зa енергетска ефикасност на

П Р О Г Р А М А

зa енергетска ефикасност на

ГРАД СКОПЈЕ

за период 2012 ‐ 2015

ПEE – 005/2012

Инвеститор: Град Скопје Договор бр. 08‐427/10 (4‐01‐12)

Скопје, Јуни 2012

Водител на изработката на студијата М‐р Xxxxxxxx Xxxxxxx, дипл.маш.инж.

Стручен тим

Xxxxxxx Xxxxxxxx, дипл.маш.инж. Xxxxx Xxxxxxx, дипл. маш.инж.

Соработници

Xxxxx Xxxxxxx, дипл.маш.инж. Xxxx Xxxxxxxx, дипл.маш.инж. Xxxx Xxxxxxxx, дипл. маш.инж. Xxxxx Xxxxxxx, дипл. ел.инж.

М‐р Xxxxx Xxxxxxxxx, дипл.маш.инж. М‐р Xxxxxx Xxxxxxxxx, дипл. маш.инж.

Учесници

Д‐р Xxxxxxx Xxxx‐Xxxxx, дипл.маш.инж.

М‐р Xxxxxxx Xxxxxxxxxx ‐ Xxxxxx, дипл.маш.инж. Xxxxx Xxxxxxxxx, дипл. маш.инж.

ГЕЦ (Германски центар за ЕЕ) / ФБИ

Управител

М‐р Xxxxxxxx Xxxxxxx, дипл.маш.инж.

Благодарност за помошта и соработката при изработка на Програмата за ЕЕ на Град Скопје

Градоначалник на Град Скопје Xxxx Xxxxxxxxxxx, дипл.маш.инж.

Тим за енергетска ефикасност во состав на ЛЕР

Xxxxxxxx Xxxxx, дипл.екк.

М‐р Xxxxx Xxxxxxxxx, дипл.маш.инж. М‐р Xxxxx Xxxxxxxx, дипл.маш.инж.

Директорите и одговорните лица на објектите СУГС Михајло Пупин

СУГС Владо Тасевски СУГС 8‐ми Септември СУГС X.X. Тито

СУГС Боро Петрушевски СУГС Орце Николов XXXX Xxxxxxx Xxxxxx

СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен СУГС Xxxxxxx Xxxxxxxxxx СУГС Кочо Рацин

СУГС Марија Кири Склодовска СУГС Xxxxxx Xxxxx

СУГС Панче Арсовски СУГС Xxxxx Xxxxxxxxx XXXX Xxxxxx Xxxxx XXXX Xxxxxx Xxxxxxxx XXXX Xxxxx Xxxxx XXXX X.X.Xxxxxxxx СУГС Димитар Влахов

СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx СУГС Зеф Xxx Xxxxx

Дом за средношколци Xxxxxxx Xxxxxxxxxx Дом за средношколци Панче Караѓозов Библиотека Браќа Миладиновци

Културно информативен центар Скопје Дом на култура Xxxx Xxxxx Младински културен центар

Детски културен центар Карпош Музеј на Град Скопје

1. РЕЗИМЕ

Податоци за ГРАД СКОПЈЕ

Адреса бул. Илинден бр. 82

Градоначалник Xxxx Xxxxxxxxxxx

Сектор ЛЕР Xxxxxxxx Xxxxx

Одделение за ЕЕ Xxxxx Xxxxxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx

Тел. 02/0000 000

Факс 02/3165 445

Е‐маил xxxxxxxx@xxxxxx.xxx.xx

Web xxx.xxxxxx.xxx.xx

Република Македонија во иднина се повеќе ќе биде зависна од увозот на енергија како резултат на ограничените извори на комерцијални енергетски резерви. Оваа зависност може да се ублажи со превземање на мерки во областа на енергетска ефикасност, со цел да и се помогне на домашната економија преку намалување на трошоците поврзани со увозот на енергија чија цена на светскиот пазар е со растечка тенденција, а со тоа би се продолжило траењето на домашните енергетски резерви. Технологиите за енергетска ефикасност нудат начини за подобрување на економската благосотојба преку намалување на еколошките загадувања предизвикани од употребата на енергија, вклучително и стакленичките гасови, со што би се придонело до намалување и на ризикот од глобалната промена на климата.

Според Стратегијата за Енергетска Ефикасност на Република Македонија, енергетскиот интензитет на користење на енергија во Македонија, односно износот на потрошена енергија сведен на единица економски производ, е трипати поголем во споредба со САД и дури десет пати поголема од неколку земји од ЕУ. Од анализата на овие податоци детерминирани се причините за ваквите показатели, од кои како најзначајни би ги издвоиле: недоволна и слаба изолација на објектите, нередовно оддржување на енергетските системи во објектите, ниска свест на населението за примена на мерките за енергетска ефикасност, како и навиките за нерационалното трошење на енергија од страна на корисниците. Ова се воочените причини во јавниот, резиденцијалниот, комерцијалниот сектор, а не го исклучуваат и индустрискиот сектор.

Следењето и промовирањето на енергетската ефикасност преку употреба на мерки и технологии за енергетска ефикасност ќе придонесе за заштеда на енергија, соодветно и подобрување на економијата на Град Скопје. Целта на изготвување на Програмата за енергетска ефикасност беше да се согледаат потенцијалите за енергетска заштеда во објектите под ингеренции на Градот. Врз база на првично собраните податоци за потрошувачката на енергија и информации за моменталната состојба на објектите кои ги

управува Градот, би можело да се идентификуваат можности и да се дадат препораки за заштеда на енергија и зголемување на енергетската ефикасност во наведените објекти.

Квалитативните и кавантитативните информации собрани за уличното осветлување и објектите под управа на Град Скопје беа внесени во база на податоци, а резултатите добиени од нивната анализа се прикажани во оваа Програма за ЕЕ.

Стратегијата на Град Скопје за енергетска ефикасност, се утврдува со Акциониот план за одржлив енергетски развој (СЕАП) усогласен со Националната Стратегија за унапредување на енергетската ефикасност до 2020. Изготвувањето на Програмата за енергетска ефиксност како законска обврска според Законот за Енергетика, е изработена согласно Законот а усогласена со насоките дадени во СЕАП и другите национални стратешки документи. Програмата за енергетска ефикасност вклучува и едногодишен план за реализација, како и динамички / финансиски план за период од три години.

Прегледот на објекти под градска управа вклучува 30 објекти, со вкупната грејна површина од 128.464 m2. Вкупната годишна потрошувачка на енергија на сите објекти изнесува

17.212.111 MWh/год. Вкупната потрошувачка на енергија (топлинска и електрична) по објекти е прикажана во табела 1.

Распределбата на вкупната потрошувачка на енергија (топлинска и електрична) соодветно по сектори е прикажана во дијаграм 1, а распределбата на очекуваните енергетски заштеди по сектори е дадена во дијаграм 2.

