxxxx xx da obezbijedi sopstveni centar upravljanja elektroenergetskom opremom u svom objektu.

(3) Centar upravljanja iz stava 2 ovog ĉlana xx xxxxx da postupa po instrukcijama dobijenim od nadležnog centra upravljanja sistemom OPS-a.

(4) Centar upravljanja korisnika prenosnog sistema xxxx biti neprekidno u funkciji i dostupan OPS-u.

(5) Operativno osoblje centra upravljanja korisnika prenosnog sistema xxxx biti kvalifikovano za rad i pristup elektriĉnim postrojenjima visokog napona.

(6) Ovlašćeno lice korisnika prenosnog sistema koje je odgovorno za rukovanje rasklopnom opremom xxxx biti dostupno centru upravljanja sistemom OPS-a u svakom trenutku.

Koncept uzemljenja neutralne xxxxx Član 64

(1) OdreĊivanje koncepta uzemljenja neutralne xxxxx u prenosnom sistemu je u nadležnosti OPS-a.

(2) OPS propisuje odgovarajuću tehniĉku specifikaciju za uzemljenje neutralne xxxxx xx naponskim nivoima koji pripadaju prenosnom sistemu OPS-a, ukljuĉujući relevantne neutralne xxxxx sistema korisnika.

(3) Na naponskim nivoima sistema 110 kV i više, neutralne xxxxx transformatora i drugih ureĊaja koji pripadaju postrojenju korisnika moraju imati mogućnost za uzemljenje.

(4) Naĉin uzemljenja neutralne xxxxx xx relevantnim naponskim nivoima koji pripadaju prenosnom sistemu OPS-a u dijelu sistema koji pripada korisniku xxxx biti posebno obraĊen za svaki pojedinaĉni sluĉaj i sastavni je dio ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju.

Održavanje Član 65

(1) Vlasnici elemenata postrojenja prikljuĉenih na prenosni sistem dužni su da ih održavaju u skladu sa postojećim stepenom tehnološkog razvoja u cilju garantovanja pravilnog rada postrojenja, u skladu sa ovim pravilima i ugovorom o prikljuĉenju, odnosno ugovorom o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju.

(2) Elementi postrojenja koji su sastavni dio zaštitnih sistema kao što su prekidaĉi, sistemi besprekidnog napajanja, relejni ureĊaji, moraju biti redovno kontrolisani u skladu sa planom održavanja, koji donosi korisnik uz saglasnost OPS-a.

Realizacija prikljuĉenja Koordinacija izolacije i neprekidno napajanje

Član 66

(1) Koordinacija izolacije svih prekidaĉa, rastavljaĉa, noževa za uzemljenje, energetskih transformatora, naponskih i strujnih transformatora, odvodnika prenapona, izolatora, opreme za uzemljenje neutralne xxxxx, kondenzatora, VF prigušnica i spojne opreme u postrojenjima OPS-a i postrojenjima korisnika, xxxx biti u skladu sa IEC standardima.

(2) Nezavisno neprekidno napajanje elektriĉnom energijom preko sistema besprekidnog napajanja xxxx biti obezbijeĊeno za sve elektriĉne ureĊaje sopstvene potrošnje kao što su upravljaĉki, komunikacioni, zaštitni, mjerni ureĊaji i upravljaĉki sistemi rasklopne opreme u postrojenjima koja pripadaju OPS-u, kao i u postrojenju korisnika.

Sistem zaštita Član 67

(1) Koncept sistema zaštita i podešenja na granici razdvajanja izmeĊu OPS-a i korisnika OPS utvrĊuje na naĉin da ne smije doći do ugrožavanja susjednih djelova sistema ili postrojenja.

(2) Sistemi zaštite i prekidaĉka oprema moraju biti obezbijeĊeni u mjestu prikljuĉenja.

(3) Korisnik je odgovoran za pouzdanost zaštite u okviru sopstvenog postrojenja.

(4) U cilju obezbjeĊenja stalne funkcionalnosti, zaštitni ureĊaji koji pripadaju OPS-u, kao i oni za koje je odgovoran korisnik moraju biti kontrolisani u redovnim vremenskim intervalima.

(5) Evidencija izvršene kontrole zaštitnih ureĊaja i rezultati kontrole moraju biti na raspolaganju OPS-u i korisniku.

(6) Znaĉajne promjene na zaštitnim ureĊajima i njihovim podešenjima moraju biti usaglašeni na vrijeme xx xxxxxx OPS-a i korisnika.

(7) Sve neophodne informacije vezane za otklanjanje kvara moraju biti razmijenjene izmeĊu OPS-a i korisnika.

(8) Koncept zaštite koji primjenjuje korisnik u mjestu prikljuĉenja xxxx biti identiĉan konceptu koji primjenjuje OPS u pogledu vremena reagovanja, raspoloživosti, rezervne zaštite itd. Pri realizaciji koncepta zaštite, korisnik xxxx imati u vidu sljedeće:

1) OPS odreĊuje dozvoljeno vrijeme reagovanja "backup" zaštita u mjestu prikljuĉenja,

2) koncept „backup" zaštite u prenosnom sistemu OPS-a ne može 100% garantovati zaštitu postrojenja korisnika, naroĉito u sluĉajevima kvarova na NN strani transformatora (na strani korisnika),

3) u cilju primjene podfrekventnog plana rasterećenja koji je sastavni dio odbrambenog plana, OPS može zahtijevati ugradnju podfrekventnih releja u mjestu prikljuĉenja i postaviti njihova podešenja, i

4) vrijeme iskljuĉenja kvara znaĉajno xxxx xx 150 xx xxxx nastati iskljuĉivo u sluĉajevima kvara zaštitnog ureĊaja ili prekidaĉa.

Razmjena podataka u realnom vremenu Član 68

(1) Korisnik prenosnog sistema treba da obezbijedi i stavi na raspolaganje OPS-u sljedeće podatke u realnom vremenu:

1) informacije o statusu rasklopne opreme (prekidaĉa, rastavljaĉa, uzemljivaĉa i regulacionih sklopki),

2) mjerene vrijednosti osnovnih parametara (struja, napon, frekvencija, aktivna snaga, reaktivna snaga),

3) informacije vezane za zaštitne, upravljaĉke i alarmne ureĊaje, i

4) ostale podatke od interesa u zavisnosti od specifiĉnosti korisnika prenosnog sistema koji se prikljuĉuje.

(2) Korisnik xx xxxxx da obezbijedi kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do mjesta prikljuĉenja na telekomunikacionu mrežu OPS-a, u cilju prenosa navedenih podataka do centra upravljanja OPS.

(3) Naĉin razmjene podataka iz stava 1 ovog ĉlana i njihov obim, sastavni su dio ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju odnosno ugovora o prikljuĉenju.

V. MJERNI SISTEMI Posebne odredbe

Član 69

(1) Odredbama ovih pravila, se utvrĊuju prava i obaveze OPS-a, uĉesnika na tržištu i korisnika prenosnog sistema i definišu oprema i procedure za potrebe:

1) mjerenja na mjestima primopredaje elektriĉne energije,

2) oĉitavanja i prikupljanja podataka o izvršenim mjerenjima sa brojila elektriĉne energije, i

3) obrade i distribucije podataka potrebnih za funkcionisanje tržišta elektriĉne energije.

(2) Podaci mjerenja se koriste za potrebe obraĉuna korišćenja prenosnog sistema, poravnanje mjerenih veliĉina i u cilju utvrĊivanja stepena korišćenja prenosnog sistema, obima i kvaliteta pruženih pomoćnih usluga i debalansa i za ostvarivanje podsticajnih mjera povlašćenih proizvoĊaĉa.

Ciljevi Član 70

Odredbe Pravila u vezi mjerenja utvrĊuju uslove i obaveze sa ciljem:

1) obezbjeĊivanja potrebnih mjernih podataka i utvrĊivanja procedure za njihovu razmjenu izmeĊu relevantnih energetskih subjekata,

2) definisanja veliĉina koje moraju biti mjerene i uslova za taĉnost,

3) definisanja minimalnih uslova za mjerenje i registrovanje izmjerenih koliĉina elektriĉne energije, koje se koriste za poravnanje ugovora o prometu elektriĉne energije, korišćenje prenosnog sistema, obraĉun debalansa i pomoćne usluge, i

4) utvrĊivanja obaveza vezanih za nabavku, ugradnju, ispitivanje, održavanje i upravljanje mjernim sistemima,

5) utvrĊivanja zamjenskih obraĉunskih veliĉina u sluĉaju neispravnosti mjernih podataka.

Primjena Nosioci odgovornosti

Član 71

Nosioci odgovornosti kod mjerenja i razmjene mjernih podataka su OPS i korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem.

Mjerna oprema Član 72

(1) OPS xx xxxxx da mjerni ureĊaj, odnosno mjerno-regulacionu stanicu za prikljuĉenje objekta krajnjeg kupca, odnosno proizvoĊaĉa energije na sistem ugradi kao svoje sredstvo i održava, obezbjeĊuje taĉnost mjerenja i vrši mjerenje energije.

(2) Lokaciju na kojoj se ugraĊuje mjerni ureĊaj odreĊuje OPS, vodeći raĉuna o potrebi da ona bude što bliže granici razdvajanja vlasništva OPS-a i korisnika prenosnog sistema.

(1) Mjerni sistem ĉine:

1) mjerni transformatori,

2) mjerni ureĊaji (brojila),

Vlasništvo nad elementima mjernog sistema Član 73

3) ureĊaji za ĉuvanje podataka (server za mjerenja),

4) komunikacioni ureĊaji (modem za iznajmljenu liniju, konvertor serijske komunikacije, ethernet sviĉ ili ruteri) i

5) komunikacioni link.

(2) OPS xx xxxxxxx i obavezan je da vrši ugradnju, održavanje, ovjeravanje i ispitivanje svih mjernih ureĊaja (brojila) za registraciju tokova aktivne i reaktivne energije koji su sastavni dio mjernih sistema na taĉkama razdvajanja prenosnog sistema sa korisnicima, kao i na interkonektorima, ukljuĉujući i odgovarajuće ureĊaje za ĉuvanje podataka i komunikacione ureĊaje.

(3) Mjerni transformatori mogu biti u vlasništvu korisnika prikljuĉenog na prenosni sistem ili u vlasništvu OPS-a.

(4) Komunikacioni linkovi mogu biti u vlasništvu korisnika prikljuĉenog na prenosni sistem ili u vlasništvu OPS-a. Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da obezbijedi kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do xxxxx povezivanja sa komunikacionim linkom OPS-a.

Pristup mjernim sistemima Član 74

(1) Korisnik prikljuĉen na prenosni sistem xx xxxxx da OPS-u omogući pristup postrojenju ili dijelu postrojenja koji je u vlasništvu korisnika, u cilju ispunjenja obaveza utvrĊenih zakonom.

(2) U sluĉajevima u xxxxxx xx mjerni sistem u postrojenju ili dijelu postrojenja korisnika, za ugradnju, održavanje i ispunjenje zahtijevane xxxxx taĉnosti mjernih transformatora odgovoran je korisnik.

Obaveza OPS-a u vezi mjernih podataka Član 75

(1) Obaveza OPS-a je da prikuplja i stavlja na raspolaganje operatoru tržišta, ODS-u, zatvorenim distributivnim sistemima i imaocima licenci za snabdijevanje i proizvodnju i mjerne podatke (ukljuĉujući, ali ne ograniĉavajući se na liste naloga za proizvodnju, mjerenja sa mjesta predaje energije, podatke vezane za rad i korišćenje balansne energije i obezbjeĊivanje pomoćnih usluga itd.), koji su im neophodni u izvršavanju obraĉuna, poravnanja i sl.

(2) Obaveza OPS-a je da, u odgovarajućem formatu objavljuje mjerne podatke u skladu sa propisom kojim se ureĊuju obaveze OPS u pogledu naĉina dostavljanja i objavljivanja podataka od znaĉaja za tržište elektriĉne energije.

(3) Procedura mjerenja na interkonektorima se reguliše ugovorom o interkonekciji sa operatorima susjednih sistema.

Opšti zahtjevi Član 76

Glavni principi kod definisanja uslova za mjerne sisteme su:

1) svako mjesto razdvajanja prenosnog sistema i korisnika prikljuĉenog na prenosni sistem xxxx biti opremljeno odgovarajućim mjernim sistemom,

2) svako mjerno mjesto na interkonektivnom dalekovodu xxxx imati minimalno obraĉunski i kontrolni mjerni ureĊaj (dozvoljava se mogućnost ugradnje strujnog transformatora sa dva mjerna jezgra istih karakteristika),

3) taĉnost mjernih sistema i veliĉine koje se mjere na svakom mrežnom ĉvorištu odreĊuju se u zavisnosti od tipa mjernog mjesta (obraĉunsko ili ostala mjerna mjesta),

4) OPS je odgovoran za ugradnju i održavanje mjernih ureĊaja na svim mjernim mjestima u prenosnom sistemu,

5) korisniku prenosnog sistema ostavlja se mogućnost ugradnje alternativnog mjernog ureĊaja za svoje potrebe,

6) OPS je odgovoran za ugradnju, održavanje, redovno ovjeravanje i ispitivanje mjernih transformatora ukoliko se mjerno mjesto nalazi u dijelu sistema koji je u njegovom vlasništvu,

7) korisnik je odgovoran za ugradnju, održavanje, redovno ovjeravanje i ispitivanje mjernih transformatora koji se nalaze u dijelu sistema koji je u njegovom vlasništvu,

8) korisnik i OPS moraju osigurati usklaĊenost taĉnosti mjernih sistema sa tehniĉkim zahtjevima o taĉnosti mjerenja utvrĊenim ovim pravilima,

9) mjerni sistemi moraju biti sigurni, registrovani kod OPS-a, odobreni za upotrebu xx xxxxxx nadležne institucije i sposobni da pružaju podatke za elektronski transfer do xxxx podataka mjerenja,

10) podaci o izmjerenoj elektriĉnoj energiji se moraju ĉuvati i stavljati na raspolaganje u periodima dispeĉinga i poravnanja,

11) podaci o izmjerenoj elektriĉnoj energiji su izraženi u jedinicama kWh - kilovatsat (aktivna) i kvarh - kilovarsat (reaktivna),

12) podaci mjerenja koji se koriste za ugovorno poravnanje, korišćenje prenosnog sistema, balansiranje sistema i pomoćne usluge postaju punovažni nakon što OPS izvrši provjeru njihove validnosti,

13) podaci mjerenja moraju biti ĉuvani u bazi podataka mjerenja,

14) OPS xxxx definisati postupak registracije i izraditi registar mjerenja, kako bi bila olakšana primjena ovih pravila na korisnike i uĉesnike na tržištu elektriĉne energije u pogledu:

- novih mjernih sistema,

- izmjena postojećih mjernih sistema, i

- iskljuĉenja mjernih sistema, ukljuĉujući davanje informacija o mjernim sistemima,

15) svi mjerni sistemi moraju biti u skladu sa standardima koji su dati u ovim pravilima, ili na koje se Pravila pozivaju,

16) u sluĉaju neraspoloživosti mjernih sistema ili utvrĊene greške u njihovom radu, OPS utvrĊuje odgovarajuće zamjenske podatke, koji se koriste umjesto nedostajućih.

Tehniĉki zahtjevi Opšti tehniĉki zahtjevi

Član 77

(1) Na svakom mjernom mjestu kao minimalan uslov xxxx postojati jedan mjerni sistem sa mogućnošću registrovanja potrošnje aktivne i reaktivne energije svakih 15 minuta uz mogućnost daljinskog i lokalnog oĉitavanja mjerenja.

(2) Kod mjernih mjesta na interkonektivnim dalekovodima minimalno moraju biti ugraĊeni strujni transformatori opremljeni sa dva mjerna jezgra, jedno namijenjeno za prikljuĉenje obraĉunskog mjernog ureĊaja (brojila) a drugo za prikljuĉenje kontrolnog mjernog ureĊaja.

(3) Za svaki prikljuĉak korisnika na 400 kV, 220 kV i 110 kV sistem neophodno je obezbijediti mjerenja angažovane snage (MW), kao i aktivne i reaktivne energije u rezoluciji od 15 minuta ili manje za oba smjera:

1) prijem/uvoz (MWh),

2) isporuka/izvoz (MWh),

3) prijem/uvoz (Mvarh), i

4) isporuka/izvoz (Mvarh).

Standardi za mjerne ureĊaje (brojila)

Član 78

(1) Mjerni ureĊaji za aktivnu energiju moraju zadovoljavati uslove propisane pravilnikom kojim se ureĊuju tehniĉki i metrološki zahtjevi za mjerila i sisteme sa mjernom funkcijom koji donosi organ nadležan za poslove metrologije, i sljedeće standarde:

1) IEC Standard 62053-22 - Statiĉki mjerni sistemi za mjerenje aktivne snage (xxxxx taĉnosti 0.2 S i 0.5 S) ili

2) IEC Standard 62053-11 - Elektromehaniĉki mjerni sistemi za mjerenje aktivne snage (xxxxx taĉnosti 0.5, 1 i 2).

(2) Mjerni ureĊaji za reaktivnu energiju moraju zadovoljavati uslove propisane pravilnikom kojim se ureĊuju metrološki i tehniĉki zahtjevi za elektronska (statiĉka) brojila reaktivne elektriĉne energije xxxxx 0,5S, 1S, 0.5, 1, 2 i 3 koji donosi organ nadležan za poslove metrologije, i standard IEC 62053-23 (klasa taĉnosti 2.0).

Klasa taĉnosti mjernih transformatora Član 79

(1) Kada se mjerni sistem nalazi u postrojenju korisnika, potvrde o testovima naponskih transformatora (NT), strujnih transformatora (ST) moraju, u svakom trenutku i u svim sluĉajevima, biti na raspolaganju OPS-u.

(2) Minimalne xxxxx taĉnosti mjernih sistema odreĊene su tabelom 1:

Tabela 1 - Minimalne xxxxx tačnosti mjernih sistema

TIP	Klasa taĉnosti prikljuĉaka
	Obraĉunska i kontrolna mjerna mjesta	Ostala mjerna mjesta
Strujni transformatori	0,2 S	0,5 S/0,5
Naponski transformatori	0,2	0,5

Brojila za aktivnu energiju	0,2 S	0,5 S/0,5
Brojila za reaktivnu energiju	2	2

Ukupna taĉnost mjerenja Član 80

Ukupna taĉnost mjerenja xxxx biti u saglasnosti sa tabelom 2:

Tabela 2 - Ukupna tačnost mjerenja

Struja, kao procenat nominalne struje	Faktor snage	Xxxxxxx xxxxxx za mjerenje
		Obraĉunska i kontrolna mjerna mjesta	Ostala mjerna mjesta
Aktivna energija
20% do 120%	1	± 0,5%	± 1,6%
5% do 20%	1	± 0,5%	± 1,6%
1% do 5%	1	± 0,7%	± 2,1%
20% do 120%	0,5 ind. do 0,8 kap.	± 1,0%	± 2,5%
Reaktivna energija
10% do 120%	0	± 4,0%	± 4,0%
10% do 120%	0,866 ind. do 0,866 kap.	± 5,0%	± 5,0%

Lokacije mjernih mjesta

Mjesto mjerenja i mjesto primopredaje elektriĉne energije Član 81

(1) Mjesto mjerenja (mjerno mjesto) predstavlja fiziĉko mjesto (taĉku) u sistemu gdje su instalirani ureĊaji za mjerenje elektriĉne energije i na kome se mjeri elektriĉna energija koju korisnik preuzima od OPS-a, odnosno predaje OPS-u.

(2) OPS definiše lokaciju mjesta mjerenja odnosno lokaciju na kojoj će se instalirati mjerni sistem.

(3) Mjesto mjerenja nalazi se, po pravilu, na mjestu primopredaje elektriĉne energije, osim ukoliko specifiĉni uslovi prikljuĉenja to onemogućavaju, što se definiše pojedinaĉnim ugovorom o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje, odnosno ugovorom o prikljuĉenju.

(4) U svim definisanim mjernim mjestima moraju biti zadovoljeni kriterijumi ukupne taĉnosti mjerenja propisani ovim pravilima.

(5) Lokacije mjernih mjesta mogu biti u objektima koji su vlasništvu:

1) OPS-a,

2) proizvoĊaĉa elektriĉne energije,

3) operatora distributivnog sistema (ODS), ili

4) direktnih potrošaĉa.

(6) Korisnik je obavezan da obezbijedi da mjesto mjerenja bude locirano što je moguće bliže mjestu primopredaje (osnovni kriterijum). U sluĉajevima kada ovo nije moguće, ili ispunjenje ovog uslova iziskuje velike troškove, mjesto primopredaje i mjesto mjerenja se ne moraju podudarati.

(7) Kada se mjesto primopredaje i mjesto mjerenja ne podudaraju (npr. ako se ne nalaze na istom naponskom nivou, ili ako se nalaze na istom naponskom nivou ali su toliko udaljeni da se gubici elektriĉne energije ne mogu zanemariti), gdje god je to neophodno, OPS xx xxxxx da izvrši korekciju mjernih podataka za vrijednost gubitaka elektriĉne energije u elementima prenosnog (korisniĉkog) sistema, od mjesta primopredaje do mjernog mjesta (svoĊenje na mjesto primopredaje). SvoĊenje mjerenja na mjesto primopredaje vrši se množenjem izmjerene veliĉine i faktora korekcije, koji utvrĊuje OPS i sastavni je dio obraĉunskog procesa.

Proizvodni objekti Član 82

(1) Mjesto mjerenja elektriĉne energije isporuĉene xx xxxxxx proizvodnog objekta prenosnom sistemu nalazi se prema osnovnom kriterijumu u dijelu sistema koji pripada korisniku u blizini mjesta primopredaje odnosno granice razdvajanja vlasništva osnovnih sredstava. Taĉna lokacija mjernog mjesta kao i raspored odgovornosti na lokaciji utvrĊuju se u postupku prikljuĉenja.

(2) OPS je odgovoran za ugradnju, održavanje, redovno ovjeravanje i ispitivanje glavnog (obraĉunskog) mjernog ureĊaja odnosno brojila i pripadajućih komunikacionih ureĊaja.

(3) Za ugradnju, održavanje, ispitivanje i ovjeru ostalog dijela opreme mjernog sistema odgovoran je korisnik prenosnog sistema.

(4) 8ProizvoĊaĉ može ugraditi sopstveni alternativni mjerni ureĊaj xxxx xxxx biti izveden preko posebnog strujnog mjernog transformatora ili preko zajedniĉkog strujnog mjernog transformatora opremljenog sa dva mjerna jezgra koja su namijenjena za prikljuĉenje obraĉunskog i alternativnog mjernog ureĊaja.

Distributivni sistem elektriĉne energije Član 83

(1) Elektriĉna energija isporuĉena ili preuzeta xx xxxxxx OPS-a distributivnom sistemu se mjeri u dovodnoj ćeliji (polju) niženaponske strane transformatora 110/x kV, koja se nalazi u vlasništvu ODS-a.

(2) Za ugradnju, održavanje, redovno ovjeravanje i ispitivanje mjernih sistema (osim mjernih ureĊaja) odgovoran je ODS, dok su mjerni ureĊaji (brojila) uvijek u nadležnosti OPS-a.

(3) ODS može ugraditi sopstveni alternativni mjerni ureĊaj, xxxx xxxx biti izveden preko posebnog strujnog mjernog transformatora ili preko zajedniĉkog strujnog mjernog transformatora opremljenog sa dva mjerna jezgra koja su namijenjena za prikljuĉenje obraĉunskog i alternativnog mjernog ureĊaja.

Direktni potrošaĉi Član 84

(1) Mjesto mjerenja elektriĉne energije koja se iz prenosnog sistema predaje direktnom potrošaĉu nalazi se prema osnovnom kriterijumu u dijelu sistema koji pripada korisniku u blizini mjesta primopredaje, odnosno xxxxx razdvajanja vlasništva osnovnih sredstava. Taĉna lokacija mjernog mjesta kao i raspored odgovornosti na lokaciji utvrĊuju se u postupku prikljuĉenja.

(2) OPS je odgovoran za ugradnju, održavanje, redovno ovjeravanje i ispitivanje glavnog (obraĉunskog) mjernog ureĊaja, odnosno brojila i pripadajućih komunikacionih ureĊaja.

(3) Za ugradnju, održavanje i ispitivanje i ovjeru ostalog dijela opreme mjernog sistema odgovoran je korisnik prenosnog sistema.

(4) Direktni potrošaĉ ima pravo da ugradi sopstveni alternativni mjerni ureĊaj, xxxx xxxx biti izveden preko posebnog strujnog mjernog transformatora ili preko zajedniĉkog strujnog mjernog transformatora opremljenog sa dva mjerna jezgra koja su namijenjena za prikljuĉenje obraĉunskog i alternativnog mjernog ureĊaja.

Mjerni sistemi Član 85

(1) Mjerni sistem ĉine elementi iz ĉlana 73, stav 1 ovih pravila.

(2) Elementi mjernog sistema, izuzev mjernih transformatora, moraju biti smješteni u ĉistoj i suvoj okolini.

Mjerni transformatori Član 86

(1) Strujni (ST) i naponski (NT) mjerni transformatori moraju zadovoljiti tehniĉke zahtjeve i klasu taĉnosti propisanu ĉlanom 79 ovih pravila.

(2) Vlasnik mjernih transformatora, koji su dio mjernih sistema u prenosnom sistemu, xxxxx xx da dostavi na odobrenje OPS-u njihove tehniĉke karakteristike, ukljuĉujući i detalje o mogućnostima preopterećivanja, radi njihovog uvoĊenja u registar mjerenja. TakoĊe, vlasnik mjernih transformatora xx xxxxx da dostavi uvjerenje o odobrenju tipa i uvjerenje o ovjeri mjerila i ispitivanju xxxxx taĉnosti izdato xx xxxxxx nadležne institucije.

Strujni transformatori (ST)

Član 87

(1) Na svakom mjernom mjestu moraju postojati dva seta strujnih transformatora ili jedan strujni transformator sa dva ili više sekundarnih namotaja u skladu sa IEC standardima 60044-1 i sa klasom taĉnosti u skladu sa ĉlanom 79 ovih pravila.

(2) Jedan set strujnih transformatora odnosno jedno mjerno jezgro xxxx xx koristiti iskljuĉivo za napajanje obraĉunskog mjernog ureĊaja. Strujni transformatori koji snabdijevaju alternativne mjerne ureĊaje, gdje oni postoje, mogu biti korišćeni u ostale svrhe, zadovoljavajući kriterijume za ukupnom taĉnošću mjerenja iz ĉlana 80 ovih pravila.

Naponski transformatori (NT)

Član 88

(1) Na svakom mjernom mjestu xxxx postojati dva seta naponskih transformatora, ili naponski transformator sa dva ili više sekundarnih namotaja, u skladu sa standardom IEC 60044-2 i sa klasom taĉnosti u skladu sa ĉlanom 79 ovih pravila.

(2) Pad napona u sekundarnom namotaju, koji snabdijeva mjerne ureĊaje, ne smije preći 0,25% nominalnog napona. Sekundarni namotaj naponskih transformatora koji napajaju alternativne mjerne ureĊaje, gdje oni postoje, može biti korišten i u druge svrhe, zadovoljavajući kriterijume za ukupnom taĉnošću mjerenja iz ĉlana 80 ovih pravila.

(3) Ukupno opterećenje svakog sekundarnog namotaja naponskog transformatora ne smije prelaziti njegovo nominalno opterećenje.

Mjerni ureĊaji Član 89

(1) UreĊaji za mjerenje aktivne i reaktivne energije moraju zadovoljavati uslove navedene u ĉlanu 78 ovih pravila.

(2) Svi mjerni ureĊaji moraju posjedovati stabilne brojĉanike mjerenja cjelokupne energije za svaku mjerenu koliĉinu. Brojĉanik mjerenja xxxx sadržati dovoljan broj cifarskih mjesta za oĉitavanje, kako ne bi došlo do resetovanja registra (na nulu) u toku normalnog perioda oĉitavanja.

(3) Svi mjerni ureĊaji moraju biti obelježeni jedinstvenim nazivom (identifikacioni broj). Ovaj podatak, zajedno sa tehniĉkim karakteristikama i specifikacijama, xxxx biti dostupan OPS-u radi ukljuĉivanja u registar mjerenja.

UreĊaj za ĉuvanje podataka Član 90

(1) Svaki ureĊaj za ĉuvanje podataka xxxx imati kapacitet koji omogućava da primi sve mjerene vrijednosti koje mu se daju za period od najmanje 45 xxxx petnaestominutnih podataka.

(2) Podaci mjerenja se sakupljaju na dnevnoj osnovi.

(3) Za svaki ureĊaj za ĉuvanje podataka, xxxx xx obezbijediti sigurno besprekidno napajanje sa posebnim osiguraĉem za svaki ureĊaj.

(4) Ako je komunikacioni ureĊaj dislociran od ureĊaja za ĉuvanje podataka, onda i za njega xxxx uslovi iz prethodnog stava.

(5) UreĊaj za ĉuvanje podataka xxxx imati izvedeni alarmni signal na vidljivom mjestu, koji se aktivira u sluĉaju prestanka napajanja ureĊaja.

Čuvanje podataka Član 91

(1) Mjerni sistemi moraju biti u mogućnosti da budu zaštićeni od brisanja podataka saĉuvanih u memoriji.

(2) UreĊaj za ĉuvanje podataka mjerenja xxxx obezbijediti sljedeće:

1) ako doĊe do prekida napajanja ureĊaja za ĉuvanje podataka, ureĊaj xxxx zaštititi sve podatke saĉuvane do tog trenutka,

2) vrijednosti energije i potrošnje u trenutku pojave prekida napajanja ureĊaja za ĉuvanje podataka i njihove nulte vrijednosti nakon otklanjanja problema sa napajanjem, moraju biti oznaĉene, kako bi ih sistem za sakupljanje mjerenja mogao identifikovati, i

3) do uspostavljanja ponovnog napajanja ureĊaja za ĉuvanje podataka, sat, kalendar i svi podaci moraju biti podržavani 45 xxxx bez spoljašnjeg napajanja.

Komunikacioni link Član 92

(1) Komunikacioni link je fiziĉka i/ili logiĉka konekcija koja posredstvom telekomunikacione opreme i dediciranog prenosnog puta obezbjeĊuje transfer podataka mjerenja od komunikacionih ureĊaja mjernog sistema do ureĊaja za ĉuvanje podataka u centru za operativno upravljanje prenosnim sistemom OPS-a. Prenosni put može biti realizovan putem optiĉkih kablova, GSM ili radio sistema.

(2) Korisnik prenosnog sistema je, u cilju realizacije komunikacionog linka, u obavezi da obezbijedi kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do mjesta prikljuĉenja u telekomunikacionoj mreži OPS-a.

(3) Komunikacioni link za prenos podataka iz mjernog ureĊaja xxxx zadovoljavati standard IEC Standard 62056-21 – Komunikacija sa brojilima.

Pristup mjernim ureĊajima Član 93

(1) Neophodno je omogućiti da se svaki mjerni ureĊaj može pregledati lokalno i daljinski sa odvojenih portova.

(2) Oprema za mjerenje xxxx biti postavljena tako da ĉitanje i reprogamiranje podataka mjerenja iz mjernih sistema bude moguće samo kroz lokalni ili daljinski pristup uz odgovarajući xxxxxx sigurnosti.

(3) Za vrijeme procesa oĉitavanja, prema potrebi, xxxx biti omogućeno oĉitavanje sljedećih podataka:

1) vrijednosti razmjene elektriĉne energije u skladu sa ĉlanom 77 ovih pravila, po potrebi, i

2) pokazivanja alarma.

Lokalni pristup Član 94

Za svaki mjerni ureĊaj potrebno je da ima port za oĉitavanje, kako bi se omogućilo prikljuĉivanje lokalnog terminala podataka, kao što je raĉunar, a u sljedeće svrhe:

1) puštanje u rad, održavanje i pronalaženje grešaka,

2) prenos podataka mjerenja u sluĉaju greške u radu komunikacionih sistema i

3) podešavanje vremena kada to ne može biti uraĊeno daljinski ili automatski.

Daljinsko oĉitavanje Član 95

(1) Svaki ureĊaj za ĉuvanje podataka xxxx biti opremljen internom ili eksternom opremom za komunikaciju, koji podržava razmjenu podataka za lokalni i daljinski nadzor, u skladu sa standardom IEC 62056-21. Xxxx xx obezbijediti komunikacioni link za dobijanje podataka mjerenja pomoću sistema zadaljinsko oĉitavanje brojila, a za potrebe OPS-a.

(2) Daljinski pristup xx xxxxxx OPS-a u svrhu oĉitavanja podataka mjerenja vrši se minimalno jedanput dnevno.

(3) Čitanje podataka sa mjernih ureĊaja i programiranje i promjena parametara xxxx biti omogućeno samo kroz pristup na odgovarajućem nivou zaštite.

(4) Komunikacija izmeĊu ureĊaja za ĉuvanje podataka i sistema za prikupljanje mjerenja xxxx ukljuĉivati odgovarajuće ureĊaje mehanizme za provjeru greške.

(5) OPS odreĊuje tehniĉku specifikaciju formata prenosa podataka, protokola, ureĊaja kao i mehanizme za provjeru greške i nivo zaštite.

Ispitivanje i ovjera mjernih sistema Zaštita mjernih sistema

Član 96

Nakon ugradnje i puštanja u rad, sva oprema mjernih sistema, koja se nalazi na mjernom mjestu, osim komunikacione opreme, xxxx biti zatvorena i zaštićena peĉatom-plombom u skladu sa propisima. Peĉat xxxx biti postavljen tako da unutrašnjost ureĊaja za mjerenje ne može nikome biti dostupna bez uništavanja peĉata.

Opšti uslovi ispitivanja i ovjeravanja Član 97

(1) Za provjeru, reviziju i potvrĊivanje tehniĉkih specifikacija mjernih sistema, odgovoran je OPS, koji odobrava testove i programe puštanja u rad mjerne opreme, pregleda rezultate i nadgleda ispitivanje i ovjeru mjernih ureĊaja i mjernih transformatora. OPS metodom sluĉajnog uzorka sprovodi periodiĉne revizije mjernih sistema, kako bi utvrdio usklaĊenost sa ovim pravilima.

(2) OPS xxxx imati neograniĉen pristup mjernim ureĊajima radi kontrole, provjere podataka i revizije sistema.

(3) Korisnik prenosnog sistema xx xxxxx da obavijesti OPS o svim promjenama parametara postojećih mjernih sistema, koje ima namjeru da uradi. Planirane promjene korisnik ne može izvršiti bez prethodne saglasnosti OPS- a.

(4) Namotaji mjernih transformatora i djelovi mjernih sistema moraju biti sigurni i zaštićeni.

(5) Mjerni sistemi se moraju ispitati i ovjeriti u skladu sa standardima propisanim xx xxxxxx nadležne institucije i ispuniti kriterijume ukupne taĉnosti mjerenja iz ĉlana 80 ovih pravila.

(6) Za sve mjerne ureĊaje moraju biti obezbjeĊeni odvojeni blokovi terminala za prikljuĉenje i testiranje, s ciljem olakšanog ispitivanja i ovjere.

(7) UreĊaj za testiranje xxxx biti lociran što je moguće bliže mjernim ureĊajima na koje se odnosi.

Kontrola mjernih ureĊaja Član 98

(1) Svi mjerni ureĊaji moraju biti ispitani i ovjereni prije poĉetka komercijalne upotrebe (poĉetno ispitivanje i ovjera), u skladu sa specifikacijama i propisanim tehniĉkim karakteristikama.

(2) Ispitivanje i ovjeru može izvesti ovlašćena osoba ili institucija.

(3) Rezultati xxxxx i potvrda o ispitivanju i ovjeri moraju, zbog kontrole i uvoĊenja u registar mjerenja, biti dostupni OPS-u.

(4) Svi mjerni ureĊaji moraju biti redovno ispitani i ovjereni, u odreĊenim vremenskim periodima i po potrebi.

(5) Svi mjerni ureĊaji moraju biti testirani na taĉnost prilikom poĉetnog puštanja u rad.

(6) Testovi se takoĊe rade u odreĊenim intervalima, da bi se odredilo da li mjerni ureĊaji rade u okviru propisanih granica greške, datih u ĉlanu 80 ovih pravila.

(7) Datumi i rezultati svih testova moraju biti dostavljeni OPS-u zbog upisivanja u registar mjerenja.

(8) S vremena na vrijeme, po potrebi, osim ovih, mogu se zahtijevati posebni testovi.

(9) Raspored testiranja i ponovnog ispitivanja i ovjere priprema se u skladu sa propisima kojima se ureĊuju pitanja metrologije.

(10) Ako je kontrola mjernog ureĊaja potvrdila njegovu ispravnost, smatra se da je ureĊaj radio ispravno u cijelom periodu koji je prethodio kontroli.

Ovjera i ispitivanje mjernih transformatora Član 99

(1) Novi mjerni transformatori moraju biti ovjereni prije poĉetka upotrebe (poĉetno ispitivanje) u skladu sa specifikacijama i tehniĉkim karakteristikama, propisanim od nadležne institucije. Rezultati xxxxx moraju, zbog kontrole i uvoĊenja u registar mjerenja, biti dostupni OPS-u.

(2) Ukoliko su rezultati poĉetnog ispitivanja zadovoljavajući nadležna institucija izdaje OPS-u uvjerenje o ovjeravanju mjerila.

(3) Periodiĉna ispitivanja je potrebno sprovesti za mjerne transformatore i to: za strujne i naponske svakih 12 xxxxxx, a za kapacitivne naponske transformatore svakih 5 xxxxxx, ili prije ako se pojavi oĉigledan nedostatak.

(4) Ukoliko je kontrola mjernog transformatora potvrdila njegovu ispravnost, smatra se da je mjerni transformator radio ispravno u cijelom periodu koji je prethodio kontroli.

Kontrola ureĊaja za ĉuvanje podataka Član 100

(1) Novi ureĊaji za ĉuvanje podataka moraju biti kontrolisani prije poĉetka komercijalne upotrebe na bilo kojoj lokaciji, u skladu sa specifikacijama i tehniĉkim karakteristikama propisanim ovim pravilima.

(2) Za ureĊaje za ĉuvanje podataka se ne zahtijeva periodiĉno kontrolisanje, osim ako se pojavi oĉigledan nedostatak.

