ÖZET
İŞ HUKUKU BAĞLAMINDA PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN TEMEL UNSURLARI
Av. Xxxxxxx XXXXXXX
Bursa Barosu Avukatı, Gazi Üniversitesi SBE, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Bilim Dalı,
Yüksek Lisans Öğrencisi
ÖZET
Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, profesyonel futbolcular ile futbol kulüpleri arasında akdedilen sözleşmedir. Profesyonel futbolcu sözleşmesinin unsurları, iş görme, ücret, süreklilik, bağımlılık ve bu unsurlar üzerinde tarafların anlaş- masıdır. Bu sözleşme, profesyonel futbolcuların iş görme edimleri karşılığında futbol kulüplerinin ücret ödeme borcu altına girdiği bir sözleşme türüdür ve Türkiye Futbol Federasyonu nezdinde tescil edilmelidir. Bu sözleşme, bir iş sözleşmesi olup sözleşmenin çerçevesi Türkiye Futbol Federasyonu tarafından düzenlenen Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı gibi Ta- limatlar ile belirlenmektedir.
Bu çalışmada, öncelikle bu sözleşmenin esasları ortaya konmuş ve huku- ki niteliği tespit edilmiştir. Burada iş hukuku kuralları da esas alınmıştır. Bu sözleşmenin değerlendirilmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4. maddesi gereği futbolcular kapsam dışı bırakıldığından, Türk Borçlar Kanunu hükümleri esas alınarak yapılacaktır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 393. ve devamı maddelerinde hizmet sözleşmesinin esasları düzenlenmiştir.
Xxxxxxx Xxxxxxxxx: Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, İş Kanunu, Türk Borç- lar Kanunu, Hizmet Sözleşmesi, Türkiye Futbol Federasyonu.
THE ELEMENTS OF PROFESSIONAL FOOTBALLER CONTRACT IN THE CONTEXT OF LABOUR LAW
ABSTRACT
Professional footballer contract is a contract that concluded between profes- sional footballers and football clubs. The elements of Professional footballer contract are, service, wage, continuity, dependence and the mutual agreement between the partys with regard to these elements. This contract, the perfor- mance of football players and payment obligation of football clubs are debts in
*Hakem denetiminden geçmiştir.
this contract and it must be registered upon Turkish Football Federation. Like Regulation on the Status and Transfer of Players, these contract is employment contracts and the scope of such contracts is determined by Regulations adopted by the Turkish Football Federation.
In this study, firstly, primary principals and the legal characteristics of profes- sional footballer contract of professional football players are examined. The purpose of the section is using also the principle institutions of labour law. In addition, this contract is not regulated in the Labour Law No: 4857, article 4; contract of service was regulated in general in the article 393 and continues art. Turkish Code of Obligations No. 6098.
Key words: Professional Footballer Contract, Turkish Labour Law, Turkish Code of Obligations, Contract of Service, Turkish Football Federation.
GİRİŞ
Profesyonel futbolcu sözleşmesi; karşılıklı olarak iş görme ve ücret borçlarından oluşan basit iş hukuku sözleşmesine benzemekle birlikte 4857 sayılı İş Kanunu (İK) ’un 4. maddesinin ilk fıkrasının g bendindeki istisnai hüküm gereğince İş Kanunu’na dahil edilmemiştir. Ancak, bu çalışmada üze- rinde duracağımız üzere, esasında bir iş sözleşmesi olan profesyonel futbolcu sözleşmesinin hukuki niteliğinin belirlenebilmesi ve unsurlarının ortaya ko- nulması önem arz etmektedir.
İş sözleşmesi, karşılıklı borçlar doğuran rızai bir akittir1. iş hukukunda iki temel fonksiyon yüklenmiş durumdadır; bu hukukun uygulandığı alanı belir- lemede kriter oluşturmak ve iş ilişkilerini düzenleyen objektif, genel, soyut kuralların belirli bir iş ilişkisinde somutlaştırılmasını, bireyselleştirilmesini sağlamak; iş sözleşmesinin kurulması ile çalışan işçi, çalıştıran işveren nite- liğinde olmakta ve iş hukuku kurallarına tabi olmaktadır2. Tarafların bazı yü- kümlülükleri sözleşme ilişkisinden bağımsız olup, aralarında iş sözleşmesi bulunmasa bile, aynı iş ilişkisine dahilolmuş kişilerle olan borç ilişkilerinden kaynaklanan bazı yükümlülükler de mevcuttur3.
İş sözleşmesi, Türk hukukunda iş akdi, hizmet akdi, hizmet sözleşmesi olarak farklı şekillerde adlandırışa da bu tanımlamalar esasında aynı hukuki 1*İletişim: xxxxxxxxxxxxxx@xxxxx.xxx
Xxxxx, X. İ.: İş Hukuku Xxxx Xx Xxxxxxxx, 0. Xxxxx, Xxxxxx 2013, s. 366.
2 Mollamahmutoğlu H.: Hizmet Sözleşmesi- Kuruluş, İçerik, Xxxx Xxxx, Ankara 1995, s. 8.
3 Başbuğ, A.: İş ve Hukuk, Çalışanların Hakları ve Sorunları, 3. Bası, Binyıl Yayıne- vi, Ankara 2015, s. 136.
kurumu karşılar4. Nitekim, Türk Borçlar Kanunu’nda iş sözleşmesi ile ilgili düzenlemeler hizmet akdi ifadesi, İş Kanunu’nda ise iş sözleşmesi- iş akdi kavramları kullanılmıştır5.
Bu kapsamda, öncelikle profesyonel futbolcu sözleşmesinin tanımı yapı- lacak, hukuki niteliği açıklanmaya çalışılacak ve unsurları detaylıca irdelene- cektir.
1. PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN TANIMI
Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) tarafından çıkartılmış metinlerde ve Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) Talimatlarında tanımı yapıl- mamış olan profesyonel futbolcu sözleşmesi, doktrinde farklı anlatım biçim- leriyle tanımlanmıştır. Bir görüşe göre, profesyonel futbolcu sözleşmesi, bir tanıma göre profesyonel takım kurmasına izin verilmiş olan kulüplerin bir söz- leşmeye bağlı olarak ücret karşılığında sorumluluk altına giren profesyonelfut- bolcu istihdamı amacıyla kulüp ile futbolcu arasında kurulan bir sözleşmedir6.
Bir diğer tanıma göre en geniş anlamda profesyonel futbolcu sözleşmesi, profesyonel futbolcu ile kulüpler arasında imzalanan ve sözleşmenin tarafları- na karşılıklı olarak hak ve yükümlülükler getiren rızai sözleşmedir7.
Diğer bir yazar tarafından ise profesyonel futbolcu sözleşmesi, profesyonel takım kurulmasına izin verilen kulüpler ile amatör ya da profesyonel futbol- cular arasında tarafların karşılıklı hak ve borçlara sahip olmasını öngören ve
4 Tunçomağ, K./ Centel, T.: İş Hukukunun Esasları, İstanbul 2008, s. 67; Xxxxx, X. X.: Xx Xxxxxx, 00. Xxxxx, Xxxxx 0000, s. 37.
5 Doktrinde iş sözleşmesi ile hizmet sözleşmesinin farklı hukuki kurumlar olduğunu savunan görüşler bulunmakta olup, Danıştay da 1/12/1949 tarih ve 202 Esas numaralı bir kararında bu görüşü kabul etmiştir. Ancak Danıştay daha sonra verdiği 1/2/1950 ta- rihli ve 4721 numaralı İçtihadı Birleştirme Kararında ise ‘terim farklılığının, hükümde ayrılığa yol açan ve bu bakımdan dikkate alınması gereken bir mahiyet taşımayıp, İş Kanununun daha sonra kabul edilen bir metin olması nedeniyle hizmet yerine Türk- çe iş sözcüğünü kullanmasından’ ileri geldiği belirtilmektedir. Buna ek olarak her iki Kanun’da da iş sözleşmesi kavramının kullanılması gerektiği doktrinde ifade edilmiş- tir: Xxxxxx Xxxxxx, A. (Editör: Tankut CENTEL): Türk Borçlar Kanunu’nun Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümlerinin İş Kanunu Üzerindeki Etkisi (İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuka Genç Yaklaşımlar Konferans Serisi No:5 İş Hukuku, İstanbul 2014, s. 49-115), s. 65.
6 Xxxxx, X.: Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, Ankara 2002, s. 33. Xxxxx, daha sonra iki yazarlı olarak çıkartılmış eserinde, kısa ve öz bir tanımlama yapmakla yetinmiştir. Buna göre, profesyonel futbolcu sözleşmesi bir iş görme edimini içeren, iş sahibinin yani kulüplerin ücret ödeyerek iş görenle yani futbolcuyla anlaşmak sureti ile yapılan rızai bir sözleşmedir: Ertaş, Ş./Xxxxx, X.: Spor Hukuku, 2. Baskı, Ankara 2011, s. 321.
