Contract
गरयफी ननवायण नीनत, २०७६
नेऩार सयकाय
बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारम
नसॊहदयवाय, काठभाडौं
1. ऩरयचम
गरयफी ननवायण नीनत, २०७६
1.1. ऩष्ठ
बनू भ
नेऩार ववश्वको अनतकभ ववकनसत भरक
हरु भध्मेको एक हो 1। बऩ
रयवेवष्ठत बग
xxxx xxxxx
सॊसायस
को सम्फन्त्ध भा के ही सॊकु चन गयाएको बएता ऩनन बभ
ण्डरीकयण , आनथक
उदायीकयण य सूचना
प्रववनधरे ववकासका सफै ऩऺ, सम्बावना य अवसयहरुस नेऩारराई जोडेको छ । श्रभ आप्रवासनको फढ्दो
गनतशीरतारे वैदेशशक योजगायीफाट प्राप्त ववप्रष
ण यावṶम आमको एक प्रभख
स्रोत फन्न ऩग
ेको छ ।
xxxxxxx xxxx
ववकासको रानग कृ वष ऺेर अझै ऩनन प्रभख
आधायशशराको रुऩभा यहेको हॉद
ा म सको
व्मावसामीकयण तथा ववववधीकयणको रानग प्रमास हद
ै आएऩनन अऩेशऺत उऩरशधध हानसर हन
सके को
छैन। उऩबोग्म वस्तह
रुको आमात फढ्दै गएको , स्वदेशभा योजगायीका ऩमािप्त अवसयहरु सज
ना हन
नसके को, उद्योग ऺेरको मोगदान कू र गाहस्
x xxxxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxx xx
नसके को, भद्र
ाशस्पनत
फढ्दै गएको , खाद्यफस्तु य आधायबत
आवश्मकताको ऩरयऩनू ति भहङ्गो फन्त्दै गएको सन्त्दबभ
ा ववऩन्नहरुको
दैननकी अझै कठठन अवस्थाभा यहेको छ ।
नेऩारको सॊववधानरे नागरयकराई भमािठदत जीवन फाॉच्न ऩाउने हक सनु नशित गयेको छ । मसभा
भानव ववकास, साभाशजक न्त्माम य सयु ऺा , सभावेशी सॊयऺण, नागरयकको आधायबत आवश्मकताको ऩरयऩनू त
जस्ता ववषमभा याज्मराई भागदशन
गयी सश
xxx, भानव अनधकाय, साभाशजक य आनथक
सम्वृवि, साभाशजक
रुऩान्त्तयण य सभावेशीकयणराई याज्म सञ्चारनको आधायका रुऩभा नरईएको छ ।
सयकायको ननयन्त्तयको प्रमास , सहश्राधदी ववकास रक्ष्महरु ऩ ा गनि गरयएको प्रमास, वैदेशशक
योजगायभा बएको फवृ िफाट प्राप्त उऩरधधीरे गरयफीभा कभी आएताऩनन अझै 1८.७ प्रनतशत जनसॊख्मा
गरयफीको येखाभनु न यहेका छन् । गरयफी ववरुिको अनबमानभा सभवृ ि उन्त्भख मारा तम गनि सयकायी ,
गैयसयकायी, सहकायी य ननजी ऺेरको एकीकृ त प्रमशि जरुयी छ । xxxxx xxxxxxxx प्रमासहरुराई
नीनतगत भागदशन गनि य गरयफी ननवायण सम्फन्त्धी कामक्रभहरुको सभन्त्वम गयी प्रबावकायी रुऩभा
कामािन्त्वमन गनि गरयफी ननवायण नीनत आवश्मक बएको हो । सॊघीम सॊयचनाभा गरयफी ननवायणको अनधकाय सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहभा यहेकोरे ग रयफी ननवायणको प्रमासभा तीनवटै तहका सयकायको नफचभा एकरुऩता कामभ गयी जनता राई सभवृ ितपि को माराभा ननदेशशत गनि गरयफी ननवायण नीनतको
अऩरयहामता देशखएको छ।
1.2. गरयफी सम्फन्त्धी ववश्लषण
xxxx xxx २०७४/७५ xx नेऩारको कु र जनसॊख्मा को करयफ १८.७ प्रनतशत 2 जनसख्मा
गरयफीको येखाभन
ी यहेका नथए ।सोही आनथक
xxxx नेऩारीहरुको प्रनतव्मशि कु र यावṶम आम (प्रचनरत
1भानव ववकास प्रनतवेदन, सॊमि याṶसॊघ २०१५
2ऩन्त्धौं मोजना आधाय ऩर, २०७५, यावṶम xxxxx xxxx
भूल्मभा) १०१२ अभेरयकी डरय यहने xxxxx xxxxxx xxxx । त्मसैगयी प्रनतव्मशि कु र गाहस््म
उत्ऩादन (xxxxxxx xxxxxxx) रू१,०३,३३५ (अभेरयकी डरय १००४) यहने xxxxx xxxxxx xxxx । 3
त्मसैगयी सोही आनथक
वषभा धनी य गरयफ फीचको खाडर (शजनी गण
क) ०.३१ यहेको नथमो4।भरकको
गरयफीको ववश्लष
ण गदाि महाॉको गरयफी ऩथ
क प्रकृ नतको देशखन आउॉछ।बौगोनरक ऺेर, जानत, नरङ्ग, अऩाङ्गता
बएका नागरयकहरु , नसभान्त्तकृ त वगि सभेतका xxxxxx xxx नेऩारको गरयफीको पै रावट , गरयफीको
सघनता, ववषभता य गहनताराई भनन गनि सवकन्त्छ। सभाजको ऩरयवनतत सॊयचना , फदनरॊदो जीवनशैरी,
प्रववनधभा बएको ववकास तथा सोको उऩमोग सभेतरे गरयफीको आमाभ य फझाईभा साऩऺे शचन्त्तन
नबनरएको छ । शहयी ऺेरभा अव्मवशस्थत फसा ईसयाईको तीब्रता य ववप्रषणको प्रबावफाट ग्राभीण गरयफी
के ही घटेको छ बने ग्राभीण गरयफी शहयी गरयफीको रुऩभा रुऩान्त्तयण हने क्रभ फढ्दै गएको छ ।तेह्रौं
मोजनासम्भ आईऩग्ु दा गरयफीको येखा भनी यहके ो जनसॊख्मा को ठू रो वहस्सा गरयफीको दष्ु चक्रभा ऩरययहके ो
आङ्करन गरयएको नथमो। 5 हार चौधौं मोजनाको अन्त्त्मनतय आईऩग्ु दा सभेत गरयफी ननवायण य आनथक
असभानताको ऺेरभा अऩेऺाकृ त उऩरधधी हानसर हन सके को छैन ।
सन् २०११ xx नेऩारको भानव ववकास सूचकाङ्क ०. ४९० नथमो । Ç नौवटा आनथक ववकास
ऺेरहरुभध्मे काठभाडौं उऩत्मकाको भानव ववकास सूचकाङ्क सवैबन्त्दा फढी ०.६२२ नथमो बने ऩशिभ,
भध्मऩशिभ य सदूय ऩशिभका वहभारी ऺरे को भानव ववकासक सूचकाङ्क सवैबन्त्दा कभ ०.३९८ यहके ो
नथमो । भानव ववकास सूचकाङ्कभा भानथ यहेका ५ वटा शजल्राहरु काठभाण्डौ, रनरतऩयु , कास्की, बिऩयु य भनाङ नथए। शचतवन शजल्रा सवहत मी शजल्राहरुको भानव ववकास सूचकाङ्क ०.५५ बन्त्दा भानथ नथमो
।त्मसैगयी भानव ववकास सूचकाङ्कभा तर ऩयेका ५ वटा शजल्राहरु फाजयु ा, फझाङ, कानरकोट, हम्ु रा य
अछाभ नथए। जानतगत ववश्लष
णका आधायभा भधेशी दनरत य भशु स्रभ सभद
ामको भानव ववकास सूचकाङ्क
तरनात्भक रुऩभा तर यहेको नथमो। तथाऩी सन् २०१८ xx नेऩारको भानव ववकास सूचकाङ्क ०. ५७८
यहेको थमो।9
फहआु
मानभक गरयफी सूचकाङ्क (एभ.वऩ.आई) का आधायभा नेऩारभा जनसॊख्माको २८.६ प्रनतशत
भाननसहरु गरयफ यहेको ऩाईएको छ। मस अनसाय शहयी जनसॊख्माको ७ प्रनतशत य ग्रानभण जनसॊख्माको
३३ प्रनतशत भाननसहरु गरयफ यहेको देशखन्त्छ। 8 प्रदेश नॊ. ६ य २ भा गरयफीको दय उच्च यहेको
देशखन्त्छ। नेऩारको सभग्र गरयफीभा कु ऩोषण य ववद्यारमभा ५ वषि अध्ममन ऩयु ा नगने सच बनू भका वढी यहेको देशखएको छ।
कहरुको
२०७२ फैशाखभा गएको भहाबकम्ऩ तथा २०७४ सारको फाढी फाट सभग्र गरयफीको शस्थनतभा
नकायात्भक असय यहेको देशखएको छ । गरयफी ननवायणका रानग स्थानीम xxxx xxxxxxxxxx हरुराई
3आनथक सवऺे ण, २०७४।०७५
4ऩन्त्धौं मोजना आधाय ऩर, २०७५, यावṶम xxxxx xxxx
5तेह्रौ मोजना, २०७०
Çनेऩार भानव नफकास प्रनतवेदन, सॊमि याṶसघॊ - २०१४
9भानव नफकास प्रनतवेदन, सॊमि याṶसघॊ - २०१८
8नेऩार वहआ
मानभक गरयफी सच
काङ्क (एभ.वऩ.आई), यावṶम मोजना आमोग, २०१८
फढाउने य आधायबत
सावज
ननक सेवा प्रवाह ऺभताको ऩन
् स्थाऩन रगामत ऩन
्ननभा
का कामह
रुको
प्रबावकायी कामािन्त्वमन आवश्मक बएको छ।
1.3. xxxxx xxxxxxxx चनौती
(क) गरयफी य ऩछौटेऩनराई नेऩारी सभाजफाट नननभट्यान्न नऩारुञ्जर नागरयकहरुको सभवृ िको
चाहना सम्बव नहन
े हॉद
ा गरयफीको फझ
ाईभा एकरुऩता कामभ गयी गरयफी ननवायणको
प्रमासराई एवककृ त, साथक य प्रबावकायी फनाउन,
(ख) xxxx xxxxx xxxxxx (सन् २०१६- ३० सम्भ) अनरु
ऩ सवै स्वरुऩको गरयफी ननभूर
गन,ि
(ग) धनी य गरयफनफचको असभानता , शहय य गाउॉनफचको असभानता य ववनबन्न बौगोनरक
ऺेरहरुववचको असभानता घटाउन,ु
(घ) ववनबन्न कायणरे फवढयहेको आन्त्तरयक आप्रवासीहरु शहयभा सयु शऺत फास , स्वच्छ खानेऩानी
रगामतका आधायबत ननवायण गन,ि
आवश्मकताफाट फशञ्चत यहेको अवस्थारे शहयी ऺेरको गरयफी
(ङ) प्रत्मेक फषि श्रभ फजायभा थवऩने श्रनभकराई भरक
योजगायको फहाव य प्रबावराई न्त्मूनीकयण गन,िु
नबरै योजगायीको सज
ना गयी वैदेशशक
(च) भरक
नबर नबनरने आनथक
तथा साभाशजक ववप्रष
णराई ऩजॉ
ी ननभा
भा उऩमोग गन,ि
(छ) कृ वष ऩेशाराई भमािठदत फनाई व्मवसामीकयण य आधनु नकीकयण गयी आकषि क फनाउन य कृ वषभा आशश्रत अनधक जनसॊख्माराई व्मावसावमक कृ वष , कृ वषजन्त्म उद्योग य गैयकृ वष उत्ऩादनशीर ऺेरभा स्थानान्त्तयण गयाउन,ु
(ज) xxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxx जीवनोऩमोगी शशऺा ऩाउन सके का छैनन् । उनीहरुरे
जीवनबय न्त्मून xxxxxxxx xxxx xxxx
ने य अनधक xxxxxxxxx xxxx xxxx
ने अवस्था यहेको हॉदा
गरयफ ऩन् गरयफीको दष्ु चक्रनबर ऩनि जाने अवस्थाफाट ऩाय रगाउन,
(झ) प्राकृ नतक प्रकोऩ एवॊ जरवामु ऩरयवतन
रे सज
ना गयेको प्रनतकु र अवस्थासगॉ जध्ु ने ऺभता
वृवि गनिु य मस्तो प्रनतकु र अवस्थाभा प्रबाववत व्मशि तथा ऩरयवायराई त शरग्रने अवस्था फनाउन,ु
(ञ) ऩजॉ
ी य xxxxxxxxx xxxx xxxxx तथा ऩरयवायको ऩहॉच
नगण्म छ ।भूल्म वृविको कायणरे
xxxx xxxxx तथा ऩरयवायरे भमािठदत शजवनमाऩनको रानग अत्मावश्मक वस्तहरु वकन्न
नसक्ने अवस्था छ । xxxxx xxxxxxxx xxxx xxxxx तथा ऩरयवायराई गरयफीको दष्ु चक्रफाट फावहय ल्माउन,ु
(ट) भरक
भा यहेका वास्तववक xxxx xxxx, ऩरयवाय तथा xxx
ाम ऩवहचान गयी उनीहयरुको
जीवनस्तय उठाउने गयी रशऺत कामक्र
भ सञ्चारन गनिु चन
ौतीऩण
ि छ ।
1.4. गरयफी ननवायण नीनतको आवश्मकता य औशचत्म
(क) नेऩारको सॊववधान, २०७२ को धाया १६
भा प्रत्मेक xxxxxxxx xxxxxxxxxx
फा न
)१(
ऩाउने भौनरक हकको व्मवस्था सनु नशित गरयएको छ । साथै सॊववधानभा भानव ववकास,
साभाशजक न्त्माम य सयु ऺा , सभावेशी सॊयऺण, नागरयकको आधायबत आवश्मकताको ऩरयऩनू त
जस्ता ववषमभा भागदशन