Posjeta lokaciji Član 101

(1) U cilju oĉitavanja brojĉanika mjerenja i kontrole mjernog mjesta, OPS xx xxxxx da za sve lokacije obezbijedi posjetu lokaciji na godišnjem nivou.

(2) Razlika izmeĊu prednjaĉenja brojĉanika mjerenja iz ureĊaja za mjerenje za period i ukupne sume uzastopnih oĉitavanja mjernih perioda za isti vremenski period, ne smije preći granicu tolerancije od 0,1%. U suprotnom, OPS izraĊuje izvještaj o nedostatku i preduzimaju se mjere za njegovo otklanjanje.

(3) Posjeta lokaciji se takoĊe obavlja u cilju provjere da xx xx na mjernom sistemu ili pratećoj opremi došlo do bilo kakvog oštećenja ili falsifikovanja, posebno peĉata, xxx x xx xx postoji opasnost da se to dogodi.

Greške mjernih ureĊaja Član 102

(1) U sluĉaju da OPS otkrije, ili mu je prijavljeno postojanje, ili mogućnost nastanka greške na mjernom ureĊaju, obavezan je da ispita i otkloni problem, odnosno da naloži strani odgovornoj za mjerenje da ispita i otkloni problem sa mjernim ureĊajem, u roku od 48 sati od saznanja.

(2) Ako inspekcijski test ili revizija mjernog sistema, izvedena u skladu sa ĉlanom 97 stav 1 ovih pravila, pokaže veću grešku od propisane u ĉlanu 80 ovih pravila, a OPS ne raspolaže sa podatkom u koje se vrijeme xxxxxx pojavila, smatra se da xx xxxxxx nastala na pola perioda od vremena zadnjeg xxxxx ili revizije, u skladu sa zakonom, xxxx xx pokazala da mjerni sistem zadovoljava uslove za taĉnošću, i vremena kada xx xxxxxx otkrivena.

(3) U sluĉaju utvrĊene greške, za potrebe obraĉuna OPS obezbjeĊuje zamjenske podatke za odgovarajući period u skladu sa ĉlanom 110 ovih pravila.

Zahtjevi za otklanjanje nedostataka Član 103

(1) OPS xx xxxxx da o uoĉenim nedostacima u mjernom sistemu koji je u vlasništvu korisnika, istog obavijesti u roku od 72 ĉasa.

(2) Korisnik xx xxxxx da nedostatke na dijelu mjernog sistema iz stava 1 ovog ĉlana otkloni u roku od pet xxxx od xxxx dobijanja obavještenja OPS-a.

(3) Ako nedostatak iz stava 2 ovog ĉlana nije moguće otkloniti u propisanom roku, za potrebe obraĉuna koristiće se zamjenski podaci iz ĉlana 110 ovih pravila, pri ĉemu OPS zadržava pravo da obustavi korišćenje sistema do otklanjanja nedostataka.

Upravljanje bazom podataka mjerenja Baza podataka mjerenja

Član 104

(1) U bazi podataka mjerenja ĉuvaju se podaci koji su oĉitani sa mjernih ureĊaja.

(2) Baza podataka mjerenja se sastoji od:

1) brojĉanika mjerenja i

2) podataka mjerenja.

(3) OPS je odgovoran za ažuriranje, održavanje i administriranje registra xxxx podataka mjerenja, kao i za njegovu sigurnost i tajnost. Korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem dužni su da obavijeste OPS o svim promjenama u njihovoj nadležnosti, a koje utiĉu na podatke mjerenja.

Registar mjerenja Član 105

(1) U registru mjerenja se ĉuvaju stalne informacije, tehniĉki i administrativni podaci vezani za mjerni sistem.

(2) Uloga registra mjerenja je da olakša:

1) registrovanje mrežnih ĉvorišta i taĉaka mjerenja,

2) verifikaciju ispunjenosti tehniĉkih zahtjeva mjernih sistema, i

3) reviziju i kontrolu promjena registrovanih informacija.

(3) Korisnik je obavezan da za svaki mjerni transformator koji je u njegovom vlasništvu dostavi OPS-u relevantne podatke i tehniĉke karakteristike.

Informacije registra mjerenja Član 106

Registar mjerenja xxxx sadržati minimum podataka - informacija koji se odnose na:

1) mrežno ĉvorište i mjesto (taĉku) mjerenja,

2) opremu mjernog sistema.

Identifikacioni broj mjesta (xxxxx) mjerenja Član 107

Svako mjesto (xxxxx) mjerenja xxxx imati Identifikacioni broj mjesta (xxxxx) mjerenja. Identifikacioni broj na jedinstven naĉin oznaĉava mjesto (taĉku) mjerenja i sastavljen je od 16 karaktera:

1) prve dvije cifre predstavljaju identifikaciju države i odreĊuje je OPS u koordinaciji sa spolja povezanim stranama i relevantnim subjektima, kao što je ENTSO-E;

2) slovo "Z" za identifikovanje koda kao identifikacionog koda mjesta (xxxxx) mjerenja;

3) sljedeće 3 (tri) cifre ili velika slova predstavljaju identifikacioni broj mreže, koje kao jedinstvene identifikacione kodove OPS dodijeljuje korisnicima sistema;

4) sljedećih 12 cifara ili velikih karaktera, predstavlja identifikacioni kod mjernog mjesta (xxxxx) mjerenja i dodijeljen je svakom mjestu (taĉki) mjerenja pojedinaĉno, sa jednim jedinstvenim identifikacionim kodom za svako mjesto (taĉku) mjerenja. Neki karakteri mogu biti dodijeljeni za odreĊivanje tipa mjernog sistema (npr. Proizvodnja, Operator distribucije, direktni potrošaĉ itd.);

5) zadnji karakter je predviĊen za kontrolu ispravnosti EIC koda u skladu sa standardima dodjele ENTSO EIC kodova.

6) Veliko slovo u identifikacionom broju može biti jedno od sljedećih slova: A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, i "_".

Podaci mjerenja Član 108

(1) Podaci mjerenja obuhvataju sve izmjerene, sakupljene i izraĉunate vrijednosti mjerenja koje se koriste za obraĉun. Podaci mjerenja se ĉuvaju u bazi podataka.

(2) OPS je odgovoran za prikupljanje podataka sa mjesta mjerenja, korišćenjem odreĊenih protokola prenosa podataka i xxxx xx potvrditi, obraditi i smjestiti u bazu podataka mjerenja i osigurati za potrebe poravnanja tržišnih transakcija i naplatu za korišćenje sistema.

(3) Korisnik xx xxxxx da obezbijedi nesmetan rad telekomunikacione opreme u svom objektu i prenosnog puta do mjesta prikljuĉenja na telekomunikacionu mrežu OPS-a.

(4) Ako iz bilo kog razloga doĊe do nemogućnosti daljinskog oĉitavanja (ili uzimanja) podataka, OPS i korisnik moraju obezbijediti pribavljanje podataka lokalnim pregledom. Ukoliko to nije moguće sprovesti ni na ovaj naĉin, OPS xxxx koristiti ostale naĉine (npr. SCADA sistem) za pribavljanje procijenjenih podataka.

(5) Podaci mjerenja ukljuĉuju:

1) originalne, vremenski zavisne, vrijednosti aktivne i reaktivne elektriĉne energije prikupljene iz mjernih sistema,

2) od OPS-a izraĉunate vrijednosti iz originalnih podataka,

3) procijenjene i izmijenjene, ili zamijenjene, podatke u sluĉaju pogrešnih ili izgubljenih podataka, i

4) podatke i vrijednosti koji se koriste za obraĉun.

Potvrda podataka Član 109

(1) OPS je odgovoran za provjeru validnosti podataka, kao i za zamjenu podataka u sluĉaju grešaka ili gubljenja podataka iz bilo kog razloga.

(2) Prilikom sakupljanja ažuriranih dnevnih podataka moraju biti ispunjeni uslovi:

1) Proces sakupljanja-akvizicije podataka se vrši automatski i kontroliše se svakodnevno xx xxxxxx OPS-a;

2) ukoliko nema komunikacije sa ureĊajem za ĉuvanje podataka, oglašava se alarm za sluĉaj kvara i zapoĉinje identifikacija kvara;

3) vremenska sinhronizacija svih ureĊaja u mjernom sistemu se obavlja automatski i provjerava minimum jednom nedjeljno xx xxxxxx OPS-a;

4) ukoliko se vrijeme na ureĊaju za ĉuvanje podataka razlikuje od oĉekivanog za više od 10 sekundi, a manje od 1 (jednog) minuta, tada se vrijeme na ureĊaju za ĉuvanje podataka ispravlja pomoću sistema za prikupljanje podataka; i

5) ukoliko OPS utvrdi bilo koji od naznaĉenih kvarova, xxxx obavijestiti korisnika u periodu od 24 sata nakon utvrĊivanja kvara.

(3) Ukoliko doĊe do neslaganja podataka iz mjernih sistema i xxxx podataka, strana pogoĊena ovom ĉinjenicom, xxxx u saradnji sa OPS-om naći najprikladniji naĉin za brzo otklanjanje razloga neslaganja i dogovoriti mjere koje treba preduzeti da se neslaganja ne pojave u budućnosti.

(4) OPS je odgovoran da sve greške i neispravnosti na mjernom sistemu budu ispitani i otklonjeni.

(5) O greškama u podacima iz mjernog sistema, nastalim kao posljedica incidenta na mjernom sistemu, OPS xxxx obavijestiti korisnika.

Zamjena podataka Član 110

(1) U sluĉaju neraspoloživosti obraĉunskih mjernih podataka ili greške u skladu sa ĉlanom 102 ovih pravila, uzimaju se u obzir podaci sa kontrolnih mjernih ureĊaja. Za sluĉaj neraspoloživosti podataka sa mjernih ureĊaja ili greške, u skladu sa ĉlanom 102 ovih pravila, OPS vrši proraĉun vrijednosti nedostajućeg podatka.

(2) U sluĉaju raspoloživosti podataka iz SCADA sistema OPS utvrĊuje proraĉunatu vrijednost iz stava 1 ovog ĉlana na sljedeći naĉin:

gdje je:

Vptd - proraĉunata vrijednost obraĉunskog mjernog podatka, za period dužine trajanja prekida d, od momenta nastanka greške ili poĉetka neraspoloživosti t

VMSt-d - vrijednost obraĉunskog mjernog podatka izmjerena na mjernom sistemu u periodu dužine trajanja prekida d prije momenta nastanka greške ili poĉetka neraspoloživosti t

V

SCADA

t-d

- vrijednost obraĉunskog mjernog podatka registrovana na SCADA sistemu u periodu dužine trajanja

prekida d nakon momenta nastanka greške ili poĉetka neraspoloživosti t

V

SCADA

t+d

- vrijednost obraĉunskog mjernog podatka registrovana na SCADA sistemu u periodu dužine trajanja

prekida d prije momenta prestanka greške ili poĉetka ponovne raspoloživosti t

(3) U sluĉaju da podaci iz stava 2 ovog ĉlana nijesu raspoloživi, OPS utvrĊuje proraĉunatu vrijednost polazeći od pretpostavke da je korisnik preuzeo elektriĉnu energiju jednaku trodnevnom prosjeku iz perioda koji prethodi nastanku greške ili poĉetku neraspoloživosti mjernih podataka, svedenu na obraĉunski period, sa dnevnim dijagramom xxxxx xxxx odgovara prosjeĉnom dijagramu iz istog perioda.

Pristup podacima i sigurnost Član 111

(1) OPS posjeduje podatke mjerenja i u cilju sigurnosti samo OPS ima pristup podacima mjerenja.

(2) Strane koje imaju pravo da zahtijevaju podatke mjerenja su:

1) korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem,

2) operator tržišta,

3) snabdjevaĉi,

4) nosilac balansne odgovornosti, i

5) Agencija.

(3) Xx xxxxxx zahtjev bilo koje od ovih strana, OPS obezbjeĊuje uvid u podatke mjerenja.

(4) Ovi podaci se obezbjeĊuju iskljuĉivo u informativne svrhe za potrebe praćenja realizacije ili planiranja poslovanja ili daljeg razvoja.

(5) Podaci se obezbjeĊuju elektronskim putem, najkasnije 7 (xxxxx) xxxx od xxxx prijema pisanog zahtjeva, osim podataka koji se tiĉu balansnog mehanizma.

(6) Svi podaci mjerenja koji se nalaze u mjernim sistemima moraju biti zaštićeni od neautorizovanog lokalnog ili daljinskog pristupa elektronskim putem, odgovarajućim sistemom zaštite.

Dokumentacija Član 112

(1) U registru mjerenja moraju biti nedvosmisleno navedena i registrovana mjesta isporuke i mjesta mjerenja, kao i sve ostale komponente, podešenja i parametri u vezi sa njima. Svaka eventualna promjena komponenti, podešenja i parametara može biti provedena iskljuĉivo uz obavještavanje i koordinaciju sa OPS-om.

(2) Dizajn, tehniĉke specifikacije i šeme vezivanja mjernih sistema moraju biti uredno dokumentovani.

(3) Ova dokumenta moraju biti stalno raspoloživa korisnicima prenosnog sistema, kao i OPS-u zbog unošenja u registar mjerenja.

VI. RAD PRENOSNOG SISTEMA Posebne odredbe

Član 113

U cilju obezbjeĊenja uslova za siguran i stabilan rad prenosnog sistema, ovim pravilima se utvrĊuju:

1) tehniĉki i drugi uslovi za sigurno funkcionisanje prenosnog sistema,

2) pravila za balansiranje sistema i kriterijumi i naĉin obezbjeĊenja pomoćnih usluga,

3) xxxxx xxxx u vanrednim situacijama,

4) tehniĉki uslovi za povezivanje i funkcionisanje prenosnog sistema u interkonekciji,

5) naĉin objavljivanja podataka potrebnih za funkcionisanje tržišta i davanje podataka operatorima sistema,

6) naĉin davanja prioriteta korišćenju domaćih izvora primarne energije za proizvodnju elektriĉne energije, u sluĉaju xxxx xx energetskim bilansom utvrĊena takva obaveza, xxx x xxxxx davanja prioriteta u pristupu i preuzimanju elektriĉne energije proizvedene iz obnovljivih izvora i visokoefikasne kogeneracije.

Planiranje rada prenosnog sistema Prognoze i planovi

Član 114

Planiranje rada prenosnog sistema podrazumijeva aktivnosti koje se sprovode prije upravljanja u realnom vremenu i to:

1) izradu dugoroĉne prognoze rada prenosnog sistema,

2) izradu godišnjeg plana rada prenosnog sistema,

3) izradu mjeseĉnog plana iskljuĉenja,

4) izradu nedjeljnog plana iskljuĉenja,

5) izradu dnevnog plana rada elektroenergetskog sistema.

Ciljevi planiranja rada Član 115

Planiranje rada prenosnog sistema iz ĉlana 114 ovih pravila ima za cilj:

1) uravnoteženje planirane proizvodnje generatora sa prognoziranom potrošnjom na nivou prenosa (ukljuĉujući gubitke), zajedno sa obezbjeĊenjem dovoljne rezerve u proizvodnji, uzimajući u obzir ispade pojedinih proizvodnih jedinica, djelova prenosnog sistema kao i djelova sistema korisnika sistema;

2) postizanje zahtijevanih standarda sigurnosti sistema i kvaliteta u snabdijevanju potrošaĉa elektriĉnom energijom; i

3) meĊusobno usaglašavanje i optimizacija programa proizvodnje i planiranih iskljuĉenja u prenosnom sistemu, a da xxxxxx ne bude ugroženo sigurno i stabilno funkcionisanje elektroenergetskog sistema, odnosno kvalitetno snabdijevanje potrošaĉa elektriĉnom energijom.

Dugoroĉna prognoza rada prenosnog sistema Član 116

(1) Dugoroĉna prognoza rada prenosnog sistema izraĊuje se za potrebe davanja ulaznih podataka za izradu dugoroĉnog elektroenergetskog bilansa u skladu sa Zakonom i izradu planova poslovanja OPS-a.

(2) Dugoroĉnu prognoza rada prenosnog sistema OPS izraĊuje za svaki regulatorni period utvrĊen xx xxxxxx Agencije, do 1. xxxx xxxxxx koja prethodi poĉetku perioda za koji se vrši prognoza.

(3) Dugoroĉna prognoza rada prenosnog sistema obavezno sadrži:

1) prognozu maksimalnih potrebnih snaga u sistemu,

2) prognozu gubitaka u prenosnom sistemu,

3) prognozu tranzita elektriĉne energije, i

4) prognozu potreba za pomoćnim uslugama.

Dostavljanje podataka za potrebe dugoroĉne prognoze Član 117

Za potrebe izrade prognoze iz ĉlana 116 ovih pravila, korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem dužni su da dostave planiranu maksimalnu snagu razmjene po mjestima prikljuĉenja i ukupnu razmijenjenu energiju, na mjeseĉnom nivou za svaku godinu prognostiĉkog perioda, najkasnije do 1. xxxx xxxxxx koja prethodi poĉetku perioda za koji se vrši prognoza.

Godišnji plan rada elektroenergetskog sistema Član 118

(1) OPS izraĊuje godišnji plan rada prenosnog sistema do 15. decembra u godini koja prethodi godini za koju se plan izraĊuje.

(2) Godišnji plan rada prenosnog sistema xxxx biti usaglašen sa godišnjim elektroenergetskim bilansom, koji utvrĊuje Vlada i planom iskljuĉenja utvrĊenim na regionalnom nivou i obavezno sadrži:

1) planirane maksimalne potrebne snage u sistemu;

2) planirane gubitke u prenosnom sistemu;

3) planirani tranzit elektriĉne energije;

4) planirane potrebe za pomoćnim uslugama;

5) plan iskljuĉenja elemenata prenosnog sistema;

6) procjenu adekvatnosti prenosnog sistema;

7) procjenu raspoloživih prekograniĉnih prenosnih kapaciteta.

Planiranje iskljuĉenja Član 119

(1) OPS izraĊuje godišnje, mjeseĉne, sedmiĉne i dnevne planove iskljuĉenja elemenata naponskog nivoa 400, 220 i 110 kV koji pripadaju prenosnom sistemu. Korisnici prenosnog sistema izraĊuju planove iskljuĉenja elemenata u okviru djelova sistema koji su u njihovoj nadležnosti i dostavljaju ih OPS-u.

(2) OPS izraĊuje konaĉne planove iskljuĉenja elemenata EES-a u koordinaciji sa korisnicima prenosnog sistema, susjednim operatorima prenosnih sistema, i operatorima prenosnih sistema Jugoistoĉne Evrope. U procesu regionalne koordinacije planiranja iskljuĉenja, u svim fazama planiranja OPS saraĊuje sa regionalnim centrom za koordinaciju sigurnosti rada.

(3) Naĉin izrade planova iskljuĉenja OPS ureĊuje procedurom za planiranje iskljuĉenja, koja xxxx biti usklaĊena sa važećim ENTSO-e pravilima o radu u interkonekciji.

(4) Planovima iskljuĉenja su obuhvaćena sva beznaponska stanja koja su, u skladu sa propisom kojim se ureĊuju opšte mjere zaštite na radu, potrebna za izvoĊenje radova na elementima elektroenergetskih objekata naponskih nivoa 400 kV, 220 kV i 110 kV, kao i onim elementima nižeg naponskog nivoa koji su sastavni dio tih elemenata (sekundar i tercijar transformatora, zvjezdište transformatora i sliĉno) i ostalih radova koji zahtijevaju iskljuĉenje elemenata EES-a.

(5) Prilikom izrade planova iskljuĉenja OPS je obavezan da usklaĊuje iskljuĉenja u prenosnom sistemu sa planovima rada proizvodnih jedinica u cilju oĉuvanja uslova normalnog, a ako to nije moguće, sigurnog rada tokom izvoĊenja iskljuĉenja.

(6) Iskljuĉenja zbog realizacije odobrenih planova investicija OPS i korisnika prenosnog sistema moraju biti obuhvaćeni planovima iskljuĉenja.

(7) Bliže procedure za izradu planova iskljuĉenja, izdavanja odobrenja za iskljuĉenja elemenata EES-a koji utiĉu na rad korisnika i sprovoĊenje osnovnih mjera obezbjeĊenja mjesta rada na elementima objekata EES-a, kao i oblik,

formu i sadržinu dokumenata (zahtjevi, odobrenja i sl.) na osnovu kojih se odobrava iskljuĉenje, ureĊuje OPS u saradnji sa korisnicima prenosnog sistema.

Trajanje redovnih iskljuĉenja Član 120

(1) Za trajanje iskljuĉenja u toku godine zbog održavanja usvajaju se sljedeće vrijednosti:

Maksimalno trajanje isključenja za dalekovode

Opis dalekovoda	Maksimalno trajanje iskljuĉenja
Jednostruki dalekovodi 110 kV, za svakih 10 km	1 xxx
Jednostruki dalekovodi 220 kV, za svakih 10 km	1.1 xxx
Jednostruki dalekovodi 400 kV, za svakih 10 km	1.25 xxxx
Dvostruki dalekovodi	Vrijeme za jednostruki x 1.2
Svaki prelaz dalekovoda preko vodenih površina	Dodatno jedan xxx

Xxxxxx 3 - Maksimalno trajanje isključenja za ostale elemente prenosnog sistema

Opis elementa EES-a	Maksimalno trajanje iskljuĉenja
Sistem sabirnica	1 xxx
Transformator 110 / x kV	3 xxxx
Transformator 220 / x kV	5 xxxx
Transformator 400 / x kV	6 xxxx
Sve vrste polja	3 xxxx

(2) Radovi na redovnom održavanju blok-transformatora i ostalih elemenata u dijelu sistema koji pripada korisniku ĉije je iskljuĉenje neophodno u toku remonta pripadajuće proizvodne jedinice moraju se realizovati za vrijeme remonta te proizvodne jedinice.

Godišnji plan iskljuĉenja Član 121

(1) Godišnji plan iskljuĉenja izraĊuje se po mjesecima i danima, i dio je godišnjeg plana rada prenosnog sistema. Podloge za izradu godišnjeg plana iskljuĉenja, koje sadrže podatke o potrebnim iskljuĉenjima elemenata prenosne mreže, su:

1) predlozi planova revizija, remonata i ispitivanja elektroprenosnih objekata i postrojenja,

2) predlozi dinamiĉkih planova za realizaciju investicionih projekata

3) predlozi planova revizija i remonata proizvodnih kapaciteta i pripadajućih rasklopnih postrojenja, i

4) usaglašeni godišnji plan iskljuĉenja dalekovoda i transformatora važnih za normalan rad ENTSO-E interkonekcije u regionu Jugoistoĉne Evrope.

(2) Godišnji plan iskljuĉenja za narednu godinu izraĊuje se do 1. decembra tekuće godine.

(3) Zahtjev za promjenu termina iskljuĉenja elemenata naponskog nivoa 220 kV i 400 kV, predviĊenih godišnjim planom, korisnici prenosnog sistema podnose OPS-u najkasnije do 25. xxxx u mjesecu M-2 za mjesec M.

(4) Zahtjev za promjenu termina iskljuĉenja elemenata naponskog nivoa 110 kV, predviĊenih godišnjim planom, korisnici prenosnog sistema podnose OPS-u najkasnije do 20. xxxx u mjesecu M-1 za mjesec M.

(5) Zahtjev za promjenu termina zastoja energetskih objekata za proizvodnju elektriĉne energije predviĊenih godišnjim planom iskljuĉenja, podnosi se OPS-u najkasnije do 20. xxxx u mjesecu M-2 za mjesec M.

Mjeseĉni plan iskljuĉenja Član 122

(1) Mjeseĉni plan iskljuĉenja se izraĊuje po danima.

(2) Mjeseĉni plan iskljuĉenja se priprema na osnovu godišnjeg plana iskljuĉenja i izmjena godišnjeg plana, koje se, u sluĉaju da utiĉu na raspoloživost sistema korisniku, usaglašavaju sa xxx korisnikom.

(3) Mjeseĉni plan iskljuĉenja se izraĊuje najkasnije do 30. xxxx u mjesecu M-1 za mjesec M.

Sedmiĉni plan iskljuĉenja Član 123

(1) Sedmiĉni planovi iskljuĉenja se izraĊuju po danima i xxxxxx.

(2) Sedmiĉni plan iskljuĉenja se priprema na osnovu mjeseĉnog plana iskljuĉenja i izmjena mjeseĉnog plana, koje se, u sluĉaju da utiĉu na raspoloživost sistema korisniku, usaglašavaju sa xxx korisnikom.

(3) Sedmiĉni planovi iskljuĉenja se izraĊuju najkasnije do xxxxx u 12:00 ĉasova, tekuće sedmice za narednu sedmicu.

Dnevni plan iskljuĉenja Član 124

Dnevni plan iskljuĉenja izraĊuje se na osnovu sedmiĉnog plana iskljuĉenja.

Podnošenje i odobravanje zahtjeva za iskljuĉenje Član 125

(1) OPS propisuje proceduru podnošenja i odobravanja zahtjeva za iskljuĉenje, xxxx je sastavni dio i obrazac za podnošenje zahtjeva za iskljuĉenje.

(2) Korisnik prikljuĉen na prenosni sistem xxxxx xx da redovno ažurira xxxxxx xxxx ovlašćenih za podnošenje zahtjeva za iskljuĉenje.

(3) Korisnici prenosnog sistema dužni su dostaviti OPS-u zahtjev za iskljuĉenje zbog planiranih radova do srijede u 15:00 ĉasova tekuće sedmice za narednu sedmicu.

(4) Odobrenje za iskljuĉenje zbog planiranih radova OPS dostavlja podnosiocu zahtjeva do xxxxx u 12:00 ĉasova tekuće sedmice, za iskljuĉenja planirana tokom naredne sedmice.

(5) Hitna iskljuĉenja su posljedica potrebe da se sprijeĉi moguća havarijska situacija koja predstavlja prijetnju bezbjednosti osoblja u pogoĊenom objektu, ili na bilo xxxx xxxxx ugrožava sigurnost rada elementa ili objekta prenosnog sistema, EES-a Crne Xxxx i susjednih EES.

(6) Zahtjev za hitno iskljuĉenje elementa ili objekta prenosnog sistema korisnik podnosi odmah po uoĉavanju problema xxxx xxxx da izazove navedene posljedice. OPS odgovara na zahtjev u najkraćem mogućem roku.

Sigurnost rada EES Kriterijum sigurnosti (N-1)

Član 126

(1) Svrha planiranja rada elektroenergetskog sistema je održavanje maksimalne sigurnosti napajanja i pouzdanosti elektroenergetskih objekata i postrojenja. U procesu planiranja xxxx xxxx se voditi raĉuna o poštovanju (n-1) kriterijuma sigurnosti.

(2) Ispad se definiše kao ispad jednog ili više elemenata sistema koji se ne može unaprijed predvidjeti.

(3) Princip (n-1) kriterijuma sigurnosti kod planiranja rada (xxx x xxxx u realnom vremenu) podrazumijeva sljedeće:

1) u procesu planiranja OPS xxxx osigurati da u svim pogonskim uslovima jednostruki ispad (ne uzima se u obzir istovremeni ispad oba sistema na dvosistemskom vodu) bilo koje jedinice u sistemu (proizvodne jedinice, transformatori, vodovi, jedinice za kompenzaciju reaktivne snage i drugo) ne dovede do narušavanja tehniĉkih kriterijuma i ograniĉenja za normalne pogonske uslove iz ĉlana 30 ovih pravila u vlastitom i/ili susjednim kontrolnim oblastima (prekoraĉenje vrijednosti struja, napona i drugo) te da ne izazove prekide napajanja elektriĉnom energijom;

2) u sluĉaju ispada nekog elementa sistema, iako taj ispad nije narušio pogon sistema, OPS xxxx uskladiti konfiguraciju sistema tako da u što kraćem vremenu ponovo zadovolji (n-1) kriterijum, jer ispad sljedećeg elementa u vremenu intervencije nakon prvog ispada može ugroziti integritet ĉitavog EES-a;

3) OPS može odstupiti od kriterijuma sigurnosti (n-1), u 110kV mreži, ako je to potrebno zbog prevencije poremećaja na elementima mreže 110kV usled paralelnog xxxx xx elementima mreže višeg naponskog nivoa, ograniĉavanja struja kratkog spoja ili radova na održavanju ili izgradnji sistema, koji se prethodno moraju planirati u uslovima sezonskih minimuma potrošnje i odgovarajuće raspoloživosti proizvodnih kapaciteta, ĉime se smanjuje negativan uticaj na rad sistema i funkcionisanje korisnika. OPS xx xxxxx da u svim sluĉajevima kada odstupa od kriterijuma sigurnosti (n-1) u 110kV mreži, prethodno obavijesti ODS i korisnike sistema na koje to utiĉe;

4) u cilju održavanja kriterijuma sigurnosti (n-1) tokom interventnih radova na elementima sistema, OPS može prekinuti trgovinske transakcije i privremeno promijeniti planirani rad elektrane poštujući princip minimalnih troškova i minimalnog narušavanja principa tržišta elektriĉne energije;

5) kriterijum (n-1) održava se uz saradnju sa susjednim sistemima, zavisno od prethodnog dogovora odgovornih strana. To podrazumijeva planiranje iskljuĉenja elemenata koja utiĉu na rad susjednih sistema, kao i razmjenu svih neophodnih informacija i podataka potrebnih za izradu proraĉuna po kriterijumu (n-1);

6) prilikom provjere ispunjenosti (n-1) kriterijuma sigurnosti, OPS xx xxxxx uzeti u obzir dopuštena opterećenja ili preopterećenja elemenata sistema na naĉin kako to odreĊuje podešenje zaštitnih ureĊaja tih elemenata; i

7) pri planiranju mjera za ispunjenje kriterijuma (n-1), OPS se rukovodi tehniĉkim i ekonomskim ĉiniocima, uzimajući u obzir vjerovatnoću razmatranog dogaĊaja, njegove posljedice, troškove njegovog spreĉavanja, kao i troškove aktiviranja zaštitnih mjera za spreĉavanje širenja poremećaja u sistemu.

Analize sigurnosti Član 127

(1) U cilju obezbjeĊenja sigurnog rada EES, OPS u svim fazama planiranja vrši provjeru ispunjenosti kriterijuma (n-1) kroz sprovoĊenje analiza sigurnosti.

(2) U procesu koordiniranih analiza sigurnosti, OPS saraĊuje sa regionalnim koordinatorom za sigurnost rada, u skladu sa pravilima o radu u ENTSO-e interkonekciji.

(3) Lista elemenata xxxx se ispadi simuliraju u analizama sigurnosti, odreĊuje se na osnovu važeće metodologije koja se primjenjuje u ENTSO-e.

(4) Na osnovu rezultata analiza sigurnosti OPS primjenjuje preventivne mjere sa ciljem da:

1) eliminiše ili umanji negativan uticaj identifikovanih kritiĉnih ispada na sigurnost rada u svojoj zoni odgovorosti i

2) sprijeĉi pojavu kaskadnih ispada koji bi doveli do širenja poremećaja na zone odgovornosti susjednih OPS.

(5) U sluĉajevima xxxx xx to potrebno, OPS sprovodi zajedniĉke preventivne mjere u saradnji sa susjednim OPS na koje te mjere imaju uticaj.

(6) Koordinacija širih preventivnih mjera, u kojima uĉestvuje više OPS iz regiona, sprovodi se u saradnji sa regionalnim koordinatorom za sigurnost rada, u skladu sa pravilima o radu u ENTSO-e interkonekciji.

Dnevni plan rada elektroenergetskog sistema Član 128

(1) Osnovu za upravljanje elektroprenosnim sistemom u realnom vremenu predstavlja dnevni plan rada elektroenergetskog sistema, koji se priprema na osnovu informacija dostavljenih xx xxxxxx operatora tržišta i korisnika prenosnog sistema i prethodno donesenih planova.

(2) Dnevni plan rada elektroenergetskog sistema izraĊuje se u satnoj rezoluciji i obavezno sadrži:

1) listu prijavljenog prenosa elektriĉne energije, po korisnicima,

2) ukupni raspoloživi i dodijeljeni prekograniĉni prenosni kapacitet po granicama,

3) plan rezerve i lista angažovanja objekata koji pružaju pomoćne usluge,

4) dnevni plan iskljuĉenja.

Proraĉun i usaglašavanje prekograniĉnih prenosnih kapaciteta Član 129

(1) Prekograniĉni prenosni kapaciteti se proraĉunavaju na osnovu sljedećih ulaznih podataka:

1) plana potrošnje aktivne elektriĉne energije u EES-u Crne Xxxx i elektroenergetskim sistemima u regionu;

2) plana proizvodnje aktivne elektriĉne energije po objektima prikljuĉenim na prenosni sistem, odnosno po objektima prikljuĉenim na distributivni sistem ako suma instalisanih snaga proizvodnih jedinica prevazilazi 5 MW, odnosno zbirno za objekte prikljuĉene na distributivni sistem xxxx xxxx instalisanih snaga ne prelazi 5 MW, za EES Crne Xxxx i planova proizvodnje EES-ova u regionu;

3) planova nabavke i isporuke aktivne elektriĉne energije na nivou EES-a Crne Xxxx i u sistemima u regionu; i

4) planova iskljuĉenja elemenata prenosnog sistema u Crnoj Gori i zemljama regiona.

(2) Svi planovi iz stava 1 ovog ĉlana, odnose se na usaglašene reprezentativne režime rada i obuhvataju podatke o aktivnim i reaktivnim snagama, naponima i topologiji mreže, neophodne za formiranje konvergentnog matematiĉkog modela EES-a.

(3) Podatke iz crnogorskog EES-a potrebne za proraĉun/procjenu vrijednosti prekograniĉnih prenosnih kapaciteta OPS obezbjeĊuje kroz prethodno opisanu proceduru planiranja. Naĉin razmjene podataka sa OPS-ima u regionu, OPS definiše odgovarajućim ugovorima o proraĉunu prekograniĉnih prenosnih kapaciteta ili sporazumima na regionalnom nivou.

(4) Proraĉun kapaciteta vrši se najmanje na godišnjem, mjeseĉnom i dnevnom nivou.

(5) OPS može prenijeti ovlašćenje za proraĉun prekograniĉnih prenosnih kapaciteta na zajedniĉko tijelo formirano na regionalnom nivou.

(6) Vrijednosti prekograniĉnih prenosnih kapaciteta usaglašavaju se sa odgovarajućim susjednim OPS-om na naĉin i u rokovima utvrĊen propisima za rad u interkonekciji.

Pomoćne usluge, upravljanje zagušenjima i balansiranje ObezbjeĊenje pomoćnih usluga

Član 130

(1) Pomoćne usluge su usluge korisnika prenosnog sistema koje OPS omogućavaju rad sistema u propisanim okvirima.

(2) Ovim pravilima utvrĊuju se tehniĉke karakteristike i uslovi koje energetski subjekti - pružaoci usluga moraju ispuniti da bi mogli pružati pomoćne usluge neophodne za funkcionisanje EES-a, uvažavajući sva planirana iskljuĉenja, ispade usljed kvarova i potreba za oĉuvanjem frekventne i naponske stabilnosti u sistemu.

(3) Procedure, naĉin utvrĊivanja i lociranje troškova za obezbjeĊenje pomoćnih usluga utvrĊuju se metodologijom kojom se ureĊuje obezbjeĊivanje pomoćnih usluga.

Vrste i cilj pomoćnih usluga Član 131

Pod pomoćnim uslugama se podrazumijevaju:

1) regulacija frekvencije i snage razmjene (primarna, sekundarna i tercijarna regulacija),

2) isporuka balansne energije,

3) regulacija napona, i

4) ponovno uspostavljanje sistema nakon raspada EES-a.

Regulacija frekvencije Član 132

(1) Regulacija frekvencije obavlja se u skladu sa kriterijumima utvrĊenim ugovorom o radu u interkonekciji.

(2) Regulacija frekvencije vrši se:

1) automatskim angažovanjem rezerve primarne regulacije, odnosno rezerve za održanje frekvencije (FCR), koje predstavlja djelovanje turbinskih regulatora brzine nakon odstupanja frekvencije od nominalne vrijednosti,

usljed neravnoteže u proizvodnji i potrošnji u sinhrono povezanim sistemima, pri ĉemu nakon poremećaja frekvencije, puni opseg FCR se angažuje najkasnije za 30s;

2) automatskim angažovanjem rezerve sekundarne regulacije, odnosno rezerve za oporavak frekvencije (aFRR), koje omogućava ostvarivanje utvrĊenog programa razmjene izmeĊu regulacionih oblasti, preuzimanje regulacije frekvencije od primarne regulacije i shodno tome oslobaĊanje aktivirane primarne rezerve, regulaciju frekvencije na zadatu vrijednost, i korekciju sinhronog vremena, pri ĉemu nakon nastanka odstupanja od utvrĊenog plana razmjene puni opseg aFRR se angažuje najkasnije za 15 min;

3) ruĉnim angažovanjem rezerve tercijarne regulacije, odnosno rezerve za oporavak frekvencije (mFRR) ili zamjenske rezerve (RR), koje omogućava oslobaĊanje opsega angažovane aFRR, pri ĉemu nakon nastanka odstupanja od utvrĊenog plana razmjene puni opseg mFRR se angažuje najkasnije za 15 min, a RR za period duži od 15min, utvrĊen ugovorom sa isporuĉiocem usluge.

Otklanjanje zagušenja Član 133

(1) Otklanjanje zagušenja u prenosnom sistemu se vrši:

1) promjenom konfiguracije mreže,

2) redispeĉingom, odnosno koordinisanom promjenom plana proizvodnje i/ili potrošnje, preduzetom xx xxxxxx jednog ili više OPS-ova, u cilju promjene fiziĉkih tokova elektriĉne energije, radi sprjeĉavanja fiziĉkog zagušenja u prenosnom sistemu, unutar ili izmeĊu kontrolnih oblasti,

3) kontratrgovinom, odnosno prekograniĉnom razmjenom elektriĉne energije izmeĊu dva OPS-a, u cilju spreĉavanja fiziĉkog zagušenja u prenosnom sistemu, izmeĊu dvije kontrolne oblasti.

(2) Za redispeĉing i kontratrgovinu OPS angažuje proizvoĊaĉke i/ili potrošaĉke jedinice, pod uslovima definisanim ugovorom o pružanju pomoćnih usluga, kao i usluge po osnovu ugovora sa drugim OPS.

Dimenzionisanje rezerve Član 134

(1) Dimenzionisanje rezervi iz ĉlana 132 stav 2 ovih pravila, OPS vrši u skladu sa ugovorom o radu u interkonekciji, u saradnji sa drugim operatorima prenosnog sistema u okviru ENTSO-E.