Дијаграм 1 – Потрошувачка на топлинска и електрична енергија по сектори

Дијаграм 2 – Заштеди на топлинска и електрична енергија по сектори

Дијаграм 3 – Заштеди на енергија по сектори

GRAD SKOPJE -VKUPNI ENERGETSKI ZA[TEDI			TOPLINSKA ENERGIJA		ELEKTRI^NA ENERGIJA
Objekt	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	491,422	223,382	353,527	216,566	137,895	6,816
СУГС Владо Тасевски	479,065	229,041	331,412	218,566	147,653	10,475
СУГС 8 Септември	607,597	279,897	387,790	274,938	219,807	4,959
СУГС Јосип Броз Тито	1,030,615	623,543	896,876	619,817	133,739	3,726
XXXX Xxxx Xxxxxxxxxxx	1,131,758	372,175	793,755	370,001	338,003	2,174
СУГС Орце Николов	730,692	308,751	651,114	300,638	79,578	8,113
СУГС Арсени Јовков	791,769	339,130	668,741	333,665	123,028	5,465
СУГС Васил Антевски Дрен	531,927	285,746	416,496	278,050	115,431	7,696
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	1,284,944	550,129	1,134,548	523,571	150,396	26,558
СУГС Кочо Рацин	371,973	175,272	289,157	171,770	82,816	3,502
СУГС Марија Кири Склодовска	403,620	168,582	347,122	163,236	56,498	5,346
СУГС Никола Карев	555,665	357,217	450,590	357,217	105,075	0
СУГС Панче Арсовски	415,246	198,322	340,132	196,694	75,114	1,628
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	763,844	473,546	630,778	455,577	133,066	17,969
СУГС Цветан Димов	746,830	465,673	662,179	462,549	84,651	3,124
СУГС Георги Димитров	437,204	106,331	348,810	101,897	88,394	4,434
XXXX Xxxxx Xxxxx	602,185	284,264	462,147	282,413	140,038	1,851
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	693,886	369,754	620,674	366,630	73,212	3,124
СУГС Димитар Влахов	256,932	116,310	178,218	113,403	78,714	2,907
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	312,274	155,198	229,053	152,291	83,221	2,907
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	602,264	189,935	495,681	178,979	106,583	10,956
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	772,336	323,566	492,731	320,567	279,605	2,999
Средношколски дом Панче Караѓозов	275,658	113,779	169,458	112,005	106,200	1,774
КИЦ Скопје	663,756	342,106	442,651	322,771	221,105	19,335
Дом на култура Xxxx Xxxxx	150,449	94,987	138,455	93,011	11,994	1,976
Младински културен центар	831,577	242,088	555,642	212,833	275,935	29,255
Детски Културен центар Карпош	76,203	24,005	59,409	23,583	16,794	422
Музеј на град Скопје	363,928	107,630	258,987	107,031	104,941	599
Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	462,488	235,493	320,091	229,432	142,397	6,061
Библиотека Другарче	374,004	250,388	357,387	250,388	16,617	0
СЕ ВКУПНО	17,212,111	8,006,240	13,483,611	7,810,089	3,728,500	196,151

Табела 1 – Вкупна потрошена енергија и очекувани заштеди по објекти

Потенцијалот на енергетска заштеда по имплементација на предвидените мерки изнесува

8.006 MWh/год, односно 55.190.442 ден/год, од што 97,5% доаѓа од заштеди на топлинска енергија, а останатите 2,5% од заштеди на електрична енергија од осветлување во објектите.

Дијаграм 4 – Проценети енергетски заштеди

Од прикажаните податоци може да се заклучи дека Град Скопје има огромен потенцијал за енергетска ефикасност и енергетски заштеди. Со оглед на тоа дека потрошувачката на енергија во наредниот период изразена во финансиски средства, а споредена со сегашното ниво, се предвидува да расте со стапка од 5%‐15% на годишно ниво, што ќе се должи на порастот на цените на енергенсите на пазарот а воедно и тенденцијата за порастот на населението, очекуваните енергетски заштеди ќе резултираат во се поголеми финансиски заштеди.

Со воведување на мерките за енергетска ефикасност порастот на потрошувачката на енергија може да се намали со намалување на загубите на енергија, соодветно се намалуваат трошоците за топлинска и електрична енергија од буџетот на Градот, а имаме подобрување на конфорот во просториите од објектите за образование и администрација што соодветно ќе резултира и со поефикасна работна атмосфера, итн. Треба да се спомене дека со спроведувањето на Програмата за енергетска ефикасност директно се допринесува за заштита на животната средина преку намалување на емисиите на штетни гасови во атмосферата. Очекувани резултати од примена на мерките за енергетска ефикасност се дадени во дијаграмот што следи.

Дијаграм 5 – Годишни заштеди на CO2e ( t ) по сектори

За сите предложени мерки е подготвен тригодишен акционен план според рангирани критериуми за приоритетни мерки, како идеално сценарио за добивање максимален бенефит од реализација на мерките за енергетска ефикасност предвидени со оваа Програма. Лимитираните финансиски средства, во случајов сведени на сопствени средства и/или евентуални донации се главна бариера за реализација на идеалното сценарио. Од таму, изготвен е финансиски план, разработен според финансиските можности на Град Скопје да од свои средства инвестира дел од реализација на најприоритетните мерки за ЕЕ, кои се воедно и финансиски најбрзо исплативи. Со реализација на опфатените мерки во финансискиот план, даден во табелата што следи, се очекуваат одредени заштеди кои што понатаму би можеле да се употребуваат како извор за финансирање но доколку примените средства од страна на надлежните министерства останат непроменети.

Проценетата инвестиција за сите предложени мерки изнесува 266.480.876 денари, што земајќи ги во предвид планираните средства од буџетот за проекти за ЕЕ во висина од

10.000.000 денари , ќе може да се реализира во наредните 27 години доколку не се направи прераспределба на средства од буџетот и се изнајдат други финансиски извори. Предлог финансиот план предвидува изнаогање и на други надворешни финансиски средства. Во секој случај реализацијата на предложената програма и нејзини измени се предвидени на секои наредни три години со нов тригодишен акционен план, ускладен со едногодишните финансиски планови.