गयी सश
xxx , xxxx xxxxxx , साभाशजक आनथक
रुऩान्त्तयण य
सभावेशीकयणराई याज्मसञ्चारनको आधायका रुऩभा स्थावऩत गरय एको छ । नेऩाररे
यावṶम रुऩभा तम गयेका शासकीम ऩिनत, स्वरुऩ य ढाॉचा एवॊ आनथक साभाशजक ववकासका
फहत नीनतहरु भूरत् नभशश्रत अथि व्मवस्थाको अनशयण गयी अभ्मासभा ल्माइएका छन् ।
रोकतन्त्र, भानव अनधकाय , साभाशजक न्त्माम , सभानता, आधायबत योजगायीको प्रत्माबनू त, कभजोय य ऩछाडी ऩयेका वगि तथा सभदु
आवश्मकताको ऩरयऩूनति ,
ामको रानग सभता, सॊयऺण
य आयऺण सभेतको सॊफैधाननक य कानूनी व्मवस्थाहरु भरकरे अनॊ गकाय गरयसके को छ ।
मद्यवऩ कभजोय य ववऩन्न वगराई भानथ उ ठाउन, गरयफी घटाउन य अन्त्तत् गरयफीराई
वतभ
ान ऩस्ु ताफाटै हटाउन याज्मका प्रमासहरु साथक
फनाउन य सभि
नेऩार य सखी
नेऩारीको यावṶम रक्ष्म प्राप्त गनि गरयफी ननवायण नीनतको आवश्मकता छ ।
(ख) ववगतभा सयकायी य गैयसयकायी ऺेरफाट सॊचानरत गरयफ रशऺत कामक्रभहरु रशऺत वगि य
सभद
ामसम्भ प्रबावकायी रुऩभा ऩग्ु न नसके को ववश्लष
ण गदै दशौं मोजनारे गरयफी
ननवायणका कामक्रभफाट गरयफ नै फशञ्चत यहके ो शचर अशघ सायके ो नथमो । xxxx xxxx
गरयफ ऩवहचान सवहत एकीकृ त गरयफी ननवायणको सभग्र नीनतको आवश्मकता तेह्रौं मोजना
तजभि ा अवनधभै भह शसू बएको नथमो । मसै ववषमराई भध्मनजय गयी गरयफी ननवायणका
रानग सरॊग्न सफै सयोकायवाराहरु फीच सभन्त्वम गनि य गरयफी ननवायण सम्फन्त्धी मोजना ,
कामक्रभ तथा ऩरयमोजनाहरु तजभि
ा एवॊ कामान्त्ि वमन गने कामभ
ा भागनि नदेश गनि गरयफी
ननवायण नीनतको आवश्मकता देशखएको हो ।
2.1. दीघकानरन सोच
गरयफीभि
य सभानतामि
सभाज ।
2.2. रक्ष्म
आनथकि
असभानता न्त्मन
ीकयण गने एवॊ गरयफीको येखाभनु न यहेको जनसॊख्मा वव.सॊ. २०८७ सम्भ ५
प्रनतशतभा य वव.स. २१०० सम्भ शून्त्मभा झाने ।
2.3. उद्देश्म
सयोकायवारा भन्त्रारमहरु, प्रदेश सयकाय य स्थानीम तहको साथसाथै ननजी, सहकायी य गैयसयकायी
ऺेरको सभन्त्वम य सहकामफ छ ।
2.4. नीनतहरु
ाट गरयफी ननवायणको यावṶम रक्ष्म प्राप्त गने मो नीनतको उद्देश्म यहेको
प्रस्तत नीनतको दीघकारीन सोच, रक्ष्म य उद्देश्म हानसर गनि देहाएका नीनतहरु नरईएको छ्-
2.4.1. xxxx xxxxx तथा ऩरयवायका रानग भरक गने ।
भा उत्ऩादनशीर योजगायी एवॊ स्वयोजगायी सजना
2.4.2. उऩरव्ध प्राकृ नतक स्रोतसाधनको उऩमोगभा गरयव तथा ववऩन्न वगक सहबानगता सनु नशित गने ।
ो न्त्मामऩ
ि ऩहॉच
तथा
2.4.3. xxxxx xxxxxxxx प्रमासहरुभा गरयफ एवभ् ववऩन्न वगको सहबानगता स्थावऩत गने ।
2.4.4. गरयफ तथा ववऩन्न वगको भमाठि दत जीवनमाऩनका रानग न्त्मूनतभ भानववम आवश्मकताभा
सहज य न्त्मामऩणू ि रुऩभा ऩहचॉ स्थावऩत गने ।
2.4.5. गरयफ य ववऩन्न वगि प्रनत ववनबन्न स्वरुऩभा हने सफै प्रकायका ववबेदको अन्त्त्म गने ।
2.4.Ç. xxxx xxxxx, ऩरयवाय तथा xxxxxx xxx xxxxxx गने ।
2.5. यणनीनत तथा कामनीनत
भाथी उशल्रशखत नीनतका रानग देहामका यणनीनत तथा xxxx
xxx xxxxxxx xxxxxxx-
2.5.1. नीनत 2.4.1 “xxxx xxxxx तथा ऩरयवायका xxxx xxxxx xxxxxxxxxx योजगायी एवॊ स्वयोजगायी
सजना गन” का रानग देहामका यणनीनत तथा xxxxxxx xxxxxxx xxxxxxx:-
यणनीनत
(क) प्राववनधक तथा व्मवसावमक सीऩ ववकास तानरभ कामक्र
भहरु सॊचारन भा सयकायी
ननकामहरुका साथै सहकायी सॊस्थाहरु, गैयसयकायी सॊस्थाहरु, साभद
ऺेरराई सभेत ऩरयचारन गने ।
ावमक सॊस्थाहरु य ननजी
(ख) योजगाय तथा स्वयोजगायभर
क नसऩ ववकास तानरभ तथा शैशऺक कामक्र
भ सञ्चारन
गरययहेका सयकायी , सहकायी, गैयसयकायी तथा ननजी ऺेरफीच सहकामि , सभन्त्वम य
सहजीकयण गने।मस्तो शैशऺक कामक्र सम्भान गने सॊस्कायको ववकास गने।
भ तथा प्रणारी भापि त सभाजभा सवै ऩेशाराई
(ग) योजगाय तथा स्वयोजगायभूरक शशऺा य प्राववनधक तथा व्मवसावमक सीऩ ववकास तानरभ
कामक्र कामक्र
भहरु सॊचारन गने ववनबन्न यावṶम तथा अन्त्तयावṶम सॊघसॊस्था तथा ननकामको भहरुराई गरयफ रशऺत फनाउने ।
(घ) स्थानीम जनशशि तथा स्थानीम स्रोत साधनको उऩमोग हनेगयी साझेदाय ननकामराई सभेत
ऩरयचारन गयी योजगायी सज
ना हन
े तथा xxxxxxx xxxx xxxx ने xxxxx xxxxxx के शन्त्द्रत
कामक्रभहरु कामािन्त्वमन गने ।
(ङ) वैदेशशक योजगायीफाट पवकि एका मव
ाहरुभा यहेको सीऩ ऩयीऺण गयी प्रभाणीकयण गने ,
उनीहरुराई आपु रे आजन
गयेको ववप्रष
णराई उत्ऩादन तथा सेवा ऺेरभा रगानी गनि तथा
सॊगठठत कृ वष तथा ऩशऩ
ारन उद्यभशीरताभा राग्न प्ररे यत गनकि
ा साथै उद्यभी फनाउन थऩ
रगानी य प्रोत्साहन गने । उद्यभशशरता ववकासका रानग सहकायी उद्यभशशरता सॊस्था स्थाऩनाभा सहमोग गने ।
(च) ववऩन्न भाननसहरु फसोफास गने सभदाम भा यहके ो ऩयम्ऩयागत ऻान तथा सीऩको स्तय वृवि
गनि त्मस्ता स्थानभा यहेका ववद्यारमहरुभा व्मवसावमक शशऺा कामक्रभ सॊचारन गने ।
(छ) अनौऩचारयक ऺेरभा सॊरग्न श्रनभकहरुको जीववकोऩाजन, उशचत ज्मारा सवहतको सयु शऺत य
भमािठदत योजगायी तथा स्वयोजगायी प्रवि रशऺत कामक्रभहरु सञ्चारन गने।
गनि सम्फशन्त्धत ननकामहरुसॉग सभन्त्वम गदै
(ज) गरयफहरुको रानग न्त्मून व्माजदयको कजा सभन्त्वम य सहजीकयण गने ।
कामनीनत
ा ऩहॉच
सनु नशित गनि सम्फशन्त्धत ननकामस
(क) सहकायी तथा गैय सयकायी सॊस्थाहरुराई स्थानीमस्तयभा उऩरव्ध स्रोतसाधन य फजा य हेयी
गरयफी ननवायणभा मोगदान ऩम
ाियउने गयी उत्ऩादन य आमआजन
गनि प्रोत्सावहत गरयनेछ ।
त्मस्ता सॊस्थाहरुराई वैदेशशक योजगायीभा जाने य गएका व्मशि तथा उनीहरुका ऩरयवायका सदस्म (ववशेष गयी भवहराL राई रशऺत गयी योजगायीका अवसयहरु नसजना गनि आवश्मक
नीनतगत भागदशन य ऩयाभशि ठदईनेछ ।
(ख) गैयकाष्ठ वन ऩैदावाय, जनडफटी खेती तथा प्रशोधन, दग्ु घ उत्ऩादन तथा प्रशोधन, व्मवसावमक
तयकायी खेती , ऩशऩ
ारन रगामतका ऺेरभा भवहरा , मव
ा, ववऩन्न, xxx xxxx, xxxxxxxxxxxx
अशि तथा वशञ्चतीकयणभा ऩयेका सभदाम रशऺत गयी स्वयोजगाय , योजगाय य उद्यभशीरता
ववकासका तानरभ कामक्रभ सॊचारन गरयनेछ ।
(ग) गरयफ ऩरयवायराई योजगायी ठदने य गरयफी ननवायणभा मोगदान ठदने सहकायी , गैयसयकायी
सॊस्था, सभदामभा आधारयत सॊस्था तथा अन्त्म सॊघसॊस्थाहरुराई ववनबन्न तवयफाट प्रोत्साहन
गरयनक
ा साथै त्मस्ता सॊस्थाहरुस
xxxx xxxxx, ऩरयवाय य सभद
ामको रुशच , ऺभता, दऺता,
सम्बाव्मता य आवश्मकता सभेतका आधायभा सीऩ ववकास तथा व्मवसावमक शशऺा
कामक्रभभा सॊरग्न गयाउन आवश्मक सभन्त्वम गरयनेछ ।
(घ) कृ वष य ऩशऩारन ऺरे भा सहकायी खेती ऩिनतको प्रवििन एवभ् सॊस्थागत व्मवस्था गयी
स्वयोजगायी य उत्ऩादन फढाईनेछ । बनू भराई स्रोतको रुऩभा सहकायीताको भाध्मभ भापि त
उऩमोग गयी गरयफी ननवायणभा टेवा ऩमाईनेि छ ।
(ङ) सयोकायवारा भन्त्रारम, ननकाम तथा साझेदाय सॊस्थाहरुसॊग आवश्मक सभन्त्वम य सहकाम गदै ववद्यारमहरुभा व्मावसावमक शशऺा सञ्चारन गयी ववऩन्न ऩरयवायका ववद्याथॉहरुराई
सीऩमि
वनाई उत्ऩादनशशर योजगायी एवॊ आमआजन
प्राप्त गनि सक्ने फनाईनेछ ।
(च) शशऺा, ववऻान तथा प्रववनध भन्त्रारम एवभ् सम्फि ननकामसॊग सभन्त्वम गयी ववनबन्न जातजानतका ऩयम्ऩयागत ऻान य सीऩभा आधारयत यही ववद्यारमहरुभा व्मवसावमक शशऺा
सञ्चारन गनि सभन्त्वम गरयनेछ ।
(छ) ऩयम्ऩयागत ऻान , सीऩ य स्थानीम स्रोत साधनराई स्थानीम सभदामको जीववका य
व्मवसामको आधायको रुऩभा प्रवििन गरयनेछ । ऩयम्ऩयागत ऻान , सीऩभा आधारयत ऩेशा
तथा व्मवसामराई फजायस
आवि गने गयी उत्ऩादनशशर योजगायी सज
ना गरयनेछ।
(ज) ग्राभीण तथा शहयी ऺेरभा उत्ऩादन , योजगाय तथा स्वयोजगायसॉग सम्फशन्त्धत बई
उद्यभशीरता ववकास य प्रवि भा वक्रमाशीर यावṶम तथा अन्त्तयावṶम सॊघसॊस्थाहरुद्वाया
सॊचानरत कामक्र
भहरुको ननमनभत अनग
भन तथा भूल्माङ्कन गयी अद्यावनधक शस्थती
सावजननक गरयनेछ ।
(झ) ग्रानभण तथा सहय ऺेरभा ववनबन्न ऩेशागत सेवाभूरक कामभा सॊ रग्न व्मशिहरु (धोफी,
कु शचकाय, कु भारे आठदL को ऩयम्ऩयागत ऩेशाराई सॊगठठत गयी ऩके ट ऺेर घोषणा गने एवभ् उनीहरुसॉग बएको भौनरक सीऩको प्रवििन गयी योजगायी तथा स्वयोजगायी य फजाय
सम्भको ऩहच अनबफवृ िको रानग ऩयाभशि ठदने सॊमन्त्रको व्मवस्था गरयनेछ ।
(ञ) ग्राभीण तथा शहयी ऺेरभा उत्ऩादन , योजगायी तथा स्वयोजगायीस सम्फशन्त्धत उद्यभशीरता
ववकास य प्रवििनभा बएका गनतववनधहरु तथा योजगाय एवॊ सीऩ ववकाससम्फन्त्धी सचना
सम्प्रषण गनि यावṶम तथा अन्त्तयावṶमस्तयको सूचना सञ्जार ननभाणि ग रयनेछ । मसभा
ऩष्ठ
ऩोषण गने प्रणारी ववकास गयी योजगायीको अवस्था ननमनभत अनग
भन तथा भूल्माङ्कन
गरयनेछ ।
(ट) ऩवहचान बएका गरयफरे गनस
क्ने ऩेशा व्मवसामको ऩवहचान सयकायरे गरयठदने य त्मसका
रानग आवश्मक ऩूजी व्मवस्था , व्मवसामको नफभा , उत्ऩादनको बण्डायण य नफक्रीको
प्रफन्त्धका रानग स्थानीम सहकायी तथा उऩमि सॊस्थाराई शजम्भेवाय फनाउने तथा त्मस्ता