(2) Iznos rezervi, na osnovu predloga OPS-a utvrĊenog na naĉin iz stava 1 ovog ĉlana, utvrĊuje se godišnjim energetskim bilansom, koji donosi Vlada.

(3) Ukupan opseg pozitivne rezerve se utvrĊuje tako da nije manji od referentnog incidenta u kontrolnoj oblasti Crna Gora. Referentni incident je ispad najvećeg generatorskog bloka u sistemu

(4) Ukupan opseg negativne rezerve se utvrĊuje tako da nije manji od referentnog incidenta u kontrolnoj oblasti Crna Gora. Referentni incident odgovara trećini instalisane snage HVDC Xxxxxx .

(5) Opseg rezerve sekundarne regulacije OPS utvrĊuje se na godišnjem nivou, tako da obezbijedi regulaciju odstupanja kontrolne oblasti u skladu sa ugovorom o radu u interkonekciji i ugovorom o radu kontrolnog bloka.

(6) Opseg iz stava 5 ovog ĉlana utvrĊuje se po formuli:

gdje je:

PSR G – opseg sekundarne regulacije za godinu G

OLACEL1 G-1 – vrijednost greške kontrolne oblasti iz otvorene petlje (Open loop ACE) xxxx xx premašena u 30% vremena tokom pethodne godine (G-1)

OLACEL2 G-1 – vrijednost greške kontrolne oblasti iz otvorene petlje (Open loop ACE) xxxx xx premašena u 5% vremena tokom pethodne godine (G-1)

PL1 G – vrijednost greške kontrolne oblasti za praćenje kvaliteta regulacije na nivou 1, propisana xx xxxxxx koordinatora kontrolnog bloka u skladu sa ugovorom o radu u interkonekciji i ugovorom o radu kontrolnog bloka

PL2 G – vrijednost greške kontrolne oblasti za praćenje kvaliteta regulacije na nivou 2, propisana xx xxxxxx koordinatora kontrolnog bloka u skladu sa ugovorom o radu u interkonekciji i ugovorom o radu kontrolnog bloka

k – koeficijent sigurnosti se utvrĊuje empirijski i njegova evaluacija se vrši jednom godišnje u zavisnosti od kvaliteta regulacije u prethodnoj godini i sastavni je dio godišnjeg energetskog bilansa

(7) Parametri za proraĉun iz stava 6 ovog ĉlana uzimaju se u j rezoluciji 15min ili 60min, ako 15 min nije raspoloživa.

Zajedniĉka rezerva Član 135

(1) Regulaciona oblast Crna Gora može, u cilju optimizacije rada, formirati regulacioni blok sa jednom ili više susjednih regulacionih oblasti.

(2) Rad regulacionog bloka i obaveze ĉlanica ureĊuju se posebnim ugovorom.

(3) Dimenzionisanje zajedniĉke rezerve regulacionog bloka, kao i udio kontrolne oblasti Crna Gora u obezbjeĊenju rezerve kontrolnog bloka, vrši se u skladu sa ugovorom o radu u interkonekciji i ugovorom o radu kontrolnog bloka.

(4) Ukupan opseg pozitivne i negativne rezerve se utvrĊuje tako da nije manji od najvećeg referentnog incidenta u sistemima ĉlanova kontrolnog bloka.

Korekcija sinhronog vremena Član 136

U okviru regulacije frekvencije, OPS prima instrukcije za korekciju sinhronog vremena od koordinatora sinhrone zone, koje se saopštavaju kao izmjena u zadatoj vrijednosti frekvencije xxxx xx neophodno održavati u odreĊenom periodu. OPS koristi ove vrijednosti kako bi izmijenio xxxxx xxxxx AGC-a.

Balansiranje Član 137

(1) U cilju regulacije snage razmjene sa susjednim sistemima, OPS vrši balansiranje sistema:

1) angažovanjem zakupljenih sistemskih rezervi,

2) kupovinom ili prodajom elektriĉne energije na balansnom tržištu,

3) kupovinom ili prodajom elektriĉne energije po osnovu ugovora sa drugim operatorima prenosnog sistema.

(2) Svi proizvoĊaĉi elektriĉne energije dužni su da uz planove proizvodnje dostave OPS-u ponude za angažovanje preostalih proizvodnih kapaciteta.

(3) OPS na bazi plana proizvodnje elektrana i potreba sigurnosti rada sistema, vodeći raĉuna o naĉelu minimalnih troškova odluĉuje od kojih proizvodnih jedinica će obezbjediti balansnu energiju.

(4) Ako ne može osigurati dovoljno balansne energije, u cilju obezbjeĊenja pouzdanog rada prenosnog sistema i zaštite ostalih korisnika, OPS može zahtijevati od korisnika odgovornog za odstupanje, redukovanje njegove ukupne potrošnje za nedozvoljeno odstupanje. Takvo rješenje OPS može primjeniti samo u sluĉaju jasnog prepoznavanja korisnika odgovornog za odstupanje.

(5) Ako korisnik iz stava 4 ovog ĉlana ne postupi u skladu sa zahtjevima OPS-a, OPS ima pravo da korisnika iskljuĉi sa sistema.

(6) U sluĉaju da se potrebna balansna energija ne može drugaĉije obezbjediti, OPS ima pravo da pristupi hitnim iskljuĉenjima potrošnje u skladu sa ĉlanom 162 ovih pravila.

(7) Saldo troškova balansiranja sistema se zaraĉunava korisnicima prenosnog sistema, koji su prouzrokovali odstupanja, na naĉin propisan Tržišnim pravilima.

Regulacija napona Član 138

(1) Održavanje napona u propisanim granicama je usluga namijenjena sigurnom i kvalitetnom snabdijevanju elektriĉnom energijom, za koju odgovornost snosi OPS.

(2) Napon xxxx biti održavan u ĉitavom sistemu unutar propisanog opsega vrijednosti kako bi:

1) vrijednost napona bila kompatibilna sa nazivnim vrijednostima opreme,

2) vrijednost napona za korisnike bila održavana unutar ugovorenih granica,

3) pouzdanost sistema bila garantovana i kako bi se izbjegla pojava naponskog kolapsa, i

4) statiĉka stabilnost bila održana.

(3) U regulaciji napona uĉestvuju OPS i svi korisnici prenosnog sistema.

(4) Na visinu napona utiĉu i graniĉni djelovi susjednih sistema, pa je OPS xxxxx regulaciju napona vršiti u koordinaciji sa operatorima sistema koji upravljaju drugim krajem interkonektivnih dalekovoda.

Upravljanje reaktivnom snagom Član 139

(1) OPS upravlja tokovima reaktivne energije u sistemu sa ciljem i na naĉin da se ostvare minimalni gubici aktivne elektriĉne energije.

(2) Razmjena reaktivne energije po meĊusistemskim, interkonektivnim vodovima xxxx xx održavati u okviru granica utvrĊenih preporukama ENTSO-E, i to:

1) na 400 kV dalekovodovima, u granicama ± 100 MVAr i

2) na 220 kV dalekovodovima, u granicama ± 50 MVAr.

(3) OPS je odgovoran za uravnoteženo upravljanje reaktivnom snagom radi održavanja napona u dopuštenim granicama u svim ĉvorovima sistema. U tu svrhu OPS xxxx imati na raspolaganju ureĊaje za kompenzaciju reaktivne snage i kapacitete za proizvodnju reaktivne snage u prikljuĉenim elektranama, koje obezbjeĊuje zakljuĉenjem odgovarajućih ugovora. Ti ureĊaji moraju imati odgovarajuće tehniĉke karakteristike kako bi obezbijedili saglasnost sa utvrĊenim graniĉnim vrijednostima i ugovorenim parametrima napona.

(4) Svaka proizvodna jedinica xxxx, u skladu sa tehniĉkim mogućnostima, raditi u propisanom opsegu xxxx xx razliĉitim faktorom snage, prema uslovima utvrĊenim propisima iz ĉlana 46 stav 2 ovih pravila. Svaka proizvodna jedinica je u obavezi da dostavi OPS-u pogonsku kartu generatora ukljuĉujuĉi i detalje eventualnih ograniĉenja u radu.

(5) Svi direktni potrošaĉi moraju preuzimati reaktivnu snagu/energiju sa faktorom snage ne manjim od 0.95.

(6) Izuzetno, uslovi preuzimanja reaktivne snage/energije sa faktorom snage manjim od 0.95 se ureĊuju ugovorom o korišćenju prenosnog sistema, a cijena u sluĉaju prekomjernog preuzimanja definisana je podzakonskim aktom Agencije koji ureĊuje utvrĊivanje cijena, rokova i uslova za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema elektriĉne energije.

Odabir mjera za upravljanje reaktivnom snagom Član 140

(1) Izbor isporuĉilaca reaktivne snage bazira se na tehniĉkim kriterijumima, naĉelu minimalnih troškova i osiguranja raspoloživosti reaktivne snage u pojedinim djelovima sistema.

(2) U cilju obezbjeĊenja zadovoljavajućeg profila napona u sistemu i održavanja dovoljne rezerve reaktivne energije, OPS obavlja sljedeće upravljaĉke akcije, odnosno izdaje sljedeće instrukcije korisnicima prenosnog sistema:

1) smanjenje ili povećanje proizvodnje reaktivne snage (MVAr), proizvodne jedinice u taĉki njene konekcije sa prenosnim sistemom. Instrukcija je obavezujuća ukoliko je data u skladu sa pogonskom kartom generatora.

2) zadate nivoe napona proizvodnih jedinica koji se moraju postići u taĉkama konekcije sa prenosnim sistemom,

3) promjena prenosnog odnosa transformatora,

4) angažovanje postrojenja za kompenzaciju reaktivne snage,

5) upotreba redukcije napona,

6) promjena topologije mreže, i

7) zahtjev distribucijama i direktnim potrošaĉima da pri potrošnji, odnosno preuzimanju elektriĉne energije moraju dostići faktor snage 0.95.

Ponovno uspostavljanje sistema nakon raspada Član 141

(1) Mogućnost beznaponskog (samostalnog) pokretanja proizvodne jedinice definiše xx xxx njena sposobnost da se iz stanja kada xx xxxx iskljuĉena sa sistema vrati u operativno stanje, i poĉne da isporuĉuje snagu, bez pomoći EES-a.

(2) Sposobnost beznaponskog pokretanja („black start“) proizvodne jedinice je pomoćna usluga koju pružalac aktivira i realizuje po nalogu OPS-a.

(3) „Black start“proizvodne jedinice moraju imati uvijek dostupne i održavati ažuriranim procedure za beznaponsko pokretanje, kao i obuĉeno osoblje za sprovoĊenje ovih procedura.

(4) U skladu sa potrebama, OPS sklapa ugovor(e) o pomoćnim uslugama sa proizvodnim jedinicama sposobnim za beznaponsko pokretanje, tj. inicijalno ponovno startovanje sistema poslije raspada bez prisustva spoljašnjeg napona.

(5) Sposobnost beznaponskog pokretanja jedinica, koje pružaju ovu uslugu, se testira najmanje jednom u tri godine.

Upravljanje elektroenergetskim sistemom Principi upravljanja

Član 142

(1) OPS upravlja EES-om u skladu sa sljedećim opštim principima:

1) oĉuvanje normalnog radnog stanja EES-a, koje podrazumijeva da su xxxxx xxxxx parametara sistema udaljene od graniĉnih vrijednosti za dovoljnu marginu sigurnosti,

2) preduzimanje svih raspoloživih mjera koje će dovesti do najbržeg otklanjanja eventualnog poremećaja, te smanjenja njegovih posljedica i povratka sistema u normalno radno stanje,

3) obezbjeĊenje pouzdanog prijema/predaje elektriĉne energije propisanog kvaliteta korisnicima prenosnog sistema,

4) optimalno korišćenje raspoloživih prenosnih kapaciteta, i

5) princip minimalnih troškova rada EES-a.

(2) Upravljanje EES-om u realnom vremenu podrazumijeva realizaciju planiranih režima rada uvažavajući opšte principe navedene u stavu 1 ovog ĉlana uz ostavljanje mogućnosti svim uĉesnicima na tržištu elektriĉne energije da, u sluĉaju potrebe, izmijene svoje prvobitne planove.

(3) Upravljanje EES-om podrazumijeva voĊenje sistema (frekventna stabilnost, naponska stabilnost, primjena odbrambenih mjera i ponovno uspostavljanje rada), nadzor sistema u smislu statiĉke i tranzijentne stabilnosti, kao i operativno upravljanje prekidaĉkim manipulacijama.

(4) IzvoĊenje manipulacija rasklopnom opremom u prenosnom sistemu može se vršiti na sljedeće naĉine:

1) Daljinski iz Dispeĉerskog centra OPS-a i

2) Izdavanjem naloga operaterima u objektima prenosnog sistema i korisnika.

Aktivnosti upravljanja u normalnom radnom stanju Član 143

Upravljanje u normalnom radnom stanju podrazumijeva obavljanje sljedećih aktivnosti:

1) nadzor rada EES-a u skladu sa utvrĊenim dnevnim planom i propisanim parametrima sistema,

2) obavljanje usluga regulacije frekvencije i regulacije napona davanjem naloga za aktiviranje pomoćnih usluga,

3) nadzor nad stanjem primarne i sekundarne opreme i pomoćnih pogona objekata prenosnog sistema,

4) izvoĊenje manipulacija rasklopnom opremom,

5) izbor režima upravljanja, lokalno ili daljinski,

6) registrovanje vrijednosti pogonskih mjernih veliĉina, alarmnih i položajnih signala, signala zaštite, odnosno veliĉine šuma,

7) koordinacija rada službi za upravljanje i održavanje na terenu, i

8) razmjena ostalih podataka neophodnih za upravljanje.

Nadzor rada EES-a Član 144

(1) Pri donošenju odluka koje omogućavaju realizaciju dnevnog plana xxxx, xxx i upravljanje EES-om u skladu sa ĉlanom 143 ovih pravila, OPS ima na raspolaganju sljedeće informacije u realnom vremenu:

1) frekvenciju sistema,

2) vrijednosti napona na sabirnicama postrojenja prenosnog sistema,

3) tokove aktivnih i reaktivnih snaga u prenosnom sistemu i objektima korisnika prenosnog sistema (koji su od interesa za rad prenosnog sistema),

4) grešku regulacione oblasti,

5) signale indikacija i alarma u prenosnim i objektima korisnika prenosnog sistema,

6) aktivne i reaktivne snage na proizvodnim jedinicama,

7) status rasklopne opreme,

8) pozicije regulacionih sklopki (preklopki) na regulacionim transformatorima, i

9) alarme i signalizaciju koji se odnose na ispravnost izmjerenih veliĉina, rad zaštitnih ureĊaja, status komunikacije i sliĉno.

(2) Nadzor nad radnim parametrima EES-a realizuje se preko SCADA sistema iz Dispeĉerskog centra OPS-a, lokalnih sistema za upravljanje i nadzor u objektima OPS-a i korisnika kao i uz pomoć informacija dobijenih drugim sredstvima za komunikaciju sa objektima prenosnog sistema, objektima korisnika i operatorima susjednih sistema.

Izdavanje naloga Član 145

(1) Dispeĉerski centar OPS-a, koji vrši upravljanje prenosnim sistemom je ovlašćen da izdaje opšte naloge korisnicima u cilju upravljanja svim prekidaĉkim manipulacijama u sistemu. Dispeĉerski centar OPS-a prilikom upravljanja u normalnom radnom stanju izdaje dispeĉerske naloge za:

1) manipulacije sa rasklopnom opremom u prenosnom sistemu,

2) angažovanje pomoćnih usluga,

3) ukljuĉivanje/iskljuĉivanje i (regulaciono) angažovanje opreme za kompenzaciju reaktivne snage/energije.

(2) Nalog se izdaje usmenim putem, uz obavezno snimanje naloga na registrofonu ili putem depeše, ili na drugi naĉin shodno internim procedurama OPS-a i sporazumom kojim se ureĊuje eksploatacija objekta, a koji je zakljuĉen izmeĊu OPS-a i korisnika prenosnog sistema ili ugovorima o obezbjeĊenju pomoćnih usluga.

(3) Nalog izdat xx xxxxxx Dispeĉerskog centra OPS-a je obavezujući za operatore u objektima prenosnog sistema i korisnika.

(4) Izuzetno, u sluĉajevima kada izdati nalog xx xxxxxx Dispeĉerskog centra OPS-a može ugroziti bezbjednost ljudi ili objekta, podreĊeno osoblje u smislu upravljanja elektroenergetskim sistemom (operatori u prenosnim objektima, odnosno osoblje u centrima upravljanja korisnika) nije dužno da izvrši nalog, xxx xxxx da obrazloži zbog ĉega to nije uraĊeno. TakoĊe, pomenuto osoblje može da predloži upravljaĉke akcije nadreĊenom centru upravljanja OPS-a na osnovu informacija kojima raspolaže, sa xxx xx xxx snosi potpunu odgovornost za taĉnost tih informacija.

Izmjena utvrĊenog dnevnog plana rada EES-a Član 146

(1) Prilikom zahtjeva Uĉesnika na tržištu, odnosno balansno odgovornog subjekta za unutardnevnom izmjenom bilo kojeg xxxxxx xxxxx koji je sadržan u okviru dnevnog plana rada EES-a izraĊenog u skladu sa ĉlanom 128 ovih pravila, OPS provjerava sljedeće:

1) da li upućeni zahtjev ugrožava uslove za održavanjem normalnog radnog stanja EES-a,

2) da li se remete uslovi tržišta elektriĉne energije, i

3) da li se ugrožava pristup drugom korisniku prenosnog sistema.

(2) Ukoliko ustanovi da zahtjev za izmjenom narušava neki xx xxxx navedenih kriterijuma, OPS odbija promjenu i u saradnji sa odgovornom stranom traži drugi naĉin za rješenje problema zbog kojeg je zahtijevana promjena dnevnog plana rada EES-a.

(3) Unutardnevna izmjena vrši se u skladu sa pravilima koja propisuju unutardnevnu dodjelu prekograniĉnih kapaciteta na granicama regulacione oblasti koja utvrĊuje OPS zajedno sa susjednim operatorima prenosnih sistema.

(4) U sluĉaju znaĉajnih promjena, odnosno odstupanja od plana potrošnje, proizvodnje ili smanjenja raspoloživih prenosnih kapaciteta, koje mogu dovesti, ili su već dovele do poremećaja, OPS može samostalno izmijeniti dnevni plan rada elektroenergetskog sistema aktivacijom pomoćnih usluga.

IzvoĊenje radova u prenosnom sistemu Član 147

(1) Iskljuĉenje elemenata EES-a zbog radova izvršava se na osnovu odobrenja za iskljuĉenje koje daje OPS po podnesenim zahtjevima za iskljuĉenje, u skladu sa dnevnim planovima ili hitnim iskljuĉenjima.

(2) Procedura koja se sprovodi prilikom izvoĊenja radova u prenosnom sistemu obuhvata sljedeće aktivnosti:

1) razmjenu informacija u skladu sa ĉlanom 125 ovih pravila o planiranim ili hitnim radovima, odnosno neophodnim operativnim manipulacijama u postrojenjima OPS-a ili korisnika koje mogu biti od interesa za odgovorne strane, u cilju izbjegavanja neželjenih posljedica kako po sigurnost rada EES-a tako i po sigurnost napajanja korisnika,

2) izdavanje naloga za izvršenje manipulacija xx xxxxxx Dispeĉerskog centra OPS-a u skladu sa ĉlanom 144 ovih pravila,

3) potvrĊivanje o izvršenoj manipulaciji xx xxxxxx dežurnog operatora u postrojenjima prenosnog sistema ili postrojenjima korisnika, i

4) izdavanje dozvole za obavljanje radova na dalekovodima xx xxxxxx Dispeĉerskog centra OPS-a, odnosno dežurnog operatora u postrojenju za radove u postrojenjima OPS-a ili korisnika, nakon potvrde o izvršenim manipulacijama kojima su obezbjeĊeni uslovi za bezbjedno izvoĊenje radova.

Izvještavanje kod izvoĊenja radova u prenosnom sistemu Član 148

(1) U cilju oĉuvanja stabilnog rada EES-a i izbjegavanja mogućih neželjenih posljedica, kako na rad prenosnog sistema, tako i na rad korisnika, neophodno je obezbijediti pravovremenu i pouzdanu razmjenu informacija o svim iskljuĉenjima (planiranim ili hitnim) u sistemu.

(2) U sluĉaju izvoĊenja radova ili manipulacija u prenosnom sistemu koji je u nadležnosti OPS-a, a koje bi xxxxx izazvati posljedice na rad korisnika prenosnog sistema, OPS o tome obavještava korisnike sistema.

(3) U sluĉajevima planiranih radova ili manipulacija u postrojenju ili djelovima postrojenja u vlasništvu korisnika koje bi xxxxx izazvati posljedice na siguran rad EES-a ili na rad drugih korisnika, korisnik xxxx obavijestiti OPS. Shodno obavještenju dobijenom od korisnika, OPS obavještava druge korisnike, kao i operatore susjednih prenosnih sistema u skladu sa pravilima ENTSO-E o zajedniĉkom radu u interkonekciji.

(4) Obavještenje iz stava 3 ovog ĉlana treba da sadrži sljedeće podatke:

1) taĉan naziv elementa EES-a na kome se izvode radovi/manipulacije,

2) opis radova/manipulacija,

3) vrijeme poĉetka i završetka radova/manipulacija, i

4) upozorenje o mogućim posljedicama kako po sigurnost rada EES-a, tako i na sigurnost i kvalitet napajanja korisnika.

Interne procedure kod izvoĊenja radova u prenosnom sistemu Član 149

(1) Za izvoĊenje radova u (dijelu) prenosnom sistemu koji je u njegovoj nadležnosti, OPS internim aktom ureĊuje procedure koje ukljuĉuju:

1) izdavanje naloga i naĉin njihovog dostavljanja,

2) opis sadržaja potvrde o izvršenju manipulacije i naĉin njenog dostavljanja,

3) izdavanje dozvole za rad i sadržaja iste, i

4) izdavanje obavještenja o završetku radova i sadržaja istog.

(2) U sluĉaju izvoĊenja radova ili manipulacija u dijelu prenosnog sistema koji je u nadležnosti korisnika, sve xxxx navedene procedure definišu se u okviru Ugovora o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju, odnosno u okviru Ugovora o prikljuĉenju.

(3) OPS, kao i svaki korisnik prenosnog sistema moraju imati interni akt kojim se propisuju mjere sigurnosti koje je neophodno sprovesti pri radu na elektroenergetskim objektima. Ovim aktom se, pored ostalog, definišu i sigurnosne procedure zaštite na radu koje je neophodno sprovesti u sluĉaju izvoĊenja radova u prenosnom sistemu ili sistemu korisnika.

(4) Koordinacija mjera zaštite na radu izmeĊu korisnika i OPS-a se definiše ugovorom o korišćenju prenosnog sistema, odnosno ugovorom o prikljuĉenju.

Rad komunikacionog i tehniĉkog sistema upravljanja Član 150

(1) OPS, putem svog komunikacionog sistema, omogućava kontinualnu komunikaciju sa korisnicima prenosnog sistema, uĉesnicima na tržištu elektriĉne energije i drugim operatorima prenosnog sistema u skladu sa obavezujućim odredbama ENTSO-E operativnog priruĉnika (Pravilo 6 - Komunikaciona infrastruktura).

(2) Svi razgovori sa operativnim osobljem u Dispeĉerskom centru OPS-a koji se tiĉu operativnog upravljanja moraju se obavljati preko telefona koji su povezani sa ureĊajem za automatsko snimanje razgovora.

(3) U Dispeĉerskom centru OPS-a se arhiviraju svi poslani i primljeni faksovi, e-mail-ovi, pisana pošta i druga korespondencija.

(4) Obaveze korisnika prenosnog sistema u dijelu obezbjeĊenja prenosa neophodnih podataka u Dispeĉerski centar OPS-a definisane su odredbama ĉlana 68 ovih pravila.

(5) Sistemi za komunikaciju OPS-a imaju visok xxxxxx pouzdanosti. Telekomunikaciona mreža OPS-a je u najvećem dijelu realizovana u topologiji sa zaštitnim spojnim putevima, tako da se saobraćaj u sluĉaju prekida automatski preusmjerava sa radne na neku od alternativnih prenosnih ruta. Ukoliko korisnici prenosnog sistema žele da povezivanje svog objekta na telekomunikacionu mrežu OPS-a realizuju sa zaštitom puta, dužni su da obezbijede dva nezavisna spojna puta do mjesta prikljuĉenja.

(6) Za sluĉaj smetnji ili prekida u radu sistema za komunikaciju, predviĊena je procedura koja se usaglašava u okviru ugovora o korišćenju prenosnog sistema, odnosno ugovora o prikljuĉenju u dijelu kojim se reguliše eksploatacija objekta korisnika prenosnog sistema.

(7) Tehniĉki sistem upravljanja xxxx biti dizajniran i korišćen tako da OPS može ispuniti sve obaveze vezane za upravljanje prenosnim sistemom.

(8) Centri upravljanja OPS-a moraju imati jasno i razumljivo prikazane parametre u prenosnom sistemu. Ovi parametri se moraju prikazivati u realnom vremenu.

(9) OPS xxxx imati mogućnost arhiviranja parametara prenosnog sistema u cilju analiziranja rada EES-a, ponašanja proizvodnih jedinica i izrade izvještaja o radu EES-a.

(10) Svi generatori koji uĉestvuju u sekundarnoj regulaciji moraju biti integrisani u odgovarajući mjerno-upravljaĉki sistem, koji u realnom vremenu dostavlja signale za formiranje greške regulacione oblasti.

(11) U sluĉaju privremene neraspoloživosti Nacionalnog dispeĉerskog centra OPS-a ili nekih drugih okolnosti, njegove funkcije preuzima Rezervni dispeĉerski centar xxxx xxxx raspolagati odgovarajućom dokumentacijom i neophodnim funkcionalnostima za nadzor i upravljanje.

(12) OPS i korisnici prenosnog sistema dužni su da svoju opremu koja služi za komunikaciju i upravljanje održavaju u ispravnom stanju.

(13) Radovi na održavanju opreme za komunikaciju i upravljanje prenosnim sistemom moraju se planirati tako da se ne ugrozi normalan rad sistema. Prilikom planiranja ovih radova, OPS saraĊuje sa korisnicima prenosnog sistema i susjednim operatorima prenosnog sistema.

(14) Korisnici prenosnog sistema dostavljaju tehniĉkom sistemu upravljanja OPS-a sve informacije u realnom vremenu neophodne za odvijanje upravljaĉkih akcija u saglasnosti sa ovim pravilima.

(15) Korisnik prenosnog sistema xxxx posjedovati dokumentaciju koja se odnosi na telekomunikacionu i opremu za upravljanje prenosnim sistemom, instaliranu u svom objektu. Ovu dokumentaciju, korisnik prenosnog sistema xxxx staviti na uvid OPS-u na njegov zahtjev.

(16) Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da u sluĉaju nastanka kvara na svojoj telekomunikacionoj opremi i opremi za upravljanje prenosnim sistemom, odmah obavijesti OPS-a.

Prikupljanje podataka Član 151

(1) OPS prikuplja sve podatke neophodne za planiranje i analizu rada EES-a u vremenskoj rezoluciji od interesa za planiranje rada EES-a, a to su:

1) podaci o razmjeni po interkonektivnim vodovima,

2) podaci o proizvodnji aktivne i reaktivne energije svih elektrana,

3) podaci potrošnje distributivnih kupaca, tj. o energiji predatoj ODS-u preko transformatora 110/x kV,

4) podaci potrošnje direktnih potrošaĉa,

5) stanja akumulacija i dotoka u hidroelektranama,

6) stanja rezervi na deponijama uglja i mazuta za termoelektrane,

7) podaci o ispadima elemenata u sistemu sa uzrokom i vremenom ispada, trajanjem prekida napajanja odreĊenog konzumnog podruĉja,

8) podaci o ispadima proizvodnih objekata sa uzrokom i vremenom ispada,

9) vrijednosti napona u karakteristiĉnim ĉvorovima,

10) podaci od znaĉaja za tržište elektriĉne energije, i

11) ostali podaci neophodni za planiranje i analizu rada EES-a.

(2) Korisnici prenosnog sistema dužni su da dostave OPS-u podatke iz stava 1 ovog ĉlana koji se odnose na njihove objekte, na naĉin i u formatu koji propisuje OPS.

Rad u vanrednim situacijama Obaveze u vanrednim situacijama Član 152

(1) Procedure i planovi za rad EES-a u vanrednim okolnostima predstavljaju osnovu za stvaranje tehniĉkih i organizacionih preduslova kako bi se, uz pomoć svih relevantnih elektroenergetskih subjekata, oĉuvala sigurnost rada EES-a Crne Xxxx u poremećenim (havarijskim) uslovima, te sprijeĉilo širenje incidenta i umanjile njegove posljedice.

(2) OPS xx xxxxx da obezbijedi sigurnost rada ĉitavog EES-a Crne Xxxx, pri ĉemu su svi korisnici prikljuĉeni na prenosni sistem dužni da omoguće realizaciju mjera u svom domenu, a koje OPS ima na raspolaganju.

(3) TakoĊe, OPS xx xxxxx da postupa po mjerama koje donosi Vlada u skladu sa zakonom kojim se ureĊuje obavljanje energetskih djelatnosti.

(4) Obaveza OPS-a je da definiše preventivne mjere i interne procedure rada u poremećenim (havarijskim) režimima u okviru dokumenata „Odbrambeni plan elektroenergetskog sistema Crne Xxxx“ i „Plan uspostavljanja rada elektroenergetskog sistema Crne Xxxx nakon raspada“. Navedeni dokumenti obuhvataju planiranje sljedećih aktivnosti:

1) preventivno djelovanje kako bi se EES iz poremećenih radnih uslova, koji mogu dovesti do havarijskih stanja u lokalnom sistemu kao i širenja poremećaja prema ostatku interkonekcije, doveo do normalnog radnog režima;

2) odreĊivanje xxxxx unaprijed definisanih mjera odbrane sistema koje se sprovode izvršavanjem naloga dispeĉera ili automatskim djelovanjem zaštitnih ureĊaja u sluĉajevima kritiĉnih stanja EES-a i spreĉavaju širenje poremećaja;

3) proces obnove integriteta sistema (restauracija) kako bi se osiguralo ponovno napajanje potrošaĉa elektriĉnom energijom i povratak sistema u normalno radno stanje;i

4) suspenziju i ponovno uspostavljanje tržišnih aktivnosti u poremećenim režimima.

Operativna stanja EES-a Član 153

(1) Svako odstupanje od definisanih graniĉnih opsega veliĉina koje opisuju rad sistema smatra se poremećenim radnim režimom.

(2) Postoji pet karakteristiĉnih operativnih stanja EES-a:

1) normalno - xxxxx xxxxx fiziĉkih veliĉina koje opisuju rad sistema su dovoljno daleko od propisanih graniĉnih vrijednosti i postoji dovoljna margina sigurnosti rada sistema, svi korisnici su napajani elektriĉnom energijom propisanog kvaliteta, (n-1) kriterijum sigurnosti je ispunjen;

2) prelazno stanje - poremećen rad, sistem je veoma blizu granice sigurnosti, potrebne su odbrambene mjere za povratak sistema u normalno radno stanje koje se definišu odbrambenim planom kao što su korekcije programa razmjene, promjena angažovanja proizvodnih jedinica, rekonfiguracija mreže ili promjena prava korišćenja već dodijeljenih kapaciteta na interkonektivnim dalekovodima;

3) poremećeno stanje - xxxxx xxxxx sistema su na graniĉnim vrijednostima ili izvan njih, podrazumijeva nesiguran rad sistema uz xxx uvijek oĉuvan integritet sa narušenim kriterijumom sigurnosti (n-1), potrebne su brze akcije za povratak sistema u normalno ili prelazno stanje kao što su kontrolisana iskljuĉenja potrošnje;

4) kritiĉno stanje - preventivne i korektivne mjere nisu preduzete pravovremeno ili nisu dale rezultate, ugrožen je integritet sistema uz mogući raspad i dijeljenje sistema na više izolovanih "ostrva" u interkonekciji, potrebne su mjere odbrane sistema kako bi se što veći dio sistema održao u pogonu i sprijeĉio potpuni raspad kao što su automatsko rasterećenje potrošnje, iskljuĉenje dalekovoda kako bi se sprijeĉilo širenje poremećaja itd.; i

5) stanje oporavka - zaustavljanje razvoja poremećaja, obnova integriteta sistema kako bi se osiguralo napajanje elektriĉnom energijom iskljuĉenim krajnjim kupcima, prelazak u normalno i prelazno radno stanje.

Operativna stanja sistema i mogući prelazi između različitih stanja

Margine sigurnosti Član 154

(1) Margina sigurnosti rada odreĊuje se u cilju ranog prepoznavanja mogućnosti prelaska sistema u poremećeni radni režim. Narušavanje margine sigurnosti definiše xx xxx narušavanje neophodne rezerve sigurnosti odnosno znaĉajno približavanje veliĉina kojima se opisuje rad sistema graniĉnim vrijednostima i to naroĉito za elemente od vitalnog znaĉaja po sigurnost rada ĉitave interkonekcije xxxx ispadi mogu dovesti do narušavanja integriteta sistema. Narušavanje neophodne margine sigurnosti podrazumijeva radno stanje pri kojem su:

1) vrijednosti napona blizu minimalnih/maksimalnih vrijednosti, ili

2) radni parametri sistema dostižu vrijednosti pri kojima nije zadovoljen (n-1) kriterijum sigurnosti.

(2) Graniĉne vrijednosti napona su minimalna i maksimalna vrijednost napona u dozvoljenom opsegu vrijednosti za normalne uslove rada.

(3) Graniĉne vrijednosti opterećenosti su:

1) za proizvodne jedinice - nominalna snaga proizvodne jedinice;

2) za vodove - maksimalno dozvoljeno opterećenje koje odreĊuju termiĉko opterećenje, naponske prilike i granica stabilnosti, pri ĉemu se za vodove koji posjeduju zaštitu od preopterećenja uvažava i kratkotrajno dozvoljeno preopterećenje vodova (stepeni podešenja prekostrujne zaštite od preopterećenja, opomena i iskljuĉenje u zavisnosti od podešenog vremena);

3) za transformatore - nominalna snaga transformatora, uz uvažavanje kratkotrajno dozvoljenog preopterećenja transformatora (stepeni podešenja prekostrujne zaštite, opomena i iskljuĉenje u zavisnosti od podešenog vremena);

4) za polja - trajno dopušteno opterećenje spojnog polja ili rasklopne i mjerne opreme u polju;

5) za sabirnice - trajno dopušteno opterećenje sabirnica;

6) za jedinice za kompenzaciju reaktivne snage - opterećenost jedinice uz stvarni pogonski napon.

Odbrambene mjere Član 155

(1) OPS propisuje mjere preventivnog i korektivnog djelovanja kao i automatizovanih akcija u zavisnosti od brzine širenja poremećaja (vremenski domen) kojima se koordiniše i usklaĊuje rad lokalnih sistema zaštite u postrojenjima i SCADA sistema za operativno upravljanje u okviru dokumenta „Odbrambeni plan elektroenergetskog sistema Crne Xxxx“.

(2) Mjere iz stava 1 ovog ĉlana prikazane su na slici:

Prikaz pozicioniranja akcija odbrambenog plana u odnosu na sistem relejne zaštite i dispečerski centar

upravljanja u vremenskom domenu

Planovi rada za sluĉaj poremećaja Član 156

OPS izraĊuje sljedeće interne planove koji definišu proceduru rada u poremećenim režimima u zavisnosti od stepena poremećaja kao i uslova i okolnosti u kojima se EES nalazi:

1) plan rada sistema zaštite - mjere koje se automatski sprovode za otklanjanje poremećaja i spreĉavanje njihovog širenja, ažurira se po potrebi,

2) plan preventivnih akcija i nadzora rada sistema - dispeĉerske akcije, redispeĉing generatora, nadzor oblasti od uticaja na sigurnost rada EES-a Crne Xxxx, identifikacija stanja u kojem se sistem nalazi i potencijalnih opasnosti, preventivne mjere, ažurira se po potrebi,

3) plan redukcije potrošnje - primjena korektivnih akcija u cilju smanjenja posljedica poremećaja, i ažurira se godišnje, i

4) plan uspostavljanja rada sistema nakon raspada (ponovno povezivanje EES-a poslije djelimiĉnog ili potpunog raspada), ažurira se po potrebi.

Plan rada sistema zaštite Član 157

(1) OPS izraĊuje interni plan rada sistema zaštite xxxx xxxxx da obezbijedi neprekidnu kontrolu stanja i režima rada svih elemenata elektroenergetskog sistema, te da selektivno reaguje na svaku pojavu kvarova ili nenormalnih režima rada.

(2) Plan zaštite ukljuĉuje:

1) principe i koncepciju sistema zaštite,

2) tehniĉke kriterijume koje oprema xxxx da ispuni, i

3) raspored odgovornosti i obaveza izmeĊu OPS-a i korisnika.

(3) OPS u svakom trenutku xxxx raspolagati sa ažurnom dokumentacijom koja se odnosi na tipove i podešenja svih zaštitnih ureĊaja koji su aktivni kako u sopstvenim objektima tako i objektima korisnika prenosnog sistema.

(4) OPS koordinira radom sistema zaštite prenosnog sistema uvažavajući maksimalno dozvoljeno vrijeme iskljuĉenja kvara koje ne dovodi do narušavanja tranzijentne stabilnosti u sistemu.

(5) U sluĉajevima u kojima analize tranzijentnih poremećaja pokazuju nedostatak rezerve tranzijentne stabilnosti usljed neadekvatnog reagovanja zaštite u bilo kojem dijelu prenosnog sistema naponskih nivoa 400, 220 i 110 kV ukljuĉujući i objekte ili djelove objekta koji pripadaju korisnicima, OPS sprovodi mjere u okviru svojih nadležnosti kako bi se u najkraćem roku otklonile uoĉene nepravilnosti.

(6) U okviru plana rada sistema zaštite OPS izraĊuje i primjenjuje plan podešenja zaštite elemenata od preopterećenja u cilju obezbjeĊenja efikasne zaštite dalekovoda i pripadajuće visokonaponske opreme od trajne deformacije usljed termiĉkog naprezanja kao i blagovremenog obavještavanja o mogućim narušavanjima margine sigurnosti i pouzdanosti rada EES-a Crne Xxxx.