7 Baştürk, F.: İş Hukukunda Profesyonel Futbolcu, İstanbul 2007, s. 10.
futbolcunun profesyonel olarak ve belirli bir ücret almak sureti ile gerçekleş- tirmeyi üstlendiği rızai bir sözleşme olarak tanımlanmıştır8.
Bizim de tüm tanımları kapsayıcı ve ayrıntılı bir tanım yapmamız gerekir- se; profesyonel futbolcu sözleşmesi, profesyonel futbolcu yahut yasal temsil- cisi ile bir spor kulübü arasında TFF’nin yayımlamış olduğu profesyonel fut- bolcu sözleşmesi9 örneğindeki hükümleri de içerecek şekilde, tarafların sahip olduğu hakları ve üstleneceği yükümlülükleri göstermekle birlikte futbolcunun spor kulübünde çalışması karşılığında asgari ücretten az olmamak üzere sabit bir ücret ve prim gibi diğer ek ödemelerin belirtildiği, karşılıklı teati edilip fikir birliği sağlanarak imza edilmiş olan ve yine TFF’nun yayınlamış olduğu söz- leşmede ifade edilmiş olan temel unsurları haiz bir özel hukuk sözleşmesidir.
Görülebileceği gibi, bu tanımlardan yola çıkılarak profesyonel futbolcu sözleşmesinin içeriğinin ne olduğu hususu ve belirleyici unsurlarının ortaya konması önem arz eder.
2. PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ Nİ- TELİĞİ
Kulüpler ile futbolcular arasında kurulmuş olan profesyonel futbolcu söz- leşmesinin hukuki niteliği 6098 sayılı TBK ’nun hizmet akdini düzenleyen
393. vd maddeleriyle Türkiye Futbol Federasyonu’nun çıkarmış olduğu tali- matlar göz önünde bulundurulmak suretiyle belirlenebilir.
Türk Borçlar Kanunu’nun 393. maddesine göre hizmet sözleşmesi; işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve iş- verenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleş- medir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 8. maddesine göre iş sözleşmesi; bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üst- lenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.
Bu iki tanım arasında bir fark bulunmamakta olup, her iki tanımda iş ak- dinin 3 ana unsuru olan iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarını kapsamak- tadır10. TBK’da İK’dan farklı olarak iş sözleşmesinde zaman unsuruna da yer
8 Cem, Ç.: Profesyonel Futbolcu Transfer Sözleşmesi, İstanbul 2012, s. 18
9 TFF Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi Örneği için bkz.:xxxx://xxx.xxx.xxx/xxxxxxx. aspx?pageID=128 (Erişim Tarihi: 15.03.2017).
10 Xxxxxx-Xxxxxx, T.: Bireysel İş Hukuku, Yenilenmiş 7. Baskı, Ankara 2015, s.53; Xxxxx, N.: İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 26. Bası, İstanbul 2013, s. 84-86; Xxxxxx, E.: İş Hukuku Şemalı Anlatım, Güncellenmiş 7. Baskı, Ankara 2016, s. 27.
verilmiştir. Yargıtay11 da bağımlılık unsuru gibi zaman unsurunun hizmet söz- leşmesinin ayırıcı ve belirleyici özelliği olduğunu kabul etmektedir12.
İş sözleşmesinin kurulmasına ilişkin olarak TBK’nın 394. maddesinin ikinci fıkrasında “bir kimsenin durumun gereklerine göre ancak ücret karşı- lığında yapılabilecek bir işi belli bir zaman için görmesi ve bu işin de işveren tarafından kabul edilmesi durumunda” taraflar arasında hizmet sözleşmesinin kurulmuş olacağı kabul edilmiştir13. Doktrinde, bu maddenin gerekçesinde ta- raflar arasındaki fiili hizmet ilişkisinin belirlenen şartların gerçekleşmesi halin- de hizmet sözleşmesinin kurulduğunun varsayıldığı ve iş hukuku bağlamında da bu yönde bir uygulama geliştiği ifade edilmektedir14.
Profesyonel futbolcu sözleşmesi bağlamında Borçlar Kanunu ve İş Kanu- nu’ndaki tanım birlikte değerlendirildiğinde futbolcunun kulübüne bağımlı bir şekilde iş görmesi ve yapmış olduğu bu hizmet karşılığında kulüp tarafından ücret ödenmesi bu sözleşmeyi bir iş sözleşmesi yapmaktadır15. Zira, iş görme ediminin işçi yönünden zor yahut yorucu bir nitelik taşıması gerekmediğinden, bir karşılık almak amacıyla futbol oynamayı taahhüt eden bir kimse de iş söz- leşmesinin tarafı olmaktadır16.
Profesyonel futbolcu sözleşmesinin tam iki tarafa borç yükleyen iş sözleş- mesi olduğu konusunda doktrinde bir fikir birliği mevcuttur. Bu görüşlere17 ve Xxxxxxxx’xx görüşüne göre18, hizmet sözleşmesinin sahip olduğu ayırt edici
11 Yargıtay 21. Hukuk Dairesinin 06/05/2010 tarih 2009/6024 E. 2010/5412 K. Nu- maralı kararında ‘… zaman ve bağımlılık unsurları hizmet akdinin ana koşulları olmak üzere…’ denilerek zamanın iş akdinin bir unsuru olduğu kabul edilmiştir.
12 Türk-İş Hukuk Bülteni. İş Sözleşmesi İle İlgili Yargıtay Kararları, Xxxx-Şubat 2012, s. 41-44; Xxxxx, s. 366.
13 Xxxxxx Xxxxxx, s. 66.
14 Xxxxxx Xxxxxx, s. 66.
15 Aksoy, O.: Profesyonel Futbolcunun İş Sözleşmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010, s. 10.
16 Tunçomağ/Centel, s. 68.
17 Baştürk, s. 15; Xxxxx/Xxxxx, s. 321-325; Xxxxx, s. 46; Xxxxxxxxxxx, X. Türk Hu- kukunda Sporcuların Hukuki Durumu, (Ankara Barosu Dergisi, 1999/1, s. 39-52), s. 46-47; Xxxxxxxx, R.: Spor Hukuku - Spor Hukuku Temel Metinleri, Ankara 2007,
s. 41-42; Cem, s. 27-30; Xxxxx, x. 11; Xxxxxx, F.: Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İs- tanbul 2015, s. 26.
18 Yargıtay’ın bu yönde bir çok kararı mevcuttur. Örneğin, 2016 tarihli bir kararda, “… Taraflar arasındaki hukuki ilişki genel hizmet sözleşmesinden kaynaklanmakta olup…. Somut uyuşmazlık itibariyle taraflar arasında genel hizmet sözleşmesi kapsamında dü- zenlenen profesyonel futbolcu sözleşmesinin...” şeklinde hüküm kurulmuştur:Yargıtay 13. HD. E. 2015/9000, K. 2016/14293, T. 6.6.2016.
“…Bunun yanında profesyonel futbolcunun sözleşme ile hizmet ilişkisi kurduğu kulü-
özelliklerden zaman ve bağımlılık unsurlarını içeren profesyonel futbolcu söz- leşmesi; futbolcu ile kulüp arasındaki futbolcunun maçlara katılma ve hazır- lanma gibi borçları üstlenmesi; kulübün ise ücret ödeme borcu altına girdiği hizmet sözleşmelerindendir.
Hizmet sözleşmesinin temel unsurlarından olan bir hizmetin görülmesi, sü- reklilik, bağımlılık, ücret ve futbolcu ile kulübün bu unsurlar üzerinde anlaş- maya varması bir kulübe bağlı olarak ücret karşılığında çalışan futbolcuların hizmet sözleşmesi çerçevesinde çalıştığını doğrulamaktadır19. Zaten bedeni, fikri, artistik, teknik faaliyetlerin hizmet sözleşmesinin kapsamına girmeleri bakımından bir farklılık bulunmadığından futbolcuların yapmış olduğu faali- yetler de bu kapsama dahil olacaktır20.
3. PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
3.1. İş Görme
İş sözleşmesinden söz edilebilmesi için, sözleşmenin asli edimi olan iş görme borcu yerine getirilmelidir. Hem genel olarak iş sözleşmelerinde hem de profesyonel futbol sözleşmelerinde sözleşmenin işçiye yüklediği en önemli borç iş görme borcudur21. Nitekim, yapılan işin, hizmetin fiziken yahut fikren yapılması bu unsuru değiştirmez22. Profesyonel futbolcu sözleşmelerinde, fut- bolcunun üstlendiği edim, öncelikli olarak, resmi ve resmi olmayan müsaba- kalarda futbol oynamaktır23. Ancak, futbolcu, sadece maçlara çıkmak suretiyle yüklendiği edimi, tam olarak yerine getirmiş sayılmayacaktır24.
