Osiguranje
Osiguranje
XXXXXXXX XXXXXXX
OPŠTI I POSEBNI USLOVI OSIGURANJA KAO SASTAVNI DEO UGOVORA O OSIGURANJU
U V O D
Činjenica xx xx xx opšti i posebni uslovi sastavni deo ugovora o osiguranju, ali da xx xx ti uslovi uslov punovažnosti i postojanja ugovora o osiguranju, pred- stavlja jedno od osnovnih pitanja koje se postavlja, uopšte, u oblasti ugovornog prava osiguranja.
Naime, da li ti uslovi omogućavaju zaključenje i izvršenje, pa, xxxxx xxx, i postojanje ugovora o osiguranju, odnosno, da xx xx oni neophodni za definisanje prava i obaveza stranaka u xxx ugovoru. Naveli smo, u naslovu, da su ovi akti sa- stavni deo ugovora. Nismo naveli da su uslov punovažnosti, kao ni uslov zaklju- čenja ugovora o osiguranju, jer se ugovor o osiguranju smatra zaključenim, xxxx xx ponuda za zaključenje osiguranja prihvaćena.
Međutim, opšti i posebni uslovi predstavljaju element ugovora o osiguranju, bez kojih on ne bi mogao da postoji. Naime, oni predstavljaju sadržinu ugovora o osiguranju i sa njima ugovarač osiguranja xxxx biti upoznat, odnosno, osigura- vač xx xxxx predati ugovaraču osiguranja prilikom zaključenja ugovora o osigu- xxxxx.
Prof. xx Xxxxxxxx Xxxxxxx, naučni savetnik Instituta za uporedno pravo, Beograd.
U Zakonu o obligacionim odnosima (dalje: ZOO)1 nije posvećena posebna odredba opštim i posebnim uslovima osiguranja, dok je Prednacrt Građanskog zakonika Republike Srbije (dalje: GZ)2 posvetio pažnju istim, definišući ih na op- šti način i predstavljajući xx xxx sastavni deo ugovora o osiguranju.
Da bi mogli da govorimo o opštim i posebnim uslovima osiguranja, xxx xx- stavnom delu ugovora o osiguranju, moramo se osvrnuti na nekoliko pitanja od važnosti, kako za status opštih i posebnih uslova osiguranja, tako i za status sa- mog ugovora o osiguranju. Ta pitanja su sledeća:
1. Šta predstavljaju opšti uslovi, a šta posebni i kakav je njihov odnos? Xxxxx xxxx da opšti uslovi osiguranja predstavljaju opšte uslove poslovanja jednog osi- guravajućeg društva u vezi sa obavljanjem konkretne delatnosti osiguranja. Isto tako, bitno je odrediti i status posebnih uslova u odnosu na opšte, odnosno, da li posebni uslovi mogu da ostupaju od opštih uslova.
2. Kad je ugovor o osiguranju zaključen i da xx xx potrebno ispunjenje forme za njegovo zaključenje?
3. Da xx xx od uticaja vrsta osiguranja na status opštih uslova osiguranja u odnosu na ugovor o osiguranju? Kad govorimo o vrsti osiguranja, mislimo, pre svega na razliku između dobrovoljnog u obaveznog osiguranja. Naime, naroči- to kod obaveznog osiguranja, ugovor o osiguranju predstavlja ugovor po pristu- pu, odnosno, adhezioni ugovor. Kad govorimo o ugovorima koji imaju tu karak- teristiku, moramo jasno odrediti i ulogu opštih uslova prilikom zaključenja istih.
Osim o navedenim pitanjima, govorićemo i o definisanju opštih i posebnih uslova u GZ, kao i o definisanju zaključenja ugovora o osiguranju u nemačkom zakonodavstvu, a osvrnućemo se i na Evropsko ugovorno pravo osiguranja.
OPŠTI I POSEBNI USLOVI OSIGURANJA KAO OPŠTI USLOVI POSLOVANJA
Da bi mogli da definišemo opšte uslove osiguranja, potrebno je da posve- timo pažnju opštim uslovima poslovanja, pod kojima podrazumevamo ugovore koji su spremni za zaključenje. Opšti uslovi poslovanja predstavljaju listu ugovor-
Zakon o obligacionim odnosima, Sl. list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89, Sl. list SRJ,
br. 31/93, Sl. list SCG, br. 1/2003 – Ustavna povelja.
2 Prednacrt Građanskog zakonika Republike Srbije, tekst preuzet: xxxx://xxx.xxxxxxxx- xxxxxx.xxx/xxxxxxxxxx_xxxxxxx.xxxx, preuzeto: 20.07.2018.
nih klauzula, bilo da su sastavni deo ugovora ili se na njih pozivaju stranke u ugo- voru. Najvažnija karakteristika opštih uslova poslovanja je njihovo pismeno i xxx- nako formulisanje.
Inače, opšti uslovi poslovanja su, u praksi, sve manje adhezioni ugovori, iako slabija ugovorna strana, uglavnom, bezuslovno prihvata te uslove. Ali, tada postoje određeni mehanizmi koji mogu da smanje ili uklone razliku između jače i slabije ugovorne strane u ugovoru. Tada govorimo o sistemu zaštite potrošača3, u koje spadaju i osiguranici. Opšti uslovi poslovanja ne dovode u pitanje postojanje najbitnijih načela ugovornog odnosa.
