Contract

ЗАКОН ЗА ОБЛИГАЦИОНИТЕ ОДНОСИ

Сл. весник на Р Македонија бр. 18 од 5.03.2001 год.

Дел први

ОСНОВИ НА ОБЛИГАЦИОНИТЕ ОДНОСИ

(ОПШТ ДЕЛ)

I. ОСНОВНИ ОДРЕДБИ

Цел и содржина на законот Член 1

Со овој закон се уредуваат основите на облигационите односи, договорните и други облигациони односи во прометот на стоки и услуги.

Учесници на облигационите односи Член 2

Учесници во облигационите односи се правни и физички лица.

Слобода на уредувањето на облигационите односи Член 3

Учесниците во прометот слободно ги уредуваат облигационите односи

во согласност со Уставот, законите и добрите обичаи.

Рамноправност на учесниците во облигациониот однос Член 4

Учесниците во облигациониот однос се рамноправни.

Начело на совесност и чесност Член 5

Во засновувањето на облигационите односи и остварувањето на

правата и обврските од тие односи учесниците се должни да се придржуваат кон начелото на совесност и чесност.

Забрана на злоупотреба на право Член 6

Забрането е вршењето на право од облигационите односи спротивно на целта заради која е тоа со закон установено или признаено.

Забрана на создавање и искористување на монополска положба

Член 7

Во засновувањето на облигационите односи учесниците не можат да установат права и обврски со кои за кој и да е од нив или за друг се создава или се искористува монополската положба на пазарот.

Начело на еднаква вредност на давањето Член 8

(1) Во засновувањето на двострани договори, учесниците тргнуваат од

начелото на еднаква вредност на заемните давања.

(2) Со закон се определува во кои случаи нарушувањето на тоа начело повлекува правни последици.

Забрана на предизвикување на штета Член 9

Секој е должен да се воздржи од постапка со која може на друг да му

предизвика штета.

Должност за исполнување на обврски Член 10

(1) Учесниците во облигациониот однос се должни да ја извршат својата обврска и се одговорни за нејзиното исполнување.

(2) Обврската може да се згасне само со согласност на волјите на учесниците во облигациониот однос или врз основа на закон.

Однесување во извршувањето на обврските и во остварувањето на правата

Член 11

(1) Учесникот во облигациониот однос е должен во извршувањето на својата обврска да постапува со внимание кое во правниот промет се бара во соодветниот вид облигациони односи (внимание на добар стопанственик, односно внимание на добар домаќин).

(2) Учесникот во облигациониот однос е должен во извршувањето на обврска од својата професионална дејност да постапува со зголемено внимание, според правилата на струката и обичаите (внимание на добар стручњак).

(3) Учесникот во облигациониот однос е должен во остварувањето на своето право да се воздржи од постапка со која би се отежнало извршувањето на обврската на друг учесник.

Обврски спрема граѓаните како потрошувачи и корисници на услуги

Член 12

Во засновувањето на облигационите односи и остварувањето на правата и обврските од тие односи, субјектите се должни (кога со вршењето на својата дејност непосредно задоволуваат потреби на граѓаните), своите права и обврски да ги уредуваат и вршат на начин со кој се обезбедува почитување на основните права на потрошувачите и корисниците на услуги утврдени со овој закон, друг закон и меѓународните договори ратификувани од Република Македонија.

Решавање на спорови на мирен начин Член 13

Учесниците во облигациониот однос ќе настојуваат споровите да ги

решаваат со усогласување, посредување или на друг мирен начин.

Диспозитивен карактер на одредбите на законот Член 14

Учесниците можат својот облигационен однос да го уредат поинаку

отколку што е определено со овој закон, ако од одделна одредба на овој закон или друг закон или од нејзината смисла не произлегува нешто друго.

Примена на добрите деловни обичаи Член 15

(1) Учесниците во облигационите односи се должни во правниот

промет да постапуваат во согласност со добрите деловни обичаи.

(2) Врз облигационите односи се применуваат узансите ако учесниците во облигационите односи ја договориле нивната примена или ако од околностите произлегува дека ја сакале нивната примена.

Примена на други закони Член 16

Врз облигационите односи што се уредуваат со други закони се применуваат одредбите од овој закон во прашањата што не се уредени со тој закон.

Примена на одделни одредби

Член 17

(1) Одредбите од овој закон што се однесуваат на договорите се применуваат врз сите видови договори, освен ако за трговските договори поинаку не е изречно определено.

(2) Трговски договори во смисла на овој закон, се договори што трговските друштва и другите правни лица што вршат стопанска дејност, како и имателите на дуќани и други поединци кои во вид на регистрирано занимање вршат некоја стопанска дејност, ги склучуваат меѓу себе во вршењето на дејностите што сочинуваат предмети на нивното работење или се во врска со тие дејности.

(3) Одредбите од овој закон што се однесуваат на договорите сообразно се применуваат и врз другите правни работи.

II.НАСТАНУВАЊЕ НА ОБВРСКИТЕ

Оддел 1

ДОГОВОР

Отсек 1

СКЛУЧУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ И СОГЛАСНОСТ НА ВОЛЈИТЕ

Кога договорот е склучен Член 18

Договорот е склучен кога договорните страни се спогодиле за суштествените состојки на договорот.

Задолжително склучување и задолжителна содржина на договорот Член 19

(1) Ако некој според законот е обврзан да склучи договор,

заинтересираното лице може да бара таквиот договор да се склучи без одлагање.

(2) Одредбите на прописите со кои, делумно или во целост, се определува содржината на договорот се составни делови на тие договори и ги надополнуваат или влегуваат на местото на договорните одредби кои не се во согласност со нив.

Изјава на волјата

Член 20

(1) Волјата за склучување на договор може да се изјави со зборови, со вообичаените знаци или со друго однесување од кое со сигурност може да се заклучи за нејзиното постоење.

(2) Изјавата на волјата мора да биде направена слободно и сериозно.

Дозвола и одобрение

Член 21

(1) Кога за склучување на договор е потребна согласност од некое трето лице, оваа согласност може да биде дадена пред склучувањето на договорот, како дозвола или по неговото склучување, како одобрение, ако со закон не е пропишано нешто друго.

(2) Дозволата, односно одобрението мора да биде дадено во форма пропишана за договорите за чие склучување се дава.

Преговори Член 22

(1) Преговорите што му претходат на склучувањето на договор не

обврзуваат и секоја страна може да ги прекине секогаш кога сака.

(2) Страната што водела преговори без намера да склучи договор одговара за штетата настаната со водењето на преговорите.

(3) Одговара за штетата и страната што водела преговори со намера да склучи договор, па се откаже од таа намера без основана причина и со тоа на другата страна и предизвика штета.

(4) Ако не се спогодат поинаку, секоја страна ги поднесува своите трошоци околу подготовките за склучување на договорот, а заедничките трошоци ги поднесуваат во еднакви делови.

Време и место на склучување на договор Член 23

(1) Договорот е склучен оној момент кога понудувачот ќе прими изјава од понудениот дека ја прифаќа понудата.

(2) Се смета дека договорот е склучен во местото во кое понудувачот имал свое седиште, односно живеалиште во моментот кога ја направил понудата.

Понуда

Член 24

(1) Понудата е предлог за склучување на договор направен за определено лице кој ги содржи сите суштествени состојки на договорот така што со неговото прифаќање би можел да се склучи договор.

(2) Ако договорните страни по постигнатата согласност за суштествените состојки на договорот оставиле некои споредни точки за подоцна, договорот се смета склучен, а споредните точки, ако самите договарачи не постигнат согласност за нив, ќе ги уреди судот водејќи сметка за претходните преговори, утврдената практика меѓу договарачите и обичаите.

Општа понуда

Член 25

Предлогот за склучување договор направен за неопределен број лица, што ги содржи суштествените состојки на договорот, за чие склучување е наменет, важи како понуда, доколку не произлегува поинаку од околностите на случајот или од обичајот.

Излагање на стоки Член 26

Излагањето на стоки со означување на цената се смета за понуда,

доколку не произлегува поинаку од околностите на случајот или од обичајот.

Испраќање на каталози и огласи

Член 27

(1) Испраќањето на каталози, ценовници, тарифи и други известувања, како и огласите направени преку печатот, со летоци, по радиото, телевизијата или на некој друг начин не претставуваат понуда за склучување договор, туку само покана да се направи понуда под објавените услови.

(2) Испраќачот на таквите покани ќе одговара за штетата што би ја претрпел понудувачот, ако без основана причина не ја прифатил неговата понуда.

Дејство на понудата

Член 28

(1) Понудувачот е врзан со понудата освен ако ја исклучил својата обврска да ја одржи понудата, или ако тоа исклучување произлегува од околностите на работата.

(2) Понудата може да се отповика само ако понудениот го примил отповикот пред приемот на понудата или истовремено со неа.

Рок до кога понудата обврзува Член 29

(1) Понудата во која е определен рокот за нејзино прифаќање го обврзува понудувачот до истекот на тој рок.

(2) Ако понудувачот во писмо или во телеграма го определил рокот за прифаќање, ќе се смета дека тој рок започнал да тече од датумот означен во писмото, односно од денот кога телеграмата е предадена на пошта.

(3) Во случај писмото да не е датирано, рокот за прифаќање на понудата тече од моментот кога писмото е предадено на пошта.

(4) Понудата направена за отсутно лице во која не е определен рокот за прифаќање, го врзува понудувачот за времето кое е редовно потребно понудата да стигне до понудениот, овој да ја разгледа, да одлучи за неа и одговорот за прифаќањето да стигне до понудувачот.

Форма на понудата Член 30

Понудата на договорот за чие склучување со закон е утврдено посебна форма го обврзува понудувачот само ако е направена во таа форма.

Прифаќање на понудата Член 31

(1) Понудата е прифатена кога понудувачот ќе ја прими изјавата од понудениот дека ја прифаќа понудата.

(2) Понудата е прифатена и кога понудениот ќе го испрати предметот или ќе ја плати цената, како и кога ќе стори некое друго дејствие кое врз основа на понудата, практиката утврдена меѓу заинтересираните страни или обичајот, може да се смета како изјава за прифаќање.

(3) Прифаќањето може да се отповика ако понудувачот ја прими изјавата за отповикување пред изјавата за прифаќањето или истовремено со неа.

(4) Прифаќањето на понудата за договор за чие склучување со закон е утврдена посебна форма, го обврзува понудениот само ако е направена во таа форма.

Прифаќање на непосредна понуда

Член 32

(1) Понудата направена за присутно лице се смета одбиена ако не е прифатена без одлагање, освен ако од околностите произлегува дека на понудениот му припаѓа извесен рок за размислување.

(2) Понудата направена по телефон, телепринтер или по непосредна радиоврска се смета како понуда за присутно лице.

Прифаќање на понудата со предлог да се измени Член 33

Ако понудениот изјави дека ја прифаќа понудата и истовремено

предложи таа да се измени или дополни во нешто, се смета дека понудата ја одбил и дека од своја страна му направил друга понуда на својот поранешен понудувач.

Молчење на понудениот

Член 34

(1) Молчењето на понудениот не значи прифаќање на понудата.

(2) Нема дејство одредбата во понудата дека молчењето на понудениот или некое друго негово пропуштање (на пример, ако не ја одбие понудата во определениот рок или ако испратениот предмет за кој му се нуди договор не го врати во определениот рок и слично) ќе се смета како прифаќање.

(3) Кога понудениот се наоѓа во постојана деловна врска со понудувачот во поглед на определени стоки, се смета дека ја прифатил понудата што се однесува на таквите стоки, ако не ја одбил веднаш или во определениот рок.

(4) Лицето кое му се понудило на друг да ги извршува неговите налози за вршење на определени работи, како и лицето во чија деловна дејност спаѓа вршењето на таквите налози, должно е да го изврши добиениот налог ако не го одбило веднаш.

(5) Ако во случајот од став (4) на овој член понудата, односно налогот не е одбиен се смета дека договорот е склучен во моментот кога понудата, односно налогот стигнал до понудениот.

Задоцнето прифаќање и задоцнето доставување на изјавата за прифаќање

Член 35

(1) Прифаќањето на понудата извршена со задоцнување се смета како нова понуда од страна на понудениот.

(2) Договорот е склучен, ако изјавата за прифаќање на понудата е направена навремено, но стигнала до понудувачот по истекот на рокот за прифаќање, а понудувачот знаел или можел да знае дека изјавата е испратена навремено..

(3) Договорот од став (2) на овој член не е склучен ако понудувачот веднаш, а најдоцна првиот нареден работен ден по примањето на изјавата, или и пред примањето на изјавата, а по истекот на рокот за прифаќање на понудата, го извести понудениот дека поради задоцнување не се смета врзан со својата понуда.

Смрт или неспособност на една страна Член 36

Понудата не го губи дејството ако смртта или неспособноста на една

страна настапила пред нејзиното прифаќање, освен ако спротивно произлегува од намерата на страните, обичајот или природата на работата.

Преддоговор Член 37

(1) Преддоговор е таков договор со кој се презема обврска да се

склучи подоцна друг, главен договор.

(2) Ако пропишаната форма е услов за полноважноста на главниот договор, тогаш одредбите на овој закон за формата на главниот договор важат и за преддоговорот,

(3) Преддоговорот обврзува ако ги содржи суштествените состојки на главниот договор.

(4) На барање од заинтересираната страна судот ќе и наложи на другата страна која одбива да пристапи кон склучување на главниот договор да го направи тоа во рокот што ќе и го определи.

(5) Склучување на главниот договор може да се бара во рок од шест месеци од истекот на рокот предвиден за негово склучување, а ако тој рок не е предвиден, тогаш од денот кога според природата на работата и околностите договорот требало да биде склучен.

(6) Преддоговорот не обврзува ако околностите од неговото склучување толку се измениле што не би бил ни склучен да постоеле такви околности во тоа време.

II. ПРЕДМЕТ

Каков мора да биде предметот на обврската Член 38

(1) Договорната обврска може да се состои во давање, сторување,

несторување или трпење.

(2) Договорната обврска мора да биде возможна, дозволена и определена, односно определива.

Ништовност на договорот поради предметот Член 39

Кога предметот на обврската е невозможен, недозволен, неопределен или неопределив, договорот е ништовен.

Дополнителна можност Член 40

Договорот склучен под одложен услов или рок е полноважен ако

предметот на обврската кој во почетокот бил невозможен станал возможен пред остварувањето на условите или истекот на рокот.

Кога предметот на обврската е недозволен Член 41

Предметот на обврската е недозволен ако не е во согласност со

Уставот, законите и добрите обичаи.

Кога предметот е определив

Член 42

(1) Предметот на обврската е определив ако договорот содржи податоци со помош на кои може да се определи или ако страните му оставиле на трето лице да го определи.

(2) Ако третото лице не сака или не може да го определи предметот на обврската, договорот е ништовен.

III. ОСНОВА

Дозволена основа Член 43

(1) Секоја договорна обврска мора да има дозволена основа.

(2) Основот е дозволен ако е во согласност со Уставот, законите и добрите обичаи.

(3) Се претпоставува дека обврската има основа иако не е изразена.

Ништовност на договорот поради основот Член 44

Ако основот не постои или не е дозволен, договорот е ништовен.

Побуди за склучување договор Член 45

(1) Побудите од кои е склучен договорот не влијаат врз неговата полноважност.

(2) Ако недозволената побуда суштествено влијаела врз одлуката на едниот договарач да го склучи договорот и ако другиот договарач тоа го знаел или морал да го знае, договорот ќе биде без дејство.

(3) Договорот без надомест нема правно дејство и кога другиот договарач не знаел дека недозволената побуда суштествено влијаела врз одлуката на неговиот содоговарач.

IV. СПОСОБНОСТ

Договори на правно лице Член 46

(1) Правно лице може да склучува договори во правниот промет во

рамките на својата правна способност.

(2) Договорот склучен спротивно на одредбата на став (1) од овој член нема правно дејство, освен ако другата страна знаела или можела да знае за пречекорувањето.

(3) Совесната страна може да бара надомест на штетата што ја претрпела поради склучување на договор кој нема правно дејство.

Согласност за склучување договор Член 47

(1) Кога со статут или со друг општ акт на правното лице е утврдено и

во надлежниот регистар што се води во судот запишано дека негов застапник може да склучи определен договор само со согласност на овластен орган, согласноста може да се даде претходно, истовремено или дополнително, ако во регистарот не е запишано нешто друго.

(2) Другата страна има право да го повика правното лице неговиот овластен орган во примерен рок да се изјасни дали дава согласност, па ако тој не го стори тоа ќе се смета дека не е дадена согласност.

(3) Дополнителната согласност има повратно дејство, ако поинаку не е договорено.

(4) Ако не е дадена согласност се смета дека договорот не е ни склучен.

(5) Кога според одредбите на овој член се смета дека договорот не е склучен, совесната страна може да бара од правното лице справедлив надомест.

(6) Одредбите од ставовите (1), (2), (3), (4) и (5) на овој член се применуваат и во случајот кога со статут или со друг акт на правното лице е определено дека застапникот може да склучи некој договор само заедно со определен орган на тоа лице.

Договор на деловно неспособно лице Член 48

(1) За склучување на полноважен договор е потребно договарачот да

ја има деловната способност која се бара за склучување на тој договор.

(2) Ограничено деловно способно лице може без одобрение од својот законски застапник да ги склучува само оние договори чие склучување му е дозволено со закон.

(3) Другите договори на лицата од став (2) на овој член, ако се склучени без одобрение од законскиот застапник се рушливи, но можат да останат во сила со негово дополнително одобрение.

Право на содоговарачот на деловно неспособно лице Член 49

(1) Содоговарачот на деловно неспособно лице кој не знаел за

неговата деловна неспособност може да се откаже од договорот што го склучил со него без одобрение од неговиот законски застапник.

(2) Xxxxxxxxxxxxx на деловно неспособно лице кој знаел за неговата деловна неспособност, но бил измамен од него дека има одобрение од својот законски застапник може да се откаже од договорот што го склучил со него.

(3) Правото од ставовите (1) и (2) на овој член, се гаси по истекот на

30 дена од дознавањето за деловната неспособност на другата страна, односно без одобрение од законскиот застапник, но и порано ако законскиот застапник ќе го одобри договорот пред да истече тој рок.

Повикување на законскиот застапник да се изјасни Член 50

(1) Содоговарачот на деловно неспособно лице кој склучил договор со

него без одобрение од неговиот законски застапник може да го повика законскиот застапник да се изјасни дали го одобрува тој договор.

(2) Ако законскиот застапник не се изјасни во рок од 30 дена од овој повик дека го одобрува договорот, ќе се смета дека одбил да даде одобрение.

Кога договарачот ќе стекне деловна способност по склучување на договорот

Член 51

(1) Деловно способно лице може да бара да се поништи договорот што без потребното одобрение го склучило за време на својата ограничена деловна способност само ако тужбата ја поднело во рок од три месеци од денот на стекнувањето на целосната деловна способност.

V. МАНИ НА ВОЛЈАТА

Закана Член 52

(1) Ако договорната страна или некој трет со недозволена закана предизвикал оправдан страв кај другата страна така што оваа поради тоа склучила договор, другата страна може да бара да се поништи договорот.

(2) Стравот се смета за оправдан ако од околностите се гледа дека со сериозна опасност е загрозен животот, телото или друго значајно добро на договорната страна или на трето лице.

Суштествена заблуда Член 53

(1) Заблудата е суштествена ако се однесува на суштествените

својства на предметот, на лицето со кое се склучува договорот ако се склучува со оглед на тоа лице, како и на околностите што според обичаите во прометот или според намерата на странките се сметаат за решавачки, а

страната која е во заблуда инаку не би склучила договор со таква содржина.

(2) Страната која е во заблуда може да бара поништување на договорот поради суштествена заблуда, освен ако при склучувањето на договорот не постапувала со вниманието кое се бара во прометот.

(3) Во случај на поништување на договорот поради заблуда, другата совесна страна има право да бара надомест на претрпената штета, без оглед што страната која е во заблуда не е виновна за својата заблуда.

(4) Страната која е во заблуда не може да се повикува на неа ако другата страна е готова да го изврши договорот како да немало заблуда.

Заблуда за побудата кај договорот без надомест Член 54

Кај договорот без надомест за суштествена заблуда се смета и

заблудата за побудата која била решавачка за преземањето на обврската.