Bu edimin yanında, sezon öncesindeki kamplara katılmak, hazırlık müsa- bakalarında oynamak, varsa düzenlenmiş olan görsel ve işitsel eğitimlere ka- tılmak, düzenli bir şekilde maç öncesi ve sonrası antrenmanlara, toplantılara katılmak ve tüm teknik, taktik becerisini geliştirecek faaliyetlere iştirak etmek futbolcunun bu sözleşme bağlamındaki yükümlülükleridir25. Yine, iş görme bün…” Yargıtay 21.HD. E.2014/24683, K. 2015/5640, T. 19.3.2015.
Bir başka kararda yine davacı tarafından hizmet sözleşmesine dayalı profesyonel
futbolcu olarak çalışıldığının tespiti istenmiş ve bu bağlamda bir değerlendirme ya- pılmıştır: Yargıtay 21. HD. E. 2014/20724, K. 2015/569, T. 20.1.2015. Benzer diğer kararlar için bkz.:Yargıtay 10. HD. E. 2010/3287, K. 2011/13592, T. 11.10.2011; Yar- gıtay 21. HD. E. 2003/10185, K. 2004/476, T. 26.1.2004.
19 Ertaş/Xxxxx, s. 322.
20 Ertaş/Xxxxx, s. 323.
21 Başbuğ, s. 136.
22 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 53.
23 Ertaş/Xxxxx, s. 326-327; Cem, s. 19-20.
24 Baştürk, s. 11-12.
25 Günümüzde sıkça karşılaşıldığı üzere, başta kulüplerin yeni sezon öncesi forma
ediminin doğrudan bir gelir getirmesi de aranan unsurlardan olmayacaktır26.
İşçi, iş görme borcunu bizzat, çalışma koşullarına uyarak ve özen göstererek yerine getirmek zorundadır27. Burada dikkat çekilmesi gereken husus, işçinin işi bizzat yerine getirmesi gerekliliğidir. Bu husus, iş akdinin tarafları arasında kişisel ilişki kuran ve özellikle işçinin kişiliğini ön plana çıkaran niteliğinden kaynaklanır28.
Profesyonel futbolcu sözleşmesi çerçevesinde bir değerlendirme yapmak gerekirse, profesyonel bir futbolcunun imzalamış olduğu iş sözleşmesi çerçe- vesinde kendisi yerine bir başka profesyonel olsun ya da olmasın, bir futbol- cunun iş görme edimini gerçekleştirmesi, kulübün oynayacağı bir maça yahut antrenmana çıkması mümkün değildir.
İşçinin, üstlenmiş olduğu asıl ve yan edimleri yerine getirmesinin yanında, bu edimleri şahsen yerine getirmesi beklenir29. Bu bağlamda, bir spor kulübü ile sözleşme imzalamış olan profesyonel futbolcunun taahhüt ettiği işin gö- rülmesini, üçüncü bir kişiye devretmesi söz konusu olamaz30. Xxxx, profesyo- nel futbolcu sözleşmesi, futbolcunun yaşı, geçmişi, kariyeri ve bunlara benzer şahsi nitelikleri göz önünde tutularak yapılan bir sözleşme olmakla iş görme ediminin üçüncü bir kişiye devri halinde, üçüncü kişiyle yeni bir sözleşmenin kurulduğu kabul edilmelidir31. Hizmet sözleşmesinin devredilmesini düzenle- yen TBK m. 429 hükmü, hizmet sözleşmesinin sadece işçinin yazılı izninin alınmasıyla, sürekli olarak başka bir işverene devrini mümkün kılmaktadır32. Bu fıkrayla birlikte, hizmet sözleşmesini devralanın bütün hak ve borçlarına sahip olacağı ve hizmet sözleşmesinin süreye ilişkin hükümlerinin de aynen uygulanmaya devam edeceğine ilişkin ikinci fıkranın profesyonel futbolcu sözleşmesi bağlamında uygulanması mümkün değildir. Zira, her şeyden önce sözleşmenin TFF nezdinde tescili gerektiğinden, bu gibi esaslı bir değişiklik
tanıtımlarının yapılması yahut kulübün imzaladığı sponsorluk anlaşması çerçevesinde bir gsm firmasının reklamında yer alınması gibi “futbolculuk faaliyeti” dışında de- ğerlendirilebilecek etkinliklere katılmak, futbolcuların işgörme edimleri kapsamında değerlendirilmemelidir. Aynı yönde bkz.: Cem, s. 20, dn. 40.
26 Baştürk, s. 11.
27 Başbuğ, s. 136.
28 Süzek, S.: İş Hukuku, Yenilenmiş 12. Xxxxx, Xxxxxxxx 0000, s. 365.
29 Süzek, s. 366.
30 Ertaş/Xxxxx, s. 326; Cem, s. 20.
31 Aktay, A. N./ Xxxxx, X./ Xxxxxx-Xxxxxx, T.: İş Hukuku, 6. Baskı, Ankara 2013, s. 94; Süzek, s. 366.
32 Xxxxxxxx, X. (Editör: Tankut Centel): İş Sözleşmesinin Devri (İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuka Genç Yaklaşımlar Konferans Serisi No:5 İş Hukuku, İstanbul 2014, s. 115-143), s. 118-119.
halinde sözleşmenin kendiliğinden devrine icazet verilemeyecektir.
Türk Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmesini düzenleyen bölümlerde iş görme ediminin engellenmesi halinde ödenecek ücrete ilişkin olarak 408. ve 409. maddelerde emredici kurallar getirilmiştir. TBK’nın 408. maddesi- ne göre, “İşveren, işgörme ediminin yerine getirilmesini kusuruyla engeller- se veya edimi kabulde temerrüde düşerse, işçiye ücretini ödemekle yükümlü olup, işçiden bu edimini daha sonra yerine getirmesini isteyemez. Ancak, iş- çinin bu engelleme sebebiyle yapmaktan kurtulduğu giderler ile başka bir iş yaparak kazandığı veya kazanmaktan bilerek kaçındığı yararlar ücretinden indirilir.”Kanun’un 409. maddesinde de “Uzun süreli bir hizmet ilişkisinde iş- çinin, hastalık, askerlik veya kanundan doğan çalışma ve benzeri sebeplerle kusuru olmaksızın, iş gördüğü süreye oranla kısa bir süre için işgörme edimini ifa edememesi halinde işverene, başka bir yolla karşılanmadığı takdirde, o süre için işçiye hakkaniyete uygun bir ücret ödeme” yükümlülüğü getirilmiş- tir. Önemle ifade edilmelidir ki, bu genel nitelikteki hükümler, profesyonel futbolcu sözleşmesinin PFSTT hükümleri kapsamında feshedilmediği hallerde işlerlik kazanabilecektir33.
TFF’nin çıkarmış olduğu Türkiye Futbol Federasyonu Profesyonel Fut- bolcuların Statüleri ve Transferleri Talimatı (PFSTT) kapsamında taraflara, sözleşme boyunca belirli yükümlülükler yüklenmiştir. İşgörme edimiyle iliş- kilendirilebilecek olan yükümlülüklere örnek olarak, PFSTT’nin 24. maddesi- nin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bendleri gösterilebilir. Şöyle ki, kulüplere, futbolcuların eğitimi ve sağlığı için uzman teknik adam ve sağlık personelini temin etme, futbol faaliyetlerinin gerektirdiği spor malzemelerini temin etme
33Yargıtay’da buna ilişkin bir kararında, “…Somut uyuşmazlık itibariyle taraf-
lar arasında genel hizmet sözleşmesi kapsamında düzenlenen profesyonel futbolcu sözleşmesinin davalı kulüp tarafından Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatının 27. maddesindeki sebeplere dayalı olarak haklı sebeple feshedildiğinin ispat edilemediği gözetilerek, kalan sözleşme süresine dair olarak fesih tazminatı talep hakkının bulunduğunun kabulü gerekir. Davacı tarafından fesih tazminatının hesaplanmasına esas aylık ücret yönünden, sözleşmenin feshinden sonra kalan süreye karşılık gelen miktarlara dair olarak yapılacak hesaplamada; davacı futbolcunun mesleki birikimi ve tecrübesi itibariyle sözleşmenin feshedildiği dönem göz önüne alınarak davacının aynı veya pek yakın koşullarda ne kadar süre içerisinde iş bulabileceği ve ne oranda kazanç sağlayabileceği tespit edilerek söz konusu dönemde davacının kazanmaktan bilerek kaçındığı kazanç ile sözleşmeye konu işi yapmaması sebebiyle tasarruf ettiği giderler de ücretten mahsup edilerek diğer taraf aleyhine haksız ve sebepsiz zenginleşmesine sebep olmayacak şekilde hakkaniyete uygun bir tazminat belirlenerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde eksik incelemeye dayalı olarak hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir…” şeklinde hüküm tesis etmiştir: Yargıtay 13. HD. E. 2015/9000, K. 2016/14293, T. 6.6.2016.
ile kadro dışı bırakılan futbolculara, antrenman yapabilmeleri için en az bir antrenör nezaretinde hakkın kötüye kullanılması teşkil etmeyecek şekilde saha tahsis etmek ve antrenman koşullarını noter aracılığı ile futbolculara tebliğ etme zorunluluğu getirilmiştir. Aynı Talimat’ın 25. maddesinde de futbolcula- ra, profesyonel futbolcu sözleşmesinde ifade edilen yükümlülüklere ek olarak; müsabakalara katılmak için futbolcu tarafından yapılması gereken işlemleri takip etme ve tamamlamak, gerekli belgeleri temin etmek ile TFF’nin ve kulü- bün düzenlediği kurs, ders ve konferanslara katılma gibi yükümlülükler yük- lenmiştir.