No, ono što predstavlja osnovno pitanje kod ugovora koji su zaključeni uz prihvatanje opštih uslova poslovanja, odnosi se na postojanje zajedničke volje ugovornih strana, odnosno, da xx xx ta volja ograničena. Naravno, o ograničenoj volji govorimo, samo, kad je u pitanju jedna ugovorna strana. Xxx, xxxx xx reći da, ovde, ipak ne dolazi do prinudnog prihvatanja navedenih uslova. Kod zaključenja ugovora primenom opštih uslova poslovanja dolazi, najčešće, na xxx xxxxx da ugo- vorna strana prihvata te uslove kao sastavni deo ugovora. Ukoliko ugovorne stra- ne utvrde posebne ugovorne klauzule, one imaju prednost nad opštim uslovima poslovanja. Ako su ti uslovi nejasni, tada će se one tumačiti u korist one ugovor- ne strane xxxx xx slabija, odnosno, koja nije učestvovala u njihovom sastavljanju4.
Opšti uslovi poslovanja, sami po sebi, ne čine ugovor, odnosno, obrazac ugovora, već se radi o jednom formularu na koji se pozivaju ugovorne strane. U okviru delatnosti osiguranja, zaključenje ugovora, prihvatanjem unapred formu- lisanih opštih uslova, koje definiše samo jedna ugovorna strana, postalo je pravilo kod više vrsta osiguranja.
Koji je cilj ovakvog načina zaključenja ugovora o osiguranju? Taj cilj xx xxxx- xxxxx, ali se svodi na potrebu ubrzanja postupka zaključenja ugovora, zatim, sma- njenje troškova postupka zaključenja ugovora, unifikaciju xxxxxx xxxx su sastavni deo ugovora o osiguranju, itd. Pomoću unapred pripremljenih formulara izbega- vaju se pregovori oko sadržaja ugovora, što je od izuzetnog značaja, xxxx xx reč o slučajevima u kojima se zaključuje veći broj ugovora gotovo jednake sadržine.
Postoji nejednakost između ugovornih strana, a što je posledica strukture ugovora, kojom je izražena velika prednost lica koje je sastavilo ugovor u odno-
3 X. Xxxxxxxxx, Osiguranje (menadžment-ekonomija-pravo), Zadar 2010, 289
4 X. Xxxxxxxxx, 290.
su prema drugoj strani5. Xxxxx xxx, jedna ugovorna strana može nametnuti dru- goj nepovoljne ugovorne odredbe, kojima se umanjuju ili isključuju prava, koja su sadržana u dispozitivnim propisima. Xxxx xx, na xxxx xxxxx, narušena ugovor- na ravnoteža6.
Sadržaj svih ugovora, pa tako i opštih uslova, izložen je kontroli na osnovu opštih pravila o ništavosti ugovora, jer njihove odredbe ne smeju da budu u su- protnosti sa prinudnim propisima7. I pored takvih opštih ograničenja ugovorne slobode stranaka, radi dodatne zaštite slabije ugovorne strane koja pristupa ugo- voru, na osnovu unapred utvrđenih opštih uslova, druge, jače ugovorne strane, opšte pravilo o ništavosti ugovora dodatno je konkretizovano odredbama člana
143. ZOO. Zbog toga što opšti uslovi važe za sve i što se po svom značaju približa- vaju opštim propisima, u odnosu na njih i na ugovore koji se, na osnovu njih, za- ključuju, jače je izražen javni interes za njihovom kontrolom, nego što je to slučaj sa drugim ugovorima, čiju sadržinu stranke zajedno sporazumno utvrđuju.
Ta kontrola se, u stvari, odnosi na odredbe opštih uslova, na koje druga ugovorna strana nije mogla da utiče. Tada govorimo o nepoštenim odrebama. Po nekim opštim kriterijumima, nepoštena ugovorna odredba je ona, o kojoj se nisu pojedinačno vodili pregovori, ako ona, suprotno načelu savesnosti i poštenja, prouzrokuje nejednakost u pravima i obavezama ugovornih strana8. Nije bitno da xx xx stranke zaista pregovarale, već da je postojala faktička mogućnost da stranke pregovaraju o pojedinim elementima ugovora. Znači, prilikom ocene određene odredbe opštih uslova, uopšte, moraju se uzimati u obzir sve okolnosti pre i u vre- me zaključenja ugovora, pravna priroda ugovora, vrsta robe ili usluge (osigura- nja) xxxx xx predmet činidbe, kao i ostale odredbe tog ugovora, kao i odredbe dru- gog ugovora sa xxxxx xx ta odredba povezana9.
5 X. Xxxxx, “Nevaljanost pojedinih odredbi općih uvjeta iz ugovora x xxxxx osiguranju mo- tornog vozila - Smije li nemogućnost predočenja prometne dozvole ukradenog vozila predstavlja- ti zapreku za isplatu osigurnine?” Zbornik Pravnog fakulteta Sveučilišta u Rijeci (1991) v. 28, br. 1, 2007, 3.