(7) Plan rada sistema zaštite revidira se i ažurira po potrebi, nakon prikljuĉenja novog elementa sistema i/ili korisnika, u skladu sa fiziĉkim ograniĉenjima opreme i planiranim režimima rada sistema.

Plan preventivnih akcija za spreĉavanje poremećaja Član 158

(1) OPS u toku procesa dugoroĉnog planiranja razvoja, modernizacije, upravljanja, održavanja i planiranja rada preduzima sve mjere za spreĉavanje poremećaja u EES-u Crne Xxxx.

(2) U okviru dokumenta „Odbrambeni plan elektroenergetskog sistema Crne Xxxx“, OPS izraĊuje interni plan preventivnih dispeĉerskih akcija za spreĉavanje poremećaja koji obuhvata:

1) kriterijume za identifikaciju radnog stanja sistema (prepoznavanje narušenih normalnih radnih parametara sistema),

2) identifikaciju dogaĊaja na regionalnom nivou koji mogu dovesti sistem u kritiĉno stanje, i

3) definisanje preventivnih mjera za brz povratak sistema u normalno radno stanje.

Upravljanje u sluĉaju narušavanja parametara normalnog rada Član 159

Ukoliko doĊe do narušavanja parametara normalnog radnog režima EES-a, Dispeĉerski centar OPS-a, na osnovu raspoloživih informacija registruje nastali poremećaj i njegove karakteristike i definiše odgovarajuće upravljaĉke akcije, u cilju eliminisanja ili ograniĉenja širenja poremećaja.

Upravljaĉke mjere u sluĉaju poremećaja u sistemu Član 160

(1) U sluĉaju poremećaja u sistemu, OPS je u obavezi da preduzme u najkraćem mogućem roku sve neophodne upravljaĉke mjere koje su mu na raspolaganju, uvažavajući vremenski domen nastanka poremećaja, kojima se spreĉava širenje poremećaja kao i omogućava povratak sistema u normalno radno stanje. Ove mjere podrazumijevaju otklanjanje dugotrajnih poremećaja i obuhvataju:

1) pokušaj ponovnog ukljuĉenja elemenata prenosnog sistema, koji su ispali iz pogona,

2) dispeĉerske manipulacije u sistemu (promjena konfiguracije mreže),

3) otkazivanje planiranih iskljuĉenja u prenosnom sistemu i prekid radova koji su u toku,

4) angažovanje tercijarne rezerve,

5) primjenu mjera regulacije napona,

6) promjene plana angažovanja elektrana (redispeĉing i/ili counter trading),

7) promjenu (otkazivanje ili redukovanje) postojeće razmjene elektriĉne energije (ako rezultati prethodnih akcija nisu dovoljni za rješavanje poremećaja), i

8) ostale propisane mjere koje ne obuhvataju redukciju potrošnje.

(2) Prilikom izbora navedenih mjera, OPS se rukovodi principom minimalnih troškova i minimalnog narušavanja principa tržišta elektriĉne energije (u mjeri u kojoj je to moguće).

Prepoznavanje poremećenih režima Član 161

(1) OPS je prema preporukama ENTSO-E xxxxx da izradi odbrambeni plan EES-a kojim se unaprijed prepoznaju poremećeni režimi u sopstvenoj oblasti i u regionu, koji mogu dovesti do daljeg kritiĉnog narušavanja radnih parametara u cijeloj interkonekciji ili njenim djelovima, kao i skup odgovarajućih preventivnih akcija kojima se spreĉava širenje tako definisanih poremećaja po interkonekciji i umanjuju njegove posljedice.

(2) U skladu sa regionalnim pristupom u sagledavanju potencijalnih opasnosti xxxxxx xx eventualno izložena interkonekcija, kao i sve većeg broja interkonektivnih dalekovoda izmeĊu sistema, kojima prenosni sistemi postaju zavisni meĊu sobom, OPS xx xxxxx da uvaži uticaj okolnog prenosnog sistema na njegov sistem.

(3) Uvažavajući preporuke ENTSO-E, OPS periodiĉno vrši odgovarajuće proraĉune i definiše oblast interkonekcije od uticaja na EES Crne Xxxx (oblast opservabilnosti) nad kojim vrši nadzor u okviru SCADA sistema, u smislu sigurnosti rada EES-a Crne Xxxx xxx i ĉitave interkonekcije.

(4) TakoĊe, periodiĉno se vrši regionalna tehniĉka i organizaciona koordinacija u cilju obezbjeĊenja svih neophodnih informacija xx xxxxxx susjednih operatora prenosnog sistema za nadzor oblasti opservabilnosti.

Planovi redukcija potrošnje Član 162

(1) Nakon što je prethodno preduzeo sve raspoložive mjere kako bi izbegao primjenu plana redukcije potrošnje, OPS ima pravo da u cilju održavanja ili ponovnog uspostavljanja propisanog nivoa sigurnosti sistema, privremeno ograniĉi snagu potrošnje korisnika ili da nalog za njegovo iskljuĉenje sa prenosnog sistema prema unaprijed definisanom planu u sljedećim sluĉajevima:

1) prirodne katastrofe (viša xxxx),

2) potencijalnog rizika po sigurnost i stabilnost EES-a,

3) kvarova u prenosnom sistemu,

4) zagušenja u mreži ili rizika od preopterećenja elemenata EES-a,

5) rizika odvajanja od interkonekcije (ostrvski rad),

6) ugrožavanja statiĉke ili dinamiĉke stabilnosti sistema,

7) ugrožavanja frekventne stabilnosti sistema,

8) neprihvatljivih lokalnih ili meĊusistemskih oscilacija u interkonekciji,

9) održavanja, popravke ili izgradnje djelova sistema koje imaju za posljedicu narušavanje sigurnosti rada sistema, ili

10) nedostatka (debalansa) aktivne snage u sistemu.

(2) OPS izraĊuje plan redukcije potrošnje koji sadrži:

1) Plan naponskih redukcija,

2) Plan havarijskih redukcija i

3) Plan automatskog podfrekventnog rasterećenja.

(3) OPS odluĉuje koju vrstu plana će primijeniti u zavisnosti od procjene radnih karakteristika u kojima se sistem nalazi kao i mogućih posljedica po EES koje može izazvati eventualno dalje širenje poremećaja.

(4) OPS blagovremeno obavještava korisnike prenosnog sistema o planiranim i oĉekivanim redukcijama isporuke elektriĉne energije, osim u sluĉaju xxxx xx to nemoguće usljed brzine reagovanja u cilju spreĉavanja djelimiĉnog ili potpunog raspada EES-a.

(5) Ukoliko korisnik prenosnog sistema odbije da primjeni mjere redukcije potrošnje u propisanom iznosu, OPS ima pravo da iskljuĉi kompletan objekat korisnika prenosnog sistema ili njegove djelove ukoliko je to moguće.

Plan naponskih redukcija Član 163

(1) Naponska redukcija podrazumijeva snižavanje radnog napona u korisniĉkim sistemima u cilju ograniĉenja isporuke aktivne snage.

(2) Naponske redukcije se sprovode u objektima 220/110 kV i 110/x kV. Svi korisniĉki objekti prikljuĉeni na prenosni sistem moraju biti osposobljeni za primjenu naponskih redukcija.

(3) U sluĉaju opasnosti od pojave preopterećenja ili naponskog xxxxx xxxx se mogu otkloniti mjerama naponske redukcije, OPS izdaje nalog za promjenom položaja regulacione sklopke na transformatorima u odgovarajućim taĉkama sistema.

(4) Plan naponskih redukcija revidira se i ažurira svake godine u skladu sa prognoziranim parametrima i karakteristikom potrošnje (faktor snage) kao i planiranim režimima rada sistema.

Plan havarijskih redukcija Član 164

(1) U sluĉaju neoĉekivanog nedostatka aktivne snage u elektroenergetskom sistemu, u cjelini ili na njegovim pojedinim djelovima, neophodno je pristupiti hitnim iskljuĉenjima potrošnje kako bi se izbjegao poremećaj većih razmjera, odnosno rad sa neprihvatljivo niskim naponom ili, eventualno, smanjenom frekvencijom. Pored toga, hitno iskljuĉenje može se koristiti kako bi se ublažilo preopterećenje djelova prenosnog sistema ukljuĉujući i pojedina ĉvorišta mreže.

(2) Ukoliko procijeni da je to neophodno, OPS ažurira plan havarijskih redukcija do 1. decembra tekuće godine, za narednu godinu. Planom se definiše vrijednost potrošnje u XX xxxx xxxx biti ukljuĉena u plan za svakog pojedinaĉnog korisnika prenosnog sistema (ODS i direktni potrošaĉi), uzimajući u obzir planirani nivo potrošnje u karakteristiĉnim režimima. OPS plan dostavlja korisnicima prenosne mreže, koji su dužni da ga implementiraju u sluĉaju zahtjeva.

(3) Plan havarijskih redukcija sprovodi su u tri vida:

1) trenutne havarijske redukcije,

2) hitne havarijske redukcije, i

3) havarijske redukcije sa dužim trajanjem.

(4) Vid i xxxxxx ograniĉenja koje primjenjuje OPS zavise od uslova i okolnosti u elektroenergetskom sistemu koje iziskuju da se pristupi redukcijama potrošnje elektriĉne energije.

Trenutne havarijske redukcije Član 165

(1) Trenutne havarijske redukcije se primjenjuju u sluĉajevima xxxx xx neophodno veoma brzo reagovati (u roku od svega nekoliko minuta) kako bi se sprijeĉilo dalje naglo pogoršavanje situacije, odnosno raspad EES-a.

(2) Trenutne havarijske redukcije OPS sprovodi davanjem naloga za hitno iskljuĉenje velikih objekata (transformatora 220/110 kV i 110/x kV, radijalnih vodova 110 kV, djelova ili ukupne potrošnje kod direktnih potrošaĉa i sl.) na odgovarajućem konzumnom podruĉju i u potrebnom obimu, primjenom Plana havarijskih redukcija.

Hitne havarijske redukcije Član 166

(1) Hitne havarijske redukcije se primjenjuju odmah nakon primjene trenutnih havarijskih redukcija, odnosno ĉim je prošla neposredna opasnost od većeg poremećaja, sa ciljem da se ravnomjernom preraspodjelom ograniĉenja na veći broj potrošaĉa postigne xxxx xxxxxx selektivnosti i da se u odreĊenoj mjeri omogući vraćanje na sistem onih potrošaĉa, koji su prethodno iskljuĉeni.

(2) Ukoliko to situacija omogućava, prema procjeni dispeĉera, ovaj xxxxxx ograniĉenja može se primijeniti i bez prethodnog zavoĊenja trenutnih havarijskih redukcija. Primjena plana hitnih havarijskih redukcija, koji obuhvata direktne potrošaĉe i konzume svih distributivnih podruĉja, ograniĉenje snage (u potrebnom obimu) vrši se iskljuĉenjem transformatora ili odgovarajućeg broja izvoda u trafostanicama 110/x kV. Direktni potrošaĉi vrše zaustavljanje rada proizvodnog procesa ili nekog njegovog dijela. Korisnik xx xxxxx da redukuje potrošnju u traženom iznosu najkasnije 15 minuta po dobijanju naloga xx xxxxxx OPS-a.

(3) Krajnji kupci xxxxxx xx primjenom ovog stepena redukcije prekinuto snabdijevanje, mogu ostati bez napajanja elektriĉnom energijom u kontinuitetu ne duže od dva sata. Plan hitnih havarijskih redukcija donosi OPS uz konsultacije sa korisnicima prenosnog sistema.

(4) Hitne havarijske redukcije, po instrukciji OPS-a, sprovode ODS, kao i odreĊeni direktni potrošaĉi.

(5) OPS obavještava korisnike o uzrocima i trajanju mjera hitnih havarijskih redukcija.

(6) Prestanak primjene mjera hitnih havarijskih redukcija i vraćanje u normalan režim rada vrši se po dobijanju takve instrukcije xx xxxxxx OPS-a.

Havarijske redukcije sa dužim trajanjem Član 167

(1) Havarijske redukcije sa dužim trajanjem se primjenjuju kada situacija u EES-u zahtijeva ograniĉenje snage potrošaĉa duže od dva sata. Ove redukcije se primjenjuju prema stalnom, unaprijed utvrĊenom planu kojim su odreĊeni redosljed i snage potrošaĉa koje treba iskljuĉiti. Ovaj vid redukcija se planira sa što većim stepenom selektivnosti i izvodi se iskljuĉenjima na 35 kV i 10 kV.

(2) ODS i direktni potrošaĉi su dužni da svoje planove pripreme u skladu sa Planom havarijskih redukcija, dostavljenom od OPS-a.

(3) Tokom primjene plana havarijskih redukcija sa dužim trajanjem, iskljuĉenja kod direktnih potrošaĉa se obavljaju na naĉin xxxx xxxx prouzrokovati opštu opasnost ili materijalnu štetu većeg obima.

(4) Havarijske redukcije sa dužim trajanjem se primjenjuju i prilikom sprovoĊenja mjera Vlade u skladu sa Zakonom.

Plan automatskog podfrekventnog rasterećenja Član 168

(1) Frekventna stabilnost predstavlja sposobnost EES-a da u sluĉaju teških poremećaja koji dovode do znaĉajnih debalansa izmeĊu proizvodnje i potrošnje u sistemu postigne i održi stabilnu radnu taĉku frekvencije sistema unutar dozvoljenih granica.

(2) U velikim interkonekcijama, kao što je kontinentalni dio ENTSO-E, u kojem radi EES Crne Xxxx, propadi frekvencije mogući su u sluĉajevima odvajanja dijelova sistema i formiranja više ostrva sa debalansima izmeĊu proizvodnje i potrošnje. Stabilnost sistema u ovakvim sluĉajevima predstavlja praktiĉno pitanje - da li će svako od formiranih ostrva uspostaviti stabilno stacionarno stanje uz minimum prekida napajanja potrošaĉa. Xxxxxx, od najveće je važnosti održavati i stabilizovati frekvenciju iznad graniĉne vrijednosti za iskljuĉenje proizvodnih jedinica od 47.5 Hz, što se postiže sistemom podfrekventne zaštite.

(3) OPS izraĊuje plan podfrekventnog rasterećenja respektujući u najvećoj mogućoj mjeri sa jedne strane potrebu za minimalnim nivoom iskljuĉenja potrošaĉa, a xx xxxxx xxxxxx zadovoljavanje minimuma kriterijuma solidarnosti i harmonizacije podfrekventnih sistema zaštite na regionalnom nivou, koji je preporuĉen u operativnom priruĉniku ENTSO-E.

(4) Iznos odnosno procenat automatskog rasterećenja po pojedinim stepenima djelovanja zaštite utvrĊuje se u odnosu na maksimalno registrovano opterećenje sistema ostvareno u prethodnoj godini.

(5) Ovako definisan plan potrebno je periodiĉno usaglašavati izmeĊu OPS-a, ODS-a i direktnih potrošaĉa.

(6) Usaglašavanje podrazumijeva dostavljanje podataka xx xxxxxx korisnika prenosnog sistema o spisku distributivnih izvoda (ili djelova pogona kod direktnih potrošaĉa) koje korisnik predlaže za iskljuĉivanje i to u skladu sa dostavljenom vrijednošću u MW, xxxx xx definisana planom za predviĊeni nivo potrošnje korisnika u godini implementacije plana. Nakon provjere podataka xx xxxxxx OPS-a xx xx predloženi nivo konzuma zadovoljava nivo koji je propisan planom, usaglašeni plan se dostavlja korisnicima prenosnog sistema koji su dužni da ga implementiraju ugradnjom (i podešenjem) podfrekventnih sistema zaštite. Ukoliko korisnici ne dostave xxxxxx izvoda koje predlažu za iskljuĉivanje, ili ne obave ugradnju i podešavanje podfrekventnih releja, OPS može postaviti i podesiti podfrekventni relej u odgovarajuća 110 kV trafo polja.

(7) OPS, kada procijeni da je to potrebno, revidira i ažurira plan podfrekventnog rasterećenja.

(8) Nabavka, ugradnja, održavanje i podešavanje podfrekventnih releja je obaveza vlasnika postrojenja u kojima su releji instalirani.

(9) Nakon svakog djelovanja podfrekventne zaštite svi korisnici u ĉijim su postrojenjima postavljeni releji, prave pisane izvještaje o djelovanju zaštite (broj releja koji je djelovao, pojedinaĉna i ukupna snaga xxxx xx iskljuĉena, vrijeme djelovanja i sl.) i dostavljaju ih OPS-u koji, nakon toga, organizuje zajedniĉku analizu.

Plan uspostavljanja rada elektroenergetskog sistema nakon raspada Član 169

(1) OPS donosi i vrši ažuriranje plana uspostavljanja rada elektroenergetskog sistema nakon raspada koji predstavlja opštu strategiju za obnovu elektroenergetskog sistema neposredno nakon djelimiĉnog ili potpunog raspada sistema.

(2) Plan uspostavljanja rada EES-a nakon raspada daje uputstva za postupanje svim relevantnim subjektima koji su ukljuĉeni u proces uspostavljanja, sa ciljem da se obnavljanje sistema odvija što je moguće brže i sigurnije. Obzirom da pogonska spremnost i raspoloživost elektrana i kapaciteta prenosnog sistema nijesu uvijek isti, OPS je obavezan da stalno prati stanje EES-a u realnom vremenu kako bi, shodno tome, mogao formulisati odgovarajuće procedure za uspostavljanje koje uzimaju u obzir aktuelne uslove EES.

(3) Planom uspostavljanja rada EES-a nakon raspada posebno se ureĊuje:

1) prioritet obnove,

2) raspoloživost kapaciteta za obnovu, i

3) uputstva i instrukcije koje OPS dostavlja korisnicima prenosnog sistema koji ih moraju dosljedno primjenjivati.

(4) Plan uspostavljanja rada EES-a nakon raspada reviduje se i ažurira najmanje jednom u pet xxxxxx.

(5) OPS reviduje i ažurira plan u sluĉaju prikljuĉenja nove proizvodne jedinice na elektroenergetski sistem, kao i u sluĉaju promjena u sistemu koje mogu biti od uticaja na ovaj plan.

(6) OPS xx xxxxx da opštu strategiju za uspostavljanje elektroenergetskog sistema detaljno izloži u planu uspostavljanja rada EES-a nakon raspada, koji sadrži sljedeće djelove:

1) prioritet uspostavljanja napajanja,

2) raspoložive kapacitete za ponovno uspostavljanje normalnog stanja,

3) uputstva koja OPS daje ODS-u, proizvoĊaĉima elektriĉne energije, kao i ostalim korisnicima, koji moraju slediti ta uputstva,

4) uputstva o samostalnim manipulacijama na odreĊenim proizvodnim i prenosnim objektima po kojima operativno osoblje postupa u sluĉaju raspada sistema, i

5) komunikacije sa nadležnim rukovodstvom OPS-a, predstavnicima vlasti, medijima itd.

(7) Prilikom definisanja postupaka za uspostavljanje EES-a, OPS xxxx strogo voditi raĉuna:

1) da tokom voĊenja procesa ponovnog uspostavljanja sistema frekvencija ostane pod kontrolom, kao i da ne doĊe do pojave grubih prelaznih režima. U xxx cilju, potrebno je, u ovoj fazi, pažljivo razmotriti mogućnosti korišćenja zaštite za rasterećenje,

2) opravdanosti promjene podešenja, tj. upravljanja zaštitom u periodima kada su odstupanja sistemskih parametara znaĉajnije izražena, tj. kada su sistemski parametri na niskom nivou,

3) da naponi u toku uspostavljanja sistema ne smiju prekoraĉiti odreĊene granice,

4) da sposobnosti proizvodnih jedinica za proizvodnjom reaktivne snage koje služe za poĉetno uspostavljanje sistema, kao i drugih proizvodnih jedinica koje se angažuju tokom procesa uspostavljanja opterećenja, moraju biti dovoljne da obezbijede kontrolu napona. Ovdje treba planirati i upotrebu ostalih sredstava za regulaciju reaktivne energije (npr. ureĊaji za kompenzaciju reaktivne snage kod direktnih potrošaĉa),

5) da broj manipulacija sa prekidaĉima, u procesu uspostavljanja sistema, xxxx biti unutar operativnih mogućnosti svakog objekta u uslovima iskljuĉenja, i

6) da opterećenje u svakom koraku uspostavljanja sistema xxxx zadovoljiti minimalno dozvoljenu proizvodnju sinhronizovanih proizvodnih jedinica.

(8) Kada djelovi sistema prestanu biti meĊusobno sinhronizovani, ali pri tome ne doĊe do potpunog ili djelimiĉnog raspada, OPS prema trenutnoj situaciji daje instrukcije odreĊenim korisnicima da regulišu proizvodnju ili potrošnju, kako bi se omogućilo ponovno povezivanje, tj. resinhronizacija izdvojenog ostrva. OPS informiše korisnike kada doĊe do sinhronizacije.

(9) U sluĉajevima kada dio sistema, na koji je prikljuĉena proizvodna jedinica, bude odvojen od ostatka sistema, a ne postoje kapaciteti za sinhronizaciju sa ostatkom prenosnog sistema, tada xxxx proizvoĊaĉ elektriĉne energije, po instrukciji OPS-a, iskljuĉiti sa sistema proizvodne jedinice i držati ih spremnim (na obrtajima) za resinhronizaciju, nakon sticanja uslova, a po instrukcijama OPS-a.

(10) ODS, elektrane i svi drugi pogoĊeni korisnici, moraju se pridržavati uputstava OPS-a za vrijeme uspostavljanja EES-a, ĉak i u sluĉaju da su ona protivna pojedinim djelovima Plana uspostavljanja rada EES-a nakon raspada, ukoliko postupanje po njima ne ugrožava pogonsko osoblje ili opremu.

(11) Nakon završetka procesa uspostavljanja EES-a i povratka u normalan rad, OPS obavještava korisnike da je funkcionisanje EES-a normalizovano.

(12) OPS izraĊuje plan uspostavljanja rada EES-a nakon raspada koji se sastoji od:

1) plana uspostavljanja rada sistema bez spoljašnjeg napajanja i

2) plana uspostavljanja rada sistema uz prisustvo spoljašnjeg napona.

Plan uspostavljanja rada sistema bez spoljašnjeg napajanja ("black start")

Član 170

(1) Potpuni raspad EES-a Crne Xxxx podrazumjeva ispad iz pogona svih proizvodnih kapaciteta u Crnoj Gori, beznaponsko stanje svih postrojenja i prestanak napajanja elektriĉnom energijom svih potrošaĉa.

(2) Nakon objave xx xxxxxx OPS-a da xx xxxxx do potpunog raspada EES-a, sve procedure vezane za normalni pogon se suspenduju i sve dalje akcije se izvršavaju po nalozima OPS-a u skladu sa Planom uspostavljanja rada sistema bez spoljašnjeg napajanja.

(3) Za obnovu, tj. ponovno uspostavljanje rada sistema nakon potpunog raspada EES-a, neophodna je raspoloživost proizvodne jedinice koja ima sposobnost za "black start". U okviru plana uspostavljanja rada sistema nakon raspada definišu se pojedinaĉni generatori ĉije su lokacije i sposobnost potrebni za obnovu rada EES-a Crne Xxxx.

(4) Procedura koja se odnosi na sposobnost beznaponskog pokretanja generatora moraju biti periodiĉno pregledana i ažurirana zajedno sa pružaocima ove usluge kako bi se izvršile eventualne promjene, odredili novi uslovi ili dodale nove proizvodne jedinice.

(5) Opšta strategija uspostavljanja EES-a nakon potpunog raspada, koju moraju slijediti svi korisnici, je izložena u Planu uspostavljanja rada sistema bez spoljašnjeg napajanja ("black start") koji definiše sljedeće korake:

1) uspostavljanje napajanja dijela potrošnje uz pomoć elektrana koje imaju mogućnost brzog ponovnog pokretanja,

2) sinhronizacija, korak po korak, i povezivanje djelova sistema, i

3) konaĉno i potpuno uspostavljanje normalnog rada cijelog EES-a ukljuĉujući i interkonektivne veze kada se za to steknu uslovi, saglasno važećim pravilima zajedniĉkog rada u interkonekciji.

Plan uspostavljanja rada sistema uz prisustvo spoljašnjeg napona Član 171

(1) Djelimiĉni raspad EES-a podrazumjeva odvajanje jednog dijela sistema od ostalog dijela EES-a, uz nestanak napona, pri ĉemu su u xxx dijelu sistema posljedice iste kao i kod potpunog raspada EES-a.

(2) Plan uspostavljanja rada sistema uz prisustvo spoljašnjeg napona sastoji iz sljedećih uputstava:

1) Uputstvo pri nestanku napona zbog kvara na sabirnicama,

2) Uputstvo za vršenje samostalnih manipulacija za svako postrojenje prenosnog sistema, i

3) Uputstvo obnove EES-a uz prisustvo spoljašnjeg napona.

(3) Prilikom izrade plana uspostavljanja rada sistema uz prisustvo spoljašnjeg napona OPS xxxx uzeti u obzir sljedeće prioritete:

1) što je moguće brže prosljeĊivanje napona do proizvodnih objekata i potrošaĉa koji su osjetljivi na dugotrajne prekide u napajanju elektriĉnom energijom, i

2) prosljeĊivanje napona do potrošaĉkih centara prema usvojenom planu prioriteta.

Obuka za sprovoĊenje plana uspostavljanja sistema Član 172

(1) OPS je obavezan da vrši stalnu struĉnu obuku i usavršavanje svog osoblja kako bi bilo sposobno i spremno da se na odgovarajući naĉin ukljuĉi u izradu, odnosno sprovoĊenje, praćenje i prilagoĊavanje Plana uspostavljanja rada sistema nakon raspada.

(2) ProizvoĊaĉi, ODS i svi direktni potrošaĉi obavezni su da obezbijede adekvatnu obuku svog pogonskog osoblja kako bi bilo sposobno i spremno da aktivno i kvalitetno uĉestvuje u sprovoĊenju mjera i aktivnosti u procesu otklanjanja poremećaja u radu EES-a.

Upravljanje u poremećenim uslovima Član 173

(1) Upravljanje u poremećenim uslovima obavlja OPS i podrazumijeva primjenu odbrambenih mjera definisanih u planovima za rad EES-a u vanrednim okolnostima kojima se sistem održava ili vraća što je moguće brže u normalni radni režim.

(2) Svi lokalni poremećaji (kvarovi) u prenosnom sistemu otklanjaju se pravovremenim i selektivnim djelovanjem sistema zaštite u skladu sa ĉlanom 156 ovih pravila sa ciljem da se saĉuva oprema u prenosnim i objektima korisnika prenosnog sistema od trajnih oštećenja, odnosno da se minimalizuju posljedice kvarova ili poremećaja u EES-u i da se održi njegov stabilan rad.

(3) Planom preventivnih akcija za spreĉavanje poremećaja, koji je sastavni dio dokumenta "Odbrambeni plan elektroenergetskog sistema Crne Xxxx", obuhvataju se sve upravljaĉke mjere koje su Dispeĉerskom centru OPS- a na raspolaganju kojima se sprjeĉava širenje poremećaja kao i omogućuje povratak sistema u normalno radno stanje bez preduzimanja havarijskih redukcija.

(4) Ukoliko preduzete preventivne mjere nijesu dovoljne ili ukoliko i dalje postoji opasnost od širenja poremećaja, OPS ima pravo da privremeno iskljuĉi djelove sistema kako bi održao siguran rad sistema i sprijeĉio štetne posljedice širih razmjera (potpuni raspad sistema). U poremećenim radnim režimima odgovarajući nalozi koji su dobijeni xx xxxxxx OPS-a moraju se izvršiti bez odlaganja.

Aktiviranje mjera iz "Odbrambeni plan elektroenergetskog sistema Crne Xxxx" i iz planova redukcija potrošnje Član 174

(1) U sluĉaju nedostatka aktivne snage u EES-u, naponskog xxxxx xx. nedostatka reaktivne snage u sistemu, preopterećenja elementa prenosnog sistema ili nekog drugog poremećaja, pri ĉemu prijeti opasnost narušavanja normalnog rada elektroenergetskog sistema, može se pristupiti ograniĉenju isporuke elektriĉne energije u cijelom ili pojedinim djelovima sistema primjenom redukcija potrošnje definisanih u ĉlanu 162 Pravila.

(2) U sluĉaju djelimiĉnog ili potpunog raspada EES-a nadležni centri upravljanja OPS-a i korisnika prenosnog sistema uspostavljaju EES u skladu sa odredbama plana uspostavljanja rada EES-a nakon raspada definisanim u ĉlanu 169 ovih pravila.

(3) U sluĉajevima kada OPS ili korisnik dobiju informaciju o pogonskom dogaĊaju koji bi mogao imati uticaja na sigurnost rada EES-a i xxxx xx od interesa za obje odgovorne strane, oni istog trenutka moraju obavijestiti jedan drugog o novonastaloj situaciji.

UtvrĊivanje uzroka i izvještavanje o poremećajima Član 175

(1) U cilju ispitivanja dogaĊaja prilikom poremećaja u prenosnom sistemu, OPS može zatražiti specijalne provjere koje korisnik xxxx izvršiti na svojoj opremi ukoliko je ova oprema povezana na prenosni sistem OPS-a.

(2) Odgovorne strane moraju meĊusobno pružati podršku i razmjenjivati informacije u cilju otklanjanja i ispitivanja uzroka nastanka kvara.

(3) Za svaki znaĉajniji poremećaj u prenosnom sistemu, pri kojem xx xxxxx do prekida isporuke elektriĉne energije, redukcije potrošnje ili ukidanja ugovorenih razmjena elektriĉne energije, OPS izraĊuje odgovarajući izvještaj.

(4) Izvještaj o znaĉajnijim poremećajima treba da sadrži:

1) datum, vrijeme nastanka i trajanje poremećaja,

2) mjesto i uzrok nastanka poremećaja,

3) podatke o ukidanju ugovorenih razmjena elektriĉne energije ili redukciji potrošnje,

4) ukupno ukinutu razmjenu/neisporuĉenu elektriĉnu energiju, i

5) preporuke za poboljšanje funkcionisanja sistema.

Prioritetno angažovanje proizvodnih jedinica Prioritetno angažovanje obnovljivih izvora Član 176

U cilju obezbjeĊenja prioritetnog pristupa prenosnom sistemu i preuzimanja elektriĉne energije proizvedene iz obnovljivih izvora i visokoefikasne kogeneracije, OPS će u sluĉaju zagušenja u prenosnom sistemu, kao i za potrebe balansiranja, koje zahtijevaju smanjenje proizvodnje u pojedinim djelovima sistema, smanjenje vršiti po sljedećem redosledu prioriteta:

1) smanjenje proizvodnje iz konvencionalnih izvora (ukljuĉujući i razmjenu sa susjednim sistemima),

2) smanjenje proizvodnje iz obnovljivih izvora elektriĉne energije sa mogućnošću skladištenja,

3) smanjenje proizvodnje iz preostalih obnovljivih izvora elektriĉne energije.

Prioritetno angažovanje domaćih konvencionalnih izvora Član 177

U sluĉaju xxxx xx energetskim bilansom propisana obaveza OPS-a da prioritetno angažuje proizvodne objekte koji koriste domaće primarne izvore energije, OPS će u sluĉaju iz ĉlana 176 stav 1 ovih pravila, prioritetno primijeniti akcije koje ne zahtijevaju smanjenje domaće proizvodnje.

Uslovi za rad sistema u interkonekciji Član 178

(1) Elektroenergetski sistem Crne Xxxx funkcioniše kao regulaciona oblast u interkonekciji.

(2) Regulaciona oblast Crna Gora, može se udruživati sa drugim regulacionim oblastima radi formiranja regulacionog bloka, u skladu sa odgovarajućim propisima.

(3) Uslovi za rad sistema u interkonekciji ureĊuju se saglasno važećim propisima.

Izvještaji o radu prenosnog sistema Dnevnik rada

Član 179

Dispeĉerski centar OPS-a hronološki vodi dnevnik rada u koji se upisuju svi relevantni podaci za upravljanje prenosnim sistemom, a naroĉito:

1) izdati i primljeni nalozi,

2) ispadi i kvarovi elemenata prenosnog sistema,

3) izvršene manipulacije u prenosnom sistemu,

4) relevantni dogaĊaji vezani za rad proizvodnih objekata,

5) relevantni dogaĊaji vezani za sigurnost rada prenosnog sistema,

6) sprovoĊenje ograniĉenja isporuke elektriĉne energije,

7) problematika rada opreme za upravljanje,

8) raspoloživost zaštite u prenosnom sistemu,

9) dokumenti za rad,

10) razmijenjene depeše, i

11) ostale informacije relevantne za rad EES-a.

Periodiĉni izvještaji o radu Član 180

(1) Na osnovu dnevnika rada, podataka iz mjernog sistema, SCADA sistema, ESS sistema, kao i podataka dostavljenih xx xxxxxx korisnika, OPS izraĊuje periodiĉne izvještaje o radu prenosnog sistema, koji sadrže:

1) podatke o raspoloživosti prenosnog sistema u okviru garantovanih parametara prenosa na mjestima prikljuĉenja,

2) podatke o proizvodnji elektriĉne energije u sistemu,

3) podatke o potrošnji elektriĉne energije u sistemu,

4) podatke o razmjeni elektriĉne energije,

5) podatke o gubicima u prenosnom sistemu,

6) podatke o angažovanim pomoćnim uslugama,

7) podatke o pogonskim dogaĊajima,

8) podatke o dodjeli prekograniĉnih kapaciteta, i

9) ostale podatke od interesa za rad prenosnog sistema.

(2) Podaci iz stava 1, xxxxx 1 ovog ĉlana utvrĊuju se na sljedeći naĉin:

1) svako registrovano odstupanje napona na mjestu prikljuĉenja od garantovanih parametara registruje xx xxx neadekvatna usluga prenosa za sat u kojem je zabilježeno;

2) prosjeĉna godišnja raspoloživost sistema za svaki izvještajni period obraĉunava xx xxx broj sati prekida usluge prenosa do mjesta prikljuĉenja u posljednjih 8760 sati podijeljen sa 8760.

Objavljivanje podataka Član 181

(1) OPS xx xxxxx da objavljuje podatke od znaĉaja za rad tržišta elektriĉne energije.

(2) Korisnici su dužni da OPS-u stave na raspolaganje radi objavljivanja sve podatke od znaĉaja za rad tržišta elektriĉne energije.

Podaci iz stava 1 i 2 ovog ĉlana, naĉin njihovog dostavljanja i objavljivanja, utvrĊuju se propisom koji donosi nadležni organ u skladu sa propisima kojima se ureĊuje naĉin obezbjeĊenja, dostavljanja i objavljivanja podataka od znaĉaja za tržište elektriĉne energije.

VII. PRISTUP PRENOSNOM SISTEMU Pristup i korišćenje prenosnog sistema

Član 182

(1) Pristup prenosnom sistemu podrazumijeva pristup xxxxx xxxxxx (korisnika prenosnog sistema) prenosnom sistemu radi prenosa elektriĉne energije za plasman proizvodnje, odnosno podmirivanje potrošnje u Crnoj Gori ili radi tranzita elektriĉne energije preko teritorije Crne Xxxx (korišćenje prenosnog sistema).

(2) Odredbama Pravila, vezanih za pristup prenosnom sistemu, utvrĊuju se osnovni uslovi i procedure djelovanja OPS-a prema uĉesnicima na tržištu elektriĉne energije, kao i uslovi za koordinaciju OPS-a i Operatora tržišta, kao glavnog nosioca aktivnosti organizovanja i upravljanja tržištem elektriĉne energije, sa ciljem obezbjeĊenja uslova za ravnopravan položaj uĉesnika na tržištu elektriĉne energije, kao i njihovog prava na nediskriminatoran pristup prenosnom sistemu.

Uslovi za korišćenje Član 183

(1) Pristupom prenosnom sistemu upravlja OPS.

(2) Pristup prenosnom sistemu korisnik može ostvariti kao:

1) proizvoĊaĉ prikljuĉen na prenosni sistem, pod uslovom da je sa OPS-om zakljuĉio ugovor o korišćenju,

2) snabdjevaĉ potrošaĉa prikljuĉenih na prenosni sistem, pod uslovom da je sa OPS-om zakljuĉio ugovor o korišćenju prenosnog sistema,

3) kupac samosnabdjevaĉ prikljuĉen na prenosni sistem, pod uslovom da je sa OPS-om zakljuĉio ugovor o korišćenju prenosnog sistema,

4) ODS kao ekvivalentni potrošaĉ, za potrebe distribucije elektriĉne energije, pod uslovom da je sa OPS-om zakljuĉio ugovor o korišćenju prenosnog sistema,

5) uĉesnik na tržištu elektriĉne energije,

6) berza elektriĉne energije,

7) zatvoreni distributivni sistem.

(3) Pristup prenosnom sistemu može se, pod uslovima iz stava 2 ovog ĉlana, ostvariti na svim graniĉnim taĉkama prenosnog sistema, a prenos ostvariti na naĉin što je:

1) mjesto nabavke i mjesto isporuke unutar regulacione oblasti OPS-a,

2) mjesto nabavke unutar kontrolne oblasti OPS-a, a mjesto isporuke izvan njegove oblasti,

3) mjesto nabavke izvan kontrolne oblasti OPS-a, a mjesto isporuke unutar njegove oblasti, ili

4) mjesto nabavke i mjesto isporuke su u razliĉitim (ili istoj) kontrolnim oblastima, a istovremeno izvan kontrolne oblasti OPS-a (tranzit elektriĉne energije).

Ugovor o korišćenju Član 184

(1) Ugovorom o korišćenju prenosnog sistema, korisnik prenosnog sistema xxxxx pravo garantovanog pristupa prenosnom sistemu radi prenosa odreĊene koliĉine elektriĉne energije po utvrĊenom dijagramu, vremenskom roku i prenosnom pravcu.

(2) Ugovor o korišćenju xxxx biti zakljuĉen prije poĉetka korišćenja sistema, u rokovima i na naĉin propisan ĉl. 14 i 22 ovih pravila.

(3) Ugovor o korišćenju je formularni ugovor, kojim se obezbjeĊuje ravnopravan tretman svih korisnika prenosnog sistema, xxxx je opšti dio propisan ovim pravilima (ĉlan 17, ĉlan 186 i Prilog 3.2 ovih pravila).