3.2. Bağımlılık
İş sözleşmesinden doğan ve sözleşmenin sınırlarını soyut olarak belirleyen iş görme borcunu somutlaştıran emir ve talimatlara işçi tarafından uyulması, iş sözleşmesinin bağımlılık unsurunu oluşturur34. Esasen bu borç, iş görme bor- cunun içinde yer aldığından, işçinin, bağımlılık unsuruna aykırı davranışları- nın, iş görme edimine aykırılık kapsamında değerlendirilmesi xxxxxxx00. Buna ek olarak, bağımlılık unsuru, iş sözleşmesini, vekalet yahut eser sözleşmesi gibi sözleşmelerden ayıran en önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır36.
İşçi, iş görme edimini ifa ederken, işvereninin emir ve talimatlarına uymak zorundadır37. Zira, bağımlılık unsuru, işverenin, kendisine bağlı olarak işgö- ren işçisine talimat verme ve denetleme imkanının varlığıyla birlikte değer- lendirilmelidir38. İşverenin bu şekilde emir ve talimat vermesi yönetim hakkı kapsamında yer almakta olup, bu emir ve talimatlar, anayasaya, objektif iyi niyet kurallarına, iş sağlığı ve güvenliği hükümlerine aykırı olmadıkça işçinin bu kurallara uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Aksi halde işçiden bu emir ve talimatlara uyması beklenemez ve bu husus bağımlılık unsurunun ihlali olarak değerlendirilemez. Ancak, her iş ilişkisinde bağımlılık unsurunun aynı derece- de olmadığı ve işçinin gördüğü işin niteliğinin artmasıyla bağımlılık unsuru- nun zayıfladığı doktrinde ifade edilmektedir39. Doktrinde, bağımlılıktan kastın,
34 Doktrinde bağımlılık unsuru, ekonomik bağımlılık, kişisel bağımlılık ve teknik bağımlılık olarak üçlü bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Ancak, günümüzde gelişen teknoloji ve imkanlar sayesinde kişisel bağımlılığın azaldığı, vasıfsız işçiler için teknik bağımlılığın söz konusu olduğu ve kişisel bağımlılığın da yine özel üniversite öğretim üyelerinde olduğu gibi hizmet sözleşmesi kapsamında önem arz ettiği ifade edilmektedir: Günay, s. 370-375.
35 Süzek, s. 375-376; Tunçomağ/Centel, s. 69.
36 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 54; Xxxxx, s. 39; Xxxxx, s.85.
37 Başbuğ, s. 138-139.
38 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 54.
39 Sümer, s. 38.
işçinin, işverenin emir ve talimatları altında işgörmesini sağlayan kişisel bir bağımlılık olduğu ifade edilmektedir40.
Profesyonel futbolcu sözleşmesi bağlamında, bağımlılık unsuru ise, diğer iş sözleşmelerine göre özellik arz eder. Zira, profesyonel futbolcu sözleşmesinde futbolcu, tamamen kulübün otoritesi altındadır ve ne zaman müsabakalara çıka- cağı, ne zaman futbol faaliyetinde görev alacağı ve iş görme edimi kapsamında belirttiğimiz diğer faaliyetleri yerine getirip getirmeyeceği, işverenin ihtiyaç- larına göre belirlenecektir41. Buradaki bağımlılık unsurundan kasıt, ekonomik bağımlılıktan ziyade hukuki bağımlılık olarak karşımıza çıkmaktadır. Şöyle ki, futbol kulüpleri, kendi emir ve talimatlarına uymayan futbolcular hakkında uygulayacakları cezaları ve diğer yükümlülüklerin düzenlendiği iç yönetmelik ve disiplin talimatları, Türkiye Futbol Federasyonu Profesyonel Futbolcuların Statüleri ve Transferleri Talimatı’nın 24. maddesine göre, sezonun başlamasın- dan önce en geç bir hafta önce TFF ’na göndermek zorundadırlar.
TFF’ye tescil ettirilmiş olan iç yönetmelik ve disiplin talimatı, futbolcu- lara da noter kanalıyla tebliğ edilmelidir. Bu yönetim hakkının kullanılması neticesinde futbolcuya ceza veren kulüpler, cezanın sebebini, tutarını ve karar örneklerini de karar tarihinden itibaren en geç 15 gün içerisinde futbolcuya ve TFF’ye bildirmekle yükümlüdür (XXXXX x. 00, X/x).
Açıklamalarımız ışığında, profesyonel futbolcuların bağımlılıklarının, hi- yerarşik bir bağımlılık olduğu söylenmelidir. Zira, iç yönetmelik ve disiplin talimatı kapsamında verilmiş olan bir ceza, yukarıda ifade ettiğimiz usullere uygun olarak yapılmadığı sürece, TFF tarafından dikkate alınmamalıdır42.
Bunların yanı sıra, kulüplerin veya antrenörlerin talimat ve uyarılarda bu- lunup bulunmamasının ve futbolcunun bu bağlamda bir kısıtlama altına alınıp alınamayacağının, bağımlılık unsuru çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir. Öncelikle, Türk Borçlar Kanunu’nun 399. maddesine göre, işveren olarak fut- bol kulüpleri, hizmetin görülmesi ve futbolcuların işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimatlar verme yetkisine haizdir. Buna ek olarak futbolcuların da bağımlılık unsurunun bir gereği ola- rak, dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde bu talimat ve önerilere uyma gerekliliğinden bahsedilebilir. Şöyle ki, futbolcunun hem futbol faaliyetini yürüttüğü sırada, hem de bu zamanın dışında olmakla birlikte, futbol faali- yetini yapmasını önemli ölçüde etkileyebilecek faaliyetlerden mümkün oldu-
40 Poyraz, s. 27.
41 Baştürk, s. 12.
42 Cem, s. 24.
ğunca kaçınması, sözleşmenin bağımlılık unsurunun yerine getirilmesini te- min için önem arz etmektedir. Bu itibarla da, profesyonel futbolcuların özel hayatlarındaki davranışlarına dikkat etmesi ve önemli sağlık problemleri başta olmak üzere buna benzer fiziksel bir takım rahatsızlıklara sebep olabilecek faaliyetlerden kaçınmaları xxxxxxx00. Nitekim, futbol kulüplerinin, yönetim hakkı kapsamında; menfaatlerinin zedelenebileceği durumlarda futbolcuların özel hayatlarına ilişkin önerilerde bulunabilmesi, hatta talimat verebilmesinin mümkün olacağı kanaatindeyiz44. Buna örnek olarak, bazı tehlikeli spor faa- liyetlerinin ve eğlence türlerinin yapılmaması konusunda futbolcuya talimat verilebilmesi mümkün kabul edilmektedir. Ancak, burada karşılıklılık unsuru çerçevesinde, tarafların yükümlülüklerini de göz önüne alarak ve kişilik hak- larına da aykırılık teşkil etmeyecek yahut hukuka uygunluk sebebinin mevcut olması durumlarında bu yönetim hakkının kullanılabileceğine dikkat çekmek gerekir. Yine, kulüplerin veya antrenörlerin, kulüp içindeki konumlarına da bağlı olarak özel hayata müdahale edip etmeyecekleri, bağımlılık unsuruna hangi hususları dahil edecekleri konusunda farklılaşmalar da görülebilmek- tedir. Örnek vermek gerekirse, F.C. Chelsea teknik direktörü Xxxxxxx Xxxxx, 1-0 kazandıkları maç sonrasında, soyunma odasında alkol içen futbolcusu Xx- xxx Xxxxx için, bu durumun futbolcuların kendilerini yenilemeleri için gerekli olduğunu, bu bağlamda coca-cola ya da bir bira içmelerinde sakınca bulun- madığını ifade etmiştir. Bununla beraber bu durumun fazla tekrarlanmaması ve sınırlı ölçüde tutulması gerekliliğini de sözlerine eklemiştir45. Bu tutumun aksine Flamengo kulübü tarafından, futbolcu Xxxxxxxxxx ile yapılan profesyo- nel futbolcu sözleşmesine, futbolcunun haftada sadece iki kez gece kulübüne gidebileceğine ilişkin bir madde konulmuştur46. Futbolcuların özel hayatlarına müdahale, sadece sözleşme ile bağlı bulundukları kulüpleri tarafından değil; bağlı bulundukları futbol federasyonlarınca da yapılabildiği görülmektedir. İngiltere Milli Takım oyuncularının, milli maç için kampta oldukları dönem- de gece geç saatlere kadar alkol alıp, gece kulübünde eğlendiklerinin ortaya çıkması sonrası ise İngiltere Futbol Federasyonu, milli futbolculara milli maç- lar için çağrıldıkları dönemler için geceleri eğlenme amaçlı dışarı çıkmalarını yasaklamıştır47.