Недоразбирање Член 55

Кога страните веруваат дека се согласни, а всушност меѓу нив постои недоразбирање за природата на договорот, или за основот или за предметот на обврската, договорот не настанува.

Посредна изјава Член 56

Заблудата на лицето преку кое страната ја изјавила својата волја се

смета исто како и заблудата во сопственото изјавување на волјата.

Измама Член 57

(1) Ако едната страна предизвика заблуда кај другата страна или ја одржува во заблуда со намера со тоа да ја наведе на склучување на договор, другата страна може да бара поништување на договорот и тогаш кога заблудата не е суштествена.

(2) Страната која склучила договор под измама има право да бара надомест на претрпената штета.

(3) Ако измамата ја сторило трето лице, измамата влијае врз самиот договор ако другата договорна страна, во време на склучувањето на договорот знаела или морала да знае за измамата.

(4) Договор без надомест може да се поништи и кога измамата ја сторило трето лице, без оглед дали другата договорна страна во време на склучувањето на договорот знаела или морала да знае за измамата.

Привиден договор

Член 58

(1) Привидниот договор нема дејство меѓу договорните страни.

(2) Ако привидниот договор прикрива некој друг договор, другиот договор важи ако се исполнети условите за неговата правна исправност.

(3) Привидност на договорот не може да се истакнува спрема трето совесно лице.

VI. ФОРМА НА ДОГОВОРОТ

Неформалност на договорот Член 59

(1) Договорот може да биде склучен во било која форма, освен ако со закон поинаку не е определено.

(2) Барањето на законот договорот да биде склучен во определена форма важи и за сите подоцнежни измени или дополнувања на договорот.

(3) Полноважни се подоцнежните усни дополнувања за споредните точки за кои во формалниот договор не е речено ништо, доколку тоа не и е спротивно на целта заради која е пропишана формата.

(4) Полноважни се и подоцнежните усни спогодби со кои се намалуваат или олеснуваат обврските на едната или другата страна, ако посебната форма е пропишана само во интерес на договорните страни.

Раскинување на формалните договори Член 60

Формалните договори можат да бидат раскинати со неформална

спогодба, освен ако за определениот случај со закон е предвидено нешто друго или ако целта поради која е пропишана формата за склучување на договорот бара раскинувањето на договорот да биде извршено во истата форма.

Договорена форма

Член 61

(1) Договорните страни можат да се спогодат посебната форма да биде услов за полноважноста на нивниот договор.

(2) Договорот за чие склучување е договорена посебна форма може да биде раскинат, дополнет или на друг начин изменет и со неформална спогодба.

(3) Ако договорните страни предвиделе посебна форма само да осигурат доказ за својот договор, или да постигнат нешто друго, договорот е склучен кога е постигната согласност за неговата содржина, а за

договарачите во исто време настанува обврска да му ја дадат на договорот предвидената форма.

Санкција на недостигот на потребната форма Член 62

(1) Договорот кој не е склучен во пропишаната форма нема правно

дејство доколку од целта на прописот со кој е определена формата не произлегува нешто друго.

(2) Договорот кој не е склучен во договорената форма нема правно дејство доколку странките ја условиле полноважноста на договорот со посебната форма.

Претпоставка за целосност на исправата Член 63

(1) Ако договорот е склучен во посебна форма, било врз основа на

закон или според волјата на странките, важи само она што е изразено во таа форма.

(2) Полноважни се истовремените усни спогодби за споредните точки за кои во формалниот договор не е речено ништо, доколку не се во спротивност со неговата содржина или ако не и се спротивни на целта поради која е пропишана формата.

(3) Полноважни се и истовремените усни спогодби со кои се намалуваат или олеснуваат обврските на една или на двете страни ако посебната форма е пропишана само во интерес на договорните страни.

Составување на исправа Член 64

(1) Кога за склучување на договорот е потребно да се состави

исправа, договорот е склучен кога исправата ќе ја потпишат сите лица кои се обврзуваат со него.

(2) Договарачот кој не знае да пишува ќе стави на исправата ракознак заверен од двајца сведоци или од судот, односно од друг орган што врши јавни овластувања.

(3) За склучување на двостран договор е доволно двете страни да потпишат една исправа или секоја од страните да го потпише примерокот на исправата што е наменет за другата страна.

(4) Барањето на писмена форма е исполнето ако страните разменат писма или се спогодат по телепринтер, факс, компјутер или со некое друго средство кое овозможува со сигурност да се утврдат содржината и давател на изјавата.

Кога е извршен договорот на кој му недостига форма

Член 65

Договорот за чие склучување се бара писмена форма се смета за полноважен иако не е склучен во таа форма ако договорните страни ги извршиле, во целост или во поголем дел, обврските што настануваат од него, освен ако од целта поради која е пропишана формата очигледно не произлегува нешто друго.

VII. УСЛОВ

Услови и нивното дејство Член 66

(1) Договорот е склучен под услов ако неговиот настанок или престанување зависи од неизвесен факт.

(2) Ако е склучен под одложен услов па условот се исполни, договорот дејствува од моментот на неговото склучување, освен ако од законот, природата на работата или волјата на страните не произлегува нешто друго.

(3) Ако е склучен под раскинлив услов, договорот престанува да важи кога ќе се исполни условот.

(4) Се смета дека условот е остварен ако неговото остварување, спротивно на начелото на совесност и чесност, го спречи страната врз чиј товар е определен, а се смета дека не е остварен ако неговото остварување, спротивно на начелото на совесност и чесност, го предизвикува страната во чија корист е определен.

Недозволен или невозможен услов Член 67

(1) Ништовен е договорот во кој е поставен одложен или раскинлив

услов спротивен на Уставот, законите и добрите обичаи.

(2) Договорот склучен под невозможен одложен услов е ништовен, а невозможниот раскинлив услов се смета за непостоечки.

Обезбедување на условно право Член 68

Ако договорот е склучен под одложен услов, доверителот чие право е

условено може да побара соодветно обезбедување на тоа право ако е загрозено неговото остварување.

VIII. РОК

Сметање на времето Член 69

(1) Рокот определен во денови започнува да тече првиот ден по настанот од кој се смета рокот, а завршува со истекот на последниот ден од рокот.

(2) Рокот определен во недели, месеци или години, завршува оној ден кој според името и бројот се поклопува со денот на настанокот на настанот од кој започнува да тече рокот, а ако таков ден нема во последниот месец, крајот на рокот паѓа на последниот ден од тој месец.

(3) Ако последниот ден од рокот паѓа во ден кога со закон е определено да не се работи, како последен ден од рокот се смета наредниот работен ден.

(4) Почетокот на месецот го означува првиот ден во месецот, средината петнаесеттиот, а крајот последниот ден во месецот, ако не произлегува нешто друго од намерата на странките или од природата на договорниот однос.

Примена на правилата за условот Член 70

Кога дејството на договорот започнува од определеното време,

сообразно се применуваат правилата за одложениот услов, а кога договорот престанува да важи по истекот на определениот рок, сообразно се применуваат правилата за раскинливиот услов.

IX. XXXXX И XXXXXXXXX

1. КАПАР

Враќање и засметување на капарот

Член 71

(1) Ако во моментот на склучувањето на договорот едната страна и дала на другата извесен паричен износ или извесно количество на други заменливи предмети како знак дека договорот е склучен (капар), договорот се смета склучен кога капарот е даден, ако не е договорено нешто друго.

(2) Во случај на исполнување на договорот капарот мора да се врати или да се засмета во исполнувањето на обврската.

(3) Ако не е договорено нешто друго, страната која дала капар не може да се откаже од договорот оставајќи и го капарот на другата страна, ниту тоа може да го стори другата страна со враќање на удвоен капар.

Неизвршување на договорот Член 72

(1) Ако за неизвршувањето на договорот е одговорна страната која дала капар, другата страна може, по свој избор, да бара извршување на договорот, ако тоа уште е возможно и да бара надомест на штетата, а капарот да го засмета во надоместот или да го врати или да се задоволи со примениот капар.

(2) Ако за неизвршувањето на договорот е одговорна страната која го примила капарот, другата страна може, по свој избор, да бара извршување на договорот ако тоа уште е возможно или да бара надомест на штетата и враќање на капарот, или да бара враќање на удвоен капар.

(3) Во секој случај кога другата страна бара извршување на договорот, таа има право и на надомест на штетата што ја трпи поради задоцнувањето.

(4) Судот може на барање на заинтересираната страна да го намали претерано големиот капар.

Во случај на делумно исполнување на обврската Член 73

(1) Во случај на делумно исполнување на обврската, доверителот не

може да го задржи капарот, туку може да бара исполнување на остатокот од обврската и надомест на штетата поради задоцнувањето, или да бара надомест на штетата поради нецелосното исполнување, но во двата случаи капарот се засметува во надоместот.

(2) Ако доверителот го раскине договорот и го врати она што го примил како делумно исполнување, тој може да избира меѓу другите барања што и припаѓаат на едната страна кога договорот останал неизвршен по вина на другата.

2. ПИШМАНЛАК Улога на пишманлакот

Член 74

(1) Во договорот може да се овласти едната или секоја страна да се откаже од договорот со давање на пишманлак.

(2) Кога страната во чија корист е договорен xxxxxxxxx, ќе и изјави на другата страна дека ќе даде пишманлак, таа повеќе не може да бара извршување на договорот.

(3) Страната овластена да се откаже е должна да го даде пишманлакот истовремено со изјавата за откажување.

(4) Ако договарачите не определиле рок до кој овластената страна може да се откаже од договорот, таа може да го стори тоа се додека не ќе тече рокот определен за исполнување на нејзината обврска.

(5) Ова право на откажување од договорот престанува и кога страната во чија корист е договорено ќе започне да ги исполнува своите обврски од тој договор или да прима исполнување од другата страна.

Капар како пишманлак Член 75

(1) Кога покрај капарот е договорено право да се откаже од

договорот, тогаш капарот се смета како пишманлак и секоја страна може да се откаже од договорот.

(2) Во овој случај, ако се откаже страната што дала капар, таа го губи, а ако се откаже страната што го примила капарот, таа го враќа во двоен износ.

ОТСЕК 2

ЗАСТАПУВАЊЕ

I. ОПШТИОДРЕДБИ

Можност за застапување Член 76

(1) Договор, како и друга правна работа може да се преземе и преку застапник.

(2) Овластувањето за застапување се засновува врз закон, статут или друг општ акт, врз акт на надлежниот орган или врз изјава на волјата на застапуваниот (полномошно).

Дејство на застапувањето Член 77

(1) Договорот што ќе го склучи застапник од името на застапувано

лице и во границите на своите овластувања ги обврзува непосредно застапуваниот и другата договорна страна.

(2) Под истите услови и другите правни работи на застапникот произведуваат правно дејство непосредно спрема застапуваното лице.

(3) Застапникот е должен да ја извести другата страна дека настапува од името на застапуваниот, но и кога тој не ќе го стори тоа, договорот произведува правно дејство за застапуваниот и за другата страна, ако оваа знаела или од околностите можела да заклучи дека тој настапува како застапник.

Пренесување на овластувањата

Член 78

(1) Застапникот не може да ги пренесе своите овластувања врз друг, освен кога му е дозволено со закон или со договор .

(2) По исклучок од став (1) на овој член, застапникот може да го стори тоа ако е спречен од околностите да ја сврши работата лично, а интересите на застапуваниот бараат неодложно преземање на правната работа.

Пречекорување на границите на овластувањето

Член 79

(1) Кога застапникот ќе ги пречекори границите на овластувањето, застапуваниот е во обврска само доколку ќе го одобри пречекорувањето.

(2) Ако застапуваниот не го одобри договорот во рокот кој е редовно потребен да се разгледа и оцени договор од таков вид, ќе се смета дека одобрувањето е одбиено.

(3) Одобрувањето од став (2) на овој член има повратно дејство, ако страните поинаку не определат.

(4) Ако другата страна не знаела ниту морала да знае за пречекорувањето на овластувањето, може веднаш по дознавањето за пречекорувањето, не чекајќи застапуваниот да се изјасни за договорот, да изјави дека не се смета за врзана со договорот.

(5) Ако застапуваниот го одбие одобрувањето, застапникот и застапуваниот се солидарно одговорни за штетата што другата страна ја претрпела, ако таа не знаела ниту можела да знае за пречекорувањето на овластувањето.

Склучување на договор од страна на неовластено лице Член 80

(1) Договорот што некое лице ќе го склучи како полномошник од

името на друг без негово овластување го обврзува неовластено застапуваниот само ако тоа дополнително го одобри договорот.

(2) Страната со која е склучен договорот може да бара од неовластено застапуваниот во примерен рок да се изјасни дали го одобрува договорот.

(3) Ако неовластено застапуваниот ни во оставениот рок не го одобри договорот, се смета дека договорот не е ни склучен.

(4) Во случај од ставот (3) на овој член страната со која е склучен договорот може од лицето кое како полномошник без овластување го склучило договорот да бара надомест на штетата, ако во моментот на склучувањето на договорот не знаела ниту можела да знае дека тоа лице немало овластување за склучување на договорот.

II. ПОЛНОМОШНО

Давање на полномошно Член 81

(1) Полномошното е овластување за застапување што властодавецот со правна работа му го дава на полномошникот.

(2) Постоењето и обемот на полномошното се независни од правниот однос врз чија основа е дадено полномошното.

(3) Полномошник може да биде и правно лице.

Посебна форма на полномошното Член 82

Формата пропишана со закон за некој договор или за некоја друга

правна работа важи и за полномошното за склучување на тој договор, односно за преземање на таа работа.

Обем на овластувањето Член 83

(1) Полномошникот може да ги презема само оние правни работи за

чие преземање е овластен.

(2) Полномошникот на кој му е дадено општо полномошно може да ги презема само правните работи што спаѓаат во редовното работење.

(3) Работа која не спаѓа во редовното работење полномошникот може да преземе само ако е посебно овластен за преземање на таа работа, односно на видот на работите меѓу кои спаѓа и таа.

(4) Полномошникот не може без посебно овластување за секој одделен случај да преземе менична обврска, да склучи договор за гаранција, за порамнување, за избран суд, како ни да се откаже од некое право без надомест.

Отповикување и стеснување на полномошното Член 84

(1) Властодавецот може по своја волја да го стесни или да го отповика

полномошното, дури и ако со договорот се откажал од тоа право.

(2) Отповикување или стеснување на секое полномошно може да се направи со изјава без посебна форма.

(3) Ако со отповикување или стеснување на полномошното е повреден договор за налог или договор за дело, или некој друг договор, полномошникот има право на надомест на штетата настаната со тоа .

Дејство на престанувањето и на стеснувањето на полномошното спрема трети лица

Член 85

(1) Отповикувањето на полномошното, како и неговото стеснување нема дејство спрема третото лице кое склучило договор со полномошникот или извршило друга правна работа, а не знаело ниту морало да знае дека полномошното е отповикано, односно стеснето.

(2) Во случајот од став (1) на овој член властодавецот има право да бара од полномошникот надомест на штетата што би ја претрпел поради тоа, освен ако полномошникот не знаел ниту морал да знае за отповикувањето, односно за стеснувањето на полномошното.

(3) Истото важи и во другите случаи на престанување на полномошното.

Други случаи на престанување на полномошното Член 86

(1) Полномошното престанува со престанувањето на правното лице

како полномошник, ако со законот поинаку не е определено.

(2) Полномошното престанува со смртта на полномошникот.

(3) Полномошното престанува со престанувањето на правното лице, односно со смртта на лицето кое го дало, освен ако започнатата работа не може да се прекине без штета за правните следбеници или ако полномошното важи и во случај на смрт на давателот, по негова волја или со оглед на природата на работата.

III. ДЕЛОВНО ПОЛНОМОШНО

Кој може да даде полномошно и неговата содржина Член 87

(1) Деловно полномошно може да даде во границите на законот, трговско друштво или друго правно лице и со него да го овласти полномошникот да склучува договори и да ги врши другите работи што се вообичаени во вршењето на нивната деловна дејност.

(2) Деловниот полномошник не може да отуѓи или да оптовари недвижности, да преземе менични обврски или обврски за гаранција, да земе заем и да води спор, ако не добил посебно полномошно за секоја таква работа.

(3) Деловното полномошно може да биде ограничено на определен вид работи, или на определени работи, но овие ограничувања имаат дејство спрема трет само ако за нив знаел или морал да знае.

Деловно полномошно на имател на дуќан

Член 88

(1) Одредбите за деловното полномошно сообразно се применуваат врз деловното полномошно на имател на дуќан.

(2) Деловното полномошно не престанува со смртта на имателот на дуќан, како ни кога тој ќе биде лишен од деловна способност.

IV. ОВЛАСТУВАЊА НА ТРГОВСКИ ПАТНИК

Граници на овластувањето Член 89

(1) Трговскиот патник на трговското друштво е овластен да ги презема

само оние работи што се однесуваат на продажбата на стоки и што се наведени во полномошното што му го дало трговското друштво.

(2) Во случај на неизвесност, се смета дека трговскиот патник не е овластен да склучува договори туку само да собира порачки, но сепак договорот што го склучил ќе остане во сила, ако властодавецот дополнително го одобри.

(3) Трговскиот патник кој е овластен да продава стоки не е овластен да ја наплати цената, како ни да продава на кредит, освен ако има посебно овластување за продажба на кредит.

(4) Трговскиот патник е овластен за властодавецот да прима рекламации поради недостаток на стоките и други изјави во врска со извршувањето на договорот склучен со негово посредување, како и од името на властодавецот да презема потребни мерки за зачувување на неговите права од тој договор.

V. ОВЛАСТУВАЊА НА ЛИЦАТА КОИ ВРШАТ ОПРЕДЕЛЕНИ РАБОТИ

Член 90

Работниците во трговските друштва и другите правни лица што работат на такви работи чие вршење е сврзано за склучување и исполнување на определени договори, како што се продавачите во продавници, работниците кои вршат определени услуги во угостителството, работниците на работи на шалтерска служба во пошта, во банка и слично се овластени со самото тоа за склучување и исполнување на тие договори.

Отсек З ТОЛКУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ

Примена на одредбите и толкување на спорните одредби

Член 91

(1) Одредбите на договорот се применуваат онака како што гласат.

(2) При толкувањето на спорните одредби не треба да се прифаќа буквалното значење на употребените изрази , туку треба да се истражува заедничката намера на договорачите и одредбата да се разбере така како што тоа им одговара на начелата на облигационото право утврдени со овој закон.

Нејасни одредби во посебни случаи

Член 92

Во случај кога договорот е склучен според однапред отпечатена содржина, или кога договорот бил на друг начин подготвен и предложен од една договорна страна, нејасните одредби ќе се толкуваат во корист на другата страна.

Дополнително правило

Член 93

Нејасните одредби во договорот без надомест треба да се толкуваат во смисла која е помалку тешка за должникот, а во товарниот договор во смисла со која се остварува справедлив однос на заемните давања.

Вонсудско толкување на договорот Член 94

(1) Договорните страни можат да предвидат дека во случај на

несогласност во поглед на смислата и досегот на договорните одредби, некој трет ќе го толкува договорот.

(2) Во случајот од став (1) на овој член, ако со договорот поинаку не е предвидено, страните не можат да поведат спор пред суд или пред друг надлежен орган додека претходно не ќе прибават толкување на договорот, освен ако третото лице одбие да даде толкување на договорот.

Отсек 4

НЕВАЖНОСТ НА ДОГОВОРОТ

I. НИШТОВНИ ДОГОВОРИ

Ништовност Член 95

(1) Договорот кој не е во согласност со Уставот, законите и добрите обичаи е ништовен, ако целта на повреденото правило не упатува на некоја друга санкција или ако со законот во определениот случај не е предвидено нешто друго.

(2) Ако склучувањето на определен договор и е забрането само на едната страна, договорот ќе остане во сила ако во законот не е предвидено нешто друго за определениот случај, а страната што ја повредила законската забрана ќе ги поднесува соодветните последици.

Последици од ништовноста Член 96

(1) Во случај на ништовност на договорот секоја договорна страна е

должна да и го врати на другата сето она што го примила врз основа на таквиот договор, а ако тоа не можно, или ако природата на она што е исполнето му се спротивставува на враќањето, ќе се даде соодветен надомест во пари, според цените во време на донесувањето на судската одлука, доколку законот не определува ништо друго .

