HİZMET İLİŞKİSİNE İŞVEREN TARAFINDAN SON VERİLMESİ HAKKINDA SÖZLEŞME
158 NOLU SÖZLEŞME
HİZMET İLİŞKİSİNE İŞVEREN TARAFINDAN SON VERİLMESİ HAKKINDA SÖZLEŞME
ILO Kabul Tarihi: 22 Haziran 1982
BİRLEŞİK METAL-İŞ YAYINLARI
Kanun Tarih ve Sayısı:
9 Haziran 1994 / 3999
Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı:
18 Haziran 1994 / 21964
Bakanlar Kurulu Kararı Tarih ve Sayısı:
10 Ağustos 1994 / 94-5971
Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı:
12 Ekim 1994 / 22079
Xxxxx Xxxx Xx. Xx.0 00000 Xxxxxxxx - Xxxxxxxx Tel: (0000) 000 0000 Faks: (0000) 000 0000
Teknik Hazırlık: Birleşik Metal-İş Baskı: Birleşik Metal-İş
Mayıs 2002 / 11
158 NOLU SÖZLEşME
HİZMET İLİşKİSİNE İşVEREN TARAFINDAN SON VERİLMESİ HAKKINDA SÖZLEşME
Uluslararası Çalışma Teşkilatı Genel Konferansı Çalışma Bürosu Yönetim Kurulunca 2 Haziran 1982 tarihinde Cenevre'de Toplanmaya çağrıl- mış ve düzenlediği 68. oturumunda,
Hizmet İlişkisinin Sona Ermesi Hakkında Tav- siyede (1963) mevcut uluslararası normları not ederek,
Hizmet ilişkisinin sona ermesi hakkında Tavsi- yenin (1963) kabulünden sonra bir çok üye devletin mevzuatında ve uygulamasında alınan Tavsiye'de sözü edilen sorunlarla ilgili olarak meydana gelen önemli gelişmeleri not ederek,
Bu konuda özellikle şu son yıllarda bir çok ül- kede meydana gelen ekonomik güçlükler ve teknolojik değişiklikler sonucunda bu alanda karşılaşılan sorunlar çerçevesinde yeni uluslar-
arası normları kabul etmenin uygun olacağını dikkate alarak,
Oturum gündeminde beşinci maddeyi teşkil eden “İşverenin girişimiyle hizmet ilişkisinin sona ermesine” ilişkin çeşitli önerilerin kabu- lüne karar verdikten sonra,
Bu önerilerin uluslararası bir sözleşme şeklini almasına karar vererek,
Aşağıda Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Hakkın- da Sözleşme (1982) olarak adlandırılacak olan bu sözleşmeyi 1982 yılı Haziran ayının 22. gü- nünde kabul etmiştir.
KISIM I UYGULAMA METODLARI
UYGULAMA ALANLARI VE TANIMLAR MADDE 1
Bu sözleşme hükümlerinin, toplu iş sözleş-
meleri, hakem kararları veya mahkeme karar- ları ile veya ulusal uygulamaya uygun başka bir yöntemle geçerlik kazanmadığı hallerde, yürür- lüğe girmesi ulusal mevzuatla sağlanır.
MADDE 2
1- Bu sözleşme tüm ekonomik faaliyet alan- larına ve hizmet sözleşmesi ile istihdam olu- nanlara uygulanır.
2- Bir üye devlet hizmet ilişkisi içinde çalışan- lardan aşağıdaki kategorilerde bulunanları iş bu sözleşme hükümlerinin tamamının veya bir kısmını uygulama alanı dışında bırakabilir
a) Belirli süreli veya belirli bir işin tamam- lanması ile ilgili hizmet sözleşmesiyle çalış- tırılan işçiler,
b) Süresi önceden ve makul olarak belirlen- miş deneme süreli hizmet sözleşmesi ile çalışan işçilerden deneme süresi içinde bulunanlar,
c) Süreksiz hizmet ilişkisi içinde çalışan işçi- ler.