सॊस्थाराई सयकायरे अनदान ठदने व्मवस्था नभराउने प्रफन्त्ध गरयनेछ ।
(ठ) ववचैभा ववद्यारम छोडेका मवाहरु य भवहरा काभदायहरुराई फजायको भाग य नतनीहरुको
चाहना अनसायको व्मवसावमक तथा प्राववनधक तानरभ ठदई योजगायी प्राप्त गनि सक्ने फनाई
श्रभ फजायभा ल्माईनेछ ।
2.5.2. नीनत २.४.२ “उऩरव्ध प्राकृ नतक स्रोतसाधनको उऩमोगभा गरयव तथा ववऩन्न वगको न्त्मामऩूणि ऩहॉच
तथा सहबानगता सनु नशित गन” यणनीनत
का रानग देहामका यणनीनत तथा कामन
ीनत अवरम्वन गरयनेछन-्
(क) व्मवसावमक कृ वष, ऩशऩ
ारन, जनडफट
ी उत्ऩादन तथा प्रशोधन , गैयकाष्ठ वनऩैदावाय, हस्तकरा
आठदभा आधारयत तथा अन्त्म ववधाभा व्मशिगत , ऩारयवारयक वा सभूहगत रुऩभा उद्यभी फन्न चाहने गरयफ व्मशि तथा ऩरयवायराई आवश्मक ऩने प्रववनध , जभीन, उऩकयण, उजाि, कच्चा
ऩदाथ, कजाि तथा अन्त्म प्रवन्त्ध सहज रुऩभा उऩरधध गयाउन सहकायी सॊस्था एवभ् साझेदाय
ननकामहरुस सहकामि गने ।
(ख) कृ वष उद्यभी फन्न चाहने बनू भहीन य गरयफ वकसानहरुराई सयोकायवाराहरुको सहकामभा
कृ वषमोग्म सयकायी ज ग्गा सहनु रमतऩ ि रुऩभा उऩरव्ध गयाउने तथा ननजी जग्गा नरने य
ठदनेको वीचभा सहजीकयण गने । कृ वषमोग्म जनभन नरजभा नरई कयाय खेती गने
कामराई प्रोत्साहन गने ।
(ग) रशऺत व्मशि, ऩरयवाय य सभद प्रववनध, उऩकयण, उजाि तथा ऩूजॉ य सहकामि गने ।
ामको उद्यभशीरताका रानग आवश्मक श्रोत , कच्चा ऩदाथ,ि
ी रगानीको रानग सम्फशन्त्धत सयकायका ननकामसॉग सभन्त्वम
(घ) वहभारी तथा अनत दगभ ऺेरभा ववद्यभान ननयऩऺे य जवटर प्रकृ नतको गरयफी ननवायणका
रानग सॊबाव्म श्रोतसाधनको ऩरयचारन गयी उत्ऩादन वृवि गने, फजायसम्भको ऩहच फढाउन
सडक रगामतका बौनतक ऩ
ािधाय ननभा
कामभ
ा सभन्त्वम गने।
(ङ) कृ वष उत्ऩादन फढाई भरक
राई खाद्य सयु ऺाभा आत्भननबय
फनाउन बनू भको फैऻाननक
ववतयणभापि त बनू भभा गरयफहरुको ऩहचॉ गने।
सनु नशित गयाउन सम्फशन्त्धत ननकामहरुसॉग सभन्त्वम
(च) जरवामु ऩरयवतन
को प्रबाव य प्राकृ नतक ववऩद् फाट नसशजत
सॊकट कभ गनि तथा गरयफ एवॊ
जोशखभभा यहेको ऩरयवायराई ववऩद् को प्रबावफाट फावहय ल्माउन ववऩद व्मवस्था ऩनसॉग सम्फशन्त्धत सयकायी तथा गैयसयकायी ननकामहरुसॉग सभन्त्वम गयी जरवामू ऩरयवतनि
अनक
ु रन कामक्र
भ सञ्चारन गने।
(छ) हैनसमत ववनग्रएका वन, नदी तट तथा अन्त्म कृ वष व्मवसाम मोग्म सावजननक जग्गा राई
वातावयणभा प्रनतकू र प्रबाव नऩने गयी ऩवहचान प्राप्त गरयफहरुराई उऩरफध गयाई कृ वष
तथा उद्योग व्मवसाम प्रवििन गयी आम आजन तथा योजगायीका अवसय श्रृजना गने।
कामनीनत
(क) नदी वकनायभा फगयखेती गनि सयकायी जग्गा ननशित अवनधका रानग ठदने व्मवस्था गरयनेछ
। हैनसमत नफनग्रएका जनभन य कृ वष प्रमोगभा नआएको जनभनको सॊयऺण गयी मस्ता
जनभनभा व्मवसावमक खेती गनि चाहने मवा , कृ वष उद्यभी , व्मवसामीहरुराई आवश्मक
प्राववनधक टेवा य सयर कजाि सेवा उऩरव्ध गयाउन सभन्त्वम गरयनेछ।
(ख) जरफामु ऩरयवतनरे कृ वष तथा अन्त्म ऩशे ाभा ऩाने प्रबावराई कभ गनि य फदनरॉदो हावाऩानी
अनस
ाय जोशखभ तथा अवसयको ऩवहचान गयी गरयफ ऩरयवायराई राब ऩम
ािबउन सम्फशन्त्धत
ननकामहरुको सभन्त्वमभा जरवामु अनक
ु रन कामक्र
भ सॊचारन गरयनेछ ।
(ग) हैनसमत ववनग्रएका वन, नदी उकास गरयएको ऺेर , अनतक्रभण हटाई खारी गरयएको ऺेर
तथा अन्त्म मस्तै ऺेर गरयफ तथा ववऩन्न वगक
ा व्मशि , ऩरयवाय वा सभद
ामराई कफनु रमती
वनको रुऩभा सरब य सहज रुऩभा उऩरधध गयाई वन ऩदै ावायभा आधारयत आमआजन
तथा सीऩभूरक वक्रमाकराऩहरु प्रवििन गरयनेछ।
(घ) वन ऩैदावायभा आधारयत घयेरु उद्योगहरु (हाते कागज, डोको फन्न
े, वेतवा
, पननच
य उद्योग
आठद) को प्रवििन गयी स्वयोजगायी सज
नाभापि त गरयफी न्त्मूनीकयणभा सहमोग ऩम
ािवइनेछ।
(ङ) साभद
ावमक वन उऩबोिा सभूहनबरका अनत ववऩन्न ऩरयवायराई साभद
ावमक वन नबरको
कु नै ऺेर ननशल्
क वा न्त्मून शल्
कभा नरजभा उऩरधध गयाई आमभूरक कामि गनि प्रोत्साहन
गरयने तथा तत्सम्फन्त्धी कामि राई सहज य सयर गयाउन सम्फशन्त्धत काननभा आवश्मक
ऩरयभाजन गरयनेछ।
(च) इन्त्धनभा ऩयननबयि ता घटाई वन ऩैदावाय (जस्तै काठ, दाउया) को आवश्मकता ऩरयऩनू ति गन
कृ वष मोग्म ऺेरभा फा
ी यहेका जग्गा (जस्तै खेतवायीको आरी ) भा सभेत फहउ
ऩमोगी
प्रजानतका रूख योऩण गने कामि (एग्रोपयेष्टीL राई प्रवि ववरुवा उऩरधध गरयनेछ।
गरयनेछ य मसको रानग नन्शल्क
(छ) फामोग्माॉस, सोराय जस्ता ऩमािवयण तथा स्वास््मभैरी इन्त्धन को प्रमोगराई प्रवििन गनि सयकायी, सहकायी, ननजी सॊस्थाहरुवीच आवश्मक सभन्त्वम गरय नेछ। मस्तो कामका रानग
गरयफ तथा ववऩन्न ऩरयवायराई रशऺत गयी अनद उऩरधध गयाइनेछ।
(ज) यावṶम ननकु ञ्ज,वन्त्मजन्त्तु आयऺ तथा अन्त्म ऩमटि
ान तथा न्त्मून व्माजदयभा सहजरुऩभा कजाि
कीम ऺेरभा फसोवास गने गरयफ तथा ववऩन्न
वगका फानसन्त्दाहरुभा ऩमािऩमटनको राब ऩम
ा ई गरयफी न्त्मूनीकयणभा टेवा ऩम
ािनउन घयवास
को प्रवि
गने तथा ऩमट
कीम सेवा सॊचारनका रानग आवश्मक तानरभ
)होभ स्टे((जस्तै
ऩमटक गाईड, कु क तानरभ आठद) को व्मवस्था नभराईनेछ।
(झ) ऩवहचान बएका गरयफ तथा बनू भहीन कृ षक ऩरयवायराई कृ वष रगामतका उत्ऩादनभा
आधारयत उद्यभ गनि भन्त्रारमरफाट सहकायी सॊस्थाहरुभापि त कृ वषमोग्म जनभन, सरब कजाि
य अन्त्म प्राववनधक सहमोग उऩरव्ध गयाउन सम्फशन्त्धत ननकामनफच सभन्त्वम गरयनेछ।
(ञ) सयोकायवारा ननकामहरुसॉग सहकामि गदै सहकायी सॊस्थाहरुराई सभेत ऩरयचानरत गयी
ऩवहचान बएका गरयफ ऩरयवायराई रशऺ त कृ वष, गैयकृ वष, जनडफटी, गयकै ाष्ठ वनऩदै ावाय तथा
हस्तकराभा आधारयत उद्यभ गनका रानग श्रोत , साधन, प्रववनध य रगानीभा ऩहू आवश्मक सहमोग य ऩयाभशि उऩरव्ध गयाईनेछ ।
ऩमािााउन
(ट) ववद्यभान ऩयम्ऩयागत ऻान, नसऩ य प्रववनधभा सभमानक
ु र सध
ाय य ऩरयभाजन
गयी उद्यभी
फन्न चाहने गरयफ व्मशि, ऩरयवाय तथा सभद
ामराई गण
स्तयीम वस्तु तथा सेवा उत्ऩादन गन
सक्ने गयी सऺभ फनाउन आवश्मक साधन श्रोत य कामक्रभहरु सञ्चारन गरयनेछ ।
2.5.3. नीनत 2.4.3 “गरयफी ननवायणका प्रमासहरुभा गरयफ एवभ् ववऩन्न वगको सहबानगता स्थावऩत गन”े
का रानग देहामका यणनीनत तथा कामन यणनीनत
ीनत नरइनेछन-्
(क) गरयव व्मशिहरुराई सहकायी सॊस्थाहरुभा आवि गयाउदै सहकायी सॊस्थाहरुको सॊस्थागत
ऺभता तथा कामग फनाउने ।
त व्मवस्था सदृ
ढ गयी सहकायी सॊस्थाहरुराई उद्यभशीर एवॊ उत्ऩादक
(ख) कृ वष तथा गैयकृ वषभा आधारयत सहकायी सॊस्थाहरु भा गरयफ व्मशिहरुराई आवि गयाई सहकायी फजाय प्रणारी भापि त उत्ऩादनदेशख फजायसम्भको स ञ्जार ववकास गयी भूल्म
श्रॊृखरा सनु नशित गने ।
(ग) गरयफ, भवहरा, ववऩन्न वगि, अऩाङ्गता बएका व्म शि य रशऺत वगको सॊरग्नता, स्वानभत्व य
सहबानगता यहेका सहकायी , गैयसयकायी य साभदावमक सॊस्थाहरुको सॊस्थागत ऺभता य
नेतत्ृ व ववकास गयी गरयफहरुको ऩहचॉ ऩरयचारनभा सॊरग्न गयाउने ।
तथा प्रनतनननधत्व फढाउॉदै उनीहरुराई साभाशजक
(घ) ऩमटन ऺेर स सम्वशन्त्धत सॊस्थाहरु राई ऩरयचारन गयी गरयफी ननवायणको उद्देश्मसॊग
आफि गने एवॊ ऩमटन य ऩमािवयणवीचको सम्फन्त्धसवहत उद्यभशीरता ववकास गने ।
(ङ) गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी दीगो ववकास रक्ष्महरु , साकि गरयफी ननवायण काममोजना य
ववभस्टेक गरयफी ननवायण मोजनास कामािन्त्वमन गने।
सम्फशन्त्धत कामक्रभहरु गरयफ रशऺत गयी
(च) गरयफी ननवायणका सपर प्रमासहरु ऩवहचान गयी त्मस्ता कामक्रभहरुराई गरयफ व्मशि ,
ऩरयवाय, ववऩन्न वगि तथा सभदाम, वऩछनडएको ऺेरभा स्थानीम स्रोत, साधन य जनशशिको
ऩरयचारन हने गयी कामान्त्ि वमन गने।
कामनीनत
(क) गरयफहरुरे स्थानीम श्रोतसाधन , सीऩ य रगानी भा उत्ऩादन गयेका भौनरक उत्ऩादनहरुको फजाय प्रवििन गनि सयकायी, गैय सयकायी एवभ् ननजी ऺेरसॊग सभन्त्वम गयी फजाय के न्त्द्र ववकास, शीतबण्डाय ननभािण, ननमाित प्रवििन जस्ता कामक्रभ कामािन्त्वमन गरयनेछ ।
(ख) वहभारी ऺेर रगामत बौगोनरकरुऩभा ववकट ऺेरहरुभा उऩरव्ध श्रोतसाधन य
जनशशिको अनधकतभ ऩरयचारन गयी उत्ऩादन य योजगायी वृवि गनि सहकायी सॊस्था, गैय
सयकायी सॊस्था, ननजी ऺेर य गैयआवासीम नेऩारीहरुको सॊगठठत सॊस्थाहरुस साझेदायी प्रवििन गरयनेछ ।
सभेत
(ग) सयकायी, गैय सयकायी तथा अन्त्म ऺेर का गरयफी ननवायण के शन्त्द्रत कामक्रभहरुको
प्रबावकायी कामािन्त्वमनको रानग ननमभन, सहजीकयण, साझेदायी य सभन्त्वम गरयनेछ ।
(घ) यावṶम तथा ऺेरीमस्तयका कामक्रभहरु य आमोजनाफाट गरयफी ननवायणभा ऩग मोगदानको अद्यावनधक प्रनतवेदन तमाय गरयनेछ ।
ेको
(ङ) गरयफी ननवायणका अल्ऩकारीन तथा ठदघकारीन कामक्रभहरुराई अन्त्तयावṶम , ऺेरीम तथा
यावṶम रक्ष्महरुस तारभेर नभराउन सभन्त्वम गरयनेछ ।
(च) गरयफी ननवायण य आनथक सभवृ िसॉग सम्फशन्त्धत आमोजनाहरुको सॊबाव्मताको अध्ममन
