İŞ HUKUKUNDA REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİNİN

A. Xxx XXXXX hakemli makaleler

İŞ HUKUKUNDA REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİNİN

GEÇERLİLİK KOŞULLARI

A. Xxx XXXXXx

GİRİŞ

İş hukukunda rekabet yasağı, iş sözleşmesi devam ederken ve iş sözleşmesi sona erdikten sonra rekabet etmeme borcu olarak iki şekil- de incelenebilir. İş sözleşmesi devam ederken işçinin işverenle rekabet yasağının kaynağını işçinin sadakat borcu oluşturmaktadır. Bu borç- tan söz edebilmek için, tarafların rekabet yasağı sözleşmesi yapması ya da iş sözleşmesine rekabet yasağı kaydı konulması gerekmemektedir. Söz konusu borç, iş sözleşmesinin sona ermesiyle ortadan kalkmak- tadır. Eğer sözleşmenin tarafları rekabet etmeme yükümlülüğünün iş sözleşmesi sona erdikten sonra da devam etmesini istiyorsa ya iş söz- leşmesine bu konuda bir şart koymalı ya da ayrı bir rekabet yasağı söz- leşmesi yapmalıdır. İş Kanunu’nda rekabet yasağı sözleşmesine ilişkin bir düzenleme olmaması sebebiyle rekabet yasağı sözleşmesine BK m. 348-352 hükümleri uygulanır. İşçinin iş sözleşmesi sona erdikten son- ra işverenle rekabet etmesinin yasaklanmasına sebep olan bu sözleş- me işçinin ekonomik geleceğini de sınırlandırdığı için, söz konusu hü- kümlerle birtakım sınırlamalara tabi tutulmuştur. Biz de çalışmamız- da bu hükümler çerçevesinde rekabet yasağı sözleşmesinin geçerlilik koşullarını inceledik.

1. GENEL OLARAK

Rekabet etmeme borcu işçinin işverene karşı olan sadakat borcu- nun bir türüdür. İşçinin iş sözleşmesi devam ederken rekabet etme-

* Dr., Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabi- lim Dalı öğretim görevlisi.

me borcu, doğrudan doğruya iş sözleşmesinden kaynaklanmakta ve sadakat borcu bağlamında ortaya çıkmaktadır.1 Doktrinde ileri sürü- len bir görüşe göre, işçinin rekabet etmeme borcu, kanundan doğan bir yapmama borcudur.2 Bu borçtan söz edilebilmesi için ayrıca bir reka- bet yasağı şartı konulmasına ya da rekabet yasağı sözleşmesi yapılma- sına gerek bulunmamaktadır. Doktrinde ileri sürülen bir diğer görü- şe göre de, kanundan doğan rekabet etmeme borcu ile, işçinin iş söz- leşmesi devam ederken rekabet yapmaması, sözleşmeden xxxxx xxxx- bet etmeme borcu ile ise, BK m. 348 vd. da düzenlenen rekabet yasağı kastedilmektedir.3

Türk hukukunda iş sözleşmesi sona erdikten sonra işçinin işveren- le rekabet etmemesini gerektiren kanunî bir yükümlülüğü yoktur. An- cak taraflar iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra işçinin işverene karşı rekabet etmemesini serbest iradeleri ile kararlaştırabilirler. İş söz- leşmesinin sona ermesinden sonraki dönem için işçinin rekabet hakkı- nı sınırlandıran ya da tamamen ortadan kaldıran rekabet yasağı söz- leşmesine ilişkin hükümler, Borçlar Kanununun 348-352’nci maddele- rinde düzenlenmiştir.

2. REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİ

Rekabet yasağı, aynı alanda iş yapan kimselerin birbirleri ile hu- kuka aykırı olarak yarışa girememesi, belirli kimselerin birbirleriyle rekabet etmelerinin yasaklanması anlamına gelmektedir.4 İşçinin reka-

1 Xxxxx Xxxxxxxxxxxxxxx, Xx Xxxxxx, Gözden Geçirilmiş Yenilenmiş 3. bası, An- kara 2008, s. 459; Xxxxxx Xxxxx, İş Hukuku, Yenilenmiş 4. baskı, İstanbul 2008, s. 304; Fevzi Şahlanan, “Rekabet Yasağının Geçerlilik Koşulları”, Tekstil İşveren, Tem- muz 2007, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00/; Fevzi Şahla- nan, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi, Kurulması, Geçerlilik Şartları Hükümleri ve So- nuçları”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerile- ri 00. Xxx Xxxxxxxxxx, Xxxxxxxx 0000, s. 71; Xxxxx Xxxxxxx/Xxxxxx Xxxxxxx, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, MESS Sicil İş Hukuku Dergisi, Aralık 2009,s. 24; Xxxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Yenilenmiş 7. bası, İstanbul 2007, s. 457; Xxxxxx Xxxxxxx, Grundriß des Arbeitsrecht, 12. neubearb. Aufl., München 1998, s. 264; Xxxxx Xxx, İş Hukuku Yargıtay İlke Kararları, Ankara 2009, s. 588.

2 Xxxxxx Xxxxx, Türk Hukukunda İşçinin Xxxxxxx Xxxxx, Ankara 1982, s. 64; Xxxxx, s. 458; Xxxxxxx, s. 264.

3 Xxxxx Xxxxxxxxxxx, Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş Yasası, İstan- bul Ticaret Odası, Genişletişmiş 2. baskı, İstanbul 2008, s. 87.

4 Xxxxx Xxxx, “İş Hukukunda Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, Mercek Dergisi, Nisan

bet etmeme borcunun, diğer bir ifade ile, işverenle rekabet yasağının iş sözleşmesi sona erdikten sonra da devam etmesi isteniyorsa, taraf- ların bunu ayrıca ve açıkça sözleşmeyle kararlaştırması gerekir. Bu ka- rarlaştırma ayrı bir sözleşmeyle yapılabileceği gibi, mevcut iş sözleş- mesine konulacak özel bir hükümle de yapılabilir. Rekabet yasağı söz- leşmesi, işçinin iş sözleşmesi devam ederken işverenin müşterilerini tanıması ya da iş sırlarını öğrenmesi sebebiyle, iş ilişkisi sona erdikten sonra belirli bir faaliyet alanında, belirli bir coğrafi bölgede ve belirli bir zaman dilimi içinde işverenle rekabet teşkil edecek herhangi bir fa- aliyette bulunmaması hususunu içeren sözleşmedir.5 Rekabet yasağı sözleşmesinin amacı, işçinin işletmede öğrendiği bilgileri, iş sözleşme- si sona erdikten sonra işverenin aleyhine onunla rekabet edecek şekil- de kullanmasını engellemektir.6

A. Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Konusu

BK m. 000/0’x xxxx, “... her iki taraf, akdin hitamından sonra, işçinin kendi namına iş sahibi ile bir iş yapmamasını ve rakip bir müessesede çalışa- mamasını ve böyle bir müessesede şerik veya sair sıfatla alâkadar olamaması- nı şart edebilirler.” Buna göre rekabet yasağı sözleşmesinin konusu, iş- çinin iş sözleşmesi sona erdikten sonra, kendi adına işvereni ile reka- bet edecek bir iş yapmaması, rakip bir kuruluşta çalışmaması, rakip bir kuruluşa ortak olmaması ve ortaklıktan başka bir sıfatla dahi rakip bir kuruluşla ilgisinin olmamasıdır.

Rekabet yasağı, bir rekabet kuruluşunda çalışma ve böyle bir ku- ruluşa katılma yasağını içerir.7 Aynı müşterilere, aynı mal veya hiz- metleri sunan kuruluş, rakip kuruluş olarak kabul edilir. Buna karşın aynı maddeyi değişik mal veya hizmet üretmek için kullanan kuruluş- lar, rekabet kuruluşu olarak kabul edilmez.8

2005, s. 99.

5 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 100.

6 A. Xxx Xxxxxx, “İşçinin Sadakat Yükümlülüğü”, Domaniç’e 80. Yaş Günü Xxxxxx- xx, x. 0, Xxxxxxxx 2001, s. 1065.

7 Xxxxxx Xxxxxx, İsviçre Borçlar Kanunu Şerhi, çev. A. Xxxx Xxxx, Ankara 1993, s. 567.

8 Xxxxxx, s. 567-568.

Taraflar, iş sözleşmesi sona erdikten sonra hüküm ifade etmek üzere, işçinin rekabet teşkil etmeyen bir işi yapmasını yasaklayıcı bir sözleşme yapamazlar ya da iş sözleşmesine bu hususta bir hüküm ko- yamazlar. Mesela, jimnastik aletlerinin uygulanmasını göstermek ve öğretmek için bir kuruluşta çalıştırılan jimnastik öğretmeninin, sözleş- me sona erdikten sonra jimnastik öğretmeni olarak yaptığı her çalış- manın yasak olması şeklinde bir rekabet yasağı kararlaştırılamaz.9 Ni- tekim rekabet yasağı sözleşmesi ile işçinin çalışma hakkı elinden xxx- namaz.

Rekabet yasağı sözleşmesinin konusu, örneğin, şarap firmasında satış elemanı olarak çalışan işçinin kendi isteği ile işyerinden ayrıldık- tan sonra aynı alanda faaliyet gösteren başka bir işyerinde tanıtma ve pazarlama elemanı olarak çalışmasının yasaklanması olabilir.10 Bir şir- kette bilgisayar elemanı olarak çalışan işçinin, kendi isteği ile işyerin- den ayrıldıktan sonra, altı ay boyunca şirketin yazılı izni olmadıkça, şirketin faaliyet gösterdiği yerlerde ve çalışma konusuna giren bir işte çalışamayacağına, şirketin müşteri portföyündeki bir şirkette görev alamayacağına ilişkin olarak da rekabet yasağı kararlaştırılabilir.11

Taraflar rekabet yasağı kararlaştırmamışlarsa, işçinin işverene ait işyerinde edindiği bilgileri ve müşteri çevresini kullanması ve eski iş- vereni ile rekabet yapması mümkündür.12

9 Xxxxxx, s. 568.

10 Yarg. 9. HD., 29.5.1997, E.1997/6252, K.1997/10506. Xxx.xxx.xxxxxxx.xxx.

11 Yarg. 9. HD., 18.5.1999, E.1999/5784, K.1999/9049. Bkz. xxxxxxx.xxx. Yargıtay’ın bir kararına göre, “Taraflar arasında 22.3.1999 tarihinde imzalanan iş sözleşmesi- nin eki niteliğindeki rekabet yasağı sözleşmesinde, davalı işçinin fesih tarihinden itibaren bir yıl içinde davalı şirketin iştigal alanına giren hiçbir işi kabul etmeye- ceği, bu türden şirketlerde görev yapmayacağı kararlaştırılmış ve coğrafi sınır ola- rak Türkiye belirlenmiştir. Davalının iş sözleşmesi, 19.8.2003 tarihinde davacı işve- ren tarafından feshedilmiş ve tazminatlar davalı işçiye ödenmiştir. Davalı işçinin bir yıllık süre geçmeden davacı işverene rakip bir firmada yönetici sıfatıyla göreve başladığı dosya içeriğinden anlaşılmaktadır. Somut olayda, davacı işveren, da-

valı işçinin iş sözleşmesinin feshinde işçinin kusuruna dayanmamıştır. Davalının iş sözleşmesinin işçinin yasal hakları ödenmek suretiyle feshedildiği, işverenin de kabulündedir. Böyle olunca, Borçlar Kanunu’nun 352. maddesi hükmü, davacı iş- verenin rekabet yasağı sözleşmesi sebebiyle tazminat isteğinin reddine karar veril- mesi gerekir. Mahkemece davanın reddi yerine, yazılı şekilde kabulüne karar ve- rilmesi hatalı olmuştur.” Yarg. 9. HD., 3.4.2007, E.2007/913, K.2007/9258 (kişisel arşiv).

12 Xxxxxx, s. 568-569.

B. Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Geçerlilik Koşulları

Kanun koyucu işçinin korunmasını sağlamak amacıyla, sözleşme özgürlüğü ilkesini sınırlandırarak rekabet yasağı sözleşmesinin geçer- li bir şekilde kurulabilmesi için bazı şartlar aramıştır. Rekabet yasağı sözleşmesinin kuruluş şartları BK m. 348-350’de düzenlenmiştir. Bun- lar; bir iş sözleşmesinin bulunması, işçinin müşterileri tanımasından veya iş sırlarını bilmesinden dolayı işverene önemli bir zarar verme- si ihtimalinin olması (BK m. 348/2), sözleşmenin yazılı şekilde yapıl- ması (BK m. 350) ve sözleşmenin yapıldığı sırada işçinin reşit olma- sı (BK m. 348/3) dır. Bu koşullara, rekabet yasağı sözleşmesinin ya- pılmasını engelleyen özel bir kanun hükmünün bulunmaması koşulu da eklenmelidir.13 Çünkü örneğin BİK m. 13/2’e göre, iş sözleşmesinin feshinden sonraki zaman için gazetecinin mesleğini yerine getirmesini sınırlandıran hükümler batıldır. Bu özel hüküm dolayısıyla gazeteci- lerle iş sözleşmesi sona erdikten sonra hüküm ifade edecek bir rekabet yasağı sözleşmesi yapmak hiçbir şekilde mümkün değildir.

Geçerli bir rekabet yasağı sözleşmesinden söz edebilmek için bu koşulların hepsinin bir arada olması gerekir. Rekabet yasağı sözleş- menin geçerliliği için bulunması zorunlu olan bu koşullara ilişkin hü- kümler emredici niteliktedir ve bu koşullardan herhangi birinin bu- lunmaması halinde sözleşme batıl olur.14

İş sözleşmesinin sona ermesinden sonra geçerli olmak üzere, iş- çinin işverenle rekabet etmesini engellemek amacıyla iş sözleşmesine de hüküm konulabilir. İş sözleşmesine eklenen rekabet yasağı şartının geçerli olabilmesi için de bu koşulların varlığı gerekmektedir. Bu ko- şullardan birinin eksik olması halinde yasak geçersizdir. Rekabet ya- sağı şartının geçersizliği kural olarak iş sözleşmesine etki yapmaz.15 Bu hususta BK m. 20/2 uygulanır. Hükme göre, sözleşmenin içerdiği şartlardan bir kısmının butlanı, sözleşmeyi tamamen geçersiz hale ge- tirmez. Bu durumda sadece şart geçersiz sayılır. Ancak bu şartlar ol- maksızın sözleşme yapılmayacak idiyse, sözleşme tamamen batıl olur. Yani rekabet yasağı şartı, işveren için vazgeçilmez bir şart olmadığı sü- rece sadece yasağa ilişkin hüküm geçersiz olur. Ancak sözleşmede re-

13 M. Xxxxx Xxxxx, Rekabet Yasağı Sözleşmesi (BK.m.348-352), Ankara 1994, s. 39; Şahla- nan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00.

14 Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 39.

15 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 39; Xxxxxxan, Rekabet Yasağı, s. 73.

kabet yasağı şartı olmasaydı, iş sözleşmesi yapılmayacak idiyse; söz- leşme tamamen batıl olur.16 MK m. 6 uyarınca, bu hususu işveren is- pat edecektir.17

Rekabet yasağı sözleşmesi etkisini iş sözleşmesi sona erdikten son- ra gösterir. Bu nedenle geçerli bir rekabet yasağı sözleşmesinden söz edebilmek için gerekli olan ehliyet dışındaki koşullar, yasağın karar- laştırıldığı anda değil, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte gerçekleş- miş olmalıdır.18 Bu şartların gerçekleştiğini ispat yükü işverene aittir.19

a. Maddî Şartlar

aa. Bir İş sözleşmesinin Bulunması

Rekabet yasağı sözleşmesinin kurulabilmesi için öncelikle taraflar arasında bir hizmet ilişkisi olmalıdır. Nitekim rekabet yasağı sözleş- mesine ilişkin hükümler, Borçlar Kanununun iş sözleşmesine ilişkin hükümleri arasında düzenlenmiştir. Bir hizmet ilişkisi sebebiyle işve- xxxx bağımlı olan işçi ile işveren dilerlerse, bu iş sözleşmesine, sözleş- me sona erdikten sonra hüküm ifade etmek üzere rekabet yasağı şar- tı koyabilirler veya ayrı bir rekabet yasağı sözleşmesi yapabilirler. Re- kabet yasağı kaydının konulabilmesi ya da bu hususta ayrı bir sözleş- me yapılabilmesi için iş sözleşmesinin belirli ya da belirsiz süreli olma- sı önem taşımamaktadır.