3- Bu sözleşmenin koruyucu hükümlerinden kaçınmak amacıyla belirli süreli hizmet sözleş- meleri yapılmasına karşı yeterli güvenceler alınmalıdır.
4- Kendilerine en az bu sözleşmedekilere eşit güvenceler sağlayan özel bir istihdam rejiminin kurallarına tabi olarak çalışanların, gerektiğinde bu sözleşmenin tamamının veya bazı hüküm- lerinin kapsamı dışında bırakılması bir ülkedeki yetkili makamca veya uygun bir mekanizma aracılığıyla varsa işçi ve işveren kuruluşlarına danışıldıktan sonra kararlaştırılabilir.
5- İşçilerin özel istihdam şartları bakımından veya istihdam eden işletmenin büyüklüğü veya niteliği açısından esaslı sorunlar bulunan du- rumlarda hizmet sözleşmesiyle istihdam olu- nanlardan sınırlı bir kategori, gerektiği taktirde, bir ülkedeki yetkili makam veya uygun bir ku- ruluşça, varsa, işçi ve işveren kuruluşlarına danışıldıktan sonra bu Sözleşme hükümlerinin tamamı veya bazı hükümlerinin kapsamı dışın- da bırakabilir.
6- Bu Sözleşme'yi onaylayan her üye devlet, Uluslararası Çalışma Teşkilatı Anayasasının 22. maddesi uyarınca, Sözleşmenin uygulanması üzerinde vereceği ilk raporunda, bu maddenin
4. ve 5. bentleri çerçevesinde kapsamdışı bıra- kılan işçi kategorilerini gerekçe göstererek be- lirtir ve sonraki raporlarında bunları kapsam dışı bırakan mevzuat hükümleri ve uygulama hakkında, bu Sözleşmenin bu işçi kategorilerini de kapsaması için ne ölçüde etkili olduğunu veya etkili olmada ne gibi önerilerde bulu- nulduğunu belirterek, bilgi verir.
MADDE 3
Bu sözleşmenin uygulanmasında, “son verme” ve “hizmet ilişkisine son verme” deyimleri hiz- met ilişkisine işveren tarafından son verilmesi anlamına gelir.
KISIM II.
GENEL UYGULAMA STANDARTLARI
KESİM A.
SON VERMENİN HAKLI NEDENE DAYANDIRILMASI
MADDE 4
İşçinin kapasitesine veya işin yürütümüne veya işyeri gereklerine dayalı geçerli bir son verme nedeni olmadıkça hizmet ilişkisine son verile- mez.
MADDE 5
Özellikle aşağıdaki hususlar son verme için ge- çerli bir neden teşkil etmezler:
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dı- şında veya işverenin rızasıyla çalışma saatle- rinde sendikal faaliyetlere katılma,
b) İşçi temsilciliği yapmış olmak, yapmak veya işçi temsilciliğine talip olmak,
c) İşvereni şikayet etmek veya işveren aley- hine mevzuata aykırılık iddiasıyla başlatılmış sürece katılım veya işveren aleyhine idari ma- kamlar nezdinde müracaatta bulunmak,
d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile
sorumlulukları, hamilelik, din, siyasi görüş, etnik veya sosyal köken,
e) Doğum izni esnasında işe gelmeme,
MADDE 6
1- Hastalık veya kaza nedeniyle geçici devam- sızlık işten çıkarma için geçerli neden değildir.
2- Hangi hallerin geçici olarak işe gelmeme sayılacağı hangi hallerde tıbbi raporun gerekli olacağı ve bu maddenin 1. bendinin uygu- lanmasına getirilebilecek sınırlamalar, sözleş- me'nin 1. maddesinde belirtilen uygulama yön- temlerine göre belirlenir.
KESİM B.