43 Petek, s.173-174.
44 Benzer bir görüş için bkz.: Xxxxx, s.173, dn.39. 45xxxx://xxx.xxxx.xxx/xx/xxxx/0000/xxxxxxx-xxxxxx/0000/00/00/00000000/xxxxx- reveals-why-xxxxx-xxxxx-drinks-beer-after-matches (Xxxxxx Xxxxxx: 12.1.2017).
46xxxx://xxx.xxxxx.xxx/xxxxxxxxxxx-xxxxxxxxxxxxxxx-xxxxxxx-00-xxxxxx-xxxxx- SXHBQ521159SXQ (Erişim Tarihi: 13.1.2017).
47 xxxx://xxx.xxx.xxx/xxxxx/xxxxxxxx/00000000 (Erişim Tarihi: 13.1.2017)
3.3.Ücret
Ücret unsuru, iş sözleşmesinin, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olmasının sonucu olarak, işçinin, iş görme ediminin karşılığında, işverence yerine getirilen edimdir48. Türk Borçlar Kanunu’nun 401. maddesine göre, iş- veren, işçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen; sözleşmede hüküm bulunmayan hâllerde ise, asgari ücretten az olmamak üzere emsal üc- reti ödemekle yükümlüdür. Anılan hüküm, işverenin ücret ödeme borcunun da kanuni dayanağını oluşturur49. Hatır için yapılan işlerde ücret ödeme zorunlu- luğu bulunmamaktadır50. Yine, fazla çalışma ücreti bağlamında, işveren, fazla çalışma için işçiye normal çalışma ücretini en az yüzde elli fazlasıyla ödemek- le yükümlüdür. İşveren, işçinin rızasıyla fazla çalışma ücreti yerine, uygun bir zamanda fazla çalışmayla orantılı olarak izin verebilir (TBK m. 402). Bunlar dışındaki ücret türleri bağlamında bir değerlendirme yapılması gerekirse, Türk Borçlar Kanunu’nda, İş Kanunu’ndan farklı olarak ücret ödeme biçimleri ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler yapıldığı söylenebilir51. Genel olarak İş sonucun- dan pay alma ve aracılık ücreti şeklinde TBK’nın 403. ve 404. maddelerinde belirlemelerde bulunulmuştur. İş sonucundan pay alma usulünde, Sözleşmeyle işçiye ücretle birlikte üretilenden, cirodan veya kârdan belli bir pay verilmesi kararlaştırılmışsa, hesap dönemi sonunda bu pay, yasal hükümler veya ge- nellikle kabul edilmiş ticari esaslar göz önünde tutularak ödenecek olan üc- ret belirlenecektir. Aracılık yapılması halinde de İşçiye, belli işlerde aracılık yapması karşılığında işverence bir ücret ödeneceği kararlaştırılmışsa, aracılık yapılan işlemin üçüncü kişi ile geçerli olarak kurulmasıyla işçinin istem hakkı doğar şeklinde bir hüküm mevcuttur. Buradan yola çıkarak, profesyonel fut- bolcu sözleşmesi bağlamında TBK m.401 bağlamında ve uygun düştüğü ölçü- de fazla çalışma ücretinin de ödenebileceği kararlaştırılabilir.
Ücret, işveren ya da üçüncü kişiler tarafından, kural olarak parayla, nakden ödenebilir52. Ödenecek olan paranın cinsi, Türk Lirası olabileceği gibi, tarafla- rın anlaşmalarına bağlı olarak yabancı para cinsinden de olabilir. Ülkemizde, profesyonel futbolcular ile imzalanan sözleşmelerde özellikle ne kadarlık süre
48 Başbuğ, s. 141; Aktay/Arıcı/Xxxxxx-Xxxxxx, s. 103; Süzek, s. 395. Ücret unsuru, ivazlı olmasının yanında işçinin geçimini de sağladığından, doktrinde, hizmet sözleşmesinin bağımlılık unsuruyla birlikte ayırt edici unsuru olarak gösterilmektedir: Günay, s. 368.
49 Başbuğ, s. 141; Xxxxxx Xxxxxx, s. 79.
50 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 53. Bir iş karşılığı olmadan da ücretin ödendiği bazı durumlar mevcut olup, bunlar, İK m. 34, İK m.41 ve 42 olarak örneklendirilebilir: Günay, x. 369. 51 Xxxxxx Xxxxxx, s. 80.
52 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 53; İş sözleşmesinde karşılık olarak mutlaka para biçiminde bir ödeme yapılmasının gerekli olmadığına ilişkin bkz.: Tunçomağ/Centel, s. 68.
için anlaşma sağlandığı ve futbolcuya ödenen bonservis bedeli ile sözleşme süresince hangi miktarda ücret ödeneceği, şirket yapılanması altında faaliyet gösterilen ve Sermaye Piyasası Kurulu nezdinde işlem gören kulüplerce, Ka- muyu Aydınlatma Platformu’nda (KAP) ilan edilmektedir53.
PFSTT’nin üçüncü maddesi uyarınca, bir futbolcunun profesyonel sayıla- bilmesi için futbol faaliyeti kapsamında yapmış olduğu harcamalardan daha fazla ücret ödenmesi gerekir. Dolayısıyla, daha önce de ifade ettiğimiz gibi, bir futbolcunun amatörlükten ayrılıp, profesyonel statüde değerlendirilebilme- si için hayatını idame ettirmek için ücret almalıdır54.
Profesyonel futbolcu sözleşmesinde de sözleşmenin esaslı unsurlarından birisi ücret olarak kabul edilmektedir. PFSTT’nin 21. maddesine göre, ücret, sözleşmede belirtilmesi gereken bir unsur olup, miktarı asgari ücretten az ola- rak tayin edilemez.
Yine, TFF tarafından yayınlanmış olan Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi Örneği’nin Ödemeler başlıklı üçüncü bölümünde; asgari ücretten az olmamak üzere “net aylık ücret” ve “kulüp tarafından taahhüt edilen diğer ücretler ve ödeme şekli” ne ilişkin tüm belirlemelerin yapılması gerekliliğine işaret edil- miştir. Yine ödeme vadeli yapılacak ise tutarları ve tarihlerinin açıkça belir- tileceği; aksi halde Türk Borçlar Kanunu’nun genel ilkeleri ile Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı hükümlerinin uygulanacağı notu düşülmüştür.
Bu açıklamalar ışığında, futbolcunun yıllık hak ettiği maaşı yanında alacağı diğer ücretlerden olan primler ve ikramiyeler bağlamında da bir değerlendirme yapılması gerekir55. İş hukukuna göre prim, işçinin başarılı çalışmasının karşı- lığı olarak ödüllendirilmesi amacıyla ödenen ek bir ücrettir56.
54 Ertaş/Xxxxx, s. 328.
55 Tunçomağ/Centel, s. 69.
56 Başbuğ, s. 142; Süzek, s. 399.
İşçiye prim ödeneceği, sözleşmede kararlaştırılabileceği gibi, işverence tek taraflı olarak da sağlanabilir. Ancak burada önem arz eden husus, işveren tarafından tek taraflı prim ödenmesi bir iş yeri uygulaması haline gelmişse, işçinin bu primi talep hakkının doğacağıdır; aksi halde, prim, yalnızca işverenin insiyatifine kalmış bir durum olur57.
İş hukuku bağlamında ikramiye ise, işverenin, işçilere memnuniyetini göstermek ya da işçilerin özel günlerini kutlamak için verdiği ek bir ücrettir58. Primde olduğu gibi, ikramiye verilmesi konusunda işveren açısından bir zo- runluluk olmayıp, bu durum da işverenin inisiyatifine bağlıdır59. Türk Borçlar Kanunu’nun 405. maddesine göre, işçilerin ikramiye istem hakları bu konuda anlaşmanın olması veya çalışma şartının ya da işverenin tek taraflı taahhüdü- nün varlığı haline doğar. O halde, sözleşmede kararlaştırılması ya da işyeri uygulaması haline gelmesi durumunda, işveren, ikramiye ödemesi yapmak zorundadır60.