6 X. Xxxxx, 4.
7 Član 103 ZOO.
8 X. Xxxxxx, “Nepoštena klauzula u potrošačkim ugovorima”, Zbornik radova Pravnog fakul- teta u Splitu, god. 43, 2/2006, Split 2006, 168.
9 X.Xxxxxxx, Nepoštene ugovorne odredbe, sl. 4, xxxxx://xxx.xxxxx.xxxxx.xx/_xxxxxxxx/ repository/Nepostene_ugovorne_odredbe[3].pptx.,preuzeto: 21.07.2018.
Ugovorna odredba o kojoj se nije pojedinačno pregovaralo smatra xx xxxx- štenom ako, suprotno načelu savesnosti i poštenja, uzrokuje znatnu neravnotežu u pravima i obavezama ugovornih strana na štetu potrošača10.
Opšti uslovi osiguranja kao uslov za obavljanje delatnosti xx xxxxxx osiguravajućeg društva
Obzirom da su opšti uslovi osiguranja opšti uslovi poslovanja osiguravaju- ćeg društva , moramo reći da su ti akti neophodni za osnivanje društva, kao i statut, opšti akti, godišnji plan poslovanja, kao i drugi akti poslovne politike. Ne smemo zaboraviti ni tarife premija. Zakonodavac u svakoj državi xxxx da detalj- no uredi navedene uslove osnivanja osiguravajućih društava. Bez ovih akata, osi- guravajuće društvo ne bi moglo da egzistira11.
Kad je u pitanju kontrola opštih uslova osiguranja, ona može biti izvršena na dva načina: prilikom donošenja tih uslova i prilikom primene istih. Kod dono- šenja opštih uslova, državni organ daje odobrenje ili saglasnost za primenu opštih uslova. Ovaj način kntrole je kod nas, inače, napušten. Kontrola opštih uslova pri- likom njihove primene bliža je ugovornom karakteru tih uslova. Naime, ovde se kontrola xx xxxxxx nadležnog državnog organa vrši, tek, prilikom spora, kada sud ispituje da xx xx oni u skladu sa zakonom i javnim poretkom ili ne12.
ZAKLJUČENJE UGOVORA O OSIGURANJU
Zaključenje ugovora o osiguranju ćemo analizirati, pre svega, sa stanovišta odredaba ZOO. Kad je u pitanju GZ, njegove odredbe definišu da je ugovor o osi- guranju zaključen kad ponudilac primi izjavu ponuđenog o prihvatu ponude13. No, data je i alternativa14, koja bi bila prihvatljivija, a koja predstavlja odredbu xxxx xx definisana i u ZOO.
10 X. Xxxxxxx, sl. 6.
11 X. Xxxxxxx, Osiguravajuća društva, Beograd 2010., 49.
12 X. Xxxxxxx, Pravo osiguranja, Beograd 2005, 57.
13 Član 0000, xx. 1 GZ.
14 Član 1401, alternativa.
Naime, po ZOO, ugovor o osiguranju je zaključen kada stranke potpišu po- lisu osiguranja ili list pokrića15. Sadržinu xxxxxx ZOO definiše na uobičajen na- čin, odnosno, u njoj moraju biti navedeni svi podaci bitni za definisanje ugovora o osiguranju. Polisa osiguranja može biti privremeno zamenjena listom pokrića u koju se unose bitni sastojci ugovora. ZOO jasno određuje da je osiguravač xxxxx da upozori ugovarača osiguranja da su opšti i posebni uslovi osiguranja sastavni deo ugovora, kao i da mu preda njihov tekst, ako ti uslovi nisu štampani na samoj polisi. Izvršenje obaveze iz prethodnog xxxxx xxxx biti konstatovano na polisi16. Osnovna obaveza osiguravača da obavesti drugu stranu o elementima ugovora o osiguranju, praktično se svodi na blagovremenu predaju opštih uslova osigura- nja. Od predaje tih uslova zavisi i obaveza osiguravača nakon nastupanja osigura- nog slučaja.
Osim predaje opštih uslova osiguraniku i obaveštavanja o najvažnijim ele- mentima ugovora o osiguranju, veoma je bitno da osiguranik ima pravo i da xxx- nostrane raskine ugovor o osiguranju. Time se omogućava osiguraniku da ima dodatni vremenski period, nakon zaključenja ugovora, u kome on može, dodat- no, da razmisli da li xxxx xx xxxxxx obavezan ugovorom. Oni mogu da raskinu ugovor bez navođenja razloga.
Međutim, jednostrani raskid ugovora je u suprotnosti sa načelom pacta sunt servanda, iako on štiti osiguranika kao potrošača i pruža xxx jednu moguć- nost da osiguranik odustane od ugovora17. Ovde možemo govoriti i o pravima osiguravača, vraćanju cele ili dela premije, dejstvima ugovora, eventualnom osi- guranom slučaju, koji može nastati u periodu od zaključenja ugovora i njegovog stupanja na snagu do jednostranog raskida.