SON VERMEDEN ÖNCE VEYA SON VERME SIRASINDA XXXXXXXXX USÜLLER
MADDE 7
İşverenden makul ölçülere göre bekleneme- yecek haller hariç, hakkındaki iddialara karşı savunma fırsatı verilmeden bir işçinin hizmet ilişkisi, o işçinin tutumu ve verimi ile ilgili ne- denlerle sona erdirilemez.
KESİM C.
SON VERMEYE KARşI İTİRAZ USULU MADDE 8
1- Hizmet ilişkisine haksız olarak son verildiği kanısında olan bir işçinin mahkeme, iş mahke- mesi, hakemlik kurulu veya hakem gibi tarafsız bir merci nezdinde itirazda bulunma hakkı var- dır.
2- Son verme işlemine yetkili merci tarafından izin verilmesi halinde, bu maddenin 1. bendi, ulusal mevzuat veya uygulamaya göre değişik şekillerde uygulanabilir.
3- Bir işçi hizmet ilişkisine son verme işlemine karşı makul bir süre içinde itirazda bulun- mamışsa bu hakkını kullanmaktan vazgeçmiş sayılır.
MADDE 9
1- 8. maddede belirtilen merciler, son verme nedenlerini ve davayla ilgili diğer vakaları ince- lemeye ve son vermenin haklı olup olma-dığına dair bir karar vermeye yetkili kılına-caklardır.
2- İşçinin, son verme işlemine ilişkin ispat yü- künü tek başına üstlenmemesi için, bu sözleş- menin 1. maddesinde belirtilen uygu-lama yöntemleri aşağıdaki olanaklardan birini veya her ikisini sağlamalıdır.
a) Bu Sözleşme'nin 4. maddesinde tanım- landığı üzere, geçerli bir nedeninin bulun- duğunu ispat yükü işverene ait olmalıdır.
b) Bu Sözleşmenin, 8. maddesinde belirtilen merciler, taraflarca getirilen kanıtlar ve ulusal mevzuat ve uygulamaların öngördüğü usuller çerçevesinde son verme nedeni üzerinde bir sonuca varmaya yetkili kılınmalıdırlar.
3- Son verme işleminin, işletmenin, işyerinin veya hizmetin yürütümü gereklerine dayan- dığının ileri sürülmesi halinde, bu Sözleşmenin
8. maddesinde belirtilen merciler son vermenin gerçekten bu nedenlere bağlı olup olmadığını belirlemeye yetkilidirler, bununla beraber bu sebeplerin söz konusu sona erdirmeyi haklı kılıp kılmadığına karar vermeye ne ölçüde yet- kili kılınacakları işbu Sözleşmenin 1. madde- sindeki uygulama yöntemlerine göre belirle- necektir.
MADDE 10
Bu sözleşme'nin 8. maddesinde belirtilen mer- ciler son verme işlemini haksız bulurlarsa ve son verme işlemini iptale veya işçinin işe iade- sini öngörmeye ya da önermeye ulusal mevzu- at ve uygulamalara göre yetkili değil-lerse veya bunları uygulanabilir bulmazlarsa yeterli bir tazminat veya uygun addolunan bir diğer telafi biçimini kararlaştırmaya yetkili kılınacaklardır.
KESİM D. BİLDİRİM SURESİ
MADDE 11
Hizmet ilişkisine son verilecek bir işçi, ciddi bir hizmet kusuru yani işverenin kendisini bildirim süresi zarfında çalıştırmaya devam etmesini istemenin makul sayılamayacağı türden bir hiz- met kusuru atfedilmedikçe, makul bir bildirim süresine veya onun yerine bir tazminata hak kazanacaktır.
KESİM E.