İş sözleşmesi kurulmadan ya da sona erdikten sonra yapılan reka- bet yasağı sözleşmeleri hakkında BK m. 348-352 hükümleri uygulan- maz. Bu çerçevede iş sözleşmesi devam ederken iş sözleşmesi sona er- dikten sonra hüküm ifade edecek rekabet yasağının kararlaştırılması mümkündür. Ancak iş sözleşmesinin yürürlük süresi içinde işverenin iş sözleşmesi sona erdikten sonra hüküm ifade etmek üzere rekabet yasağı sözleşmesi yapma girişiminde bulunması İş K m. 22 çerçeve- sinde çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak değerlendirilebilir.20

16 Xxxxx Xxxxxx, “Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Fer’i Rekabet Memnuiyeti Mu- kavelesi”, Arsebük’e Armağan, Ankara 1958, s. 467; Xxxxx Xxxxxxxx, Xx Xxxxxx, x. 0, Xxxxxxxx 0000,x. 499; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 39.

17 Ayiter, s. 467; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 39.

18 Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 49.

19 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 49.

20 Şahlanan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00; Şahlanan, Reka-

Bu noktada bildirim süresi içinde rekabet yasağı sözleşmesi yapılması halinde, bu sözleşmeye Borçlar Kanunu’nun ilgili hükümlerinin uygu- lanıp uygulanamayacağı tartışılabilir. Bizim de katıldığımız bir görüşe göre,21 bildirim süresi sona erene kadar iş sözleşmesi devam ettiği için bu sözleşmeye de BK m. 348-352 hükümleri uygulanır.

BK m. 348/1’de, her iki tarafın rekabet yasağı kaydını iş sözleşme- sinde şart edebilecekleri düzenlenmiştir. Bu hüküm karşısında, böy- le bir şartın toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılabilip kararlaştırılama- yacağı sorusu akla gelmektedir. Gerek İsviçre Borçlar Kanunu gerek Türk Borçlar Kanununda buna ilişkin bir düzenleme yoktur. Bazı ya- zarlara göre,22 iş sözleşmesi devam ederken mevcut olan rekabet etme- me borcunun kapsamının toplu iş sözleşmesiyle genişletilmesi ya da sınırlandırılması mümkündür. Birçok ülke hukukunda23 toplu iş söz- leşmesi ile iş sözleşmesinin bitiminden sonraki döneme ilişkin reka- bet yasağı kararlaştırılabileceği kabul edilmiştir. Bu şekilde toplu iş sözleşmesi ile rekabet yasağına ilişkin düzenlemelerin yapıldığı du- rumlarda, bireysel iş sözleşmeleri de yapılarak işçinin lehine hüküm- ler getirilebilir.24 Nitekim TİSGLK m. 6/2’e göre, “Toplu iş sözleşmesin- de iş sözleşmesine aykırı hükümlerin bulunması halinde hizmet akdinin işçi lehindeki hükümleri uygulanır.” Bu düzenleme uyarınca, hangi rekabet yasağı hükmü işçinin lehine ise, o hüküm uygulanacaktır.

İş sözleşmesi sona erdikten sonra hüküm ifade etmek üzere yapı- lan, sözleşmenin bir parçası niteliğindeki rekabet yasağı sözleşmeleri,

bet Yasağı, s. 73.

21 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 19; Taşkent/Xxxxxxx, s. 34.

22 Xxxxx Xxxxxxx, “İsviçre ve Türk İş Hukukunda İşçinin Hizmet Akdi Sonrasına Yö- nelik Rekabet Yasağı”, Kamu-İş, Xxxx 1991, c. 2, S. 6-7, s. 9, dpn. 25’ten naklen.

23 Belçika, Fransa, İsrail, Danimarka, İtalya Hukukunda toplu iş sözleşmeleri ile söz- leşme özgürlüğünün ve işçinin sadakat borcunun sınırları çizilebilmektedir; bkz. Xxxxx Xxxx, İş Hukukunda İş Sırrının Korunması, Ankara 2003, s. 85, dpn. 65.

24 Uşan, İş Sırrı, s. 86.

25 Xxxxx Xxxxxxxx, Borçlar Hukuku Dersleri, c. 2, İstanbul 1967, s. 384; Tunçomağ, İş,

s. 495-496; Soyer, Rekabet Yasağı, s. 18; Çil, s. 588. Kanaatimizce, her ne kadar hiz- met sözleşmesinin sona ermesiyle sözleşmeler arasındaki bağımlılık sona erse de, rekabet yasağı sözleşmesi, hizmet sözleşmesi devam ederken, hükümlerini sözleş- me sona erdikten sonra doğurmak üzere, yapıldığı için hizmet sözleşmesine talî olarak bağlı olan bir sözleşmedir. Ayiter’e göre ise, iş sözleşmesinde rekabet yasak- larından kasıt, sözleşmenin kurulması veya devamı sırasındaki rekabet yasakları- dır. Sözleşme sona erdikten sonra yapılan rekabet yasağı sözleşmesi, bir tali reka- bet yasağı niteliğinde görülemez. Çünkü iş sözleşmesinin sona ermesiyle artık ba-

talî rekabet yasağı sözleşmelerindendir.25 Tunçomağ’a göre,26 işçi sen- dikaları ile işveren sendikaları arasında yapılmış ve bağımsız önem ta- şıyan rekabet yasağı sözleşmeleri bu kapsamda değildir. Burada yazar açık olmamakla birlikte, hizmet ilişkisinin sona ermesinden sonra ge- çerli olmak üzere, toplu iş sözleşmesiyle rekabet yasağının kararlaştırı- lamayacağını belirtmek istemektedir. Akyiğit’e göre de,27 toplu iş söz- leşmesiyle iş sözleşmesi sonrasına ilişkin olarak rekabet yasağı karar- laştırılamamalıdır. Kanaatimizce de, toplu iş sözleşmesi ile iş ilişkisi sona erdikten sonra geçerli olmak üzere rekabet yasağı getirilememeli- dir. Çünkü rekabet yasağı işçinin ekonomik hayatını geliştirme özgür- lüğünü sınırlandırmaktadır. İşçi rekabet hakkını ancak kendi iradesiy- le sınırlandırabilir. Bu sınırlandırma da, işçinin iş sözleşmesine bu hu- susta hüküm konulmasına rıza göstermesi veya kendi rızasıyla reka- bet yasağı sözleşmesine taraf olmasıyla mümkün olabilecektir.

b. Tarafların Ehliyeti

Rekabet yasağı sözleşmesinin taraflarından işverenin ehliyeti ko- nusunda, Medeni Kanunun ehliyete ilişkin genel kuralları uygulanır. Gerçek kişi işveren tam ehliyetliyse, sözleşmeyi bizzat kendisi yapa- bileceği gibi temsilcisi vasıtasıyla da yapabilir. Tam fiil ehliyetine sa- hip değilse, ancak ayırt etme gücü varsa, yasal temsilcisinin izniyle veya icazetiyle sözleşmeyi bizzat kendisi veya yasal temsilcisi yapabi- lir. Gerçek kişi işverenin tam ehliyetsiz olması halinde, sözleşmeyi sa- dece yasal temsilcisi yapabilir. İşveren tüzel kişi ise, sözleşmeyi yetkili organı ya da temsilcisi yapabilir.

Sözleşmenin diğer tarafını oluşturan işçinin ehliyeti BK m. 348/ son’da düzenlenmiştir. Bu hüküm uyarınca, işçi sözleşmenin yapıldığı sırada reşit değil ise, rekabet yasağına dair olan şart batıldır. Eğer reka- bet yasağı şartı ayrı bir sözleşme ile kararlaştırılmışsa, bu sözleşme ge- çersizdir. Kanun koyucu, belirli bir olgunluğa erişmemiş olan kişilerin ekonomik alandaki hareket özgürlüğünü kısıtlamamak amacıyla, söz- leşmenin yapıldığı sırada işçinin reşit olması şartını düzenlemiştir. Bu nedenle, sözleşmenin reşit olmayan işçi adına yasal temsilci vasıtasıyla

ğımlılık son bulmuştur. Bkz. Ayiter, s. 464.

26 Tunçomağ, Borçlar, s. 384; Tunçomağ, İş, s. 495.

27 Akyiğit, s. 9.

yapılamaması yerindedir.28 Nitekim rekabet yasağına ilişkin irade be- yanı, işçiyi yükümlülük altına sokan ve şahsa sıkı sıkıya bağlı haklar- dandır. Bu nedenle sezgin bir küçüğün yapmış olduğu rekabet yasağı sözleşmesi, bu sözleşmeye küçüğün temsilcisinin verdiği icazet ile ge- çerli hale gelemez.29

Hukukumuzda işçinin hangi hallerde reşit sayılacağı MK m. 11- 12’de düzenlenmiştir. MK m. 11/1’e göre, işçi on sekiz yaşını doldur- masıyla reşit olur. MK m. 11/2’e göre, evlenme kişiyi reşit kılar. MK m. 12’e göre, on beş yaşını doldurmuş olan küçük, kendi isteği veya ve- lisinin rızasıyla mahkemece reşit kılınabilir. Maddelerden anlaşıldığı üzere üç çeşit rüşt hali vardır. Kanun koyucu yaş koşulu getirmediği için, olağan şekilde veya kazaî veya evlenme ile kazanılan rüşt ile reşit olan işçi rekabet yasağı sözleşmesi yapabilir. Kanunda sadece işçinin reşit olması koşulundan söz edildiği için, reşit ancak kısıtlı bir işçinin bu sözleşmeyi yapması halinde, sözleşmenin geçerli olup olmayacağı sorusu akla gelmektedir. Doktrinde kısıtlı tarafından yapılan rekabet yasağı sözleşmelerinin, yasal temsilcinin izin ya da icazet vermesiyle, geçerli olacağı kabul edilmektedir.30

Türk hukukunda rekabet yasağı sözleşmesi yapabilmek için işçi- nin reşit olması koşulu aranırken, İsviçre hukukunda, işçinin reşit ol- ması şartını arayan kanun hükmünün 1971 yılında kaldırılmasıyla, iş- çinin tam ehliyetli olması koşulu aranmaktadır.31 Akyiğit’e göre de,32 rekabet yasağıyla sınırlanan özgürlüğün büyük önemi olması dolayı- sıyla, geçerli bir rekabet yasağı sözleşmesinin kurulabilmesi için işçi- nin tam ehliyete sahip olması koşulunu aramak yerinde olacaktır. Ka- naatimizce de, işçi ancak kendi iradesiyle ekonomik özgürlüğünü sı- nırlandıracak bir sözleşme yapmalıdır. Bu nedenle İsviçre hukukunda kabul edildiği gibi Türk hukukunda da fiil ehliyetine sahip olan işçile- rin geçerli bir rekabet yasağı sözleşmesi yapabilmeleri, işçinin ekono- mik anlamda daha çok korunmasını sağlayacaktır.

28 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 45; Xxxxx, s. 459.

29 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 101; Xxxxxxan, Rekabet Yasağı, s. 74; Xxxxx, s. 459.

30 Ayiter, s. 467; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 101; Tunçomağ, Borçlar, s. 387, dpn. 195’ten naklen; Tunçomağ, İş, s. 499, dpn. 10’dan naklen; Xxxxx Xxxxx, Borçlar Hukuku Özel Borç Münasebetleri, Ankara 1971, s. 239.

31 Akyiğit, s. 10; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 44.

32 Akyiğit, s. 10.

Yasal temsilcisi tarafından kendisine meslek veya sanatın ifası için izin verilen küçük, yaptığı işle ilgili olarak sözleşme sonrasına ilişkin rekabet yasağı sözleşmesi yapamaz.33 Nitekim yasal temsilci tarafın- dan küçüğe iş sözleşmesi yapması hususunda verilen genel yetki, kü- çüğün rekabet yasağı sözleşmesi yapması için yeterli değildir.34 Çünkü bu yetki hizmetin yapılmamasına değil, yapılmasına ilişkindir.35

Hukukumuzda çırakların rekabet yasağı sözleşmesi yapması- nı engelleyici bir hüküm yoktur. Rekabet yasağının kararlaştırılabil- mesi için çıraklık sözleşmesinin varlığı da yeterlidir.36 Ancak genel- likle çıraklar rüşt yaşının altında oldukları için rekabet yasağına tabi tutulamazlar.37 Ayrıca çıraklık sözleşmesi Borçlar Kanununun hizmet sözleşmesi babında düzenlenmiş olmakla birlikte, alelâde bir iş söz- leşmesi değildir. BK m. 313/sonda, hizmet sözleşmesi hakkındaki hü- kümlerin kıyasen çıraklar hakkında da uygulanacağı düzenlenmiştir. Buna karşın bu düzenleme, rekabet yasağına ilişkin hükümlerin çırak- lara da uygulanması şeklinde geniş yorumlanmamalıdır. Çünkü çırak- lık sözleşmesi, aile hukuku ile borçlar hukuku esaslarına dayanan ken- dine özgü bir sözleşmedir.38 Çırak, çıraklık sözleşmesi ile bir meslek ve sanatı öğrenmek amacıyla işyerinde faaliyet gösteren kişidir.39 Yani çı- rak o işi gelecekte yapmak amacıyla öğrenmektedir. Çırağın meslek ya da sanatı öğrenmesinden sonra o işi yapması imkânını sınırlandıran rekabet yasağı, çıraklık sözleşmesinin niteliği ile bağdaşmamaktadır.40 Bu sebeplerden ötürü, çırak reşit olsa dahi rekabet yasağı sözleşmesi yapamamalıdır. Nitekim 1930 tarihli İsviçre Meslekî Öğrenim Hakkın- da Federal Kanununun 7’nci maddesine göre, çıraklık sözleşmesi, çı- rağın öğrenim müddeti sonrasında meslekî faaliyete ilişkin serbest ka- rar verme imkânını sınırlandıran hükümler içeremez.41 Aynı şekilde,

33 Akyiğit, s. 10; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 101.

34 Ayiter, s. 466-467.

35 Akyiğit, s. 10.

36 Ayiter, s. 465.

37 Ayiter, s. 466; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 46.

38 Ayiter, s. 465.

39 Mollamahmutoğlu, s. 150; Süzek, s. 126-127; Xxxx Xxxxx, Xx Xxxxxx Xxxxxxxx, Xxxx- xxxxxx 00. xxxx, Xxxxxxxx 0000, s. 37.

40 Ayiter, s. 466; Akyiğit, s. 10; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 47; M. Xxxxx Xxxx, Çıraklık Söz- leşmesi, Konya 1994, s. 89.

41 bkz. Xxxxxx, s. 466, dpn. 13.

Alman Meslekî Eğitim Kanunu’nun (Berufsbildungsgesetz) 12. paragra- fına göre, meslekî eğitim görenlerin, eğitim ilişkilerinin sona ermesin- den sonra meslekî faaliyetlerini sınırlandırmak amacıyla kararlaştırı- lan sözleşme hükümleri geçerli değildir.

cc. İşçinin İşverenin Belirli Sırlarını Öğrenme İmkânına Sahip Olması

Türk Borçlar Kanunu, işçilerin ekonomik anlamda gelişmeleri- nin rekabet yasağı şartı ile güçleştirilmesini engellemek için, ancak iş- verenin önemli bir menfaatinin olduğu hallerde rekabet yasağını ka- bul etmiştir. İşverenin böyle önemli bir menfaati ancak müşteri çevre- si ve iş sırlarının korunması söz konusu olduğu zaman vardır.42 Bu ne- denle rekabet yasağının kararlaştırılabilmesi için, iş sözleşmesinin iş- çiye işverenin bazı sırlarını öğrenme imkânını vermesi gerekir. Borç- lar Kanunu’nun 348. maddesinin birinci fıkrasında, “İş sahibinin müşte- rilerini tanımak veya işlerinin esrarına nüfuz etmek hususlarında işçiye mü- sait olan bir hizmet akdinde ...” denilmek suretiyle bu koşula işaret edil- miştir. İsviçre Borçlar Kanunu’nun 340. maddesinde, “İşçinin müşteri- ler çevresini ya da iş sırlarını öğrenmesini sağlayan bir iş sözleşmesinde...” şeklinde bir düzenleme yapılarak bu koşul belirtilmiştir.