गरयनेछ।भागभा आधारयत रशऺत कामक्रभहरु य अध्ममनफाट उऩमि देशखएका
कामक्रभहरु एक आऩसभा ऩरयऩयु क हने गयी कामान्त्ि वमन गरयनेछ ।
(छ) सभद
ामस्तय, स्थानीम तह तथा प्रदेशस्तयभा प्राथनभकताका आधायभा गरयफीभि
ऺेर
स्थावऩत गने गयी सफै सयोकायवाराहरुसॉगको सहबानगता य सभन्त्वमभा साना , भझौरा तथा
ठू रा आमोजनाहरु तजभि ा गयी अनबमानकै रुऩभा कामान्त्ि वमनभा रनगनेछ ।
(ज) प्राकृ नतक ववऩ दफाट प्रबाववत गरयफ ऩरयवायराई रशऺत गयी उनीहरुको ऩून स्थाऩना य
जीववकोऩाजन
भा सहमोग ऩग्ु ने कामक्र
भहरु सॊचारन गरयनेछ ।
(झ) गरयफी ननवायणको रानग कामक्र
भ तजभि
ा, कामािन्त्वमन, सभन्त्वम तथा अनग
भन गनि सऺभ
हने गयी, के न्त्द्र, प्रदेश य स्थानीम तह को साङ्गठननक सॊयचना भा आवश्मकता अनसाय
ऩरयभाजन गरयनेछ ।
(ञ) सहकायी सॊस्थाहरुको ववद्यभान सॊयचना, मोजना तथा कामक्रभराई गरयफी ननवायण उन्त्भख गयाउन आवश्मक नीनतगत व्मवस्था गरयनेछ ।
2.5.4. नीनत 2.4.4 “गरयफ तथा ववऩन्न वगको भमािठदत जीवनमाऩनका रानग न्त्मूनतभ भानववम
आवश्मकताभा सहज य न्त्मामऩूणि रुऩभा ऩहॉच कामनीनत अवरम्फन गरयनेछन:्-
यणनीनत
स्थावऩत गने ”का रानग देहामका यणनीनत तथा
(क) यावṶम तथा अन्त्तयावṶम ननकामहरु एवभ् सयोकायवाराहरुस सभन्त्वम तथा साझेदायी गयी
ऩवहचान बएका गरयफ धमशि , ऩरयवाय तथा सभदाम के शन्त्द्रत रशऺत कामक्रभ सञ्चारन गदै
उनीहरुका न्त्मूनतभ आधायबत आवश्मकताहरु ऩूनति गनि सऺभ फनाउने ।
(ख) सयु शऺत आवास तथा शजववका सम्वन्त्धी व्मवस्था गनि सम्वशन्त्धत ननकामभा सभन्त्वम गने ।
(ग) गरयफ व्मशि तथा ऩरयवायको साभाशजक सॊयऺण तथा साभाशजक सयु ऺाभा ऩहच
।
वृवि गने
(घ) गरयफ रशऺत कामक्र कामनीनत
भहरु सञ्चारन गने सवै ननकामहरूनफच प्रबावकायी सभन्त्वम गन।
(क) शशऺा, स्वास््म , आवास , कृ वष रगामत सवै ऺेरगत नीनत , मोजना तथा कामक्रभ तजभि ा
गदाि गरयफी ननवायणभैरी फनाउन प्राथनभकता ठदईनेछ। साथै गरयफका रानग ववशेष
प्माके ज (ऻान, सीऩ, ऋण, फजाय, सभथनि तहभा एउटा सॊमन्त्रको व्मवस्था गरयनेछ ।
भूल्म आठद L एक साथ रैजान प्रत्मेक स्थानीम
(ख) गरयफ व्मशि तथा ऩरयवायको आम वृविको रानग गैय कृ वषजन्त्म तथा औद्योनगक उत्ऩादन
गने खारका कामिक्रभ कामािन्त्वमनभा जोड ठदईनेछ । उनीहरुस बएको भौनरक सीऩको
ऩविन गरयनेछ ।
(ग) गरयफ व्मशि , ऩरयवाय एवॊ सभद
ामको आधायबत
आवश्मकता ऩनु ति गनि टेवा ऩग्ु ने गयी
उद्यभशीरता ववकास य प्रवििनका रानग सयकायी , गैयसयकायी तथा ननजी ऺेरहरुस सभन्त्वम गरयनेछ ।
(घ) गरयफको सयु शऺत फासको आधायबत आवश्मकता ऩयु ा गयी उनीहरुराई सयु शऺत य
भमािठदतरुऩभा उत्ऩादनशीर श्रभभा राग्न सक्ने फनाउन सम्फि भन्त्रारम, ननकाम य अन्त्म
सयोकायवाराहरुस आवश्मक सभन्त्वम गरयनेछ ।
(ङ) गरयफको एक्रो फसोफासराई ऩ ाधायि नफकास बएको ठाॉउभा स्थानान्त्तयण गयी वा
एवककृ त फसोवास ववकास गयी ऩ ा ाय तथा सेवाहरु एवककृ त गया इ साभान्त्म सहमोगभा
ऩनन गरयफी ननवायण गनि सक्ने वातावयण फनाईनेछ ।
(च) भवहराहरुको भातृ सयु ऺाको आवश्मकताराई ध्मानभा याखी सम्फशन्त्धत ननकामसॉग सभन्त्वम गयी शशशु स्माहायराई साभाशजक सयु ऺा मोजनाभा सॊरग्न गयाई गरयफ भवहराराई राबाशन्त्वत गयाईनेछ ।
(छ) ऩवहचान बएका गरयफ ऩरयवायका व्मशिहरुराई साभाशजक सॊयऺण य साभाशजक सयु ऺाको
छातानबर सभेट्ने प्रणारीको ववकास गरयनेछ ।
(ज) सयकायरे उऩरधध गयाउने सेवा , सवु वधा य अनद प्राथनभकता ठदईनेछ ।
ानभा ऩवहचान बएका गरयफहरुराई
(झ) स्वास््म, शशऺा, खाद्य, खानेऩानी, आवास, भानवीम सयु ऺा रगामतका आधायबत
आवश्मकताका ऺेरभा गरयफ रशऺत गयी कामक्रभहरु सञ्चारन गरयनेछ
(ञ) गरयफी ननवायणसॉग प्रत्मऺ सम्फशन्त्धत शशऺा , योजगायी , श्रभ , स्वास््म , खाद्य , आवास ,
सभानता, साभाशजक न्त्माम , साभाशजक सयु ऺा रगामतका भौनरक हकहरु गरयफी
ननवायणभख
ी हन
े गयी प्रबावकायीरुऩभा कामािन्त्वमन गनि आवश्मक सभन्त्वम गरयनेछ ।
2.5.5. नीत २.४.५ “गरयफ य ववऩन्न वगि प्रनत ववनबन्न स्वरुऩभा हने सफै प्रकायका ववबेदको अन्त्त्म गन”
का रानग देहामका यणनीनत तथा कामन यणनीनत
ीनत अवरम्वन गरयनेछन-्
(क) सयकायी ऺेर तथा सयोकायवाराहरुस सभन्त्वम य सहकामि गयी घयनबर , कामथरोभा य
सावज
ननक स्थरभा भवहराववरुि हन
े हयेक प्रकायका वहॊसा य दु व्मव
हायप्रनत शून्त्म
सहनशीरताको नीनत नरइनेछ ।त्मस्ता वहॊसा , ववबेद य दु व्मवहायफाट भवहरा तथा
वकशोयीको जीवनभा ऩनस
क्ने प्रनतकु र प्रबाव एवभ् साभाशजक तथा आनथक
जोशखभ
न्त्मूनीकयण गनि सचेतना एवॊ ऩयाभशि सेवा प्रदान गरयनेछ ।
(ख) सयकायी ऺेर तथा सयोकायवाराहरुस सभन्त्वम य सहकामि गयी सभाजभा ववद्यभान सवै
प्रकायका कु सॊस्काय य कु यीनतहरु हटाई मसफाट व्मशि, ऩरयवाय य सभदामभा ऩरययहके ो
प्रनतकु र साभाशजक तथा आनथक गयाइनेछ ।
असय कभ गयी न्त्माम, सभता य सभवृ ितपि उन्त्भूख
(ग) नेऩार सयकायका ववनबन्न ननकामहरुका वावषक तथा आवनधक मोजना य फजेट ननभािण
प्रवक्रमाभा भवहराको सहबानगता सनु नशित हन
े गयी रैंनगक उत्तयदामी फजेट ननभा
गरयनेछ
य सोको कामािन्त्वमनभा सभन्त्वम य सहकामि गरयनेछ ।
(घ) रैवङ्गक गरयफी ननवायणका रानग भवहराको घयनबरको अफैतननक कामफ
ोझ ऩन
ऩरि यबावषत य
ऩनववत
यण गयी भवहराहरुराई साभाशजक आनथक
रुऩभा राबप्रद कामभ
ा सॊरग्न हन
प्रोत्सावहत गने गयी अनबभख
कामनीनत
ीकयण कामक्र
भ सञ्चारन गरयनेछ ।
(क) सभाजभा ववद्यभान छाउऩडी, दाइजो, छु वाछु त जस्ता सवै प्रकायका कु सॊस्काय तथा
कु रयनतहरुराई हटाउन सवै सयोकायवाराहरुको सभन्त्वमभा सचेतना कामक्र गरयनेछ ।
भ सञ्चारन
(ख) गरयफीको सघनता य गहनता फढी बएको बौगोनरक ऺेर , सभदाम तथा ऩरयवायहरुको
जीवनशैरी तथा ऩयम्ऩयागत ऩवह
रु भनाउने शैरी भा साऩेऺ सध
ाय गने गयी खाद्य प्रशोधन
तथा बण्डायण फढी स्वस्थकय, वातावयणभैरी य नभतव्ममी फनाईनेछ।
(ग) रैवङ्गक उत्तयदामी फजेट ननभा
का रानग कभच
ायीहरुको ऺभता ववकास गरयनेछ
(घ) रशऺत गरयफ ऩरयवाय य सभदाम का भवहराहरुराई उद्यभशीरतका रानग आवश्मक स्रोत ,
कच्चा ऩदाथि, प्रववनध, उऩकयण, उजाि तथा रगानीभा सहमोग गनि सम्फशन्त्धत सयकाय तथा
अन्त्म ननकामसगॉ तानरभ , अनद गरयनेछ।
ान, फजाय व्मवस्था आठदको रानग सभन्त्वम य सहकाम
(ङ) भवहरा, दनरत, जनजानत, शायीरयक अशिता बएका व्मशि, सीभान्त्तकृ त सभदाम तथा अनत
ववऩन्न ऩरयवायका सदस्मरे आपू स बएको सीऩभा आधारयत उद्यभ गयभे ा सहनु रमत कजाि
ठदन सम्फि ननकामहरुस उशचत सभन्त्वम य सहजीकयण गरयनेछ।
(च) ववनबन्न वकनसभ फाट वशञ्चतीकयणभा ऩयेका अनत ववऩन्न ऩरयवाय य सभदाम राई ऩवहचानका
आधायभा छनौट गयी आवश्मक दऺता वृवि गयाई उद्यभ ववकास कामक्रभभा सहबागी गयाउदै सहकायी सॊस्थाभा आफि गनि प्रोत्साहन गरयनेछ।
(छ) ववनबन्न सभद
ामका ऩयम्ऩयागत सीऩ य ऩेशाको जग
ाि तथा ऩरयभाजन
सवहत
व्मावसावमकयण गने गयी सीऩभा आधारयत व्मवसामराई फजाय को भाग अनरुऩ ऩरयभाजन
गयाई जीववकोऩाजनभा सध
ाय ऩम
ािधईनेछ।
(ज) न्त्मामभा सवैको ऩहॉच स्थावऩत गनि सभाशजक रुऩरे वऩछनडएको कायण गरयफीभा ऩयके ा
व्मशि तथा सभदामराई कानूनी शशऺा य सचेतनाको भाध्मभफाट सशशिकयण गयी
आधायबत भानव अनधकायको कामान्त्ि वमनभा जोड ठदईनेछ ।
\.5.Ç. नीनत \.6.Ç “गरयफ व्मशि, ऩरयवाय तथा ववऩन्न वगि ऩवहचान गन” कामनीनत अवरम्फन गरयनेछन:-
यणनीनत
का रानग देहामका नीनत तथा
(क) उऩमि प्रववनधको प्रमोग गयी सवै नेऩारी ऩरयवायको त्माङ्क सङ्करन, प्रशोधन एवॊ ववश्लषण
गयी गरयफ ऩरयवाय, ववऩन्न वगि तथा सभदामको ऩवहचान गने ।
(ख) गरयफी ननवायण सचना प्रणारीको ववकास गयी गरयफ ऩरयवायको अनबरेखीकयण गन।े
(ग) गरयफ ऩरयवाय, ववऩन्न वगि तथा सभदामकको सूची प्रकाशन गयी ऩरयचमऩर ववतयण गने ।
(घ) गरयफहरुको घनत्व फढी बएको ववशेष बौगोनरक ऺेरभा गरयफहरुराई सहबागी गयाइ साभाशजक नक्साङ्कन गने ।
कामनीनत
(क) नेऩारनबर फसोफास गने सवै नेऩारी नागरयकको ऩरयवायको त्माङ्क सङ्करन गनि भरकबयी
सवेऺण गरयनेछ । फजायभा उऩरधध ववश्वसननम एवॊ बयऩदो प्रववनध एवॊ प्रचनरत ववनध तथा गरयफीका ननशित आधाय य भाऩदण्डको प्रमोग गयी त्माङ्क सङ्करन , प्रशोधन एवॊ
ववश्लष
ण गयी गरयफ ऩरयवाय, ववऩन्न वगि तथा सभद
ाम ऩवहचान गरयनेछ।
(ख) गरयफ ऩरयवाय , ववऩन्न वगि तथा सभदाम ऩरयचान गदाि बौगोनरक ऺरे , गाउॉऩानरका तथा
नगयऩानरका, गाउॉ य शहयको त्माङ्क आउने गयी त्माङ्क व्मवशस्थत गरयनेछ ।
(ग) गरयफी ननवायण सम्फन्त्धी कामक्र
भ तथा ऩरयमोजनाहरु तजभि
ा गदाि ऩवहचान बएका गरयव
ऩरयवायराई रशऺत गयी गरयनेछ ।
(घ) सयकायरे प्रदान गने सेवा, सवु वधा, साभाशजक सॊयऺण य सहनु रमतभा ऩवहचान बएका गरयफ घय ऩरयवायराई प्राथनभकता ठदईनेछ।
3. नीनतको प्रबावकायी कामािन्त्वमन
3.1. नीनतको कामािन्त्वमन व्मवस्था