GRAD SKOPJE - FINANSISKI PLAN			INVESTICII				KUMULATIVNI NETO ZA[TEDI
Objekt	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	2012	2013	2014	2015	2012	2013	2014	2015
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	5,653,246	2,353,578	1,419,084	4,234,163			1,369,414	2,235,899	2,235,899	2,235,899
СУГС Цветан Димов	12,938,924	3,231,537	1,041,313	11,897,611			983,702	3,069,961	3,069,961	3,069,961
СУГС Владо Тасевски	4,004,834	1,589,951	1,414,051	2,590,783			1,090,019	1,510,453	1,510,453	1,510,453
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	4,915,877	1,989,104	1,948,107	2,967,770			1,166,081	1,889,649	1,889,649	1,889,649
КИЦ Скопје	6,309,656	2,375,038		6,309,656				2,256,286	2,256,286	2,256,286
XXXX Xxxx Xxxxxxxxxxx	7,679,535	2,582,689	1,983,082	5,696,453			1,031,067	2,453,555	2,453,555	2,453,555
Младински културен центар	3,830,440	1,560,757	292,500		3,537,940		224,534	224,534	1,482,719	1,482,719
Дом на култура Xxxx Xxxxx	3,077,191	659,240	574,330	2,502,861			215,389	626,278	626,278	626,278
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	3,128,595	1,318,618			3,128,595				1,252,687	1,252,687
СУГС 8 Септември	10,647,746	1,942,525	612,858	10,034,888			390,490	1,845,398	1,845,398	1,845,398
Библиотека Другарче	7,215,966	1,737,469				7,215,966				1,650,596
Средношколски дом Панче Караѓозов	4,083,513	789,628	302,907		3,780,606		239,321	239,321	750,147	750,147
СУГС Димитар Влахов	3,003,259	807,257		412,229	2,591,030			114,766	766,894	766,894
XXXX Xxxxx Xxxxx	15,247,919	1,972,647				15,247,919				1,874,014
СУГС Јосип Броз Тито	20,811,996	4,327,049		18,404,770	2,407,226			2,756,708	4,110,697	4,110,697
СУГС Орце Николов	8,826,741	2,142,929		2,424,440	6,402,301			703,074	2,035,783	2,035,783
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	15,667,201	3,818,953		2,512,144	13,155,057			1,902,773	3,628,005	3,628,005
Музеј на град Скопје	3,564,994	746,891		3,564,994				709,546	709,546	709,546
Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	9,483,769	1,634,465		1,559,947	7,923,823			464,581	1,552,741	1,552,741
СУГС Панче Арсовски	6,295,019	1,376,273		1,875,140	4,419,880			679,510	1,307,459	1,307,459
Детски Културен центар Карпош	839,141	166,598		839,141				158,268	158,268	158,268
СУГС Кочо Рацин	12,451,937	1,216,436		12,600		12,439,338		23,280	23,280	1,155,614
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	13,143,768	2,565,945		2,513,475	10,630,293			797,375	2,437,648	2,437,648
СУГС Васил Антевски Дрен	9,372,329	1,983,271		1,895,362	7,476,967			614,474	1,884,107	1,884,107
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	11,675,873	1,077,105				11,675,873				1,023,250
СУГС Георги Димитров	2,917,280	738,101		2,857,080	60,200			671,720	701,195	701,195
СУГС Никола Карев	12,171,497	2,478,767			8,933,543	3,237,954			1,686,813	2,354,829
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	22,991,390	3,287,034				22,991,390				3,122,683
СУГС Марија Кири Склодовска	12,641,393	1,170,120			942,838	11,698,555			287,444	1,111,614
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	11,889,847	1,550,469			10,175,256	1,714,591			951,571	1,472,946
SE VKUPNO	266,480,876	55,190,445	9,588,233	85,105,507	85,565,551	86,221,586	6,710,018	25,949,423	41,614,485	52,430,922
Sopstveni sredstva Xxxxxxx / krediti Od za{tedi	174,121,740 18,085,210 74,273,926		8,929,320 658,912	66,969,900 11,425,589 6,710,018	55,808,250 3,807,878 25,949,423	42,414,270 2,192,831 41,614,485
SE VKUPNO	266,480,877		9,588,233	85,105,507	85,565,551	86,221,586

Табела 2 – Финансиски план за реализација на Програма за ЕЕ

Крајните резултати од реализација на Програмата треба да ги намалат енергетските трошоци на Град Скопје за 8.006.240 MWh/год. со проекти чија заштеда на енергија со моменталните цени на енергенсите е пресметана на 55.190.445 денари, односно вкупната инвестиција е со рок на отплата од околу 4,8 години.

Со поддршка на Градоначалникот и Градскиот совет формиран е тим за енергетска ефикасност во склоп на секторот ЛЕР кој е задолжен доследно да ја следи, спроведува и контролира реализацијата на оваа програма, како и континуирано да ја ажурира и надградува базата на податоци. Активностите во надлежност на овој тим се дадени во табелата што следи.

Активност	Рок на превземање
Акциски план за реализација на програмата за ЕЕ	Секои 3 години
Финансиски план за реализација на програмата за ЕЕ	Секоја година
Извештај за проект со ажурирање на база на податоци	По изведба на секој проект
Мониторинг на енергетска потрошувачка и заштеди	Континуирано ‐ месечно
Извештаи за енергетските промени	Континуирано ‐ квартално

Придобивките од реализација на Програмата за ЕЕ се една од клучните цели на Град Скопје, усоглсени со националната стратегија и се од глобално значење, па затоа е потребно Град Скопје да го почитува приоритетот за реализација на оваа Програма во однос на останатите предвидени активности.

2. ЦЕЛ НА ПРОГРАМАТА

Топлификација ‐ Инженеринг дооел – Скопје ја изработи оваа Програма врз основа на Договорот за изработка на Програма за енергетска ефикасност за објектите на Град Скопје за период од 2012 – 2015.

Предмет на Програмата е:

‐ приказ и оценка на состојбите и потребите на енергија

‐ индикативни цели за заштеда на енергија на локално ниво

‐ мерки за подобрување и унапредување на енергетската ефикасност

‐ целите кои треба да се постигнат со тие мерки

‐ предлог на мерки и критериуми за нивниот избор

‐ извори на финансирање на вложувањата потребни за спроведување на мерките

‐ активности и рокови за спроведување на мерките

‐ метода за следење и верификација на остварените заштеди на енергија

‐ носители на активности, организација на работа и др. потребни податоци.