Yargıtay da yeni tarihli bir kararında isabetli olarak rekabet yasa- ğı sözleşmesinin ancak, işçinin müşteri çevresine veya iş sırlarına nü- fuz etme imkânına sahip bulunması nedeniyle işverenin önemli bir za- rara uğraması ihtimalinin varlığı halinde geçerli olabileceğini tespit etmiştir.43 Rekabet yasağı sözleşmesinin amacı, işçinin işyerinde öğ- rendiği özel bilgileri iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra işverenle rekabet teşkil edecek şekilde kullanmasını önlemektir.44 İşçinin iş sır- larına vakıf olması veya müşterileri tanıması nedeniyle rekabet yasa-

42 Tunçomağ, Borçlar, s. 384-385; Tunçomağ, İş, s. 496.

43 Yarg. HGK 22.9.2008, E.2008/9-517; 2008/566; bkz. Xxxxx Xxxxx, İş İlişkisinin Ku- rulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın 2008 Yılı Kararlarının Değerlendirilme- si, (Yayımlanmamış Tebliğ), s. 86. Alman Federal İş Mahkemesi’nin içtihadına göre de rekabet yasağının bağlayıcı olabilmesi için, iş sırlarının korunması ya da müşte- ri çevresinin zarar görmemesi amacıyla rekabet yasağının kararlaştırılmasında iş- verenin haklı bir menfaati olmalıdır. BAG AP. Nr.5 zu § 74 a HGB; bkz. Xxxxxxxx Xxxxxxx/Xxxx Xxxxxx, Arbeitsrecht, 5. neubearbeitete Aufl., München 1998, s. 174, dpn. 11.

44 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 47.

ğı sözleşmesi yapılıp yapılamayacağı değerlendirilirken, yasağın ka- rarlaştırıldığı tarihte var olan şartlar değil, iş ilişkisinin devamında ha- kim olunan bilgiler ve sözleşmenin sona erdiği tarihteki şartlar dikka- te alınmalıdır. Nitekim iş sözleşmesi imzalanırken işçinin müşteri çev- resine veya iş sırlarına hakim olup olamayacağı bilinemeyebilir.45 Bu bağlamda, işçinin işten ayrıldığı tarihteki fiili ya da potansiyel rakip- leri dikkate alınarak bir değerlendirme yapılmalıdır.46 Bununla birlik- te, işçinin müşterilere ait bilgilere ya da iş sırlarına hakim olması ko- şulunun gerçekleşip gerçekleşmediği tespit edilirken işçinin işyerinde- ki konumu da dikkate alınmalıdır. Mesela, bir pazarlama elemanı ile depo görevlisinin müşterilere ait bilgilere sahip olma durumları veya satış servisinde çalışan bir işçi ile kimya laboratuarında çalışan bir tek- nisyenin üretimdeki özel formülleri öğrenme olasılıkları birbirinden farklıdır.47

BK m. 348/2’de rekabet yasağına ilişkin şartın ancak, işçinin müş- terileri tanımasından ve esrara nüfuzundan, yani sırları öğrenmesin- den yararlanarak işverene hissolunacak derecede zarar verebilece- ği hallerde geçerli olabileceği öngörülmüştür.48 İşverenin önemli bir zarar tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı sır teknik ya da ticari iş sırrı olabilir.49 Örneğin bir markette tartı ve paketleme bölümünde çalışan işçinin, iş ilişkisi sona erdikten sonra işvereniyle rekabet etmesini ya- saklayıcı bir sözleşme geçersizdir. Nitekim bu birimde çalışan işçinin

45 Taşkent/Kabakçı, s. 26, 29.

46 Taşkent/Xxxxxxx, s. 29.

47 Şahlanan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00; Şahlanan, Reka- bet Yasağı, s. 76

48 Alman Ticaret Kanunu § 74a’da, rekabet yasağının bağlayıcılığı konusunda genel bir ifadeyle “işverenin işletmeye ilişkin haklı çıkarlarının korunması” koşulundan söz edilmektedir.

49 Taşkent/Kabakçı,s. 26.

50 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 102. Yargıtay bir kararında, “… davacının davalı hastane işyerinde hemşire olarak çalıştığı anlaşılmaktadır. Davacı işçi ile işveren arasında iş sahibinin müşterileri tanımak veya işlerinin esrarına nüfuz etmek hususlarında uygun olan bir iş sözleşmesi bulunmadığından BK.m.348/I anlamında belirli bir sürede rakip bir işletmede çalışamaması yolunda koşul öngörülemeyeceği” sonu- cuna varmıştır. Yarg. 9. HD 10.3.2008, E.2007/11865, K.2008/3993; bkz. Demircioğ- lu, s. 89. Kararı değerlendiren Soyer’e göre, rekabet yasağı sözleşmesinin ancak iş- çinin, işverenin müşteri çevresine veya iş sırlarına nüfuz etme olanağına sahip bu- lunması nedeniyle işverene önemli bir zarara uğratma ihtimalinin varlığı halinde geçerli olabileceğine ilişkin BK. m. 348/2 düzenlemesi, vasıfsız ya da alt kademe-

yaptığı paketleme ve tartma işi herhangi bir sır niteliği taşımamakta- dır.50, 51

Her ne kadar BK x. 000/0’xx xxxxxxxxxx müşterileri tanıma ve sırları öğrenme ibaresi, bu iki durumun birlikte gerçekleşmesi gerek- tiği şeklinde bir fikir uyandırıyorsa da, maddenin Almanca metne uy- gun olarak müşteri çevresi veya iş sırları şeklinde anlaşılması gerekir.52

deki işçiler için rekabet yasağı kaydı getirilmesi imkânını önemli ölçüde bertaraf etmektedir. Bkz. Xxxxx, Değerlendirme, s. 87.

51 Yargıtay’ın bir başka kararına göre de, “... Davalı işçi ile iş ilişkisinin kuruldu- ğu 26.2.2002 tarihinde taraflar arasında düzenlenen rekabet yasağı sözleşmesinde, işçinin müfettiş yardımcısı olarak görev yaptığı belirtilmiş ve davacı işçinin tek- nik, ticari ve personele ilişkin iş sırlarına ve müşteri çevresine nüfuz xxxx xxxx- mu sebebiyle asgari dört yıl süreyle çalışması şartı öngörülmüştür. İşçinin dört yıl- lık süre dolmadan ayrılması halinde diğer bankalar ile finans sektöründe faaliyet gösteren mali kuruluşlarda çalışmayacağı taahhüt edilmiş, bu süre iki yıl ile sınır- landırılmış ve Marmara, Ege ve İç Anadolu kapsamına giren illerde geçerli oldu- ğu hükme bağlanmıştır. Somut olayda işyerinde müfettiş yardımcısı olarak çalı-

şan davalının müşterileri tanıma, iş sırrına vakıf olma ve en nihayet işverenin his- solunacak bir zararına neden olabilmesi yönlerinden gerekli inceleme yapılmamış- tır. Eksik incelemeyle karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” Yarg.

9. HD 23.5.2006, E.2006/6891, K.2006/15193. (kişisel arşiv). Karara karşı oy veren üyeler, rekabet yasağının coğrafi alan bakımından sınırlanmasının bu yasağı ge- çersiz kılacağını, ayrıca davalının görevi gereği de rekabet yasağının geçersiz ol- duğunu, müfettiş yardımcılığı görevi dolayısıyla işçinin bankacılık faaliyetleri ile ilgili sır deresindeki bilgilere haiz olduğunun düşünülmemesi gerektiğini ileri sür- müşlerdir. Xxxxxxan’a göre de, karşı oy yazısında belirtilen düşünceler önemli ol- makla birlikte, Yargıtay’ın rekabet yasağının geçerli olabilmesi için davalının, ban- kanın müşterilerini tanıma ve iş sırlarına vakıf olma gibi bir konumda olup olma- dığının araştırılması yönündeki görüşü isabetlidir. Söz konusu kararın incelemesi konusunda bkz. Şahlanan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00. Aynı görüşte bkz. Xxxxx Xxxxx Xxxxxxx, “Bireysel İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi Açısından Yargıtay’ın 2006 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2006, Ankara 2009, s.

56. Yargıtay’ın benzer yönde bir başka kararına göre de, “. Davalı işçinin imzası-

nı taşıyan 25.01.2001 tarihli taahhütnamede, iş ilişkisinin sona erdiği tarihten itiba- ren iki yıl süre ile işverenle aynı işi yapan ve aynı alanda faaliyet gösteren bir fir- ma için çalışamayacağı, ortak olamayacağı ve kendi adına iş kuramayacağı kurala bağlanmıştır. Davalının işten ayrılmasını takiben bir başka firmada işe girdiği de anlaşılmaktadır. Davalı işçinin yaptığı görev itibariyle davacı işverenin müşterile- rini tanımak veya işlerin esrarına nüfuz etmek gibi Borçlar Kanunu’nun 348. mad- desinde belirtilen bir konumunun bulunup bulunmadığı dosya içeriğinden anlaşı- lamamaktadır. Gerçekten anılan madde hükmüne göre, rekabet yasağı sözleşme- sinin yapılabilmesi için belirtilen hususların varlığı gerekir.” Yarg. 9. HD 8.6.2004, E.2004/18581, K.2004/14299; Çalışma ve Toplum, Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 2005/1,

s. 267-268. Kararın incelemesi için bkz. Uşan Rekabet Yasağı, s. 98 vd.

52 Ayiter, s. 468; Xxxxx Xxxxxxxx “Hizmet Akdinde İşçinin Rekabet Yasağı”, Ankara

Nitekim BK x. 000/0’xx xx müşterileri tanımak veya işlerinin esrarı- na nüfuz etmek şeklindeki düzenleme ile, bu iki bilgiden birinin yeter- li olduğu kastedilmek istenmiştir. Maddenin Fransızca metninde yer alan “ve” sözcüğü ise bir redaksiyon hatasıdır ve bu yanlışlık Alman- ca metinde mevcut değildir.53 İsviçre Federal Mahkemesi de bu iki ko- şulun bir arada bulunmasının gerekmediğini kabul etmiştir.54 Borçlar Kanunu Tasarısı x.000/0’xx xx, “Rekabet yasağı ancak hizmet ilişkisi iş- çiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkın- da bilgi edinme imkanı sağlıyorsa … geçerlidir.” hükmüne yer verilmiştir.

aaa. Müşterileri Tanıma Unsuru

BK m. 348/1’e göre, “İş sahibinin müşterileri tanımak... hususlarında işçiye müsait olan bir hizmet akdinde her iki taraf, akdin hitamından sonra, işçinin kendi namına iş sahibi ile rekabet edecek bir iş yapmamasını ve rakip bir müessesede çalışamamasını ve böyle bir müessese ile şerik veya sair sıfatla alâkadar olmamasını, şart edebilir.” BK m. 000/0’x xxxx, “Rekabet memnu- iyetine dair olan şart, ancak işçinin müşterileri tanımasından ... istifade ede- rek iş sahibine hissolunacak derecede bir zarar husulüne sebebiyet verxxxxxxxx ise caizdir.” Burada öncelikle müşteri ve müşteri çevresi kavramlarının tanımlanması gerekir.

Müşteri kavramından, bir işyeri ile az veya çok süre ile ilişki ku- rarak, işveren tarafından üretilen mal veya hizmetleri alan kimse anlaşılır.55 Xxxxxxxx00 ve Olgaç57 bu tanıma “işverenin piyasadaki değer ve ticarî nüfuzunu artıran kişiler” tabirini ilave etmiştir. Müşteri çevre- si terimi ise sözlük anlamıyla, “bir ticarî işletme ile devamlı surette alışve- rişte bulunanların tümü”nü ifade eder.58 Bir işletmeden sürekli mal sa- tın alan veya onun hizmetlerini kabul eden, onunla az veya çok sürekli

Barosu Dergisi, S. 2, 1968, s. 983; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 49; Xxxxxxan, xxxx://xxx. xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00; Xxxxxxan, Rekabet Yasağı, s. 75; Xxxxx, s. 460.

53 Ayiter, s. 468; Xxxxx, s. 240.

54 Bkz. Ayiter, s. 468; Xxxxx Xxxxxxxxxx, Özel Hukukta Meseleler ve Görüşler Hukuki Mütalâalar (1984-1987), Ankara 1988, s. 39.

55 Akyiğit, s. 11; Taşkent/Xxxxxxx, s. 27.

56 Xxxxxxxx, s. 983.

57 Xxxxx Xxxxxx, Hukuk Sözlüğü, 7. bası, Ankara 2002, s. 883.

58 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 496-497.

ilişki kuran kişiler topluluğuna müşteri çevresi denir.59 Doktrinde, iş- yeriyle bir kez ilişki kuran veya bir defa alıcı olan kişiler müşteri kav- ramına dahil edilmemektedir.60

Müşterilerin ad ve soyadları, meslekleri, adresleri, telefon veya faks numaraları, işyeri ile yaptıkları alışverişin cins ve miktarı ile zamanı ve parasal boyutu müşteri çevresine ilişkin bilgileri oluşturmaktadır.61 Ancak rekabet yasağı sözleşmesi anlamında müşteri çevresine ait bil- ginin tespitinde, müşterilerin ad ve soyadına, sayısına ilişkin bilgi önemli değildir. İşçinin, o işletme ile ilgili olan ticarî ve şahsi ilişkile- ri bilmesi ve bu bilgiyi kendi adına ekonomik menfaat elde edebilecek şekilde kullanması önemlidir.62 Rekabet yasağının kararlaştırılabilme- si için gereken müşteri çevresine hakim olma koşulu, işçinin ilgili müş- terilerle kişisel ilişki içinde olması veya müşterilerin ihtiyaçları, kendi- ne has özellikleri, talepleri gibi hususları öğrenmesidir.63

Rekabet yasağının kararlaştırılabilmesi için müşteri çevresinin bir iş sırrı teşkil etmesi ve işverence saklı tutulması gerekmez.64 Gerek İs- viçre öğretisinin bir kısmının görüşü gerek Federal Mahkeme’nin bazı kararları da bu doğrultudadır.65 Ancak doktrinde ileri sürülen bir gö- rüşe göre,66 işçinin sır niteliği taşımayan müşteri çevresini tanıması, işverene önemli bir zarar vermeyeceği için, rekabet yasağının karar- laştırılabilmesi bakımından yeterli bir koşul değildir. İşçilerin büyük bir kesiminin işverenin müşteri çevresini tanımaları ihtimali yüksek- tir. Sadece müşteri çevresini tanımanın rekabet yasağının kararlaştı- rılabilmesi için yeterli bir koşul teşkil etmesi, işçilerin iktisadî reka- bet hakkını önemli ölçüde sınırlandırır.67 Nitekim ekonomik anlam- da rekabet, daha çok müşteri elde etmek amacıyla yapılan bir piyasa

59 Akyiğit, s. 11, dpn. 34’ten naklen; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 50, xxx. 00’xxx xxxxxx; Xxxxx Xxxxx Xxxxxx, İşçinin Borçları, Ankara 2000, s. 232.

60 Dönmez, s. 233.

61 Ayiter, s. 468; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 52; Xxxxxxan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx. org/content/view/657/48; Xxxxxxan, Rekabet Yasağı, s. 75.