3.1.1. नीनतरे नरएका उऩमिि
उद्देश्महरु ऩयु ा गनक
ा रानग „कामाित्भक‟, „सभन्त्वमात्भक एवॊ
सहकामाित्भक‟ य „अनग अवरम्फन गरयनेछन:-
(क) कामाित्भक्
भनात्भक य सध
ायात्भक ‟ सभेत गयी नर –आमानभक कामािन्त्वमन यणनीनत
कामाित्भक यणनीनतअनरुऩ बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमरे गरयफी
ननवायणको रानग प्रत्मऺरुऩभा आपै रे सञ्चारन गने कामक्रभहरु ऩदिछन् । ती
कामक्रभहरु भन्त्रारमरे अन्त्म भन्त्रारमहरु तथा के शन्त्द्रम ननकामहरु , प्रदेश तथा स्थानीम
तहहरु य साझेदाय एवभ् सहमोगी सॊस्थाहरुस
को सहकामभ
ा कामािन्त्वमन गनेछ ।
त्मसैगयी अनस
ूशच १ य २ भा उल्रेख गरयए अनरु
ऩ नेऩार सयकायका ववद्यभान नीनतहरु
तथा मस नीनतको वीचभा नीनतगत साभन्त्जस्म य तादात्म्मता कामभ गनकि ा साथै कामगत
सभन्त्वमका रानग ववनबन्न भन्त्रारमहरु तथा ननकामहरुद्वाया सञ्चारनभा यहेका तथा अ फ
सञ्चारन गरयने गरयफी ननवायणस
सम्फशन्त्धत कामक्र
भ , मोजना तथा ऩरयमोजनाहरुवीच
कामगत तहभा सहकामि गरयनेछ ।
(ख) सभन्त्वमात्भक य सहकामाित्भक्
भन्त्रारमद्वाया नेऩार सयकायका ववनबन्न भन्त्रारमहरु एवभ् ननकामहरु , प्रदेश य स्थानीम
तहहरुद्वाया सञ्चारनभा यहेका गरयफी ननवायणस सम्फशन्त्धत कामक्रभ तथा आमोजनाहरुभा
प्रबावकायी सभन्त्वम य सहकामि गरय नेछ ।साथै भन्त्रारमद्वाया ववकास साझेदायहरुको
सहमोग य सहकामभ
ा सञ्चारनभा यहेका गरयफी ननवायणस
सम्फशन्त्धत सफै प्रकायका
कामक्रभहरुनफच प्रबावकायी सभन्त्वम य सहकामि गरयनेछ । गरयफी ननवायणको रानग
सभन्त्वम य सहकामराई फनरमो फनाउन गरयफी ननवायणसम्फन्त्धी नीनत , मोजना, आमोजना,
फजेट तथा कामक्र
भ ननभािण गदाि एॊव कामक्र
भहरु सञ्चारन गदाि सभन्त्वम य सहभनतभा
गने गयी बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमराई नेतत्ृ वदामी ननकामको रुऩभा ववकास गरयनेछ ।
(ग) अनग
भनात्भक य सध
ायात्भक्
भन्त्रारमरे नेऩार सयकायको ववनबन्न भन्त्रारम हरु तथा ननकामहरुरे गरयफी ननवायणको
ऺेरभा सञ्चारन गयेका मोजना , कामक्रभ तथा ऩरयमोजनाहरुको शस्थनत, प्रबाव य ननतजा
सम्फन्त्धी ननमनभत अनगभन गनेछ। त्मसैगयी नेऩार सयकायका ववकास साझेदायहरु य
यावṶम तथा अन्त्तयावṶम गैयसयकायी सॊघसॊस्था , सहकायी सॊस्थाहरु तथा अन्त्म सयोकायवारा
सॊस्थाहरुद्वाया सञ्चारन बएका गरयफी ननवायण सॉग सम्फशन्त्धत ऩरयमोजना तथा
कामक्रभहरुको शस्थनत, प्रबाव य नतीजा सम्फन्त्धी अनगभन तथा भूल्माङ्कन गरयनेछ ।
3.1.\. सॊस्थागत व्मवस्था
मो नीनत कामािन्त्वमनको नेतत्ृ व बनु भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमरे गनेछ ।
नेऩार सयकायरे आवश्मकतानसाय अन्त्तयभन्त्रारमगत सभन्त्वम सनभनत तथा सयोकायवाराहरु
यहेको आवश्मक सॊमन्त्र तमाय गनि सक्नेछ ।
3.1.3. आनथक स्रोत व्मवस्थाऩन
सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहरे आ-आफ्नो ऺेरगत ववकासका नीनत तथा कामक्रभभा गरयफी ननवायण नीनतको कामािन्त्वमनराई सघाउ ऩग्ु ने गयी ववत्तीम साधन स्रोत रगामत अन्त्म साधन स्रोत को
व्मवस्थाऩन य ऩरयचारन गनऩि नेछ । गरयफी ननवायणका रानग ननजी य सहकायी ऺरे को सभेत
स्रोत साधन ऩरयचारन गरयनेछ । नेऩार सयकायको आवश्मकता तथा प्राथनभकता अनस ननवायणका रानग ववकास साझेदायहरुसॉग सहकामि य सभन्त्वम गनि सवकनेछ ।
3.1.4. कानूनी व्मवस्था
ाय गरयफी
(क) मस नीनत कामान्त्ि वमनका रानग आवश्मक कानूनी व्मवस्था नभराईन ।आवश्मकता अनसाय
भागदशन
, ननदेशशका एवॊ कामवि वनध तजभि
ा गयी रागु गनि सक्नेछ । मस नीनतको
प्रबावकायी कामािन्त्वमनको रानग भन्त्रारमरे सहजीकयण, सभन्त्वम य ननमभनकायी बनू भका ननवािह गनेछ ।
3.\. गरयफीको ऩरयबाषा य ऩवहचानको आधाय
3.\.1. मस नीनतको प्रमोजनका रानग गरयफी य सोसम्फन्त्धी अन्त्म ववषमभा साझा ऩरयबाषया आधायहरु देहाम फभोशजभ गरयएको छ-्
(क) “गरयफी” भाऩनका आधायहरु: - (१) आम
(२) उऩबोग
(३) ठदगो जीवनमाऩनका रानग उत्ऩादनशीर साधनभा ऩहॉचु
गरयफी भाऩनका
(४) शशऺा, स्वास््म तथा अन्त्म आधायबत
(५) साभाशजक ववबेद तथा ववहष्कयण
आवश्मकताका वस्तु तथा सेवाभा ऩहचॉ
(६) आधायबत
(७) ऺभता
भानव अनधकाय
(ख) „ननयऩेऺ गरयफी‟ बन्नारे आधायबत
भानवीम आवश्मकताका वस्त,
ऺभता य सेवाफाट ववभख
हने अवस्थाभा जीवनमाऩन गनि वाध्म बएको शस्थनतराई जनाउनेछ। मस अन्त्त गति खाद्य
ऩदाथि य ऩोषणको अवस्था, शि
वऩउने ऩानी, सयसपाइसम्फन्त्धी आधायबत
सवु वधा, आधायबत
स्वास््म, सयु शऺत वासस्थान, शशऺा य आधायबत सूचनाको उऩरव्धता, आठद ऩदिछन् ।
(ग) “उऩबोगका आधायभा गरयफी” बन्नारे आ.व. २०६६।६७ को भल्ु मभा फावषक रु
१९,२६१ बन्त्दा कभ उऩबोग गने अवस्थाराई जनाउनेछ ।
(घ) „आधायबत
आवश्मकताको ऩरयऩूनतक
ा आधायभा गरयफी ‟ बन्नारे आधायबत
तथा भमािठदत
जीवनमाऩनका रानग आवश्मक ऩने सेवा सवु वधाफाट वशन्त्चत हन गरयफीराई जनाउनेछ ।
ऩने अवस्थाफाट सशृ जत
(ङ) „सऺभताका आधायभा गरयफी ‟ बन्नारे सफै प्रकायका गरयफी य ववभखताफाट भि बै
आत्भसम्भान तथा आत्भननदेशशत जीवनमाऩन गने सऺभताको कभीका कायणरे हन गरयफीराई जनाउनेछ ।
(च) „जीवनको गणस्तयका आधायभा गरयफी ‟ बन्नारे भानवोशचत न्त्मूनतभ जीवनमाऩनका रानग
आवश्मक साधन , अवस्था य सवु वधाको कभी जसरे गदाि बौनतक , साभाशजक, भनोवैऻाननक
सन्त्तष्ट
ीका साथै आत्भसन्त्तष्ट
ीजन्त्म अवस्थाफाट ववभख
हने शस्थनतराई जनाउॉछ ।
(छ) „असभानता य ववबेदका आधायभा गरयफी ‟ बन्नारे रैंनगक, जातीम, बौगोनरक, शायीरयक तथा
आनथक आधायभा गरयने असभान व्मवहाय , असयु ऺाको शस्थनत , वशञ्चतीकयण, सॊकटानबभखता
तथा सफै प्रकायका ववबेदको अवस्थाभा जीवन शजउन वाध्म हने शस्थनतराई जनाउनेछ।
(ज) „भानव अनधकायको हन नफाट हन
े गरयफी ‟ बन्नारे आधायबत
हक अनधकाय य स्वतन्त्रताको
उऩबोग गयी भानवोशचत जीवनमाऩन गनि ऩाउने नैसनगक जनाउनेछ ।
ता भानथको अवयोधको अवस्थाराई
3.3. नीनत कामािन्त्वमनको शजम्भेवायी
नीनत कामािन्त्वमनका रानग सॊघ, प्रदेश य स्थानीम सयकायको शजम्भेवायी देहाम फभोशजभ हन
3.3.1. सॊघ
ेछ्-
गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी नीनत , कानन , भाऩदण्ड , मोजना , कामािन्त्वमन य ननमभन सम्वन्त्धी
कामि गने , गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी अध्ममन अनसन्त्धान गने , यावṶम गरयफीको यखे ा तथा
शजवनस्तयको भाऩदण्ड ननधाियण गने , गरयव ऩरयवाय ऩवहचान सम्वन्त्धी सवेऺण , सचना
व्मवस्थाऩन य ननमभन गने ,ऩवहचान बएका गरयव ऩरयवायराई ऩरयचमऩर व्मवस्थाऩन गने ,
ऩवहचान बएका गरयफ ऩरयवायका रानग साभाशजक सयु ऺा य सॊयऺण सम्फन्त्धी मोजना ,
कामािन्त्वमन तथा ननमभन गने , गरयफी ननवायण सम्वन्त्धभा यावṶम तथा अन्त्तयावṶम सॊघसॊस्था
य ववकास साझेदायहरुस
सम्ऩकि , सभन्त्वम य सहकामि गन,
गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी के शन्त्द्रम
त्माङ्क याख्ने, गरयफी ननवायण सम्वन्त्धभा अन्त्तय प्रादेशशक एवॊ स्थाननम तहरुस सहकामि एवॊ
सभन्त्वम गने जस्ता कामि शजम्भवायी सॊघीम सयकायको हनेछ ।
3.3.\. प्रदेश
गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी प्रादेशशक नीनत , कानन
, भाऩदण्ड , मोजना , कामािन्त्वमन य ननमभन
सम्वन्त्धी कामि गने , गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी प्रादेशशक अध्ममन अनसन्त्धान गने , गरयव
ऩरयवाय ऩवहचान सम्वन्त्धी प्रादेशशक सवेऺण , सचना व्मवस्थाऩन य ननमभन गने , ऩवहचान
बएका गरयफ ऩरयवायका रानग साभाशजक सयु ऺा य सॊयऺण सम्फन्त्धी मोजना , कामािन्त्वमन तथा ननमभन गने , यावṶम य अन्त्तयप्रादेशशक सॊघसॊस्थासॉग सम्ऩकि , सभन्त्वम य सहकामि गने ,
गरयफी ननवायण सम्वशन्त्ध नीनत , मोजना तथा कामक्रभ कामान्त्ि वमनभा सॊघ य स्थानीम
तहहरुसॉग सहकामि एवॊ सभन्त्वम गने जस्ता कामि शजम्भेवायी प्रदेश सयकायको हन
3.3.3. स्थानीम
ेछ।
गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी स्थानीम नीनत , कानन , भाऩदण्ड , मोजना , कामािन्त्वमन य ननमभन
सम्वन्त्धी कामि गने , गरयफी ननवायण सम्वन्त्धी स्थानीम अध्ममन अनसन्त्धान गने , गरयव
ऩरयवाय ऩवहचान सम्वन्त्धी स्थानीम सवेऺण , सचना व्मवस्थाऩन य ननमभन गने , ऩवहचान
बएका गरयफ ऩरयवाय एवॊ रशऺत सभूह सम्फन्त्धी मोजना , कामक्रभ , स्रोत ऩरयचारन य
व्मवस्थाऩन गने, स्थानीम स्तयभा गरयफी ननवायणको यणनीनत तजभि ा य कामािन्त्वमन गने , सॊघ
य प्रदेशको भाऩदण्ड फभोशजभ स्थानीम स्तयभा साभाशजक सयु ऺा मोजना य व्मवस्थाऩन सम्फन्त्धी कामि गने , यावṶम, प्रादेशशक य स्थानीम सॊघसॊस्थासॉग सम्ऩकि , सभन्त्वम य सहकाम
गने, गरयफी ननवायण सम्वशन्त्ध नीनत , मोजना तथा कामक्रभ कामान्त्ि वमनभा सॊघ य सम्वशन्त्धत