ZOO definiše i zaštitu ugovornih strana. Naime, po odredbama ovog Zako- na, sud može da odbije primenu pojedinih odredbi opštih uslova koje su štetne za jednu od ugovornih strana, odnosno, koje su suprotne načelu uzajamnih davanja. Radi se o primeni člana 143. ZOO kojom je propisano da sud može da odbije pri- menu pojedinih odredbi opštih uslova. Ova odredba ZOO utvrđuje određena po- sebna pravila o tumačenju formularnih ugovora koji sadrže opšte uslove poslova- nja, za razliku od onih redovnih pravila o tumačenju ugovora iz članova 99–102
15 Član 000, xx. 1 ZOO.
00 Xxxx 000, xx. 1–5 ZOO.
17 X. Xxxxxxxx, “Zaštita osiguranika pojedinca kod ugovora o osiguranju”, Zbornik Pravnog fakulteta Sveučilišta u Rijeci (1991), v. 34, br. 1, Rijeka 2013., 219.
ZOO. Ta posebna pravila ZOO je doneo, zbog omogućavanja kontrole pravnih dejstava opšth uslova u vreme njihove primene, a ne u vreme njihovog prethod- nog definisanja. Odredba člana 143 ZOO uspostavlja jednakost uzajamnih da- vanja iz dvostranoobaveznih ugovora, ali istovremeno, omogućava i održavanje ugovora na snazi.
U vezi sa opštim uslovima osiguranja, moramo pomenuti i član 142 ZOO. Odredba ovog člana određuje kad su opšti uslovi punovažni. Oni su punovažni, kada predstavljaju sadržinu ugovora o osiguranju ili se nalaze na njegovoj poleđi- ni, odnosno, kada se u nekoj ugovornoj odredbi poziva na njih. Zatim, oni xxxx- xx biti objavljeni na uobičajeni način, u nekoj publikaciji ponuđača, u štampi, itd. Takođe, oni ponuđenom moraju biti poznati u času zaključenja ugovora.
Najzad, ako se ne slažu opšti i posebni uslovi, primenjivaće se posebni uslo- vi18. Iz ove odredbe možemo zaključiti, da opšti uslovi moraju biti dostupni i po- znati da bi mogli da govorimo o valjanosti ugovora o osiguranju. Xxx potpis na ugovoru ili na polisi, dokaz je da xx xxxxx ugovorna strana – ugovarač osiguranja, osiguranik, upoznat sa xxx uslovima, odnosno, da su mu predati. Opšti i posebni uslovi su vezani samo za ugovarača osiguranja, odnosno, osiguranika. S obzirom da se u odnosu osiguranja može pojaviti i treće oštećeno lice, koje nije učestvova- lo u zaključenju ugovora (kao npr., kod osiguranja od odgovornosti), postavlja se pitanje da li to lice može isticati kroz prigovor, činjenicu da opšti uslovi nisu pre- dati ugovaraču i da on može ostvarivati, zbog toga, veća prava u odnosu na prava koja su definisana u xxx uslovima. Naravno da ne.
Cilj i svrha ugovora u vezi sa statusom i primenom opštih uslova
Kad govorimo o ugovorima, uopšte, govorimo i o ispitivanju cilja i svrhe ugovora. Xxx, ne možemo ta dva pojma da poistovetimo. Naime, osnovni prav- ni cilj ili kauzu, stranke žele da postignu zaključenjem ugovora. Svrha, xx xxxxx xxxxxx, obuhvata i sve druge okolnosti koje su do važnosti za zaključenje ugovora. ZOO ne definiše pojam “svrha” ugovora. Ipak, mi ga možemo definisati kao su- bjektivni element koji su stranke imale na umu kod zaključenja ugovora.
Ispitivanje i cilja i svrhe ugovora je otežano kod ugovora koji su zaključeni na osnovu opštih uslova, s obzirom da se, tada, ne radi o pojedinačnom pregova-
18 X. Xxxxx, 4.
xxxxx i zajedničkom formulisanju teksta konkretnog ugovora, već, naprotiv, o xxx- nostranom sastavljanju opštih uslova jedne ugovorne strane, kojima druga ugo- vorna strana može samo da pristupi. Zbog toga je sud, u ovakvim slučajevima, xxxxx da utvrdi pojedinačnu volju stranaka kojom su se one rukovodile, sa xxx- ne xxxxxx, kod sastavljanja opštih uslova, a xx xxxxx xxxxxx, kod pristupanja op- štim uslovima, ali i da ocenjuje da xx xx ti opšti uslovi u skladu sa onim ciljem koji bi prosečno lice želelo da postigne zaključenjem takvog ugovora19.
Zloupotreba prava je zabranjena, tj. svako korišćenje subjektivnog prava koje predstavlja zloupotrebu povlači za sobom ništavost svih akata. Ako ovakav pojam zloupotrebe prava uporedimo sa pravilom po kome su ništave klauzule op- štih uslova ugovora koje su protivne svrsi, xxxxx, cilju ugovora, nalazimo isti ratio legis, odnosno, istu fundamentalnu ideju pravičnosti. Može se reći xxxx xx pravi- lo iz člana 143 ZOO, kroz vezivanje važnosti opštih uslova uz saglasnost sa svr- hom ugovora, na određeni način konkretizacija načela zabrane zloupotrebe pra- va u ovoj materiji. Kao što se prilikom vršenja bilo kog subjektivnog prava xxxx voditi računa o cilju zbog kojeg je to pravo priznato, tako se prilikom sastavljanja opštih uslova xxxx voditi računa o cilju koji stranke imaju pred sobom prilikom zaključenja ugovora.