62 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 52; Taşkent/Xxxxxxx, s. 26.

63 Ayiter, s. 468; Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497.

64 Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 51, dpn. 74’ten naklen.

65 Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 52, dpn. 79’dan naklen.

66 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 51.

67 Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 51.

mücadelesidir.68 Bize göre, işçinin işyerinde çalıştığı süre içinde işve- renin müşteri çevresini tanıması ve bu durumu iş sözleşmesi sona er- dikten sonra işverene zarar verecek şekilde kullanabilecek olması ha- linde, bu müşteri çevresi sır niteliği taşımasa dahi, kararlaştırılacak re- kabet yasağı geçerli olur.

Federal Mahkeme bir kararında, bir kalorifer ticaret evinde montaj işlerini yönetmekle görevli bağımsız kalorifer montörünün, mimar ve müteahhitlerle ilişkide bulunabilmesi imkânını, işverenin “müşteri çevresini” tanıyabilmesi olarak nitelendirmiş ve işçinin iş söz- leşmesinde yer alan rekabet yasağı şartını geçerli kabul etmiştir.69

bbb. İş Sırlarını Öğrenme Unsuru

BK m. 348, işçinin sadece müşteri çevresini tanıması halinde değil, işverenin imalât ve iş sırlarını öğrenmesi halinde de rekabet yasağının kararlaştırılmasına imkân vermiştir. BK m. 348/1-2’de işçinin “esrara nüfuzu”ndan söz edilmiş olup bu ifade, İsv. BK m. 340’da yer alan “iş- çinin iş sırlarını öğrenmesi” şeklinde anlaşılır.70 Maddedeki “esrar” de- yimi, “berata bağlanmış ihtiralarla, berata bağlanmak kabiliyetini taşıyan ve iş sahibinin başkası tarafından öğrenilmesinden ciddi surette zarar göreceği- ni varsaymakta bulunduğu özel şekil ve usullerdir.”71 Sözlük anlamı, “sak- lanması gereken bilgi”72 olan sırrın kanunî bir tanımı yapılamamıştır. Bu

68 Mahkeme, davacının (işveren), kalorifer montajında tecrübesi olmadığından, bu konuda uzman bir teknisyenin yardımına ihtiyacı olduğunu tespit etmiştir. Bu du- rumdan yola çıkarak, davalının (işçi) üçüncü kişilerle, özellikle yapı malikleriyle, mimarlar ve müteahhitlerle ilişki kuracağı anlaşılmaktadır. Mahkeme ayrıca, da- vacının davalıya bu konuda yönetim yetkisi verdiğini ve davalının da bu yetki- yi kullanarak mimarlar ve müteahhitlerle ilişki kurduğunu, onların görüşlerini, alışkanlıklarını ve isteklerini öğrendiğini ve kendilerini tanıma fırsatına sahip ol- duğunu tespit etmiştir. Federal Mahkeme, 1. Hukuk Dairesi, 11.6.1955; karar için bkz. Xxxxx Xxxxxx, İsviçre Federal Mahkemesinin Borçlar Hukuku Kararları Özel Borç İlişkileri-Borç İlişkilerinde Yasaların Çatışması, Ankara 1968, s. 138-140.

69 Türk Borçlar kanununda sadece “iş sırları”ndan söz edilmektedir. İsviç- re Borçlar Kanunu’nun 1971 yılındaki revizyonu ile kanuna iş sırları yanında üretim(fabrikasyon) sırları kavramı da eklenmiştir. Bkz. Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 53, dpn. 87.

70 Xxxxx Xxxxx, Türk Borçlar Kanunu Xxxxx, Xxxxxx 0000, s. 905.

71 Yılmaz, s. 1092.

72 Ayiter, s. 469-470; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 53.

nedenle bir bilginin, iş sırrı kapsamında olup olmadığının hâkim tara- fından her olayın özelliğine göre değerlendirilmesi gerekir.73

Alman doktrininde dar anlamda iş sırları yani “işletme sırları ve geniş anlamda iş sırları yani “teşebbüsün daha ziyade ticarî sırları” ol- mak üzere iki türlü iş sırrı ayırımı yapılmıştır.74 Ancak gerek Türk BK

m. 000’xx xxxxx Xxxxxxx BK m. 340’da böyle bir ayrım yapılmamıştır. Nitekim “iş sırları” kavramı, işletmenin hem ticarî hem de teknik iliş- kilerini kapsamaktadır.75

Doktrinde iş sırları, “işverenin özellikle rakip firma tarafından bilinme- mesinde çıkarı bulunan özellikleri ve ticarî olayları”,76 “işletmeyle ilgili, sı- nırlı bir çevre tarafından bilinen, başkaları tarafından kolaylıkla öğrenileme- yecek, saklı kalmasında işverenin haklı bir menfaate sahip bulunduğu ve iş- verence saklı kalması arzu edilen olguları”,77 “bir işin gizli tutulmak isteni- len idare tarzı yahut öğrenilmesinden iş sahibinin ciddi zararlara uğraması kuvvetle muhtemel şekil, usul ve vasıtaların tümünü”,78 “yalnız bir teşebbü- se münhasır bulunan ve o teşebbüsün gerek ticarî gerek teknik bakımdan mu- vaffak olmasını temin eden ve rekabet korkusuyla herkesten gizlenen birtakım hususiyetleri”79 ifade eden bir kavram olarak tanımlanmaktadır.

Bu tanımlardan anlaşılacağı üzere, rekabet yasağı anlamında iş sırrından söz edebilmek için öncelikle sırrın işletmeyle ilgili olması gerekmektedir.80 Sırrın işletmeyle ilgili olmasından kasıt, sırrın ticarî, teknik veya personele ilişkin olmasıdır.81 İşletmeyle ilgili iş sırlarına ör- nek olarak, işletmenin işleyiş biçimi, fiyat tarifeleri, müşteri veya abo- ne listeleri, işletmenin herkes tarafından bilinmeyen organizasyonu,82

73 Ayiter, s. 469, dpn. 18’den naklen.

74 Ayiter, s. 469.

75 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497.

76 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 53.

77 Xxxxxxxx, s. 983.

78 Ayiter, s. 469.

79 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 54.

80 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 54.

81 Yavuz, s. 460; Xxxxx, s. 54; Xxxxxxan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/ view/657/48; Şahlanan, Rekabet Yasağı, s. 76; Xxxxx, s. 438; Akyiğit, s. 13; Xxxxxx,

s. 234; Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, s. 241; Akyiğit, s. 13; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 54.

82 Olgaç, s. 438; Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 54.

üretim teknolojisi, özellikle kimya ve makine sanayisinde rastlanan özel üretim biçimleri,83 bir ticarî işletmenin şifre sistemi, telgraf anah- tarı, bankalarla kredi anlaşmaları, yazışmalar,84 bilgisayar programla- rı, pazar planları, tüketici alanları, hammadde kaynakları, kredi ola- nakları, işletmenin muhasebe kayıtları, rekabet şansı, işverene ait olan işçi buluşları, personel planlaması85 gibi konulardaki bilgiler verilebi- lir. Görüldüğü gibi, iş sırları kavramı, işletmeyle ilgili olan her şeyi kapsamına alan geniş bir çerçevede değerlendirilmektedir.86

Bir hususun sır teşkil edebilmesi için diğer bir koşul, bu bilginin sınırlı bir çevre tarafından bilinmesidir.87 Bu çevredekilerin sayısı nis- pidir. Yani bir kişi olabileceği gibi bir grup da olabilir.88 Herkes tara- fından bilinen şeyler sır teşkil etmez. Örneğin, bir işletmenin dünya- da birkaç firma tarafından bilinen üretim teknolojisi, sadece sınırlı bir çevre tarafından bilindiği için, rekabet yasağı anlamında iş sırrı teşkil eder.89 Ancak işçi sınırlı bir çevre tarafından bilinen söz konusu sırlar hakkında bilgi sahibi olduktan sonra, işveren bu bilgileri üçüncü kişi- lere açıklamışsa, artık bu bilgiler iş sırrı kapsamında değerlendirileme- yecek ve bilginin açıklanması dolayısıyla işverenin zarar görme olasılı- ğı da ortadan kalkmış olacaktır.90

İş sırrından söz edebilmek için üçüncü koşul, kolaylıkla öğrenile- meyecek olan bir bilginin sır olarak saklanması hususunda işverenin iradesinin olmasıdır.91 Öncelikle, bir bilgi kolaylıkla öğrenilemeyecek nitelikteyse sır teşkil eder. Örneğin, bir gazetede yayımlanmış bir bu- luş ya da üretim usulü sır teşkil etmez. Xxxxxx tarafından bilinmeyen bilginin üçüncü kişilere açıklanmaması hususunda işverenin iradesi olmalıdır. Nitekim her gizlilik veya sır ancak sır sahibinin bunun ko-

83 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497.

84 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 54.

85 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 54.

86 Xxxxxx Xxxxx, Meslek Sırrının Açıklanması Suçu, İstanbul 1978, s. 4.

87 Donay, s. 5.

88 Karayalçın, s. 39.

89 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 103.

90 Donay, s. 5; Akyiğit, s. 12; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 55.

91 Xxxxxxx Xxxxxx, “Banka Gizliliği-Bankanın Sır Saklama Borcu” BATİDER, c. XV, S. 4, Aralık 1990, Ankara 1990, s. 9.

runmasını istediği takdirde hukuken korunur.92 Bu koruma için ayrıca, sır sahibinin bilginin saklı kalmasında haklı bir menfaati olmalıdır.93 Yani, bilginin açıklanması halinde işveren, önemli bir zarara uğraya- cak olmalıdır.

Örneğin 1.3.1974 tarihinde X. AŞ ile M. S. arasında bir iş sözleşme- si yapılmış ve sözleşmeye, iş sözleşmesi sona erdikten sonra geçerli ol- mak üzere “İşbu hizmet akdinin herhangi bir sebep tahtında olursa olsun sona ermesi halinde dahi, M.S. müessesede vazifeli bulunduğu müddet zarfın- da ve işbu hizmet akdi münasebetiyle öğrenmiş bulunduğu bütün hususları yani teknik sır ve bilgileri laboratuar çalışmalarını, her türlü plan ve formül- leri ve keza her türlü idari ve ticarî sırları daima muhafaza etmek mecburiye- tindedir. Öğrendiği bu hususları başkalarına nakil etmeyecek, bunlar hakkın- da hiçbir kimseye bilgi vermeyecek ve göstermeyecektir. Bu hususlarda her- hangi bir açıklamada bulunmayacaktır.” hükmü konulmuştur. Bu şirke- tin amacı, hem maya hem de mal imâlidir. Şirket maya üretim tekno- lojisini, üretim sırlarını yurt dışından sağlamış ve M. S.’ye öğretmiştir. Maya üretme teknolojisi dünyada birkaç firma tarafından bilinmekte- dir ve Türkiye’de bu çeşit mayayı üreten ilk firma M. S.’nin çalıştığı şirkettir. Örnekteki maya üretim teknolojisi, işletmeye ilişkin, sadece sınırlı bir çevre tarafından bilinen, başkaları tarafından kolaylıkla öğ- renilemeyecek nitelikte olan bir bilgidir. Ayrıca üretim teknolojisinin açıklanmaması hususunda işverenin iradesi ve haklı bir menfaati var- dır. Bu bilgi iş sırrının tüm unsurlarını taşıdığı için, rekabet yasağı an- lamında iş sırrı teşkil etmektedir.94

ccc. Bu Bilgilerin Kullanılması Halinde

İşverene Önemli Bir Zarar Verme İhtimali Olmalıdır

BK m. 348/2’e göre, rekabet yasağına ilişkin olan şart, ancak işçi- nin müşterileri tanımasından veya iş sırlarını öğrenmesinden yararla- narak, işverene hissolunacak derecede bir zarar verebilecek ise geçerli- dir. İsv. BK m. 340/2 uyarınca da, rekabet yasağı, ancak işçinin bu bil- gileri kullanmak suretiyle işverene önemli zarar verebileceği halde ge- çerlidir. Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan “hissolunacak derecede za-

92 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 55.

93 Karayalçın, s. 35-39.

94 Şahlanan, Rekabet Yasağı, s. 78.

rar” ifadesi İsviçre Borçlar Kanunu’nda “önemli bir zarar” şeklinde dü- zenlenmiştir.

Rekabet yasağı, iş sözleşmesi sona erdikten sonra eski işverenin haklı menfaatlerinin korunmasını amaçladığı için, işverenin korunma- ya değer gerçek bir yararının olması gerekmektedir. Bu nedenle, re- kabet yasağının kararlaştırılabilmesi için işçinin müşterileri tanıması veya iş sırlarını öğrenmesi yeterli değildir. Ayrıca bu bilgilerin kul- lanılması halinde işverenin önemli bir zarar görmesi ihtimali olmalı- dır. Doktrinde ileri sürülen bir görüşe göre, işçinin işverene ait müşte- ri çevresi ya da iş sırlarına hakim olabilecek bir konumda çalışıyor ol- ması, işverene önemli zarar verme ihtimalinin varlığı bakımından ka- rine oluşturur.95 Doktrinde bir başka görüşe göre,96 rekabet yasağının kararlaştırılabilmesi için her tür zarar ihtimali yeterlidir. Önemli zarar kavramı, tazminatın kapsamı bakımından değer taşır. Ancak kanun koyucu bu koşulu işçiyi korumak amacıyla özellikle düzenlemiştir.97 Bu nedenle, herhangi bir zarar ihtimali rekabet yasağı sözleşmesinin yapılabilmesi için yeterli değildir. Bu zararın önemli, hissolunur dere- cede bir zarar olması gerekir.98 Bu bağlamda, önemli olmayan bir za- rar tehlikesi rekabet yasağı sözleşmesi yapılmasına imkan vermez. Za- rarın etkilerinin büyük olduğu ve kolaylıkla bu zararın etkilerinin gi- derilememesi, örneğin önemli oranda kazanç kaybı ya da büyük sa- yıda sipariş azalması önemli bir zarar olarak nitelendirilebilir.99 Zara- rın hangi durumlarda önemli sayılacağını, hâkim her olayın özelliğine göre değerlendirecektir.100

Doktrinde hakim görüşe göre,101 işçinin, iş sözleşmesi sona erdik- ten sonra müşteri çevresi hakkında edindiği bilgiyi ya da iş sırlarını kullanması ile işverenin önemli bir zarara maruz kalması arasında bir illiyet bağı olmalıdır. Zarar, işçinin müşterileri tanıması ya da iş sırla-

95 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 57, dpn. 121’den naklen.

96 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 57.

97 Ayiter, s. 469.

98 Taşkent/Kabakçı, s. 27-28.

99 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 58.

100 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, s. 240; Xxxxx, Rekabet Yasağı,

s. 58; Taşkent/Xxxxxxx, s. 28; Xxxxx, s. 460.

101 Ayiter, s. 468; Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Xxxxxxxx, s. 983; Tunçomağ, İş, s. 497; Bil- ge, s. 240.

rını öğrenmiş olmasından dolayı değil de, işçinin kişisel yetenek ve ni- teliklerinden ileri gelebilecek ise rekabet yasağı geçerli olmaz.102 Aksi halde, işçinin kişisel yeteneğini ve tecrübelerini kullanma hakkı elin- den alınmış olur.103 Örneğin, ünlü bir avukat veya doktor, yanında ça- lışan asistanı ile rekabet yasağı sözleşmesi yapamaz. Çünkü avukat- lık, doktorluk, dişçilik gibi serbest mesleklerde müşteri ile ilişkiler ki- şisel kabiliyete dayanır.104 Şahsi yetenek ve niteliklerin önemli olduğu serbest mesleklerde işçinin müşterileri tanıması, kendisine doğrudan doğruya bir fayda sağlamaz.105 Federal Mahkeme kararlarında da, ki- şisel nitelik ve tecrübeyi gerektiren serbest mesleklerde rekabet yasa- ğı sözleşmesinin yapılması halinde, bu sözleşmenin hükümsüz olacağı kabul edilmektedir.106 Ancak Ayiter’e göre,107 kanun burada bir illiyet bağı aramamaktadır. Bu durum, sözleşmenin geçerli olması için kanu- nun öngördüğü bir şarttır. Hâkim rekabet yasağı sözleşmesinden do- ğan uyuşmazlıklarda illiyet bağını değil, bu şartın gerçekleşip gerçek- leşmediğini arayacak, işverenin sözleşmeyi yapmakta haklı bir menfa- ati olup olmadığını araştıracaktır.