(2) Ако договорот е ништовен поради тоа што според својата содржина или цел не е во согласност со Уставот, законите и добрите обичаи судот може да го одбие, во целост или делумно, барањето на несовесната страна за враќање на она што и го дала на другата страна, а може и да одлучи другата страна она што го примила врз основа на забранетиот договор да и го предаде на општината на чија територија таа има седиште, односно живеалиште или престојувалиште.

(3) При одлучувањето судот ќе води сметка за совесноста на едната, односно на двете страни, за значењето на општествените интереси што се загрозуваат, како и за моралот.

Делумна ништовност Член 97

(1) Ништовноста на некоја одредба на договорот не повлекува

ништовност и на самиот договор, ако тој може да опстане без ништовната одредба и ако таа не била ни услов на договор ни решавачка побуда поради која е склучен договорот.

(2) Договорот ќе остане во сила дури и ако ништовната одредба била услов или решавачка побуда на договорот во случај кога ништовноста е установена токму за да биде договорот ослободен од таа одредба и да важи без неа.

Конверзија

Член 98

Кога ништовниот договор ги исполнува условите за полноважноста на некој друг договор, тогаш меѓу договарачите ќе важи тој друг договор, ако тоа би било во согласност со целта што ја имале предвид договарачите кога го склучиле договорот и ако може да се земе дека тие би го склучиле тој договор да знаеле за ништовноста на својот договор.

Дополнително исчезнување на причината за ништовноста Член 99

(1) Ништовниот договор не станува полноважен кога забрана или

некоја друга причина за ништовноста дополнително ќе исчезне .

(2) Ако забраната била од помало значење, а договорот е извршен, ништовноста не може да се истакнува.

Одговорност на лицето виновно за ништовноста за договорот Член 100

Договарачот кој е виновен за склучувањето на ништовен договор е

одговорен на содоговарачот за штетата што ја трпи поради ништовноста на договорот, ако овој не знаел или според околностите не морал да знае за постоењето на причината за ништовноста.

Истакнување на ништовноста Член 101

(1) На ништовноста судот внимава по службена должност и на неа

може да се повикува секое лице кое има правен интерес.

(2) Право да бара утврдување на ништовноста има и јавниот обвинител.

Неограничено истакнување на ништовност Член 102

Правото на истакнување на ништовноста не се гаси.

II. РУШЛИВИ ДОГОВОРИ

Кога е договорот рушлив Член 103

Договорот е рушлив кога го склучила страна ограничено деловно способна, кога при неговото склучување имало мани во поглед на волјата на страните, како и кога е тоа определено со овој закон или со друг пропис.

Поништување на договорот Член 104

(1) Договорната страна во чиј интерес е установена рушливост може да бара договорот да се поништи.

(2) Содоговарачот на таа страна може да бара од неа во определен рок, но не пократок од 30 дена, да се изјасни дали останува при договорот или не, зашто во спротивно ќе се смета дека договорот е поништен.

(3) Ако повиканата договорна страна во определениот рок не се изјасни или ако изјави дека не останува при договорот, ќе се смета дека договорот е поништен.

Последица од поништување Член 105

(1) Ако врз основа на рушлив договор кој е поништен било нешто

исполнето, ќе се изврши враќање, а ако тоа не е можно или ако природата на тоа што е исполнето му се противи на враќањето, ќе се даде соодветен надомест во пари.

(2) Надоместот во пари се дава според цените во време на враќањето, односно донесувањето на судската одлука.

Враќање и надомест во случај на поништување на договор на ограничено деловно способно лице

Член 106

Во случај на поништување на договор поради ограничена деловна способност на едниот договарач, содоговарачот на таквото лице може да бара враќање само на оној дел од исполнувањето кој се наоѓа во имотот на ограничено деловно способно лице, или е употребен во негова корист, како и она што е намерно уништено или отуѓено.

Одговорност за поништување на договорот

Член 107

Договарачот на чија страна е причината за рушливост му е одговорен на својот содоговарач за штетата што ја трпи поради поништувањето на договорот, ако овој не знаел ниту морал да знае за постоењето на причината за рушливоста на договорот.

Одговорност на ограничено деловно способно лице Член 108

Ограничено деловно способно лице одговара за штетата настаната со

поништувањето на договор, ако со измама го убедило својот содоговарач дека е деловно способно.

Престанување на право Член 109

(1) Правото да се бара поништување на рушлив договор престанува со

истекот на рокот од една година од дознавањето за причината за рушливоста, односно од престанувањето на принудата.

(2) Правото да се бара поништување на рушлив договор во секој случај престанува со истекот на рокот од три години од денот на склучувањето на договорот.

Отсек 5

ДВОСТРАНИ ДОГОВОРИ

I. ОДГОВОРНОСТ ЗА МАТЕРИЈАЛНИТЕ И ПРАВНИТЕ НЕДОСТАТОЦИ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО

Член 110

(1) Кај договорот со надомест секој договарач одговара за материјалните недостатоци на своето исполнување.

(2) Договарачот одговара и за правните недостатоци на исполнувањето и е должен да ја штити другата страна од правата и барањата на трети лица со кои нејзиното право би било исклучено или стеснето.

(3) Врз овие обврски на пренесувачот сообразно се применуваат одредбите на овој закон за одговорноста на продавачот за материјалните и правните недостатоци, ако за определен случај не е пропишано нешто друго.

II. ПРИГОВОР ЗА НЕИСПОЛНУВАЊЕ НА ДОГОВОР

Правило на истовремено исполнување Член 111

(1) Во двостраните договори ниедна страна не е должна да ја исполни својата обврска ако другата страна не ја исполни или ако не е готова истовремено да ја исполни својата обврска освен ако нешто друго е договорено или со закон определено, или ако нешто друго произлегува од природата на работата.

(2) Ако на суд едната страна истакне дека не е должна да ја исполни својата обврска додека и другата не ја исполни својата, судот ќе и наложи да ја исполни својата обврска кога и другата страна ќе ја исполни својата.

Кога исполнувањето на обврската на една страна ќе стане неизвесно

Член 112

(1) Ако е договорено прво едната страна да ја исполни својата обврска, па по склучувањето на договорот материјалните прилики на другата страна се влошат до таа мера што е неизвесно дали таа ќе може да ја исполни својата обврска, или ако таа неизвесност произлегува од други сериозни причини, страната што се обврзала прва да ја исполни својата обврска може да го одложи нејзиното исполнување додека другата страна не ќе ја исполни својата обврска или додека не ќе даде доволно обезбедување дека ќе ја исполни.

(2) Ако материјалните прилики на другата страна биле во иста мера тешки уште пред склучувањето на договорот, ако нејзиниот содоговарач не го знаел тоа ниту морал да го знае.

(3) Во случаите од ставовите (1) и (2) на овој член, страната што се обврзала прва да ја исполни својата обврска може да бара да и се даде обезбедување во примерен рок, а по истекот на тој рок без резултат, може да го раскине договорот.

III. РАСКИНУВАЊЕ НА ДОГОВОР ПОРАДИ НЕИСПОЛНУВАЊЕ

Права на една страна кога другата страна не ќе ја исполни својата обврска

Член 113

Во двостраните договори, кога една страна не ќе ја исполни својата обврска, другата страна, ако не е определено нешто друго, може да бара исполнувањето на обврските или под условите предвидени во натамошните членови, да го раскине договорот со проста изјава, ако

раскинувањето на договорот не настапува според самиот закон, а во секој случај има право на надомест на штетата.

Кога исполнувањето во рокот е суштествена состојка на договор Член114

(1) Кога исполнувањето на обврската во определениот рок е

суштествена состојка на договорот, па должникот не ќе ја исполни обврската во тој рок, договорот се раскинува според самиот закон.

(2) Доверителот може да го одржи договорот во сила, ако по истекот на рокот, без одлагање, го извести должникот дека бара исполнување на договорот.

(3) Кога доверителот барал исполнување, па не го добил во разумен рок, може да изјави дека го раскинува договорот.

(4) Овие правила важат како во случај кога договорните страни предвиделе дека договорот ќе се смета раскинат ако не биде исполнет во определениот рок, така и тогаш кога исполнувањето на договорот во определениот рок е суштествена состојка на договорот според природата на работата.

Кога исполнувањето на рокот не е суштествена состојка на договорот

Член 115

(1) Кога исполнувањето на обврската во определениот рок не е суштествена состојка на договорот, должникот го задржува правото да ја исполни својата обврска и по истекот на рокот, а доверителот да бара нејзино исполнување .

(2) Ако доверителот сака да го раскине договорот, мора да му остави на должникот примерен дополнителен рок за исполнување.

(3) Ако должникот не ја исполни обврската во дополнителниот рок, настапуваат истите последици, како и во случај кога рокот е суштествена состојка на договорот.

Раскинување на договор без оставање на дополнителен рок Член 116

Доверителот може да го раскине договорот без да му остави на

должникот дополнителен рок за исполнување ако од должниковото однесување произлегува дека тој нема да ја изврши својата обврска ниту во дополнителниот рок.

Раскинување на договор пред истекот на рокот Член 117

Кога пред истекот на рокот за исполнување на обврската е очигледно

дека едната страна нема да ја исполни својата обврска од договорот,

другата страна може да го раскине договорот и да бара надомест на штетата.

Раскинување на договор со последователни обврски

Член 118

(1) Кога во договорот со последователни обврски едната страна не ќе исполни една обврска, другата страна може во разумен рок, да го раскине договорот во поглед на сите идни обврски, ако од дадените околности е очигледно дека и тие нема да бидат исполнети.

(2) Другата страна може да го раскине договорот не само во поглед на идните обврски, туку и во поглед на веќе исполнетите обврски, ако нивното исполнување без изостанатите исполнувања нема интерес за неа.

(3) Должникот може да го одржи договорот ако даде соодветно обезбедување.

Должност за известување

Член 119

Доверителот кој поради неисполнување на должниковата обврска го раскинува договорот, должен е тоа да му го соопшти на должникот без одлагање.

Кога договорот не може да се раскине

Член 120

Договорот не може да се раскине поради неисполнување на незначителен дел од обврската.

Дејство на раскинувањето Член 121

(1) Со раскинувањето на договорот двете страни се ослободени од

своите обврски, освен од обврската за надомест на евентуалната штета.

(2) Ако една страна го извршила договорот целосно или делумно има право да и се врати она што го дала.

(3) Ако двете страни имаат право да бараат враќање на даденото, заемните враќања се вршат според правилата за извршувањето на двостраните договори.

(4) Секоја страна и должи на другата надомест за користа што во меѓувреме ја имала од она што е должна да го врати, односно да го надомести .

(5) Страната што враќа пари е должна да плати затезна камата од денот кога ја примила исплатата

IV. РАСКИНУВАЊЕ ИЛИ ИЗМЕНА НА ДОГОВОР ПОРАДИ ПРОМЕНЕТИ ОКОЛНОСТИ

Претпоставки за раскинување

Член 122

(1) Ако по склучувањето на договорот настапат околности што го отежнуваат исполнувањето на обврската на едната страна или ако поради нив не може да се оствари целта на договорот, а во едниот и во другиот случај во таа мера што е очигледно дека договорот повеќе не им одговара на очекувањата на договорните страни и дека според општото мислење би било несправедливо, да се одржи во сила таков каков што е, страната на која и е отежнато исполнувањето на обврската, односно страната која што поради променетите околности не може да ја оствари целта на договорот може да бара договорот да се раскине.

(2) Раскинување на договор не може да се бара ако страната што се повикува на променетите околности била должна во време на склучувањето на договорот да ги земе предвид тие околности или можела да ги избегне или да ги совлада.

(3) Страната која бара раскинување на договорот не може да се повикува на променетите околности што настапиле по истекот на рокот определен за исполнување на нејзината обврска.

(4) Договорот нема да се раскине ако другата страна понуди или се согласи соодветните услови од договорот да се изменат справедливо.

(5) Ако изрече раскинување на договорот судот, на барање од другата страна, ќе ја обврзе страната што го барала да и надомести на другата страна справедлив дел од штетата што ја трпи поради тоа.

Должност за известување Член 123

Страната што е овластена да бара поради променетите околности

раскинување на договорот е должна за својата намера да бара раскинување на договорот, да ја извести другата страна штом дознала дека настапиле такви околности, а ако тоа не го сторила одговара за штетата што другата страна ја претрпела поради тоа што барањето благовремено не и било соопштено на време.

Околности од значење за одлуката на судот Член 124

При одлучувањето за раскинување на договор, односно за неговата

измена, судот се раководи од начелото на чесност во прометот, водејќи сметка особено за целта на договорот, за нормалниот ризик кај договорот од односен вид за општиот интерес и за интересите на двете страни.

Откажување од повикувањето на променетите околности

Член 125

Страните можат со договорот однапред да се откажат од повикувањето на определени променети околности, освен ако тоа е во спротивност со начелото на совесност и чесност.

V. НЕВОЗМОЖНОСТ ЗА ИСПОЛНУВАЊЕ

Невозможност за исполнување за која не одговара ниедна страна Член 126

(1) Кога исполнувањето на обврската на едната страна во двостран

договор станало невозможно поради настан за кој не е одговорна ни едната ни другата страна, се гаси и обврската на другата страна, а ако оваа исполнила нешто од својата обврска, може да бара враќање според правилата за враќање за стеченото без основа.

(2) Во случај на деловна невозможност за исполнување поради настан за кој не е одговорна ни едната ни другата страна, другата страна може да го раскине договорот ако делумното исполнување не им одговара на нејзините потреби, инаку договорот останува во сила, а другата страна има право да бара сразмерно намалување на својата обврска.

Невозможност за исполнување за која одговара другата страна Член 127

(1) Кога исполнувањето на обврската на едната страна во двостран

договор станало невозможно поради настан за кој одговара другата страна, нејзината обврска се гаси, а таа го задржува своето побарување спрема другата страна, со тоа што се намалува за онолку колку што таа можела да има корист од ослободувањето од сопствената обврска.

(2) Таа страна е должна да и ги отстапи на другата страна сите права што би ги имала спрема трети лица во врска со предметот на својата обврска чие исполнување станало невозможно.

VI. ПРЕКУМЕРНО ОШТЕТУВАЊЕ

Очигледен несразмер на заемните давања Член 128

(1) Ако меѓу обврските на договорните страни во двостран договор во време на склучувањето на договорот постоел очигледен несразмер, оштетената страна може да бара поништување на договорот ако за вистинската вредност тогаш не знаела ниту морала да знае.

(2) Правото да се бара поништување на договорот престанува со истекот на една година од неговото склучување.

(3) Откажувањето однапред од ова право нема правно дејство.

(4) Договорот ќе остане во сила ако другата страна понуди дополнување до вистинската вредност.

(5) Поради овој несразмер не може да се бара поништување на договорот на среќа, на јавна продажба, како ни тогаш кога за предметот е дадена поголема цена од особена наклоност.

VII. ЛИХВАРСКИ ДОГОВОР

Член 129

(1) Нxxxxxxx x договор со кој некој, користејќи ја состојбата на нужда или тешката материјална состојба на друг, неговото недоволно искуство, лекомисленост или зависност, ќе договори за себе или за некој трет корист која е во очигледен несразмер со она што тој на другиот му го дал или сторил, или се обврзал да му даде или да му стори.

(2) Врз лихварскиот договор сообразно се применуваат одредбите на овој закон за последиците од ништовноста и за делумната ништовност на договорот.

(3) Ако оштетениот бара да се намали неговата обврска на справедлив износ, судот ќе го дозволи таквото барање ако е тоа можно, а во тој случај договорот со соодветната измена останува во сила.

(4) Оштетеникот може да поднесе барање за намалување на обврската на справедлив износ во рок од пет години од склучувањето на договорот.

VIII. ОПШТИ УСЛОВИ НА ДОГОВОРОТ

Обврзаност Член 130

(1) Општите услови определени од страна на еден договарач било да се содржани во формален договор, било договорот да се повикува на нив, ги дополнуваат посебните спогодби утврдени меѓу договарачите во истиот договор и по правило, обврзуваат како и овие.

(2) Општите услови на договорот мораат да се објават на вообичаениот начин.

(3) Општите услови ја обврзуваат договорната страна ако и биле познати или морале да и бидат познати во моментот на склучувањето на договорот.

(4) Во случај на несогласување на општите услови и посебните спогодби важат овие последниве.

Ништовност на некои одредби на општите услови

Член 131

(1) Ништовни се одредбите на општите услови што и се спротивни на самата цел на склучениот договор или на добрите обичаи, дури и ако општите услови што ги содржат се одобрени од надлежниот орган.

(2) Судот може да ја одбие примената на одделни одредби на општите услови што ја лишуваат другата страна од правото да стави приговори, или оние врз основа на кои таа ги губи правата од договорот или ги губи роковите, или кои инаку се несправедливи или претерано строги спрема неа.

IX. ОТСТАПУВАЊЕ НА ДОГОВОР

Услови на отстапување Член 132

(1) Секоја страна во двостран договор може, ако со тоа се согласи другата страна, да му го отстапи договорот на некое трето лице кое со тоа станува носител на сите нејзини права и обврски од тој договор.

(2) Со отстапувањето на договорот договорниот однос меѓу отстапувачот и другата страна преминува врз примачот и другата страна во моментот кога другата страна се согласила за отстапувањето, а ако другата страна ја дала својата согласност однапред, во моментот кога е известена за отстапувањето.

(3) Согласноста за отстапувањето на договорот е полноважна само ако е дадена во форма пропишана со закон за отстапен договор.

(4) Одредбите за споредните права во врска со договорот за преземање на долг сообразно ќе се применат и врз отстапувањето на договор.

Одговорност на отстапувачот

Член 133

(1) Отстапувачот му одговара на примачот за полноважноста на отстапениот договор.

(2) Тој не му гарантира дека другата страна ќе ги исполни своите обврски од отстапениот договор, освен ако се обврзал за тоа особено.

(3) Тој не и гарантира на другата страна дека примачот ќе ги исполни обврските од договорот, освен ако се обврзал за тоа особено.

Приговори

Член 134

Другата страна може да му ги истакне на примачот сите приговори од отстапениот договор, како и оние што ги има од другите односи со него, но не и приговорите што ги има спрема отстапувачот.

Отсек 6

ОПШТИ ДЕЈСТВА НА ДОГОВОРОТ

I. СОЗДАВАЊЕ НА ОБВРСКИ ЗА ДОГОВАРАЧИТЕ

Дејства на договорот меѓу договарачите и нивните правни следбеници

Член 135

(1) Договорот создава права и обврски за договорните страни.

(2) Договорот има дејство и за универзалните правни следбеници на договорните страни, освен ако е нешто друго договорено или произлегува нешто друго од природата на самиот договор.

(3) Со договорот може да се установи право во корист на трето лице.

II. ДОГОВОР ВО КОРИСТ НА ТРЕТО ЛИЦЕ

Непосредно право на третиот Член 136

(1) Кога некој од свое име ќе договори побарување во корист на трет, третиот стекнува сопствено и непосредно право спрема должникот, ако нешто друго не е договорено или не произлегува од околностите на работата.

(2) Договарачот има право да бара должникот да го изврши спрема третиот она што е договорено во корист на тоа трето лице.

Отповикување на користа за трет Член 137

(1) Договарачот на корист за трет може да ја отповика или да ја

измени се додека третиот не изјави дека го прифаќа она што е договорено во негова корист.

(2) Ако е договорено дека должникот ќе го изврши она за што се обврзал во корист на трет дури по смртта на договарачот, овој може се дотогаш, па и со својот тестамент, да ја отповика користа договорена за

трет ако од самиот договор или од околностите не произлегува нешто друго.

Приговор на должникот спрема трет

Член 138

Должникот може да му ги истакне на трет сите приговори што ги има спрема договарачот врз основа на договорот со кој е договорена корист за трет.

Одбивање на трет

Член 139

Ако третиот ја одбие користа што е договорена за него или договарачот ја отповика, користа му припаѓа на договарачот, ако нешто друго не е договорено или не произлегува од природата на работата.

Ветување дејствие на трето лице Член 140

(1) Ветувањето сторено на друг дека трет нешто ќе стори или ќе

пропушти, третиот не го обврзува, а ветувачот одговара за штетата што другиот би ја претрпел поради тоа што третиот не сака да се обврзе или да изврши или да пропушти определено дејствие.

(2) Ветувачот нема да одговара ако на друг му ветил дека само ќе се заземе кај третиот овој да се обврзе нешто да стори или да пропушти, а во тоа не успеал и покрај сето потребно залагање.