KIDEM TAZMİNATI VE GELİRİN KORUNMASINA
İLİşKİN DİGER şEKİLLER MADDE 12
1- Hizmet ilişkisine son verilen bir işçi, ulusal mevzuat ve uygulamaya uygun olarak aşağı- daki haklardan yararlanır;
a) Miktarı, diğer unsurların yanısıra, hizmet süresine ve ücret seviyesine göre belirlenecek ve doğrudan işveren tarafından veya işveren- lerin katkısıyla oluşturulmuş bir fondan öde- necek bir kıdem tazminatı veya işten ayrılma nedeniyle doğan başka haklar, veya
b) Tabi oldukları koşullar çerçevesinde, iş- sizlik sigortası veya yardımından doğan hak-lar veya yaşlılık yahut malüllük gibi diğer sosyal güvenlik türleri yahut,
c) Bu tazminat ve ödeneklerin birleşimi.
2- Genel kapsamlı bir rejimde, bir işçi işsizlik sigortasından veya yardımlarından yararlan- mak için aranan koşulları taşımıyor ise salt 1. bendin (b) alt bendinde işsizlik haklarından yararlanamaması nedeniyle aynı bendin (a) alt
bendindeki tazminat ve hakların ödenmesi ge- rekmez.
3- Ciddi hizmet kusuru nedeniyle hizmet ilişki- sine son verilme durumunda bu maddenin 1. bendinin (a) alt bendinde bahsedilen tazminat veya haklardan yoksun kalınması bu söz- leşmenin 1. maddesindeki uygulama yöntem- leri ile öngörülebilir.
KISIM III. EKONOMİK, TEKNOLOJİK, YAPISAL
VEYA BENZER NEDENLERLE HİZMET İLİşKİLERİNE SON VERME HAKKINDA EK HÜKÜMLER
KESİM A.
İşÇİ TEMSİLCİLERİNE DANIşMA MADDE 13
1- Ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzer nedenlerle hizmet ilişkilerine son vermeyi dü- şünen işveren:
a) İlgili işçi temsilcilerine, düşünülen son verme işlemlerinin nedenleri, bu işlemden etki-
lenecek işçi sayısı ve grupları ve son verme işlemlerinin ne kadarlık bir zaman diliminde gerçekleştirileceği de dahil olmak üzere gerekli tüm bilgileri zamanında sağlar.
b) İlgili işçi temsilcilerine, ulusal mevzuat ve uygulamaya uygun olarak, mümkün olduğunca önceden, ilgili işçiler için her nevi son verme işlemini önlemek veya asgariye indirmek ama- cıyla alınacak önlemleri ve bu işlemlerin işçiler üzerindeki olumsuz etkilerini, başka iş bulmak gibi önlemlerle hafifletmek amacıyla alınacak önlemleri danışma fırsatı tanır.
2- Bu maddenin 1. bendinin uygulanması, bu Sözleşmenin 1. maddesinde belirtilen uygula- ma yöntemleriyle, hizmet ilişkisine son ve- rilmesi düşünülen işçi sayısının, en azından belirli bir sayıya veya personel sayısının belirli bir yüzdesine ulaştığı hallerde sınırlandırılabilir.
3- Bu maddenin uygulanmasında “İLGİLİ İşÇİ TEMSİLCİLERİ” deyimi, işçi Temsilcileri Hakkın- da 1971 tarihli Sözleşmeye uygun olarak ulusal mevzuat ve uygulamada benimsendiği şekliyle işçi temsilcileri anlamına gelir.
KESİM B.
YETKİLİ MAKAMA BİLDİRİM MADDE 14
1- İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzer nedenlerle hizmet ilişkilerine son ver- meyi düşündüğünde, ulusal mevzuat ve uygu- lamaya uygun olarak, son verme işlemlerini mümkün olduğu kadar önceden yetkili maka- ma bildirir ve bildirimde söz konusu son verme işlemlerinin yazılı gerekçeleri dahil bu işlem- lerden etkilenecek işçi sayısı ve kategorileri ve son vermenin uygulanacağı süre hakkında bil- giler verir.
2- Ulusal mevzuat, bu maddenin 1. bendinin uygulanmasını, hizmet ilişkisine son verilmesi düşünülen işçi sayısının en azından belirli bir sayıya veya personel sayısının belirli bir yüzde- sine ulaştığı hallerde sınırlandırılabilir.