Предметот на програмата се реализира преку следните активности:

‐ Снимка на постоечка состојба на објектите и нивните енергетските системи

‐ Утврдување на постоечка енергетска состојба, одредување на референтна годишна потрошувачка на топлинска и електрична енергија врз основ на собрани сметки

‐ Дефинирање на предлози за модернизација на енергетските системи

‐ Проценка на трошоците за опрема, работи и услуги потребни за модернизација на енергетските системи според предвидените мерки за енергетска ефикасност

‐ Пресметување на очекувани заштеди на енергија врз основ на симулација на енергетскиот биланс на модернизираните енергетски системи

‐ Дефинирање на приоритети за спроведување на предложените мерки за ЕЕ

‐ Динамички план за спроведување на усвоените мерки за ЕЕ

‐ Финансиски план за спроведување на усвоените мерки за ЕЕ

Листа на објекти предмет на оваа Програма за ЕЕ:

‐ XXXX Xxxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxx

‐ СУГС 8‐ми Септември

‐ СУГС X.X. Тито

‐ СУГС Боро Петрушевски

‐ СУГС Орце Николов

‐ XXXX Xxxxxxx Xxxxxx

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен

‐ СУГС Xxxxxxx Xxxxxxxxxx

‐ СУГС Кочо Рацин

‐ СУГС Xxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxx

‐ СУГС Xxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Панче Арсовски

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxxx

‐ XXXX Xxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Георги Димитров

‐ XXXX Xxxxx Xxxxx

‐ СУГС X.X.Xxxxxxxx

‐ СУГС Димитар Влахов

‐ СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx

‐ СУГС Зеф Xxx Xxxxx

‐ Дом за средношколци Xxxxxxx Xxxxxxxxxx

‐ Дом за средношколци Панче Караѓозов

‐ Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx

‐ Културно информативен центар Скопје

‐ Дом на култура Xxxx Xxxxx

‐ Младински културен центар

‐ Детски културен центар Карпош

‐ Музеј на Град Скопје

Главна цел на оваа Програма е намалување на трошоците за енергија во наведените објекти под ингеренции на Град Скопје, како и давање на препораки во делот на уличното осветлување. Оваа цел би се остварила преку спроведување на проекти за ЕЕ за секој од објектите, но првенствено со зголемување на свеста на учесниците во реализација на оваа Програма за придобивките од придржување кон насоките за ЕЕ на Град Скопје (СЕАП) и националните стратегии.

За најдобри резултати од имплементацијата на оваа Програма, Градот треба да вклучи многу повеќе инволвирани лица од тимот за ЕЕ. Глобалната цел на Програмата е зголемување на свеста кај граѓаните преку презентирање на очекуваните и остварените придобивки за Градот:

‐ Финансирање на проекти преку енергетски заштеди

‐ Зголемување на стандардот на социјалните и здравствените услуги

‐ Подобрување на градската инфраструктура

‐ Подобрување на конфорот во градските објекти

‐ Подобрување на животниот стандард

За да се остварат глобалните цели, градскиот тим за ЕЕ треба континуирано да ја следи измерената потрошена енергија и да ја ажурира својата база на податоци, со што согледувањата добиени од остварените резултати ќе им помогнат за понатамошно планирање на енергетските потреби и буџети. Секако не треба да се изостават алтернативните енергетски извори доколку за истите има можност во иднина.

3. СТРАТЕГИЈА ЗА РАЗВОЈ НА ГРАД СКОПЈЕ

Град Скопје е главниот град во Република Македонија и претставува административен, политички, стопански, културен и образовно – научен центар. Се наоѓа на средишниот дел на Балканскиот полуостров, распространет на бреговите на реката Вардар.

Територијата на Град Скопје е конципирана како склоп на 10 општини со своите локални самоуправи, како и заедничката самоуправа на Град Скопје. Статусот и надлежностите на општините се утврдуваат со законот за децентрализација, а статусот и надлежностите на Град Скопје се дефинирани со Законот на Град Скопје (Сл. Весник бр.55/2004)

Правните и територијалните ограничувања укажуваат на тоа дека Градот Скопје е надлежен за булеварите, главните улици, културните објекти, средните училишта и библиотеките, а општините се задолжени за споредните улици, основните училишта и детските градинки.

Во насока на спроведување на енергетските и еколошките политики, во февруари 2006 година , Скопје стана член на мрежата на енергетски градови – Energie CITIES, со цел да се постигне развој на партнерство меѓу градовите, размената на искуства и технологии во областа на управувањето со енергијата , развој на локалните обновливи извори на енергија, како и во намалување на загадувањето и емисиите на штетни гасови.

Во 2008 на иницијатива на ЕУ за поврзување на градоначалниците со цел размена на искуства за подобрување на ЕЕ, Градот Скопје ја потпиша Спогодбата на градоначалниците со што се обврза да изготви Акциски план за одржлив енергетски развој (Sustainable Energy Action Plan ‐ SEAP). Како поддршка на оваа иницијатива во 2009 год изготвена е Студија за ЕЕ на објектите на Град Скопје.

Акцискиот план за одржлив енергетски развоја на Град Скопје е усвоен за период 2011 – 2020 (СЕАП) и претставува локална енергетска стратегија на Градот Скопје за целокупната територија. Овој план дава конкретни насоки за спроведување на мерки за ЕЕ на градско ниво, со кои оваа Програма за ЕЕ на Град Скопје треба да се усогласи.

3.1 Применет метод за детална обработка на Програмата за ЕЕ

Целокупната обработка на Програмата се дели на неколку основни целини:

‐ Собирање на податоци за објектите, енергетските системи и потрошувачката

‐ Термовизиски снимки и нивна анализа

‐ Изработка на предлог мерки за ЕЕ

‐ Динамички план за остварување на целите по усвоена методологија

‐ Финансиски план за спроведување на предвидените мерки

Обработката на Програмата не е возможна без вистински податоци што ќе се користат за анализи, пресметки и проценки, врз основ на кои би се донеле правилни одлуки. Идентификацијата на трошоците за енергија финансирани од буџетот на Град Скопје се предизвик за формирање на база на податоци за градските објекти, како и за уличното осветлување. Солидно изградената и континуирано ажурирана база на податоци може лесно во секој момент да служи за следење на промените во енергетските потрошувачки, како и за анализа и планирање.

За да се соберат податоците за постоечката состојба на објектите и нивните енергетските системи направени се неколку посети на секој од објектите поединечно. При тоа се собрани податоци за:

‐ Состојба на објектот

‐ Позиција на објектот

‐ Површина и волумен (вкупен и греен)

‐ Употреба на објектот – режим на работа

‐ Податоци за градежна физика на објектот

‐ Снабдување со топлинска енергија и сметки за нејзина потрошувачка

‐ Снабдување со електрична енергија и сметки за нејзина потрошувачка

‐ Систем за греење

‐ Систем за ладење

‐ Систем за вентилација

‐ Систем за санитарна топла вода

‐ Систем за осветлување

‐ Други потрошувачи на електрична енергија.

Покрај ова извршени се термовизиски снимки за секој објект со што се овозможува поаналитичен пристап при согледувањата на можните потенцијали за енергетска заштеда.

Податоците за енергетската потрошувачка (сметки за потрошена топлинска и електрична енергија, потрошена нафта) за период од три години (2009, 2010, 2011) се собрани преку одговорните лица во објектите и преку тимот за ЕЕ во Град Скопје. За секој објект е анализирана енергетската потрошувачка и како референтна потрошувачка усвоена е онаа за 2011 год. Оваа референтна потрошувачка на енергија е земена како основа за пресметка на очекуваните енергетски заштеди. Овие заштеди се дадени преку предлог мерки за подобрување на енергетската ефикасност со апроксимативни инвестициски вредности и едноставен период на отплата, како и коефициент на профитабилност добиен со употреба на економски калкулации. Податоците дадени во оваа Програма се базираат на усвоената референтна енергетска потрошувачка и сегашните цени на енергенси.