Bize göre burada aranan, işçinin müşteri çevresine ilişkin bilgi- yi veya iş sırlarını kullanmasından dolayı işverenin önemli bir zarara maruz kalması ihtimalidir. Diğer bir ifade ile, rekabet yasağının karar- laştırılabilmesi için müşteriyi tanıma veya iş sırlarını öğrenme ile zarar arasında illiyet bağının olması gerekmektedir. Bu illiyet bağı varsa, iş- verenin sözleşmeyi yapması için haklı bir menfaati de vardır. İşvere- nin haklı menfaati, işçinin bu bilgileri kendisiyle rekabet edecek şekil- de kullanarak önemli bir zarara sebebiyet vermesi ihtimalini ortadan kaldırmayı gerektirir.

102 Tunçomağ, Borçlar, s. 385; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, s. 240.

103 Ayiter, s. 468; Tunçomağ, Borçlar, s. 385-386; Tunçomağ, İş, s. 497; Xxxxx, s. 240; Ya- vuz, s. 460; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 58-59; Xxxxx, Değerlendirme, s. 87.

104 Olgaç, s. 438; Xxxxxxxx, s. 983.

105 Xxxxxxxx, s. 983; “Bir kadın berberi rekabet memnuiyeti mukavelesine rağmen bir dükkan açmış ve mukavele ile korunan dükkandan fazla müşteri celp etmiştir. Mahkeme burada şahsi evsafın rol oynadığını ifade ile, rekabet memnuiyeti muka- velesinin bağlayıcı olmadığına karar vermiştir.” Bkz. Xxxxxx, s. 468, dpn. 17; Xxxx- xxx, s. 13, dpn. 50.

106 Ayiter, s. 469-470.

107 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 103.

İşverenin işçiyi eğitmesi, ona iş konusunda mesleki bilgi vermesi ve tecrübe kazandırması durumu tek başına işçinin iş sırlarını öğrendi- ği şeklinde değerlendirilmemelidir. Örneğin hiçbir iş tecrübesi olma- yan bir bilgisayar mühendisini eğiten, yetiştiren, ona deneyim kazan- dıran işverenin sadece vermiş olduğu bu eğitim ve kazandırdığı tecrü- be nedeniyle rekabet yasağı sözleşmesi yapması kabul edilemez.108 Ni- tekim çalışma hakkına sahip olan herkesin bir yerde tecrübe kazanma ve daha sonra deneyimli olarak bir başka işverenin yanında işe başla- ma hakkı vardır. Ancak söz konusu işyerinde çalıştığı süre içinde iş- yerinde iş sırrı kapsamında değerlendirilebilecek bilgilere sahip olan, özel üretim tekniklerini, sadece bu işyerinde tasarlanan programları öğrenen bir işçi ile rekabet yasağı sözleşmesi yapılmasında işverenin haklı bir menfaati olduğundan söz edilebilir.

dd. Rekabet Yasağının Zaman, Yer ve Konu Bakımından Sınırlandırılması

Kişinin ekonomik özgürlüğünü sınırlandıran rekabet yasağı BK

m. 20 ve MK m. 23’e uygun olduğu sürece geçerlidir. Her ne kadar ki- şiler kendi özgürlüklerini sınırlandırma hakkına sahip olsalar da, söz- leşme özgürlüğü sözleşenlere mutlak bir serbesti tanımaz. Taraflar an- cak yasal koşullar çerçevesinde özgür sayılırlar. Bu bağlamda rekabet yasağı sözleşmesi yapılırken taraflar tam ve mutlak bir serbestiye sa- hip değildir.109 Rekabet yasağı sözleşmesi işçinin ekonomik geleceği- nin hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye atılmaması şartıyla geçerlidir. Bu anlamda, işçinin mesleki geleceğini önemli ölçüde sınırlandıran bir rekabet yasağı şartı, işverenin haklı menfaatlerinin korunması için ol- mazsa olmaz nitelikte olmadığı sürece ölçüsüz kabul edilir.110 İşçiye meslek yasağı oluşturacak bir rekabet etmeme yükümlülüğünün geti- rilebilmesi için, işçinin eğitimi, mesleki tecrübesi, yaşı, mesleğini ya da oturduğu yeri değiştirme olasılığı, ailevi şartları, maddi durumu, iş pi- yasasında tanınmışlığı, başka bir iş yapabilme olasılığının olup olma- dığı gibi kriterlerin bir bütün olarak dikkate alınması gerekir.111

108 Bilge, s. 241; Xxxxxx, s. 237.

109 Taşkent/Kabakçı, s. 33.

110 Şahlanan, Rekabet Yasağı, s. 78-79; Xxxxxxan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxx- tent/view/657/48; Taşkent/Kabakçı, s. 33.

111 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxxx, s. 572; Uşan, İş Sırrı, s. 236;

İşçinin iktisadi geleceğinin hakkaniyete uygun bir şekilde sınırlan- dırılması için rekabet yasağının zaman, yer ve konu bakımından sınır- landırılması esaslarına uygun davranılması da rekabet yasağı sözleş- mesinin geçerli olarak kurulabilmesi için uyulması gereken koşullar- dan birisi olarak kabul edilir. BK m. 349, İsviçre BK m. 340/a ve Al- man Ticaret K.§ 74 a (Handelsgesetzbuch § 74 a) hükmü, işçinin iktisadî geleceğinin hakkaniyete aykırı olarak güçleştirilmesini önlemek ama- cıyla düzenlenmiştir. BK m. 349’a göre, “Rekabet memnuiyeti ancak işçi- nin iktisadî istikbalinin hakkaniyete muhalif olarak tehlikeye girmesini men edecek surette zaman, mahal ve işin nev’i noktasından hal icabına göre mü- nasip bir hudut dahilinde şart edilmişse muteberdir.” Şu halde rekabet ya- sağı sözleşmesi ancak yasa ile öngörülen kapsamda sınırlandırılmış- sa geçerli olabilir. İşverenin menfaatleri ile işçinin durumu karşılaş- tırılarak, işçinin iktisadî gelişmesi ve bütün malî imkânları göz önün- de tutularak söz konusu sınır tespit edilmelidir.112 İşçinin başka bir iş bulma olanağı, ekonomik gelişmesini sağlayacak bilgisinin olup olma- dığı da göz önüne alınmalıdır.113 İşverenin menfaati çoğaldıkça, işçi- nin iktisadî hareket serbestisinin sınırlanması kolaylaşır.114 İşçinin malî durumu, yaşı, bilgisi ve aile ilişkilerine göre geçimini sağlaması zor- sa, rekabet yasağının daha çok sınırlandırılması gerekir.115 İşçinin daha iyi korunması ve zarar görmemesi amacıyla, rekabet yasağı sınırlan- dırılırken yer, zaman ve konu bakımından kapsam bir bütün olarak incelenmelidir.116 Söz konusu sınırın uygunluğu tespit edilirken iş söz- leşmesinin sona erme anı dikkate alınmalı ve her somut olayda şartlar ayrı ayrı değerlendirilmelidir.117

Taşkent/Kabakçı, s. 29.

112 Uşan, İş Sırrı, s. 236.

113 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 501.

114 Xxxxxx, s. 572.

115 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 501; Taşkent/Xxxxxxx, s. 29.

116 Uşan, İş Sırrı, s. 237; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 104.

117 Ayrıntılı bilgi için bkz. Xxxxxxx Xxxxxxxxx, “Schranken und Wegfall des Konkur- renzverbots im Arbeitsrecht”, Xxxxx Xxxxxxxx’xx Hatırısına Armağan, (1925-1988), Ankara 1990, s. 517. Örneğin, işverenin üretimiyle ilgili yeni geliştirilen teknik iş sırlarını edinebilecek birimde çalışan işçinin iş sözleşmesi sona erdikten sonra bu bilgileri kullanmasının ve bu konuda ticari faaliyette bulunmasının engellenmesi ve işverene ait bu teknik bilgilerin korunması amacıyla yasağın süresi üç yılı aşabi- lir. Bkz. Xxxxxxxxx, s. 517. Aynı şekilde, patent, know how, yeni üretim teknikleri gibi istisnai konularda, işverenin özel bir halin varlığını ispat etmesi koşuluyla, üç yıllık sürenin aşılabileceği kabul edilmektedir. Bkz. Ayiter, s. 14.

aaa. Rekabet Yasağının Zaman Bakımından Sınırlandırılması

Borçlar Kanunu’nun 349. maddesinde rekabet yasağına zaman ba- kımından açık ve kesin bir sınırlama getirilmemiştir. Buradaki tek sı- nır, rekabet yasağının işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykı- rı olarak sınırlandırmamasıdır. Borçlar Kanunu Tasarısı m. 444/1’de ise, rekabet yasağının süresine ilişkin olarak, “Rekabet yasağı işçinin eko- nomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve süresi özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.” denilmektedir. İs- viçre BK m. 340/a da bu süre üç yılla sınırlanmış, ancak özel halle- rin varlığında üç yılın aşılabileceği düzenlenmiştir.118 Alman Ticaret Kanunu’nun 74 a paragrafında ise bu sürenin 2 yıldan fazla olamaya- cağı hükme bağlanmıştır.

Bizim hukukumuzda süreye ilişkin bir düzenleme olmadığı için doktrinde bir görüş,119 yer ve konu bakımından koşulların uygun ol- ması halinde zaman sınırlamasının daha uzun kararlaştırılabileceği kabul edilmektedir. Başka bazı yazarlara göre,120 kaydı hayat şartı ile rekabet yasağı sözleşmesi yapılamaz. Rekabet yasağı sözleşmesinin süresi kısa olmalıdır ve on seneyi geçmemelidir. İsviçre Federal Mah- kemesinin bazı kararlarına göre,121 rekabet yasağının konu bakımın- dan dar sınırlandırılması halinde, yer ve zaman bakımından geniş sı- nırlandırılması mümkündür. Örneğin, “bir âlet fabrikası müdürü hakkın- da on yıl içinde İsviçre’de matkap ve helezon burguyu fabrikada imal etmeme- ye ilişkin rekabet yasağı”,122 “Bir fayans fabrikası direktörüne karşı, aynı ni- telikte mal ve aynı türde bir müessesede on yıl süreli rekabet yasağı”,123 “Fab- rikada özel peynir imâl eden ve ilgili iş sırlarını öğrenmiş olan bir müstahde- me karşı, bunları beş yıl süresince üretmeye ilişkin yasak”� geçerli kabul edilmiştir.

Bir başka örnek vermek gerekirse, işveren ile işçi arasında yapı- lan iş sözleşmesine, iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren on sene

118 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 500; Taşkent/Kabakçı, s. 29.

119 Lütfü Dalamanlı/Xxxxx Xxxxxxx, İlmi ve Kazai İçtihatlarla Açıklamalı Borçlar Kanunu, c. 3, İstanbul 1990, s. 841.

120 Bkz.Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 500; Xxxxxx, s. 572.

121 BL Zü R 18 209 v. Nr.109; karar için bkz. Xxxxxx, s. 573.

122 BGE 17 299 vd.; karar için bkz. Xxxxxx, s. 573.

123 BGE 44 89; karar için bkz. Xxxxxx, s. 573.

boyunca, işçinin öğrenmiş olduğu bilgi ve sırları kullanamayacağı ve bu konularda herhangi bir iş yapamayacağı hususunda hüküm konul- muştur. Olayda, işçinin sanayi alanında başarılı bir mühendis olması dolayısıyla, bu on yıllık süre onun ekonomik geleceğini tehlikeye so- kacak nitelikte görülmemiştir.124

Doktrinde genellikle, üretim sırlarına ilişkin rekabet yasakla- rında, zaman bakımından sınırlamanın müşteri çevresine ilişkin re- kabet yasaklarına göre daha uzun bir süreye bağlanabileceği kabul edilmektedir.125 Çünkü işçinin müşteri çevresini tanımış olduğu hal- lerde, işverenin müşteri çevresinin korunmasındaki menfaati, bu müş- terilerle çalışacak yeni bir işçi buluncaya kadar devam eder.126 Nitekim sözleşmesi sona eren işçinin bu müşterilerle ilişki kurması, onun kişi- sel yeteneklerinin sonucudur.127 Ancak işçinin üretim sırlarını öğren- miş olması halinde, üretim sırlarının uzunca bir süre korunmasında iş- verenin menfaati vardır. Çünkü üretim sırlarının patente bağlanmaları veya ticarî alanda kullanılmaları uzunca bir süreyi gerektirir.128

Rekabet yasağı zaman bakımından sınırlandırılırken, yer ve konu itibariyle yasağın kapsamı, işçinin yaptığı işin onun yapabilece- ği tek iş olup olmadığı ve işverenin bu sınırlamadaki menfaati dik- xxxx alınmalıdır.129 İşçinin ekonomik geleceği ile işverenin menfaat- leri arasında bir denge kurularak ve MK m. 2’de düzenlenen objek- tif iyi niyet kuralları dikkate alınarak rekabet yasağı zaman itibariy- le sınırlandırılmalıdır.130 Rekabet yasağının geçerli olacağı süre belirle- nirken, işçinin yasak kapsamı dışında kalan bir işte çalışma imkânının olup olmadığına da bakılmalıdır.131 Bize göre de, öncelikle yapılan bu sınırlamanın işçinin iktisadî geleceğini ne şekilde etkilediğine ve bu sü- reç içinde işverenin elde edeceği faydaya bakılmalıdır. Bu doğrultuda işçi ve işveren bakımından en uygun süre kararlaştırılmalıdır. Süre her somut olayda değişiklik gösterebilir. Sürenin tespitinde işçinin işye-

124 Karayalçın s. 36-40.

125 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 500; Taşkent/Kabakçı, s. 30..

126 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 65.

127 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 65.

128 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 65.

129 Akyiğit, s. 14; Xxxx, Rekabet Yasağı, s. 104; Taşkent/Xxxxxxx, s. 30.

130 Dönmez, s. 237; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 104.

131 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 62.

rindeki konumu da önem taşır.132 Örneğin, yönetici bir işçi ile yönetici olmayan veya kıdemli işçi ile kıdemsiz işçi bakımından rekabet yasağı sözleşmesinin süresi farklı kararlaştırılabilir.133 Ancak rekabet yasağı sözleşmesinin geçerli olabilmesi için mutlaka bir süre kararlaştırılma- lıdır; aksi takdirde süresiz rekabet yasağı sözleşmeleri geçersizdir.134

bbb. Rekabet Yasağının Yer Bakımından Sınırlandırılması

Bu tür sınırlama ile işçinin hangi coğrafi alanda rekabet yap- maktan kaçınacağı kastedilmektedir.135 Bu sınırlama belirli bir yerle- şim yeri gösterilerek yapılabileceği gibi, mesafe bildirimi şeklinde de yapılabilir.136 Rekabet yasağının hangi yerde uygulanacağı, sözleşme- de açık bir şekilde gösterilebileceği gibi işverenin çalışma alanına atıfta bulunmak suretiyle örtülü bir şekilde de kararlaştırılabilir.137

Rekabet yasağı yer bakımından sınırlandırılırken işçinin öğrendi- ği bilgiler ve bu bilgilerin o yerde kullanılması halinde işverenin göre- ceği zarar dikkate alınmalıdır.138 İşçinin rekabet yapmasının yasaklan- dığı coğrafi alan hiçbir zaman işverenin iş ilişkisi içinde bulunduğu fa- aliyet sahasını aşmamalıdır.139 Nitekim aksi takdirde işverenin rekabet yasağı kapsamında korunmaya değer haklı bir menfaatinden söz edi- lemeyecektir. Yasak kapsamındaki coğrafi alan, işverenin faaliyet gös- terdiği yer ve müşteri muhitiyle ilgili olmalıdır.140 İşçinin iş gördüğü işletme, yapılan faaliyetler konusunda ne kadar uzmanlaşmışsa, işçi-

132 Uşan, İş Sırrı, s. 240.

133 Uşan, İş Sırrı, s. 240; Taşkent/Kabakçı, s. 30.

134 Ferit H. Saxxxx, Xxxx Xx Xxxxxx, Xxxxxxxx 0000, s. 485; Taşkent/Kabakçı,s. 30.

135 Akyiğit, s. 15; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 66; Xxxxxx, s. 238; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 104; Taşkent/Xxxxxxx, s. 31.