Yargıtay içtihatlarına göre61, prim ile ikramiye arasındaki fark, primin ba- şarıya bağlı olmasına rağmen, ikramiyenin genel bir nitelik taşımasıdır. Bu nedenle, işçinin ikramiyeye hak kazanması halinde, işyerinde, ikramiye xxxx- mesini gerektiren sürenin sonuna kadar dahi çalışması gerekmez. İşçinin hak kazandığı ikramiyeyi, çalışma süresine orantılı olan kısmına hak kazanır. Ay- rıca, işveren, işçiye vermekle yükümlü olduğu ikramiye ödemesini tek taraflı olarak kaldırır ya da azaltırsa, bu durum, iş koşullarının işi aleyhine değiştiril- mesi anlamına gelir62.
Futbolcuların kulüplerle yapmış oldukları hizmet sözleşmesinde primler ve ikramiyeler de açıkça hüküm altına alınabilir63. Şayet sözleşmede hüküm var- sa, çıkabilecek uyuşmazlıklar yine bu hükümlere göre değerlendirilecektir64.
57 Süzek, s. 399.
58 Başbuğ, s. 143; Süzek, s. 399.
59 Süzek, s. 400.
60 Süzek, s. 400.
61 Yargıtay 9. HD. 9793/9481, 30.3.2011; Yargıtay 9. HD. 8001/12171, 21.4.2011.
62 Süzek, s. 400.
64 Örnek olarak, Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar X.X. ile PAOK FC ara- sında futbolcu Xxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxx’in transferi konusunda anlaşmaya varılmıştır.
Ancak, sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde de futbolculara zaman zaman prim ve ikramiye ödeneceğine dair açıklamalar, bildirimler yapılabi- lir. Son zamanlarda özellikle önemli futbol müsabakalarından önce65 yahut sonra66, kulüp başkanları ya da yöneticiler tarafından, futbolculara, galibiyet halinde yahut puan alınması halinde önemli miktarlarda galibiyet primi yahut ikramiye ödeneceği vaadinde bulunulduğu ya da prim ödendiği gözlemlen- mektedir. Yine, özellikle son yıllarda sıkça gündemde olan ve “şike ve teşvik primi” adı altında bir çok tartışmanın yapıldığına şahit olmaktayız. Bu du- rum, Dünya genelinde çoğu ülkede yasaklanmış, ülkemizde de 6222 sayılı Kanun ile hüküm altına alınmış ve karşı takım oyuncularına yahut başka bir maçta oynayacak takımlardan bir tanesine, diğerini yenmesi yahut yenilmesi için teşvik, prim, ödül adı altında paralar ödenmesi yasaklanmış, cezai yaptı- rım altına alınmıştır. 6222 sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesi- ne Dair Kanun’un şike ve teşvik primi başlıklı 11. maddesine göre, “Belirli bir spor müsabakasının sonucunu etkilemek amacıyla bir başkasına kazanç veya sair menfaat temin eden kişi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis ve yirmi- bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. Kendisine menfaat temin edilen kişi de bu suçtan dolayı müşterek fail olarak cezalandırılır. Kazanç veya sair menfaat temini hususunda anlaşmaya varılmış olması halinde dahi, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur”. Yine, aynı maddenin beşinci fıkrasına göre, “Suçun bir müsabakada bir takımın başarılı olmasını sağlamak ama- cıyla teşvik primi verilmesi veya vaat edilmesi suretiyle işlenmesi halinde bu madde hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir.” İşaret edilen bu hükümlere getirilmiş istisnalardan bir tanesi, yukarıda da belirttiğimiz gibi, spor kulüplerinin kendi takım oyuncularına başarılı olmaları halinde prim
65 Fenerbahçe Kulübü Başkanı Xxxx Xxxxxxxx, UEFA Avrupa Ligi’nde yarı finale ka- lınması için, Lazio’nun Kadıköy’de devrilmesine 2 milyon dolar verecek: xxxxx://xxx- xxx.xxx/xxxxx/xxxx-xxxxxxxx-xxx-xxxxxx-xxxx-xxxx-00000 (Erişim Tarihi: 6.12.2016)
66 Beşiktaş’ın Benfica beraberliği sonrasında futbolculara normal şartlarda sadece galibiyete prim vermeyi düşünen Başkan Xxxxxx Xxxxx ve kurmayları, “Bize 500 bin Euro kazandırdılar” diyerek 20’şer bin lira dağıtma kararı aldı. xxxx://xxx.xxxxxxxxx.xxx/xxxx/xxxxxx/xxxxx/0000000-xxxxxx-xxxxxxxx-xxxxxxxxxxxx- prim-jesti (Erişim Tarihi: 7.12.2016)
vermesi veya vaat etmesi durumudur. Bu halde, ilgili kulüp ya da kişiler adına 6222 sayılı Kanun hükümleri uygulanmayacaktır (6222 sayılı Kanun m.11, VI/b).
3.4.Süreklilik
Hizmet sözleşmelerinde, işi yapmakla yükümlü olan borçlu, işverenine ba- ğımlı olarak belirli veya belirli olmayan sürelerle iş görme edimini üstlenir67. Buradan anlaşılacağı üzere hizmet sözleşmeleri belirli ya da belirsiz süreli ya- pılabileceği gibi bu husus sözleşmenin süreklilik unsurunu etkilemez.
İş yapmakla yükümlü olan borçlu ister belirli süreli olsun isterse de belirsiz; iş görme edimini sürekli olarak işverene özgülemektedir68.
Profesyonel futbolcu sözleşmesinin taraflarından birini oluşturan futbolcu da sözleşmenin konusunu oluşturan futbol oynama faaliyetini, belirlenmiş sü- relerle, tek bir edime bağlı olmayacak şekilde spor kulübü bünyesinde gerçek- leştirmeyi üstlenmektedir69.
Hizmet sözleşmesinin belirli ya da belirsiz olması yapılan işin niteliğin- den kaynaklanmakta olup, asıl olan belirsiz süreli hizmet sözleşmesi bağıt- lanmasıdır70. Ancak, kanunun tanıdığı özel durumlarda belirli süreli hizmet sözleşmeleri de bağıtlanabilir71. Profesyonel futbolcu sözleşmeleri de bu özel düzenlemelerden biri olmakla, yapılan işin niteliği gereği belirli süreli olarak bağıtlanması gerekir. Zira, futbol oynama edimi işçinin yaşı, kariyeri, futbol kulübünün durumu, teknik direktörün değişmesi gibi çok farklı durumlardan etkilendiğinden, belirsiz süreli olarak bağıtlanmasında isabet bulunmaktadır72. Bu çerçevede, futbolcu, mesaisini tek bir iş üzerine değil, sözleşmede taraf- larca kararlaştırılmış süreler dahilinde bir faaliyette bulunmak üzere73 harcar. Futbolcunun, mesleğinin gerektirdiği devamlılık veya süreklilik unsurunun profesyonel futbolcu sözleşmesi yapılırken dikkate alınmış olması gerekir.
Profesyonel futbolcuların yaptığı işin niteliği gereğince performans ve belirli ölçüde başarılı olmanın arz ettiği önem yadsınamaz. Nitekim, bir spor kulübüyle sözleşme imzalayacak olan futbolcunun hem o ana kadar diğer ku- lüplerde yahut altyapıda gösterdiği mücadele, oyun kalitesi hem de tüm bu
67 Sümer, s. 40; Xxxxxx-Xxxxxx, s. 55; Xxxxx, s. 366-367.
68 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 55; Xxxxxx, s. 28.
69 Ertaş/Xxxxx, s. 326; Cem, s. 21.
70 Süzek, s. 263.
71 Xxxxxx-Xxxxxx, s. 58.
72 Ertaş/Xxxxx, s. 327. 73 Cem, s. 21.
performansın devamlılığı önem arz eder. Futbolcuyla sözleşme imzalayacak kulüp açısından da futbolcunun yaşı, performans kriterlerinin değerlendirilme- si sonucunda sürekli bir ilişkinin en baştan kurulmasına karar verilerek belirsiz süreli bir iş sözleşmesi yapılması düşünülemez, ki bu durum çoğunluk itiba- riyle fiziksel yeterliliklerin baz alındığı bir dal olan futbol için de uygulanabilir olmayacaktır. Bu sebeple, minumum giderle maksimum faydanın beklendiği futbolcuların belirli süreler dahilinde kulüplerle sözleşme imzalaması hayatın olağan akışına da uygun olacaktır. Zira, profesyonel anlamda top oynayan ve kulübüne belirli bir menfaat sağlayan ve karşılığında ücret hak eden bir fut- bolcunun çok uzun süreleri kapsayan sözleşmeler imzalaması kendisi için de istenen bir husus olmayacaktır. Dolayısıyla, sözleşmenin süresinin kesin bir biçimde belirlenebilir olması, futbolcunun o kulüple olan bağlantısının ne ka- dar devam edeceğini bilerek kendi geleceğine yön verebilmesi bakımından yol gösterici bir nitelik taşıyacaktır74.