ОДДЕЛ 2

ПРИЧИНУВАЊЕ НА ШТЕТА

Отсек 1

ОПШТИ НАЧЕЛА

Основи на одговорноста Член 141

(1) Тој што ќе му причини штета на друг должен е да ја надомести, доколку не ќе докаже дека штетата настанала без негова вина.

(2) За штета причинета од предмети или дејности од кои произлегува зголемена опасност од штета за околината, се одговара без оглед на вината.

(3) За штета без оглед на вината се одговара и во други случаи предвидени со закон.

Штета

Член 142

Штетата е намалувањето на нечиј имот (обична штета) и спречувањето на негово зголемување (испуштена корист), како и нанесувањето на друга физичка или душевна болка или страв (нематеријална штета).

Барање да се отстрани опасноста од штета Член 143

(1) Секој може да бара од друг да го отстрани изворот на опасност од

кој му се заканува позначителна штета нему или на неопределен број лица, како и да се воздржи од дејност од која произлегува вознемирување или опасност од штета, ако настанувањето на вознемирувањето или на штетата не може да се спречи со соодветни мерки.

(2) Судот, на барање од заинтересираното лице, ќе нареди да се преземат соодветни мерки за спречување на настанувањето на штета или вознемирување, или да се отстрани изворот на опасноста, на трошок на држателот на изворот на опасноста, ако тој самиот не го стори тоа.

(3) Ако штетата настане во вршењето на општокорисна дејност за која е добиена дозвола од надлежниот орган може да се бара само надомест на штетата која ги преминува нормалните граници.

(4) Во случајот од став (3) на овој член, може да се бара преземање на општествено оправдани мерки за спречување на настанувањето на штетата или за нејзино намалување.

Барање да се престане со повреда на право на личноста Член 144

(1) Секој има право да бара од суд или од друг надлежен орган да

нареди престанување на дејствие со кое се повредува интегритетот на човечката личност, на личниот и семејниот живот и други права на неговата личност.

(2) Судот, односно друг надлежен орган може да нареди престанување на дејствието под закана со плаќање на извесна парична сума определена вкупно или по единица време, во корист на повредениот.

Отсек 2

ОДГОВОРНОСТ ВРЗ ОСНОВА НА ВИНА

Постоење на вина Член 145

Вина постои кога штетникот причинил штета намерно или со невнимание .

Неодговорни лица

Член 146

(1) Лице кое поради душевна болест или заостанат умствен развој или од кои и да е други причини не е способно за расудување, не одговара за штетата што ќе му ја причини на друг .

(2) Тој што ќе му причини штета на друг во состојба на преодна неспособност за расудување, одговорен е за неа, освен ако докаже дека во таа состојба не се нашол по своја вина.

(3) Ако во таа состојба се нашол по туѓа вина, за штетата ќе одговара оној што го довел во таа состојба.

Одговорност на малолетник Член 147

(1) Малолетник до наполнета седма година не одговара за штетата

што ќе ја причини.

(2) Малолетник од наполнета седма година до наполнета четиринаесетта година не одговара за штета, освен ако се докаже дека при причинувањето на штетата бил способен за расудување .

(3) Малолетник со наполнети четиринаесет години одговара според општите правила за одговорност за штета.

Нужна одбрана, состојба на нужда, отстранување на штета од друг Член 148

(1) Тој што во нужна одбрана му причини штета на напаѓачот не е

должен да ја надомести , освен во случај на пречекорување на нужната одбрана.

(2) Кога некој ќе причини штета во состојба на нужда, оштетеникот може да бара надомест од лицето што е виновно за настанувањето на опасноста од штета, или од лицата од кои е отстранета штетата, но од овие последните не повеќе од користа што ја имале од тоа.

(3) Тој што ќе претрпи штета отстранувајќи од друг опасност од штета, има право да бара од него надомест на онаа штета на која се изложил разумно .

Дозволена самопомош

Член 149

(1) Тој што во случај на дозволена самопомош ќе му причини штета на лицето кое ја предизвикало потребата од самопомош, не е должен да ја надомести

(2) Под дозволена самопомош се подразбира правото на секое лице да ја отстрани повредата на правото кога непосредно се заканува опасност, ако таква заштита е нужна и ако начинот на отстранување на повредата на правото им одговара на приликите во кои настанува опасност.

Согласност на оштетеникот Член 150

(1) Тој што на своја штета ќе му дозволи на друг преземање на некое

дејствие, не може да бара од него надомест на штетата причинета со тоа дејствие .

(2) Нxxxxxxx x изјавата на оштетеникот со која се согласил да му се стори штета со дејствие кое е забрането со закон.

Отсек 3

ОДГОВОРНОСТ ЗА ДРУГ

Душевно болни и заостанати во умствениот развој Член 151

(1) За штета што ќе ја причини лице кое поради душевна болест или заостанат умствен развој или поради некои други причини не е способно за расудување, одговара оној кој врз основа на закон, или на одлука од надлежниот орган, или на договор, е должен да врши надзор над него .

(2) Лицето од став 1 на овој член може да се ослободи од одговорноста ако докаже дека го вршел надзорот на кој е обврзан или дека штетата би настанала и при грижливо вршење на надзорот.

Одговорност на родителите Член 152

(1) Родителите одговараат за штетата што ќе му ја причини на друг

нивното дете до наполнета седма година, без оглед на својата вина.

(2) Тие се ослободуваат од одговорност ако постојат причини за исклучување на одговорноста според правилата за одговорноста без оглед на вината .

(3) Тие не одговараат ако штетата настанала додека детето му било доверено на друго лице и ако тоа лице е одговорно за штетата.

(4) Родителите одговараат за штетата што ќе ја причини на друг нивното малолетно дете што наполнило седум години, освен ако докажат дека штетата настанала без нивна вина.

Солидарна одговорност Член 153

Ако покрај родителите за штетата одговара и детето, нивната

одговорност е солидарна.

Одговорност на друго лице за малолетник Член 154

(1) За штетата што на друг ќе му ја причини малолетник додека е под

надзор на старател, училиште или друга установа, одговара старателот, училиштето, односно другата установа, освен ако докажат дека надзорот го вршеле на начинот на кој се обврзани, или дека штетата би настанала и при грижливо вршење на надзорот.

(2) Ако за штетата одговара и малолетникот, одговорноста е солидарна.

Посебна одговорност на родителите

Член 155

(1) Ако должноста за надзор над малолетно лице не е од родителите, туку од некое друго лице, оштетениот има право да бара надомест од родителите кога штетата настанала поради лошото воспитување на малолетникот, лошите примери или порочните навики што му ги дале родителите, или ако и инаку штетата може да им се впише во вина на родителите.

(2) Лицето врз кое во овој случај е должноста за надзор има право да бара од родителите да му го надоместат исплатениот износ ако тоа му исплатило надомест на оштетениот.

Одговорност врз основа на справедливост Член 156

(1) Во случај на штета што ја причинило лице кое за неа не е

одговорно, а надоместот не може да се добие од лицето што било должно да води надзор над него судот може, кога тоа го бара справедливоста, а особено со оглед на материјалната состојба на штетникот и оштетениот, да го осуди штетникот да ја надомести штетата, наполно или делумно.

(2) Ако штетата ја причинил малолетник способен за расудување кој не е во состојба да ја надомести судот може, кога тоа го бара справедливоста, а особено со оглед на материјалната состојба на родителите и на оштетениот, да ги обврзе родителите да ја надоместат штетата, наполно или делумно, иако не се виновни за неа.

Отсек 4

ОДГОВОРНОСТА НА РАБОТОДАВЕЦОТ СПРЕМА ТРЕТО ЛИЦЕ

Одговорност на работодавецот Член 157

(1) За штета што работникот во работата или во врска со работата ќе му ја причини на трето лице одговара работодавецот кај кој работел работникот во моментот на причинувањето на штетата, освен ако докаже дека работникот во дадените околности постапувал онака како што требало.

(2) Оштетениот има право да бара надомест на штетата и непосредно од работникот ако штетата ја причинил намерно.

(3) Со одредбата од став (1) на овој член не се засега во правилата за одговорноста за штета што потекнува од опасен предмет или од опасна дејност.

(4) Работодавецот кој на оштетениот ќе му ја надомести штетата што работникот ја причинил намерно или со крајно невнимание, има право од тој работник да бара надомест на платениот износ.

(5) Тоа право застарува во рок од шест месеци од денот на исплатениот надомест на штетата.

Одговорност на правно лице за штета што ќе ја причини негов орган

Член 158

(1) Правно лице одговара за штета што ќе му ја причини негов орган на трето лице во вршењето или во врска со вршењето на своите функции.

(2) Ако за определен случај не е нешто друго определено во законот, правното лице има право на надомест од лицето кое штетата ја причинило намерно или со крајно невнимание.

(3) Тоа право застарува во рок од шест месеци од денот на исплатениот надомест на штетата.

Отсек 5

ОДГОВОРНОСТ ЗА ШТЕТА ОД ОПАСЕН ПРЕДМЕТ ИЛИ ОПАСНА ДЕЈНОСТ

I. ОПШТИ ОДРЕДБИ

Претпоставка на причиноста Член 159

Штетата настаната во врска со опасен предмет, односно опасна дејност се смета дека произлегува од тој предмет, односно дејност, освен ако се докаже дека тие не биле причина за штетата.

Кој одговара за штета Член 160

За штета од опасен предмет одговара неговиот имател, а за штета од

опасна дејност одговара лицето кое се занимава со неа.

Противправно одземање на опасен предмет од имателот Член 161

Ако на имателот му е одземен опасен предмет на противправен начин,

за штетата што произлегува од него не одговара тој туку оној што му го одзел опасниот предмет, ако имателот не е одговорен за тоа.

Предавање предмет на трето лице Член 162

(1) Наместо имателот на предметот, и исто како тој, одговара лицето

на кое имателот му го доверил предметот да се служи со него, или лицето кое е инаку должно да го надгледува, а не е кај него на работа.

(2) ќе одговара и имателот на предметот ако штетата произлегла од некоја скриена мана или скриено својство на предметот на кои тој не му обрнал внимание.

(3) Во тој случај одговорното лице кое му го исплатило надоместот на оштетениот има право да го бара целиот негов износ од имателот.

(4) Имателот на опасен предмет што му го доверил на лице кое не е оспособено или не е овластено да ракува со него, одговара за штетата што ќе произлезе од тој предмет.

Ослободување од одговорноста

Член 163

(1) Имателот на предметот се ослободува од одговорноста ако докаже дека штетата произлегува од некоја причина што се наоѓала надвор од предметот, а чие дејство не можело да се предвиди, ниту да се избегне или отстрани.

(2) Имателот на предметот се ослободува од одговорноста и ако докаже дека штетата настанала исклучиво со дејствие на оштетениот или на трето лице, кое тој не можел да го предвиди и чии последици не можел да ги избегне или отстрани.

(3) Имателот на предметот се ослободува од одговорноста делумно ако оштетениот делумно придонел за настанувањето на штетата.

(4) Ако за настанувањето на штетата делумно придонело трето лице, тоа му одговара на оштетениот солидарно со имателот на предметот, а е должно да го поднесува надоместот сразмерно со тежината на својата вина.

(5) Лицето со кое имателот се послужил при употребата на предметот не се смета како трето лице.

II. ОДГОВОРНОСТ ВО СЛУЧАЈ НА НЕСРЕЌА ПРЕДИЗВИКАНА СО МОТОРНИ ВОЗИЛА ВО ДВИЖЕЊЕ

Член 164

(1) Во случај на несреќа предизвикана со моторно возило во движење што е причинета со исклучива вина на еден имател, се применуваат правилата за одговорноста врз основа на вина.

(2) Ако постои обострана вина, секој имател одговара за вкупната штета што тие ја претрпеле сразмерно со степенот на својата вина .

(3) Ако нема вина кај ниеден, имателите одговараат еднакво, ако причините за справедливост не бараат нешто друго .

(4) За штетата што ќе ја претрпат трети лица, имателите на моторни возила одговараат солидарно без оглед на својата вина.

III. ОДГОВОРНОСТ НА ПРОИЗВОДИТЕЛОТ НА ПРЕДМЕТ СО НЕДОСТАТОК

Член 165

(1) Тој што ќе пушти во промет некој предмет што го произвел, а кој поради некој недостаток за кој тој не знаел претставува опасност од штета за лица или за предмети ,одговара за штетата што би настанала поради тој недостаток.

(2) Производителот одговара и за опасните својства на предметот ако не презел се што е потребно штетата, што можел да ја предвиди, да ја

спречи со предупредување, со безбедна амбалажа или со друга соодветна мерка.

Отсек 6

ПОСЕБНИ СЛУЧАИ НА ОДГОВОРНОСТА

Одговорност поради терористички акти, јавни демонстрации или манифестации

Член 166

(1) За штета настаната од смрт, телесна повреда или оштетување, односно уништување на имотот на физичко или правно лице, поради акти на насилство или терор, како и при јавни демонстрации и манифестации одговара државата.

(2) Организаторите, учесниците, поттикнувачите и помагачите во актите на насилство или терор, во јавните демонстрации и манифестации, што се насочени кон подривање на уставното уредување немаат право на надомест на штета според оваа основа.

(3) Државата има право и обврска да бара надомест на исплатениот износ од лицето кое ја предизвикало штетата.

(4) Тоа право застарува во роковите пропишани за застареноста на побарувањата за надомест на штета.

Одговорност поради дела на корупција Член 167

(1) За штета настаната од некое дело на корупција сторено од

државните службеници при вршење на нивните функции одговара државата, односно органите на локалната самоуправа, во чии органи вршеле функција државните службеници.

(2) Државата, односно органите на локалната самоуправа, има право и обврска да бара надомест за исплатениот износ од лицето кое ја предизвикало штетата.

(3) Правото од став (2) на овој член застарува во роковите пропишани за застареност на побарувања за надомест на штета.

Одговорност за штета поради насилни казниви дела Член 168

(1) За штета настаната од некое насилно казниво дело, кога

сторителот е непознат (не е идентификуван), одговара државата.

(2) Државата е должна да ја надомести штетата сторена од насилни казниви дела и во случај кога сторителот е познат, но нема средства за живот.

(3) Организаторите, поттикнувачите, учесниците и помагачите во насилните казниви дела, немаат право на надомест на штета по оваа основа.

(4) Тоа право застарува во роковите пропишани за застареност на побарувањата за надомест на штета.

Одговорност за штета направена од меѓународни воени или други организации

Член 169

(1) За штета направена на правни и физички лица на територија на Република Македонија, од лица ангажирани во меѓународни воени или други организации со кои Република Македонија склучила договор, одговара државата.

(2) Државата има право и обврска да бара надомест на исплатениот износ од меѓународната воена или друга организација или од лицето кое директно ја предизвикало штетата.

Одговорност на организаторот на приредби Член 170

Организаторот на собирање на поголем број луѓе во затворен или на

отворен простор одговара за штетата настаната од смрт или телесна повреда што некој ќе ја претрпи поради вонредни околности што можат да настанат во такви прилики, како што е бранување на масите, општ неред и слично.

Одговорност поради недавање на неопходна помош

Член 171

(1) Тој што без опасност за себеси нема да му даде помош на лице чиј живот или здравје се очигледно загрозени, одговара за штетата што настанала од тоа, ако тој според околностите на случајот морал да ја предвиди таа штета.

(2) Ако бара справедливоста, судот може таквото лице да го ослободи од обврската да ја надомести штетата.

Одговорност во врска со обврска за склучување на договор Член 172

Лице кое според законот е обврзано да склучи некој договор, должно

е да ја надомести штетата ако на барање од заинтересираното лице без одлагање не го склучи тој договор.

Одговорност во врска со вршење на работи од јавен интерес Член 173

Правните лица што вршат комунална и друга слична дејност од јавен

интерес одговараат за штетата ако без оправдана причина ја запрат или нередовно ја вршат својата услуга.

Отсек 7

I. НАДОМЕСТ НА МАТЕРИЈАЛНАТА ШТЕТА

Воспоставување на поранешната состојба и надомест во пари Член 174

(1) Одговорното лице е должно да ја воспостави состојбата што била пред да настане штетата.

(2) Доколку воспоставувањето на поранешната состојба не ја отстранува штетата наполно, одговорното лице е должно за остатокот на штетата да даде надомест во пари.

(3) Кога воспоставувањето на поранешната состојба не е можно, или кога судот смета дека не е нужно тоа да го стори одговорното лице, судот ќе определи тоа да му исплати на оштетениот соодветна сума пари на име надомест на штетата.

(4) Судот ќе му досуди на оштетениот надомест во пари кога тој го бара тоа, освен ако околностите на дадениот случај го оправдуваат воспоставувањето на поранешната состојба.

Кога стасува обврската за надомест Член 175

Обврската за надомест на штетата се смета за стасана од моментот на

настанувањето на штетата.

Надомест во случај на пропаѓање на предметот одземен на недозволен начин

Член 176

Ако предметот што на имателот му бил одземен на недозволен начин пропаднал поради виша сила, одговорното лице е должно да даде надомест во пари.

Надомест во форма на парична рента Член 177

(1) Во случај на смрт, телесна повреда или оштетување на здравјето, надоместот се определува, по правило во форма на парична рента, доживотно или за определено време.

(2) Паричната рента досудена на име надомест на штетата се плаќа месечно однапред, ако судот не определи нешто друго.

(3) Доверителот има право да бара потребно обезбедување за исплата на рентата, освен ако тоа, според околностите на случајот, не би било оправдано.

(4) Ако должникот не го даде обезбедувањето што ќе го определи судот, доверителот има право да бара наместо рента да му се исплати една вкупна сума, чија висина се определува според висината на рентата и веројатното траење на доверителовиот живот, со одбивање на соодветните камати.

(5) Од сериозни причини доверителот може и во други случаи да бара, веднаш или подоцна, наместо рентата да му се исплати една вкупна сума.

II. ОБЕМ НА НАДОМЕСТОТ НА МАТЕРИЈАЛНАТА ШТЕТА

Обична штета и испуштена корист Член 178

(1) Оштетениот има право како на надомест на обичната штета, така и на надомест на испуштената корист.

(2) Висината на надоместот на штетата се определува според цените во времето на донесувањето на судската одлука, освен ако нешто друго не е уредено со закон.

(3) При оцената на висината на испуштената корист се зема предвид добивката што можела основано да се очекува според редовниот тек на работите или според посебни околности, а чие остварување е спречено со оштетниковото дејствие или пропуштање на оштетениот.

(4) Кога предметот е уништен или оштетен со кривично дело сторено со умисла, судот може да ја определи висината на надоместот според вредноста што предметот ја имал за оштетениот.

Целосен надомест Член 179

Судот земајќи ги предвид и околностите што настапиле по

причинувањето на штетата, ќе досуди надомест во износот кој е потребен материјалната ситуација на оштетениот да се доведе во онаа состојба во која би се наоѓала да немало штетно дејствие или пропуштање.

Намалување на надоместот Член 180

(1) Судот може водејќи сметка за материјалната состојба на

оштетениот, да го осуди одговорното лице да исплати помал надомест отколку што изнесува штетата, ако таа не е причинета ни намерно ни со крајно невнимание, а одговорното лице е во слаба имотна состојба, па исплатата на целосниот надомест би го довела во скудност.

(2) Ако штетникот причинил штета работејќи нешто заради корист на оштетениот, судот може да определи помал надомест, водејќи сметка за грижливоста што штетникот ја покажува во сопствените работи.

Поделена одговорност

Член 181

(1) Оштетениот кој придонел штетата да настане или да биде поголема отколку би била инаку, има право само на сразмерно намален надомест.

(2) Кога е невозможно да се утврди кој дел од штетата произлегува од оштетниковото дејствие судот ќе досуди надомест водејќи сметка за околностите на случајот.

III. ПОСЕБНО ЗА НАДОМЕСТОТ НА МАТЕРИЈАЛНАТА ШТЕТА ВО СЛУЧАЈ НА СМРТ, ТЕЛЕСНА ПОВРЕДА И ОШТЕТУВАЊЕ НА ЗДРАВЈЕТО

Загубена заработка и трошоци за лекување и погреб Член 182

(1) Тој што ќе причини нечија смрт е должен да ги надомести вообичаените трошоци за неговиот погреб.