प्रदेशसॉग सहकामि एवॊ सभन्त्वम गने जस्ता कामि शजम्भवायी स्थानीम सयकायको हनेछ।
3.4. अनगभन य भूल्माॊकन
नीनत कामािन्त्वमनको अनग
भन य भूल्माॊकन देहामअनस
ाय हन
ेछ्-
(क) नीनतको अनगभन य भूल्माकॊ न गदाि नीनतको कामािन्त्वमन मोग्मता, प्रबावकारयता, उऩरधधी य
प्रबावसम्फन्त्धी दृवष्टकोणराई आधायका रुऩभा नरइनेछ ।
(ख) नीनतको ननतजाभूरक कामािन्त्वमनका रानग ननतजा अनग गरयनेछ ।
भनका सूचक ननभािण
(ग) बनभ व्मवस्था , सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमरे मस नीनतको कामािन्त्वमनको
सभष्टीगत शस्थनतको ननमनभत रुऩभा अनगभन तथा भूल्माङ्कन गनेछ ।
(घ) सफै भन्त्रारम तथा ननकामरे आआफ्नो ऺेरगत नीनत तथा कामक्रभ कामािन्त्वमनको सभीऺा
गदाि गरयफी ननवायण नीनतको कामािन्त्वमनराई सभेत सभीऺा गयी सभस्माको ऩवहचान य
सभाधानको प्रमास गनऩि नेछ ।
3.5. नीनतभा ऩरयभाजन तथा सधाय
(क) नीनत कामािन्त्वमनको साभान्त्मत् ऩाचॉ फषि ऩयू ा बएऩनछ स्वतन्त्र रुऩभा ऩनयावरोकन गयी
आवश्मकतानस
ाय ऩरयभाजन
गनि सवकनेछ ।
(ख) बनू भ व्मवस्था , सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमरे प्रधानभन्त्री तथा भशन्त्रऩरय षदको कामािरम, अथि भन्त्रारम , यावṶम मोजना आमोगको सशचवारम , सम्फशन्त्धत भन्त्रारम तथा
ननकामहरु एवॊ दातृ ननकाम य गैयसयकायी साभाशजक सॊस्थाहरुराई सभेत सहबागी गयाई मस
नीनतको ऩन
यावरोकन, ऩरयभाजन
य भल्ु माङ्कन गनि सक्नेछ।
अनसूचीहरु
३.१ अनसूची १ नेऩार सयकायको ववद्यभान नीनतहरु य मस नीनतफीच सहकामि तथा सभन्त्वमात्भक
सम्फन्त्ध
३.२ अनसूची २ नेऩार सयकायका ववनबन्न भन्त्रारमभा गरयफी ननवायणसॉग सम्फशन्त्धत मोजना तथा
कामक्रभहरुको ववश्लषण
अनसूची १
(गरयफी ननवायण नीनतको फदॉ ा नॊ ३.१.१ (कL सॊग सम्फशन्त्धत)
नेऩार सयकायका ववद्यभान नीनतहरु य मस नीनत वीच सहकामि तथा सभन्त्वमात्भक सम्फन्त्ध्
क्र.सॊ. | नीनतको नाभ | सम्फशन्त्धत भन्त्रारम | उद्देश्म | गरयवी ननवायण नीनतसॉग कामगि त सम्फन्त्ध | |
१ | यावṶम शहयी नीनत, २०६४ | शहयी ववकास भन्त्रारम | ऩूवाधि ाय सेवाहरुको ववकास य रगानीराई ननदेशशत गदै सन्त्तनु रत यावṶम शहयी स्वरुऩ हानसर गन,े स्वच्छ, सयु शऺत य सभिृ शहयी वातावयणको सजृ ना गयी शहयी फानसन्त्दाको जीवनस्तयभा सधु ाय ल्माउने य स्थानीम ननकामराई काननु ी रुऩभा अनधकाय सम्ऩन्न य सॊस्थागत रुऩभा सऺभ फनाउॉदै शहयी ववकासभा वक्रमाशीर ननकामहरु वीचको सभन्त्वम य ऺभता अनबफवृ ि गयी शहयी व्मवस्थाऩन प्रबावकायी फनाउने | सभिृ शहयी वातावयणको सजृ ना गयी शहयी फानसन्त्दाको जीवनस्तयभा सधु ाय ल्माउने उिेश्मरे प्रस्ताववत नीनतसगॉ प्रत्मऺ सयोकाय याख्दछ । | २.४.१ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
२ | यावṶम आवास नीनत, २०६८ | शहयी ववकास भन्त्रारम | सफै आमफगकि ो ननशम्त उऩमिु , सयु शऺत य वातावयणभैरी आवासको उत्ऩादन फवृ ि तथा ववद्यभान आवासको स्तायोन्ननत गने, आवास ववकासको रानग आवश्मकत आनथकि स्रोतहरुको प्रबावकायी ऩरयचारन गने य आवास ऺेरभा सयकायी, गैयसयकायी, ननजी ऺेर य सभदु ामको बनू भका स्ऩष्ट गयी सॊस्थागत सधु ाय गने | सफै आमवगकि ो ननशम्त उऩमिु , सयु शऺत य वातावयणभैरी आवासको उिेश्म यहेकोरे शहयी गरयफहरुको आवासको आवश्मकता ऩरयऩनू ति गनभि ा प्रस्ताववत नीनतसॊग सम्फन्त्ध याख्दछ । | २.४.४ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
३ | यावṶम योजगाय नीनत, २०७१ | श्रभ, योजगाय तथा साभाशजक सयु ऺा भन्त्रारम | ववनबन्न ऺेरगत नीनतहरुराई मस नीनतसगॉ साभन्त्जस्मता कामभ गयी योजगायी सजृ नातपि के न्त्द्रीत गनि यावṶम अथति न्त्रराई प्रफिनि गदै सफै नागरयकहरुराई उत्ऩादन य प्रनतपरभूरक योजगायीका अवसयहरु उऩरधध गयाउन,े अनौऩचारयक योजगायीराई क्रभश: औऩचारयक ऩिनतभा रुऩान्त्तयण गदै योजगायको गणस्तयभा सधाय ल्माउन,े श्रभफजायको आवश्मकतानसु ायको ऻान य सीऩभा आधारयत श्रभ शशि तमाय ऩानि उऩमिु अवसयहरु सजृ ना गन।े | सफै नागरयकहरुराई उत्ऩादन य प्रनतपरभूरक योजगायीका अवसयहरु उऩरधध गयाउन,े आप्रवासी तथा प्रवासी काभदायको उऩमिु व्मवस्थाऩन गनेउिेश्म यहेकोरे मसरे प्रस्ताववत नीनत भापि त गरयवी ननवायणभा सघाउन सक्ने। | २.४.१ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
४ | यावṶम स्वास््म नीनत, २०७१ | स्वास््म तथा जनसॊख्मा भन्त्रारम | नागरयकको भौनरक अनधकायको रुऩभा यहेको आधायबतू स्वास््म सेवा नन्शल्ु क उऩरव्ध गयाउन,े प्रत्मेक नागरयकरे सहज रुऩरे गणु स्तयीम स्वास््म सेवा प्राप्त गनि सक्ने गयी आवश्मक औषनध, उऩचाय, प्रववनध य दऺ स्वास््मकभॉहरु सवहतको प्रबावकायी एवभ् जवापदेहीऩूणि स्वास््म सेवा प्रणारीको स्थाऩना गने य स्वास््म सेवा प्रवाहभा जनसहबानगता प्रवििन गने य मस ऺेरभा ननजी तथा सहकायी ऺेरको सम्रग्नता फवृ ि य व्मवशस्थत गदै अऩनत्व प्रवििन गने । | सफै नागरयकराई भौनरक अनधकायको रुऩभा नन्शल्ु क य गणु स्तयीम स्वास््म सेवा प्रदान गने य स्वास््म सेवाको ऺेरभा सहकायी सॊस्थाहरुराई ऩनन सम्रग्न गयाउने उिेश्म यहेकोरे प्रस्ताववत नीनतराई मसरे सघाउॉछ। | २.४.४ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
५ | यावṶम कृ वष नीनत २०६१ कवष ववकास यणनीत, २०७२ | कृ वष तथा ऩशऩु ॊऺी ववकास भन्त्रारम | व्मावसावमक एवभ् प्रनतस्ऩधात्ि भक कृ वष प्रणारीद्वाया उच्च एवभ् ठदगो आनथकि वृवि हानसर गयी खाद्य सयु ऺा तथा गयीफी ननवायणभा मोगदान गने, कृ वष उत्ऩादन एवभ् उत्ऩादकत्व फढाउन,े व्मावसावमक तथा प्रनतस्ऩधाित्भक कृ वष प्रणारीका आधायहरूको ववकास गयी ऺेरीम य ववश्व | व्मवसावमक एवभ् प्रनतस्ऩधाित्भक ठदगो कृ वष प्रणारीफाट खाद्य सयु ऺा तथा गरयवी ननवायण गने उिेश्म यहेकोरे प्रस्ताववत नीनतको कामािन्त्वमनभा साभाञ्जस्म स्थाऩना गनि सक्छ । | २.४.१ य २.४.२ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा |
फजायसॊग प्रनतस्ऩधाित्भक फनाउने य प्राकृ नतक स्रोत, वातावयण य जैववक ववववधताको सॊयऺण, सम्वद्र्धन एवभ् सदऩु मोग गने। | सहकामि हनु सक्ने। | ||||
६ | वन नीनत, २०७१ | वन तथा वातावयण भन्त्रारम | वन ऺेरको ठदगो व्मवस्थाऩन गयी सभदु ामका भाननसहरुको आनथकि तथा साभाशजक ठदगो ववकास, वातावयणीम राब प्रदान गयी गरयफ य जोशखभमिु अवस्थाका भाननसहरुराई राब ऩमु ाि उने | सभग्र सभदु ामको य खास गयी गरयफ य जोशखभमिु अवस्थाका भाननसहरुको आाथकि साभाशजक ठदगो ववकासको उिेश्म नरएका य सभवृ िका रानग वन बन्ने नायाका साथ मो नीनत तजभिु ा बएकरे मसरे प्रस्ताववत नीनतराई भित गदिछ। | २.४.२ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
७ | यावṶम बउू ऩमोग नीनत, २०६९ | बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायणभन्त्रा रम | बनू भ तथा बनू भस्रोतको भहत्तभ उऩमोगका रानग बनू भको वगॉकयण गने, वगॉकयणको आधायभा बनू भको सॊयऺण, व्मवस्थाऩन य उऩमोगराई प्रोत्सावहत गन,े बनू भको खण्डीकयणराई व्मवशस्थत गने तथा मोजनाफि शहयीकयणराई प्रोत्सावहत गने। | बनू भको उशचत व्मवस्थाऩनफाट बनू भवहन गरयफहरुरे राब ऩाउन सक्ने य बनू भको भहत्तभ उऩमोगफाट सभग्र गरयवी ननवायणभा सहमोग ऩग्ु न सक्नेछ । | २.४.२ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
८ | यावṶम सहकायी नीनत, २०६९ | बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारम | भन्त्रारम शशऺा , तानरभ य सूचनाको भाध्मभफाट सहकायीको सॊस्थागत ऺभता ववकास य सहकायी सम्फन्त्धी जनचेतना अनबफवृ ि गने, कृ वष ऺेर रगामत अन्त्म उत्ऩादन तथा सेवाभा आधारयत सफै प्रकायका व्मवसामभा सहकायीराई वक्रमाशीर तल्ु माउन,े भवहरा, गरयफ, सीभान्त्तकृ त, अऩाङ्ग, बनू भवहन तथा वऩछनडएका वगि य श्रनभकहरुका साथै आभ नागरयकहरुको जीवनस्तयभा सधु ाय ल्माउन सहकायीको | सहकायीका भध्मभफाट गरयवी ननवायण य आनथकि सभवृ ि प्राप्त गने उिेश्म यहेको य भवहरा, गरयफ, अऩाङ्गता बएका व्मशि तथा ऩछानड ऩारयएका सभदु ामराई नीनतको उिेश्मरे सभेटेको छ। | सफै नीनत तथा कामनीनतको कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
ऩहॉचु अनबफवृ ि गने । | |||||
९ | नफऩन्न नागरयक स्वास््मोऩचाय सहामता ननदेशशका, २०७० | स्वास््म तथा जनसॊख्मा भन्त्रारम | क्मान्त्सय, भटु ुयोग, भगृ ौरायोग, अल्जाइभय, ऩावकि न्त्सस, हेड इन्त्जयु ी य स्ऩाइनर इन्त्जयु ी योगफाट वऩनडत ववऩन्न नागरयकराई ऩणू मा आशशकि स्वास््मोऩचाय सेवा प्रदान गने | ववऩन्न नागरयकराई अनत खशचरि ो योगहरुको स्वास््मोऩचायका रानग बएकोरे मसरे गरयवी ननवायणभा भद्दत गदिछ। | २.४.४ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