136 Rehbinder, s. 516.

137 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 500; Xxxxxxan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxx- xxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00; Xxxxxx, s. 238.

138 Akyiğit, s. 15.

139 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 66; Xxxxxxxxx, s. 516.

140 Xxxx Xxxxxxx, “Ferdi İş İlişkisinin Sona Ermesi ve Kıdem Tazminatı”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin 1999 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi, İstanbul 2001, s. 72; Taş- kent/Kabakçı, s. 31; Xxxxxxxxx, s. 516.

nin iktisadî geleceğini hakkaniyete aykırı olarak güçleştirmemek koşu- luyla, yasağın etki alanı da o kadar geniş olacaktır.141

Federal mahkemenin bir kararına göre,142 “ayda 600 Fr. maaş ve ko- misyon alan bir terziye karşı iki yıl süresince 50 km.lik bir bölge için reka- bet yasağı” kararlaştırılabilir. Bir başka kararına göre,143 “Bir konfeksi- yon müessesesinin müstahdemine karşı aynı yerde iki yıl süreli rekabet yasa- ğı” kararlaştırılması mümkündür.

Rekabet yasağının yer bakımından sınırlandırılması konusunda doktrinde bir görüşe göre,144 ülke sınırlarını aşmamak kaydıyla belir- li bir şehir veya bölge veya bütün ülkeyi kapsayan bir rekabet yasa- ğı sözleşmesi yapılabilir. Doktrinde diğer bir görüşe göre,145 herhan- gi bir iş için bütün ülkede ya da bütün dünyada rekabeti yasaklayan bir sözleşme yapılırsa, bu sözleşme mutlak butlanla batıl olur. Bir baş- ka görüşe göre ise,146 işçinin ekonomik geleceğini ve haklı menfaatle- rini gözetmek kaydıyla, uluslararası nitelikteki bir işletmede veya hol- ding ortaklıkta olduğu gibi ülke sınırlarını aşan bir rekabet yasağı söz- leşmesi yapılabilir. Nitekim önemli olan, işverenin faaliyet sahasıdır.147 Mesela, “Bir cola firmasında colanın elde edildiği kısımda çalışan ve colanın formülüne de vakıf olan bir gıda mühendisinin, sahip olduğu bilgiler nedeniy- le kendisiyle yapılacak bir sır saklama/rekabet yasağı sözleşmesi tüm dünyada geçerli olabilmelidir.”148 Benzer yöndeki bir diğer görüşe göre de, hakim bu konuda karar verirken somut olayı dikkate alarak, hakkaniyete uy- gun bir çözüm üretmelidir. Örneğin bankalar gibi ülkenin tamamında işyerleri bulunan işletmeler açısından böyle bir yasak, yasağın süresi- nin kısa tutulması şartıyla hukuka uygun görülebilir.149

141 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 66.

142 BG 21.5.1919; karar için bkz. Xxxxxx, s. 573.

143 BG in Journ, des trib., 1910; karar için bkz. Xxxxxx, s. 573.

144 Akyiğit, s. 15, dpn. 65’ten naklen.

145 Saymen, s. 485. Yer belirlenerek sınırlandırılmayan rekabet yasağına ilişkin hü- kümler kelepçeleme teşkil eder. Örneğin, bir ülkenin bütününde veya tüm kıtada rekabeti yasaklayan bir sözleşme ya da sözleşme hükmü kelepçeleme olup, ahlâka aykırılık nedeniyle sakat olur; bkz. Xxxxxx Xxxxxxxx “Kişilik Hakkı Açısından Ke- lepçeleme Sözleşmeleri”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:56, S. 1, Ankara 1999, s. 32.

146 Ayiter, s. 472-473; Akyiğit, s. 15; Xxxx, İş Sırrı, s. 243-244.

147 Uşan, İş Sırrı, s. 243.

148 Uşan, İş Sırrı, s. 244; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 104-105.

149 Taşkent/Kabakçı, s. 31.

Biz de bu son görüşe katılmaktayız. Eğer işçinin çalıştığı işlet- me, uluslararası faaliyetlerde bulunmaktaysa veya banka gibi tüm Türkiye’de işyerleri ya da şubeleri bulunan işletme söz konusu ise ve işçinin ekonomik geleceği tehlikeye düşmeyecekse, diğer bir ifade ile işçinin yasak kapsamındaki iş dışında başka bir faaliyette bulun- ma imkanı varsa, işçinin yeterliliği, tecrübesi, maddi durumu, statü- sü buna olanak sağlıyorsa, süre ve konu bakımından yasağın kapsamı çok daraltılarak, yasağın yer bakımından sınırı geniş tutulabilir. Ulus- lararası nitelikte faaliyet gösteren bir işletmede çalışan işçinin, işten ayrıldıktan sonra yurt dışında bu işletmeye rakip bir firmada çalışması ve eski işinde öğrendiği bilgileri kullanması, eski işverene zarar vere- bilir. Tabîki bu sınırlandırma yapılırken işçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye girmemesi ve çalışma özgürlüğüne zarar gelmemesine dik- kat edilmelidir. Bu amaçla, yer bakımından yasağın kapsamının geniş tutulduğu durumlarda mutlaka konu ve zaman bakımından yasağın kapsamı daraltılmalıdır.

Yargıtay’ın bir kararına göre,150 davalı ile davacı bankanın hizmet ilişkisinin sona ermesinden itibaren davalının Türkiye’deki tüm ban- kalarda çalışmamasına ilişkin olarak kararlaştırdıkları rekabet yasağı hükmü, yer bakımından geçersizdir. Çünkü bu durum davalı banka- cının geleceği bakımından birtakım olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Bu karar, yasağın Tüm Türkiye’deki işyerlerini kapsaması nedeniy- le geçersizliği bakımından doktrinde de isabetli bulunmuştur.151 An- cak karşıt bir görüşe göre, Türkiye’deki tüm bankaların rekabeti söz konusu olabileceği için, iş sözleşmesi sona erdikten sonra belirli bir süre Türkiye’deki tüm bankalarda çalışmamaya ilişkin hüküm geçerli olmalıdır.152 Olayda yer bakımından bir sınırlama getirilmesi halinde, rekabet Türkiye çapında tüm bankalarda söz konusu olabileceği için, rekabet yasağına ilişkin sözleşme hükmünün eski işveren bakımından bir önemi olmayacaktır.153 Türkiye’de üretim yapılan bir alanda, pa- zarda önemli payı olan bir firmanın işvereni ile işçi arasında kararlaş- tırılan rekabet yasağının Türkiye’yi kapsayacak şekilde yapılması, ba-

150 Yarg.9. HD 6.7.1999, 8262 E., 12073 K. Bkz. Ekmekçi, s. 70.

151 Yargıtay’ın 1999 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi Genel Görüşme- Fevzi Şahla- nan, s. 160; Münir Ekonomi, s. 165; Xxxx Xxxxx, s. 169; Xxx Xxxxx, s. 165-166. Kararın yerinde olduğu konusunda ayrıca bkz. Xxxxx, s. 139.

152 Ekmekçi, s. 73.

153 Ekmekçi, s. 73.

şarılı ve başka alanlarda iş bulabilecek olan işçinin ekonomik geleceği- ni tehlikeye sokacak nitelikte değildir.154

Yargıtay, bankada müfettiş yardımcısı olarak çalışan davalının ta- rafı olduğu rekabet yasağı sözleşmesindeki uyuşmazlığa ilişkin kara- rı eksik inceleme gerekçesiyle bozmuş, karara muhalif üyeler ise reka- bet yasağı sözleşmesinin geçersizliği nedeniyle davanın reddi gerekti- ğini ileri sürmüşlerdir. Söz konusu kararda yasağın kapsamı tüm Tür- kiye olarak değil, Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgesi olarak belirtil- miştir. Karara karşı oy kullanan üyeler, bu üç bölgenin bankacılık fa- aliyetleri bakımından çok yoğun olduğunu ve bu bölgelerin tamamı için getirilen rekabet yasağının davacının içine düşeceği mali koşul- lar açısından sözleşmenin geçersizliği sonucunu doğurması gerektiği- ni ileri sürmüşlerdir.155

ccc. Rekabet Yasağının Konu Bakımından Sınırlandırılması

Rekabet yasağının konusu, işverene ait faaliyet alanı ve işçinin öğ- rendiği meslekî bilgi ile sınırlanmalıdır.156 Sınırlandırılan faaliyet ala- nı, iş ilişkisinin sona erdiği tarihe göre belirlenecektir.157 Rekabet ya- sağı sözleşmelerinde konu itibariyle sınırlama, işçinin rakip faaliyet- te bulunmamasını sağlayacak şekilde yapılmalıdır.158 İşçinin sözleşme ile sınırlandırılan faaliyet alanı, onun çalışma ve sözleşme özgürlüğü- nü aşırı bir şekilde sınırlandırmamalıdır. Rekabet yasağının konu iti- bariyle sınırlanması, işçinin iş sözleşmesi sona erdikten sonra hangi fa- aliyetlerde bulunabileceğinin, hangi faaliyetlerde bulunamayacağının saptanmasını sağlar. İşçinin her konuda rekabet yapmasını yasaklayıcı şekilde yapılan rekabet yasağı sözleşmesi, işverenin faaliyet sahasıyla sınırlı olarak geçerli kabul edilir.159 Rekabet yasağı sözleşmesinin ama-

154 Karayalçın.,s. 41.

155 Yarg. 9. HD 23.5.2006, E.2006/6891, K.2006/15193. (kişisel arşiv). Doktrindeki bir görüşe göre de, söz konusu rekabet yasağı sözleşmesinde karşı edim de getirilme- miş olması nedeniyle karşı oy yazısındaki görüşler daha isabetlidir. Bkz. Şahlanan, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/xxxx/000/00.

156 Tunçomağ, Borçlar, s. 388; Tunçomağ, İş, s. 500; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 67; Rehbin- der, s. 518; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 105; Xxxxxxx, s. 57.

157 Xxxxxxxxx, s. 518; Taşkent/Kabakçı, s. 32.

158 Ayiter, s. 473.

159 Akyiğit, s. 15; Rekabet yasağı konu bakımından sınırlandırılırken, işçinin bu yasa-

cı, iş sözleşmesi sona erdikten sonra işçinin işverenle ona zarar verecek şekilde rekabet etmesini önleyerek işvereni korumaktır. Ancak, işve- ren sadece haklı çıkarı olduğu ölçüde korunur. İşverenin haklı menfa- ati, sadece fiilen yaptığı işler için vardır.160 İşverenin daha önce terk et- tiği faaliyetler veya işverenin iş sözleşmesi sona erdikten sonra uğraş- tığı işler ya da işverene ait faaliyet alanı içinde olmakla beraber, işçinin bilgi sahibi olmadığı konular yasak kapsamı içinde değildir.161

İşin türü bakımından rekabet yasağı, işverenin yaptığı faaliyetle doğrudan doğruya ilgili işlerle sınırlandırılabilir.162 Örneğin, işyerinde lastik üretimi yapılan bölümde çalışan işçinin, iş sözleşmesi sona er- dikten sonra, lastik üretimi yapan işyerlerinde çalışamayacağına iliş- kin rekabet yasağının kararlaştırılması mümkündür.163 Şekerleme fab- rikasında çalışan bir işçinin, iş sözleşmesi sona erdikten sonra belli bir süre şekerleme sanayisinde çalışamayacağına ilişkin olarak rekabet yasağı kararlaştırılabilir.164 Ancak işçinin örneğin, “kimya” veya “fizik” gibi genel bir alanda rekabet yapmasını yasaklayıcı bir sözleşme ge- çerli değildir.165 Çünkü bu sınırlamanın amacı, “öğrenilmiş yegane mes- leğin kullanılamaması dolayısıyla işçinin iktisadî istikbalinin tehlikeye düş- mesini önlemektir.”166

Kural olarak konu bakımından rekabet yasağı, işçinin çalıştığı yer- deki somut görev ve işleviyle sınırlıdır.167 Ancak işçi kendi göreviyle ilgili bulunmayan bir alanda iş sırlarını öğrenmişse, bu durum da re- kabet yasağı kapsamında değerlendirilmelidir.168 Ekmekçi’ ye göre,169 işin türü kavramı, kural olarak işçinin işyerindeki somut göreviyle sı- nırlı değildir. Mesela, bir bankanın teftiş kurulunda görevli olan bir iş-

ğın kararlaştırılmasını haklı kılacak hususları öğrendiği veya müşterilerle irtibata geçerek işverenle rekabet edebileceği durumlar dikkate alınmalıdır. Bkz. Uşan, İş Sırrı, s. 246.

160 Akyiğit, s. 15; Xxxxxx, s. 238.

161 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 67; Xxxx, İş Sırrı, s. 247; Taşkent/Xxxxxxx, s. 32..

162 Ekmekçi, s. 73.

163 Ekmekçi, s. 73.

164 Karayalçın, s. 36.

165 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 68.

166 Ayiter, s. 473.

167 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 68, Uşan, Rekabet Yasağı, s. 105.

168 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 68.

169 Ekmekçi, s. 73.

çinin, iş sözleşmesi sona erdikten sonra diğer bir bankada hangi sıfat- la olursa olsun çalışmasının yasaklanması mümkündür. Ancak Yargı- tay170 “müfettiş ünvanı ile işe alınan işçinin iş sözleşmesi sona erdikten son- ra Türkiye’deki tüm bankalarda çalışamayacağına” ilişkin rekabet yasağı hükmünü, işin türü bakımından bir sınırlama yapılmaması dolayısıy- la geçersiz saymıştır. Bize göre de, işin türünün bu kadar geniş yorum- lanması ve işçiye geniş kapsamlı bir yasak getirilmesi rekabet yasağı- nın amacıyla bağdaşmaz. Yasağın kapsamının bu kadar geniş tutulma- sı, işçinin o alanda mesleğini icra etmesine ve bu suretle ekonomik an- lamda gelişmesine engel olur.

Rekabet yasağı konu bakımından, işverenin faaliyet sahası ile sı- nırlandırılır. Ancak, işçinin işverenle birlikte hareket eden teşebbüsle- re ait iş sırlarını öğrenmesi halinde yasağın kapsamı konusunda birta- kım sorunlar ortaya çıkmaktadır.171 Günümüzde teşebbüsler yaptıkla- rı faaliyetler konusunda kendilerini güvence altına almak veya gelirle- rini artırmak amacıyla birleşmektedirler. Teşebbüslerin tüzel kişilikle- rini kaybetmek suretiyle, bir hukukî bütünlük içinde bir araya gelme- leri halinde, rekabet yasağının kapsamına birliğe dahil her bir teşebbü- sün faaliyeti girer.172

Teşebbüslerin tüzel kişiliklerini koruyarak bir araya gelmeleri ha- linde, rekabet yasağının kapsamının, birliğe dahil teşebbüslerden her birinin faaliyet alanını kapsayacak şekilde belirlenmesinde işverenin menfaati vardır.173 Ancak bu durumda rekabet yasağı çok geniş bir alanda söz konusu olacağı için, işçinin mesleğini ifasını engellemediği ölçüde bu rekabet yasağına geçerlilik tanınmalıdır. Tarafların araların- da kararlaştırdıkları rekabet yasağının konusunun çok kapsamlı olma- sı, bu kaydın ya da sözleşmenin hukuken uygulanamaması sonucu- nu doğurur.174 Bu nedenle yasağın konusunun çok geniş kapsamlı ka- rarlaştırılması, söz konusu yasağın yer ve zaman bakımından oldukça dar bir şekilde sınırlandırılması ile mümkün olabilir.175

170 Yarg. 9. HD 6.7.1999, E.1999/8262, K.1999/12073. Bkz. Ekmekçi, s. 69-73.

171 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 68.