Nesporno načelo dispozitivnosti daje pravo strankama da urede ugovorne odnose, onako, kako one to smatraju potrebnim, ali ne daje im i pravo da idu pre- ko onoga što treba da predstavlja zajednički i objektivni cilj kome se teži. Zato, čak ni pristanak strane koja pristupa opštim uslovima ne može isključiti prime- nu ovog opšteg načela koje traži da se poštuju unutrašnja ograničenja subjektiv- nog prava20.
U pravnoj teoriji u zapadnim zemljama stvorio xx xxxxxx koji bi kod nas bio teško prevodiv, odnosno, radi se o “relationship contract”21, koji bi kod nas mo- gao da se prevede kao ugovor koji stvara specifične odnose između dve stranke. Ugovor o osiguranju jeste takav ugovor, jer sa jedne strane imamo lice koje osigu- rava nečiji rizik, odnosno, njegov, eventulani, gubitak imovine, a xx xxxxx xxxxxx to lice plaća određeni iznos za to. Međutim, njhov odnos je nejednak. Ugovor o osiguranju je najbolji primer ovakvih ugovora, imajući u xxxx xx xxxxxx odnos za-
19 X. Xxxxx, 6.
20 X. Xxxxx, 8.
21 Xxx X. Xxxxxxx, The Insurance Relationship as Relational Contract and the “Fairly Deba- table” Rule for the First-Party Bad Faith, San Diego Law Review, vol 46 553, 2009, 556.
visnosti, pogotovo kad je taj ugovor zaključen na osnovu opštih uslova koje je sa- xxxxxxx jedna od tih ugovornih strana22.
DEFINISANJE OPŠTIH I POSEBNIH USLOVA OSIGURANJA U GZ
Kao i ZOO, i GZ definiše obavezu upoznavanja osiguranika sa opštim uslo- vima osiguranja i predaju tih uslova osiguraniku23. Naime, osiguravač xx xxxxx da informiše osiguranika da su opšti i posebni uslovi osiguranja sastavni deo ugovo- ra, kao i da mu xx xxxxx, ukoliko oni nisu štampani na samoj polisi. Izvršenje ove obaveze xxxx da bude konstatovano na polisi. Ako osiguravač ne preda uslove osiguranja osiguraniku, tada će se smatrati da je ugovor zaključen na osnovu ele- menata sadržanih u polisi bez isključenja i ograničenja pokrića koji su, inače, sa- držani u uslovima osiguranja, kao i da osiguranik za navedeno nije znao ili xx xxx savesno lice morao znati. Upravo ova odredba govori o važnosti opštih uslova osi- guranja za postojanje i izvršenje ugovora o osiguranju, imajući u vidu da će se pri- menjivati drugačije odredbe od onih koje su, inače, predviđene za određenu vrstu osiguranja. Time se štiti osiguranik, ali se odstupa od pravila koja se primenjuju na određenu vrstu osiguranja.
Takođe, GZ definiše opšte i posebne uslove osiguranja. Naime, po GZ, oni su sastavni delovi ugovora o osiguranju i moraju da sadrže potpunu informaciju o događajima na osnovu kojih nastaje obaveza osiguravača na isplatu naknade iz osiguranja i o slučajevima u xxxxxx xx njegova obaveza isključena ili ograničena. Zatim, oni moraju da sadrže način određivanja visine naknade iz osiguranja, za- xxx rok ispunjenja obaveze osiguravača, uslove plaćanja premije i posledice zbog neplaćanja ili neurednog plaćanja premije.
Zatim, obavezu prijavljivanja okolnosti od značaja za ocenu rizika pre i po- sle zaključenja ugovora, obaveze osiguranika nakon nastanka osiguranog sluča- ja i njegovo dokazivanje, prava ugovornih strana na izmenu i otkaz ugovora, me- snu nadležnost suda, itd. Isto tako, nadležni organ koji vrši kontrolu delatnosti osiguranja može da proširi ili smanji broj obaveznih elemenata koje opšti i po- sebni uslovi osiguranja moraju da sadrže, zavisno od vrste osiguranja i svojstva ugovornih strana24. Ovaj deo odredbe je problematičan ili formulacija nije “naj-
22 557.
23 Član 0000, xx. 1 GZ.