За реализација на предвидените мерки за секој од објектите е изготвен предлог динамички план врз база на усвоена методологија на рангирање на мерките и усвоен предлог буџет за наредните три години како идеално сценарио.

Рангирањето на предложените мерки е направено според пет критериума, четири од кои се поврзани со состојбата на објектот (специфична потрошена енергија, специфични заштеди на енергија, број на корисници, дотраеност), а другиот е економски показател за исплатливост на инвестицијата (коефициент на профитабилност).

За изработка на финансискиот план предвидениот буџет за реализација на мерките за ЕЕ е распределен во период од три години, при што очекуваните заштеди се земени во обзир бидејќи истите се очекува да се пренасочат кон покривање на потребните инвестиции за реализација на предвидените мерки.

Вака припремените динамички и финансиски план одговорните лица во Град Скопје треба да ги усогласат со реалните можности на Градот Скопје за финансирање, како и обезбедување на дополнителни средства со аплицирање кон донации, фондови, партнерско финансирање и/или наменски кредитни линии.

3.2 Правна рамка

Програмата за ЕЕ на Град Скопје како законска обврска според Законот за енергетика е изработена врз основа на постоечката правна рамка во Р.Македонија, а целосно усогласена со насоките дадени во националните стратегии и Акцискиот план за одржлив енергетски развој на Град Скопје (СЕАП).

При изработка на оваа Програма земени се во предвид следните закони и стратешки документи:

‐ Закон за енергетика

‐ Закон за градење

‐ Стратегија за развој на енергетиката во РМ до 2030г

‐ Стратегија за унапредување на ЕЕ во РМ до 2020г

‐ Прв акционен план за ЕЕ на РМ до 2018г

‐ Втор национален извештај на РМ кон Рамковната конвенција на ОН за климатски промени

‐ Уредба за индикативни цели за заштеда на енергија во РМ

како и нацрт верзиите на

‐ Национална програма за ЕЕ во јавни згради

‐ Модели на финансирање на НПЕЕЈЗ

Програмата за ЕЕ на Град Скопје треба да биде усвоена и усогласена со активностите на:

‐ Агенцијата за енергетика на РМ

‐ Советот на Град Скопје

‐ Министерство за економија на РМ

‐ Министерство за животна средина и просторно планирање на РМ

3.3 Стандарди за пресметка на енергетски перформанси на објектите

Енергетските контроли и сите анализи се направени според следните македонски и европски стандарди и регулативи:

• МКС EN 832/Кор Топлински карактеристики на згради – Пресметка на потребна енергија за греење – Станбени згради

• МКС EN ISO 6946 – Градежни конструкции и компоненти. Топлински отпор и коефициент на пренесување на топлината. Пресметковен метод (ISO 6496:2007)

• МКС EN ISO 9251 – Термичка изолација на материјали

• МКС EN ISO 9229 – Топлинска изолација – Речник (ISO 9229:2007)

• МКС EN ISO 10211 – Топлински мостови во градежна конструкција. Топлински протоци и површински температури – Детални пресметки (ISO 1 0211:2007)

• MKS EN ISO 10077‐1 Топлински карактеристики на прозорци, врати и капаци – Пресметка на коефициент на пренесување на топлина – Дел 1: Поедноставена метода

• MKS EN ISO 10077‐2 Топлински карактеристики на прозорци, врати и капаци –

Пресметка на коефициент на пренесување на топлина – Дел 2: Нумеричка метода за рамки

• MKS EN ISO 10456 Градежни материјали и производи – Постапки за утврдување на декларирани и проектни топлински вредности

• MKS EN 12524 Градежни материјали и производи – Хигротермални карактеристики – Табела на проектни вредности

• MKS EN ISO 13370 Топлински карактеристики на згради – Пренесување на топлина низ тло – Методи за пресметка

• MKS EN ISO 13788 Хигротермални карактеристики на градежни компоненти и елементи – Внатрешна површинска температура за избегнување на критичната површинска кондензација и кондензација во слоевите – Методи за пресметка

• MKS EN ISO13789 Топлински карактеристики на згради – Коефициент на топлински загуби – Пресметковна метода

• ISO 13790 Energy performance of buildings – Calculation of energy use for space heating and cooling

• MKS EN ISO 13790 Топлински карактеристики на згради – Пресметка на потребна енергија за греење

• MKS EN ISO 14683/Кор Топлински мостови во градежна конструкција – Коефициент на линеарно пренесување на топлината – Упростени методи и вообичаени вредности

• MKS EN ISO 15193 Енергетки карактеристики на згради. Енергетски барања за осветлување

• Правилник за енергетска ефикасност на градежни објекти (Службен весник на РМ бр. 143 од 23‐11‐2008)

• Директивата 2010/31/EУ на Европскиот парламент и на Советот од 19 мај 2010 година на енергетските карактеристики на згради

• Директивата 2002/91/ЕУ на Европскиот парламент и на Советот од 16 декември 2002

година за енергетска ефикасност на згради

4. СЕГАШНА СИТУАЦИЈА

4.1 Производство и снабдување со енергија

Градот Скопје за своите енергетски потреби ги има на располагање следните капацитети:

4.1.1 Топлинска енергија

Производство

Претпријатие	Сопственост	Инсталиран капацитет (MW)
Топлификација АД – Скопје Скопје Север АД – Скопје	Приватна	518
	Приватна	46
XXXX Xxxxxxxxxx – Скопје ТЕ – ТО АД – Скопје	Државна	32
	Приватна	160
Дистрибуција
Претпријатие	Сопственост	Должина на мрежа (km)
Дистрибуција на топлина дооел – Скопје Скопје Север АД – Скопје	Приватна	200
	Приватна	22
XXXX Xxxxxxxxxx – Скопје	Државна	11
Снабдување
Претпријатие	Сопственост	Греена површина (m2)
Снабдување Центар дооел – Скопје Снабдување Запад дооел – Скопје	Приватна	1.551.000
	Приватна	950.000
Снабдување Исток дооел – Скопје Скопје Север АД – Скопје	Приватна	900.000
	Приватна	125.000
XXXX Xxxxxxxxxx – Скопје	Државна	155.000

4.1.2 Електрична енергија

Производство

Претпријатие	Сопственост	Инсталиран капацитет (MW)
АД ЕЛЕМ ЕВН Македонија Електрани дооел	Државна	1428
	Приватна	47
Фотоволтаични централи Мали хидроцентрали	Приватни	2,4
	Приватни	6,4
ТЕ – ТО АД – Скопје	Приватна	220

Дистрибуција

Претпријатие	Сопственост	Должина на мрежа (km)
АД МЕПСО	Државна	2096

Територијата на Град Скопје е покриена со пет високонапонски постројки (Скопје 1 – 5).