3- İşveren, yetkili makamı, bu maddenin 1. bendinde belirtilen son vermelerden, son ver- me işlemlerine başlanmadan ve ulusal mevzu- atla belirlenecek asgari bir süre öncesinden haberdar eder.
KISIM IV. SON HÜKÜMLER
MADDE 15
Bu sözleşme'nin kesin onama belgeleri Uluslar- arası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne gönde- rilir ve onun tarafından kaydedilir.
MADDE 16
1- Bu Sözleşme, ancak onama belgeleri Genel Müdür tarafından kaydedilmiş olan Uluslararası Çalışma Örgütü üyelerini bağlar.
2- Bu Sözleşme, iki üyenin onama belgesi Ge- nel Müdür tarafından kaydedildiği tarihten oniki ay sonra yürürlüğe girer.
3- Daha sonra bu Sözleşme onu onaylayan her üye için, onama belgesi kaydedildiği tarihten oniki ay sonra yürürlüğe girer.
MADDE 17
1. Bu Sözleşmeyi onayan her üye onu ilk yü- rürlüğe girdiği tarihinden itibaren on yıllık bir süre sonunda Uluslararası Çalışma Bürosu Ge- nel Müdürüne göndereceği ve bu Müdürün
kaydedeceği bir belge ile feshedebilir. Fesih, kayıt tarihinden ancak bir yıl sonra geçerli olur.
2. Bu Sözleşmeyi onaylamış olup da, onu bun- dan önceki fıkrada sözü edilen on yıllık devre- nin bitiminden itibaren bir yıl süresince bu madde gereğince feshetme seçeneğini kullan- mayan her üye yeniden on yıllık bir süre için bağlanmış olur ve bundan sonra bu sözleş- meyi, her on yıllık süre bitince, bu maddenin içerdiği koşullar içinde feshedebilir.
MADDE 18
1. Uluslararası Çalışma Bürosu Müdürü, Örgüt üyeleri tarafından kendisine bildirilen bütün onama ve fesihlerin kaydedildiğini Uluslararası Çalışma Örgütünün bütün üyelerine duyurur.
2. Genel Müdür, kendisine gönderilen Sözleş- me'nin ikinci onama belgesinin kaydedildiğini teşkilat üyelerine duyururken bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarih hakkında Örgüt üye- lerinin dikkatini çeker.
MADDE 19
Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü, yukarıdaki maddeler gereğince, kaydetmiş
olduğu bütün onama ve fesihlere ilişkin tam bilgileri, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102. maddesi uyarınca tescil edilmek üzere, Birleş- miş Milletler Genel Sekreterine ulaştırır.
MADDE 20
Milletlerarası Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü zaman bu Sözleşmenin, uygu- lanması hakkındaki bir raporu Genel Konfe- ransa sunar ve onun tamamen veya kısmen değiştirilmesi konusunun Konferans gündemine alınması gereği hakkında karar verir.
MADDE 21
1. Konferansın bu Sözleşmeyi tamamen veya kısmen değiştiren yeni bir Sözleşme kabul et- mesi halinde ve yeni sözleşme aksini öngör- mediği takdirde;
a) Değiştirici yeni sözleşme'nin bir üye tara- fından onanması durumu, yukarıdaki 16. mad- de dikkate alınmaksızın ve değiştirici yeni Söz- leşme yürürlüğe girmiş olmak kayıt ve şartı ile, bu Sözleşmenin derhal ve kendiliğinden feshini gerektirecektir.
b) Değiştirici yeni sözleşmenin yürürlüğe
girmesi tarihinden itibaren bu sözleşme üye- lerin onamasına artık açık bulundurulamaz.
2. Bu sözleşme, onu onayıp da değiştirici sözleşme'yi onamamış bulunan üyeler için, herhalde şimdiki şekil ve içerliğiyle geçerli ol- makta devam eder.
MADDE 22
Bu Sözleşmenin Fransızca ve İngilizce metinleri aynı derecede geçerlidir.