Bunlara ek olarak, Türk Borçlar Kanunu’na göre herhangi bir kısıtlama ol- masa da PFSTT gereğince Talimatta belirtilen istisnai durumlar dışında, pro- fesyonel futbolcu sözleşmeleri en fazla 5 yıllığına akdedilebilir (PFSTT m. 19, II). Buna ek olarak, sözleşmelerin bitim tarihi de her halükarda 31 Mayıs günü olarak belirlenecektir (PFSTT m. 19, III). Yine Talimatta amatörlükten profesyonelliğe geçecek futbolcular için istisnai hükümler düzenlendiğini gör- mekteyiz. Buna göre, 18 yaşın altında olan futbolcuların sözleşmeleri en fazla 3 yıllık imzalanabilir (PFSTT m. 19, II).
Son olarak, sözleşmenin tarafları bağlamında, futbolcunun yapmayı üst- lendiği işin kısıtlanabilir olmaması, bir şeyin ortaya çıkartılmasının garanti edilemeyecek olması veya tek bir maçla yahut tek bir zaman dilimiyle belirle- nebilir olmaması da eşyanın doğası gereğidir. Bu konuda tarafların sözleşme serbestisi çerçevesinde, yıllık belirli sayıda maçta oynama, belirli süreler alma yahut belirli sayıda gol atma; yememe gibi hususlarda istişare edebilmeleri de hukukun genel ilkelerine aykırı olmamak kaydıyla mümkündür75.
3.5. Anlaşma
Türk özel hukukunda sözleşme tarafların sözleşme kurma yönündeki ira- delerine karşılıklı ve birbirlerine uygun şekilde açıklamaları ile kurulur76. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere sözleşmenin kurucu unsurlarından birisi de birbirine uygunluk yani anlaşmadır. Taraflar arasındaki bu anlaşma tarafların irade serbestisi dahilinde gerçekleşir.
74 Petek, s. 60; Cem, s. 30. 75 Ertaş/Xxxxx, s. 326, dn.370.
76 Eren, F: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 17. Bası, Ankara 2014, s. 200.
Yukarıda açıklanan genel kural Profesyonel futbolcu sözleşmesi için de ge- çerli olup, profesyonel futbolcu sözleşmesi, sözleşmenin tarafları olan futbolcu ve spor kulübünün anlaşması halinde kurulur.
Ancak, profesyonel futbolcu sözleşmesinde yukarıda bahsi geçen genel ku- raldan farklı olarak taraflar tam bir irade serbestisi içinde değildir. Zira, futbol- cu ve kulüp arasında imzalanan sözleşme TFF tarafından PFSTT hükümlerine uygun olarak hazırlanmış olmakla, taraflar ancak Talimat hükümlerine uymak kaydı ile bu tip sözleşmede yer alan kısımlar üzerinde serbestçe anlaşabilirler. Örneğin talimata göre; 18 yaşın üzerindeki profesyonel sporcular için kural olarak sözleşme süresi 5 yıldan fazla olamayacaktır. Yani taraflar, tam bir irade serbestisi ile sözleşme süresini 7 yıl yapamayacaklardır. Yine, Xxxxxxx’xx Kü- çük futbolcuların Korunması başlıklı 17. maddesinin birinci fıkrasına göre, 18 yaşını doldurmamış futbolcular, uluslararası transfer yapamazlar.
Profesyonel futbolcu sözleşmeleri için genel düzenleme bu olmakla birlik- te, taraflar tip sözleşmeye eklenecek hususlarda irade serbestisine sahiptirler. Uygulamada taraflar tip sözleşmenin eki niteliğinde olan sözleşmelerle farklı konularda da anlaşmaya varabilmektedir. Profesyonel bir futbolcunun sezon boyunca tüm resmi maçların en az yüzde yirmisinde sahada bulunmasına iliş- kin sözleşmeye şart konulması bu hususa örnek olarak gösterilebilir77.
Profesyonel futbolcu sözleşmesinin şekil şartlarıyla ilgili olarak Profesyo- nel Futbolcuların Statüsü ve Transferi Talimatı’nda çeşitli hükümlere yer veril- miştir. Tanımı, Xxxxxxx’xx 2. maddesinin (i) bendinde yapılmış olan sözleşme, örneği TFF tarafından hazırlanmış olan tip sözleşmeyi ifade eder. Burada eski Talimat hükümlerinden farklı olarak, sözleşmenin tek tip şeklinde TFF tarafın- dan belirlenmekten kaçınıldığı ve Talimat kapsamında belirtilen bazı zorunlu unsurların yanında tarafların sözleşmenin şekli konusunda serbest olduklarını söyleyebiliriz. Ancak yine de, PFSTT’nin birçok hükmünde yapılacak olan profesyonel futbolcu sözleşmesinin yazılı bir biçimde gerçekleştirilmiş olması zorunluluğu karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak, PFSTT’nin 3. maddesinde, profesyonel futbolcu, “...bir kulüple yazılı sözleşme yapmış olan… futbolcu- dur” ifadesi mevcuttur. İmzalanmış olan sözleşmenin TFF’ye tescilinin zorun- lu olduğu hususu da 19. maddenin birinci fıkrasında ve dördüncü fıkrasında
77 Burada sportif haklı sebeple fesih akla gelmektedir. PFSTT’nin 28. maddesinin 0.xx 6. fıkralarında kendisine yer bulan bir fesih hali, sportif haklı sebeple fesihtir. Pro- fesyonel futbolcuları korumak amaçlı getirilmiş olan bu düzenlemeye göre, temel işi ve amacı futbol faaliyetinde bulunmak olan 23 yaş üstü bir profesyonel futbolcu, sezon sonunda, kulübünün oynadığı resmi müsabakaların % 10’undan daha azında görevlen- dirildiği takdirde sözleşmesini sportif haklı sebeple feshetme hakkına sahip kılınmıştır.
hüküm altına alınmış olup sözleşmenin yazılı olması gerekliliği ortaya çık- maktadır.
Bunlara ek olarak, sözleşmenin yazılı olarak gerçekleştirilmesinin, profes- yonel futbolcunun ilgili kulüp adına TFF nezdinde tescil edilebilmesi ve lisans verilebilmesinin ön koşulu olduğu PFSTT’nin 14. maddesinin ilk fıkrasının
(a) bendinde ifade edilmektedir. Şöyle ki, kulüp ve profesyonel futbolcu ya da temsilcileri tarafından imzalanan sözleşme, sözleşmenin yabancı dilde sunul- ması halinde noter yeminli Türkçe çevirisinin TFF’ye sunulmaması halinde, futbolcunun tescil edilmesi ve lisans alması mümkün olmayacağından yazılı şekilde yapılmış olmanın aslında bir geçerlilik şekli niteliği taşıdığı söylenebi- lir. Bu kanıya yine aynı Talimat’ın 20. maddesi hükümlerinden de ulaşılabilir. Zira, 20. maddenin ilk fıkrasına göre, sözleşmelerin, imzalandıkları transfer ve tescil dönemi içerisinde sözleşmenin tarafı olan kulüp tarafından TFF’ye sunulması zorunludur. Aksi halde futbolcuya lisans verilemeyecek ve futbol oynaması mümkün olmayacaktır. Dolayısıyla, belirttiğimiz bu hükümler, pro- fesyonel futbolcu sözleşmesinin şekline ilişkin doğrudan bir belirleme yapıl- maması sebebiyle, yol gösterici olacaktır. Bu bağlamda, profesyonel futbolcu sözleşmesi, noter önünde olsun ya da olmasın, yazılı olarak profesyonel fut- bolcu yahut temsilcisi ile kulüpler yahut temsilcileri arasında imzalanmalı ve belirtilen süreler içerisinde TFF’ye sunularak geçerliliği tescil edilmelidir78.
Sonuç olarak, profesyonel futbolcu sözleşmesi, TFF tarafından çıkartılmış olan tip sözleşme örneğinde belirtilmiş unsurları haiz, buna ek olarak taraf- lar arasında kararlaştırılabilecek diğer hususların da bu sözleşmeye eklenmesi yahut ayrı bir sözleşme biçiminde akdedilmesi yoluyla mutlaka yazılı olarak yapılmış olmalıdır. Burada artık, eski Talimat hükümlerindeki gibi katı kısıtla- malar getirilmemiş olup profesyonel futbolcu sözleşmesinin muhakkak noter huzurunda yapılması yahut noter tarafından düzenlenmesi gerekmez.