172 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 68.

173 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 69; Xxxxxxxxx, s. 518.

174 Uşan, Rekabet Yasağı, s. 105. Ayrıca bkz. Xxxxxxxxx, s. 518.

175 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 70.

ddd. Rekabet Yasağına Hâkimin Müdahalesi

Sözleşmeler hukukunda kural, bir sözleşmenin kurulmasından sonra tarafların sözleşme hükümleriyle bağlı kalmasıdır(ahde vefa ilkesi).176 Ancak, sözleşmenin kurulmasından sonra sözleşme şartları- nın ağırlaşmasına rağmen borcun aynen ifasının beklenmesi hakka- niyetle bağdaşmaz.177 “Clausula rebus sic stantibus” ilkesi gereği, taraf- lar sözleşmenin şartları değişmediği taktirde borcunu ifa ile yükümlü- dür; ancak şartlar değişmişse, borçlunun yükümlülüğünün içeriği de değişmelidir.178 Bu ilke ile sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması kastedilmektedir.179 Sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması tarafla- rın sözleşmeye koyacakları bir hükümle olabileceği gibi kanunî bir dü- zenleme ile de olabilir. Eğer sözleşmede veya kanunda bir hüküm yok- sa hâkim de uyarlamaya karar verebilir.180

BK m. 349, rekabet yasağının sınırlarını düzenlemiştir. Bu sınır- ların aşılması halinde, hâkimin rekabet yasağına müdahale edebile- ceği hususunda Borçlar Kanununda açık bir hüküm bulunmamakta- dır. Türk Borçlar Kanunu Tasarısı m.444/2 de ise, “Hakim, aşırı nite- likteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir.” hükmüne yer verilmiştir. Her ne kadar mevcut düzenlemede hakimin rekabet yasağına müdahalesine ilişkin bir hüküm yoksa da, doktrin- de bu müdahalenin mümkün olacağı kabul edilmektedir.181 İsviçre hu- kukunda, İsviçre Borçlar Kanununun 1971 yılında yapılan revizyonu ile hâkime, aşırı rekabet yasağını kendi takdirine göre sınırlayabilme imkânı verilmiştir.182

176 Xxxxxxx Xxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 1987, s. 113; M. Xxxxx Xx- xxxxxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Genişletilmiş 9. bası, Ankara 2007, s. 180; Xxxxxx Xxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 10.bası, İstanbul 2008, s. 437.

177 Xxxxxxxxx, s. 180; Eren, s. 437.

178 Eren, s. 437.

179 Xxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, s. 114; Xxxx, s. 438.

180 Eren, s. 438 vd.

181 Ayiter, s. 473; Xxxxx, s. 439; Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Xxxxxxxx, s. 983; Tunçomağ,

İş, s. 501; Xxxxx, s. 241; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 71; Xxxxxx, s. 239

182 Akyiğit, s. 16; Xxxxxxxxx, s. 520-522; Xxxxxxx, s. 57.

Kural olarak geleceğe yönelik hükümler içeren sözleşmelerde, ob- jektif şartlarda önemli ve beklenmeyen değişiklikler olması ve bu de- ğişimin edimler arasındaki dengeyi aşırı bir biçimde bozması halin- de, bundan zarar gören tarafın edimler arasında oluşan bu dengesizli- ğin giderilmesini isteme hakkı olmalıdır.183 Değişen hal ve şartlara da- yanarak hâkim tarafından sözleşmenin değişen şartlara uydurulabil- mesi için öncelikle geçerli olarak kurulmuş olan sözleşmede uyarlama boşluğu olmalıdır.184 Değişen hal ve şartlar olağanüstü ve objektif nite- likte olmalı ve değişen hal ve şartlar nedeniyle tarafların yüklendikle- ri edimler arasındaki denge, aşırı ölçüde ve açık bir biçimde bozulmuş olmalıdır.185 Uyarlama talep eden taraf kusurlu olmamalı ve edimler henüz ifa edilmemiş olmalıdır.186

Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye sokmadıkça geçerlidir. Rekabet yasağı, BK m. 349’un belirlediği sınırların birini veya hepsini aşmışsa, yasağa ilişkin sözleş- me hükmü geçersiz sayılmaz; sadece işçi, yasağın sınırları aştığı ölçü- de, rekabet yasağı ile bağlı olmaz.187 Kanun koyucu BK m. 349’da reka- bet yasağının yer, zaman ve konu bakımından aşırı bir şekilde sınırlan- dırılması halinde sözleşmenin tamamının değil, sadece aşırı olan kıs- mın geçersiz olması gerektiğini belirtmek istemiştir.188 Zaman, yer ve konu bakımından sınırlandırmalar dışındaki ehliyet kurallarına ya da şekle aykırılık gibi diğer hallerde sözleşme geçersizdir ve bu durumda hâkimin sözleşmeye müdahalesi söz konusu değildir.189

İşçinin rekabet yasağı sözleşmesinin aşırı olduğunu tek başına belirleyebilmesi mümkün değildir. Rekabet yasağının uygun bir sı- nır içinde kalınarak kararlaştırılıp kararlaştırılmadığını hâkim tespit eder.190 Zaman, yer ve konu bakımından uygun sınırları aşan ve bu suretle işçinin ekonomik geleceğini tehlikeye sokan bir sözleşmeyi

183 Xxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, s. 147-149; Abuzer Kendigelen, Ticaret Hu- kuku Kürsüsünde Xxxxx Xxx, Xxxxxx Xxxxxxxxxx, x. 0, Xxxxxxxx 0000, s. 501.

184 Xxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, s. 150; Eren, s. 440.

185 Xxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, s. 148-149; Xxxxxxxxen, s. 498.

186 Kapan, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, s. 152-154; Kendigelen, s. 498; Xxxx, s. 441.

187 Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxx, İş Sırrı, s. 249.

188 Dönmez, s. 239; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 105; Taşkent/Xxxxxxx, s. 33.

189 Uşan, İş Sırrı, s. 251; Uşan, Rekabet Yasağı, s. 105.

190 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 71.

hâkim, zaman, yer ve konu itibariyle uygun bir hale indirebilme, yani sözleşmenin bazı hükümlerini değiştirebilme yetkisine sahiptir.191 BK

m. 349 hâkime, BK m. 161 (aşırı cezaî şartın indirilmesi) ve BK m. 409 (aşırı tellallık ücretinin indirilmesi)’da olduğu gibi rekabet yasağı söz- leşmesindeki zaman, yer ve konuya ilişkin aşırılıklara müdahale yet- kisi vermiştir.192 Hâkimin rekabet yasağı sözleşmesinin kapsamını da- raltabilme imkânı, yasağın hakkaniyete uygun bir şekilde sınırlandırıl- masını öngören BK m. 349’un bir sonucudur.193 Hâkim bu takdir yet- kisini ya bir tespit davası nedeniyle194 ya da yasağa aykırı davranıldı- ğı iddiasıyla işverenin açacağı davaya karşı işçinin def’ide195 bulunma- sı dolayısıyla kullanabilir.

Hâkim, aşırı rekabet yasağı dolayısıyla yer, zaman ve konuya iliş- kin olarak sözleşmenin bazı hükümlerini değiştirebileceği gibi, işçi- nin iktisadî geleceğini tehlikeye sokan bir rekabet yasağı sözleşmesi söz konusu ise, yasağı tümüyle ortadan kaldırabilir.196 Rekabet yasa- ğı sözleşmesi kanun dışı veya kanuna aykırı ise ya da işçinin iş sır- larını öğrenme veya işverene zarar verme ihtimali yoksa, yasak batıl sayılmalıdır.197 Hakim söz konusu takdir hakkını kullanırken, işvere- nin haklı menfaatleri ile işçinin ekonomik geleceği arasında iş sözleş- mesinin sona erdiği andaki somut duruma bakarak bir menfaat denge- lemesi yapmalı ve buna göre karar vermelidir.198

Hâkimin sözleşmeye müdahale etmesi ve bu suretle aşırı rekabet yasağına ilişkin sözleşme şartlarının uygulanmaması halinde hukukî

191 Ayiter, s. 473; Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxxxxxx, s. 520-

522.

192 Olgaç, s. 439; Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 72.

193 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 71; Xxxxx, s. 460.

194 Ayiter, s. 473; Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxx, s. 241; Soyer,

Rekabet Yasağı, s. 71; Xxxxxxxxx, s. 522; Xxxxx, s. 460.

195 Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxx, s. 241; Xxxxxx def’ide bulun- mak yerine itiraz edilebileceğini kabul etmiştir; Xxxxxx, s. 473.

196 Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 501; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 73; Uşan,

İş Sırrı, s. 252; Xxxxxxxxx, s. 522.

197 Tunçomağ, Borçlar, s. 389; Tunçomağ, İş, s. 502; Xxxxxx, s. 239.

198 Rehbinder, s. 516, 519; Taşkent/Kabakçı, s. 34.

durumun ne olacağı doktrinde tartışmalıdır. Soyer’e199 ve Yenisey’e200 göre, burada sözleşmenin geçerlilik koşullarına aykırılık nedeniyle tek taraflı bağlamazlık söz konusudur. Rekabet yasağının kapsamının süre, yer ve konu bakımından sınırların aşılması nedeniyle yaptırımı sözleşmenin geçersizliği değildir. Nitekim bu durumda hakim sözleş- meye müdahale ederek, rekabet yasağını hakkaniyete uygun bir hale sokacaktır.201 Uşan’a göre,202 burada kısmî butlan müeyyidesi uygu- lanmalıdır. Nitekim hâkim işçi ve işverenin menfaatlerine uygun bir çözüm bulmak zorundadır. Xxxxxx’x xxxx xx000, böyle bir durumda, BK m. 349’daki sınırlama hükmü kısmî butlana ilişkin BK x. 00/0’xxx xxxxx hükmü ile birlikte yorumlanmalı ve sözleşme tamamen geçersiz sayılmayarak geçerli olan sınırlara çekilmelidir. Şahlanan’a göre ise,204 rekabet yasağının aşırılığının tespitinde, işçinin rekabet yasağına karşı işverenin bir karşı edim yükümlülüğü altına girmiş olup olmamasına göre bir değerlendirme yapılmalıdır. Eğer işveren için bir karşı edim yükümlülüğü öngörülmüş ise, yasağın sınırlarının aşırılığı ve işçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye girmesi ihtimali hafifleyecek ya da tü- müyle ortadan kalkacaktır. Başpınar’a göre,205 bir sözleşmede kelepçe- leme halinin olup olmadığına hâkim karar verir. Bu tür sözleşmeler ta- mamen değil, kısmen geçersiz kabul edilmelidir. Yani sözleşmenin ta- mamı değil, kişilik haklarına aykırı ağır hükümleri kısmî butlanla sa- kat olmalıdır.206

Biz de doktrindeki baskın görüşe katılmaktayız. Çünkü hâkime aşırı rekabet yasağına müdahale hakkı verildiğine göre, rekabet yasa- ğının sınırlandırılması mümkün olduğu müddetçe sadece sınırı aşan hükümler batıl kabul edilmeli; sözleşme tam butlanla sakat kabul edil- memelidir. Bununla birlikte, rekabet yasağı sözleşmesinin her iki ta- rafa da borç yükleyecek şekilde, diğer bir ifade ile, işverene de karşı edim yükümlülüğü getirecek şekilde yapılması halinde, hakim reka-

199 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 71.

200 Yenisey, s. 57.

201 Yenisey, s. 57.

202 Uşan, İş Sırrı, s. 252-253.

203 Tuncay, s. 1066.

204 Şahlanan, Rekabet Yasağı, s. 83.

205 Başpınar, s. 32-33.

206 Başpınar, s. 32-33.

bet yasağına müdahale ederken bu durumu da gözetmelidir. Her ne kadar karşı edim kararlaştırılmış olsa dahi, işçi, rekabet yasağı sözleş- mesi dolayısıyla birtakım haklarından mahrum kalmış olsa da, karşı edim de işçiye ekonomik anlamda bir güvence sağlamaktadır.

Hâkim, aşırı rekabet yasağını sınırlandırırken AY m. 48/1’de ön- görülen çalışma özgürlüğünü mümkün olduğunca koruyucu şekilde karar vermelidir.207 Hâkimin sözleşmede öngörülen cezaî şartı indir- mesi mümkün olduğu gibi, işçiyi korumak amacıyla zaman, yer ve konu bakımından rekabet yasağına ilişkin aşırı sınırları uygun bir se- viyeye indirme hakkı da vardır. Ancak hâkim işverenin bir karşı edim ödemesine ya da kararlaştırılmış bir karşı edimin artırılmasına karar veremez.208 Hakkaniyete aykırılığın giderilmesi amacıyla hâkimin aşı- rı rekabet yasağına müdahale ederek vermiş olduğu karar geçmişe et- kili hüküm doğurur.209

ee. İşverenin Karşı Edim Üstlenmesi

BK m. 348-352 hükümlerine bakıldığı zaman, rekabet yasağı söz- leşmesinin geçerlilik koşulları arasında işçinin iş sözleşmesi sona er- dikten sonra işverenle rekabet etmemesi karşılığında, eski işvereninin bir karşı edim ödeme yükümlülüğü düzenlenmemiştir. Mevcut düzen- lememizde karşı edimden hiç söz edilmemiş olmasına karşın, hakimin aşırı nitelikteki rekabet yasağına müdahalesini düzenleyen Borçlar Ka- nunu Tasarısı m.444/2 de “işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edim”den bahsedilmektedir. Hukukumuzda rekabet yasağı sözleşmesi işçi ba- kımından bir yükümlülük getirirken; Alman Ticaret K. §74/2’ye göre, rekabet yasağı kararlaştırabilmek için işçinin işyerinde işverenle reka- bet edebilecek konumda olması yeterli değildir. Bununla birlikte, işve- renin yasağın devam ettiği her yıl için işçiye son ücretinin en az yarı- sı kadar bir ödemede bulunması gerekmektedir. Bu şekilde bir karşı edim kararlaştırılmamış olması, rekabet yasağını başlangıçtan itibaren geçersiz kılar.210 Eğer kanunda öngörülen miktardan daha az bir karşı edim kararlaştırılmışsa, rekabet yasağı bağlayıcı değildir. Bu konuda-

207 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 73.

208 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 73.

209 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 73.

210 Xxxxxxx Xxxx, Arbeitsrecht, 7. neubearbeitete Aufl., Heidelberg 2000, s. 140.

ki Federal Mahkeme içtihadına göre, işçinin rekabet yasağını sona er- dirmek ya da kararlaştırılan karşı edim karşılığında yasağa uymak ko- nusunda seçim hakkı vardır.211 Alman hukukunda rekabet yasağı kar- şılıklı iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olduğu için, işçinin reka- bet yasağına uyması karşılığında işverenin bir karşı edim ödemesi ge- rekmektedir. Ancak işçinin rekabet yasağını ihlal etmesi halinde, karşı edimi talep etme hakkı ortadan kalkar.212

Her ne kadar Türk Borçlar Kanunu’nda bu hususta bir geçerlilik koşulu getirilmemiş olsa da, rekabet yasağının işlevi dikkate alındı- ğında, işçinin rekabet yasağına uymasının karşılığında işverenin karşı bir edim ifa etmesinin kanunda bir geçerlilik koşulu olarak düzenlen- memesi yerinde değildir.213 Borçlar Kanunu’nda karşı edim ödenmesi- ni yasaklayıcı bir düzenleme olmadığı için, tarafların rekabet yasağına karşılık karşı edim kararlaştırmaları mümkündür. Kanunda buna iliş- kin bir düzenleme olmadığı için taraflar bu ödemenin süresi ve mikta- rını serbestçe kararlaştırabilirler.