(4) Elementi ugovora koji su neposredno vezani za korisnika i koji se prilagoĊavaju svakom pojedinaĉnom korisniku su:

1) podaci o korisniku,

2) mjesta prikljuĉenja i mjerna mjesta za obraĉun preuzete i predate energije,

3) podaci o naĉinu korišćenja (period korišćenja, snaga, energija, dijagram...),

4) naĉin obraĉuna i fakturisanja,

5) finansijske garancije ili druge oblike obezbjeĊenja potraživanja,

6) sluĉajevi prekida pružanja usluge.

Balansna odgovornost Član 185

(1) Prije pristupa sistemu u skladu sa uslovima iz ĉlana 183 ovih pravila, korisnik xx xxxxx da zakljuĉi trilateralni formularni ugovor o balansnoj odgovornosti sa OPS-om i OT-om, u skladu sa Tržišnim pravilima.

(2) Nosilac balansne odgovornosti xx xxxxxxx objekta prikljuĉenog na prenosni sistem, ako nije udružen u balansnu grupu u skladu sa Zakonom i Tržišnim pravilima.

Korišćenje prenosnih kapaciteta unutar kontrolne oblasti OPS-a Naĉin korišćenja prenosnih kapaciteta

Član 186

(1) Naĉin korišćenja prenosnih kapaciteta unutar kontrolne oblasti OPS-a utvrĊuje se formularnim ugovorom o korišćenju prenosnog sistema iz ĉlana 15 stav 1 xxxxx 2 ovih pravila, koji sadrži:

1) parametre prenosa elektriĉne energije, garantovane u skladu sa ovim pravilima,

2) mjesta prikljuĉenja i odgovarajuća obraĉunska mjerna mjesta relevantna za mjerenje prenesene elektriĉne energije,

3) naĉin prijave prenosa elektriĉne energije, subjekte i lica ovlašćena za prijavu,

4) ugovorenu prikljuĉnu snagu i maksimalnu predviĊenu snagu prenosa,

5) naĉin utvrĊivanja obraĉunskih veliĉina,

6) komercijalne uslove usluge prenosa elektriĉne energije, i

7) uslove privremenog ili trajnog prekida usluge prenosa.

(2) Ugovor o korišćenju prenosnog sistema unutar kontrolne oblasti zakljuĉuje se, po pravilu, jednom godišnje.

(3) Naĉin korišćenja prenosnog sistema za potrebe drugih OPS iz interkonekcije ureĊuje se posebnim multilateralnim ugovorom u skladu sa zakonom kojim se ureĊuje pitanje pristupa prenosnom sistemu za prekograniĉnu razmjenu elektriĉne energije.

Faze ostvarivanja usluge prenosa Član 187

Usluga prenosa elektriĉne energije unutar regulacione oblasti OPS-a ostvaruje se kroz sljedeće faze:

1) prijava prenosa (dostavljanje voznog xxxx),

2) provjera tehniĉke izvodljivosti i odobravanje,

3) realizacija transakcije,

4) izvještavanje i obraĉun.

Prijava prenosa (Dostavljanje i potvrda voznih redova)

Član 188

(1) Korisnici prenosnog sistema iz ĉlana 4 ovih pravila, dužni su da OPS-u prijave prenos, odnosno dostave vozni red na naĉin propisan Tržišnim pravilima, u formatu koji utvrĊuje OPS, na osnovu ENTSO-E preporuka.

(2) Korisnici iz stava 1 ovog ĉlana, koji zakljuĉuju ugovor o korišćenju sa OPS-om, mogu ugovorom imenovati subjekat ovlašćen za dostavljanje voznih redova, pri ĉemu na njih ne mogu prenijeti odgovornosti koje proistiĉu iz ove aktivnosti.

(3) Korisnici prenosnog sistema koji su dostavili vozni red, imaju pravo na izmjene istog po postupku utvrĊenom Tržišnim pravilima.

(4) U sluĉaju havarijskog stanja u EES-u, OPS ima pravo da suspenduje pojedine ili sve prijavljene transakcije u cilju oĉuvanja stabilnosti EES-a.

Provjera tehniĉke izvodljivosti prenosa (voznih redova)

Član 189

(1) OPS provjerava tehniĉku izvodljivost voznog xxxx xx stanovišta sigurnosti i stabilnosti rada sistema, u cilju identifikacije mogućih tehniĉkih ograniĉenja.

(2) Provjeru tehniĉke izvodljivosti voznog xxxx iz xxxxx 1 ovog ĉlana OPS vrši u saradnji sa drugim operatorima u interkonekciji, u skladu sa propisom Vlade, donesenim u skladu sa zakonom kojim se ureĊuje prekograniĉna razmjena elektriĉne energije.

(3) OPS ima pravo da zabrani transakcije za koje se u okviru provjere iz stava 1 ovog ĉlana utvrdi da ugrožavaju siguran i stabilan rad sistema.

(4) OPS izraĊuje Ostvareni vozni red, u skladu sa Tržišnim pravilima.

Realizacija prenosa Član 190

(1) Praćenje realizacija Ugovora o korišćenju prenosnog sistema u realnom vremenu obavlja se u Dispeĉerskom centru OPS-a.

(2) OPS osigurava realizaciju prijavljenih transakcija, permanentnim praćenjem stanja sistema, korektivnim akcijama i angažovanjem pomoćnih usluga.

(3) U sluĉaju kada angažovanjem pomoćnih usluga nije moguće adekvatno regulisati napon, frekvenciju ili snagu razmjene, otkloniti zagušenje u sistemu putem redispeĉinga ili kontratrgovine, OPS može otkazati prijavljenu transakciju i primijeniti mjere predviĊene za rad sistema u vanrednim okolnostima.

Izvještavanje i obraĉun Član 191

(1) Izvještavanje o realizaciji prijavljenih transakcija vrši OPS, na osnovu podataka sa mjernih sistema na taĉkama razdvajanja prenosnog sistema sa korisnicima, susjednim sistemima i drugim relevantnim taĉkama.

(2) OPS dostavlja obraĉunske podatke korisnicima prenosnog sistema, pružaocima pomoćnih usluga i isporuĉiocima energije za potrebe pokrivanja gubitaka u prenosnom sistemu, za potrebe fakturisanja, kao i operatoru tržišta za potrebe obraĉuna odstupanja u skladu sa Tržišnim pravilima.

(3) OPS utvrĊuje gubitke nastale u prenosnom sistemu za svaki sat posebno i podatke o utvrĊenim gubicima dostavlja Operatoru tržišta.

(4) OPS je obavezan da provjerene mjerne podatke, koji su postali zvaniĉni, dostavi Operatoru tržišta. Operator tržišta te podatke koristi za utvrĊivanje koliĉinskog odstupanja predaje/prijema elektriĉne energije od voznih redova, finansijski obraĉun i analizu funkcionisanja tržišta.

Dodjela i korišćenje prekograniĉnih prenosnih kapaciteta Postupak dodjele kapaciteta

Član 192

(1) OPS je odgovoran za odobravanje i realizaciju korišćenja prekograniĉnih prenosnih kapaciteta.

(2) Dodjela i korišćenje prenosnih kapaciteta moraju biti usaglašeni sa zakonom kojim se reguliše pitanje prekograniĉne razmjene elektriĉne energije i propisima kojima se reguliše dodjela kapaciteta i upravljanje zagušenjima, kao i dugoroĉna alokacija kapaciteta, a koje utvrĊuje Vlada.

(3) Postupak dodjele kapaciteta na nivou xxx unaprijed i dužim vremenskim periodima, OPS može povjeriti posebnom subjektu, koji obavlja koordinisanu dodjelu kapaciteta.

(4) Postupak dodjele kapaciteta na nivou xxx unaprijed i kraćim vremenskim periodima, OPS može povjeriti subjektu koji obavlja funkciju povezivanja tržišta u skladu sa Zakonom.

Proraĉun kapaciteta Član 193

(1) Operator prenosnog sistema utvrĊuje prekograniĉni raspoloživi prenosni kapacitet u saradnji sa operatorima sistema u interkonekciji, i u skladu sa propisom Vlade za svaku granicu na godišnjem, mjeseĉnom, i dnevnom nivou.

(2) Prilikom utvrĊivanja prenosnog kapaciteta iz stava 1 ovog ĉlana, uvažavaju se predviĊena pogonska stanja u elektroenergetskim sistemima u regionu za odgovarajući vremenski period, i tehniĉki kriterijumi utvrĊeni propisima iz ĉlana 129 ovih pravila.

Uslovi korišćenja Član 194

(1) OPS odnosno posebni subjekt iz ĉlana 192 stav 3 ovih pravila vrši objavljivanje potrebnih informacija i dodjelu prekograniĉnog kapaciteta u skladu sa pravilima za dodjelu raspoloživih prekograniĉnih prenosnih kapaciteta i objavljuje informacije o dodjeli prekograniĉnih kapaciteta na svojoj internet stranici.

(2) Nakon što OPS ili posebni subjekt iz ĉlana 192 stav 3 izvrši dodjelu prava na korišćenje prekograniĉnog prenosnog kapaciteta uĉesnicima na tržištu elektriĉne energije, ovi uĉesnici na tržištu elektriĉne energije stiĉu pravo da u okviru izrade i promjena voznog xxxx prijave prekograniĉne razmjene elektriĉne energije u okviru dodijeljenog prava.

(3) Pravilima iz stava 1 ovog ĉlana utvrĊuje xx xxxxx i uslovi ograniĉavanja već dodijeljenih kapaciteta, u sluĉajevima xxxx xx to neophodno zbog oĉuvanja sigurnosti rada sistema.

VIII. RJEŠAVANjE SPOROVA Nepoštovanje obaveza xx xxxxxx korisnika

Član 195

(1) OPS na osnovu raspoloživih podataka vrši provjeru poštovanja odredbi ovih pravila i identifikuje sva kršenja xx xxxxxx korisnika.

(2) OPS ima pravo da traži od korisnika sve informacije koje mu trebaju za istraživanje pretpostavljenog nepoštovanja Pravila.

(3) OPS, u sluĉaju, da utvrdi nepoštovanje ovih pravila (kao što je: izmjena karakteristika ureĊaja prikljuĉenih na prenosnu mrežu ili intervencija na ureĊajima u vlasništvu OPS-a bez prethodne saglasnosti OPS-a, nepostupanje po operativnim nalozima OPS-a, neovlašćeno preuzimanje ili injektiranje elektriĉne energije u mrežu...), dostavlja korisniku upozorenje koje sadrži:

1) opis nepoštovanja Pravila i

2) rok za otklanjanje nepravilnosti, odnosno ponovno uspostavljanje pravilnog korišćenja sistema.

(4) U sluĉaju da korisnik ne otkloni nepravilnosti iz stava 3 ovog ĉlana u ostavljenom roku, OPS ima pravo na ukidanje usluga prenosa korisniku.

Nepoštovanje obaveza xx xxxxxx OPS-a Član 196

(1) Svaki korisnik koji smatra da postoji nepoštovanje Pravila xx xxxxxx OPS-a ima pravo da o tome obavijesti OPS.

(2) OPS xx xxxxx da sprovede unutrašnju kontrolu u cilju provjere navedenog nepoštovanja i da u roku od 15 xxxx od xxxx prijema obavještenja otkloni eventualni nedostatak i obavijesti korisnika o rezultatima provjere.

IX. PRELAZNE ODREDBE Inicijativa za izmjene i dopune

Član 197

(1) Inicijativu za izmjenu ili dopunu Pravila mogu pokrenuti korisnici prenosnog sistema koji imaju zakljuĉene ugovore propisane Pravilima.

(2) Predlozi za izmjenu ili dopunu Pravila dostavljaju se OPS-u, koji xx xxxxx da odluĉi o predlogu u roku od 60 xxxx od xxxx dostavljanja.

(3) Izmjene i dopune Pravila vrše se na naĉin i po postupku za njihovo donošenje.

NepredviĊene okolnosti Član 198

(1) Ukoliko nastanu okolnosti koje odredbama Pravila nijesu predviĊene, odnosno ĉije se nastupanje nije moglo sprijeĉiti, a djelovanje tih okolnosti može uticati na rad prenosnog sistema i izazvati posljedice po korisnike prenosnog sistema, OPS ima pravo da preduzme mjere za sluĉaj nepredviĊenih okolnosti.

(2) U okolnostima iz stava 1 ovog ĉlana OPS donosi odluke o mjerama i postupanju, hitno konsultujući, u primjerenom nivou, sve korisnike kojih se mjere tiĉu.

(3) Kod donošenja odluka iz stava 2 ovog ĉlana, OPS uzima u obzir stavove korisnika i preduzima mjere sa najmanjim negativnim posljedicama na sistem i korisnike sistema.

(4) Korisnik xx xxxxx da se pridržava uputstava dobijenih od OPS-a, pod uslovom da su uputstva konzistentna sa postojećim tehniĉkim parametrima sistema korisnika, registrovanog u skladu sa Pravilima.

(5) OPS obavještava Agenciju o svim nepredviĊenim okolnostima i relevantnim odlukama u skladu sa ovim Pravilima.

(6) OPS xx xxxxx da saĉini izvještaj o primjeni mjera za sluĉaj nepredviĊenih okolnosti, na naĉin i po postupku za izradu vanrednih izvještaja o radu prenosnog sistema, u kojem se, pored ostalog, navode uzroci nastupanja nepredviĊenih okolnosti, mjere koje su preduzete i posljedice djelovanja nepredviĊenih okolnosti.

Steĉena prava Član 199

Na korisnike koji su prikljuĉeni na prenosni sistem na xxx stupanja na snagu ovih pravila, primjenjuju se odredbe ugovora o prikljuĉenju na prenosni sistem elektriĉne energije koji su zakljuĉeni na osovu Zakona ili prethodno važećih zakona, dok će se u sluĉaju izmjene tehniĉkih i eksploatacionih karakteristika objekata ovih korisnika primjenjivati odredbe ovih pravila kojima se ureĊuje postupak prikljuĉenja na prenosni sistem elektriĉne energije.

Primjena strateških dokumenata Član 200

Strategija razvoja energetike Crne Xxxx do 2030. godine ili drugi važeći akt primjenjivaće se do donošenja Nacionalnog energetskog i klimatskog plana u skladu sa Zakonom.

X. ZAVRŠNE ODREDBE

Prilozi Član 201

Sastavni dio Pravila su i sljedeći prilozi:

1) Prilog 1: Zahtjev za prikljuĉenje na prenosni sistem,

2) Prilog 2: Zahtjev za zakljuĉivanje ugovora o korišćenju,

3) Prilog 3: Formularni ugovori, koji sadrži:

- Prilog 3.1a: Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem u sluĉaju kada infrastrukturu za prikljuĉenje gradi Investitor,

- Prilog 3.1b: Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem u sluĉaju kada infrastrukturu za prikljuĉenje gradi CGES,

- Prilog 3.2: Ugovor o korišćenju prenosnog sistema,

- Prilog 3.3: Ugovor o nabavci pomoćnih usluga i balansne energije,

- Prilog 3.4: Ugovor o nabavci elektriĉne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu,

- Prilog 3.5: Ugovor o dodjeli prava pristupa prekograniĉnim prenosnim kapacitetima,

- Prilog 3.6: Registracioni obrazac za uĉešće u dnevnim aukcijama

4) Prilog 4: Opšti uslovi u pogledu frekvencije,

5) Prilog 5: Opšti uslovi u pogledu napona.

Prestanak važenja Član 202

Danom stupanja na snagu ovih pravila prestaju xx xxxx Pravila za funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije ("Službeni list Crne Xxxx", broj 80/17 i 90/17).

Stupanje na snagu Član 203

Ova pravila stupaju na snagu osmog xxxx od xxxx objavljivanja u Službenom listu Crne Xxxx.

Broj: 302-D/22-2949/2

Podgorica, 30.11.2022. godine

Predsjednik Odbora Direktora,

Xxxxx Xxxxxxxx, dipl.inž.el, s.r.

PRILOG 1: ZAHTJEV ZA PRIKLJUČENJE NA PRENOSNI SISTEM

ZAHTJEV ZA PRIKLJUČENJE NA PRENOSNI SISTEM

1.	Osnovni podaci o korisniku / podnosiocu zahtjeva
1.1.	Naziv korisnika
1.2.	Vrsta korisnika	proizvoĊaĉ
		direktni potrošaĉ
		Operator distributivnog sistema
		Operator zatvorenog distributivnog sistema
1.3.	Naziv objekta za koji se zahtijeva prikljuĉenje na prenosni sistem
1.4.	Adresa objekta
1.5.	Broj katastarske ĉestice objekta (priložiti situaciju sa ucrtanim objektom)
1.6.	Razlog podnošenja zahtjeva	prikljuĉenje novog objekta
		povećanje instalisane snage proizvoĊaĉa odnosno prikljuĉne snage direktnog potrošaĉa
		promjena tehniĉkih parametara prikljuĉka
		prikljuĉenje novih ili povećanje snage postojećih vlastitih izvora napajanja direktnog potrošaĉa
1.7.	Planirani datum realizacije proširenja/izgradnje
1.8.	PredviĊena snaga prikljuĉenja odnosno povećanje snage (MW)
1.9.	Adresa korisnika
1.10.	Telefon korisnika
1.11.	Fax korisnika
1.12.	Odgovorno lice	ime i prezime
		Adresa
		e-mail
		Telefon

Ukoliko se projekat realizuje u više faza za svaku od faza dostaviti podatke 1.5, 1.7, 1.8.

POPUNJAVA PROIZVOĐAČ

2.	Podaci o proizvodnom objektu
2.1.	Vrsta i tip elektrane	protoĉna hidroelektrana
		akumulaciona hidroelektrana
		reverzibilna hidroelektrana
		termoelektrana
		termoelektrana - toplana
		vjetroelektrana
		solarna elektrana
		ostalo (navesti):
2.2.	Pogonsko gorivo (za termoelektrane i termoelektrane-toplane)	ugalj
		gas
		mazut
		ostalo:
2.3.	Energetski podaci elektrane:	postojeće	novo
2.3.1.	Broj kotlova
2.3.2.	Broj proizvodnih jedinica
2.3.3.	Broj blok transformatora
2.3.4.	Prividna snaga (MVA)
2.3.5.	Aktivna snaga (MW)
2.3.6.	Reaktivna snaga (Mvar)
2.3.7.	Maksimalna snaga na pragu elektrane (MW)
2.3.8.	Minimalna snaga na pragu elektrane (MW)
2.3.9.	Raspoloživa snaga na pragu elektrane (MW)
2.3.10.	Oĉekivana prosjeĉna godišnja proizvodnja (MWh)
2.3.11.	Nazivni naponski nivo prikljuĉenja vlastite potrošnje (kV)
2.3.12.	Najveća vrijednost vlastite potrošnje aktivne snage (MW)
2.3.13.	Najveća vrijednost vlastite potrošnje reaktivne snage (Mvar)
2.3.14.	Mogućnost regulacije reaktivne snage (DA/NE)

2.4.	Podaci o generatorima
2.4.1.	Broj agregata
2.4.2.	Vrsta generator
2.4.3.	Prividna snaga (MVA)
2.4.4.	Aktivna snaga (MW)
2.4.5.	Faktor snage
2.4.6.	Nominalni napon (kV)
2.4.7.	Vrsta pobudnog sistema (rotirajući / statiĉki)
2.4.8.	Tip naponskog regulatora i stabilizatora sistema
2.4.9.	Koeficijent (odnos) kratkog spoja
2.4.10.	Sinhrona reaktansa (%)
2.4.11.	Tranzijentna reaktansa (%)
2.4.12.	Subtranzijentna reaktansa (%)
2.4.13.	Vremenska konstanta prigušnog namotaja (s)
2.5.	Podaci o turbini
2.5.1.	Broj turbina
2.5.2.	Tip turbine
2.5.3.	Instalisana snaga turbine (MW)
2.5.4.	Tehniĉki minimum (MW)
2.5.5	Protok min/max (m3)
2.6.	Podaci o transformatorima
2.6.1.	Broj transformatora
2.6.2.	Nominalni prenosni odnos (kV/kV)
2.6.3.	Nominalna snaga VN/NN1/NN2 (MVA)
2.6.4.	Napon kratkog spoja (%)	Uk 1-2
		Uk 1-3
		Uk 2-3
2.6.5.	Tip regulacije (pod opterećenjem, xxxxxx hod)
2.6.6.	Regulacioni opseg, veliĉina koraka regulacione preklopke (%)
2.6.7.	Grupa spoja
2.6.8.	Direktna reaktansa (srednji položaj regulacione preklopke)
2.6.9.	Nulta reaktansa
2.6.10.	Naĉin uzemljenja zvjezdišta

Ako proizvoĊaĉ ima agregate, turbine ili transformatore razliĉitih karakteristika neophodno je da za sve dostavi tražene podatke iz tabela 2.4. 2.5 ili 2.6.

POPUNJAVA DIREKTNI POTROŠAČ I ODS

3.	Podaci o objektu koji se prikljuĉuje
3.1	Vrsta objekta	industrijsko postrojenje
		industrijsko postrojenje sa proizvodnom jedinicom
		elektrovuĉna podstanica
		široka potrošnja
		ostalo:
3.2.	Energetski podaci:	postojeće	novo
3.2.1	Instalirana snaga objekta (MVA)
3.2.2.	Faktor snage (cos )
3.2.3.	Oĉekivano maksimalno opterećenje (MW) 1
3.2.4.	Oĉekivano minimalno opterećenje (MW) 1
3.2.5.	PredviĊeni dnevni profil potrošnje (dnevni dijagram aktivne i reaktivne snage u zimskom i ljetnom režimu) priložen u prilogu (DA/NE)
3.2.6.	Osjetljivost potrošnje korisnika na naponske i frekvencijske varijacije prenosnog sistema (opisati):
3.2.7.	Maksimalni iznos flikera i sadržaj harmonika koje korisnik svojim potrošaĉima uzrokuje na mjestu prikljuĉka. Kad Korisnik posjeduje industrijske peći, valjaonice, instalacije za vuĉu i druge potrošaĉe koji

	mogu prouzrokovati varijacije u napajanju kod drugih korisnika za navedene potrošaĉe potrebno je dostaviti pojedinosti.
3.2.8.	Pojedinosti o cikliĉnim varijacijama potrošnje aktivne i reaktivne snage (>5 MVA/min.)
3.2.9.	Gradijent promjene aktivne i reaktivne snage – povećanje/smanjenje (>5 MVA/min.)
3.2.10.	Neto profil proizvodnje svih proizvodnih jedinica direktno prikljuĉenih na korisniĉki sistem (MWh)
3.2.11.	Maksimalna snaga proizvodnih jedinica (MW)
3.2.12.	Oĉekivana prosjeĉna godišnja proizvodnja (MWh)

1 bez uvažavanja proizvodnih jedinica

3.3.	Podaci o transformatorima
3.3.1.	Broj transformatora
3.3.2.	Nominalni prenosni odnos (kV/kV)
3.3.3.	Nominalna snaga VN/NN1/NN2 (MVA)
3.3.4.	Napon kratkog spoja (%)	Uk 1-2
		Uk 1-3
		Uk 2-3
3.3.5.	Tip regulacije (pod opterećenjem, xxxxxx hod)
3.3.6.	Regulacioni opseg, veliĉina koraka regulacione preklopke (%)
3.3.7.	Grupa spoja
3.3.8.	Direktna reaktansa (srednji položaj regulacione preklopke)
3.3.9.	Nulta reaktansa
3.3.10.	Naĉin uzemljenja zvjezdišta

Ako direktni potrošaĉ ili ods ima transformatore razliĉitih karakteristika neophodno je da za sve dostavi tražene podatke iz tabele 3.3.

POPUNJAVAJU SVI KORISNICI

Planirana potrošnja elektriĉne energije (sa uvažavanjem vlastite proizvodnje) odnosno proizvodnja elektriĉne energije (na pragu elektrane)

Xxxxxx prikljuĉenja (20 )

Mjesec

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Energija (MWh)

Ukupno [MWh]

Xxxxxx prikljuĉenja +1 (20 )

Mjesec

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Energija (MWh)

Ukupno [MWh]

Xxxxxx prikljuĉenja +2 (20 )

Mjesec

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Energija (MWh)

Ukupno [MWh]

Xxxxxx prikljuĉenja +3 (20 )

Mjesec

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Energija (MWh)

Ukupno [MWh]

Xxxxxx prikljuĉenja +4 (20 )

Mjesec

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Energija (MWh)

Ukupno [MWh]

Prilozi uz zahtjev:

1. Pogonska karta proizvodne jedinice (proizvoĊaĉ)

2. Jednopolna šema postrojenja

3. Za direktne potrošaĉe – principijelna jednopolna šema napajanja velikih industrijskih potrošaĉa, energana ili kompenzacijskih ureĊaja (>5 MVA)

4. PredviĊeni dnevni profil potrošnje (dnevni dijagram aktivne i reaktivne snage u zimskom i ljetnom režimu)

Odgovorno lice Xxxxxxxxx

Napomena: OPS zadržava pravo da od korisnika, za potrebe izrade Analize mogućnosti prikljuĉenja na prenosni sistem, traži dodatne informacije.

PRILOG 2: ZAHTJEV ZA ZAKLJUČIVANJE UGOVORA O KORIŠĆENJU

ZAHTJEV ZA ZAKLJUČIVANJE UGOVORA O KORIŠĆENJU

1	Vrsta korišćenja presnosnog sistema	Odabrati opciju (oznaĉiti sa 🗹): 🞏 Za potrebe proizvodnje elektriĉne energije 🞏 Za potrebe snabdijevanja direktnih potrošaĉa 🞏 Za potrebe distribucije elektriĉne energije 🞏 Za potrebe samosnbabdijevanja elektriĉnom energijom
2	Datum i vrijeme poĉetka korišćenja usluge	.	.	u   :
3	Datum i vrijeme kraja korišćenja usluge	.	.	u   :
4	Naziv korisnika / Ime i Prezime
5	Adresa korisnika
6	Poštanski broj i grad
7	PIB
8	Ovlašćeno lice
9	Mjesta prikljuĉenja na kojima se vrši preuzimanje ili isporuka
10	Ukupna prenesena energija
11	Ugovori o prikljuĉenju
12	Ugovor o balansnoj odgovornosti

Datum Podnosilac zahtjeva

PRILOG 3: FORMULARNI UGOVORI

Prilog 3.1 a: Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem u sluĉaju kada infrastrukturu za prikljuĉenje gradi Investitor

UGOVOR O IZGRADNJI INFRASTRUKTURE ZA PRIKLJUČENJE i PRIKLJUČENJU [UNIJETI: NAZIV OBJEKTA]

NA PRENOSNI SISTEM U SLUČAJU KADA INFRASTRUKTURU ZA PRIKLJUČENJE GRADI INVESTITOR

(dalje u tekstu: Ugovor)

između

Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD, Podgorica

Bulevar Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx 00 00000 Xxxxxxxxx

PIB: 02751372

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime]

(dalje u tekstu: CGES), i

[Unijeti: Naziv Investitora]

[Unijeti: Adresa Investitora]

[Unijeti: Poštanski broj i grad]

PIB: [Unijeti: PIB]

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime], (dalje u tekstu: Investitor),

ili po pravilu, dalje u tekstu pod pojedinaĉnim nazivom: Ugovorna strana ili zajedniĉkim: Ugovorne strane

Uvodne odredbe Član 1

Ugovorne strane saglasno konstatuju:

1) Da je Investitor xxxx      , dostavio CGES-u Zahtjev za prikljuĉenje broj      od      .

2) Da je xx xxxxxx CGES-a, a o trošku Investitora, saĉinjena Analiza mogućnosti prikljuĉenja objekta (Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije broj   od      dalje u tekstu: Analiza), kojom su utvrĊeni uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije, mjesto prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije i tehniĉki uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

3) Da je Planom razvoja prenosnog sistema elektriĉne energije za period       broj    od      , predviĊena izgradnja infrastrukture potrebne za prikljuĉenje objekta Investitora i prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije, xxx x xxxxx, uslovi i rokovi za prikljuĉenje objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

4) Da je važećom planskom dokumentacijom predviĊena mogućnost izgradnje infrastrukture potrebne za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem i izgradnja objekta investitora koji se prikljuĉuje na prenosni sistem i to Planom      donijetom xx xxxxxx        .

5) Da su se CGES i Investitor saglasili da Infrastrukturu za prikljuĉenje gradi Investitor.

6) Da je CGES u skladu sa važećom regulativom Investitoru utvrdio naknadu za prikljuĉenje na prenosni sistem u iznosu od       , te da je Investitor xxxx       izvršio uplatu naknade za prikljuĉenje na prenosni sistem elektriĉne energije u utvrĊenom iznosu.

Znaĉenje termina Član 2

Ugovorne strane saglasno konstatuju da definicije u ovom Ugovoru imaju znaĉenje dato u zakonu kojim se ureĊuje obavljanje energetskih djelatnosti (dalje u tekstu: Zakon) i pravilima kojima se ureĊuje funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: Pravila).

Predmet ugovora Član 3

(1) Predmet ovog Ugovora je regulisanje meĊusobnih prava i obaveza izmeĊu Ugovornih strana u vezi izgradnje infrastrukture potrebne za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije i prikljuĉenja objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

(2) Ugovorne strane ovim Ugovorom utvrĊuju uslove za prikljuĉenje, mjesto prikljuĉenja, iznos naknade za prikljuĉnu snagu, naĉin prikljuĉenja, tehniĉke uslove i rok prikljuĉenja, mjesto i naĉin mjerenja isporuĉene energije, prava i obaveze CGES-a i Investitora nakon prikljuĉenja, poĉetak i rok izgradnje infrastrukture potrebne za prikljuĉenje xx xxxxxx Investitora ukljuĉujući i plan izvoĊenja radova, uĉešće CGES-a u naĉinu praćenja pripreme i izgradnje infrastrukture, naroĉito u dijelu nabavke opreme i radova, rok i naĉin vršenja konaĉnog finansijskog obraĉuna i ostvarene vrijednosti ostvarenog investicionog ulaganja, obavezu otkupa infrastrukture od CGES-a te poĉetak i rok otplate anuiteta po osnovu naknade za otkup.

(3) Uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije iz stava 2 ovog ĉlana kao i Analiza, koja predstavlja Dodatak 1 ovog Ugovora, definišu se odnosno izraĊuju u skladu sa tehniĉkim standardima i važećim propisima.

(4) Prava i obaveze CGES-a i Investitora privremenim prikljuĉenjem i nakon izvršenog prikljuĉenja objekta investitora na prenosni sistem elektriĉne energije vezano za eksploataciju objekta koji se prikljuĉuje xxxx regulisani Ugovorom o korišćenju prenosnog sistema elektriĉne energije izmeĊu CGES-a i nadležnog snabdjevaĉa.

Tehniĉki uslovi i rok za izgradnju infrastrukture za prikljuĉenje Član 4

(1) Ugovorne strane konstatuju da su tehniĉki uslovi prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije izdati xx xxxxxx CGES-a i da isti predstavljaju Dodatak 2 ovog Ugovora.

(2) Investitor će izgraditi infrastrukturu potrebnu za prikljuĉenje najkasnije do    na naĉin definisan tehniĉkim uslovima iz stava 1 ovog ĉlana.

Mjesto prikljuĉenja i naĉin mjerenja isporuĉene energije Član 5

(1) Mjesto prikljuĉenja na prenosni sistem odreĊeno je u skladu sa rezultatima Analize i nalazi se

                .

(2) Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije izmeĊu CGES-a i objekta Investitora su definisana u Dodatku 3 ovog Ugovora.

Sistemi za komunikaciju Član 6

(1) Ugovorne strane moraju imati pouzdan sistem za komunikaciju kako bi se obezbijedila mogućnost kontinuiranog prenosa podataka i informacija, odnosno nadzora i upravljanja elektroenergetskim sistemom.

(2) Sisteme za komunikaciju izmeĊu CGES-a i Korisnika predlaže i odobrava CGES. Korisnik ne može mijenjati tehniĉke karakteristike sistema za komunikaciju bez odobrenja CGES-a. Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da obezbijedi kompatibilnu telekomunikacionu opremu.

(3) Ugovorne strane su u obavezi da se meĊusobno obavještavaju o namjeri promjene karakteristika svoje komunikacione opreme, kao i o svakoj promjeni na opremi.

(4) Ugovorne strane su dužne da sistem za komunikaciju, koji služi za prenos podataka i informacija, odnosno nadzor i upravljanje elektroenergetskim sistemom održavaju u ispravnom stanju, svaki u svom objektu.

Plan izvoĊenja radova i uĉešće CGES-a

Član 7

(1) Investitor je u obavezi da sve aktivnosti realizuje u skladu sa Planom izvoĊenja radova koji je dat u Dodatku 4 ovog Ugovora.

(2) Plan iz stava 1 ovog ĉlana naroĉito sadrži jasne vremenske odrednice za realizaciju svih znaĉajnih aktivnosti izgradnje infrastrukture za prikljuĉenje i to:

1) poĉetak izgradnje

2) izradu i reviziju idejnog projekta

3) izradu i reviziju glavnog projekta

4) proces regulisanja imovinsko-pravnih odnosa

5) pribavljanje dozvola od nadležnih organa

6) priprema tehniĉke specifikacije

7) nabavku opreme i radova u javnom i transparentnom postupku

8) prijemna ispitivanja opreme u fabrici (FAT- Factory Acceptance Test)

9) nadzor nad izvoĊenjem radova na izgradnji infrastrukture

10) funkcionalna ispitivanja po završetku radova (Sat- Site Acceptance Test)

11) pozitivan izvještaj komisije za tehniĉki pregled

12) prikljuĉenje na elektroprenosni sistem u cilju privremenog pogona ili probnog rada

13) privremeni pogon ili, probni rad

14) testiranje usaglašenosti xxxx xx tehniĉkim parametrima iz Pravila

15) pribavljanje upotrebne dozvole

16) puštanje u trajan pogon

17) završetak izgradnje.

(3) U roku od 7 xxxx od xxxx zakljuĉenja ovog Ugovora, CGES će posebnom odlukom imenovati svoje predstavnike koji će pratiti realizaciju projekta izgradnje infrastrukture za prikljuĉenje objekta Investitora.

(4) Odluku iz stava 3 ovog ĉlana CGES će dostaviti Investitoru odmah po njenom donošenju.

(5) Investitor xx xxxxx da omogući uvid i praćenje svih faza realizacije projekta imenovanim predstavnicima CGES-a, a naroĉito u dijelu aktivnosti iz stava 2 xxxxx 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11 i 12 ovog ĉlana.

(6) Predstavnici CGES-a će biti ukljuĉeni u navedene aktivnosti kao dio jedinstvenog tima Investitora, ili kao poseban xxx, zavisno od situacije.

(7) Primjedbe predstavnika CGES-a u svakoj od navedenih aktivnosti xxxx obavezujuće za Investitora.

Ugovor o otkupu Član 8

(1) Saglasno odredbama ĉlana 185 Zakona, CGES će izvršiti otkup izgraĊene infrastrukture za potrebe prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije, a xxxx xx investitor izgradio o svom trošku za potrebe prikljuĉenja objekta na prenosni sistem elektriĉne energije, na osnovu ugovora o otkupu.

(2) Ugovor u otkupu iz stava 1 ovog ĉlana se zakljuĉuje u roku od šest mjeseci od xxxx dobijanja upotrebne dozvole odnosno drugog akta nadležnog organa koji su izdati u skladu sa zakonom.

(3) Otkup izgraĊene infrastrukture za potrebe prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije izvršiće se u   jednakih anuiteta, poĉev od       , u iznosu koji će biti utvrĊen u skladu sa stavom 4 ovog ĉlana.

(4) Iznos iz stava 3 ovog ĉlana utvrĊuje se na osnovu procjene nezavisnog procjenitelja koji je angažovan xx xxxxxx CGES-a, saglasno odredbama ĉlana 184 stav 1 Zakona, i xxxxxx obraĉunate za period otplate xxxx xx jednaka stopi povrata na pozajmljeni kapital, utvrĊenoj kao trogodišnji ponderisani prosjek kamatnih xxxxx ugovorenih na aktivna dugoroĉna kreditna zaduženja mrežnih operatora u Crnoj Gori, koja važi za regulatornu godinu u kojoj se zakljuĉuje ugovor o otkupu.

(5) Nezavisni procjenitelj iz stava 4 ovog ĉlana xx xxxxx da prilikom procjene vrijednosti infrastrukture primijeni stope amortizacije koje koristi CGES za svoja osnovna sredstva.

(6) CGES xx xxxxx da obezbijedi da procjena iz stava 4 bude završena u roku od 4 mjeseca od xxxx dobijanja upotrebne dozvole odnosno drugog akta nadležnog organa koji su izdati u skladu sa zakonom.

(7) Danom zakljuĉenja ugovora izgraĊena infrastruktura za prikljuĉenje postaje dio prenosnog sistema i evidentira xx xxx osnovno sredstvo u poslovnim knjigama CGES-a.

Uslovi prikljuĉenja i obavještenje o ispunjenosti ugovorenih obaveza podnosioca zahtjeva Član 9

(1) Uslovi prikljuĉenja objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije su:

1) Da je za infrastrukturu potrebnu za prikljuĉenje i objekat koji se prikljuĉuje na prenosni sistem elektriĉne energije Investitoru izdata upotrebna dozvola, odnosno drugi akt nadležnog organa u skladu sa zakonom i     

2) Da izgraĊena infrastruktura potrebna za prikljuĉenje i objekat koji se prikljuĉuje na prenosni sistem elektriĉne energije ispunjavaju sve tehniĉke uslove propisane važećim propisima iz ĉlana 3 stav 3 ovog Ugovora i Pravilima.

(2) CGES xx xxxxx da u roku od 15 xxxx od xxxx prijema obavještenja o ispunjenosti ugovorenih obaveza podnosioca zahtjeva, cijeni ispunjenost obaveza iz ovog Ugovora.

(3) U sluĉaju ispunjenosti uslova iz stava 1 ovog ĉlana, CGES obavještava Investitora da može zakljuĉiti ugovor o snabdijevanju sa izabranim snabdijevaĉem i druge ugovore u skladu sa Zakonom.

Rok za prikljuĉenje Član 10

CGES xx xxxxx da na osnovu ugovora o snabdijevanju prikljuĉi objekat Investitora u roku koji ne može biti duži od xxxxx xxxx, od xxxx prijavljivanja xx xxxxxx snabdjevaĉa da je ugovor o snabdijevanju zakljuĉen u skladu sa zakonom.

Viša xxxx Član 11

(1) Ugovorne strane se oslobaĊaju izvršenja obaveza po ovom Ugovoru za vrijeme trajanja više sile.