24 Član 1410 GZ.
srećnije” definisana. Naime, trebalo bi da opšta pravila vezana za određenu vr- stu osiguranja određuju sadržinu opštih uslova, dok posebni uslovi predstavljaju izraz autonomije volje stranaka, koja, ipak, xxxx biti ograničena, opštim pravili- ma u ovoj oblasti. Ako osiguravač u toku trajanja osiguranja, izmeni opšte uslove ili premijski sistem, on xx xxxxx da o tome obavesti ugovarača, najkasnije xxxxx xxxx pre isteka tekućeg perioda. Ako ugovarač osiguranja u roku od trideset xxxx od xxxx dobijanja obaveštenja o izmenama, ne otkaže ugovor o osiguranju, izme- njeni uslovi i premijski sistem će se primenjivati na početku narednog perioda osiguranja. Ako, pak, otkaže ugovor, onda će se smatrati da ugovor ističe istekom tekućeg perioda osiguranja25. Inače, po našem mišljenju, u okviru ove odredbe trebalo bi dodati stav koji bi glasio:”Izmena opštih uslova osiguranja i premijskog sistema ne može uticati na već zaključeni ugovor o osiguranju, odnosno, teku- ći period osiguranja, osim ako se stranke ne saglase o tome”. To bi jasnije odredi- lo odnos osiguravača i ugovarača osiguranja, kao i status opštih uslova koji pred- stavljaju sadržinu ugovora, ali, tek, kad se stranke saglase o tome.
Sadržina odredbe o informisanju osiguranika u nemačkom Zakonu o ugovorima o osiguranju
U nemačkom Zakonu o ugovorima o osiguranju26 se određuje da je osigu- ravač obavezan da dostavi blagovremeno osiguraniku, pre nego što osiguranik da saglasnost za zaključenje ugovora, u tekstualnoj formi, opšte uslove ugovora o osiguranju, xxx x xxxxx informacije u skladu sa Uredbom o obavezi davanja infor- macija kod ugovora o osiguranju27, a što se odnosi na pojedinosti u vezi sa ugo- vorom, koje se odnose na osiguravača, naknadi osiguranja, opštim uslovima osi- guranja, postojanju prava opoziva, zatim na informacije koje se odnose u vezi sa životnim osiguranjem, kao što su informacije o obračunu naknade iz osiguranja, modelima naknade, itd., kao i na informacije koje se tiču zdravstvenog osigura- nja. Naravno, te informacije se odnose i na slučajeve kad se ugovor zaključuje te-
25 Član 1412 GZ.
26 Gesetz über den Versicherungsvertrag – VVG, Zakon o ugovorima o osiguranju Nemač- ke, 23.11.2007. (Xxx.xx. glasnik I, str. 2631), izmene i dopune u skladu sa čl. 2 Zakona od 20.09.2013. (Sav.sl.glasnik I sr. 3642), izmene i dopune u skladu sa čl. 15 od 17.08.2017. (Sav. sl. xxxxxxx I, sr. 3214); po X.Xxxxxxxx, X. Xxxxxxxxx, Nemačko ugovorno pravo osiguranja sa prevodom Zakona (VVG), Beograd, 2014.
27 Verordnung über Informationspflichten bei Versicherungsverträgen (VVG-Information- spflichten – VVG Info) vom 18 Dezember 2007, BGBl. I S 3004.
lefonski, kao i na način samog dostavljanja tih informacija, odnosno, načina oba- vešxxxxxxx00. Iz ove odredbe nemačkog Zakona o ugovorima o osiguranju vidi se da je definisana obaveza osiguravača da upozna osiguranika sa svim činjenica- ma vezanim za sadržinu ugovora, pre nego što dođe do saglasnosti za zaključenje, što govori da upoznavanje sa opštim uslovima osiguranja predstavlja neophodan xxxxx xx zaključenju ugovora. Znači, bez obzira da xx xx, u međuvremenu, osigu- ravač izmenio deo opštih uslova osiguranja ili su se stranke dogovorile o nekim elementima ugovorima koji predstavljaju posebne uslove, reći ćemo da je obave- štavanje osiguranika xx xxxxxx osiguravača o najvažnijim elementima ugovora, neophodan uslov da bi osiguranik pristao na zaključenje ugovora o osiguranju.
OPŠTI USLOVI OSIGURANJA I UGOVORI O OBAVEZNOM OSIGURANJU
Ugovori koji se odnose na obavezna osiguranja se, po pojedinim karakteri- stikama, razlikuje od ugovora koji se odnosi na dobrovoljna osiguranja, ne samo kad je u pitanju neophodnost njihovog zaključenja, čime se ostvaruju xxxx xxxxx prava, već i kada govorimo o predmetu osiguranja, načinu njihovog zaključenja, ali i statusu opštih uslova osiguranja. Ipak, kad govorimo o ovim ugovorima, mi- slimo, pre svega, na osiguranja od odgovornosti u saobraćaju.
Naime, osiguravač xx xxxxx da zaključi ugovor o obaveznom osiguranju u skladu sa uslovima osiguranja i tarifama premija koji su na snazi u vreme zaklju- čenja tog ugovora. U vezi sa xxx, osiguravač ne može odbiti ponudu za zaklju- čenje ugovora o obaveznom osiguranju, ako ugovarač osiguranja prihvata uslove osiguranja i tarifu premija društva za odnosnu vrstu osiguranja koji važe u vre- me dostavljanja ponude za zaključenje ugovora o osiguranju29. Veoma je bitno odrediti i početak dejstva ugovora o obaveznom osiguranju. Obaveza osigurava- ča iz ovog ugovora počinje po isteku dvadeset četvrtog časa xxxx, koji je u ispravi o osiguranju naveden kao početak osiguranja, a prestaje po isteku dvadeset četvr- tog časa xxxx koji je u ispravi o osiguranju naveden xxx xxx isteka trajanja osigu- xxxxx, ako nije drugačije ugovoreno30.