Profesyonel futbolcu sözleşmesinin TBK uyarınca kurulmasına rağmen TFF tarafından lisans verilmeyip tescil edilmemesi durumunda sözleşmenin geçerli olup olmadığı tartışmalıdır. Zira, doktrinde ifade edilen bir görüşe göre79, futbolcunun bu sözleşme kapsamında tescil edilememesi ve lisans ala- maması sözleşmenin amacının gerçekleşmemesi işlem temelinin çökmesine
78 Burada, önemle ifade edilmesi gereken bir diğer husus, noter onayının gerekip ge- rekmediğidir. Zira, önceki Talimat hükümlerine göre sözleşmenin noterde akdedilmesi zorunluluğu mevcuttu ve bu durum çeşitli tartışmalara yol açmaktaydı. Halihazırda Ağustos 2016 tarihinde yürürlüğe giren PFSTT hükümlerine göre ise sözleşmenin sıh- hati için bu şekilde bir belirleme yapılmamıştır.
79 Ertaş/Xxxxx, s. 345.
sebep olacaktır. Bizim de katıldığımız bu görüşe göre, böyle bir halde herhangi bir geçerlilik şekline bağlanmamış olan sözleşmenin sona erdirilmesi gereke- cektir.
Son olarak, PFSTT’nin 19. maddesinin 4. fıkrasına göre; futbolcu ile sözleş- me imzalayan kulüp bu sözleşmenin geçerliliğini, sağlık muayenesinin olumlu sonuçlanması veya çalışma izni alınmış olması koşuluna bağlayamayacağın- dan tescil ve lisans verilmesi sırasında aranacak şartlar kulübün sorumluluğu- na bırakılmıştır80. Aynı maddenin 6. fıkrası ise mevcut kulübüyle sözleşmesi devam eden profesyonel bir futbolcuyla sözleşme imzalama niyetinde olan kulüplere, futbolcuyla görüşmelere başlamadan önce futbolcunun sözleşmesel ilişkisi devam eden kulübünden yazılı izin alma yükümlülüğü getirmektedir81.
SONUÇ
İş sözleşmesi, Türk hukukunda iş akdi, hizmet akdi, hizmet sözleşmesi olarak farklı şekillerde adlandırılsa da bu kavramlar aynı kurumu ifade eder. Hizmet sözleşmesi ya da hizmet akdi terimleri İsviçre Borçlar Kanunu’nda yer alan iş sözleşmesi düzenlemelerinin Türk Borçlar Kanunu’na çevrilmesi esnasında dilimize yerleşen terimlerdir. Nitekim, TBK’da da iş sözleşmesi ile ilgili düzenlemeler hizmet sözleşmesi olarak ihdas edilmişlerdir. İş Kanunu’nda ise iş sözleşmesi - iş akdi terimleri kullanılmaktadır82.
İş sözleşmesi iş hukukunda iki temel fonksiyon yüklenmiş durumdadır; bu hukukun uygulandığı alanı belirlemede kriter oluşturmak ve iş ilişkilerini düzenleyen objektif, genel, soyut kuralların belirli bir iş ilişkisinde somutlaştırılmasını, bireyselleştirilmesini sağlamak; iş sözleşmesinin kurulması ile çalışan işçi, çalıştıran işveren niteliğinde olmakta ve iş hukuku kurallarına tabi olmaktadır83.
Profesyonel futbolcu sözleşmesi de profesyonel futbolcular ve kulüpler ya da her iki tarafın lisanslı temsilcileri tarafından akdedilen ve belirli bir üc- ret karşılığında futbol faaliyetinin icrasını konu alan bir iş sözleşmesidir. İş Kanunu m.4 uyarınca profesyonel futbolcuların İş Kanunu kapsamına dahil edilmemesi sonucunda, bu konuda TBK’nın hizmet sözleşmesine ilişkin genel hükümleri uygulanma alanı bulacaktır. Bununla birlikte iş hukukundan kopar-
80 Ertaş/Xxxxx, s. 345.
81 Bu iznin alınmaması durumunda, yazılı izin almaksızın görüşmelere başlayan ku- lüp, futbolcu, futbolcu temsilcisi ve diğer kişiler hakkında Futbol Disiplin Talimatı hükümlerinin uygulanacağı ifade edilmiştir (PFSTT m.19, VI).
82 Tunçomağ/Centel, s. 67.
83 Mollamahmutoğlu, s. 8.
tılamayan bu ilişkinin unsurları da bu çalışmada açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, profesyonel futbolcu sözleşmesinin unsurları; iş görme, bağımlılık, ücret, süreklilik ve anlaşma olup bu hususlar futbolun kendine özgü yapısı ve kuralları çerçevesinde değerlendirildiğinde arz ettiği önem ortaya çıkmaktadır. Zira, TFF tarafından çıkartılmış Talimat vb. hükümlerde profesyonel futbolcu sözleşmelerine bazı kısıtlamalar getirilmektedir. Buna rağmen, yukarıda arz ve izah etmeye çalıştığımız temel unsurlar spor hukuku dahilinde ve profesyonel futbolcular ile kulüpler arasında kurulmuş olan iş ilişkisi çerçevesinde değer- lendirilmeli ve ayrık hususlar gözden kaçırılmamalıdır.
KAYNAKLAR
XXXXX Xxxx: Profesyonel Futbolcunun İş Sözleşmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstan- bul 2010.
XXXXX, X. Nizamettin/ ARICI, Xxxxx/ XXXXXX-XXXXXX, Tuncay: İş Hukuku, 6. Baskı, Ankara 2013.
XXXXXX XXXXXX, Arzu (Editör: Tankut CENTEL): Türk Borçlar Ka- nunu’nun Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümlerinin İş Kanunu Üzerindeki Etkisi (İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuka Genç Yaklaşımlar Konferans Serisi No:5 İş Hukuku, İstanbul 2014, s. 49-115).
BAŞBUĞ, Aydın: İş ve Hukuk, Çalışanların Hakları ve Sorunları, 3. Bası, Ankara 2015.
BAŞTÜRK, Xxxxx: İş Hukukunda Profesyonel Futbolcu, İstanbul 2007. CEM, Çağrı: Profesyonel Futbolcu Transfer Sözleşmesi, İstanbul 2012.
XXXXXXXX, Ramazan: Spor Hukuku - Spor Hukuku Temel Metinleri, Ankara 2007.
ÇELEBİ, Ferhat: Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2015.
ÇELİK, Xxxx: İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 26. Bası, İstanbul 2013. EREN, Xxxxxx: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 17. Baskı, Ankara 2014. XXXXX, Şeref/ XXXXX, Xxxxx: Spor Hukuku, 2. Baskı, Ankara 2011.
XXXXX, Xxxxxx Xxxxx: İş Hukuku Yeni İş Yasaları, 5. Baskı, Ankara 2013.
KÜÇÜKGÜNGÖR, Erkan: Türk Hukukunda Sporcuların Hukuki Durumu, (Ankara Barosu Dergisi, 1999/1, s. 39-52).
XXXXXXXXXXXXXXX, Hamdi: Hizmet Sözleşmesi- Kuruluş, İçerik, Xxxx Xxxx, Ankara 1995.
ÖZKARACA, Ercüment (Editör: Tankut CENTEL): İş Sözleşmesinin Devri (İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuka Genç Yaklaşımlar Konferans Serisi No:5 İş Hukuku, İstanbul 2014, s. 115-143).
XXXXX, Xxxxx: Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, Ankara 2002.
POYRAZ, Ercan: İş Hukuku Şemalı Anlatım, Güncellenmiş 7. Baskı, An- kara 2016.
SENYEN-KAPLAN Tuncay: Bireysel İş Hukuku, Yenilenmiş 7. Baskı, Ankara 2015.
XXXXX, Xxxxx Xxxx: İş Hukuku, 19. Baskı, Konya 2014. SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Yenilenmiş 12. Baskı, İstanbul 2016.
TUNÇOMAĞ, Kenan/ CENTEL, Tankut: İş Hukukunun Esasları, İstanbul 2008.
Türk-İş Hukuku Bülteni: İş Sözleşmesi İle İlgili Yargıtay Kararları, Xxxx- Şubat 2012.
xxxx://xxx .xxxx.xxx/xx/xxxx/0000/xxxxxxx -xxx - xxx/2016/12/13/30457552/xxxxx-reveals-why-xxxxx-xxxxx-drinks-beer-after- matches
xxxx://xxx.xxxxx.xxx/xxxxxxxxxxx-xxxxxxxxxxxxxxx-xxxxxxx-00-xxxxxx- madde-SXHBQ521159SXQ
xxxx://xxx.xxx.xxx/xxxxx/xxxxxxxx/00000000x
xxxx://xxx.xxxxxxxxx.xxx/xxxx/xxxxxx/xxxxx/0000000-xxxxxx-xxxxxxxx- futbolculara-
xxxxx://xxxxxx.xxx/xxxxx/xxxx-xxxxxxxx-xxx-xxxxxx-xxxx-xxxx-00000 xxxxx://xxx.xxx.xxx.xx