(2) Тој е должен да ги надомести и трошоците за негово лекување од добиените повреди и другите потребни трошоци во врска со лекувањето, како и заработката загубена поради неспособноста за работа.

Право на лицето кое го издржувал загинатиот Член 183

(1) Лицето кое загинатиот го издржувал или редовно го помагал, како

и она кое според законот имало право да бара издржување од загинатиот, има право на надомест на штетата што ја трпи со загубувањето на издржувањето, односно помагањето .

(2) Оваа штета се надоместува со плаќање на парична рента, чиј износ се одмерува со оглед на сите околности на случајот, а кој не може да биде поголем од оној што оштетениот би го добивал од загинатиот да останал жив.

Надомест на штетата во случај на телесна повреда или нарушување на здравјето

Член 184

(1) Тој што на друг ќе му нанесе телесна повреда или ќе му го наруши здравјето, должен е да му ги надомести трошоците околу лекувањето и другите потребни трошоци во врска со тоа, како и заработката загубена поради неспособноста за работа за време на лекувањето.

(2) Ако повредениот поради целосна или делумна неспособност за работа ја губи заработката, или потребите му се трајно зголемени, или можностите за негово натамошно развивање и напредување се уништени

или намалени, одговорното лице е должно да му плаќа на повредениот определена парична рента, како надомест за таа штета.

Измена на досудениот надомест Член 185

Судот може на барање од оштетениот за иднина да ја зголеми рентата,

а може на барање од штетникот да ја намали или укине, ако позначително се променат околностите што судот ги имал предвид при донесувањето на поранешната одлука.

Непреносливост на правото

Член 186

(1) Правото на надомест на штета во вид на парична рента поради смрт на блиското лице или поради повреда на телото или оштетување на здравјето не може да се пренесе врз друго лице.

(2) Стасаните износи на надоместот можат да се пренесат врз друг, ако износот на надоместот е определен со писмена спогодба на страните или со правосилна судска одлука.

IV. ПОСЕБНО ЗА НАДОМЕСТОТ НА МАТЕРИЈАЛНАТА ШТЕТА ВО СЛУЧАЈ НА ПОВРЕДА НА ЧЕСТА И ШИРЕЊЕ НА НЕВИСТИНИТИ НАВОДИ

Член 187

(1) Тој што на друг ќе му ја повреди честа како и тој што изнесува или пренесува невистинити наводи за минатото, за знаењето, за способноста на друго лице или за нешто друго, а знаел или би морал да знае дека се невистинити и со тоа му причини материјална штета, должен е да ја надомести.

(2) За причинетата штета не одговара оној што ќе соопшти нешто невистинито за друг незнаејќи дека е тоа невистинито, ако тој или оној кому тоа му го соопштил имал во тоа сериозен интерес.

V. НАДОМЕСТ НА НЕМАТЕРИЈАЛНА ШТЕТА

Објавување на пресуда или на исправка Член 188

Во случај на повреда на права на личноста судот може да нареди, на трошок на штетникот, објавување на пресудата, односно на исправката или да нареди штетникот да ја повлече изјавата со која е сторена повредата, или нешто друго со што може да се оствари целта која се постигнува со надоместот.

Паричен надомест

Член 189

(1) За претрпени физички болки, за претрпени душевни болки поради намалување на животната активност, нагрденост, повреда на угледот, честа, слободата или правата на личноста, смрт на блиско лице, како и за страв судот, ако најде дека околностите на случајот, а особено јачината на болките и стравот и нивното траење го оправдува тоа, ќе досуди справедлив паричен надомест, независно од надоместот на материјалната штета, како и во нејзиното отсуство.

(2) При одлучувањето за барањето за надомест на нематеријална штета, како и за висината на нејзиниот надомест, судот ќе води сметка за значењето на повреденото добро и за целта за која служи тој надомест, но и за тоа со него да не им се погодува на стремежите што не се спојливи со неговата природа.

Лица кои имаат право на паричен надомест во случај на смрт или тежок инвалидитет

Член 190

(1) Во случај на смрт на некое лице, судот може да им досуди на членовите на неговото потесно семејство (брачен другар, деца и родители) справедлив надомест за нивните душевни болки.

(2) Таквиот надомест може да им се досуди и на браќата и сестрите ако меѓу нив и умрениот постоела потрајна животна заедница .

(3) Во случај на особено тежок инвалидитет на некое лице, судот може да им досуди на неговиот брачен другар, на децата и на родителите справедлив паричен надомест за нивните душевни болки.

(4) Надоместот од ставовите (1) и (3) на овој член може да му се досуди и на вонбрачниот другар, ако меѓу него и умрениот постоела трајна животна заедница.

Сатисфакција во посебни случаи

Член 191

Право на справедлив паричен надомест поради претрпени душевни болки има лицето кое со измама, со принуда или со злоупотреба на некој однос на потчинетост или зависност, е наведено на казнива обљуба или на казниво блудно дејствие, како и лицето спрема кое е извршено некое друго кривично дело против достоинството на личноста и моралот .

Надомест за идна штета Член 192

Судот на барање на оштетениот ќе досуди надомест и за идна

нематеријална штета ако според редовниот тек е извесно дека таа ќе трае и во иднина.

Наследување и отстапување на побарување на надомест на нематеријална штета

Член 193

(1) Побарувањето на надомест на нематеријалната штета преминува врз наследникот само ако е признаено со правосилна одлука или со писмена спогодба.

(2) Под истите услови тоа побарување може да биде предмет на отстапување, прибивање и на принудно извршување .

Поделена одговорност и намалување на надоместот Член 194

Одредбите за поделена одговорност и за намалување на надоместот

што важат за материјална штета сообразно се применуваат и врз нематеријалната штета.

Отсек 8

ОДГОВОРНОСТ НА ПОВЕЌЕ ЛИЦА ЗА ИСТА ШТЕТА

Солидарна одговорност Член 195

(1) За штета што ја причинувале повеќе лица заедно, сите учесници одговараат солидарно.

(2) Подбуцнувачот и помагачот, како и оној што помогнал да на се откријат одговорните лица, одговараат солидарно со нив.

(3) Солидарно одговараат за причинета штета и лицата кои ја причиниле работејќи независно едно од друго, ако не можат да се утврдат нивните удели во причинетата штета .

(4) Кога е несомнено дека штетата ја причинило некое од две или повеќе определени лица кои на некој начин се меѓусебно поврзани, а не може да се утврди кое од нив ја причинило штетата, тие лица одговараат солидарно.

Солидарна одговорност на нарачувачот и изведувачот на работи Член 196

Нарачувачот и изведувачот на работи врз недвижност солидарно му

одговараат на трето лице за штета што ќе му настане во врска со изведувањето на тие работи.

Регрес на исплатувачот

Член 197

(1) Солидарниот должник што ќе исплати повеќе отколку што изнесува неговиот удел во штетата, може да бара од секој од другите должници да му го надомести она што го платил за него.

(2) Колку изнесува уделот на секој одделен должник определува судот со оглед на тежината на неговата вина и тежината на последиците што произлегле од неговото дејствување.

(3) Во случај на неможност да се утврдат уделите на должниците, врз секого паѓа еднаков дел, освен ако справедливоста бара во конкретниот случај да се одлучи поинаку.

Отсек 9

ПРАВО НА ОШТЕТЕНИОТ ПО ЗАСТАРЕНОСТА НА ПРАВОТО ДА БАРА НАДОМЕСТ

Право на надомест Член 198

(1) По настапувањето на застареност на правото да бара надомест на штетата, оштетениот може да бара од одговорното лице, според правилата кои важат во случај на стекнување без основа, да му го отстапи она што го добил со дејствието со кое е причинета штетата.

(2) Правото на оштетениот да бара од одговорното лице да му го отстапи она што го добило со дејствието со кое е причинета штетата застарува со истекот на последниот ден на општиот рок на застареност.

Оддел 3

СТЕКНУВАЊЕ БЕЗ ОСНОВА

Отсек 1

ОПШТО ПРАВИЛО

Член 199

(1) Кога дел од имотот на едно лице премине на било кој начин во имотот на некое друго лице, а тоа преминување нема своја основа во некоја правна работа или во законот, стекнувачот е должен да го врати тој дел од имотот, ако тоа е можно, а инаку е должен да ја надомести вредноста на постигнатата корист.

(2) Под премин на имотот се подразбира и стекнување на корист со извршено дејствие.

(3) Обврската за враќање, односно за надомест на вредноста настанува и кога нешто ќе се прими со оглед на основот што не се остварил или кој подоцна отпаднал.

Отсек 2

ПРАВИЛА НА ВРАЌАЊЕТО

Кога не може да се бара враќање Член 200

Тој што ќе изврши исплата знаејќи дека не е должен да плати, нема

право да бара враќање, освен ако го задржал правото да бара враќање или ако платил за да ја избегне принудата.

Двојна исплата на долг Член 201

Тој што ист долг го платил двапати, па макар еднаш и врз основа на

извршна исправа, има право да бара враќање според општите правила за стекнување без основа.

Извршување на некоја природна обврска или некоја морална или општествена должност

Член 202

Не може да се бара она што е дадено или сторено на име извршување на некоја природна обврска или некоја морална или општествена должност.

Обем на враќањето

Член 203

Кога се враќа она што е стекнато без основа мораат да се вратат плодовите и да се плати затезна камата, и тоа ако е стекнувачот несовесен, од денот на стекнувањето, а инаку од денот на поднесувањето на барањето.

Надомест на трошоците Член 204

Стекнувачот има право на надомест на нужните и корисните трошоци, но ако бил несовесен, надомест за корисните трошоци му припаѓа само до износот што претставува зголемување на вредноста во моментот на враќањето.

Кога може да се задржи применото

Член 205

Не може да се бара враќање на неосновано платени износи на име надомест на штетата поради повреда на телото, нарушување на здравјето или смрт, доколку исплатата му е извршена на совесен прибавувач.

Употреба на предмети во туѓа корист Член 206

Ако некој употребил свој или туѓ предмет во корист на трет, а нема услови за примена на правилата за работоводство без налог, третиот е должен да го врати предметот, односно ако не е можно тоа, да ја надомести неговата вредност.

Издаток на друг Член 207

Тој што за друг ќе направи некаков издаток или нешто друго што овој

според закон бил должен да го направи, има право да бара надомест од него.

Употреба на туѓ предмет во своја корист

Член 208

Кога некој ќе употреби туѓ предмет во своја корист, имателот може да бара, независно од правото на надомест на штетата или во отсуство на таа, да му ја надомести овој користа што ја имал од употребата.

Оддел 4

РАБОТОВОДСТВО БЕЗ НАЛОГ

Отсек 1

ОПШТО ПРАВИЛО

Член 209

Кон вршење туѓа работа може неповикано да се пристапи само ако работата не трпи одлагање, па претстои штета или пропуштање на очигледна корист.

Отсек 2

ОБВРСКИ И ПРАВА НА РАБОТОВОДИТЕЛОТ БЕЗ НАЛОГ

Обврски на работоводителот без налог Член 210

(1) Работоводителот без налог е должен за својата постапка да го извести што е можно побргу оној чија е работа и да ја продолжи започнатата работа доколку му е тоа разумно можно, додека овој не ќе биде во можност да ја преземе грижата за неа.

(2) По завршената работа тој е должен да му положи сметка и да му го отстапи на оној чија е работата сето она што го прибавил вршејќи ја неговата работа.

(3) Доколку поинаку не е определено со закон, работоводителот без налог има обврски на налогопримач.

Должно внимание и одговорност Член 211

(1) При вршењето на туѓа работа работоводителот без налог е должен

да се раководи со вистинските или веројатните намери и потреби на оној чија е работата.

(2) Тој е должен да постапи со внимание на добар стопанственик, односно добар домаќин.

(3) Судот може, со оглед на околностите во кои некој неповикано врши туѓа работа, да ја намали неговата одговорност или сосем да го ослободи од одговорноста за невнимание.

(4) За одговорноста на деловно неспособен работоводител без налог важат правилата за неговата договорна и вон договорна одговорност.

Право на работоводителот без налог Член 212

(1) Работоводителот без налог кој постапил во сето како што треба и

го работел она што го барале околностите, има право да бара од оној чија работа ја вршел да го ослободи од сите обврски што поради таа работа ги презел врз себе, да ги преземе сите обврски што ги прифатил од негово име, да му ги надомести сите нужни и корисни издатоци, како и да му ја надомести претрпената штета, дури и ако не е постигнат очекуваниот резултат.

(2) Нему му припаѓа и примерен надомест за трудот, ако ја отстранил штетата од лицето чија е работата или ако му прибавил корист што им одговара во сето на неговите намери и потреби.

Вршење на туѓи работи со намера да му се помогне на друг

Член 213

Тој што врши туѓа работа со намера да му помогне на друг, а не се исполнети условите за работоводство без налог, има право на надомест за направените трошоци, но најмногу до висината на користа што ја постигнал другиот.

Однесување на додатоците

Член 214

Секој работоводител без налог има право да ги однесе предметите со кој го зголемил туѓиот имот, а за кои не му се надоместуваат направените издатоци, ако тие можат да се одвојат без оштетување на предметот на кој му се додадени, но лицето во чија работа се замешал, ако сака, може да ги задржи тие додатоци доколку ќе му ја надомести нивната сегашна вредност, но најмногу до износот на направените издатоци.

Отсек 3

ВРШЕЊЕ ТУЃИ РАБОТИ ПРОТИВ ЗАБРАНА

Член 215

(1) Тој што врши туѓа работа и покрај забраната на лицето чија е работата, а за забраната знаел или морал да знае, ги нема правата што му припаѓаат на работоводителот без налог.

(2) Тој одговара за штетата што ја причинил со мешањето во туѓи работи, дури и ако до неа дошло без негова вина.

(3) Кога забраната за вршење на работата не е во согласност со законот или е неморална, а особено ако некој забранил друг да исполни некоја негова законска обврска што не трпи одлагање, важат општите правила за работоводството без налог.

Отсек 4

НЕВИСТИНСКО РАБОТОВОДСТВО

Член 216

(1) Тој што врши туѓа работа со намера да ги задржи за себе постигнатите користи, иако знае дека работата е туѓа, должен е на барање од оној чија е работата да поднесе сметка како работоводител без налог и да му ги предаде сите постигнати користи.

(2) Оној чија е работата може да бара и враќање на предметите во поранешната состојба, како и надомест на штетата.

Отсек 5

ОДОБРЕНИЕ

Член 217

Ако оној чија е работата дополнително го одобри она што е извршено, работоводителот без налог се смета за налогопримач кој од почетокот работел по налог од лицето чија е работата.

Оддел 5

ЕДНОСТРАНА ИЗЈАВА НА ВОЛЈА

Отсек 1

ЈАВНО ВЕТУВАЊЕ НАГРАДА

Кога обврзува Член 218

(1) Со јавен оглас стореното ветување награда на оној што ќе изврши определено дејствие, ќе постигне некој успех, ќе се најде во определена ситуација или, ако ветувањето е сторено под некој друг услов, го обврзува ветувачот да го исполни ветувањето.

(2) Ветувачот на награда или на каков и да е награден натпревар е должен да го определи рокот за натпревар, а ако не го определи секој што сака да учествува во натпреварот има право да бара тој да го направи во примерен рок.

Отповикување на ветувањето

Член 219

(1) Ветувањето може да се отповика онака како што е сторено, како и со лично соопштение, но оној што го извршил дејствието, а не знаел ниту морал да знае дека ветувањето на наградата е отповикано, има право да ја бара ветената награда, а оној што до отповикувањето ги направил потребните издатоци заради извршувањето на дејствието определено во јавниот оглас има право на нивен надомест, освен ако ветувачот докаже дека се тие направени без потреба.

(2) Ветувањето награда не може да се отповика ако со јавниот оглас е определен рокот за извршување на дејствието, односно за известување за постигнатиот резултат или за остварување на определена ситуација.

Право на награда

Член 220

(1) Право на награда има оној што прв ќе го изврши дејствието за кое е ветена награда.

(2) Ако повеќе лица истовремено го извршиле дејствието, секому му припаѓа еднаков дел од наградата, доколку справедливоста не бара поинаква поделба.

Случај на конкурс

Член 221

(1) За доделување награда во случај на конкурс одлучува организаторот на конкурсот или едно од повеќе лица што ќе ги определи тој.

(2) Ако во условите на конкурсот или со некои општи прописи што важат за определен конкурс се поставени правилата според кои наградата треба да биде доделена, секој учесник во конкурсот има право да бара поништување на одлуката за доделување награда, ако наградата не е доделена согласно со тие правила.

(3) Сопственост или некое друго право над дело наградено на конкурс стекнува организаторот на конкурсот само ако е тоа наведено во огласот на конкурсот.

Престанување на обврска

Член 222

Обврската на ветувачот на награда престанува ако никој не му соопшти, во рокот определен во огласот, дека го извршил дејствието или постигнал успех, или воопшто ги исполнил условите поставени во јавниот оглас, а ако рокот не е определен, со истекот на една година од објавувањето на огласот.

Отсек 2

ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ

I. ОПШТИ ОДРЕДБИ

Поим

Член 223

Хартија од вредност е писмена исправа со која нејзиниот издавач се обврзува дека ќе му ја исполни на нејзиниот законит имател обврската запишана на таа исправа.

Суштествени состојки

Член 224

(1) Хартијата од вредност мора да ги содржи следниве суштествени состојки:

1) означување на видот на хартијата од вредност;

2) фирма, односно назив и седиште, односно име и живеалиште на издавачот на хартијата од вредност;

3) фирма, односно назив или име на лицето на кое, односно по чија наредба гласи хартијата од вредност, или означување дека хартијата гласи на доносителот;

4) точно означена обврска на издавачот што произлегува од хартијата од вредност;

5) место и датум на издавањето на хартијата од вредност, а кај оние што се издаваат во серија и нејзиниот сериски број и

6) потпис на издавачот на хартијата од вредност, односно факсимил на потписот на издавачот на хартиите од вредност што се издаваат во серија.

(2) Со посебен закон за одделни хартии од вредност можат да бидат определени и други суштествени состојки.

(3) Исправата која не содржи која и да е од суштествените состојки не важи како хартија од вредност.

(4) Хартиите од вредност издадени во серија, кои не содржат која и да е од суштествените состојки, немаат правно дејство.

На кого може да гласи хартијата од вредност Член 225

Хартијата од вредност може да гласи на доносител, на име или по

наредба, освен ако поинаку не е уредено со закон.

Настанување на обврската Член 226

Обврската од хартијата од вредност настанува во моментот кога

издавачот на хартијата од вредност ќе му ја предаде на нејзиниот корисник.

Посебни услови за издавање хартија од вредност во посебна серија Член 227

Со посебен закон се определуваат и другите услови за издавање

хартии од вредност во серија.

II. ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРАВОТО

Кому му припаѓа правото од хартијата од вредност Член 228

(1) Побарувањето од хартијата од вредност е врзано за самата хартија и му припаѓа на нејзиниот законит имател.

(2) Како законит имател на хартија од вредност на доносител се смета нејзиниот доносител .

(3) Како законит имател на хартија од вредност на име или по наредба се смета лицето на кое хартијата од вредност гласи, односно лицето врз кое уредно е пренесена.

(4) Совесниот прибавувач на хартија од вредност на доносител станува нејзин законит имател и го стекнува правото на побарувањето запишано на неа и кога хартијата од вредност излегла од рацете на нејзиниот издавач, односно на нејзиниот поранешен имател и без негова волја.

Кој може да бара исполнување

Член 229

Исполнување на побарување на хартија од вредност може да бара, со нејзино поднесување, само нејзиниот законит имател, односно лицето кое ќе го овласти тој.

III. ПРЕНОС НА ХАРТИЈА ОД ВРЕДНОСТ

Пренос на правото од хартијата врз доносител Член 230

Правото од хартијата од вредност се пренесува врз доносителот со нејзино предавање .

Пренос на правото од хартијата на име Член 231

(1) Правото од хартијата од вредност на име се пренесува со цесија.

(2) Со посебен закон може да биде определено дека правото од хартијата од вредност на име може да се пренесува и со индосамент.

(3) Пренос на правото од хартијата од вредност на име се врши со забележување на самата хартија фирмата, односно називот, односно името на новиот имател, со потпишување од пренесувачот и запишување на преносот во регистарот на хартиите од вредност, ако таков регистар се води кај издавачот.