(2) Pod višom silom u smislu ovog Ugovora podrazumijevaju se prirodni dogaĊaji koji imaju karakter elementarnih nepogoda (poplave, zemljotresi, požari, atmosferska pražnjenja, vjetrovi, posolica, led i snijeg koji prevazilaze projektovane vrijednosti parametara utvrĊenih tehniĉkim standardima za odreĊeni objekat ili opremu nadležnog

operatora i sl.) koji se nijesu mogli predvidjeti, sprijeĉiti, izbjeći ili otkloniti preduzimanjem mjera koje se primjenjuju u cilju oĉuvanja sigurnog i pouzdanog rada elektroenergetskog sistema, a koji se utvrĊuje na osnovu izvještaja nadležnog državnog organa, kao i u sluĉajevima vanrednog stanja ili ratnih dejstava i mjera uvedenih na osnovu odluka nadležnih državnih organa.

(3) Ugovorna strana koja se poziva na dejstvo više sile dužna je da drugoj Ugovornoj strani u roku od tri xxxxx xxxx, od xxxx saznanja, dostavi xxxxxx obavještenje navodeći karakter i poĉetak dejstva više sile. Na isti naĉin i u istom roku vrši se obavještavanje o prestanku dejstva više sile.

(4) Ugovorna strana neće biti odgovorna za propuste u izvršenju bilo koje od svojih ugovornih obaveza ukoliko je neizvršenje prouzrokovano dejstvom više sile, za vrijeme trajanja više sile i razuman period nakon prestanka dejstva koji je potreban Ugovornoj strani da nastavi sa izvršenjem ugovornih obaveza.

(5) Ugovorna strana koja u roku iz stava 3 ovog ĉlana ne obavijesti drugu Ugovornu stranu, nema pravo da se poziva na višu xxxx xxx razlog za neizvršenje svojih ugovornih obaveza.

Rješavanje sporova Član 12

(1) Eventualne sporove koji nastanu u vezi sa tumaĉenjem ili primjenom ovog Ugovora, Ugovorne xxxxxx xx nastojati da riješe sporazumno.

(2) U tu svrhu, Ugovorna strana koja inicira pregovore je dužna da dostavi drugoj Ugovornoj strani preporuĉeno pismo sa potvrdom prijema sljedećeg sadržaja:

1) pozivnu identifikaciju Ugovora (naziv i datum potpisivanja);

2) predmet spora i kratak opis trenutnog stanja;

3) datum i mjesto sastanka radi postizanja sporazumnog rešenja.

(3) U sluĉaju da xx xxxxxxx spor ne može riješiti sporazumno, Ugovorne strane spor rješavaju pred Regulatornom agencijom za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti, ako Ugovorne strane povjere rješavanje spora Agenciji, u protivnom spor se rješava pred Privrednim sudom Crne Xxxx u Podgorici.

(4) Ugovorne strane ovim putem ugovaraju da svaka od ugovornih strana do donošenja odluke agencije iz stava 3 ovog ĉlana, može da odustane od rješavanja spora kod agencije, pa u xxx sluĉaju ugovaraju nadležnost Privrednog suda Crne Xxxx u Podgorici.

Raskid ugovora Član 13

Svaka Ugovorna strana može raskinuti ovaj Ugovor u sluĉaju xx xxxxx Ugovorna strana ne ispunjava ugovorne obaveze.

Promjene ugovora Član 14

(1) Ukoliko za vrijeme važenja ovog Ugovora doĊe do promjene zakonskih ili drugih propisa na kojima se ovaj Ugovor temelji ili koje mogu uticati na njegovu realizaciju, Ugovorne strane su saglasne da će se izmjene ovog Ugovora, radi usaglašavanja sa novim propisima, izvršiti aneksom Ugovora.

(2) Ukoliko bilo koja odredba ovog Ugovora postane nevažeća ta odredba neće se primjenjivati, uz obavezu izmjene ostalih odredbi na koje ta odredba utiĉe.

(3) U sluĉaju iz stava 2 ovog ĉlana, Ugovorne xxxxxx xx aneksom Ugovora regulisati pitanja koja su bila predmet tih odredbi, u skladu sa zakonom. Sve izmjene i dopune Xxxxxxx realizuju se aneksom Ugovora, koji se saĉinjava u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

Dodaci Član 15

Sastavni dio ovog Ugovora ĉine sljedeći dodaci:

1) Dodatak 1: Analiza mogućnosti prikljuĉenja

2) Dodatak 2: Uslovi prikljuĉenja Investitora

3) Dodatak 3: Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije

4) Dodatak 4: Plan izvoĊenja radova

Prelazne i završne odredbe Član 16

(1) Nijedna Ugovorna strana ne može prenijeti bilo koje svoje pravo ili obavezu iz ovog Ugovora na treće lice bez prethodne pisane saglasnosti druge Ugovorne strane.

(2) Ugovor je saĉinjen u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

(3) Ovaj Ugovor stupa na snagu danom potpisivanja. (4)

U Podgorici, xxxx [Unijeti: Datum] godine,

CGES
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime] Investitor,
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime]

Dodatak 1 Analiza mogućnosti prikljuĉenja

Dodatak 2 Uslovi prikljuĉenja Investitora

Dodatak 3 Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije

Dodatak 4 Plan izvoĊenja radova

Prilog 3.1 b: Ugovor o izgradnji infrastrukture za prikljuĉenje i prikljuĉenju na prenosni sistem u sluĉaju kada infrastrukturu za prikljuĉenje gradi CGES

UGOVOR O IZGRADNJI INFRASTRUKTURE ZA PRIKLJUČENJE i PRIKLJUČENJU [UNIJETI: NAZIV OBJEKTA]

NA PRENOSNI SISTEM U SLUČAJU KADA INFRASTRUKTURU ZA PRIKLJUČENJE GRADI CGES

(dalje u tekstu: Ugovor)

između

Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD, Podgorica

Bulevar Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx 00 00000 Xxxxxxxxx

PIB: 02751372

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime]

(dalje u tekstu: CGES), i

[Unijeti: Naziv Investitora]

[Unijeti: Adresa Investitora]

[Unijeti: Poštanski broj i grad]

PIB: [Unijeti: PIB]

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime], (dalje u tekstu: Investitor),

ili po pravilu, dalje u tekstu pod pojedinaĉnim nazivom: Ugovorna strana ili zajedniĉkim: Ugovorne strane

Uvodne odredbe Član 1

Ugovorne strane saglasno konstatuju:

1) Da je Investitor xxxx      , dostavio CGES-u Zahtjev za prikljuĉenje broj      od      .

2) Da je xx xxxxxx CGES-a, a o trošku Investitora, saĉinjena Analiza mogućnosti prikljuĉenja objekta (dalje u tekstu: Analiza) Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije broj   od      , kojom su utvrĊeni uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije, mjesto prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije i tehniĉki uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

3) Da je Planom razvoja prenosnog sistema elektriĉne energije za period       broj    od      , predviĊena izgradnja infrastrukture potrebne za prikljuĉenje objekta Investitora i prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije, xxx x xxxxx, uslovi i rokovi za prikljuĉenje objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

4) Da je važećom planskom dokumentacijom predviĊena mogućnost izgradnje infrastrukture potrebne za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem i izgradnja objekta investitora koji se prikljuĉuje na prenosni sistem i to Planom      donijetom xx xxxxxx        .

5) Da su se CGES i Investitor saglasili da Infrastrukturu za prikljuĉenje gradi CGES.

6) Da je CGES u skladu sa važećom regulativom Investitoru utvrdio naknadu za prikljuĉenje na prenosni sistem u iznosu od       , te da je Investitor xxxx       izvršio uplatu naknade za prikljuĉenje na prenosni sistem elektriĉne energije u utvrĊenom iznosu.

Znaĉenje termina Član 2

Ugovorne strane saglasno konstatuju da definicije u ovom Ugovoru imaju znaĉenje dato u zakonu kojim se ureĊuje obavljanje energetskih djelatnosti (dalje u tekstu: Zakon)i pravilima kojima se ureĊuje funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: Pravila).

Predmet ugovora Član 3

(1) Predmet ovog Ugovora je regulisanje meĊusobnih prava i obaveza izmeĊu Ugovornih strana u vezi izgradnje infrastrukture potrebne za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije i prikljuĉenja objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije.

(2) Ugovorne strane ovim Ugovorom utvrĊuju uslove za prikljuĉenje, mjesto prikljuĉenja, iznos naknade za prikljuĉnu snagu, naĉin prikljuĉenja, tehniĉke uslove i rok prikljuĉenja, mjesto i naĉin mjerenja isporuĉene enrgije, prava i obaveze CGES-a i Investitora nakon prikljuĉenja.

(3) Uslovi za prikljuĉenje Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije iz stava 2 ovog ĉlana kao i Analiza, koja predstvalja Dodatak 1 ovog Ugovora, definišu se odnosno izraĊuju u skladu sa tehniĉkim standardima, kao i uredbom kojom se ureĊuju uslovimi za prikljuĉenje proizvoĊaĉa elektriĉne energije na prenosnu i distributivnu mrežu, uredbom kojom se ureĊuju uslovi za prikljuĉenje na mrežu sistema za prenos jednosmjerne struje visokog napona i jednosmjerno prikljuĉenih modula elektroenergetskog parka i uredbom kojom se ureĊuju uslovi za prikljuĉenje potrošaĉa na prenosni sistem elektriĉne energije.

Tehniĉki uslovi za izgradnju infrastrukture za prikljuĉenje

Član 4

Ugovorne strane konstatuju da su tehniĉki uslovi prikljuĉenja Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije izdati xx xxxxxx CGES-a i da isti predstavljaju Dodatak 2 ovog Ugovora.

Mjesto prikljuĉenja i naĉin mjerenja isporuĉene energije Član 5

(1) Mjesto prikljuĉenja na prenosni sistem odreĊeno je u skladu sa rezultatima Analize i nalazi se

                .

(2) Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije izmeĊu CGES-a i objekta Investitora su definisana u Dodatku 3 ovog Ugovora.

Sistemi za komunikaciju Član 6

(1) Ugovorne strane moraju imati pouzdan sistem za komunikaciju kako bi se obezbijedila mogućnost kontinuiranog prenosa podataka i informacija, odnosno nadzora i upravljanja elektroenergetskim sistemom.

(2) Sisteme za komunikaciju izmeĊu CGES-a i Korisnika predlaže i odobrava CGES. Korisnik ne može mijenjati tehniĉke karakteristike sistema za komunikaciju bez odobrenja CGES-a. Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da obezbijedi kompatibilnu telekomunikacionu opremu.

(3) Ugovorne strane su u obavezi da se meĊusobno obavještavaju o namjeri promjene karakteristika svoje komunikacione opreme, kao i o svakoj promjeni na opremi.

(4) Ugovorne strane su dužne da sistem za komunikaciju, koji služi za prenos podataka i informacija, odnosno nadzor i upravljanje elektroenergetskim sistemom održavaju u ispravnom stanju, svaki u svom objektu.

Uslovi prikljuĉenja i obavještenje o ispunjenosti ugovorenih obaveza podnosioca zahtjeva Član 7

(1) Uslovi prikljuĉenja objekta Investitora na prenosni sistem elektriĉne energije su:

1) Da je za objekat koji se prikljuĉuje na prenosni sistem elektriĉne energije Investitoru izdata upotrebna dozvola, odnosno drugi akt nadležnog organa u skladu sa zakonom i

2) Da izgraĊena infrastruktura potrebna za prikljuĉenju i objekat koji se prikljuĉuje na prenosni sistem elektriĉne

energije ispunjava sve tehniĉke uslove propisane uredbama iz ĉlana 3 stav 3 ovog Ugovora i Pravilima.

(2) CGES xx xxxxx da u roku od 15 xxxx od xxxx prijema obavještenja o ispunjenosti ugovorenih obaveza podnosioca zahtjeva, cijeni ispunjenost obaveza iz ovog Ugovora.

(3) U sluĉaju ispunjenosti uslova iz stava 1 ovog ĉlana, CGES obavještava Investitora da može zakljuĉiti ugovor o snabdijevanju sa izabranim snabdijevaĉem i druge ugovore u skladu sa Zakonom.

Rok za prikljuĉenje Član 8

CGES xx xxxxx da na osnovu ugovora o snabdijevanju prikljuĉi objekat Investitora u roku koji ne može biti duži od xxxxx xxxx, od xxxx prijavljivanja xx xxxxxx snabdjevaĉa da je ugovor o snabdijevanju zakljuĉen u skladu sa zakonom.

Viša xxxx Član 9

(1) Ugovorne strane se oslobaĊaju izvršenja obaveza po ovom Ugovoru za vrijeme trajanja više sile.

(2) Pod višom silom u smislu ovog Ugovora podrazumijevaju se prirodni dogaĊaji koji imaju karakter elementarnih nepogoda (poplave, zemljotresi, požari, atmosferska pražnjenja, vjetrovi, posolica, led i snijeg koji prevazilaze projektovane vrijednosti parametara utvrĊenih tehniĉkim standardima za odreĊeni objekat ili opremu nadležnog operatora i sl.) koji se nijesu mogli predvidjeti, sprijeĉiti, izbjeći ili otkloniti preduzimenjem mjera koje se primjenjuju u cilju oĉuvanja sigurnog i pouzdanog rada elektroenergetskog sistema, a koji se utvrĊuje na osnovu izvještaja nadležnog državnog organa, kao i u sluĉajevima vanrednog stanja ili ratnih dejstava i mjera uvedenih na osnovu odluka nadležnih državnih organa.

(3) Ugovorna strana koja se poziva na dejstvo više sile dužna je da drugoj Ugovornoj strani u roku od tri xxxxx xxxx, od xxxx saznanja, dostavi xxxxxx obavještenje navodeći karakter i poĉetak dejstva više sile. Na isti naĉin i u istom roku vrši se obavještavanje o prestanku dejstva više sile.

(4) Ugovorna strana neće biti odgovorna za propuste u izvršenju bilo koje od svojih ugovornih obaveza ukoliko je neizvršenje prouzrokovano dejstvom više sile, za vrijeme trajanja više sile i razuman period nakon prestanka dejstva koji je potreban Ugovornoj strani da nastavi sa izvršenjem ugovornih obaveza.

(5) Ugovorna strana koja u roku iz stava 3 ovog ĉlana ne obavijesti drugu Ugovornu stranu, nema pravo da se poziva na višu xxxx xxx razlog za neizvršenje svojih ugovornih obaveza.

Rješavanje sporova Član 10

(1) Eventualne sporove koji nastanu u vezi sa tumaĉenjem ili primjenom ovog Ugovora, Ugovorne xxxxxx xx nastojati da riješe sporazumno.

(2) U tu svrhu, Ugovorna strana koja inicira pregovore je dužna da dostavi drugoj Ugovornoj strani preporuĉeno pismo sa potvrdom prijema sljedećeg sadržaja:

1) pozivnu identifikaciju Ugovora (naziv i datum potpisivanja);

2) predmet spora i kratak opis trenutnog stanja;

3) datum i mjesto sastanka radi postizanja sporazumnog rešenja.

(3) U sluĉaju da xx xxxxxxx spor ne može riješiti sporazumno, Ugovorne strane spor rješavaju pred Regulatornom agencijom za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti, ako Ugovorne strane povjere rješavanje spora Agenciji, u protivnom spor se rješava pred Privrednim sudom Crne Xxxx u Podgorici.

(4) Ugovorne strane ovim putem ugovaraju da svaka od Ugovornih strana do donošenja odluke agencije iz stava 3 ovog ĉlana, može da odustane od rješavanja spora kod agencije, pa u xxx sluĉaju ugovaraju nadležnost Privrednog suda Crne Xxxx u Podgorici.

Raskid ugovora Član 11

Svaka Ugovorna strana može raskinuti ovaj Ugovor u sluĉaju xx xxxxx Ugovorna strana ne ispunjava ugovorne obaveze.

Promjene ugovora Član 12

(1) Ukoliko za vrijeme važenja ovog Ugovora doĊe do promjene zakonskih ili drugih propisa na kojima se ovaj Ugovor temelji ili koje mogu uticati na njegovu realizaciju, Ugovorne strane su saglasne da će se izmjene ovog Ugovora, radi usaglašavanja sa novim propisima, izvršiti aneksom Ugovora.

(2) Ukoliko bilo koja odredba ovog Ugovora postane nevažeća ta odredba neće se primjenjivati, uz obavezu izmjene ostalih odredbi na koje ta odredba utiĉe.

(3) U sluĉaju iz stava 2 ovog ĉlana, Ugovorne xxxxxx xx aneksom Ugovora regulisati pitanja koja su bila predmet tih odredbi, u skladu sa zakonom. Sve izmjene i dopune Xxxxxxx realizuju se aneksom Ugovora, koji se saĉinjava u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

Dodaci Član 13

Sastavni dio ovog Ugovora ĉine sljedeći dodaci:

1) Dodatak 1 Analiza mogućnosti prikljuĉenja

2) Dodatak 2 Uslovi prikljuĉenja Investitora

3) Dodatak 3 Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije.

Prelazne i završne odredbe Član 14

(1) Nijedna Ugovorna strana ne može prenijeti bilo koje svoje pravo ili obavezu iz ovog Ugovora na treće lice bez prethodne pismene saglasnosti druge Ugovorne strane.

(2) Ugovor je saĉinjen u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

(3) Ovaj Ugovor stupa na snagu danom potpisivanja.

U Podgorici, xxxx [Unijeti: Datum] godine,

CGES
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime] Investitor,
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime]

Dodatak 1 Analiza mogućnosti prikljuĉenja

Dodatak 2 Uslovi prikljuĉenja Investitora

Dodatak 3 Mjesta i naĉin mjerenja isporuĉene elektriĉne energije

Prilog 3.2: Ugovor o korišćenju prenosnog sistema

UGOVOR O KORIŠĆENJU PRENOSNOG SISTEMA ZA POTREBE [ODABRATI: „PREUZIMANJA“ ili

„PROIZVODNJE“]1 ELEKTRIČNE ENERGIJE

ZA PERIOD OD [UNIJETI: DATUM POČETKA] DO [UNIJETI: DATUM ZAVRŠETKA]

(dalje u tekstu: Ugovor)

između

Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD, Podgorica

Bulevar Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx 00 00000 Xxxxxxxxx

PIB: 02751372

u svojstvu operatora prenosnog sistema

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime]

(dalje u tekstu: Pružalac usluge), i

[Unijeti: Naziv korisnika]

[Unijeti: Adresa korisnika]

[Unijeti: Poštanski broj i grad]

PIB: [Unijeti: PIB]

u svojstvu [Odabrati: vrstu korisnika]

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime], (dalje u tekstu: Xxxxxxxx usluge),

ili po pravilu, dalje u tekstu pod pojedinaĉnim nazivom: Ugovorna strana ili zajedniĉkim: Ugovorne strane

Opšte odredbe

Član 1

(1) Ugovorom o korišćenju prenosnog sistema za potrebe preuzimanja2 elektriĉne energije (dalje u tekstu: Ugovor) se ureĊuje naĉin i uslovi korišćenja prenosnog sistema elektriĉne energije za potrebe korisnika u Crnoj Gori.

(2) Pristup prekograniĉnim prenosnim kapacitetima ureĊuje se posebnim ugovorom.

Predmet Član 2

Ovim ugovorom Pružalac usluge korišćenja prenosnog sistema i Korisnik usluge ureĊuju pitanja prenosa elektriĉne energije za potrebe snabdijevanja3           [Unijeti: za ĉije potrebe], a naroĉito:

1) naĉin pružanja usluge korišćenja prenosnog sistema,

2) period korišćenja usluge i ugovorene mjeseĉne snage,

3) tehniĉke i eksploatacione karakteristike objekta (sistemi za komunikaciju, eksploatacija objekta, mjere zaštite na radu)

4) kvalitet elektriĉne enerije,

5) obraĉunska mjerna mjesta,4

6) cijenu, naĉin obraĉuna i fakturisanja i plaćanja naknade za uslugu korišćenja prenosnog sistema,

7) finansijske garancije ili druge oblike obezbjeĊenja potraživanja koje je Korisnik usluge xxxxx da obezbijedi,

8) obeštećenja Korisnika usluge u sluĉaju neizvršenja usluge,

9) sluĉajevi prekida pružanja usluge,

10) komunikacija i razmjena informacija, i

11) period primjene i stupanja na snagu ugovora.

Uslovi pružanja usluge korišćenja Član 3

Pružalac usluge xx xxxxx da obezbijedi korišćenje prenosnog sistema za potrebe Korisnika, u skladu sa opštim uslovima propisanim pravilima kojima se ureĊuje funkcionisanje prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: Pravila).

Obaveze pružaoca usluge Član 4

(1) Pružalac usluge se obavezuje da će u cilju stvaranja uslova iz ĉlana 3 ovog Ugovora, Korisniku usluge obezbijediti:

1) kapacitet razmjene na primopredajnim mjestima sistema u skladu sa ugovorenom snagom iz ĉlana 5 stav 2 ovog Ugovora;

1 Zavisno od odabrane opcije u nastavku se generiše tekst ugovora za potrebe preuzimanja (osnovni) ili proizvodnje („Alternativno G“)

2 Alternativno G: "proizvodnje"

3 Alternativno G: "za potrebe proizvodnje u objektima“

4 Alternativno G: „maksimalne raspoložive snage na pragovima elektrana“

2) raspoloživost i parametre kvaliteta prenesene elektriĉne energije u skladu sa Pravilima i ovim ugovorom;

3) pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu nastalih usljed prenosa elektriĉne energije za potrebe Korisnika usluge;

4) balansiranje odstupanja stvarne snage potrošnje Korisnika usluge u odnosu na prijavljenu snagu potrošnje.

(2) Naknada troškova balansiranja iz stava 1 xxxxx 4 ovog ĉlana, ureĊuje se Ugovorom o balansnoj odgovornosti.

Period korišćenja i vrste usluga Član 5

(1) Korisnik usluge može koristiti prenosni sistem za prenos elektriĉne energije u periodu od        [Unijeti: datum poĉetka] do       [Unijeti: datum završetka].

(2) Ugovorena snaga je planirana vršna snaga xx xxxxxx korisnika, xxxx xx manja ili jednaka prikljuĉnoj snazi i na mjestima primopredaje i xxxx xx Dodatak 1 ovog Ugovora.

(3) Dozvoljena su kratkotrajna prekoraĉenja snage iz stava 2 ovog ĉlana do iznosa ukupne raspoložive snage na mjestu prikljuĉenja, datih u Dodatku 25 ovog Ugovora.

(4) U sluĉaju promjene ugovorene snage iz stava 2 ovog ĉlana, Xxxxxxxx će dostaviti obavještenje o promjeni najkasnije 15 xxxx prije poĉetka mjeseca na koji se promjena odnosi.

(5) Promjena iz stava 4 ovog ĉlana može se izvršiti jednom u toku godine.

Tehniĉke i eksploatacione karakteristike objekta Član 6

(1) Tehniĉke i eksplatacione karakteristike energetskih objekata Korisnika i mjesto prikljuĉenja date su u Dodatku 3: Jednopolna šema i Dodatku 4: Tehniĉke i eksploatacione karakteristike.

(2) Ugovorne strane obavezne su obezbijediti da njihovi objekti i oprema na mjestu prikljuĉenja, ispunjavaju tehniĉke i operativno eksploatacione kriterijume propisane Pravilima.

(3) Postrojenja i ureĊaji Korisnika koji su prikljuĉeni na prenosni sistem ne smiju uticati izvan dozvoljenih granica, propisanim izriĉito ovim ugovorom ili generalno u Pravilima, na sigurnost prenosnog sistema, ukljuĉujući i ograniĉenja viših harmonika, faktora snage, naponskih promjena, nesimetriju faza i koordinaciju izolacije.

(4) CGES je obavezan da bez odlaganja obavijesti Korisnika o svim promjenama na njegovim objektima i opremi, koje mogu znaĉajno uticati na objekte i opremu Korisnika koji su prikljuĉeni na prenosni sistem.

(5) Korisnik je obavezan da bez odlaganja obavijesti CGES o svim planiranim promjenama na svojim objektima i opremi, koje mogu uticati na funkcionisanje prenosnog sistema. Za svaku promjenu na ureĊajima, koje utiĉu na rad prenosnog sistema, Korisnik xxxx prethodno pribaviti pisanu saglasnost CGES-a.

(6) U sluĉaju promjena tehniĉkih parametara postrojenja i ureĊaja Korisnika, specificiranih ovim ugovorom, potrebno je da Korisnik pokrene postupak prikljuĉenja u skladu sa zakonom, kako bi CGES kao operator prenosnog sistema elektriĉne energije odluĉio o mogućnosti promjene tehniĉkih parametara postrojenja i ureĊaja Korisnika.

(7) Na zahtjev Korisnika, CGES će obezbjediti detaljnije informacije o tehniĉkim kriterijumima za postrojenja i ureĊaje Korisnika u skladu sa Pravilima.

(8) Korisnik xxxx omogućiti struĉnom osoblju CGES-a ili njegovim ovlašćenim licima pristup do postrojenja i ureĊaja prenosnog sistema i pomoćne opreme koji su u vlasništvu Korisnika i do rezultata ispitivanja tehniĉkih i eksploatacionih karakteristika postrojenja i ureĊaja Korisnika sa namjerom provjeravanja usaglašenosti rada i karakteristika postrojenja i ureĊaja Korisnika sa ovim ugovorom.

(9) CGES xxxx omogućiti pristup osoblju Korisnika postrojenjima i ureĊajima koji su u njegovom vlasništvu, pod istim uslovima xxxx xx to propisano u stavu 8 ovog ĉlana.

Sistemi za komunikaciju Član 7

(1) Ugovorne strane moraju imati pouzdan sistem za komunikaciju kako bi se obezbijedila mogućnost kontinuiranog prenosa podataka i informacija, odnosno nadzora i upravljanja elektroenergetskim sistemom.

(2) Korisnik prenosnog sistema ne može mijenjati tehniĉke karakteristike sistema za komunikaciju bez odobrenja CGES-a.

(3) Ugovorne strane su u obavezi da se meĊusobno obavještavaju o namjeri promjene karakteristika svoje komunikacione opreme, kao i o svakoj promjeni na opremi.

(4) Ugovorne strane su dužne da sistem za komunikaciju, koji služi za prenos podataka i informacija, odnosno nadzor i upravljanje elektroenergetskim sistemom održavaju u ispravnom stanju, svaki u svom objektu.

(5) Korisnik prenosnog sistema xxxxx xx da u sluĉaju nastanka kvara na svojoj telekomunikacionoj opremi i/ili prenosnom putu do mjesta prikljuĉenja na telekomunikacionu mrežu OPS-a obavijesti OPS. Pružalac usluge je takoĊe u obavezi da smetnje i prekide na svojoj komunikacionoj opremi prijavi Korisniku prenosnog sistema.

Eksploatacija objekta Član 8

(1) Sve manipulacije na mjestu prikljuĉenja obavlja pogonsko osoblje [Odabrati: Korisnika ili CGES-a] [Odabrati:

izuzetak]

(2) Manipulacije se vrše po nalozima CGES-a, a u skladu sa Pravilima, i sa Sporazumom o upravljanju postrojenjima koji je dat u Dodatku 5 xxxx xxxx sastavni dio ovog Ugovora.

5 Alternativno G: „“

(3) U Sporazumu o upravljanju objektima su definisana pravila rada na mjestu prikljuĉenja u cilju obezbjeĊivanja pouzdanog i bezbjednog rada prenosnog sistema i omogućavanja maksimalnog mogućeg korišćenja aparata i ureĊaja koji pripadaju prenosnom sistemu i sistemu Korisnika.

(4) Nezavisno od odredbi Sporazuma o upravljanju na mjestu prikljuĉenja, CGES ima pravo u svakom momentu, ukoliko to situacija u prenosnom sistemu iziskuje, izdati nalog o promjenama najavljenog režima rada i uklopnih stanja elemenata Korisnika.

Održavanje i sprovoĊenje mjera zaštite na radu Član 9

(1) Održavanje aparata i ureĊaja, u skladu sa standardima i uputstvima proizvoĊaĉa, obavlja svaka Ugovorna strana za aparate i ureĊaje koje su u njenom vlasništvu, osim za onaj dio koji je regulisan posebnim ugovorom ukoliko je isti zakljuĉen.

(2) Korisnik xxxx omogućiti struĉnom osoblju CGES-a pristup do aparata i ureĊaja koji su u vlasništvu CGES-a, i to:

1) za redovne radove održavanja 24 sata nakon primljenog obavještenja xx xxxxxx CGES-a,

2) za interventne radove najkasnije 2 sata nakon primljenog obavještenja xx xxxxxx CGES-a.

3) CGES xxxx omogućiti pristup osoblju Korisnika aparatima i ureĊajima koji su u njegovom vlasništvu, pod istim uslovima xxxx xx to propisano stavom 2 ovog ĉlana.

4) Kada Korisnik ulazi i izvodi radove na svom dijelu postrojenja koje se nalazi na mjestu prikljuĉenja u vlasništvu CGES-a, isti xx xxxx pridržavati pravila zaštite na radu koje utvrĊuje CGES.

5) CGES, kada ulazi i obavlja radove na svom dijelu postrojenja, koje se nalazi na mjestu prikljuĉenja u vlasništvu Korisnika, isti xx xxxx pridržavati pravila zaštite na radu koje utvrĊuje Korisnik.

6) Detalje vezane za poštovanje mjera zaštite na radu na mjestu prikljuĉka, Ugovorne xxxxxx xx definisati kroz Raspored odgovornosti na mjestu prikljuĉenja, koji je dat u Dodatku 6 ovog Ugovora.

7) CGES ima pravo da u bilo koje vrijeme izvrši kontrolu stanja, rezultata ispitivanja i izvještaja o održavanju postrojenja i ureĊaja Korisnika na mjestu prikljuĉenja koje saĉinjavaju dio Korisnikovog sistema, kako bi se provjerilo da li se održavanje sprovodi na propisan naĉin.

8) Korisnik ima pravo da u bilo koje vrijeme izvrši kontrolu rezultata ispitivanja i izvještaja o održavanju postrojenja i ureĊaja koji su vlasništvo CGES-a, a nalaze se na mjestu prikljuĉenja, kako bi se provjerilo da li se održavanje sprovodi na propisan naĉin.

Obraĉunska mjerna mjesta6 Član 10

(1) Obraĉunska mjerna mjesta sa identifikacionim oznakama brojila navedena su u Dodatku broj 7 ovog Ugovora.

(2) Podaci oĉitani na obraĉunskim mjernim mjestima iz stava 1 ovog ĉlana koriste xx xxx elementi za obraĉun naknade za uslugu korišćenja prenosnog sistema.

(3) U sluĉaju neraspoloživosti ili neispravnosti mjernog sistema na obraĉunskom mjernom mjestu iz stava 1 ovog ĉlana, obraĉun naknade će se vršiti na naĉin propisan Pravilima.7

Naknada za korišćenje prenosnog sistema Član 11

(1) Naknadu za korišćenje prenosnog sistema Korisniku usluga, Pružalac usluga obraĉunaće na osnovu:

1) cijene za angažovani prenosni kapacitet,

2) cijene za opravdane gubitke u prenosnom sistemu,

3) cijene za prekomjerno preuzetu reaktivnu energiju8.

(2) Cijene iz stava 1 ovog ĉlana odreĊuju se u skladu sa aktima Regulatorne agencije za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (dalje u tekstu: Agencija), odnosno aktom kojim se ureĊuje utvrĊivanje regulatorno dozvoljenog xxxxxxx i cijena za korišćenje prenosnog sistema elektriĉne energije i aktom kojim se ureĊuje uvrĊivanje cijena, rokova i uslova za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema elektriĉne energije.

Cijene i obraĉunski period Član 12

(1) Obraĉun naknade za uslugu korišćenja prenosnog sistema vrši se u skladu sa odlukom Agencije kojom se utvrĊuje regulatorno dozvoljeni prihod i cijene za korišćenje prenosnog sistema elektriĉne energije.

(2) Obraĉunski period poĉinje prvog xxxx u mjesecu u 00:00, a završava se posljednjeg xxxx u mjesecu u 24:00 sata.

Izvještaj o realizaciji isporuke Član 13

(1) Pružalac usluge dostavlja Korisniku usluge izvještaj o realizaciji isporuke elektriĉne snage i energije (aktivne i reaktivne) na osnovu podataka iz ĉlana 10, stav 2 ovog Ugovora.

(2) Korisnik usluge ima pravo da odredi predstavnika koji će prisustvovati preuzimanju mjernih podataka i izradi izvještaja iz stava 1 ovog ĉlana9.

6 Alternativno G: „Obračunski elementi“

7 Alternativno G: „Elementi za obračun usluge korišćenja prenosne mreže su ugovorena snaga iz člana 5 stav 2 ovog Ugovora i cijena za korišćenje prenosnog sistema električne energije koju plaćaju proizvođači“

8 Alternativno G: „“

(3) Ugovorne strane su dužne da usaglase izvještaj iz stava 1 ovog ĉlana do trećeg radnog xxxx u mjesecu za prethodni mjesec.

(4) U sluĉaju da ne usaglase izvještaj, za potrebe realizacije ovog Ugovora, Ugovorne xxxxxx xx koristiti mjeseĉni izvještaj pripremljen xx xxxxxx Pružaoca usluge.

Obraĉun za usluge korišćenja Član 14

(1) Pružalac usluge obraĉunava Korisniku usluge naknadu za uslugu korišćenja prenosnog sistema na naĉin utvrĊen odlukom Agencije kojom se utvrĊuje regulatorno dozvoljeni prihod i cijene za korišćenje prenosnog sistema elektriĉne energije.

(2) U sluĉaju prekida napajanja Korisnika usluge, period oporavka potrošnje u trajanju od 4 sata izuzima se iz obraĉuna vršnog opterećenja.10

Obraĉun za prekomjerno preuzetu reaktivnu energiju

Član 15

Pružalac usluge će Korisniku obraĉunati naknadu za prekomjeno preuzetu reaktivnu energiju na naĉin utvrĊen odlukom Agencije kojom se utvrĊuju cijene za pomoćne usluge i usluge balansiranja .11

Fakturisanje i plaćanje Član 16

(1) Pružalac usluge će naknadu iz ĉl.15 i 1612 ovog Ugovora u obraĉunskom periodu fakturisati Korisniku usluge nakon isteka mjeseĉnog obraĉunskog perioda, do desetog xxxx u mjesecu za prethodni mjesec.

(2) Faktura za usluge iz stava 1 ovog ĉlana se dostavlja u elektronskom obliku na elektronsku adresu Korisnika naznaĉenu u Dodatku broj 8 – Lista autorizovanog osoblja.

(3) Korisnik usluge ima pravo prigovora na ispostavljenu fakturu iz stava 1 ovog ĉlana u roku od tri xxxx od xxxx prijema fakture.

(4) Pružalac usluge je obavezan odluĉiti po prigovoru iz stava 3 ovog ĉlana u roku od tri xxxx od xxxx prijema prigovora.

(5) Xxxxxxxx usluge xx xxxxx xx xxxxx Pružaocu usluge fakturisani iznos iz stava 1 u roku od xxxx xxxx od xxxx dostavljanja fakuture, ukoliko prigovor iz stava 3 ovog ĉlana nije podnijet, odnosno u roku od tri xxxx od xxxx usaglašavanja spornog dijela fakture izmeĊu Pružaoca usluge i krorisnika ukoliko je prigovor podnijet. Ukoliko Ugovorne strane ne usaglase sporni dio fakture u roku od 60 xxxx, Ugovorne strane u cilju konaĉnog rješavanja spornog dijela fakture, imaju pravo pokrenuti spor pred nadležnim organom.

(6) U sluĉaju kašnjenja u plaćanju naknada iz stava 1 ovog ĉlana, Korisnik usluge xx xxxxx xx xxxxx Pružaocu usluge zateznu kamatu u skladu sa zakonom.

Finansijske garancije i drugi oblici obezbjeĊenja Član 17

(1) Finansijske garancije i drugi oblici obezbjeĊenja potraživanja su bankarska garancija, namjenski (garantni depozit), mjenice i druga sredstva obezbjeĊenja potraživanja u skladu sa zakonom.13

(2) Korisnik usluge xx xxxxx da priloži Pružaocu usluge [unijeti finansijske garancije i/ili drugo sredstvo obezbjeĊenja] najkasnije 15 xxxx od xxxx zakljuĉenja ugovora.

(3) Ako Korisnik usluge ne priloži [unijeti finansijske garancije i/ili drugo sredstvo obezbjeĊenja] u skladu sa stavom 2 ovog ĉlana, Pružalac usluge zadržava pravo da, bez odgovornosti za eventualne štete koje mogu nastupiti za Korisnika usluge raskine ovaj Ugovor uz prethodno obavještenje Korisnika usluge o raskidu ugovora.

(4) Pružalac usluge može aktivirati [unijeti finansijske garancije i/ili drugo sredstvo obezbjeĊenja] u sluĉaju da Korisnik usluge ne izvršava ili neuredno izvršava svoje obaveze po ovom Ugovoru.

(5) Korisnik usluge xx xxxxx da obezbijedi finansijske garancije i/ili druge oblike obezbjeĊenja potraživanja za period trajanja ugovora i dva mjeseca nakon isteka perioda na koji je ugovor zakljuĉen, odnosno od   do _ [unijeti datum]_.

Bankarska garancija Član 18

(1) Korisnik usluge xx xxxxx da priloži bankarsku garanciju u korist Pružaoca usluge, plativu na prvi poziv i bez prava na prigovor i izdatu xx xxxxxx xxxxx koja ima koeficijent solventnosti, u poslednjem dostupnom revizorskom izvještaju, u skladu sa propisima utvrđenim xx xxxxxx Centralne banke Crne Xxxx.

(2) Pružalac usluge treba da utvrdi sadržaj bankarske garancije i isti je Dodatkak broj 9 ovog Ugovora.

(3) Iznos prve bankarske garancije, sa periodom trajanja od šest mjeseci od xxxx početka primjene ovog Ugovora, je određen na nivou dvomjesečne naknade za korišćenje prenosnog sistema, procijenjen xx xxxxxx Pružaoca usluge, koju bi Korisnik usluge bio xxxxx xx xxxxx u slučaju da koristi sistem u skladu sa odredbama ovog Ugovora, i iznosi

_[unijeti: vrijednost garancije]_.