28 Par. 7 Zakona o ugovorima o osiguranju Nemačke.
29 X. Xxxxxxxx, X. Xxxxxxx, X. Xxxxx-Xxxxxxxx, Obavezna osiguranja u saobraćaju i naknada štete, Beograd 2010, 17.
30 Ibidem.
U svakom slučaju, kod ugovora o obaveznom osiguranju, opšti uslovi imaju “jasniji” status u odnosu na druge ugovore o osiguranju, imajući u vidu da ovde, sa jedne strane, postoji obaveza za ugovarača osiguranja da zaključi ovaj ugovor, ali, s druge strane, i obaveza osiguravača da postupi po unapred utvrđenim op- štim uslovima, ako su oni prihvaćeni xx xxxxxx ugovarača. Osim toga, ovi ugo- vori su primer da se opšti uslovi prihvataju bez utvrđivanja posebnih uslova zbog same vrste ugovora o osiguranju i načina zaključenja istih.
ODNOS OPŠTIH I POSEBNIH USLOVA I ULOGA XXXXXX OSIGURANJA U ZAKLJUČENJU UGOVORA
Veoma često se ugovor o osiguranju ne zaključuje u posebnoj formi, odno- sno, formi ugovora. Od same vrste osiguranja zavisi, da li će se posebno potpisati ugovor o osiguranju, pored postojanja xxxxxx. Potpis na polisi osiguraja znači da je ugovor o osiguranju zaključen, tj., da su prihvaćeni opšti i posebni uslovi osigura- nja. Polisa je pismeno koje osiguravač izdaje osiguraniku i u koju su uneti svi važ- niji elementi ugovora o osiguranju, a često i niz pravila koja regulišu odnos osigu- xxxxx, a xxxx xx osiguravač jednostrano utvrdio i osiguranik prihvatio31. Međutim, ona ima i određene nedostatke.
Ako imamo u vidu odnos opštih i posebnih uslova, onda posebni uslo- vi moraju biti tačno navedeni. Ako nije zaključen poseban ugovor o osiguranju, znači da bi polisa morala da sadrži sve elemente koje su sastavni deo posebnih uslova. Xx xxxxx xxxxxx, kad su u pitanju opšti uslovi, ova definicija navodi da po- xxxx često sadrži i niz pravila koja predstavljaju opšte uslove. Naime, opšti uslovi moraju se u celini prihvatiti xx xxxxxx obe ugovorne strane, s xxx, što one mogu utvrditi i neka posebna pravila koja predstavljaju posebne uslove.
Moramo imati u vidu da posebni uslovi osiguranja predstavljaju ugovorne odredbe o kojima strane pregovaraju prilikom zaključenja ugovora. To su uslo- vi xxxxxx. Te odredbe se odnose xx xxxxx xx xxxx se osigurava, stvari ili xxxx xxxx se osiguravaju, imena ugovarača ili osiguranika, sumu osiguranja, premiju i sl. Po- sebne uslove prihvata osiguranik po svom izboru u okviru ponude koju pripre- ma osiguravač32. Ugovorne strane mogu i da odstupe od opštih uslova u celini ili
31 X. Xxxxxxxxx., Osiguranje u privredi, Zagreb 1962, 78.
32 X. Xxxxxxx, 53.
delimično. Ako odstupe od opštih uslova, to neće značiti da je ugovor nepunova- žan33.
Čim se mogu utvrditi posebni uslovi koji će važiti samo za konkretan ugo- vor, autonomija volje nije potpuno ugrožena. Naime, ugovarač može da utiče da se opšti uslovi primenjuju u izmenjenom obliku, što xx xxxx konstatovati u po- lisi34. Pojedini autori kažu da se tada zaključuje poseban ugovor koji ima veću pravnu snagu od opštih i posebnih uslova35. Ne bi mogli sa xxx da se, u potpuno- sti, složimo, imajući u vidu da, u takvom slučaju, dolazi do definisanja posebnih uslova koji su sastavni deo ugovora o osiguranju.
Dalje, ti autori se pozivaju na na član 902., st. 5 ZOO, u kome se kaže da se u slučaju neslaganja neke odredbe opštih i posebnih uslova i neke odredbe poli- se osiguranja primenjuju odredbe polise36. Ako se vratimo na definiciju posebnih uslova, videćemo da se odredbe tih uslova nalaze na polisi. Ako odredbe xxxxxx drugačije definišemo, onda moramo odgovoriti na pitanje šta su posebni uslovi i gde se nalaze. Činjenica je da polisu treba razlikovati od ugovora o osiguranju, ali polisa xxxx biti u saglasnosti sa ugovorom o osiguranju.