Пренос на правото од хартијата по наредба

Член 232

Правото од хартијата од вредност по наредба се пренесува со индосамент.

Видови на индосамент

Член 233

(1) Индосаментот може да биде полн бланко и на доносител.

(2) Полниот индосамент содржи изјава за пренесувањето и фирма, односно назив или име на лицето врз кое се пренесува правото од хартијата од вредност (индосатар) и потпис на пренесувачот (индосант), а може да содржи и други податоци (место, датум и друго).

(3) Бланко индосаментот содржи само потпис на индосантот.

(4) Во случај на пренесување врз доносител, наместо името на индосатарот се ставаат зборовите “на доносител”.

(5) Индосаментот на доносител важи како бланко индосамент.

(6) Ништовен е делумниот индосамент.

Пренос на полномошно и пренесување за залог Член 234

(1) Хартијата од вредност може да се пренесе и како пренос во

полномошно, односно како пренос за залог.

(2) Кај преносот на полномошно се става клаузулата “вредност во полномошно”, а кај преносот за залог “вредност за залог” или слично.

Дејство на преносот на правата Член 235

(1) Со преносот на правата од хартија од вредност нејзиниот нов имател ги прибавува сите права што му припаѓале на претходниот имател.

(2) Преносот на правата од хартија од вредност на име, било да се врши со цесија или со индосамент, нема дејство спрема издавачот додека тој за тоа ќе биде известен писмено, односно додека тој пренос не ќе биде забележан во регистарот на хартиите од вредност на име, ако се води таков регистар кај издавачот.

(3) Цедентот, односно индосантот не одговара за неисполнувањето на обврската од страна на издавачот, освен во случај на поинаква законска одредба или ако постои спротивна одредба запишана на самата хартија од вредност.

Дејство на преносот на полномошно и на преносот за залог

Член 236

Имателот на хартија од вредност што е пренесена врз него како “пренос на полномошно” или како “пренос за залог” може да ги. врши сите права што произлегуваат од таа хартија од вредност, но хартијата може да ја пренесе врз друг само како пренос на полномошно.

Докажување на законитоста на преносот Член 237

(1) Последниот индосатар го докажува своето право од хартијата од

вредност со непрекината низа индосаменти.

(2) Ова правило се применува сообразно и врз последниот цесионер.

Забрана на пренос Член 238

(1) Забрана на пренос со индосамент на хартија од вредност по наредба се врши со изразот “не по наредба” или со ставање слична клаузула која има исто значење.

(2) Правото од хартија од вредност чиј пренос со индосамент е забрането може да се пренесе само со цесија.

(3) Преносот со индосамент можат да го забранат издавачот и индосантот.

(4) Со посебен закон или со изјава на издавачот запишана на самата хартија од вредност на име може да се забрани секој нејзин пренос.

IV. ПРОМЕНИ КАЈ ХАРТИИТЕ ОД ВРЕДНОСТ

Промени што ги врши издавачот Член 239

(1) Хартијата од вредност на доносител или по наредба може издавачот, по барање и на трошок на имателот на хартијата, да ја промени во хартија на име.

(2) Ако промената не ја забранил изречно, издавачот на хартијата од вредност на име може по барање и на трошок на имателот да ја промени во хартија на доносител или по наредба.

Промени што ги врши имателот при пренесувањето Член 240

(1) Хартијата од вредност по наредба индосантот може да ја пренесе

со индосамент врз доносителот, ако со посебен закон поинаку не е определено.

(2) Хартијата од вредност на име цедентот, односно индосантот може да ја пренесе само на определено лице.

(3) Хартијата од вредност на доносителот може со индосамент да се пренесе и на определено лице.

Соединување и делење на хартиите од вредност Член 241

(1) Хартии од вредност издадени во серија можат, по барање и на

трошок на имателот, да се соединат во една или во повеќе хартии од вредност.

(2) Хартијата од вредност може, по барање и на трошок на имателот да се подели на повеќе хартии од вредност со помал износ, но тие не можат да бидат под износот на најнискиот апоен на хартијата издадена во таа серија.

V. ИСПОЛНУВАЊЕ НА ОБВРСКА ОД ХАРТИЈА ОД ВРЕДНОСТ

Престанување на обврската Член 242

(1) Обврската од хартијата од вредност престанува со исполнувањето од страна на издавачот на хартијата спрема законитиот имател.

(2) Побарувањето од хартијата од вредност престанува и кога таа ќе му припадне на издавачот, доколку со посебен закон поинаку не е определено.

(3) Совесниот издавач на хартија од вредност на доносител се ослободува од обврската со исполнувањето на доносителот и тогаш кога тој не е законит имател на хартијата од вредност.

Забрана на исполнувањето Член 243

(1) Ако издавачот на хартија од вредност на доносител знаел или

морал да знае дека доносителот не е законит имател на хартијата, ниту е овластен од страна на законитиот имател, должен е да го одбие исполнувањето, инаку одговара за штетата.

(2) Издавачот на хартија од вредност не може полноважно да ја исполни својата обврска ако надлежниот орган му го забранил тоа, или кога знаел или морал да знае дека е повредена постапката за амортизација или за поништување на хартијата од вредност.

Исплата на каматата или на другите приноси по исплатата на главнината

Член 244

Должникот кој му ја исплатил главнината на имателот на хартијата од вредност должен е да ги исплати купоните на каматите, односно на другите приноси од истата хартија, што ќе му бидат поднесени за исплата по исплатата на главнината, доколку овие побарувања не се застарени.

Приговори на барањето за исполнување на обврската Член 245

(1) Против барањето на имателот на хартија од вредност, издавачот

може да ги истакне само приговорите што се однесуваат на издавањето на самата хартија како што е фалсификатот, потоа приговорите што произлегуваат од содржината на хартијата, како што се роковите или условите, најпосле приговорите што ги има спрема самиот имател на хартијата, како што се компензацијата, недостигот на со законот пропишана постапка за прибавување на хартија од вредност и отсуството на овластување.

(2) Издавачот може против барањето на имателот кому тој му ја отстапил хартијата од вредност да ги истакне недостатоците на правната работа врз основа на која е извршено пренесувањето, но тие недостатоци не може да ги истакне против барањето на некој подоцнежен имател.

(3) Меѓутоа ако имателот на хартија од вредност, примајќи ја хартијата од својот претходник, знаел или морал да знае дека тој му ја предава хартијата од вредност за да го избегне приговорот што го има издавачот спрема него, издавачот може да го истакне тој приговор и спрема имателот на хартијата.

(4) Со посебен закон можат да се определат и други видови приговори кај одделни видови хартии од вредност.

VI. ЛЕГИТИМАЦИОНИ ХАРТИИ И ЗНАЦИ

Легитимациони хартии Член 246

Врз железничките билети, театарските и други влезници, боновите и други слични исправи што содржат определена обврска за нивниот издавач, а во кој не е означен доверителот, ниту од нив или од околностите во кои се издадени произлегува дека можат да му се отстапат на друг, сообразно се применуваат соодветните одредби за хартиите од вредност .

Легитимациони знаци

Член 247

(1) Гардеробните или слични знаци кои се состојат од парче хартија, метал или друг материјал на кои обично е втиснат некој број или е наведен бројот на предадените предмети, а кои обично не содржат нешто определено за обврската на нивниот издавач, служат да покажат кој доверител е во обврзан однос при чие настанување се издадени.

(2) Издавачот на легитимационен знак се ослободува од обврската кога во добра вера ќе му ја изврши на доносителот, но за доносителот не важи претпоставката дека е тој вистински доверител, или дека е овластен да бара исполнување и во случај на спор е должен да го докаже тоа свое својство.

(3) Доверителот може да бара исполнување на обврската иако го загубил легитимациониот знак.

(4) Во поглед на другото во секој одделен случај треба да се почитува заедничката волја на издавачот и на примачот на знакот, како и на она што е вообичаено.

VII. ДРУГИ ОДРЕДБИ

Замена на оштетена хартија од вредност Член 248

Имателот на оштетена хартија од вредност која не е подобна за промет, но чија вистинитост и содржина можат точно да се утврдат, има право да бара издавање на нова хартија од вредност во ист износ, со тоа што ќе ја врати оштетената хартија и ќе ги надомести трошоците.

Амортизација на хартија од вредност Член 249

Загубената хартија од вредност може да се амортизира само ако гласи на име или по наредба, доколку со посебен закон поинаку не е определено.

Застареност на побарувањето од хартијата од вредност Член 250

За застареноста на побарувањето од хартијата од вредност важат правилата за застареноста, ако со посебен закон поинаку не е определено.

III. ДЕЈСТВА НА ОБВРСКИТЕ

ОДДЕЛ 1

ДОВЕРИТЕЛОВИ ПРАВА И ДОЛЖНИКОВИ ОБВРСКИ

Отсек 1

ПРАВО НА НАДОМЕСТ НА ШТЕТА

I. ОПШТИ ПРАВИЛА

Исполнување на обврската и последици од неисполнувањето Член 251

(1) Доверителот во обврзан однос е овластен да бара од должникот исполнување на обврската, а должникот е должен да ја исполни совесно во сето како што гласи таа.

(2) Кога должникот не ќе ја исполни обврската или ќе задоцни со нејзиното исполнување, доверителот има право да бара и надомест на штетата што ја претрпел поради тоа.

(3) За штетата поради задоцнување со исполнувањето одговара и должникот кому доверителот му дал примерен дополнителен рок за исполнување.

(4) Должникот одговара и за делумната или целосната невозможност за исполнување иако не ја криел таа невозможност ако настапила по неговото доаѓање во задоцнување за кое одговара.

(5) Должникот се ослободува од одговорноста за штетата ако докаже дека она што е предмет на обврската случајно би пропаднало и кога тој својата обврска би ја исполнил на време.

Ослободување на должникот од одговорноста Член 252

Должникот се ослободува од одговорноста за штетата ако докаже дека

не можел да ја исполни својата обврска, односно дека задоцнил со исполнувањето на обврската поради околности настанати по склучувањето на договорот кои не можел да ги спречи, отстрани или избегне.

Договорно проширување на одговорноста Член 253

(1) Со договор може да се прошири одговорноста на должникот и врз случај за кој тој инаку не одговара.

(2) Исполнувањето на ваквата договорена одредба не може да се бара ако тоа би било во спротивност со начелото на совесност и чесност.

Ограничување и исклучување на одговорноста Член 254

(1) Одговорноста на должникот за намерата или крајното невнимание не може однапред со договор да се исклучи.

(2) Судот може, по барање од заинтересираната договорена страна, да ја поништи и договорната одредба за исклучување на одговорноста за обично невнимание, ако таквата спогодба произлегла од монополската положба на должникот или воопшто од нерамноправниот однос на договорните страни.

(3) Полноважна е одредбата на договорот со која се определува највисокиот износ на надоместот, ако така определениот износ не е во очигледен несразмер со штетата и ако за определениот случај не е нешто друго определено со закон.

(4) Во случај на ограничување на висината на надоместот доверителот има право на целосен надомест ако невозможноста за исполнување на обврската е причинета намерно или со крајно невнимание на должникот.

Обем на надоместот Член 255

(1) Доверителот има право на надомест на обичната штета и испуштената корист, кои должникот морал да ги предвиди во време на склучувањето на договорот како можни последици од повреда на договорот, со оглед на фактите што тогаш му биле познати или морале да му бидат познати.

(2) Во случај на измама или намерно неисполнување, како и неисполнување поради крајно невнимание, доверителот има право да бара од должникот надомест на целокупната штета што настанала поради повреда на договорот, без оглед на тоа што должникот не знаел за посебните околности поради кои настанале тие.

(3) Ако при повреда на обврската, покрај штетата, за доверителот настанала и некоја добивка, при определувањето на висината на надоместот за неа ќе се води сметка во разумна мера.

(4) Страната што се повикува на повреда на договорот е должна да ги преземе сите разумни мери за да се намали штетата предизвикана од таа повреда, инаку другата страна може да бара намалување на надоместот.

(5) Одредбите на овој член сообразно се применуваат и врз неисполнувањето на обврските кои не настанале од договорот, доколку за одделни од нив не е нешто друго предвидено со овој закон.

Вина на доверителот

Член 256

Кога за настанатата штета, или за нејзината големина, или за отежнувањето на должниковата положба има вина кај доверителот или кај лицето за кое одговара тој, надоместот се намалува сразмерно.

Одговорност поради пропуштање на известувањето Член 257

Договорната страна која е должна да ја извести другата страна за

фактите што се од влијание врз нивниот меѓусебен однос, одговара за штетата што ќе ја претрпи другата страна поради тоа што не била известена на време.

Примена на одредбите за причинување штета Член 258

Доколку со одредбите на овој отсек поинаку не е пропишано, врз

надоместот на оваа штета сообразно се применуваат одредбите на овој закон за надоместот на вондоговорната штета.

I. ДОГОВОРНА КАЗНА

Општи правила Член 259

(1) Доверителот и должникот можат да се договорат дека должникот

ќе му плати на доверителот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга материјална корист ако не ја исполни својата обврска или ако задоцни со нејзиното исполнување (договорна казна).

(2) Ако не произлегува нешто друго од договорот, се смета дека казната е договорена за случај ако должникот задоцни со исполнувањето.

(3) Договорна казна не може да биде договорена за парични обврски.

Начин на определување Член 260

(1) Договорните страни можат да ја определат висината на казната

според својот наод, во еден вкупен износ во процент, или за секој ден задоцнување, или на некој друг начин.

(2) Таа мора да биде договорена во форма која е пропишана за договорот од кој настанала обврската на чие исполнување се однесува.

Акцесорност

Член 261

(1) Спогодбата за договорната казна ја дели правната судбина на обврската на чие обезбедување се однесува таа.

(2) Спогодбата го губи правното дејство ако до неисполнување или до задоцнување дошло од причини за кои должникот не одговара.

Доверителови права Член 262

(1) Кога казната е договорена за случај на неисполнување на

обврската доверителот може да бара или исполнување на обврската или договорна казна.

(2) Тој го губи правото да бара исполнување на обврската ако побарал исплата на договорната казна.

(3) Кога казната е договорена за случај на неисполнување, должникот нема право да ја исплати договорната казна и да се откаже од договорот, освен ако тоа била намера на договарачите кога ја договарале казната.

(4) Кога казната е договорена за случај должникот да задоцни со исполнувањето, доверителот има право да бара и исполнување на обврската и договорна казна.

(5) Доверителот не може да бара договорна казна поради задоцнување ако го примил исполнувањето на обврската, а без одлагање не му соопштил на должникот дека го задржува своето право на договорна казна.

Намалување на износот на договорната казна

Член 263

Судот, по барање од должникот, ќе го намали износот на договорната казна ако најде дека е таа несразмерно висока со оглед на вредноста и значењето на предметот на обврската.

Договорна казна и надомест на штета Член 264

(1) Доверителот има право да бара договорна казна и кога нејзиниот износ ја надминува висината на штетата што ја претрпел, како и кога не претрпел никаква штета.

(2) Ако штетата што ја претрпел доверителот е поголема од износот на договорната казна, тој има право да ја бара разликата до целосниот надомест на штетата.

Надомест определен со закон и договорна казна

Член 265

Ако за неисполнување на обврската или за случај на задоцнување со исполнувањето со законот определена висина на надоместот под назив пенал, договорна казна, надомест или под некој друг назив, а договорните страни покрај тоа договориле казна, доверителот нема право наедно да ја бара договорната казна и надоместот определен со закон, освен ако е тоа дозволено со самиот закон.

III. ЗАТЕЗНА КАМАТА

Кога се должи

Член 266

Должникот кој ќе задоцни со исполнувањето на парична обврска, долгува покрај главнината и затезна камата по стапката утврдена со закон.

Право на целосен надомест

Член 267

(1) Доверителот има право на затезна камата без оглед на тоа дали претрпел некаква штета поради должниковото задоцнување.

(2) Ако штетата што ја претрпел доверителот поради должниковото задоцнување е поголема од износот што би го добил на име затезна камата, тој има право да ја бара разликата до целосниот надомест на штетата.

Камата на камата

Член 268

(1) На стасаната, а неисплатена договорна или затезна камата, како и на други стасани повремени парични давања не тече затезна камата, освен кога е тоа определено со закон.

(2) На износот на неисплатената камата може да се бара затезна камата само од денот кога до судот е поднесено барање за нејзина исплата.

(3) На повремено стасаните парични давања тече затезна камата од моментот кога до судот е поднесено барање за нивна исплата.

Отсек 2

ПОБИВАЊЕ НА ДОЛЖНИКОВИТЕ ПРАВНИ ДЕЈСТВИЈА

Општо правило Член 269

(1) Секој доверител чие побарување е стасано за исплата, и без оглед кога настанало, може да го побива правното дејствие на својот должник што е преземено на штета на доверителите.

(2) Се смета дека правното дејствие е преземено на штета на доверителите ако поради неговото извршување должникот нема достатно средства за исполнување на доверителовото побарување.

(3) Под правно дејствие се подразбира и пропуштањето поради кое должникот загубил некакво материјално право или со кое за него настанала некаква материјална обврска.

Услови за побивање Член 270

(1) Товарното располагање може да се побива ако во времето на располагањето должникот знаел или можел да знае дека со преземеното располагање им нанесува штета на своите доверители и ако на третото лице со кое или во чија корист е преземено правното дејствие тоа му било познато или можело да му биде познато.

(2) Ако третото лице е должников сопруг или сродник по крв во права линија, или во странична линија до четвртиот степен, или по жена до истиот степен, се претпоставува дека му било познато дека должникот со преземеното располагање им нанесува штета на доверителите.

(3) Xxx бесплатните располагања и со нив изедначените правни дејствија се смета дека должникот знаел дека со преземеното располагање им нанесува штета на доверителите и за побивање на тие дејствија не се бара на третото лице тоа да му било познато или да можело да му биде познато.

(4) Откажувањето од наследство се смета како бесплатно располагање.

Исклучување на побивањето

Член 271

Не можат да се побиваат поради оштетување на доверителите вообичаените пригодни подароци, наградните подароци, како ни подароци направени од благородност, сразмерни со материјалните можности на должникот.

Како се врши побивање

Член 272

(1) Побивање може да се врши со тужба или со приговор.

(2) Тужба за побивање се поднесува против третото лице со кое или во чија корист е преземено правното дејствие што се побива, односно против неговите универзални правни следбеници.

(3) Ако третиот со некоја товарна работа ја отуѓил користа прибавена со располагањето кое се побива, тужба може да се подигне против прибавувачот само ако тој знаел дека прибавувањето на неговите претходници можело да се побива, а ако таа корист ја отуѓил со работа без надомест, тужба може да се подигне против прибавувачот и ако тој не го знаел тоа.

(4) Xxxxxxxx може да го избегне побивањето ако ја исполни должниковата обврска.

Дејство на побивањето

Член 273

Ако судот го усвои тужбеното барање, правното дејствие го губи дејството само спрема тужителот и само толку колку што е потребно за исполнување на неговите побарувања.

Рок за подигање тужба Член 274

(1) Тужба за побивање може да се поднесе во рок од три години.

(2) Рокот од став (1) на овој член се смета од денот кога е преземено правното дејствие кое се побива, односно од денот кога требало да се преземе пропуштеното дејствие.

Отсек 3

ПРАВО НА ЗАДРЖУВАЊЕ

Вршење на правото на задржување Член 275

(1) Доверителот на стасаното побарување во чии раце се наоѓа некој должников предмет има право да го задржи додека не ќе му биде исплатено побарувањето.

(2) Во случај должникот да станал неспособен за плаќање, доверителот може да го врши правото на задржување иако неговото побарување не е стасано.

Исклучоци

Член 276

(1) Доверителот нема право на задржување кога должникот бара да му се врати предметот кој излегол од негов посед против негова волја, или кога должникот бара да му се врати предметот што му е предаден на доверителот на чување или на послуга.

(2) Тој не може да задржи ни полномошно добиено од должникот, како ни други должникови исправи, легитимации, преписка и други слични предмети, како ни други предмети кои не можат да се изложат на продажба.

Обврска за враќање на предметот пред исполнувањето на обврската

Член 277

Доверителот е должен да му го врати предметот на должникот ако овој му даде соодветно обезбедување за неговото побарување.

Дејство на правото на задржување Член 278

Доверителот што го држи должниковиот предмет врз основа на правото на задржување има право да се наплати од неговата вредност на истиот начин како заложниот доверител, но е должен пред да пристапи кон остварување на наплатувањето, за својата намера навреме да го извести должникот.