Снабдување

Претпријатие ЕВН Македонија АД ‐ Скопје	Сопственост
КЕЦ Скопје Аеродром	Мешана
КЕЦ Скопје Xxxxx Xxxxxxxx	Xxxxxx
КЕЦ Скопје Xxxxx Xxxxxx	Xxxxxx

4.2 База на податоци и извор на информации

Политиката за енергетска ефикасност не е возможно да се спроведе без вистински податоци кои би се користеле за анализи и соодветни проценки врз основа на кои може да се донесуваат правилни одлуки. Идентификација на трошоците за енергија кои се финансирани од градскиот буџет се предизвик за формирање на база на податоци за објектите под надлежност на Градот ‐ средни училишта, административни и културни објекти, како и уличното осветление. Врз основа на солидно изградена база на податоци може лесно во секој момент да се следат промените на потрошувачката на енергија во објектите и воедно да се направат различни видови на анализи.

Во 2011 година од страна на UNDP, Austrian Development Cooperation и Министерството за животна средина и просторно планирање беше изработен софтвер Excite (External Climate and Inventory Tool for Eneregy efficiency) кој овозможува постојано следење на потрошувачката на енергија во сите јавни објекти на територијата на Република Македонија. Неговата сеопфатна база на климатолошки податоци и инвентарот на јавните објекти, треба редовно да се одржува и ажурира, со што е олеснето пресметувањето на потрошувачката на енергија, а воедно и олеснета калкулација на трошоците за енергија и енергетската карактеристика на објектите. Овозможено е редовно внесување и следење на потрошувачката на енергија и на трошоци за енергија за поединечни објекти и групи на објекти, со што е олеснето изготвувањето на извештаи врз основа на желбите на корисникот или врз основа на претходно изготвените формати. Со софтверот постои можност за пресметка на енергетскиот перформанс на градот / општината и пресметка на емисијата на стакленички гасови од јавните објекти.

Во базата на податоци се опфатени следните информации, кои се од основно значење за пресметување на енергетските карактеристики на објектите:

▪ Месечни и годишни просечни температура: дневни температурни вредности, изведени врз основа на дневните референтни вредности во текот на период од 15 години (1994‐2009), за четирите референтни станици во земјата. Дополнително се пресметуваат вредностите на часовните надворешни температури на сув термометар во проценти;

▪ Траење на надворешната температуре на сув термометар: Часовни податоци за периодот од последните 10 години;

▪ Месечна и годишна просечна влажност: Просечни дневни вредности за влажност се засноваат врз три дневни референтни вредности за период од 15 години (1994‐2009), за климатолошките региони во земјата. Дополнително се пресметуваат вредностите на релативната влажност во проценти и месечните просечни вредности за притисокот на водните испарувања;

▪ Брзина и правец на ветерот: Податоците потребни за параметарот за ветерот се правец, силина, брзина и траење. Параметарот за траење се поедноставува на две вредности (помалку од 4m/s и повеќе од 4m/s);

▪ Соларно зрачење: УХМР нема евиденција на податоци за сончевото зрачење. За да се исполни оваа табела ќе се користат податоци измерени од страна на МЖСПП за последните 7 години. Покрај ова, ќе се користи и софтверската алатка Метеороном

6.1. за пополнување на податоците кои недостигаат и кои не се мерат во земјава.

Податоците во базата на податоци се организирани врз основа на Македонскиот стандард MKS EN ISO 15927 за хигротермални карактеристики на објекти пресметување и претставување на климатолошките податоци.

Од големо значење за собирање на податоците за инвентарот на јавните објекти, беа механизмите за соработка воспоставени со ЕВН Македонија и Топлификација АД Скопје, двата најголеми снабдувачи на енергија во земјата. Топлификација АД Скопје ги обезбеди податоците за потрошувачката на топлинска енергија (измерени и проектирани) како и грејната површина во јавните објекти, во согласност со Директивата за енергетски карактеристики на градежните објекти. ЕВН Македонија, исто така во согласност со истата директива ги обезбеди податоците за потрошувачката на електрична енергија во јавните објекти. Останатите важни податоци беа собрани благодарение на одличната соработка со вработените во Град Скопје и одговорните лица на јавните згради.

Покрај податоците за потрошувачка на енергија, базата на податоци исто така ги содржи и следните податоци:

▪ Состојба на објектот;

▪ Позиција на објектот;

▪ Информации за површината и зафатнината;

▪ Употреба на објектот;

▪ Термални карактеристики на надворешната обвивка на објектот;

▪ Снабдување со електрична енергија;

▪ Систем за греење на објектот;

▪ Систем за ладење на објектот;

▪ Систем за вентилација;

▪ Систем за греење на вода;

▪ Систем за електрично осветлување на објектите;

▪ Други потрошувачи на електрична енергија;

Системот ги има следниве видови на корисници:

▪ Системски администратор ‐ лоциран во Здружението на единици на локална самоуправа (ЗЕЛС) и го опслужува системот на техничка поддршка. Системскиот администратор е одговорен за внесување на новите корисници, доделување на улоги и издавање на дозволи. Системскиот администратор може да ги види сите внесени податоци и исто така ги следи извештаите за активностите на корисниците и промените на податоците во апликацијата;

▪ Локален енергетски администратор – градски/општински службеник одговорен за собирање и внесување на податоците за потрошувачката на енергија и трошоците за објектите и улично осветлување во градот/општината;

▪ Локален енергетски менаџер – градски/општински службеник одговорен за проверка на податоците. Локалниот енергетски менаџер може исто така да ги менува постоечките податоци или да внесе нови податоци во системот. Локалниот енергетски менаџер го користи софтверот за да изготвува извештаи за потрошувачката на енергија и трошоците за енергија за објектите и уличното осветлување кои се во сопственост на градот/општината.

▪ Енергетски менаџер ‐ сместен е во Министерството за економија‐ во Секторот за енергетика и во Агенцијата за енергетика. Енергетскиот менаџер главно го користи ExCite за да ги следи извештаите и трендовите во потрошувачката, кои понатаму можат да послужат при изработка на стратегии во оваа област. Енергетскиот менаџер има пристап до сите климатски податоци, до податоците за потрошувачката на енергија и податоците за трошоците за енергија, како и до извештаите кои се изготвуваат.

▪ Климатолошки администратор ‐ сместен е во УХМР или во МЖСПП и е одговорен за ажурирањето на климатолошките податоци кои ги обезбедува УХМР и другите релевантни извори.

▪ Гости ‐ можат да ги прегледуваат податоците кои се предвидени за јавноста, и можат да ги користат релевантните извештаи.