PRINCIPI EVROPSKOG UGOVORNOG PRAVA OSIGURANJA I ZAKLJUČENJE UGOVORA O OSIGURANJU
Principi Evropskog ugovornog prava osiguranja definišu obaveze stranaka pre zaključenja ugovora o osiguranju, odnosno, obaveze u toku pregovora, a to su:
- obaveza osiguravača da dostavi upitnik ugovaraču o osiguranju, dok je ugovarač osiguranja obavezan da odgovori na sva pitanja, odnosno, ugovarač osiguranja je u obavezi da saopšti sve relavntne činjenice vezane za predmet osiguranja37. Defi- nicija ugovora o osiguranju, po ovim principima, svodi se na određivanje obaveza ugovornih strana – osiguravača i ugovarača osiguranja, s xxx što se, dalje, uređu- je i obaveza osiguravača da dostavi dokumenta ugovaraču osiguranja iz kojih će se on upoznati sa uslovima osiguranja i drugim informacijama, vezanim, pre sve-
33 X. Xxxxxxx, 54.
34 X. Xxxxxx, X.Xxxxxxxx, X.Xxxxxxxxx, Xxxxx xxxxxxxxxx, Novi Sad 2006, 46.
35 Ibidem.
36 X. Xxxxxx, X. Xxxxxxxx, X.Xxxxxxxxx, 46.
37 X.X. Xxxx, Do the Principles of European Insurance Contract Law Go Too Far in Protec- ting the Policyholder? xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx.xx/?xxx00000, preuzeto: 01.08.2018.
ga, za osiguravača38, itd. Isto tako posvećuju se odredbe i obavezi obaveštavanja o elementima vezanim za pokrivanje rizika39, itd.
Nije u svim nacionalnim zakonodavstvima ugovor o osiguranju definisan na opšti način. Definicija xxxx xx prihvaćena u EUPO govori o prihvatanju opštih pravila vezanih za obaveze osiguravača i ugovarača osiguranja. Naime, po ovim pravilima, ugovor o osiguranju je takav ugovor u kome jedna ugovorna strana, osiguravač, obezbeđuje drugoj ugovornoj strani ugovaraču osiguranja, pokriće od tačno od određenih rizika u zamenu za premiju osiguranja koju plaća ugovarač osiguranja. Obaveze stranaka se, po navedenom, svode na transfer rizika od stra- ne ugovarača osiguranja ka osiguravaču, kao i na plaćanje premije osiguravaču xx xxxxxx ugovarača40.
ZAKLJUČAK
Osiguranje predstavlja specifičnu delatnost koja zahteva definisanje bitnih elemenata ugovora, kako bi se poštovala opšta pravila vezana za svaku vrstu osi- guranja, kao i xxx xxxxx zaključenja ugovora o osiguranju. Ta pravila se nalaze u opštim uslovima osiguranja, a ugovorne stranke xx xxxxxxxx da definišu pojedi- ne elemente u skladu sa predmetom osiguranja, rizikom koji se osigurava, speci- fičnosti vezane za osiguranika, itd. Od definisanja posebnih uslova zavisiće i visi- na premije osiguranja. Ugovor o osiguranju se zaključuje prihvatom ponude. No, dokaz da je ugovor zaključen predstavlja potpis na ugovoru ili polisi, odnosno, li- stu pokrića.
U svakom slučaju, opšte uslove sastavlja osiguravač, pretpostavljeno jača strana u ugovoru. Ugovarač osiguranja može, ali i ne xxxx prihvatiti te uslove. Si- xxxxx xx da osiguravač xxxx da uskladi te uslove sa opštim pravilima, kako bi, uopšte, mogao da obavlja delatnost osiguranja. Autonomija volje nije u potpuno- sti ugrožena, kako smo rekli, imajući u vidu da i jedna i druga strana odlučuju da li će se ugovor zaključiti, a pojedine vrste ugovora o osiguranju (pre svega, oba- vezna), kao i pojedine vrste osiguranja, zahtevaju postojanje unapred definisanih
38 Art. 2:201 Principa Evropskog ugovornog prava.
39 Art. 2:202, 2:203 Principa Evropskog ugovornog prava.
40 Principles of European Insurance Contract Law (PEICL), prepared by the project Group Restatement of the European Insurance Contract Law established by Xxxxx Xxxxxxxx, sellier.european law publishers, 2009, 49.
pravila koja će predstavlati sadržinu ugovora, imajući u vidu potrebe, ne samo, tr- žišta osiguranja, već i funkcionisanje pravnog sistema, uopšte.
XXXXXXXX XXXXXXX, Ph.D.,
Principal Research Fellow, Institute of Comparative Law, Belgrade
GENERAL AND SPECIAL INSURANCE CONDITIONS AS A INTEGRAL PART OF THE INSURANCE CONTRACT
Summary
General and special insurance conditions are an integral part of the insurance contract. These conditions are different depending on the type of insurance. The insurer is obliged to inform the policyholder with general conditions, and the parties, when concluding the insurance contract, define the special conditions. The basic questions raised in this paper refer to the status of general and special insurance conditions in relation to the insurance contract, then, to the moment of con- clusion of the insurance contract, as well as the obligation to inform the policyholder with general and special conditions of insurance by the insurer , that is, the obligation to submit these conditions in written form. The author has paid attention to the provisions of the Preliminary Draft of the Civ- il Code of Serbia regarding general and special conditions of insurance, and also refers to regulat- ing the conclusion of the insurance contract in the Act on Obligations of Serbia and in German leg- islation.