Оддел 2

ДОВЕРИТЕЛОВИ ПРАВА ВО НЕКОИ ПОСЕБНИ СЛУЧАИ

Кога обврската се состои од давање предмети определени според родот

Член 279

Кога обврската се состои од давање предмети определени според родот, а должникот падне во задоцнување, доверителот, откако претходно за тоа го известил должникот, може по свој избор да набави предмет од ист род и да бара од должникот надомест на цената и надомест на штетата, или да ја бара вредноста на предметите што се должат и надомест на штетата.

Кога обврската се состои од сторување

Член 280

Кога обврската се состои од сторување, а должникот таа обврска не ја исполнил на време, доверителот може, откако за тоа претходно го известил должникот, сам на трошок на должникот да го стори она што бил должен да го стори должникот, а од должникот да бара надомест на штетата поради задоцнувањето, како и надомест на друга штета што би ја имал поради ваквиот начин на исполнување.

Кога обврската се состои од несторување Член 281

(1) Кога обврската се состои од несторување, доверителот има право

на надомест на штетата со самото тоа што должникот постапил спротивно од својата обврска.

(2) Ако е нешто изградено спротивно од обврската, доверителот може да бара тоа да се отстрани на трошок на должникот и должникот да му ја надомести штетата што ја претрпел во врска со градењето и отстранувањето.

(3) Судот може, кога ќе најде дека е тоа очигледно покорисно, земајќи го предвид општиот интерес и оправданиот интерес на доверителот да одлучи да не се урнува она што е изградено, туку на доверителот да му се надомести штетата во пари.

Право да се бара надомест наместо досуденото Член 282

(1) Ако должникот не ја исполни својата обврска во рокот што му е

xпределен со правосилна одлука, доверителот може да го повика да ја исполни во дополнителен примерен рок и да изјави дека по истекот на тој рок нема да го прими исполнувањето туку ќе бара надомест на штетата поради неисполнување.

(2) По истекот на дополнителниот рок, доверителот може да бара само надомест на штетата поради неисполнување.

Судски пенали Член 283

(1) Кога должникот во рокот не изврши некоја своја непарична обврска утврдена со правосилна одлука судот може, по барање од доверителот, да му определи на должникот дополнителен примерен рок и да изрече, а заради влијаење врз должникот и независно од секоја штета дека должникот ако не ја изврши својата обврска во тој рок, ќе биде должен да му исплати на доверителот извесна сума пари за секој ден за задоцнување или за некоја друга единица време, почнувајќи од истекот на тој рок.

(2) Кога должникот дополнително ќе ја исполни обврската, судот може да ја намали така определената сума, водејќи сметка за целта поради која го наредил нејзиното плаќање.

IV. ПРЕСТАНУВАЊЕ НА ОБВРСКИТЕ

Оддел 1

ОПШТО ПРАВИЛО

Член 284

(1) Обврската престанува кога ќе се исполни, како и во други случаи определени со закон.

(2) Со престанувањето на главната обврска се гаснат гаранцијата, залогот и другите споредни права.

Оддел 2

ИСПОЛНУВАЊЕ

Отсек 1

ОПШТИ ПРАВИЛА ЗА ИСПОЛНУВАЊЕ

I. КОЈ МОЖЕ ДА ИСПОЛНИ И ТРОШОЦИ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО Исполнување од страна на должникот или трето лице

Член 285

(1) Обврската може да ја исполни не само должникот, туку и трето лице.

(2) Доверителот е должен да прими исполнување од секое лице кое има некој правен интерес обврската да биде исполнета дури и кога должникот му се противи на тоа исполнување.

(3) Доверителот е должен да прими исполнување од трето лице ако должникот е согласен со тоа, освен кога според договорот или природата на самата обврска не треба да ја исполни должникот лично.

(4) Доверителот може да прими исполнување од трето лице без знаење на должникот, па и во случај кога должникот го известил дека не се согласува да ја исполни неговата обврска од третото лице.

(5) Ако должникот му понудил сам да ја исполни веднаш својата обврска, доверителот не може да го прими исполнувањето од трето лице.

Исполнување на деловно неспособен должник

Член 286

(1) И деловно неспособен должник може правноисправно да ја исполни обврската ако постоењето на обврската е несомнено и ако стасал рокот за нејзиното исполнување.

(2) Може да се оспорува исполнувањето од став (1) на овој член, ако такво лице исплатило застарен долг или долг што произлегува од игра или од обложување.

Трошоци на исполнувањето

Член 287

Трошоци на исполнувањето ги поднесува должникот доколку не ги причинил доверителот.

I. ИСПОЛНУВАЊЕ СО СУБРОГАЦИЈА

Исполнување со преминување на правото врз исполнувачот

(Суброгација)

Член 288

(1) Во случај на исполнување на туѓа обврска, секој исполнувач може да договори со доверителот, пред исполнувањето или при исполнувањето, исполнетото побарување да премине врз него со сите или само со некои споредни права.

(2) Доверителовите права можат да преминат врз исполнувачот и врз основа на договор меѓу должникот и исполнувачот, склучен пред исполнувањето.

(3) Во случаите од ставовите (1) и (2) на овој член суброгацијата на исполнувачот во правата на доверителот настанува во моментот на исполнувањето.

Законска суброгација

Член 289

Кога обврската ќе ја исполни лице кое има некој , правен интерес во тоа, врз него преминува според самиот закон во моментот на исполнувањето на доверителовото побарување со сите споредни права.

Суброгација во случај на делумно исполнување Член 290

(1) Во случај на делумно исполнување на доверителовото побарување, врз исполнувачот преминуваат споредните права со кои е

xбезбедено исполнувањето на тоа побарување само доколку не се потребни за исполнување на остатокот од доверителовото побарување.

(2) Доверителот и исполнувачот можат да договорат дека гаранциите ќе ги користат сразмерно со своите побарувања, а можат да договорат и дека исполнувачот ќе има право на првенствена наплата.

Докази и средства за обезбедување Член 291

(1) Доверителот е должен да му ги предаде на исполнувачот средствата со кои се докажува или се обезбедува побарувањето.

(2) По исклучок, доверителот може да му го предаде на исполнувачот предметот што го примил во залог од должникот или од некој друг, само ако залогодавецот се согласи со тоа, инаку тој останува кај доверителот, да го држи и чува за сметка на исполнувачот.

Колку може да се бара од должникот Член 292

Исполнувачот врз кого преминало побарувањето не може да бара од должникот повеќе отколку што му исплатил на доверителот.

Исклучување на одговорноста на доверителот за постоењето и наплативоста на побарувањето

Член 293

(1) Доверителот што примил исполнување од трето лице не одговара за постоењето и наплативоста на побарувањето во време на исполнувањето.

(2) Со ова не се исклучува примената на правилото за стекнување без основа.

II. КОМУ МУ СЕ ВРШИ ИСПОЛНУВАЊЕ

Овластено лице Член 294

(1) Исполнувањето мора да му биде извршено на доверителот или на лице определено со закон, со судска одлука, со договор меѓу доверителот и должникот или од страна на самиот доверител.

(2) Исполнувањето е полноважно и кога му е извршено на трето лице, ако доверителот дополнително го одобрил или ако го користел.

Исполнување на деловно неспособен доверител

Член 295

(1) Исполнувањето извршено на деловно неспособен доверител го ослободува должникот само доколку било корисно за доверителот или предметот на исполнувањето уште се наоѓа кај него.

(2) Деловно неспособниот доверител може, откако ќе стане деловно способен, да го одобри исполнувањето што го примил во време на својата деловна неспособност.

IV. ПРЕДМЕТ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО

Содржина на обврската Член 296

(1) Исполнувањето се состои од извршување на она што ја сочинува содржината на обврската, па ниту должникот може да ја исполни со нешто друго, ниту доверителот може да бара нешто друго.

(2) Нема полноважно исполнување ако она што го предал должникот како предмет што го должи и доверителот како таков го примил навистина не е тоа и доверителот има право да го врати она што му е предадено и да го бара предметот што му се должи.

Замена за исполнувањето Член 297

(1) Обврската престанува ако доверителот во спогодба со должникот

прими нешто друго наместо она што му се должи.

(2) Во случајот од став (1) на овој член, должникот одговара исто како продавачот за материјалните и правните недостатоци на предметот даден наместо она што го должел.

(3) Доверителот, наместо барање врз основа на одговорноста на должникот за материјалните или за правните недостатоци на предметот, може да бара од должникот, но не повеќе од гарантот, исполнување на првобитното побарување и надомест на штетата.

Предавање заради продажба Член 298

Ако должникот му предал на доверителот некој предмет или некое

друго право да ги продаде и од постигнатиот износ да го наплати своето побарување, а остатокот да му го предаде, обврската престанува дури откако доверителот ќе се наплати од постигнатиот износ.

Делумно исполнување

Член 299

(1) Доверителот не е должен да прими делумно исполнување, освен ако природата на обврската поинаку не налага.

(2) Доверителот е должен да го прими делумното исполнување на парична обврска, освен ако има посебен интерес да го одбие.

Обврска за давање на предмети определени според родот Член 300

(1) Ако предметите се определени само според родот, должникот е

xолжен да даде предмети со среден квалитет.

(2) Ако му била позната намената на предметите, должен е да даде предмети со соодветен квалитет.

V. ЗАСМЕТУВАЊЕ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО

Ред на засметувањето Член 301

(1) Кога меѓу исти лица постојат повеќе истородни обврски, па она

што ќе го исполни должникот не е доволно за да можат да се намират сите, тогаш, ако за тоа не постои спогодба меѓу доверителот и должникот, засметувањето се врши по оној ред што ќе го определи должникот најдоцна при исполнувањето.

(2) Кога не постои должниковата изјава за засметувањето, обврските се намируваат по оној ред како која стасала за исполнување.

(3) Ако повеќе обврски стасале истовремено, прво се намируваат оние што се најмалку обезбедени, а кога се сите еднакво обезбедени, прво се намируваат оние што на должникот му се најголем товар.

(4) Ако во сето што е напред кажано обврските се еднакви, се намируваат по редот како што настанале, а ако настанале истовремено, она што е дадено на име исполнување се распоредува на сите обврски сразмерно со нивните износи.

Засметување на каматите и трошоците Член 302

Ако должникот покрај главнината, должи и камати и трошоци,

засметувањето се врши така што прво се отплатуваат трошоците, потоа каматите и најпосле главнината.

VI. ВРЕМЕ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО

Кога рокот не е определен Член 303

Ако рокот не е определен, а целта на работата, природата на

обврската и другите околности не бараат извесен рок за исполнување, доверителот може да бара веднаш исполнување на обврската, а должникот од своја страна може да бара од доверителот веднаш да го прими исполнувањето.

Исполнување пред рокот

Член 304

(1) Кога рокот е договорен исклучиво во интерес на должникот, тој има право да ја исполни обврската и пред договорениот рок, но е должен да го извести доверителот за својата намера и да внимава тоа да не биде во невреме.

(2) Во другите случаи кога должникот ќе понуди исполнување пред рокот, доверителот може да го одбие исполнувањето, а може и да го задржи правото на надомест на штетата, ако за тоа без одлагање го извести должникот.

Право на доверителот да бара исполнување пред рокот Член 305

Доверителот има право да бара исполнување пред рокот, ако

должникот не му го дал ветеното обезбедување или ако по негово барање не го дополнил обезбедувањето намалено без негова вина, како и кога рокот е договорен исклучиво во негов интерес.

Кога определувањето на рокот и е оставено на една страна Член 306

Кога определувањето на времето за исполнување е оставено на

волјата на доверителот или на должникот, другата страна може, ако овластеникот не го определи рокот ни по опомената, да бара од судот да определи примерен рок за исполнување.

Парични обврски Член 307

(1) Ако плаќањето се врши со посредство на банка или штедилница

кај која се води сметката на доверителот, ќе се смета доколку договорните страни поинаку не определиле дека долгот е намирен кога до банката,

односно штедилницата кај која се води сметката ќе пристигне парична обврска во полза на доверителот или налог (вирман) на должниковата банка, односно штедилница да и го одобри на сметката на доверителот износот означен во налогот.

(2) Ако со договорот е предвидено плаќање преку пошта се претпоставува дека странките се согласиле дека со уплата на износот што го должи на пошта должникот ја намирил својата обврска спрема доверителот ако ваков начин на плаќање не е договорен, долгот е намирен кога доверителот ќе ја прими паричната обврска.

(3) Ако со посебен пропис или со договор е предвидено плаќање со чековна уплатница на определена сметка, се претпоставува дека странките се согласиле дека исплатата е извршена тогаш кога должникот ќе го уплати износот што го должи со чековна уплатница во корист на означената сметка.

VII. МЕСТО НА ИСПОЛНУВАЊЕТО

Општи правила Член 308

(1) Должникот е должен да ја исполни обврската, а доверителот да го прими исполнувањето во местото определено со правната работа или со закон.

(2) Кога местото на исполнувањето не е определено, а не може да се определи ни според целта на работата, природата на обврската или другите околности, исполнувањето на обврската се врши во местото во кое должникот во време на настанувањето на обврската имал свое седиште, односно живеалиште, а во недостиг на живеалиште, свое престојувалиште.

(3) Ако должник е правно лице кое има повеќе единици во разни места, како место на исполнување се смета седиштето на единицата што треба да ги изврши дејствијата неопходни за исполнување на обврската, ако на доверителот таа околност при склучувањето на договорот му била позната или морала да му биде позната.

Место на исполнување на паричните обврски Член 309

(1) Паричните обврски се исполнуваат во местото во кое доверителот

има седиште, односно живеалиште, а во недостиг на живеалиште, престојувалиште.

(2) Ако плаќањето се врши со вирман, паричните обврски се исполнуваат во седиштето на банката, односно штедилницата кај која се водат паричните средства на доверителот.

(3) Ако доверителот го променил местото во кое имал свое седиште, односно живеалиште во време кога настанала обврската, па поради тоа се зголемени трошоците на исполнувањето, тоа зголемување паѓа врз товар на доверителот.

VIII. ПРИЗНАНИЦА

Претпоставки во врска со признаницата Член 310

(1) Тој што ќе исполни обврска наполно или делумно има право да бара доверителот да му издаде признаница за тоа.

(2) Должник кој исплатил парична обврска преку банка или пошта, може да бара доверителот да му издаде признаница само ако за тоа има оправдана причина.

(3) Ако е издадена признаница дека наполно е исплатена главнината, се претпоставува дека се исплатени и каматите и судските и други трошоци, ако ги имало.

(4) Исто така, ако должникот на повремени давања, како што се закупнините и на други побарувања кои повремено се пресметуваат, како што се оние што настануваат со трошење на електрична енергија, или вода, или со употреба на телефон, има признаница дека го исплатил подоцна стасаното побарување, се претпоставува дека ги исплатил и оние што стасале порано.

Одбивање на издавање признаница Член 311

Ако доверителот одбие да издаде признаница, должникот може да го

положи кај судот предметот на својата обврска.

IX. ВРАЌАЊЕ НА ОБВРЗНИЦА

Член 312

(1) Кога ќе ја исполни својата обврска, наполно, должникот може, покрај признаницата, да бара од доверителот да му ја врати обврзницата.

(2) Кога доверителот не може да ја врати обврзницата, должникот има право да бара доверителот да му издаде јавно заверена исправа дека обврската престанала.

(3) Ако на должникот му е вратена обврзницата се претпоставува дека обврската е наполно исполнета.

(4) Должникот кој ја исполнил обврската само делумно, има право да бара тоа исполнување да се забележи на обврзницата.

Отсек 2

ЗАДОЦНУВАЊЕ

I. ЗАДОЦНУВАЊЕ НА ДОЛЖНИКОТ

Кога должникот паѓа во задоцнување Член 313

(1) Должникот паѓа во задоцнување кога не ќе ја исполни обврската во рокот определен за исполнување.

(2) Ако рокот за исполнување не е определен, должникот паѓа во задоцнување кога доверителот ќе го повика да ја исполни обврската усно или писмено, со вонсудска опомена или со започнување на некоја постапка чија цел е да се постигне исполнување на обврската.

II. ЗАДОЦНУВАЊЕ НА ДОВЕРИТЕЛОТ

Кога доверителот паѓа во задоцнување Член 314

(1) Доверителот паѓа во задоцнување ако без основана причина одбие да го прими исполнувањето или ако го спречи во своето однесување.

(2) Доверителот паѓа во задоцнување и кога е готов да го прими исполнувањето на должниковата истовремена обврска, но не нуди исполнување на својата стасана обврска.

(3) Доверителот не паѓа во задоцнување ако докаже дека во време на понудата за исполнување, или во времето определено за исполнување, должникот не бил во можност да ја исполни својата обврска.

Дејства на доверителовото задоцнување Член 315

(1) Со паѓањето на доверителот во задоцнување престанува

задоцнувањето на должникот и врз доверителот преминува ризикот од случајното пропаѓање или оштетување на предметот.

(2) Од денот на доверителовото задоцнување престанува да тече каматата.

(3) Доверителот во задоцнување е должен да му ја надомести на должникот штетата настаната поради задоцнувањето за која одговара, како и трошоците околу натамошното чување на предметот.

Отсек 3

ПОЛАГАЊЕ И ПРОДАЖБА НА ПРЕДМЕТ ШТО СЕ ДОЛЖИ

Полагање кај суд Член 316

(1) Кога доверителот е во задоцнување, или е непознат, или кога е неизвесно кој е доверител или каде се наоѓа, или кога доверителот е деловно неспособен, а нема застапник, должникот може да го положи предметот што го должи кај судот за доверителот.

(2) Истото право го имаат и трети лица кои се правно заинтересирани да биде исполнета обврската.

(3) За извршеното полагање должникот е должен да го извести доверителот ако знае за него и за неговото престојувалиште.

Кај кој надлежен суд се врши полагање Член 317

(1) Полагање се врши кај стварно надлежниот суд во местото на

исполнувањето, освен ако причините на економичноста или природата на работата бараат полагањето да се изврши во местото каде што се наоѓа предметот.

(2) Секој друг стварно надлежен суд мора да го прими предметот во депозит, а должникот е должен да му даде надомест на доверителот ако овој со полагањето кај друг суд претрпел штета.

Предавање на чување на друго лице Член 318

(1) Кога предмет на обврската е некој предмет кој не може да се чува во судски депозит, должникот може да бара од судот да определи лице на кое ќе му го предаде предметот да го чува на трошок и за сметка на доверителот.

(2) Во случај на обврска од договор во стопанството, предавањето на таков предмет на чување во јавен склад за сметка на доверителот произведува дејство на полагање кај суд.

(3) За извршеното предавање на чување должникот е должен да го извести доверителот.

Земање на положениот предмет назад Член 319

(1) Должникот може да го земе назад положениот предмет.

(2) За земањето на предметот должникот е должен да го извести доверителот.

(3) Правото на должникот да го земе положениот предмет престанува кога должникот ќе изјави на судот дека се откажува од тоа право, кога доверителот ќе изјави дека го прима положениот предмет, како и кога ќе биде утврдено со правосилна судска одлука дека полагањето ги исполнува условите на уредно исполнување.

Дејство на полагањето Член 320

(1) Со полагањето на предметот што го должи должникот се

ослободува од обврската во моментот кога го извршил полагањето.

(2) Ако должникот бил во задоцнување, неговото задоцнување престанува.

(3) Од моментот кога предметот е положен, ризикот од случајно пропаѓање или оштетување на предметот преминува врз доверителот.

(4) Од денот на полагањето престанува да тече каматата.

(5) Ако должникот го земе назад положениот предмет ќе се смета како да немало полагање, а неговите содолжници и гаранти остануваат во обврска.

Трошоци на полагањето

Член 321

Трошоците на полноважно и неотповикано полагање ги понесува доверителот, доколку ги надминуваат трошоците на исполнувањето што е должен да ги поднесува должникот.

Продажба наместо полагање на предметот Член 322

(1) Ако предметот е непогоден за чување, или ако за неговото чување

или за неговото одржување се потребни трошоци несразмерни со неговата вредност, должникот може да го продаде на јавна продажба во местото определено за исполнување, или на некое друго место, ако е тоа во интерес на доверителот, а постигнатиот износ, по одбивањето на трошоците на продажбата, да го положи кај судот на тоа место.