9 Alternativno G: „“

10 Alternativno G: „“

11 Alternativno G: „Pružalac usluge će Xxxxxxxxx dostaviti obračun naknade za prekomjerno preuzetu reakivnu energiju na način utvrđen Metodologijom, na osnovu kojeg će se utvrditi iznos naknade koji po ovom osnovu pripada Pružaocu usluge.“

12 Alternativno G: „umanjenu za iznos nakanade iz čl. 11“

13 U zavisnosti od priloženog sredstva obezbjeđenja na snazi su odredbe ovog Ugovora koje se odnose na priloženo sredstvo obezbjeđenja, dok se odredbe ovog Ugovora koje se odnose na ostala sredstva obezbjeđenja brišu.

(4) Ugovorne strane su saglasne da po isteku pet mjeseci trajanja garancije izvrše reviziju priložene garancije i da utvrde vrijednost nove garancije u iznosu dvostrukog prosjeka mjesečnih faktura izdatih u skladu sa ovim ugovorom u prethodnih pet mjeseci.

(5) Korisnik usluge xx xxxxx da obnavlja bankarsku garanciju, pri čemu ista xxxx xx xxxxx na snagu do xxxx isteka prethodne bankarske garancije, i xxxx imati period trajanja od najmanje šest mjeseci.

(6) Ukoliko usljed neizmirenih finansijskih obaveza xx xxxxxx Korisnika usluga, Pružalac usluge aktivira bankarsku garanciju, Korisnik usluge xx xxxxx da u roku od pet xxxx dostavi novu bankarsku garanciju u korist Pružaoca usluge, koja xxxx imati iste uslove kao prethodna i koja stupa na snagu odmah.

Depozit Član 18

(1) Korisnik usluge xx xxxxx da u korist Pružaoca usluge deponuje namjenska (garantna) sredstva na računu posebne namjene u banci koja ima koeficijent solventnosti, u poslednjem dostupnom revizorskom izvještaju, u skladu sa propisima utvrđenim xx xxxxxx Centralne banke Crne Xxxx.

(2) Prvi namjenski (garantni) depozit, sa periodom trajanja od šest mjeseci od xxxx početka primjene ovog Ugovora, xxxx da bude u iznosu od najmanje tromjesečne naknade za korišćenje prenosnog sistema, procijenjenog xx xxxxxx Pružaoca usluge, koje bi Korisnik usluge bio xxxxx xx xxxxx u slučaju da koristi sistem u skladu sa odredbama ovog Ugovora, i iznosi _[unijeti: vrijednost depozita]_.

(3) Korisnik usluge, Pružalac usluge i banka dužni su da sačine trilateralni sporazum o upravljanju računom posebne namjene iz stava 1 ovog člana.

(4) Pružalac usluge i Korisnik usluge su saglasni da će sva sredstva (tj. xxxxxx) i/ili troškovi koji proizilaze iz vlasništva nad računom posebne namjene iz stava 1 ovog člana, ići u korist i/ili na teret Korisnika usluge.

(5) U slučaju neizmirenih finansijskih obaveza xx xxxxxx Korisnika usluge, Pružalac usluge ima pravo da na prvi xxxxxx zahtjev upućen prema banci sa računa posebne namjene izvrši naplatu iznosa koji potražuje od Korisnika usluge.

(6) U slučaju izvršenja naplate iz stava 5 ovog člana, Xxxxxxxx usluge xx xxxxx da u roku od pet xxxx deponuje novčana sredstva na račun posebne namjene na način definisanim ovim članom.

(7) Namjenski (garantni) depozit ne može biti oročen na period manji od šest mjeseci i xxxx biti u visini trostrukog prosjeka mjesečnih faktura izdatih u prethodnih pet mjeseci u skladu sa ovim ugovorom.

(8) Korisnik usluge xx xxxxx da obnovi deponovana sredstva na računu posebne namjene u iznosu obračunatom u skladu sa stavom 7 ovog člana prije isteka garantnog perioda prethodno deponovanog namjenskog (garantnog) depozita.

Mjenice Član 18

(1) Xxxxxxxx usluge xx xxxxx da Pružaocu usluge kao sredstvo obezbjeđenja potraživanja za obaveze koje proizilaze iz ovog Ugovora dostavi 12 (dvanaest) mjenica i 12 (dvanaest) mjeničnih ovlašćenja za svaku mjenicu pojedinačno, najkasnije u roku od 15 xxxx od xxxx zaključenja ugovora.

(2) Ako Korisnik usluge ne priloži u skladu sa stavom 2 ovog člana, mjenice i mjenična ovlašćenja, Pružalac usluge zadržava pravo da, bez odgovornosti za eventualne štete koje mogu nastupiti za Korisnika usluge raskine ovaj Ugovor uz prethodno obavještenje Korisnika usluge o raskidu ugovora.

(3) Pružalac usluge može aktivirati dostavljene mjenice u slučaju da Xxxxxxxx usluge ne izvršava ili neuredno izvršava svoje obaveze po ovom Ugovoru.

(4) Korisnik usluge xx xxxxx da obezbijedi mjenice i mjenična ovlašćenja za period trajanja ovog Ugovora, odnosno do konačnog namirenja svih obaveza po ovom Ugovoru.

Druga sredstva obezbjeĎenja Član 18

(1) Druga sredstva obezbjeđenja, odnosno [unijeti naziv sredstva obezbjeđenja], Korisnik usluge prilaže u iznosu od najmanje tromjesečne naknade za korišćenje prenosnog sistema procijenjene xx xxxxxx Pružaoca usluge, odnosno [unijeti iznos].

(2) Ako usled neizmirenih finansijskih obaveza xx xxxxxx Korisnika usluge Prižalac usluge aktivira sredstva obezbjeđenja iz stava 1 ovog člana, Korisnik usluge xx xxxxx da u roku od 15 xxxx priloži finansijske garancije ili druge oblike obezbjeđenja potraživanja u korist Pružaoca usluge u iznosu iz stava 1 ovog člana.

Finansijske kompenzacije Član 19

UtvrĊivanje i plaćanje eventualnih finansijskih kompenzacija, po osnovu neispunjavanja minimuma kvaliteta i snabdijevanja elektriĉnom energijom xx xxxxxx operatora sistema, vrši u skladu sa Zakonom i pravilima kojima se ureĊuje minimum kvaliteta isporuke i snabdijevanja elektriĉnom energijom, a na osnovu utvrĊene odgovornosti CGES, uz pružanje dokaza da je izvršena isplata finansijske kompenzacije prema korisniku prenosnog sistema

Sluĉajevi prekida pružanja usluge Član 20

(1) CGES ima pravo, bez svoje odgovornosti, da prekine pružanje usluge korišćenja prenosnog sistema:

1) u sluĉajevima predviĊenim Zakonom i Pravilima;

2) po nalogu ili uputstvu nadležnog organa;

3) u sluĉajevima neizvršavanja ugovorenih obaveza u ugovorenim rokovima;

4) u sluĉaju bilo kakve neovlašćene izmjene tehniĉkih parametara u odnosu na one prema xxxxxx xx izvršeno prikljuĉenje;

5) u sluĉaju oduzimanja licence Korisniku;

6) ako Korisnik prekrši odredbe ovog Ugovora, ĉije kršenje može imati negativan uticaj na pouzdanost i/ili sigurnost funkcionisanja prenosnog sistema;

7) ako Korisnik odbije pristup CGES-u u cilju oĉitavanja i kontrole na komercijalnim mjernim ureĊajima;

8) u sluĉaju raskida ili isteka ovog Ugovora.

(2) CGES će bez svoje odgovornosti prekinuti pružanje usluge korišćenja prenosnog sistema kada Korisnik usluge nema zakljuĉen ugovor o snabdijevanju, odnosno ukoliko elektriĉnu energiju nabavlja na tržištu, nema ugovor o kupovini elektriĉne energije najkasnije do 23:00 xxxx xxxx prije poĉetka potrošnje elektriĉne energije koju nabavlja, bez obzira na postojanje zakljuĉenog ugovora o prikljuĉenju na prenosni sistem elektriĉne energije, pri xxx vodeći raĉuna o tehniĉko-eksploatacionim karakteristikama objekta korisnika.

(3) CGES ima pravo, bez svoje odgovornosti, da privremeno prekine pružanje usluge korišćenja prenosnog sistema Korisnika u svako vrijeme, bez prethodnog pisanog obavještenja, u sljedećim okolnostima:

1) sprjeĉavanja prijetećih opasnosti po zdravlje i sigurnost ljudi i ureĊaja,

2) tehniĉkih kvarova na objektima Korisnika koji ugrožavaju pouzdan rad prenosnog sistema,

3) neispunjavanja naloga CGES-a, izdatog u skladu sa važećim regulativom i ovim Ugovorom, xx xxxxxx operativnog osoblja Xxxxxxxxx,

4) drugih okolnosti izvan kontrole CGES-a koje nijesu rezultat bilo kakve namjerne aktivnosti ili kršenja ovog Ugovora i ne podliježu planiranju, i

5) više sile.

(4) U sluĉajevima iz stavova 1 i 2 ovog ĉlana, Korisnik nema pravo na obeštećenje od CGES-a po osnovu troškova ili eventualne štete, povezanih ili proisteklih iz iskljuĉenja.

(5) CGES obavještava Korisnika o iskljuĉenjima iz stava 1 ovog ĉlana u razumnom roku, a najkasnije neposredno prije iskljuĉenja, a o iskljuĉenju iz stava 2 ovog ĉlana neposredno nakon iskljuĉenja ili prije iskljuĉenja ukoliko je to moguće.

(6) Po otklanjanju razloga koji su doveli do iskljuĉenja Korisnika CGES će omogućiti ponovno ukljuĉenje objekta Korisnika u najkraćem roku.

(7) Korisnik ima pravo da iskljuĉi dio svog objekta ili kompletan objekat sa prenosnog sistema u cilju spreĉavanja prijetećih opasnosti po zdravlje ljudi i sigurnost ljudi i ureĊaja uz obavezu da o tome obavijesti CGES u razumnom roku.

Komunikacija i razmjena informacija Član 21

(1) Ugovorne strane su saglasne da informacije date u ovom Ugovoru smatraju povjerljivim i da ih ne otkrivaju trećim licima osim svojim pravnim i finansijskim savjetnicima, revizorima, korespondentnoj banci, državnom ili nadzornom organu koji je nadležan za tu Ugovornu stranu ili ako se to može zahtijevati po zakonu ili nekom drugom propisu.

(2) Svaka Ugovorna strana će prije otkrivanja povjerljivih informacija zatražiti za to saglasnost u pisanoj formi xx xxxxx Ugovorne strane.

(3) Ugovorne strane su saglasne da obavještenja u vezi sa ovim Ugovorom vrše u pisanom obliku, preporuĉenim pismom uz potvrdu prijema, liĉnim uruĉenjem uz dokaz o uruĉenju (potpis o prijemu), faksom ili elektronskom poštom uz potvrdu prijema.

(4) Razmjenu svih neophodnih informacija u toku važenja ovog Ugovora Ugovorne xxxxxx xx definisati kroz Protokol za razmjenu informacija, podataka i izvještaja u Dodatku broj 10, koji je sastavni dio ovog Ugovora.

(5) Sve informacije koje utiĉu na rad, spremnost za rad, posebne dogaĊaje i interventno održavanje aparata i ureĊaja, navedenih u ĉlanu 9 ovog Ugovora, razmjenjuju se izmeĊu odgovornih predstavnika Ugovornih strana u pisanom obliku na adresu, internet adresu ili telefax, u skladu sa stavom 3 ovog ĉlana.

(6) U sluĉajevima izdavanja uputstava za rad i obavještenja, potvrĊivanja prijema istih i obavještavanja o trenutnim radnim stanjima može biti meĊusobna komunikacija i preko telefona, pri ĉemu moraju biti sva uputstva i obavještenja navedena i u knjizi xxxxxx, a takoĊe xxxx biti obezbijeĊeno i snimanje svih telefonskih razgovora.

(7) Odgovorni predstavnici Ugovornih strana odnosno njihova ovlašćena lica moraju biti stalno dostupni na adresama odnosno telefonskim brojevima, navedenim u stavu 8 ovog ĉlana.

(8) Podaci o ovlašćenim licima za upravljanje ureĊajima i za manipulacije su dati u Dodatku broj 6 – Raspored odgovornosti na mjestu prikljuĉenja.

Viša xxxx Član 22

(1) Ugovorne strane se oslobaĊaju izvršenja obaveza po ovom Ugovoru za vrijeme trajanja više sile.

(2) Pod višom silom u smislu ovog Ugovora podrazumijevaju se prirodni dogaĊaji koji imaju karakter elementarnih nepogoda (poplave, zemljotresi, požari, atmosferska pražnjenja, vjetrovi, posolica, led i snijeg koji prevazilaze projektovane vrijednosti parametara utvrĊenih tehniĉkim standardima za odreĊeni objekat ili opremu nadležnog operatora i sl.) koji se nijesu mogli predvidjeti, sprijeĉiti, izbjeći ili otkloniti preduzimanjem mjera koje se primjenjuju u cilju oĉuvanja sigurnog i pouzdanog rada elektroenergetskog sistema, a koji se utvrĊuje na osnovu izvještaja nadležnog državnog organa, kao i u sluĉajevima vanrednog stanja ili ratnih dejstava i mjera uvedenih na osnovu odluka nadležnih državnih organa.

(3) Ugovorna strana koja se poziva na dejstvo više sile dužna je da drugoj Ugovornoj strani bez odlaganja, a najkasnije u roku od tri xxxxx xxxx, dostavi xxxxxx obavještenje navodeći karakter i poĉetak dejstva više sile.

(4) Na isti naĉin vrši se obavještavanje o prestanku dejstva više sile.

(5) Ugovorna strana koja se poziva na dejstvo više sile, istu dokazuje na zahtjev druge ugovorne strane, xxx xxxxxxxx dokazivanja ni u kom sluĉaju ne ometa dalje izvršenje ovog Ugovora.

OslobaĊanje korisnika od odgovornosti Član 23

Ugovorna strana neće biti odgovorna za propuste u izvršenju bilo koje od svojih ugovornih obaveza ukoliko je neizvršenje prouzrokovano dejstvom više sile, za vrijeme trajanja više sile i razuman period nakon prestanka dejstva koji je potreban Ugovornoj strani da nastavi sa izvršenjem ugovornih obaveza, odnosno da otkloni posljedice dejstva više sile.

Kašnjenje u obavještavanju o nastanku više sile Član 24

Ugovorna strana koja u roku iz ĉlana 22, stav 3 ovog Ugovora ne obavijesti drugu ugovornu stranu, nema pravo da se poziva na višu xxxx xxx razlog za neizvršenje svojih ugovornih obaveza.

Osiguranje Član 25

(1) Ugovorne xxxxxx xx pri realizaciji ovog Ugovora primjenjivati sopstvene politike osiguranja.

(2) Na zahtjev jedne Ugovorne strane, druga Ugovorna strana je dužna da joj dostavi xxxxxx osiguranja iz stava 1 ovog ĉlana.

Raskid ugovora Član 26

(1) Svaka Ugovorna strana može raskinuti ovaj Ugovor u sluĉaju xx xxxxx Ugovorna strana ne ispunjava ugovorne obaveze.

(2) CGES može jednostrano raskinuti ugovor u sluĉaju ugrožavanja sigurnosti rada sistema i sigurnosti snabdijevanja ostalih korisnika, zbog rada Korisnika u suprotnosti sa Pravilma i ovim Ugovorom.

(3) Ugovorna strana koja pokreće postupak raskida ovog Ugovora dužna je obavještenje o namjeri raskida proslijediti drugoj strani putem preporuĉenog pisma uz potvrdu prijema.

(4) Raskid stupa na snagu prvog narednog radnog xxxx po isteku roka od 60 xxxx od xxxx prijema obavještenja o namjeri raskida, ukoliko Ugovorna strana koja ne ispunjava svoje obaveze ne odgovori ili ne poĉne da ispunjava svoje obaveze ili ne dokaže da je do nemogućnosti ispunjenja došlo usljed dejstva više sile.

(5) Rok iz stava 4 ovog ĉlana može se skratiti, a posebno u sluĉaju ako je zbog neizvršenja ugovornih obaveza ugrožena bezbjednost ljudi i/ili imovine i/ili sigurnost snabdjevanja. Rok za raskid Xxxxxxx u ovom sluĉaju navodi se u obavještenju koje se upućuje faksom i potvrĊuje preporuĉenim pismom sa potvrdom prijema.

(6) U sluĉaju raskida Ugovora Korisnik se iskljuĉuje sa prenosnog sistema poĉev od xxxx stupanja na snagu raskida ovog Ugovora.

Izmjene ugovora Član 27

(1) Ukoliko za vrijeme važenja ovog Ugovora doĊe do promjene zakonskih i drugih propisa na kojima se temelji ovaj Ugovor, Ugovorne xxxxxx xx aneksom upodobiti ovaj Ugovor sa promijenjenim zakonskim, odnosno podzakonskim i drugim propisima.

(2) Ukoliko bilo koja odredba ovog Ugovora ili njegova dopuna xxxx ili postanu nevažeće te odredbe će se smatrati posebnim odredbama i neće uticati na važenje ostalih odredbi.

(3) U sluĉaju iz stava 2 ovog ĉlana, Ugovorne xxxxxx xx sporazumno utvrditi jednu ili više odredbi koje imaju isto ili približno isto dejstvo, kao zamjenu za nevažeće odredbe, uzimajući u obzir namjere ovog Ugovora.

(4) Sve izmjene ili dopune ovog Ugovora realizuju se aneksom Ugovora, koji se saĉinjava u istom broju istovjetnih i orginalnih primjeraka kao osnovni ugovor.

Rješavanje sporova Član 28

(1) Eventualne sporove koji nastanu u vezi sa tumaĉenjem ili primjenom ovog Ugovora, Ugovorne xxxxxx xx nastojati da riješe sporazumno.

(2) U tu svrhu, Ugovorna strana koja inicira pregovore je dužna da dostavi drugoj Ugovornoj strani preporuĉeno pismo sa potvrdom prijema sljedećeg sadržaja:

1) pozivnu identifikaciju Ugovora (naziv i datum potpisivanja);

2) predmet spora i kratak opis trenutnog stanja;

3) datum i mjesto sastanka radi postizanja sporazumnog rešenja.

(3) U sluĉaju da xx xxxxxxx spor ne može riješiti sporazumno, Ugovorne strane spor rješavaju pred Regulatornom agencijom za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti, ako Ugovorne strane povjere rješavanje spora Agenciji, u protivnom spor se rješava pred Privrednim sudom Crne Xxxx u Podgorici.

(4) Ugovorne strane ovim putem ugovaraju da svaka od Ugovornih strana do donošenja odluke agencije iz stava 3 ovog ĉlana, može da odustane od rješavanja spora kod agencije, pa u xxx sluĉaju ugovaraju nadležnost Privrednog suda Crne Xxxx u Podgorici.

(1) Sastavni dio ovog Ugovora ĉine sljedeći prilozi:

1) Dodatak 1: Ugovorena snaga

Dodaci Član 29

2) Dodatak 2: Iznosi raspoloživih snaga na mjestima prikljuĉenja

3) Dodatak 3: Jednopolna šema

4) Dodatak 4: Tehniĉke i eksploatacione karakteristike

5) Dodatak 5: Sporazum o upravljanju postrojenjima

6) Dodatak 6: Raspored odgovornosti na mjestu prikljuĉenja

7) Dodatak 7: Obraĉunska mjerna mjesta14

8) Dodatak 8: Lista autorizovanog osoblja

9) Dodatak 9: Tekst bankarske garancije

10) Dodatak 10: Protokol za razmjenu informacija 11)

Završne odredbe Član 30

Ovaj Ugovor se zakljuĉuje na odreĊeno vrijeme, a primjenjivaće se od [Unijeti: poĉetak] godine, do [Unijeti: završetak] godine.Ugovor je saĉinjen u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

U Podgorici, xxxx [Unijeti: Datum] godine,

Pružalac usluge
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime] Xxxxxxxx usluge
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime]

14 Aternativa G: „Mjerna mjesta za potrebe izvještavanja“

Dodatak 1: Xxxxxxxxx xxxxx

KORISNIK USLUGE
	Ugovorena snaga po mjesecima [MW]
Mjeseci	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Mjesto primopredaje

Dodatak 2: Iznosi raspoloživih snaga na mjestima priključenja

Dodatak 3: Jednopolna šema

Dodatak 4 : Tehničke i eksploatacione karakterisitike objekta

Opšti podaci postrojenja:

1.	Snaga (aktivna i cos ) prikljuĉenja na sistem
2.	Mjesto prikljuĉka
3.	Naponski nivo prikljuĉka
4.	Koordinacija izolacije
5.	Jednopolne šeme postojećeg i novog stanja
6.	Šeme zaštite
7.	Maksimalna i minimalna snaga kratkog spoja
8.	Uslovi automatske sinhronizacije
9.	Prisutnost viših harmonskih komponenti i komponenti flikera
10.	Isklopna snaga
11.	Naĉini uzemljenja neutralne xxxxx
12.	Minimalni i maksimalni napon u radu, trajanje i nivo kratkotrajnih prekoraĉenja minimalnih i maksimalnih vrijednosti
13.	Tip i obim izmjena reaktivne snage te potrebnih rezervi po reaktivnoj snazi koje korisnik sistema xxxx ugraditi u svoje naprave.
14.	Šeme naponske regulacije (referentna vrijednost, taĉnost, brzina, rad pri smetnjama)
15.	Naĉin ukljuĉenja u plan podfrekventnog rasterećenja i ograniĉenja pri nedostatku energije na tržištu energije
16.	Naĉin ukljuĉenja u obezbjeĊivanje pomoćnih usluga
17.	Podaci o zaštitnoj, mjerenoj i informacijskoj opremi i brojilima
18.	Naĉin mjerenja i prenosa trenutnih mjerenih vrijednosti elektriĉnih varijabli, koje odredi OPS
19.	Preduzete mjere u sluĉaju velikih smetnji

Tabela 1: Dalekovod (za direktne potrošaĉe, ako imaju unutrašnje VN dalekovode)

Opšti podaci
1.	Naziv dalekovoda
2.	Xxxxxx izgradnje i rekonstrukcije
3.	Vlasništvo dalekovoda, lokacija razgraniĉenja vlasništva te granice održavanja
Konstrukcijske karakteristike		oznaka	jedinica
4.	Konfiguracija dalekovoda – skica
5.	Rastojanje od ose stuba do faznih provodnika i zaštitnog xxxxx	a1,2,3, a4	m
6.	Visina faznih provodnika i zaštitnog xxxxx xx zemlje	h1,2,3, h4	m
7.	Provjes	f	m
8.	Presjek i materijal faznih provodnika i zaštitnog xxxxx	A	mm2
9.	Broj strujnih krugova
10.	Broj provodnika po fazi
11.	Broj i lokacija stubova
12.	Srednje rastojanje izmeĊu stubova	lsr	m
13.	Dužina trase	l	km
14.	Dužina dalekovodnog xxxxx	L	km
15.	Optika u zaštitnom užetu (DA/NE)
16.	Podaci o izolacijskom (ovjesnom) materijalu
Elektriĉne karakteristike		oznaka	jedinica
17.	Nazivna struja	In	A
18.	Nazivni napon	Un	kV
19.	Prividna snaga	Sn	MVA
20.	Snaga punenja	Qp	Mvar
21.	Termiĉka struja (zimi, ljeti)	Ith	A
22.	Termiĉka snaga (zimi, ljeti)	Sth	MVA

23.	Maksimalna dozvoljena temperatura provodnika		ºC
24.	Talasni otpor	Zv
25.	Pozitivni omski otpor	R1
26.	Pozitivna reaktansa	X1
27.	Pozitivna kapacitivnost	C1	F
28.	Shuntna provodnost	G	mS
29.	Nulta omska otpornost	R0
30.	Nulta reaktansa	X0
31.	Nulta kapacitivnost	C0	F
32.	Pozitivna meĊusobna omska otpornost	R1m
33.	Pozitivna meĊusobna reaktansa	X1m
34.	Nulta meĊusobna omska otpornost	R0m
35.	Nulta meĊusobna reaktansa	X0m
36.	Granica kratkospojne snage na poĉetku dalekovoda	Sks_max_p	MVA
37.	Granica kratkospojne snage na kraju dalekovoda	Sks_max_k	MVA
38.	Redukcijski factor	r
Pripadajuće DV polje
39.	Naziv DV polja
40.	Xxxxxx izgradnje
41.	Vlasništvo i održavanje polja
Tehniĉki podaci pripadajućih polja – nazivna struja elemenata
42.	Q0, Q1 (Q2, Q3), Q7, Q8, Q9… (nazivna struja, xxxxxx proizvodnje)
43.	Strujni transformator (primarni prenosni odnos, maksimalna struja)
44.	Naponski transformator
45.	Prenaponski odvodnici
Podaci o relejnim zaštitnim ureĊajima u poljima
46.	Vrsta zaštite (nabrojati)
47.	APU (aktiviran: da/ne)
48.	Zaštita pred preopterećenjem (pri kojoj vrijednosti struje i vremenu će DV ispasti)
49.	Mogućnost lokacije greške (da/ne)
50.	Prenos kriterijuma distantne zaštite (da/ne)
Podaci o napravama za daljinsko upravljanje u poljima
51.	Tip mjernog pretvaraĉa
52.	Tip naprava za daljinsko upravljanje
53.	Smjer daljinskog prenosa
54.	Mogućnost i podešeni parametri sinhronizacije
Podaci o ureĊajima za obraĉunska mjerenja u poljima
55.	Tip brojila aktivne energije
56.	Tip brojila reaktivne energije
57.	Tip obraĉunskog registratora
58.	Smjer daljinskog prenosa

Tabela 2: Transformator

Opšti podaci
1.	Naziv transformatorske stanice
2.	Xxxxxx izgradnje i rekonstrukcije
3.	Vlasništvo i održavanje transformatora
4.	Tip transformatora
Elektriĉne karakteristike		oznaka	jedinica
5.	Broj namotaja (dva, tri)
6.	Nazivna prividna snaga primarnog, sekundarnog i tercijernog namotaja	Sn_1,2,3	MVA

7.	Nazivni napon primarnog, sekundarnog i tercijernog namotaja	Un_1,2,3	kV+/-%
8.	Maksimalni napon primarnog, sekundarnog i tercijernog namotaja	Umax_1,2,3	kV
9.	Nazivna struja primarnog, sekundarnog i tercijernog namotaja	In_1,2,3	A
10.	Granica kratkospojne snage na primarnoj, sekundarnoj i tercijernoj strani	Sks_max_1,2,3	MVA
11.	Frekvencija	f	Hz
12.	Spoj
13.	Uzemljenje neutralne xxxxx (ne / fiksno / preko rastavljaĉa)
14.	Tip i gubici hlaĊenja	Pn	kW
Gubici u pojedinim namotajima (primara, sekundara, tercijera)
15.	Gubici u praznom hodu (u gvožĊu Pfe)	P0	kW
16.	Gubici pri kratkom spoju (u bakru Pcu)	Pk	kW
17.	Struja praznog hoda	i0	%
18.	Naponi kratkog spoja izmeĊu pojedinih namotaja (prim-sek, prim-terc, sek-terc) pri najnižem, srednjem i najvišem odcjepu	uk	%
Regulacija napona
19.	Tip regulacije namotaja (prim, sek, terc)
20.	Broj stepeni i veliĉina stepena na regulacijskoj strani		%
21.	Najniži, srednji i najviši odcjep
22.	Dodati napon pri najnižem / najvišem odcjepu (npr. -20% / +20%)	Umin, max	% / kV
23.	Otpornosti i reaktanse svih namotaja (direktne, inverzne i nulte – pri kratkom spoju i praznom hodu) te uzemljenja	R, X
Pripadajuća transformatorska polja
24.	Naziv polja
25.	Xxxxxx izgradnje
26.	Vlasništvo i održavanje polja
Tehniĉki podaci elemenata pripadajućih transformatorskih polja
27.	Q0, Q1 (Q2, Q3), Q8… (tip prekidaĉa, nazivna struja, xxxxxx proizvodnje)
28.	Strujni transformator (primarni prenosni odnos, maksimalna struja)
29.	Naponski transformator
30.	Prenaponski odvodnici
Podaci o relejnim zaštitnim ureĊajima u poljima
31.	Vrsta zaštite (nabrojati)
32.	Zaštita pred preopterećenjem (pri kojim vrijednostima struje i vremenu će TR ispasti)
Podaci o ureĊajima za daljinsko upravljanje u poljima
33.	Tip mjernog pretvaraĉa
34.	Tip naprava za daljinsko upravljanje
35.	Smjer daljinskog prenosa
36.	Mogućnost i podešeni parametri sinhronizacije
Podaci o ureĊajima za obraĉunska mjerenja u poljima
37.	Tip brojila aktivne energije
38.	Tip brojila reaktivne energije
39.	Tip obraĉunskog registratora
40.	Smjer daljinskog prenosa

Tabela 3: Agregat (generator + pobudni dio + turbina)

Opšti podaci
1.	Vlasnik
2.	Lokacija
3.	Xxxxxx izgradnje i rekonstrukcije
Generator i xxxxxx		oznaka	jedinica
4.	Tip generator
5.	Nazivna prividna snaga agregata	Sn	MVA
6.	Nazivna aktivna snaga	Pn	MW
7.	Nazivni napon na stezaljkama generatora	Un	kV
8.	Nazivna struja	In	A
9.	Nazivni faktor snage	cos
10.	Frekvencija	f	Hz
11.	Nazivna brzina obrtanja rotora	nn	o/min
12.	Nazivna aktivna snaga generatora na stezaljkama (turbina + generator)	Pst_max	MW
13.	Najviša dozvoljena aktivna snaga generatora	Pmax	MW
14.	Najniža dozvoljena aktivna snaga generatora	Pmin	MW
15.	Prigušni namotaj (da/ne)
16.	Sudjelovanje u sekundarnoj regulaciji (da/ne)
17.	Mogućnost startanja bez vanjskog napona (da/ne)
Xxxxxx
18.	Pobudna struja za nazivni napon statora u praznom hodu	Im0	A
19.	Pobudna struja pri nazivnom opterećenju statora	Imk	A
20.	Pobudna struja pri In, Un, cos = 1	Imn0	A
21.	Stanje pri kratkom spoju sinhrone mašine	SRC
Raĉunarski model i parametri pobudnog sistema
22.	Vrsta, tip
23.	Nazivna snaga pobude	Pnu	kW
24.	Nazivni napon pobude	Unu	V
25.	Nazivna pobudna struja	Inu	A
26.	Maksimalni napon pobude (krovni napon)	Uu_max	kV
27.	Minimalni napon pobude	Uu_min	kV
28.	Pojaĉanje sistema pobude	KA
29.	Obim regulacije		%
30.	Stabilizator (eng. Power System Stabiliser) da/ne
Turbina		oznaka	jedinica
31.	Tip i blok šema turbine
32.	Nazivna snaga turbine	Pn	MW
33.	Maksimalna aktivna snaga na osi agregata	Pmax	MW
34.	Minimalna aktivna snaga na osi agregata	Pmin	MW
35.	Ograniĉenje gradijenta pri dizanju xxxxx	Xx	MW/s
36.	Ograniĉenje gradijenta pri spuštanju xxxxx	Xx	MW/s
37.	Tip i šema turbinskog regulatora
38.	Regulacijska energija agregata	KT	MW/Hz
39.	Stalna statika turbinskog regulatora	s	%
40.	Mrtva zona regulatora (eng. Zero Suppression)	f	+/- mHz
41.	Vremenska konstanta turbinskog regulatora	Tc	s
Ostali podaci agregata		oznaka	jedinica
42.	Vremenske konstante rotorskog i statorskog namotaja (sinhrone, subtranzijentne, tranzijentne) pri kratko spojenom i/ili otvorenom statorskom namotaju, jednosmjerna vremenska konstanta		S

43.	Otpornosti i reaktanse (sinhrona, subtranzijentna, tranzijentna, zasićena i/ili nezasićena – potrebno navesti, direktne, inverzne i nulte) statora i rotora		/%
44.	Uzemljenje neutralne xxxxx (direktno, sa R/X, izolovano)
45.	Omska otpornost uzemljenja zvjezdišta u spoju zvijezda	RE
46.	Reaktansa uzemljenja zvjezdišta u spoju zvijezda	XE
47.	Gubici generator		kW
Karakteristike / dijagrami
48.	Radni dijagram (Capability Chart)	GCD
49.	Karakteristika praznog hoda (Open Circuit Characteristic)	GOCC
50.	Karakteristika kratkog spoja (Short Circuit Characteristic)	GSCC
51.	Mjerenje regulacijskih odziva turbine (frekventna, naponska)
Iskorišćenje
52.	Iskorišćenje generator	gen	%
53.	Iskorišćenje turbine	tur	%
54.	Iskorišćenje agregata	agr	%
Momenti inercije
55.	Momenat inercije rotora generator	mD2gen	tm2
56.	Momenat inercije turbine	mD2tur	tm2
57.	Momenat inercije pobude	mD2pob	tm2
58.	Momenat inercije rotirajućih masa agregata (turbina + generator + xxxxxx)	mD2agr	tm2
59.	Tipska konstanta inercije generatora/agregata (ili mehaniĉka odnosno vremenska konstanta startanja)	H	MWs/MVA
60.	Zaštita generatora (od gubitka pobude, podpobudna i nadpobudna zaštita)
61.	Pripadajuća vodna akumulacija (tabela 4) / kotao (tabela 5)

Tabela 3-A: Hidro turbina

Hidro turbine		oznaka	jedinica
1.	Pogonski dijagram hidro turbine
2.	Pripadajuća vodna akumulacija
3.	Bruto pad vode na vodnu turbinu	Hb	m
4.	Neto pad vode na hidro turbinu	Hn	m
5.	Prolazni statizam (Temporary Droop)	RT
6.	Stalni statizam (Permanent Droop)	RP
7.	Vrijeme djelovanja prolaznog statizma (Reset Time)	TR	s
8.	Vremenska konstanta vodenog udara hidroagregata	TW	s

Tabela 3-B: Gasna turbina

Gasna turbine		oznaka	jedinica
1.	Vremenska konstanta gasne turbine	TG	s
2.	Multiplikativni faktor gasne turbine	PBr
3.	Proporcionalni faktor gasne turbine	KG
4.	Vrijeme hladnog starta	t	h
5.	Vrijeme toplog starta	t	h

Tabela 3-C: Parna turbina

Parna turbine		oznaka	jedinica
1.	Vremenska konstanta dovodnih cijevi i parnog odjeljka, od regulacionih ventila do izlaza iz stepena visokog pritiska (Steam Chest Time Constant)	TCH	s
2.	Vremenska konstanta pregrijaĉa od izlaza iz stepena visokog pritiska do izlaza iz stepena srednjeg pritiska (Reheat Time Constant)	Trh	s

3.	Vremenska konstanta spojnog voda izmeĊu stepena srednjeg in niskog pritiska, od izlaza pare iz stepena srednjeg pritiska do izlaza iz stepena niskog pritiska (Crossover Time Constant)	TCO	s
4.	Udio snage, proizveden u stepenu niskog pritiska (Low Pressure Turbine Power Fraction)	FLP
5.	Udio snage, proizveden u stepenu srednjeg pritiska (Intermediate Pressure Turbine Power Fraction)	FIP
6.	Udio snage, proizveden u stepenu visokog pritiska (High Pressure Turbine Power Fraction)	FHP
7.	Vrijeme hladnog starta	t	h
8.	Vrijeme toplog starta	t	h

Tabela 3-D: Vjetro turbina

Vjetrena turbine
1.	Dijagram vjetro turbine i pripadajući parametri

Tabela 4: Akumulacija

Opšti podaci		oznaka	jedinica
1.	Naziv
2.	Vlasnik
3.	Rijeka
4.	Tip akumulacije (dnevna, sedmiĉna, godišnja)
5.	Kapacitet akumulacije odnosno bruto energija	Wb	MWh
6.	Ukupni volumen akumulacije	Vuk	hm3
7.	Korisni volumen akumulacije	Vkor	hm3
8.	Gornja kota vodostaja	hgor	m
9.	Donja kota vodostaja	Hdon	m
10.	Vrijeme pražnjenja akumulacije		h
11.	Najveća dozvoljena brzina njihanja vodene površine		m/h
12.	Kapacitet prelivnih polja		m3/s
13.	Važnost dozvole za rad

Tabela 5: Kotao

Opšti podaci		oznaka	jedinica
1.	Tip kotla i blok šema
2.	Tip kotlovske regulacije i blok šema
3.	Pogonsko gorivo
4.	Vrijeme hladnog starta	Tkt_hl_zg	h
5.	Vrijeme toplog starta	Tkt_tp_zg	h

Tabela 6: Sistemi za kompenzaciju

Opšti podaci
1.	Naziv transformatorske stanice
2.	Xxxxxx izgradnje i rekonstrukcije
3.	Vlasništvo i održavanje
4.	Tip (reaktansa, kondenzator, statiĉki var kompenzator)
Elektriĉne karakteristike		oznaka	jedinica
5.	Nazivna prividna snaga	Sn	Mvar
6.	Nazivni napon	Un	kV
7.	Napon prikljuĉka	Un	kV

8.	Prikljuĉen na sabirnice ili na tercijer transformatora
9.	Gubici u gvožĊu	PFe	kW
10.	Gubici u namotaju	PCu	kW
11.	Svi gubici	Pgub	kW
12.	Broj elemenata
13.	Broj blokova
14.	Snaga bloka		Mvar
15.	Za statiĉki kompenzator: karakteristika prikljuĉenog transformatora, nazivni napon, U/I karakteristika, šema regulacije sa pripadajućim parametrima

Dodatak 5: Sporazum o upravljanju postrojenjima

Nadležnost sporazumnih strana u pogledu upravljanja	1.
Nadležnost sporazumnih strana u pogledu pogonskih manipulacija	1. Korisnik se obavezuje da izradi odgovarajuće uputsvo o pogonskim manipulacijama
Prisustvo pogonskog osoblja u objektima	1.
Naĉin izvoĊenja pogonskih manipulacija	1.

Dodatak 6: Raspored odgovornosti na mjestu priključenja

Odgovornost za održavanje	1.
Odgovornost u oblasti zaštite na radu,zaštite lica i imovine, zaštite životne sredine	1.
Odgovornost za mjerenje elektriĉne energije	1.
Odgovornost za relejnu zaštitu	1.
Odgovornost za ažuriranje dodataka	1.