ExCite е важна и корисна алатка и за централната и за локалната власт, со која подобро и поефикасно може да се поддржи спроведувањето на Законот за енергетика, и тоа преку:

▪ Поддршка за подготовка на 3‐годишени локални програми за енергетска ефикасност

(основни пресметки);

▪ Поддршка за изготвување на годишни анализи за потрошувачката на енергија;

▪ Поддршка за организирање на систем за следење на потрошувачката на енергија

Софтверот ќе овозможи националните институции за прв пат да изготвуваат статистика за потрошувачката на енергија во јавните објекти во стандардизиран формат. Оваа статистика претставува значајна основа за изработка на идните национални и локални прогарми за енергетска ефикасност на јавните објекти.

Како извори на информации за изработка на оваа Програма, а некои од нив биле користени и за изработка на СЕАП, се следните:

‐ Топлификација АД

‐ Дистрибуција на топлина дооел

‐ Снабдување Центар дооел

‐ Снабдување Запад дооел

‐ Снабдување Исток дооел

‐ Скопје Север

‐ ЕЛЕМ Енергетика

‐ ЕВН Македонија

‐ УНДП Excite Software

‐ Самите објекти предмет на анализа во оваа Програма

‐ Град Скопје, сектор ЛЕР, одделение за енергетска ефикасност

Собраните податоци за објектите: греената површина, тип на градба, површина на фасада и прозорци, состојба на објектот, опис на системите за греење, ладење, венилација, осветлување и СТВ се внесени во база на податоци од ExCite Software и истите ќе служат за понатаможни анализи, предлози и планирања.

4.3 Објекти и потрошена енергија во Град Скопје

Бидејќи предметот на анализата на оваа Програма опфаќа само дел од енергетските потрошувачи на Град Скопје за кои е извршено собирање на сите потребни податоци дадени понатаму во Програмата, како глобална слика за сегашната состојба енергетската потрошувачка земени се податоци од Акцискиот план за одржлив енергетски развој на Град Скопје (СЕАП).

Согласно податоците дадени во СЕАП, енергетската потрошувачка во Град Скопје е поделена на три сектора:

‐ Згради

‐ Транспорт

‐ Јавно осветлување

Секторот згради е поделен на:

‐ Згради и претпријатија во сопственост на Град Скопје

‐ Згради за комерцијална и услужна дејност што не се во сопственост на Град Скопје

‐ Станбени згради во приватна сопственост

Секторот транспорт е поделен на:

‐ Возен парк во сопственост на Град Скопје

‐ Јавен превоз на Град Скопје

‐ Приватни возила

За секој од подсекторите што се под ингеренции на Град Скопје била формирана база на податоци што ги опфаќа следните потребни податоци потребни за анализа.

Згради

‐ Број и карактеристика

‐ Потрошена енергија (топлинска и електрична)

Транспорт

‐ Структура на возен парк

‐ Структура и карактеристики на јавен превоз

‐ Потрошувачка на различни горива

Јавно осветлување

‐ Структура и карактеристики ма мрежата

‐ Потрошена електрична енергија

4.3.1 Згради и ЈП во сопственост на Град Скопје

Оваа категорија на објекти е подделена во две подкатегории и тоа:

А. ЗГРАДИ

Образовни објекти – средни училишта

‐ XXXX Xxxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxx

‐ СУГС 8‐ми Септември

‐ СУГС X.X. Тито

‐ СУГС Боро Петрушевски

‐ СУГС Орце Николов

‐ XXXX Xxxxxxx Xxxxxx

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен

‐ СУГС Xxxxxxx Xxxxxxxxxx

‐ СУГС Кочо Рацин

‐ СУГС Xxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxx

‐ СУГС Xxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Панче Арсовски

‐ СУГС Xxxxx Xxxxxxxxx

‐ XXXX Xxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Георги Димитров

‐ XXXX Xxxxx Xxxxx

‐ СУГС X.X.Xxxxxxxx

‐ XXXX Xxxxxxx Xxxxx

‐ СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx

‐ СУГС Зеф Xxx Xxxxx

‐ Дом за средношколци Xxxxxxx Xxxxxxxxxx

‐ Дом за средношколци Панче Караѓозов

Културни и останати објекти – библиотеки, музеи, културни домови, и сл.

‐ Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx

‐ Културно информативен центар Скопје

‐ Дом на култура Xxxx Xxxxx

‐ Младински културен центар

‐ Детски културен центар Карпош

‐ Музеј на Град Скопје

‐ Универзална сала

‐ Зоолошка градина

Административни објекти – Град Скопје

Податоците за потрошена енергија за оваа категорија згради е дадена во следната табела.

Тип на објект ЗГРАДИ	Греена површина (m2)	Потрошена топлинска енергија (kWh/god)	Специфична потрошена топлинска енергија (kWh/m2)	Потрошена електрична енергија (kWh/god)	Специфична потрошена електрична енергија (kWh/m2)
Средни училишта Библиотеки	115.790	11.691.398	101	2.087.694	18
	5.738	528.812	92	295.105	51
Останати културни Универзална сала	16.142	1.969.000	000	000.528	31
	3.500	330.670	94	70.802	20
Административен	5.527	778.613	141	372.575	67
Б. ЈАВНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА ‐ ЈП Паркови и зеленило ‐ ЈП Градски паркинг ‐ ЈП Улици и патишта ‐ ЈСП Скопје ‐ ЈП Комунална хигиена ‐ ЈП Водовод и канализација ‐ ЈП Дрисла
Тип на објект ЈАВНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА		Греена површи на (m2)	Потрошена топлинска енергија (kWh/god)	Специфична потрошена топлинска енергија (kWh/m2)	Потрошена електрична енергија (kWh/god)	Специфична потрошена електрична енергија (kWh/m2)
Паркови и зеленило Градски паркинг		1.175	273.473	233	27.649	24
		322	26.119	81	51.220	159
Улици и патишта ЈСП Скопје		675	116.050	171	73.285	108
		13.221	3.137.142	237	2.388.000	178
Комунална хигиена ППЗ бригада		4.877	826.681	169	576.492	118
		6.934	1.404.127	202	412.590	60
Водовод и канализација		5.303	883.237	166	362.026	69

Според анализите направени во СЕАП градските објекти учествуваат со 3,27% од вкупната греена површина, 4,55% од потрошената топлинска енергија и само со 1,34% од потрошената електрична енергија на сите објекти на подрачјато на Град Скопје.

4.3.2 Транспорт на Град Скопје

Потрошеното количество на различни видови гориво како и процентуалното учество на секој од сегментите на транспорт на подрачјето на Град Скопје се дадени во следната табела.