(2) Ако предметот има тековна цена, или ако е со мала вредност во споредба со трошоците на јавната продажба, должникот може да го продаде од слободна рака.

(3) Ако предметот е таков што може брзо да пропадне или да се расипе, должникот е должен да го продаде без одлагање на најпогоден начин.

(4) Во секој случај, должникот е должен да го извести доверителот за намераваната продажба секогаш кога е тоа можно, а по извршената продажба, за постигнатата цена и за нејзиното полагање кај судот.

Предавање на предметот на доверителот

Член 323

Судот ќе му го предаде на доверителот положениот предмет под условите што ги поставил должникот.

Продажба заради покривање на трошоците за чување Член 324

(1) Ако трошоците за чување не бидат исплатени во разумен рок судот, на барање од чуварот, ќе нареди предметот да се продаде и ќе го определи начинот на продажба.

(2) Од износот добиен со продажба ќе се одбијат трошоците на продажбата и трошоците за чување, а остатокот ќе се положи кај судот за доверителот.

Оддел 3

ДРУГИ НАЧИНИ НА ПРЕСТАНУВАЊЕ НА ОБВРСКИТЕ

Отсек 1

ПРЕБИВАЊЕ (КОМПЕНЗАЦИЈА)

Општи услови Член 325

Должникот може да го пребие побарувањето што го има спрема својот доверител со она што овој го побарува од него, ако двете побарувања гласат на пари или други заменливи предмети од ист род и ист квалитет и ако двете се стасани.

Изјава за пребивање

Член 326

(1) Пребивање не настанува штом ќе се стекнат условите за тоа, туку е потребно едната страна да и изјави на другата дека врши пребивање.

(2) По изјавата за пребивање се смета дека пребивањето настанало оној момент кога се стекнале условите за тоа.

Отсуство на заемност Член 327

(1) Должникот не може да изврши пребивање на она што му го должи

на доверителот со она што доверителот му го должи на неговиот гарант.

(2) Гарантот може да изврши пребивање на должниковата обврска спрема доверителот со должниковото побарување од доверителот.

(3) Тој што дал свој предмет во залог за туѓа обврска, може да бара од доверителот да му го врати заложениот предмет кога ќе се исполнат условите за престанување на таа обврска со пребивање, како и кога доверителот по своја вина ќе пропушти да изврши пребивање.

Застарено побарување Член 328

(1) Долг може да се пребие со застарено побарување само ако тоа

уште не било застарено во моментот кога се стекнале условите за пребивање.

(2) Ако условите за пребивање настанале откако едно од побарувањето застарело, пребивање не настанува ако должникот на застареното побарување истакнал приговор за застареноста.

Пребивање со отстапено побарување Член 329

(1) Должникот на отстапено побарување може да му ги пребие на примачот оние свои побарување кои до известувањето за отстапувањето можел да му ги пребие на отстапувачот.

(2) Тој може да му ги пребие и оние свои побарувања од отстапувачот што ги стекнал пред известувањето за отстапувањето, а чиј рок за исполнување не стасал во моментот кога е известен за отстапувањето, но само ако тој рок паѓа пред рокот за исполнување на отстапеното побарување или во исто време.

(3) Должникот кој без резерва му изјавил на примачот дека се согласува со отстапувањето не може повеќе да му пребие никакво свое побарување од отстапувачот.

(4) Ако отстапеното побарување е запишано во јавните книги, должникот може да му изврши пребивање на примачот само ако неговото побарување е запишано кај отстапеното побарување или ако примачот при отстапувањето е известен за постоењето на тоа побарување.

Случаи кога пребивањето е исклучено Член 330

Не може да престане со пребивање:

1) побарување кое не може да се заплени;

2) побарување на предмети или вредности на предмети кои на должникот му биле дадени на чување или на заем, или кои должникот ги зел бесправно или ги задржал бесправно;

3) побарување настанато со намерно причинување штета;

4) побарување на надомест на штета причинета со оштетување на здравје или со причинување на смрт и

5) побарување што произлегува од законската обврска за издржување.

Забрана на побарување на другата страна

Член 331

Должникот не може да врши пребивање ако неговото побарување стасало дури откако некој трет ставил забрана над побарувањето на доверителот спрема него.

Засметување со пребивање Член 332

Кога меѓу две лица постојат повеќе обврски кои можат да престанат со пребивање, пребивањето се врши според правилата што важат за засметувањето на исполнувањето.

Отсек 2

ОТПУШТАЊЕ НА ДОЛГ

Спогодба Член 333

(1) Обврската престанува кога доверителот ќе му изјави на должникот дека нема да бара нејзино исполнување и кога должникот ќе се согласи со тоа.

(2) За полноважноста на оваа спогодба не е потребно таа да биде склучена во форма во која е склучена работата од која настанала обврската.

Откажување од средствата за обезбедување Член 334

Враќањето на залогот и откажувањето од другите средства со кои било обезбедено исполнувањето на обврската, не значи откажување на доверителот од правото да бара нејзино исполнување.

Отпуштање на долг на гарантот Член 335

(1) Отпуштањето на долг на гарантот не го ослободува главниот должник, а отпуштањето на долг на главниот должник го ослободува гарантот.

(2) Кога има повеќе гаранти, па доверителот ќе ослободи еден од нив, другите остануваат во обврска, но нивната обврска се намалува за делот кој отпаѓа на ослободениот гарант.

Општо отпуштање на долгови

Член 336

Општото отпуштање на долговите ги гаси сите побарувања на доверителот спрема должникот, со исклучок на оние за кои доверителот не знаел дека постојат во моментот кога е извршено отпуштањето.

Отсек 3

НОВАЦИЈА

Услови Член 337

(1) Обврската престанува ако доверителот и должникот се согласат

постојната обврска да ја заменат со нова и ако новата обврска има различен предмет или различна правна основа.

(2) Спогодбата на доверителот и должникот со која се менува или додава одредба за рокот, за местото или за начинот на исполнување, потоа дополнителната спогодба за каматата, за договорната казна, за обезбедувањето на исполнувањето или за која и да е друга споредна одредба, како и спогодбата за издавање на нова исправа за долгот, не се сметаат за новација.

(3) Издавањето на меница или чек поради некоја поранешна обврска не се смета за новација, освен кога е тоа договорено.

Волја да се изврши новација Член 338

Новацијата не се претпоставува, па ако страните не изразиле намера

да ја угасат постојната обврска кога создавале нова, поранешната обврска не престанува, туку постои и понатаму покрај новата.

Дејства на новацијата Член 339

(1) Со договорот за новација поранешната обврска престанува, а

настанува нова.

(2) Со поранешната обврска престануваат и залогот и гаранцијата, освен ако со гарантот или со залогодавецот поинаку не е договорено.

(3) Истото важи и за другите споредни права што биле врзани за поранешната обврска.

Недостаток на поранешната обврска

Член 340

(1) Новацијата е без дејство ако поранешната обврска била ништовна или веќе угасена.

(2) Ако поранешната обврска била само рушлива, новацијата е полноважна ако должникот знаел за недостатокот на поранешната обврска.

Дејство на поништувањето

Член 341

Кога договорот за новација е поништен се смета дека и немало новација и дека поранешната обврска и не престанала да постои.

Отсек 4

СОЕДИНУВАЊЕ (КОНФУЗИЈА)

Член 342

(1) Обврската престанува со соединување кога едно исто лице ќе стане и доверител и должник.

(2) Кога гарантот ќе стане доверител, обврската на главниот должник не престанува.

(3) Обврската запишана во јавна книга престанува со соединување дури кога ќе се изврши упис на бришењето.

Отсек 5

НЕВОЗМОЖНОСТ ЗА ИСПОЛНУВАЊЕ

Престанување на обврската поради невозможност за исполнување Член 343

(1) Обврската престанува кога нејзиното исполнување ќе стане невозможно поради околности за кои должникот не одговара.

(2) Должникот треба да ги докаже околностите кои ја исклучуваат неговата одговорност.

Кога предмет на обврската се предмети определени според родот Член 344

(1) Ако предмет на обврската се предмети определени според родот, обврската не престанува дури и кога сите такви предмети што ги има должникот ќе пропаднат поради околности за кои тој не одговара.

(2) Кога предмет на обврската се предмети определени според родот кои треба да се земат од определена маса такви предмети, тогаш обврската престанува кога ќе пропадне целата таа маса.

Отстапување на правата спрема третиот одговорен за невозможноста за исполнување

Член 345

Должникот на определен предмет кој е ослободен од својата обврска поради невозможност за исполнување е должен да му го отстапи на доверителот правото кое би го имал спрема третото лице поради настанатата невозможност.

Отсек 6

ИСТЕК НА ВРЕМЕ, ОТКАЗ

Рокот во траен долговен однос Член 346

Трајниот долговен однос со определен рок на траењето престанува кога рокот ќе истече, освен кога е договорено или со закон определено дека по истекот на рокот долговниот однос продолжува за неопределено време ако не биде навремено откажан.

Отказ на траен долговен однос Член 347

(1) Ако времето на траењето на долговниот однос не е определено,

секоја страна може да го прекине со отказ.

(2) Отказот мора да биде доставен до другата страна.

(3) Отказ може да се даде во секое време, само не во невреме.

(4) Отказниот долговен однос престанува кога ќе истече отказниот рок определен со договор, а ако таквиот рок не е определен со договор, тогаш односот престанува по истекот на рокот определен со законот или со обичајот, односно со истекот на примерениот рок.

(5) Страните можат да се договорат дека нивниот долговен однос ќе престане со самото доставување на отказот, ако за определен случај законот не наредува нешто друго.

(6) Доверителот има право да го бара од должникот она што е стасано пред да престане обврската со истекот на рокот или со отказот.

Отсек 7

СМРТ

Член 348

Со смртта на должникот или на доверителот престанува обврската само ако настанала со оглед на личните особини на некоја од договорните страни или на личните способности на должникот.

Оддел 4

ЗАСТАРЕНОСТ

Отсек 1

ОПШТИ ОДРЕДБИ

Општо правило Член 349

(1) Со застареност престанува правото да се бара присилно исполнување на обврската.

(2) Застареноста настапува кога ќе истече определеното време со закон во кое доверителот можел да бара исполнување на обврската.

(3) Судот не може да ја земе предвид застареноста ако должникот не се повикал на неа.

Кога застареноста започнува да тече Член 350

(1) Застареноста почнува да тече првиот ден по денот кога доверителот имал право да бара исполнување на обврската, ако за одделни случаи со закон не е пропишано нешто друго.

(2) Ако обврската се состои во тоа нешто да не се стори, да се пропушти или трпи, застареноста почнува да тече првиот ден од денот кога должникот постапил спротивно на обврската.

Настапување на застареноста Член 351

Застареноста настапува кога ќе истече последниот ден од времето определено со закон.

Засметување на времето на претходниците

Член 352

Во време на застареноста се смета и времето кое изминало во корист на должниковите претходници.

Забрана на промената на рокот на застареноста Член 353

(1) Со правна работа не може да се определи подолго или пократко

време на застареноста од она време што е определено со закон.

(2) Со правна работа не може да се определи дека застареноста нема да тече за некое време.

Откажување од застареноста Член 354

Должникот не може да се откаже од застареноста пред да измине времето определено за застареност.

Писмено признание и обезбедување на застарена обврска Член 355

(1) Писменото признание на застарена обврска се смета како откажување од застареноста.

(2) Исто дејство има давањето на залог или некое друго обезбедување за застарено побарување.

Дејство на исполнувањето на застарена обврска Член 356

Ако должникот исполни застарена обврска, нема право да бара да му

се врати она што го дал, дури и ако не знаел дека обврската е застарена.

Доверител чие побарување е обезбедено Член 357

(1) Кога ќе измине времето на застареноста, доверителот чие побарување е обезбедено со залог или со хипотека може да се намири само од оптоварен предмет, ако го држи во раце или ако неговото право е запишано во јавната книга.

(2) Меѓутоа, застарените побарувања на камати и на други повремени давања не можат да се намират ни од оптоварен предмет.

Споредни побарувања

Член 358

Кога ќе застари главното побарување, тогаш се застарени и споредните побарувања, како што се побарувањата на камати, плодови, трошоци, договорна казна.

Кога не се применуваат правилата на застареност Член 359

Правилата за застареност не се применуваат во случаи кога во

законот се определени роковите во кои треба да се подигне тужба или да се изврши определено дејствие под закана на губење на правото.

Отсек 2

ВРЕМЕ ПОТРЕБНО ЗА ЗАСТАРЕНОСТ

Општ рок на застареноста Член 360

Побарувањата застаруваат за пет години, ако со закон не е определен некој друг рок на застареност.

Повремени побарувања Член 361

(1) Побарувањата на повремени давања кои стасуваат годишно или во

пократки определени временски периоди (повремени побарувања), па било да се работи за споредни повремени побарувања, како што е побарувањето на камати, било да се работи за такви повремени побарувања во кои се исцрпува самото право, како што е побарувањето на издржување, застаруваат за три години од стасаноста на секое одделно давање.

(2) Истото важи за ануитетите со кои во еднакви однапред определени повремени износи се отплатуваат главнината и каматите, но не важи за отплатите во рати и за други делумни исполнувања.

Застареност на самото право Член 362

(1) Самото право од кое произлегуваат повремени побарувања

застарува за пет години, сметајќи од стасаноста на најстарото неисполнето побарување по кое должникот не вршел давања.

(2) Кога ќе застари правото од кое произлегуваат повремени побарувања, доверителот го губи правото не само да бара идни повремени давања, туку и повремени давања кои стасале пред оваа застареност.

(3) Не може да застари правото на издржување определено со закон.

Меѓусебни побарувања од договор во прометот на стоки и услуги Член 363

(1) Меѓусебните побарувања на договорните страни од договорите во

прометот на стоки и услуги, како и побарувањата на надомест за издатоци направени во врска со тие договори, застаруваат за три години.

(2) Застарувањето тече одвоено за секоја испорака на стоки, извршена работа или услуга.

Побарување на закупнина Член 364

Побарувањето на закупнина, било да е определено да се плаќа повремено, било во еден вкупен износ, застарува за три години.

Побарување на надомест на штета Член 365

(1) Побарувањето на надомест на причинета штета застарува за три

години од кога оштетеникот дознал за штетата и за лицето кое ја сторило штетата.

(2) Во секој случај ова побарување застарува за пет години од кога настанала штетата.

(3) Побарувањето на надомест на штета настаната со повреда на договорна обврска застарува за времето определено за застареност на таа обврска.

Побарување на надомест на штета причинета со кривично дело Член 366

(1) Кога штетата е причинета со кривично дело, а за кривично гонење

е предвиден подолг рок на застареност, барањето за надомест на штета спрема одговорното лице застарува кога ќе измине времето определено за застареност на кривичното гонење.

(2) Прекинот на застарувањето на кривичното гонење повлекува со себе и прекин на застарувањето на барањето за надомест на штета.

(3) Истото важи и за застојот на застарувањето.

Едногодишен рок на застареност Член 367

(1) За една година застаруваат:

1) побарувањето на надомест за испорачана електрична и топлотна енергија, гас, вода, за оџачарски услуги и за одржување на чистота, кога испораката, односно услугата е извршена за потребите на домаќинството;

2) побарувањето на радиостаница и радио- телевизиска станица за употреба на радиоприемник и телевизиски приемник;

3) побарувањето на пошта, телеграф и телефон за употреба на телефон и на поштенски преградоци, како и другите нивни побарувања што се наплатуваат во тримесечни или во пократки рокови и

4) побарувањето на претплата на повремена публикација, сметајќи од истекот на времето за кое е нарачана публикацијата.

(2) Застарувањето тече иако се продолжени испораките или услугите.

Побарувања утврдени пред судот или пред друг надлежен орган Член 368

(1) Сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука

или со одлука на друг надлежен орган, или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, застаруваат за десет години, па и оние за кои законот инаку предвидува пократок рок на застареност.

(2) Меѓутоа, сите повремени побарувања што произлегуваат од такви одлуки или порамнувања и стасуваат во иднина, застаруваат во рокот предвиден за застареноста на повремените побарувања.

Рокови на застареност кај договорите за осигурување Член 369

(1) Побарувањата на договарачот на осигурување, односно на трето

лице од договорот за осигурување на живот застаруваат за пет, а од другите договори за осигурување за три години, сметајќи од првиот ден по истекот на календарската година во која настанало побарувањето.

(2) Ако заинтересираното лице докаже дека до денот определен во став (1) на овој член не знаело дека настанал осигурениот случај, застарувањето почнува од денот кога дознало за тоа, со тоа што во секој случај побарувањето застарува кај осигурувањето на живот за десет, а кај другите за пет години од денот определен во став (1) на овој член.

(3) Побарувањата на осигурителот од договорот за осигурување застаруваат за три години.

(4) Кога во случај на осигурување од одговорноста на трет, оштетеното лице бара надомест од осигуреникот или го добие од него, застарувањето на барањето на осигуреникот спрема осигурителот почнува од денот кога оштетеното лице барало по судски пат надомест од осигуреникот, односно кога осигуреникот го обесштетил.

(5) Непосредно барање на трето оштетено лице спрема осигурителот застарува за истото време за кое застарува неговото барање спрема осигуреникот одговорен за штетата.

(6) Застарувањето на побарување кое му припаѓа на осигурителот спрема третото лице одговорно за настапување на осигурениот случај почнува да тече тогаш кога и застарувањето на побарување на осигуреникот спрема тоа лице и се навршува во истиот рок.

Отсек 3

ЗАСТОЈ НА ЗАСТАРУВАЊЕТО

Побарувања меѓу определени лица Член 370

Застарувањето не тече меѓу:

1) брачни другари;

2) родители и деца додека трае родителското право;

3) штитеник и неговиот старател, како и органот за старателство, за време на траењето на старателството и додека не ќе бидат положени сметките и

4) две лица кои живеат во вонбрачна заедница додека постои таа заедница.

Побарувања на определени лица

Член371

Застарувањето не тече:

1) за време на мобилизација, во случај на непосредна воена опасност или војна во поглед на побарувањата на лицата на воена должност и

2) во поглед на побарувањата што ги имаат лицата вработени во туѓо домаќинство спрема работодавецот или спрема членовите на неговото семејство кои живеат заедно со него, се додека трае тој работен однос.

Несовладливи пречки Член 372

Застарувањето не тече за сето време за кое доверителот не бил во

можност поради несовладливи пречки по судски пат да бара исполнување на обврската.

Влијание на причините за застој врз текот на застарувањето Член 373

(1) Ако застарувањето не можело да почне да тече поради некоја

законска причина тоа почнува да тече кога ќе престане таа причина.

(2) Ако застарувањето почнало да тече пред да настане причината која го запрела неговиот натамошен тек, тоа продолжува да тече кога ќе престане таа причина, а времето што изминало пред запирањето се смета по рокот за застареноста определен со законот.

Побарувања спрема деловно неспособни лица и нивните побарувања

Член 374

(1) Застарувањето тече и спрема малолетник и друго деловно неспособно лице, без оглед на тоа дали имаат законски застапник или не.

(2) Застареност на побарувањата на малолетник кој нема застапник и на друго деловно неспособно лице без застапник не може да настапи додека не ќе изминат две години откако станале наполно деловно способни, или откако добиле застапник.

(3) Ако за застареност на некое побарување е определено време пократко од две години, а доверител е малолетник кој нема застапник или некое друго деловно неспособно лице без застапник, застарувањето на тоа побарување почнува да тече од кога доверителот станал деловно способен или од кога добил застапник.

Побарување спрема лице кое е на отслужување на воениот рок Член 375

Застареност спрема лице кое се наоѓа на отслужување на воениот рок

или на воена вежба не може да настапи додека не ќе изминат три месеци од отслужувањето на воениот рок, или од престанувањето на воената вежба.

Отсек 4

ПРЕКИНУВАЊЕ НА ЗАСТАРУВАЊЕТО

Признавање на долг Член 376

(1) Застарувањето се прекинува кога должникот ќе го признае долгот.

(2) Признавање на долг може да се стори не само со изјава до доверителот, туку и на посреден начин, како што се давањето отплата, плаќањето камата, давањето обезбедување.

Подигање тужба Член 377

Застапувањето се прекинува со подигање тужба и со секое друго доверителово дејствие преземено против должник пред суд или пред друг надлежен орган заради утврдување, обезбедување или остварување на побарувањето.