Dodatak 7: Obračunska mjerna mjesta15

15 Aternativa G: „Mjerna mjesta za potrebe izvještavanja“

Dodatak 8: Lista autorizovanog osoblja

Razmjena i usaglašavanje izvještaja o korišćenju prenosnog sistema:

CGES KORISNIK

Obraĉun i plaćanja

CGES KORISNIK

SprovoĊenje ugovora

CGES KORISNIK

Dodatak 9: Tekst bankarske garancije

BANKARSKA GARANCIJA

Crnogorski elektroprenosni sistem AD Bul. Sv. Xxxxx Xxxxxxxxxx, br. 18 20000 Podgorica

Crna Gora

…, xxxx …

Garancija (referentni br. …)

IMAJUĆI U VIDU DA

Kompanija …............................ sa sjedištem u ..................…….., PIB/PDV broj ....................…, sa osnovnim kapitalom od.......................… EUR, registrovana kod , (u nastavku: Korisnik usluge) zakljuĉio je

sa Crnogorskim elektroprenosnim sistemom AD (u nastavku: Pružalac usluge) Ugovor o korišćenju prenosnog sistema elektriĉne energije broj;     od      godine (dalje u tekstu: Ugovor o korišćenju prenosnog sitema);

Korisnik usluge obezbjeĊuje u korist Pružaoca usluge odgovarajuću bankarsku garanciju u skladu sa ĉlanom 18 Ugovora o korišćenju prenosnog sistema

Korisnik usluge je dostavio formalni zahtjev za xxxx navedenu garanciju, u maksimalnom iznosu od

………..........., EUR,

Banka …............…….. posjeduje, direktno ili putem podružnice, koeficijent solventnosti u skladu sa pravilima utvrĊenim xx xxxxxx Centralne banke Crne Xxxx (dalje u tekstu: Banka).

S OBZIROM NA PRETHODNO NAVEDENO

Banka ….........………., sa sjedištem u ……. PIB ……….., PDV broj , koju predstavljaju njeni pravni

zastupnici (u nastavku: banka), obezbjeĊuje garanciju u korist Pružaoca usluge u skladu sa uslovima

navedenim u nastavku teksta, u skladu sa odredbama sadržanim u Ugovoru o korišćenju prenosnog sistema.

1. Garancija će važiti od …………… do Zahtjevi za izvršenje moći će se dostaviti u roku od dva mjeseca

od naznaĉenog roka važenja, i nakon isteka ovog perioda garancija će se smatrati nevažeĉom iako nije vraćena.

2. Banka neopozivo i bezuslovno garantuje ispunjenje obaveza preuzetih xx xxxxxx kompanije prema

Pružaocu usluge u sprovoĊenju Ugovora o korišćenju prenosnog sistema, tokom roka važenja ove garancije.

3. Kao posljedica navedenog u taĉki 2, banka se obavezuje da plati, na prvi poziv Pružaoca usluge, neopozivo i bez odlaganja, svaki iznos zahtijevan xx xxxxxx Pružaoca usluge, bez bilo kakvog preispitivanja razloga navednih u zahtjevu za plaćanje, i bez obzira na bilo koje izuzeće, osporavanje ili primjedbu xxxx xx kompanija

……………. uložila u xxx pogledu, , do maksimalnog iznosa od………………,00 (… /00) EUR.

4. Nakon prijema zahtjeva iz xxxxx 3 koji se šalje preporuĉenom poštom uz potvrdu o prijemu, poslatu i putem elektronske pošte na sljedeću adresu ………………., Xxxxx xx platiti putem bankovnog transfera iznos naveden u EUR u zahtjevu za plaćanje, u roku od 10 xxxx od xxxx prijema zahtjeva, sa datumom valute na isti xxx. Ukoliko datum plaćanja pada na neradni xxx, isti će biti produžen do prvog radnog xxxx.

5. Ovu garanciju će biti moguće izvršiti i djelimiĉno, xxxx xx u svakom sluĉaju ostati validna za preostali iznos.

6. Xxxxx xx se izriĉito odreći svih instrumenata zaštite, izuzeća, prava na nadoknadu, žalbi ili zahtjeva prema Pružaocu usluge u vezi sa obavezama preuzetim ovom garancijom ukljuĉujući, ali ne ograniĉavajući na, svaki instrument zaštite, izuzeće, pravo na nadoknadu, žalbu ili zahtjev koji bi kompanija mogla da

podnese na bilo kojoj osnovi protiv Pružaoca usluge.

7. Sva komunikacija u vezi sa ovom garancijom se sprovodi putem preporuĉene pošte uz potvrdu o prijemu, poslatu i putem mejla na sljedeću adresu:

za Pružaoca usluge: xxxxxx@xxxx.xx za banku (unijeti email adresu).

8. (*) je nadležan za bilo xxxx xxxx koji nastane po osnovu ovog akta.

Dodatak 10: Protokol za razmjenu informacija

Vrsta informacija	1. Razmjena podataka u realnom vremenu 2. Informacije i podaci koji su neophodni za izradu pranova rada EES-a 3. Plan havarijskih redukcija 4. Plan podfrekventnog rasterećenja
Naĉin razmjene informacija	1. Telefonskom linijom uz obavezno snimanje razgovora na Registrofonu. 2. Dispeĉerskim depešama, 3. Fax dokumentima, 4. E-mailom sa službene adrese.

Prilog 3.3: Ugovor o nabavci pomoćnih usluga i balansne energije

UGOVOR O NABAVCI POMOĆNIH USLUGA I BALANSNE ENERGIJE

(dalje u tekstu: Ugovor)

između

Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD, Podgorica

Bulevar Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxxxx 00 00000 Xxxxxxxxx

PIB: 02751372

u svojstvu operatora prenosnog sistema

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime]

(dalje u tekstu: CGES), i

[Unijeti: Naziv pružaoca usluge]

[Unijeti: Adresa]

[Unijeti: Poštanski broj i grad]

PIB: [Unijeti: PIB]

u svojstvu [navesti: vrstu usluge]

koga zastupa: Izvršni direktor, [Unijeti: Ime i prezime], (dalje u tekstu: Pružalac usluge),

ili po pravilu, dalje u tekstu pod pojedinaĉnim nazivom: Ugovorna strana ili zajedniĉkim: Ugovorne strane

I OPŠTE ODREDBE

Član 1

(1) Ovim ugovorom ureĊuju se pitanja obezbjeĊenja:

☐	rezerve aktivne snage za potrebe vršenja primarne regulacije;
☐	rezerve aktivne snage za potrebe vršenja sekundarne regulacije;
☐	rezerve aktivne snage za potrebe vršenja tercijarne regulacije generatorskim jedinicama i za otklanjanje zagušenja u prenosnoj mreži;
☐	rezerve aktivne snage za potrebe vršenja tercijarne regulacije upravljanjem snagom potrošnje;
☐	kapaciteta za proizvodnju i apsorpciju reaktivne snage na generatorskim jedinicama za potrebe vršenja regulacije napona;
☐	kapaciteta za proizvodnju i apsorpciju reaktivne snage na ureĊajima u vlasništvu korisnika za potrebe vršenja regulacije napona.
☐	pogonske spremnosti generatorskih jedinica za ponovno pokretanje elektroenergetskog sistema iz beznaponskog stanja (black start), odnosno za ostrvski rad dijela sistema

(Od navedenih usluga izabrati one na koje se Ugovor odnosi)

(2) Ugovorne strane radi obezbjeĊenja pomoćnih usluga iz stava 1 ovog ĉlana ovog Ugovora utvrĊuju:

1) obim pomoćnih usluga, ukljuĉujući aktivnu i reaktivnu snagu, aktivnu i reaktivnu energiju, pogonsku raspoloživost i druge energetsko-tehniĉke karakteristike u zavisnosti od vrste pomoćne usluge;

2) podatke o objektu iz kog se pruža pomoćna usluga ukljuĉujući ovlašćeno osoblje za saradnju po pitanju obezbjeĊenja pomoćnih usluga;

3) naknadu, naĉin obraĉuna, plaćanje i rok plaćanja naknade za pružanje pomoćne usluge.

II PRIMARNA REGULACIJA

Član 2

(1) Pomoćnu uslugu primarne regulacije pružaju sve generatorske jedinice Pružaoca usluge.

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica iz stava 1 ovog ĉlana dati su u Dodatku 2, koji je sastavni dio ovog Ugovora.

Član 3

(1) Pružalac usluge će planiranjem pomoćnih usluga, u okviru plana rada svojih proizvodnih kapaciteta, obezbijediti neprekidno pomoćnu uslugu primarne regulacije, s xxx da ukupni iznos kapaciteta primarne rezerve za promjenu aktivne snage na svim generatorima koji su planirani da rade, mora iznositi najmanje ±      MW.

(2) Pružalac usluge xx xxxxx da dostavi CGES-u listu angažovanja do 16:00 sati dan-unaprijed za odgovarajući dan. Lista angažovanja sadrži sljedeće informacije:

1) dan za koji se lista angažovanja primjenjuje;

2) listu resursa sa sljedećim informacijama:

- identifikacioni kod resursa;

- planirana proizvodnja po satima;

- raspoloživi kapacitet za primarnu regulaciju;

Član 4

(1) Ukoliko Pružalac usluge dnevnim planom ne može da obezbijedi rezervu primarne regulacije iz ĉlana 3 ovog Ugovora, o tome će pisanim putem obavijestiti CGES najkasnije do 12:00 sati na dan prijave dnevnog plana, navodeći razloge za to.

(2) Ukoliko Pružalac usluge usljed nepredviĊenih okolnosti (kvar na prozvodnim jedinicama), nastalih nakon prijave dnevnog plana, utvrdi da ne može obezbijediti rezervu primarne regulacije iz ĉlana 3 ovog Ugovora, o tome će odmah obavijestiti CGES, u pisanoj formi.

Član 5

Pomoćna usluga primarne regulacije se plaća na naĉin utvrĊen podzakonskim aktom Regulatorne agencije za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (dalje u tekstu: Agencija) kojim se ureĊuje utvrĊivanje cijena, rokova i uslova za pruženje pomoćnih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema elektriĉne energije (dalje u tekstu: Metodologija).

Član 6

(1) Pružalac usluge je dužan da obezbijedi primarnu regulaciju kvaliteta propisanog pravlima kojima se ureĊuje funkcionisanje prenosnog sistema (dalje u tekstu: Pravila) i drugom važećom regulativom.

(2) U sluĉaju da registruje da iznos raspoložive primarne rezerve ne zadovoljava ugovoreni iznos iz ĉlana 3 ovog Ugovora, CGES će odmah obavijestiti Pružaoca usluge, kako bi se preduzele aktivnosti na uspostavljanju ugovorenog iznosa primarne rezerve.

(3) CGES zadržava pravo da instalira odgovarajuću opremu u postrojenju Pružaoca usluge, ili u svom postrojenju, ukoliko je tako moguće prati kvalitet regulacije, u cilju provjere adekvatnosti odziva primarne regulacije.

Član 7

CGES priprema mjeseĉni Izvještaj o korišćenju usluge primarne regulacije na osnovu ovog Ugovora i dostavlja ga Pružaocu usluge do 15. radnog dana u tekućem mjesecu, za prethodni mjesec.

III SEKUNDARNA REGULACIJA

Član 8

(1) Pomoćnu uslugu sekundarne regulacije pružaju sljedeće generatorske jedinice, u vlasništvu Pružaoca usluge:

1)

2)

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu sekundarne regulacije date su u

Dodatku 3 ovog Ugovora, koji je sastavni dio ovog Ugovora.

Član 9

Pružalac usluge će planiranjem pomoćnih usluga, u okviru plana rada svojih proizvodnih kapaciteta, obezbijediti mogućnost angažovanja sekundarne regulacije i regulacioni opseg

Godina

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Opseg

Član 10

(1) Pružalac usluge dostavlja CGES-u listu angažovanja resursa za uĉešće u sekundarnoj regulaciji.

(2) CGES angažuje resurse u realnom vremenu za potrebe sekundarne regulacije prema listi angažovanja dostavljenoj od strane Pružaoca usluge.

Član 11

(1) CGES utvrĊuje formu, sadržaj i naĉin dostavljanja liste angažovanja resursa iz ĉlana 10, stav 1 ovog Ugovora koja sadrži najmanje sljedeće informacije:

1) dan za koji se lista angažovanja primjenjuje;

2) listu resursa sa sljedećim informacijama:

- identifikacioni kod resursa;

- planirana proizvodnja elektrane po satima;

- raspoloživi kapacitet za angažovanje.

(2) Pružalac usluge je dužan da dostavi CGES-u listu angažovanja do 16:00 sati dan-unaprijed za odgovarajući dan.

(3) Pružalac usluge je dužan da u sluĉaju unutar-dnevnih promjena angažovanja elektrana dostavi novu listu angažovanja sekundarne rezerve za taj dan, kao i vrijeme od kada se nova lista angažovanja primenjuje, a najmanje 15 minuta prije poĉetka primjene, odnosno poĉetka narednog sata.

Član 12

(1) Ukoliko Pružalac usluge dnevnim planom ne može da obezbijedi rezervu sekundarne regulacije iz ĉlana 9 ovog Ugovora, o tome će pisanim putem obavijestiti CGES najkasnije do 12:00 sati na dan prijave dnevnog plana rada, navodeći razloge za to.

(2) Ukoliko Pružalac usluge usljed nepredvidjenih okolnosti (kvar na proizvodnim jedinicama) nastalih nakon prijave dnevnog plana, utvrdi da ne može obezbijediti sekundarnu rezervu iz ĉlana 9 ovog Ugovora, o tome će odmah obavijestiti CGES u pisanoj formi.

(3) CGES zadržava pravo da usljed nepredviĊenih okolnosti (ispad mjerenja, neraspoloživost opreme za sekundarnu regulaciju i sl.) zahtijeva iskljuĉenje usluge sekundarne regulacije izdavanjem naloga odgovornom licu Pružaoca usluge, u formi depeše.

Član 13

(1) Pružalac usluge će obezbijediti mjerenje snage proizvodnje (u realnom vremenu) generatora ukljuĉenih u sekundarnu regulaciju, neprekidnu raspoloživost lokalne opreme za sekundarnu regulaciju, kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do prikljuĉne taĉke na telekomunikacionu mrežu CGES-a za prenos mjerenja i signala za sekundarnu regulaciju od Nacionalnog dispeĉerskog centra do servera za komunikaciju generatorskih jedinica koje vrše sekundarnu regulaciju.

(2) Pružalac usluge će omogućiti CGES-u daljinski nadzor funkcionisanja regulatora generatorske jedinice koja je ukljuĉena u sekundarnu regulaciju ili grupnog regulatora, ukoliko postoji na elektrani.

Član 14

(1) Isporuĉena elektriĉna energija u sekundarnoj regulaciji u odreĊenom satu se utvrĊuje kao razlika registrovane i planirane (bazne) proizvodnje generatora u regulaciji, utvrĊene listom angažovanja, odvojeno za regulaciju na gore i regulaciju na dolje.

(2) Registrovana proizvodnja generatora u sekundarnoj regulaciji utvrĊuje se kao satni integral vrijednosti proizvodnje generatora ukljuĉenih u regulaciju, registrovanih na SCADA sistemu u Nacionalnom dispeĉerskom centru.

Član 15

(1) CGES i Pružalac usluge će najkasnije 3 radna dana nakon dana isporuke, usaglasiti cijenu, koliĉinu meĊusobno isporuĉene elektriĉne energije i utvrditi adekvatnost isporuke u smislu ĉlana 17 ovog Ugovora.

(2) CGES priprema mjeseĉni izvještaj o raspoloživosti i angažovanju usluge sekundarne regulacije po osnovu ovog Ugovora i dostavlja ga Pružaocu usluge najkasnije do 7. dana u tekućem mjesecu, za prethodni mjesec.

Član 16

(1) Cijene za angažovanje rezerve sekundarne regulacije iz ĉlana 11 stav 2 ovog Ugovora, formiraju se u skladu sa Metodologijom.

(2) Cijena za zakup kapaciteta rezerve sekundarne regulacije utvrĊuje se na osnovu odluke kojom se utvrĊuju cijene za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja Crnogorskom elektroprenosnom sistemu AD Podgorica (dalje u tekstu: Odluka) i iznosi                          €/MW satno.

(3) Izuzetno, ukoliko Pružalac usluge stavlja na raspolaganju kapacitet rezerve samo u jednom smjeru, cijena za zakup kapaciteta sekundarne regulacije je utvrĊena u skladu sa Odlukom i iznosi

                          €/MW satno.

Član 17

(1) Sekundarna regulacija se smatra adekvatnom za odreĊeni sat u smislu ovog Uovora, ukoliko zadovoljava kriterijume kvaliteta propisane Pravlima i Metodologijom.

(2) Faktor kvaliteta sekundarne regulacije utvrĊuje CGES u skladu sa Metodologijom.

IV TERCIJARNA REGULACIJA GENERATORSKIM JEDINICAMA I OTKLANJANJE ZAGUŠENJA U PRENOSNOM SISTEMU

Član 18

(1) Pomoćnu uslugu tercijarne regulacije obezbjeĊuju sljedeće generatorske jedinice Pružaoca usluge:

1)

2)

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica iz stava 1 ovog ĉlana date su u Dodatku 4, koji je

sastavni dio ovog Ugovora.

Član 19

(1) Pružalac usluge će planiranjem pomoćnih usluga, u okviru plana rada svojih proizvodnih kapaciteta, obezbijediti mogućnost angažovanja tercijarne regulacije i regulacioni opseg:

1) za regulaciju na gore

od dd.mm.gggg. do dd.mm.gggg. u periodu od hh:mm do hh:mm

                        MW

2) za regulaciju na dolje

od dd.mm.gggg. do dd.mm.gggg. u periodu od hh:mm do hh:mm

                        MW

(2) Pružalac će staviti na raspolaganje OPS-u sve raspoložive proizvodne kapacitete koji nijesu anagažovani planom rada, van opsega iz stava 1 ovog ĉlana.

Član 20

(1) Pružalac usluge je obavezan da dostavi odvojene liste angažovanja za tercijarnu regulaciju na gore (angažovanje pozitivne tercijarne rezerve) i regulaciju na dolje (angažovanje negativne tercijarne rezerve).

(2) Suma prijavljenog iznosa sekundarne i tercijarne rezerve ne smije biti manja od   MW za regulaciju na gore, odnosno   MW na dolje.

(3) CGES utvrĊuje formu, sadržaj i naĉin dostavljanja liste angažovanja resursa, koja sadrži sljedeće informacije:

1) smjer regulacije na koji se lista angažovanja odnosi;

2) dan za koji se lista angažovanja primjenjuje;

3) listu resursa sa sljedećim informacijama:

- identifikacioni kod resursa;

- raspoloživi kapacitet za angažovanje

- cijenu za angažovanje kapaciteta, definisanog u ĉlanu 19, stav 2 ovog Ugovora odvojeno za regulaciju na gore i regulaciju na dolje (€/MWh)

(4) Dostavljanje liste angažovanja resursa se vrši i putem unaprijed definisanih formi posredstvom Modula za nabavku pomoćnih usluga SCADA/EMS sistema kod CGES-a.

(5) Pružalac usluge je dužan da dostavi CGES-u listu angažovanja do 16:00 sati dan-unaprijed za odgovarajući dan.

(6) Pružalac usluge je dužan da u sluĉaju unutardnevnih promjena angažovanja elektrana dostavi novu listu angažovanja rezerve za taj dan, kao i vrijeme od kada se nova lista angažovanja primenjuje, a najmanje 15 minuta prije poĉetka primjene, odnosno prije poĉetka narednog sata.

Član 21

(1) Ukoliko Pružalac usluge dnevnim planom rada ne može da obezbijedi tercijarnu rezervu iz ĉlana 19 ovog Ugovora, o tome će pisanim putem obavijestiti CGES najkasnije do 12:00h na dan prijave dnevnog plana rada, navodeći razloge za to.

(2) Ukoliko Pružalac usluge, usljed nepredviĊenih okolnosti (kvar na prozvodnim jedinicama), nastalih nakon prijave dnevnog plana, utvrdi da ne može obezbijediti tercijarnu rezervu iz ĉlana 19 ovog Ugovora, o tome će odmah obavijestiti CGES u pisanoj formi.

Član 22

(1) CGES angažuje resurse u realnom vremenu za potrebe tercijarne regulacije izdavanjem naloga odgovornom licu Pružaoca usluge, u formi depeše, sa navedenim zahtjevanim dijagramom isporuke i taĉnim vremenom poĉetka i kraja isporuke.

(2) CGES angažuje resurse u realnom vremenu za potrebe otklanjanja zagušenja u prenosnom sistemu, izdavanjem naloga odgovornom licu Pružaoca usluge, u formi depeše, sa navedenim zahtjevanim dijagramom isporuke, elektrana koje se angažuju i taĉnim vremenom poĉetka i kraja isporuke.

Član 23

Pružalac usluge je dužan da obezbijedi mjerenje snage proizvodnje generatora ukljuĉenih u tercijarnu regulaciju u realnom vremenu i kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do prikljuĉne taĉke na telekomunikacionu mrežu CGES-a za prenos mjerenja do Nacionalnog dispeĉerskog centra od generatorskih jedinica koje vrše tercijarnu regulaciju.

Član 24

(1) CGES i Pružalac usluge će najkasnije 3 radna dana nakon dana isporuke, usaglasiti koliĉinu meĊusobno isporuĉene elektriĉne energije i utvrditi adekvatnost i raspoloživost isporuke.

(2) CGES priprema mjeseĉni izvještaj o pružanju usluge tercijarne regulacije i dostavlja ga Pružaocu usluge, najkasnije

7. dana u tekućem mjesecu za prethodni mjesec.

(3) Mjeseĉnim izvještajem se utvrĊuje adekvatnost i raspoloživost isporuke za cijeli mjesec i ukupna koliĉina meĊusobno isporuĉene energije po osnovu tercijarne regulacije.

Član 25

(1) Cijena za raspoloživost tercijarne rezerve iz ĉlana 19. stav 1 taĉka 1 ovog Ugovora, utvrĊena je na osnovu o Odluke i iznosi      €/MW satno.

(2) Cijena za angažovanje rezerve tercijarne regulacije utvrĊuje se na osnovu Metodologije.

Član 26

(1) Adekvatnost isporuke i raspoloživost usluge rezervisanja kapaciteta se utvrĊuju u skladu sa Metodologijom.

(2) Pružalac usluge dužan je da u sluĉaju neadekvatne i neraspoložive usluge, plati penale CGES-u, u iznosu utvrĊenom Metodologijom.

(3) Iznos penala po osnovu neadekvatne usluge iz stava 2 ovog ĉlana ne može biti veći od mjeseĉne fakture za rezervaciju tercijarne rezerve, obraĉunate u skladu sa ugovorenim obimom isporuke za odnosni mjesec.

(4) Iznos penala po osnovu neraspoloživosti usluge iz stava 2 ovog ĉlana ne može biti veći od mjeseĉne fakture za rezervaciju tercijarne rezerve, obraĉunate u skladu sa ugovorenim obimom isporuke za odnosni mjesec.

V TERCIJARNA REGULACIJA UPRAVLJANJEM SNAGOM POTROŠNJE

Član 27

(1) Pomoćnu uslugu tercijarne regulacije obezbjeĊuju sljedeće potrošaĉke jedinice Pružaoca usluge:

1)

2)

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike potrošaĉkih jedinica iz stava 1 ovog ĉlana dati su u Dodatku 5, koji je sastavni

dio ovog Ugovora.

Član 28

(1) Pružalac usluge će planiranjem pomoćnih usluga, u okviru plana rada svojih potrošaĉkih kapaciteta, obezbijediti mogućnost angažovanja tercijarne regulacije i regulacioni opseg za regulaciju na gore:

od dd.mm.gggg. do dd.mm.gggg. u periodu od hh:mm do hh:mm

                         MW, osim u periodu remonta termoelektrane Pljevlja u trajanju od          dana.

(2) O periodu remonta termoelektrane Pljevlja definisanom u stavu 1 ovog ĉlana, CGES će Pružaoca usluge obavijestiti 7 dana prije poĉetka radova.

Član 29

(1) Pružalac usluge, je dužan da dostavi CGES-u plan potrošnje do 16:00 sati dan-unaprijed za odgovarajući dan, koji ukljuĉuje i plan raspoloživosti rezerve tercijarne rezerve, u satnoj rezoluciji.

(2) Ukoliko Pružalac usluge, usljed nepredviĊenih okolnosti (kvar na potrošaĉkim jedinicama), utvrdi da ne može obezbijediti rezervu iz ĉlana 28 ovog Ugovora, o tome će odmah obavijestiti CGES, u pisanoj formi.

Član 30

(1) CGES angažuje resurse u realnom vremenu za potrebe tercijarne regulacije izdavanjem naloga odgovornom licu Pružaoca usluge, u formi depeše, sa navedenim zahtijevanim smanjenjem snage potrošnje i taĉnim vremenom poĉetka i kraja smanjenja snage potrošnje.

(2) CGES i balansno odgovorni subjekt, ĉijoj balansnoj grupi pripada pružalac usluge, će razmijeniti odgovarajuće dokumente, kako bi transakcija ugovorena nalogom iz stava 1 ovog ĉlana, bila formalno registrovana.

(3) Pružalac usluge će smanjiti snagu potrošnje u zahtijevanom iznosu, najkasnije u roku od 15 minuta od prijema naloga.

Član 31

Pružalac usluge će obezbijediti mjerenje snage potrošnje ukljuĉene u tercijarnu regulaciju u realnom vremenu i kompatibilnu telekomunikacionu opremu i prenosni put do prikljuĉne taĉke na telekomunikacionu mrežu CGES-a za prenos mjerenja do Nacionalnog dispeĉerskog centra od potrošaĉkih jedinica koje vrše tercijarnu regulaciju.

Član 32

(1) CGES i Pružalac usluge će najkasnije 3 radna dana nakon dana isporuke, usaglasiti dnevnu koliĉinu meĊusobno isporuĉene elektriĉne energije i utvrditi adekvatnost i raspoloživost isporuke.

(2) CGES priprema mjeseĉni izvještaj o pružanju usluge tercijarne regulacije i dostavlja ga Pružaocu usluge, najkasnije

7. dana u tekućem mjesecu za prethodni mjesec.

(3) Mjeseĉnim izvještajem se utvrĊuje adekvatnost i raspoloživost isporuke za cijeli mjesec i ukupna koliĉina meĊusobno isporuĉene energije po osnovu tercijarne regulacije.

Član 33

(1) Cijena za raspoloživost tercijarne rezerve iz ĉlana 28 ovog Ugovora utvrĊena je na osnovu Metodologije i Odluke, te iznosi   €/MW mjeseĉno.

(2) Cijena za angažovanje rezerve tercijarne regulacije formira se u skladu Metodologijom.

Član 34

(1) Adekvatnost isporuke i raspoloživost usluge rezervisanja kapaciteta se utvrĊuju u skladu sa Metodologijom.

(2) Pružalac usluge dužan je da u sluĉaju neadekvatne i neraspoložive usluge, plati penale CGES-u, u iznosu utvrĊenom Metodologijom.

VII REGULACIJA NAPONA

Član 35

(1) Pomoćnu uslugu regulacije napona obezbjeĊuju sve generatorske jedinice Pružaoca usluge.

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica i ureĊaja iz stava 1 ovog ĉlana date su u Dodatku 6, koji ĉini sastavni dio ovog Ugovora.

Član 36

(1) Pružalac usluge obezbijediće u neprekidnom trajanju kapacitete za proizvodnju i apsorpciju reaktivne snage na svim generatorskim jedinicama i ureĊajima iz ĉlana 35 stav 1 ovog Ugovora, koje su u pogonu, u skladu sa tehniĉkim karakteristikama datim u Dodatku 6, koji je sastavni dio ovog Ugovora.

(2) CGES je dužan da registruje vrijeme za koje generatorska jedinica ili ureĊaj nije u stanju da reguliše napon u okvirima tehniĉkih karakteristika iz Dodatka 6 i da o tome u roku od tri radna dana obavijesti Pružaoca usluge pisanim putem.

Član 37

(1) CGES angažuje resurse u realnom vremenu za potrebe regulacije napona izdavanjem naloga odgovornom licu Pružaoca usluge (dežurnom rukovaocu komande u elektrani), u formi depeše, sa navedenom zahtijevanom vrijednošću napona ili zahtijevanim iznosom proizvodnje ili apsorpcije reaktivne energije.

(2) Pružalac usluge će omogućiti ukljuĉenje svih svojih generatorskih jedinica ili ureĊaja u sistem za automatsku regulaciju napona, koji je voĊen od strane odgovarajućeg modula SCADA EMS u Nacionalnom dispeĉerskom centru.

(3) Pružalac usluge će obezbijediti lokalnu opremu za automatsku regulaciju napona, dok će CGES obezbijediti funkcionisanje telekomunikacione opreme, kao i prenosne puteve za prenos signala od Nacionalnog dispeĉerskog centra od generatorskih jedinica koje vrše automatsku regulaciju napona.

Član 38

(1) Regulacija napona je pomoćna usluga za koju se meĊusobna prava i obaveze CGES-a i Pružaoca usluge utvrĊuju Metodologijom..

(2) Sva sredstva na osnovu prekomjerno preuzete reaktivne energije dijele se izmedju CGES-a i Pružaoca usluge, srazmjerno uĉešću elektrana i prenosnog sistema u generisanju ukupne reaktivne energije, u skladu sa Odlukom.

(3) Naĉin na koji su prikupljaju sredstva iz stava 2 ovog ĉlana definisan je Metodologijom.

(4) CGES obaviještava Pružaoca usluge, u pisanoj formi, o raspodjeli sredstava iz stava 2 ovog ĉlana najkasnije do 7. dana u tekućem mjesecu za prethodni mjesec.

VIII UČEŠĆE U USPOSTAVLJANJU EES-A

Član 39

(1) Pomoćnu uslugu ponovnog pokretanja elektroenergetskog sistema iz beznaponskog stanja obezbjeĊuju generatorske jedinice u         .

(2) Energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica iz stava 1 ovog ĉlana date su u Dodatku 7, koji ĉini sastavni dio ovog Ugovora.

Član 40

Pružalac usluge obezbijediće da najmanje jedna od jedinica iz ĉlana 39 ovog Ugovora uvjek bude spremna za pokretanje iz beznaponskog stanja.

Član 41

(1) CGES izdaje nalog za pokretanje sistema iz beznaponskog stanja u formi depeše.

(2) Ponovno pokretanje sistema se vrši u skladu sa ˶ Procedurom .

Član 42

(1) U sluĉaju aktiviranja usluge iz ĉlana 39 ovog Ugovora, CGES je dužan da registruje:

1) vrijeme kada je izvršeno beznaponsko pokretanje generatora i ukupno trajanje ostrvskog rada do vremena sinhronizacije na EES;

2) oznaku generatorske jedinice koja je pokrenuta iz beznaponskog stanja;

3) razloge zbog kojih je izvršeno beznaponsko pokretanje generatorske jedinice;

4) vrijeme kada generatorska jedinica nije u stanju da se pokrene iz beznaponskog stanja u okviru tehniĉkih karakteristika navedenih u Prilogu 7 ovog Ugovora.

(2) CGES je dužan da o registrovanim podacima iz stava 1 ovog ĉlana pisanim putem obavijestiPružaoca usluge u roku od tri radna dana od dana registracije podataka.

Član 43

(1) Pružalac usluge je dužan da na zahtjev CGES-a omogući obavljanje testa spremnosti agregata za samostalno pokretanje.

(2) Test spremnosti iz stava 1 ovog ĉlana se sastoji od:

1) Pokretanja generatora bez prisustva spoljašnjeg napona;

2) Prikljuĉenja generatora na sistem sabirnica ili sekciju na kojoj nije prisutan napon;

3) Stavljanje pod napon jednog od 110kV dalekovoda;

4) Sinhronizacije dalekovoda sa ostatkom mreže.

(3) CGES neće zahtijevati više od jednog testiranja za vrijeme trajanja ovog Ugovora.

Član 44

Uĉešće u uspostavljanju EES-a je pomoćna usluga koju Pružaoci obavljaju bez naknade.

IX OVLAŠĆENO OSOBLJE ZA SARADNjU

Član 45

(1) Spisak lica ovlašećenih za realizaciju ovog Ugovora dat je u Dodatku 8.

(2) Ugovorne strane se obavezuju da blagovremeno pisanim putem jedna drugu obavještavaju o promjeni podataka o odgovornim licima.

X PLAĆANJE USLUGA

Član 46

Obraĉunski period za obraĉun i naplatu pomoćnih usluga utvrĊuje se kao kontinualni period od svakog 1. u mjesecu u 00:00 sati do 1. u sljedećem mjesecu u 00:00 sati (mjeseĉni obraĉunski period).

Član 47

(1) Strane će naknade za usluge i druga potraživanja po osnovu ovog Ugovora fakturisati nakon isteka mjeseĉnog obraĉunskog perioda, do 15. u tekućem mjesecu za prethodni mjesec.

(2) Strane su dužne da fakturisani iznos plate do 20. u tekućem mjesecu koji slijedi obraĉunskom mjesecu.

(3) Sva plaćanja koja proistiĉu iz ovog Ugovora će biti izvršena prema instrukcijama iz fakture.

(4) Ukoliko jedna od strana ne izvrši svoju obavezu u roku naznaĉenom u stavu 2 ovog ĉlana, po isteku tog roka platiće zateznu kamatu u skladu sa odredbama odnosnih zakonskih i podzakonskih propisa Crne Gore.

XI RJEŠAVANJE SPOROVA

Član 48

(1) Eventualne sporove koji nastanu u vezi sa tumaĉenjem ili primjenom ovog Ugovora, Ugovorne strane će nastojati da riješe sporazumno.

(2) U tu svrhu, Ugovorna strana koja inicira pregovore je dužna da dostavi drugoj Ugovornoj strani preporuĉeno pismo sa potvrdom prijema sljedećeg sadržaja:

1) pozivnu identifikaciju Ugovora (naziv i datum potpisivanja);

2) predmet spora i kratak opis trenutnog stanja;

3) datum i mjesto sastanka radi postizanja sporazumnog rešenja.

(3) U sluĉaju da se nastali spor ne može riješiti sporazumno, Ugovorne strane spor rješavaju pred Regulatornom agencijom za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti, ako Ugovorne strane povjere rješavanje spora Agenciji, u protivnom spor se rješava pred Privrednim sudom Crne Gore u Podgorici.

(4) Ugovorne strane ovim putem ugovaraju da svaka od ugovornih strana do donošenja odluke agencije iz stava 3 ovog ĉlana, može da odustane od rješavanja spora kod agencije, pa u tom sluĉaju ugovaraju nadležnost Privrednog suda Crne Gore u Podgorici.

XII ZAVRŠNE ODREDBE

Član 49

Ugovorne strane su saglasne da će se u skladu sa predmetom ugovora primjenjivati svi ĉlanovi , izuzev ĉlanova

           jer se isti ne odnose na predmet Ugovora.

Član 50

Ovaj Ugovor se primjenjuje od       . godine do       . godine.

Član 51

Ako u toku važenja ovog Ugovora doĊe do izmjene odnosnih zakonskih ili podzakonskih propisa, Ugovorne strane će u najkraćem roku aneksom ovog Ugovora, uskladiti odgovarajuće odredbe ovog Ugovora sa navedenim izmjenama zakona ili podzakonskih propisa.

Član 52

(1) Ako bilo koji ĉlan ovog Ugovora postane nevažeći ili neprimjenljiv, to ne utiĉe na punovažnost ostalih ĉlanova ovog Ugovora i preostale odredbe ostaju na snazi.

(2) Ugovorne strane se obavezuju da u najkraćem roku nevažeći ili neprimjenljiv ĉlan ovog Ugovora zamijene drugim odgovarajućim ĉlanom.

Član 53

Izmjene i dopune ovog Ugovora se vrše aneksom, u pisanoj formi.

Član 54

Ugovor proizvodi pravno dejstvo danom potpisivanja od strane ovlašćenih predstavnika Ugovornih strana.

Član 55

Sljedeći dodaci su sastavni dio ovog Ugovora.

1) Dodatak 1: Protokol za razmjenu informacija i podataka od znaĉaja za realizaciju ovog Ugovora

2) Dodatak 2: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu primarne regulacije

3) Dodatak 3: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu sekundarne regulacije

4) Dodatak 4: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu tercijarne regulacije

5) Dodatak 5: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike potrošaĉkih jedinica koje pružaju uslugu tercijarne regulacije

6) Dodatak 6: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu regulacije napona

7) Dodatak 7: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu ponovnog pokretanja elektroenergetskog sistema iz beznaponskog stanja beznaponskog pokretanja generatora

8) Dodatak 8: Spisak odgovornih lica za realizaciju ugovora o pružanju pomoćnih usluga.

Član 56

(1) Izmjene i dopune podataka sadržanih u prilozima vrše se po potrebi, na predlog jedne od Ugovornih strana.

(2) Promijenjeni podaci iz Dodataka 1-8 ovog Ugovora utvrĊuju se u zapisniku koji potpisuju ovlašćeni predstavnici Ugovornih strana.

(3) Zapisnik iz stava 2 ovog ĉlana saĉinjava se u istom broju primjeraka u kojem je saĉinjen ovaj Ugovor.

Član 57

Ugovor je saĉinjen u šest istovjetnih i originalnih primjeraka, od kojih svaka Ugovorna strana zadržava po tri primjerka.

U Podgorici, dana [Unijeti: Datum] godine,

Pružalac usluge
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime] Korisnik usluge
Izvršni direktor [Unijeti: Ime i prezime]

DODATAK 1: Protokol za razmjenu informacija i podataka od znaĉaja za realizaciju ovog Ugovora REZERVA SNAGE ZA   .   .      .

DODATAK 2: Spisak i energetsko-tehniĉke karakteristike generatorskih jedinica koje pružaju uslugu primarne regulacije

Elektrana:           

Generator:1-

Opis tehniĉke karakteristike	iznos	jedinica
Nominalna aktivna snaga agregata		MW
Regulacioni poseg u odnosu na maksimalnu snagu		%
Opsegstatizmaturbinskogregulatora		%
Statizamturbinskogregulatora – podešenavrijednost		%
Zona neosjetljivosti turbinskog regulatora		mHz
Vremensko kašnjenje aktiviranja		s
Vrijeme aktiviranja kompletne rezerve		s
Taĉnostmjerenjafrekvencije		mHz