Tarafların rekabet yasağı sözleşmesinde karşı edim öngörmele- ri halinde, rekabet yasağının sınırlarının ne olacağı konusu doktrin- de tartışılmış ve işverenin rekabet yasağı karşılığında işçiye böyle bir ödemede bulunmasının BK m. 348 hükümlerindeki koruyucu şartla- rın uygulanmasını ortadan kaldırmayacağı ileri sürülmüştür.214 Ni- tekim böyle bir karşı edim kararlaştırılmış olsa dahi, yasak süresin- ce işçinin birtakım bilgileri kullanması, bazı faaliyetlerde bulunması yasaklanmaktadır.215

b. Şeklî Şartlar

Rekabet yasağı sözleşmesi yazılı şekle tâbidir. Bu sözleşmenin ge- çerli olarak kurulabilmesi için yazılı şekilde yapılması zorunluluğu BK

m. 350’de düzenlenmiştir. BK m. 350’ye göre, “Rekabet memnuiyeti, sa- hih olmak için tahriri mukaveleye merbut olmak lâzımdır.” Bu düzenleme-

211 BAG AP Nr 1 zu § 74 HGB; bkz. Lieb, s. 140.

212 Xxxxxx Xxxxxx, Arbeitsrechts-Handbuch, 12. neu bearbeitete Auflage, München 2007, (Schaub), s. 495, Rn.37-38.

213 Taşkent/Kabakçı, s. 37.

214 Taşkent/Kabakçı, s. 38.

215 Taşkent/Kabakçı, s. 38.

nin amacı, işçinin iyice düşünmeden bu sözleşmeyi imzalamasını ön- leyerek; işçiyi korumaktır.216

BK m. 000’x xxxx, xxxxxx bir sözleşme olmadıkça iş sözleşmesi bir şekle tâbi değildir. Ancak iş sözleşmesine, rekabet yasağına ilişkin hü- küm konulmak istenirse ya da ayrıca bir rekabet yasağı sözleşmesi ya- pılmak istenirse, bunun yazılı bir şekilde yapılması geçerlilik koşulu- dur. Bu hususta yapılacak olan sözleşme yapma vaadi de yazılı şekil- de yapılmalıdır.217

Rekabet yasağı sözleşmesinin şekli hakkında BK m. 12 vd. hüküm- leri uygulanır. BK m. 13’e göre, yazılı şekilde yapılması gereken söz- leşmelerde borçlu olanların imzalarının bulunması gereklidir. Rekabet yasağı sözleşmesi yalnızca işçiye borç yüklediğinden, sözleşmenin ku- rulabilmesi için yalnız onun imzası yeterlidir. Eğer rekabet yasağı söz- leşmesi ivazlı olarak yapıldıysa, işverenin de sözleşmeyi imzalaması gereklidir.218 Ancak rekabet yasağı sözleşmesinin karşı edimli olarak yapıldığı hallerde, sırf işverenin imzasının bulunmaması, sözleşmeyi her zaman geçersiz hale getirmemelidir.219 Mesela, karşı edim olarak yüksek bir ücret kararlaştırılmışsa, sözleşmede işverenin imzasının bulunmaması sözleşmenin geçersizliği sonucunu doğurmamalıdır.220 Çünkü bu halde, işçiyi ekonomik bakımdan tehlikeye sokacak bir du- rum söz konusu değildir.

Rekabet yasağı sözleşmesinin geçerli olabilmesi için sözleşmenin adi yazılı şekilde yapılması yeterlidir.221 Yani sözleşmenin metninin el yazısı veya makine ile yazılması ya da basılması mümkündür.222 Metin sözleşmenin bütün esaslı noktalarını, yani yasağın süresini, konusunu ve yerini kapsamalıdır.223

216 Ayiter, s. 470; Xxxxx, s. 440; Tunçomağ, Borçlar, s. 387; Tunçomağ, İş, s. 500; Erdem, s. 908.

217 Xxxxxxxx, s. 984.

218 Tunçomağ, Borçlar, s. 387; Tunçomağ, İş, s. 500; Bilge, s. 239; Akyiğit, s. 11; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 42; Xxxxxx, s. 236; Taşkent/Xxxxxxx, s. 35; Xxxxx, s. 461; Schaub, Arbeitsrecht, (Schaub), s. 493, Rn.27.

219 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 42.

220 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 42.

221 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 42; Xxxxxxan, Rekabet Yasağı, s. 74.

222 Xxxx Xxxxxxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. b., İstanbul 2004, s. 71.

223 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 43; Xxxxxxxx, s. 71.

Kanunen yazılı şekilde yapılması gereken bir sözleşmede yapıla- cak değişiklikler de yazılı şekilde yapılmalıdır.224 Bu yazılı şekil şar- tı, rekabet yasağı sözleşmesinde yapılacak değişiklikler için de söz konusudur.225 Ancak kanunun şekil şartını getirmekteki amacı işçi- yi korumak olduğu için, sözleşmenin şekilsiz ortadan kaldırılması mümkündür.226

Şekil şartına uyulmaması halinde rekabet yasağı sözleşmesi ba- tıl olur.227 Rekabet yasağı sözleşmesinin yazılı şekilde yapılmaması ve şekle aykırılık nedeniyle geçersiz olması halinde, işveren işçiden yasa- ğa uymasını isteyemez. Ancak tarafların rekabet yasağını sözlü olarak kararlaştırmaları ve işverenin de işçiye her ay belli bir miktar para öde- meyi üstlenmesi halinde, işçinin şekle aykırılık nedeniyle sözleşmenin geçersizliğini ileri sürmesi ve rekabet yasağına aykırı davranması hak- kın kötüye kullanılması sayılır.228

SONUÇ

Rekabet yasağı sözleşmesi, işçinin iş sözleşmesi devam ederken işverenin müşterilerini tanıması ya da iş sırlarını öğrenmesi sebebiy- le, iş ilişkisi sona erdikten sonra belirli bir faaliyet alanında, belirli bir coğrafi bölgede ve belirli bir zaman dilimi içinde işverenle rekabet teş- kil edecek herhangi bir faaliyette bulunmaması ve bu suretle işvere- nin haklı menfaatlerinin korunması amacıyla yapılan bir sözleşmedir. Rekabet yasağı sözleşmesinin amacı, işçinin işletmede öğrendiği bil- gileri, iş sözleşmesi sona erdikten sonra işverenin aleyhine onunla re- kabet edecek şekilde kullanmasını engellemektir. Rekabet yasağı, iş- çiye iş sözleşmesi sona erdikten sonra işverenle rekabet edici faaliyet- leri yasakladığı için, işçinin ekonomik geleceğini de sınırlandırmakta- dır. Bu nedenle söz konusu sözleşmenin geçerli olabilmesi, birtakım koşulların varlığına bağlıdır. Nitekim rekabet yasağı sözleşmesi yapıl- ması konusunda taraflara mutlak bir özgürlük verilmesi işçinin mes- leğini yapmasının yasaklanması sonucunu doğurur. Rekabet yasağına

224 Reisoğlu, s. 76; Taşkent/Xxxxxxx, s. 36.

225 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 43-44.

226 Ayiter, s. 470; Xxxxx, Rekabet Yasağı, s. 44.

227 Soyer, Rekabet Yasağı, s. 44.

228 Akyiğit, s. 11.

işçinin korunmasını sağlamak amacıyla getirilen geçerlilik şartları BK

m. 348-350’de düzenlenmiştir. Bunlar; bir iş sözleşmesinin bulunma- sı, işçinin müşterileri tanımasından veya iş sırlarını bilmesinden dola- yı işverene önemli bir zarar vermesi ihtimalinin olması (BK m. 348/2), işçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye atılmaması, sözleşmenin yazı- lı şekilde yapılması (BK m. 350) ve sözleşmenin yapıldığı sırada işçi- nin reşit olması (BK m. 348/3)’dır. İşçinin iktisadi geleceğinin hakkani- yete uygun bir şekilde sınırlandırılması için rekabet yasağının zaman, yer ve konu bakımından sınırlandırılması esaslarına uygun davranıl- ması da rekabet yasağı sözleşmesinin geçerli olarak kurulabilmesi için uyulması gereken koşullardan birisi olarak kabul edilir. İşçinin daha iyi korunması ve zarar görmemesi amacıyla, rekabet yasağı sınırlandı- rılırken yer, zaman ve konu bakımından kapsam bir bütün olarak ince- lenmelidir. Söz konusu sınırın uygunluğu tespit edilirken iş sözleşme- sinin sona erme anı dikkate alınmalıdır. Bu koşullara, rekabet yasağı sözleşmesinin yapılmasını engelleyen özel bir kanun hükmünün bu- lunmaması koşulu da eklenmelidir. Rekabet yasağı sözleşmesinin ge- çerli olması için bu koşulların tamamının gerçekleşmiş olması gerekir.

KAYNAKLAR

Akyiğit, Ercan, “İsviçre ve Türk İş Hukukunda İşçinin Hizmet Akdi Sonrasına Yönelik Rekabet Yasağı”, Kamu-İş, Xxxx 1991, c. 2, S. 6-7 (s. 4-21).

Xxxxxx, Nuşin, “Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Fer’i Rekabet Memnuiyeti Mukavelesi”, Arsebük’e Armağan, Ankara 1958 (s. 463- 479).

Başpınar, Xxxxxx, “Kişilik Hakkı Açısından Kelepçeleme Sözleşmele- ri”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 56, S. 1, Ankara 1999 (s. 17-34).

Xxxxxx, Xxxxxx, İsviçre Borçlar Kanunu Şerhi, Çev. X.Xxxx Xxxx, An- kara 1993.

Bilge, Xxxxx, Borçlar Hukuku Özel Borç Münasebetleri, Ankara 1971. Xxxxx, Xxxx, İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 22. bası, İstanbul 2009. Çil, Şahin, İş Hukuku Yargıtay İlke Kararları, Ankara 2009.

Dalamanlı, Lütfü/Kazancı, Xxxxx, İlmi ve Kazai İçtihatlarla Açıklamalı Borçlar Kanunu, c. 3, İstanbul 1990.

Xxxxxxxxxxx, Xxxxx, Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş

Yasası, İstanbul Ticaret Odası, Genişletişmiş 2. baskı, İstanbul 2008.

Xxxxx, Süheyl, Meslek Sırrının Açıklanması Suçu, İstanbul 1978. Xxxxxx, Xxxxx Xxxxx, İşçinin Borçları, Ankara 2000.

Xxxxxxx, Xxxx, “Ferdi İş İlişkisinin Sona Ermesi ve Kıdem Tazmina- tı”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin 1999 Kararlarının Xxxxxxxxxxxxxxx- xx, Xxxxxxxx 0000.

Erdem, Xxxxx, Türk Borçlar Kanunu Xxxxx, Xxxxxx 0000.

Eren, Xxxxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 10.bası, İstanbul 2008. Ertaş, Kudret, Türk Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, Ankara 1982. Kaneti, Selim, İsviçre Federal Mahkemesinin Borçlar Hukuku Kararları Özel

Borç İlişkileri-Borç İlişkilerinde Yasaların Çatışması, Ankara 1968.

Xxxxxx, Xxxxxxx, “Banka Gizliliği-Bankanın Sır Saklama Borcu” Bati- der, c. XV, X.0, Xxxxxx 0000, Xxxxxx 1990 (s. 3-20).

Xxxxxx, Xxxxxxx, Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 1987 (Haki- min Sözleşmeye Müdahalesi).

Karayalçın, Yaşar, Özel Hukukta Meseleler ve Görüşler Hukuki Mütalâalar (1984-1987), Ankara 1988.

Kendigelen, Abuzer, Ticaret Hukuku Kürsüsünde Xxxxx Xxx, Xxxxxx Xxxxxxxxxx, x.0, Xxxxxxxx 0000.

Xxxxxxxxx, X. Xxxxx, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Genişletilmiş 9. bası, Ankara 2007.

Xxxxxxxx, Xxxxx, “Hizmet Akdinde İşçinin Rekabet Yasağı”, Ankara Barosu Dergisi, S.2, 1968 (s. 982-986).

Xxxx, Xxxxxxx, Arbeitsrecht, 7. neubearbeitete Aufl., Heidelberg 2000. Xxxxxxxxxxxxxxx, Xxxxx, Xx Xxxxxx, Gözden Geçirilmiş Yenilenmiş

3. bası, Ankara 2008.

Xxxxx, Senai, Borçlar Hukuku, c. 1, İstanbul 1967.

Xxxxxxxxx, Xxxxxxx, “Schranken und Wegfall des Konkurrenzverbots im Arbeitsrecht”, Xxxxx Xxxxxxxx’xx Hatırısına Armağan, (1925- 1988), Ankara 1990 (s. 515-531).

Xxxxxxxx, Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. b., İstanbul 2004. Saymen, Xxxxx X., Türk İş Hukuku, İstanbul 1954.

Xxxxxx, Xxxxxx, Arbeitsrechts-Handbuch, 12. neu bearbeitete Auflage, München 2007.

Xxxxxxx, Xxxxxx, Grundriß des Arbeitsrecht, 12. neubearb. Aufl., Münc- hen 1998.

Soyer, X. Xxxxx, Xxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxx (XX x. 000-000), Xxxxxx 1994 (Rekabet Yasağı).

Xxxxx, Xxxxx, “İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi”, Yargıtay’ın 2008 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi, (Yayımlan- mamış Tebliğ) (Değerlendirme) (s. 1-81).

Süzek, Sarper, İş Hukuku, Yenilenmiş 4. baskı, İstanbul 2008. Xxxxxxan, Xxxxx, “Rekabet Yasağının Geçerlilik Koşulları”, Tekstil İş-

veren, Temmuz 2007, xxxx://xxx.xxxxxxxxxxxxxx.xxx/xxxxxxx/ view/657/48/

Şahlanan, Fevzi, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi, Kurulması, Geçerlilik Şartları Hükümleri ve Sonuçları”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hu- kukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri 11. Yıl Toplantısı, İstanbul 2008 (s. 71-89) (Rekabet Yasağı).

Taşkent, Savaş/Xxxxxxx Xxxxxx, “Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, MESS Sicil İş Hukuku Dergisi, Aralık 2009 (s. 21-46).

Xxxxxx, X. Can, “İşçinin Sadakat Yükümlülüğü”, Xxxxxxx’x 00. Xxx Xxxx Xxxxxxxx, x.0, Xxxxxxxx 2001 (s. 1043-1085).

Tunçomağ, Kenan, Borçlar Hukuku Dersleri, c. 2, İstanbul 1967. Tunçomağ, Kenan, İş Hukuku, c. 1, İstanbul 1971 (İş).

Xxxx, Xxxxx, “İş Hukukunda Rekabet Yasağı Sözleşmesi”, Mercek Der- gisi, Nisan 2005 (Rekabet Yasağı) (s.97-119).

Uşan, Fatih, İş Hukukunda İş Sırrının Korunması, Ankara 2003 (İş Sırrı). Xxxx, X. Xxxxx, Çıraklık Sözleşmesi, Konya 1994.

Yavuz, Xxxxxx, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Yenilenmiş 7. bası, İstanbul 2007

Xxxxxxx, Xxxxx Xxxxx, “Bireysel İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Dü- zenlenmesi Açısından Yargıtay’ın 2006 Yılı Kararlarının Değerlen- dirilmesi”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendiril- mesi, 2006, Ankara 2009 (s.11-99).

Xxxxxx, Xxxxx, Hukuk Sözlüğü, 7. bası, Ankara 2002.

Xxxxxxx, Xxxxxxxx/Xxxxxx, Xxxx, Arbeitsrecht, 5. neubearbeitete Aufl., München 1998.

A. Xxx XXXXX hakemli makaleler

ABONET REKLAMI 1