१० | औद्योनगक नीनत २०६७, | उद्योग, वाशणज्म तथा आऩूनति भन्त्रारम | गणु स्तयीम तथा प्रनतष्ऩधाित्भक औद्योनगक उत्ऩादन एवभ् उत्ऩादकत्व अनबफवृ िफाट यावṶम आम य योजगायीभा फढोत्तयी सवहत औद्योनगक वस्त«को ननमाति फढाउन,े स्थानीम स्रोत, साधन, कच्चा ऩदाथ,ि सीऩ य साधानको ऩरयचारन गयी सन्त्तनु रत यावṶम तथा ऺेरीम ववकासभा उद्योग ऺेरको मोगदान फढाउन,े | गणु स्तयीम तथा प्रनतष्ऩधात्ि भक औद्योनगक उत्ऩादन एवभ् उत्ऩादकत्व अनबफवृ िफाट यावṶम आम य योजगायी फढाउने उिेश्म यहेकोरे गरयवी ननवायणभा सहमोग ऩग्ु न सक्ने । | २.४.१ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
११. | गरयफी ननवायणका रागी रघउु द्यभ ववकास कामक्रभ सॊचारन ननदेशशका, २०७० | उद्योग, वाशणज्म तथा आऩूनति भन्त्रारम | रघु उद्यभको ववकास य प्रफद्र्धन गयी गरयफी ननवायणभा सहमोग ऩमु ाउि नका रानग रघउु द्यभ ववकास कामक्रि भको सपर कामािन्त्वमनको ढाॊचाराई अनशु यण गयी नेऩार सयकायरे स्वीकृ तगयेको गरयफी ननवायणका रानग रघु उद्यभ ववकास कामक्रभ यणनीनतक मोजना २०७० राई प्रबावकायी रुऩभा कामािन्त्वमनभा रैजान तमाय गरयएका कामक्रभहरुराई ननमनभत य व्मवशस्थतरुऩभा सॊचारन गनकि ा रानग ननदेशशका जायी गरयएको प्रस्तवनाभा उल्रेख बएको | रघु उद्यभको ववकास य प्रफद्र्धन गयी गरयफी ननवायणभा सहमोग ऩग्ु ने देशखन्त्छ । | २.४.१ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
१२ | ववकास सहामता नीनत, २०७१ | अथि भन्त्रारम | नीनतको दपा २.१२ भा नेऩार सयकायका ववनबन्न भन्त्रारम वीच आनथकि ववकासका गनतववनधहरुसॊग सम्फशन्त्धत फैदेशशक सहामता सभन्त्वम गने उिेश्म नरएको ऩाइन्त्छ । | अन्त्तय–सयकायी सॊमिु आनथकि आमोगको ऩरयकल्ऩना गरयएको हदॉु ा मस नीनतसॊग यावṶम फैदेशशक सहामता नीनत,२०७१ को प्रत्मऺ सहकामि सम्बव छ । | फैदेशशक सहामता गरयफ रशऺत कामक्रभभा, उत्ऩादनशशर योजगायी नसजना तथा उत्ऩादनभूरक कामभा रशऺत गने सवारभा मस नीनतसॉग सहकामि हनु सक्ने। |
१३ | यावṶम मवु ा नीनत, २०७२ | मवु ा तथा खेरकु द भन्त्रारम | नीनतको दपा ५ को उऩदपा ३, दपा ७ को उऩदपा १ य ५,६ रगामतरे मवु ाहरुको सीऩ ववकास, उद्यभशीरता जस्ता ऺेरराई प्राथनभकता ठदइएको ऩाइन्त्छ । | मस नीनतरे फैदेशशक योजगायीभा जान चाहने गरयफ सभदु ामका मवु ाहरुराई स्वदेशभा योजगायी नसजनि ा गने य फैदेशशक योजगायीफाट पवकि एका मवु ाहरुराई उद्यभशीरताभा सॊरग्न गयाउने रक्ष्म नरएकोरे मस नीनतसॊग प्रत्मऺ नीनतगत सहकामि हनु सक्छ । | सवै नीनतहरु य मसका यणनीनत तथा कामनीनतभा सहकामि हनु सक्ने। |
१४ | यावṶम जरववद्यतु ववकास नीनत २०४९ | उजाि, जरस्रोततथा नसॉचाई भन्त्रारम | मस नीनतको दपा ४ को उऩदपा १६ य १८ भा स्थानीम गरयफ सभदु ामराई जरववद्यत ननभाणि कामभि ा योजगायी प्रदान गने देशख नरएय मोजनाफा ववनबन्न राबहरु प्रदान गने रक्ष्म नरइएको ऩाइन्त्छ । | उऩयोि दप फाहेक उि नीनत भापि त जरववद्यतु आमोजना सञ्चारन बएका ऺेरभा यहेका गरयफ सभदु ामराई राब ऩग्ु ने गयी य जर ववद्यतु मोजनाभा गरयफहरुको शेमय सॊरग्न गयाई | २.४.३ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
उनीहरुको गरयफी ठदगोरुऩभा ननवायण गने कामभि ा सहकामि हनु सक्छ। | |||||
१५ | यावṶम कृ वष जैववक ववववधता नीनत | कृ वष तथा ऩशऩु ॊऺी ववकास भन्त्रारम | नीनतको उिेश्मभै नागरयकको खाद्य सयु ऺा, खाद्य अनधकाय सनु नशित गने, जैववक ववववधताको राबसम्भ सफैको सभान ऩहचॉु ननशित गने उल्रेख बएको ऩाइन्त्छ। | मस नीनतको उिेश्म, यणनीनत य कामनीनतहरु गरयफ धमशि, ऩरयवाय य सभदु ाम को सभवृ ि प्रनत प्रनतफि बएकोरे प्रत्मऺ रुऩभा नीनतगत सहकामि सम्बव छ । | २.४.२ य २.४.४ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
१६ | प्राववनधक तथा व्मवसावमक शशऺा एवॊ तानरभ नीनत, २०६९ | शशऺा, ववऻान तथा प्रववनध भन्त्रारम | देशका आनथकि उन्ननतका रानग मोग्म, सऺभ, प्रनतस्ऩधॉ य उत्ऩादननसर जनशशि तमाय गनि य सफैका रानग योजगायीका अवसय नसजना गनि प्राववनधक शशऺा तथा व्मावसावमक तानरभका अवसयहरुको व्माऩक ववस्ताय गयी सफै ईच्छु क नागरयकका रानग सभावेशी एवॊ सभताभरु क ऩहॉ चु स्थावऩत गने। | सफैका रानग योजगायीका अवसय नसजनि ा गनि प्राववनधक शशऺा तथा व्मावसावमक तानरभका अवसयहरुको व्माऩक ववस्ताय गने कामभि ा सहकामि एवॊ सभन्त्वम हनु सक्छ। | २.४.१ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
१७ | आऩूनति नीनत, २०६९ | उद्योग, वाशणज्म तथा आऩूनति भन्त्रारम | अत्मावश्मक फस्तु तथा सेवाभा सहज ऩहॉचु नऩगु ेका न्त्मून आम बएका ववऩन्न तथा दगु भि ऺेरका उऩबोिाको सवु वधा य याहतको रानग एकीकृ त आऩनू ति प्रणारीको ववकास गने । | खाद्यान्न अबाव बएका ऺेरभा खाद्यान्न आऩूनति गनकिु ा साथै गरयफी तथा न्त्मून आम बएका वगका रानग चाभर, वऩठो, ननु , शचनी, भवितेर जस्ता अत्मावश्मक वस्तु याज्म सवु वधा (यासनकाडLि को भाध्मभफाट सहनु रमत रुऩभा उऩरधध गयाउने व्मवस्था सनु नशित गने कामनि ीनत प्रस्ताववत नीनतसॊग सम्फन्त्ध याख्दछ । | २.४.४ नीनत मसका यणनीनत तथा कामनीनत कामािन्त्वमनभा सहकामि हनु सक्ने। |
अनसूची २
(गरयफी ननवायण नीनतको फदॉ ा नॊ. ३.१.१ (कL सॊग सम्फशन्त्धत)
नेऩार सयकायका ववनबन्न भन्त्रारमभा गरयवी ननवायणसॉग सम्फशन्त्धत मोजना तथा कामक्रभहरुको ववश्लषण
क्र.सॊ. | आमोजना ऩरयमोजनाको नाभ | प्रभखु कामहि रु | रशऺत वगि व्मशि ऩरयवाय सभदु ाम | प्रस्ताववत नीनतभा मसको कामगि त सम्फन्त्ध |
१. | योजगाय कोष (शशऺा, ववऻान तथा प्रववनध भन्त्रारमको सभन्त्वमभा नडएपआइडी, एसनडनस, अस्टएड, ववश्व फैंक, एशशमारी ववकास फैंकको सहमोगभा हेल्बेटासद्वाया सञ्चानरतL | व्मवसावमक शीऩ ववकास तानरभ सञ्चारन शीऩ ऩयीऺण योजगायी तथा स्वयोजगायी प्रदान आम ववश्लषे ण | अनत ववऩन्न, सीभान्त्तकृ त, अशशशऺत तथा भार साऺय य अऩाङ्गता बएका व्मशि | प्रस्ताववत नीनतरे रशऺत गनि खोजेको य गनिु ऩने गरयफ व्मशि, ऩरयवाय य सभदु ामराई रशऺत गरयएको ह«ु दा यणनैनतकरुऩभा सहकामकि ो सम्बावना यहेको । |
२. | रघु उद्यभ ववकास कामक्रि भ (उद्योग, वाशणज्म तथा आऩनू ति भन्त्रारमद्वाया मएु ननडवऩको सहमोगभा सञ्चानरतL | स्थानीम स्तयभा उद्यभशीरतका रानग उऩमिु स्रोत य सम्बाव्मता अध्ममान शीऩ ववकास तानरभ सञ्चारन रघु उद्यभ स्थाऩनाका रानग प्राववनधक तथा आनथकि मोगदान फजायीकयण तथा ऺभता ववकास | अनत गरयफ, गरयफ भवहरा, सीभान्त्तकृ त सभदु ामका व्मशि, ऩरयवाय य सभदु ाम | उद्योग भन्त्रारम य मएु ननडवऩसगॉ को साझेदायीभा सञ्चानरत य धेयै हदसम्भ गरयफहरुसम्भ ऩहॉचु बएकारे प्रस्ताववत नीनतको प्रबावकायी कामान्त्ि वमनभा सहकामि हनु सक्ने |
३. | ववऩन्न नागरयक स्वास््म उऩचाय सहमोग कोष | भटु ुयोग, भगृ ौरायोग, अल्जाइभस,ि ऩावकि न्त्सस, क्मान्त्सय, हेड इन्त्जयु ी य | भटु ुयोग, भगृ ौरायोग, अल्जाइभस,ि ऩावकि न्त्सस, क्मान्त्सय, हेड इन्त्जयु ी | स्वास््म एउटा आधायबतू आवश्मकता बएको य मस कामक्रि भरे ववऩन्न नागरयकराई रशऺत गयेको हदॉु ा |
(स्वास््म तथा जनसॊख्मा भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | स्ऩाइनर इन्त्जयु ी योगका ववयाभी ववऩन्न नागरयकहरुराई स्वास््म उऩचायभा ऩूणि तथा आशॊ शक सहमोग प्रदान गने | य स्ऩाइनर इन्त्जयु ी योगका ववयाभी ववऩन्न नागरयक (व्मशिL | नीनतगत रुऩभा साझेदायी हनु सक्ने | |
४. | साना वकसान ववकास आमोजना (कृ वष तथा ऩशऩु ॊऺी ववकास भन्त्रारम य कृ वष ववकास फैंकद्वाया सञ्चानरतL | ग्राभीण गरयफ वकसान ऩरयवायराई साना वकसान सभूहभा आफि गयी उनीहरुको सॊस्थागत ववकास गयाई सो भापि त कृ वषभा आधारयत सभूहगत आनथकि व्मवसाम य उत्ऩादनभा प्राववनधक तथा आनथकि सहमोग प्रदान गने, आवश्मक ऋण सरु ब व्माजदयभा प्रदान गने | साना वकसानहरु, ग्राभीण गरयफ ऩरयवायका भाननसहरु | साना वकसान ववकास आमोजना ग्राभीण गरयफ वकसानहरुको आमफवृ ि य गरयवी ननवायणराई रशऺत गरयएको हॉदु ा नीनतगत तथा कामगि त सहकामि हनु सक्ने। |
५. | साना तथा भझौरा कृ षक आमफवृ ि ऩरयमोजना (कृ वष तथा ऩशऩु ॊऺी ववकास भन्त्रारमद्वाया एसीमारी ववकास फैंक तथा एसएनबीको सहमोगभा सञ्चानरतL | उच्च भूल्मका वारी रगाउन सहमोग भूल्मचक्रभा स्तयोन्ननत सभावेशी कृ वष फजाय तथा व्मवसाम ववकासभा आनथकि तथा प्राववनध सहमोग फजाय ववस्ताय तथा ऺभता ववकास | गरयफ रगामतका ग्राभीण वकसान ऩरयवाय य सभदु ाम | ग्राभीण गरयफ वकसानहरु प्रनत रशऺत कामक्रि भ यहेकोरे ग्राभीण गरयवी ननवायणभा साझेदायी हनु सक्छ । |
६. | व्मवसावमक शशऺा तथा तानरभ ऩरयमोजना (शशऺा, ववऻान तथा प्रववनध | शीऩ ववकास तानरभ प्रदान शीऩ ऩयीऺण योजगायी, स्वयोजगायी प्रदान | अनत गरयफ, गरयफ, सीभान्त्तकृ त, भवहरा, अऩाङ्गता बएका व्मशि | अनत गरयफ, गरयफ तथा सीभान्त्तकृ त सभदु ामका व्मशिहरुराई रशऺत गरयएको हदॉु ा मसरे प्रस्ताववत नीनतको कामािन्त्वमनभा भित गदिछ । |
भन्त्रारमद्वाया ववश्व फैंकको सहमोगभा भा सञ्चानरतL | आम्दानी ववश्लषे ण | |||
७. | सनु ौरा हजाय ठदन (सॊघीम भानभरा तथा स्थानीम ववकास भन्त्रारमद्वाया ववश्व फैंकको सहमोगभा सञ्चानरतL | ऩोषण तथा खाद्य सयऺाका रानग साभदु ावमक कामि | ३ भवहना वा सो बन्त्दा कभ सभम भार खान ऩग्ु ने गरयफ ऩरयवायका शशशहु रु रशऺत | फषभा ३ भवहना भार ऩग्ु ने अनत ववऩन्न ऩरयवायका शशशहु रुराई रशऺत गरयएको हॉदु ा न्त्मूनतभ आधायबतू आवश्मकता ऩूनति गयी गरयवी ननवायण कामभि ा सहमोग ऩग्ु न सक्ने य प्रस्ताववत नीनतको कामािन्त्वमनभा प्रत्मऺ मोगदान ठदन सक्ने |
८. | शहयी गरयफहरुका रानग साभवु हक आवास मोजना (शहयी ववकास भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | साभवु हक आवास बवनहरु ननभाणि गयी सरु ब य सहजरुऩभा ववतयण गने य शहयी आवास व्मवशस्थत गने | शहयका ववनबन्न बागभा अव्मवशस्थत तवयरे फसोफास गनि फाद्य शहयी गरयफ ऩरयवाय | शहयी गरयफहरुको आवास जस्तो आधायबतू आवश्मकता सम्फोधन गयी शहयी गरयवी ननवायणभा सहकामि गनि सवकने । |
९. | जनता आवास ऩरयमोजना (शहयी ववकास भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | न्त्मून रागतभा सरु ब य सहज आवास बवनहरु ननभािण गयी प्रदान गने | ग्राभीण गरयफ य खासगयी ववनबन्न प्रकायका प्रकोऩ वऩनडत ऩरयवायहरु प्रनत रशऺत | ग्राभीण गरयफहरुको आवास जस्तो आधायबतू आवश्मकता सम्फोधन गयी शहयी गरयवी ननवायणभा सहकामि गनि सवकने |
१०. | सहकायी आवास मोजना (शहयी ववकास भन्त्रारम य सहकायी ववबागद्वाया मएु न ह्याववटाटको सहमोतभा सञ्चानरतL | साभदु ावमकस्तयभा य साभवु हकरुऩभा न्त्मून रागतको आवास बवनहरु ननभािण गयी शहयी गरयफ ऩरयवायराई ववतयण गने | शहयी गरयफ ऩरयवायहरु रशऺत | शहयी गरयफ ऩरयवाय प्रनत रशऺत बएको य सहकायी ववबागसॉगको सहकामभि ा सञ्चारन गरयने बएको हॉदु ा प्रस्ताववत नीनत भापि त भन्त्रारमरे प्रत्मऺरुऩभा सहकामि गनि सक्ने । |
११. | कणािरी ववकास कामक्रभ (यावṶम मोजना आमोगद्वाया ववश्व खाद्य कामक्रभको सहमोगभा सञ्चानरतL | कणािरी अञ्चरका ववनबन्न शजल्राका गरयफ ऩरयवायराई योजगायी प्रदान गने | कणािरी अञ्चरका ववनबन्न शजल्राका गरयफ ऩरयवाय | बौगोनरकरुऩभै ववकट कणारि ी अञ्चरभा ग्राभीण गरयवी ननवायणका रानग रशऺत कामक्रभफाट मस नीनतको कामािन्त्वमनभा ऩाठ नरन सक्ने । |
१२. | स्थानीम सशु ासन तथा साभदु ावमक ववकास कामक्रि भ (सॊघीम भानभरा तथा स्थानीम ववकास भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | स्थानीम स्तयका सफै तह य ऺभताका नागरयक य खासगयी ववऩन्न, सीभान्त्तकृ त, भवहरा तथा अऩाङ्गता बएका व्मशिहरु | मस कामक्रि भको खास उिेश्म स्थानीम शसु ाशन सदृु ढ गयी तथा स्थानीम ववकास प्रवक्रमाराई रोकताशन्त्रक तवयफाट सवर फनाई गरयवी ननवायण गने नै बएकोरे प्रस्ताववत नीनत भापि त दवु ै भन्त्रारमरे नीनत तथा कामगि त तहभा प्रत्मऺ सहकामि गनि सक्ने । | |
१३. | साभदु ावमक वन कामक्रि भ (वन तथा वातावयण भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | साभदावमक वन प्रवििन ऺभता ववकास काष्ठ तथा गैय काष्ठ वन ऩैदावाय ववकास कामक्रभ उऩबोिा सनभनतका सदस्महरु भध्मे गरयफ य सीभान्त्तकृ त ऩरयवायको आनथकि उत्थानका रानग आमभूरक कामक्रभहरु सञ्चारन गने | साभदु ावमक वनका सदस्महरु य ती भध्मे ववऩन्न य सीभान्त्तकृ त ऩरयवायहरु | साभदु ावमक वन उऩबोिा सभूहहरु गरयफ य सीभान्त्तकृ त रगामत सफैको सहज ऩह”ु च बएको ऺेर हो य मसफाट ग्राभीण गरयवी ननवायणभा नीनतगत तथा कामगि त रुऩभा मोगदान ठदन सक्ने । |
१४. | कवनु रमती वन कामक्रि भ | वनका छेउछाउभा वनभा आधारयत | वनका छेउछाउ फसोफास गने | गरयफ वकसान ऩरयवाय प्रनत रशऺत बएकोरे ग्राभीण गरयवी |
(वन तथा वातावयण भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | कृ वष व्मवसाम सञ्चारन तथा व्मवस्थाऩन वनभा आधारयत कृ वष व्मवसामका रानग तानरभ प्रदान | गरयफ वकसान ऩरयवाय | ननवायणभा नीनतगत रुऩभै सहकामि हनु सक्ने | |
१५. | भवहरा ववकास कामक्रभ (भवहरा, वारवानरका तथा ज्मेष्ठ नागरयक भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | शीऩ ववकास तानरभ नेतत्ृ व ववकास तानरभ, वीउ ऩशूॉ ज प्रदान सहकायीकयण रैनगॊक ववबेद अन्त्त्मका रानग सशिीकयण | भवहरा य खासगयी ववऩन्न सभदु ामका भवहराहरु प्रनत रशऺत | भन्त्रारमको भवहरा ववकास ववबाग भापि त ७५ वटै शजल्रा कामािरहरुद्वाया सञ्चारन हनु े सफै कामक्रि भहरु भवहरा य खासगयी ववऩन्न सीभान्त्तकृ त, फिृ ा, अऩाङ्गता बएका य ववबेदभा ऩयेका भवहराहरु प्रनत रशऺत हनु े बएकोरे प्रस्ताववत नीनत भापि त कामगि त साझेदायी हनु सक्ने |
१६. | भिु कभैमा हनरमा ऩनु स्र्थाऩन कामक्रभ (बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | घडेयी तथा खेतीमोग्म जभीन खरयदका रानग ऋण प्रदान कृ वष रगामत अन्त्म तथा शीऩ ववकास तानरभ प्रदान | भिु कभैमा तथा हनरमा जस्ता अनत गरयफ तथा ववऩन्न ऩरयवाय तथा सभदु ामका भाननसहरु | भिु कभैमा तथा हनरमा जस्ता अनत गरयफ तथा ववऩन्न ऩरयवाय तथा सभदु ामका भाननसहरु प्रनत रशऺत कामक्रि भ बएकोरे प्रस्ताववत नीनत कामान्त्ि वमनभा मोगदान ऩग्ु नसक्ने । |
१७ | सकु म्फासी सभस्मा सभाधान कामक्रभ (बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | देश बयीभा यहेका सकु ु म्फासीहरुराई आवास तथा कृ वषका रानग जग्गा ववतयण गने | ववनबन्न कायणरे बनू भवहन बएका सकु ु म्फासीहरु य गरयफ ऩरयवायहरु | बनू भवहनहरुभा व्माप्त गरयवी ननवायणका रानग सहकामि हनु सक्ने । |
१८. | मवु ा योजगाय तथा स्वयोजगाय कामक्रभहरु (मवु ा तथा खेरकद | शीऩ ववकास तानरभ मवु ा योजगाय तथा स्वयोजगाय प्रवििन कामक्रभ | सफै ऺेरका मवु ाहरु य खासगयी गरयफ तथा सीभान्त्तकृ त सभदु ाम य | गरयफ तथा सीभान्त्तकृ त सभदु ाम य ऩरयवायका मवु ाहरु रशऺत कामक्रि भहरु यहेका य के ही सहकायी भापि त सञ्चारनभा यहेकारे नीनतगत तथा कामगि त सहकामि |
भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | ऩरयवायका मवु ाहरु | हनु सक्ने | ||
१९. | व्मवसावमक सीऩ ववकास तानरभ (श्रभ, योजगाय तथा साभाशजक सयु ऺा भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | योजगायी तथा स्वयोजगायीभूरक शीऩ ववकास तानरभ कामक्रभ सञ्चारन | ववऩन्न सभदु ाम तथा ऩरयवायका व्मशिहरु य खासगयी भवहरा, मवु ा तथा अऩाङ्गता बएका व्मशिहरु | ववऩन्न सभदु ाम तथा ऩरयवायका व्मशिहरु रशऺत कामक्रि भ बएकारे प्रस्ताववत नीनतको कामािन्त्वमनभा मोगदान ऩग्ु नसक्ने |
२०. | गरयफसॉग ववश्वश्वे य कामक्रि भ (बनू भ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी ननवायण भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | गरयफ व्मशि तथा ऩरयवायको आमआजनि वृवि, सशशिकयण, शजवनस्तय भाथी उठाउने | अनत गरयफ, गरयफ भवहरा, सीभान्त्तकृ त एवॊ ववऩन्न सभदु ामका व्मशि, ऩरयवाय य सभदु ाम | ववऩन्न सभदु ाम तथा ऩरयवायका व्मशिहरु रशऺत कामक्रि भ बएकारे प्रस्ताववत नीनतको कामान्त्ि वमनभा मोगदान ऩग्ु नसक्ने |
२१. | दनरत ववद्याथॉहरुका रानग छारफशृ त्त मोजना | दनरत सभदु ामका ववद्याथॉहरु | गरयफका रुऩभा ऩवहचान बएका ऩरयवाय, दनरत सभदु ामका ऩरयवाय य कणािरी रगामतका ववकट बौगोनरक ऺेरका ववद्याथॉहरुका रानग रशऺत गयी कामान्त्ि वमनभा यहेका मस्ता कामक्रि भहरु भन्त्रारमरे प्रस्ताववत नीनत भापि त सभन्त्वमभा काभ गयी गरयफी ननवायणको रक्ष्मभा दीघकानरन मोगदान ठदन सवकन्त्छ । | |
२२. | कणािरीका ववद्याथॉहरुका रानग छारफशृ त्त मोजना | कणािरी अञ्चरका ववद्याथॉहरु | ||
२३. | अऩाङ्गता बएका ववद्याथॉहरुका रानग छारफशृ त्त मोजना (शशऺा, ववऻान तथा प्रववनध भन्त्रारमL | अऩाङ्गता बएका ववद्याथॉहरु | ||
२४. | प्रधानभन्त्री योजगाय कामक्रभ (श्रभ, योजगाय तथा साभाशजक सयु ऺा भन्त्रारमद्वाया सञ्चानरतL | ऺभता अनबफवृ ि य स्वयोजगायी, योजगाय सेवा तथा सहामता,योजगायी नसजनि ाभा ननजी ऺेरहरुसॊग सहकाम,ि सावजननक ननभािण कामहि रु | मस कामक्रि भका रशऺत सभूह १८ देशख ५९ वषि उभेय सभूहको फेयोजगाय व्मशि तथा ननजको ऩरयवाय हनु ेछन् । | काभका रानग ऩारयश्रनभक भापि त गरयफी न्त्मूनीकयण य साभाशजक सॊयऺणभा मोगदान ऩ¥ु माउने उद्देश्म यहेको साथै कामक्रि भका अन्त्म उद्देश्महरु ऩनन प्रस्ताववत नीनतसगॉ तादाम्म देशखन्त्छ । |