Xxxxxxxxxx	Xxxxxxxx ост	Потрошен дизел (t/god)	Потрошен моторен бензин (t/god)	Потрошен ТНГ (т/god)
Возила на Град Скопје Јавен превоз	5%	1.516	209
	10%	10.179		308
Приватни/комерцијални	85%	32.197	38.117	776

4.3.3 Јавно осветлување на Град Скопје

Јавното осветлување на подрачјето на градот Скопје е под ингеренции на:

А. Град Скопје

‐ главни градски и национални сообраќајници

‐ централен плоштад Македонија

‐ Кеј 13 Ноември

‐ Централен градски парк

Б. Општините

‐ локални сообраќајници

‐ други плоштади под надлежност на општините

Јавното осветлување под надлежност на Град Скопје користи пет типа на светилки:

‐ Живини светилки со висок притисок – 125W, 250W и 400W

‐ Содиум светилки со висок притисок – 70W, 100W, и 150W

‐ Заменски содиумови светилки со висок притисок – 220W и 350W

‐ Натриумови светилки – 70W, 100W, 150W и 250W

‐ Компактни флуоресцентни светилки – 55W

Според податоците дадени во СЕАП структурата на светилките во Град СКопје е прикажана во табелата според тип и моќност. Овие светилки претставуваат 21% од вкупниот број на светилки на подрачјето на градот.

HPSL HPML HPSSL Na Fluo HPML & MHL

55W	0	0	0	0	65	0
70W	82	0	0	0	0	0
110W	2.312	0	0	0	0	0
125W	0	17.604	0	0	0	0
150W	91	0	0	0	0	0
220W	0	0	73	0	0	0
250W	0	2.442	0	56	0	0
350W	0	0	2.982	0	0	0
400W	0	0	0	0	0	2.432

Регистрираната потрошувачка на системот за јавно осветлување изнесува 51.155.259 kWh електрична енергија годишно, што претставува 2,1% од вкупната потрошена електрична енергија на подрачјето на град Скопје (СЕАП).

5. ЕНЕРГЕТСКИ КОНТРОЛИ

Според Проектната задача за изработка на Програмата за ЕЕ на Град Скопје направени се детални анализи на објектите под ингеренции на Град Скопје – Енергетски контроли и истите се дадени во прилог на оваа Програма. Разгледуваните објекти се од две категории на згради во сопственост на градот: образовни (средни училишта и домови за средношколци) и културни (библиотеки, музеи и домови на култура).

5.1 Опис на енергетска контрола

За секој објект направен е детален увид на состојбата на објектот и на сите енергетски системи. Пред посетите на објектите дистрибуирани се прашалници, дадени во анексот, кои при посетата се контролирани и дополнети. Собраните податоци кои се внесени во базата на податоци за енергетска ефикасност опфаќаат:

‐	Општи податоци	(тип, год. на градба, состојба, спратност, корисници,
		површина, волумен, режим на употреба, начин на
		одржување, мерење, управување и контрола);
‐	Обвивка на објектот	(надворешни ѕидови, прозори, врати, покрив, под,
		карактеристики и состојба)
‐	Систем за греење	(опис, карактеристики и состојба)
‐	Систем за вентилација	(опис, карактеристики и состојба)
‐	Систем за СТВ	(опис, карактеристики и состојба)
‐	Систем за ладење	(опис, карактеристики и состојба)
‐	Систем за осветлување	(опис, карактеристики и состојба)
‐	Други енергетски системи	(опис, карактеристики и состојба)

Eнергетската потрошувачка е анализирана во изминатите пет грејни сезони, со посебен осврт на последните три години 2009, 2010 и 2011 година, по што е усвоена референтна година. За секој објект се дадени податоци како во табелата.

2011 година	Топлинска енергија (нафта)	Електрична енергија	Вкупно
Потрошувачка на енергија (kWh/годишно)	82693
Парични трошоци (денари/годишно)	449386
Специфична потрошувачка (kWh/m2 годишно)

За секој објект се направени термовизиски снимки и истите заедно со нивната анализа се дадени во прилог на секоја енергетска контрола.

Анализата на објектите, градежна физика, режимот на работа и сметките за потрошена топлинска и електрична енергија, се основа за воочување на потенцијал за енергетски заштеди и подобрување на енергетската ефикасност. За секој објект се предвидени специфичен пакет мерки, со пресметани очекувани заштеди на енергија (во kWh и МКД), апроксимативна инвестициона вредност, време на отплата, како и коефициент на профитабилност. Овие податоци се дадени како во табелата.

Потенцијал за енергетски заштеди
Објект:				Загревна површина:
Мерки за заштеда на енергија	Инвестиција (денари)	Нето заштеда		Отплата (години)	Коеф. на профит.
		(kWh/годишно)	(денари/годишно)
Вкупно:

Заштедата на енергија по енергенси е прикажана како во табелата за секој од објектите.

Енергенс	Единица	Сегашна потр.	После мерки	Заштеди
Греење	kWh
Електрична енергија	kWh
Нафта/Јаглен	ton
Гас	m³

По опис на секоја од предложените мерки, дадени се влијанијата врз животната средина, со табелата што следи.

	Заштеда нa енергија kWh/год	Намалени емисии CO2(t)
Топлинска енергија
Електрична енергија
Нафта Топлинска
Вкупно

За секој од објектите се дадени насоки за имплментација на предложените мерки, оперативен и финансиски план, како и напатствија за правилно функционирање, одржување, мониторинг, управување и контрола на системите.

На крај како прилог се дадени извадоци од софтверските пресметки, како и од термовизиските снимки и нивната анализа.

Пресметките се извршени со помош на специјализиран софтвер за енергетски контроли ENSI EAB 8.1 Software, на ENSI, Норвешка. Економските анализи се направени со помош на Economy Software, на ENSI, Норвешка. Термовизиските снимања и нивна анализа се направени со помош на експерти од FBE ‐ GEC. Целокупното енергетско снимање на објектот, вклучувајќи ги пресметките и софтверската обработка, како и финалната анализа на очекуваните резултати е извршено од страна на сертифицирани енергетски контролори, тимот на стручни лица во областа на енергетската ефикасност на Топлификација – Инженеринг.

5.2 Содржина на енергетска контрола

Подолу заради подобра претстава дадена е содржината на секоја од изработените Енергетски контроли за сите 30 објекта.

1. Резиме

2. Вовед

2.1 Општи податоци за Енергетска контрола

2.2 Процес на реализација на Проектот

3. Организација на Енергетската контрола

4. Стандарди и регулативи

5. Опис на состојбата на објектот

5.1 Општи податоци

5.2 Обвивка на објектот

5.3 Систем за греење

5.4 Систем за осветлување

5.1 Други енергетски системи

6. Енергетска потрошувачка

6.1 Измерена потрошена енергија

6.2 Специфична енергетска потрошувачка

7. Потенцијал за енергетски заштеди

8. Мерки за енергетски заштеди

8.1 Изолација на покрив

9. Влијание на животната средина

10. Xxxxxxxxxx и финансиски план

11. Функционирање и одржување

11.1 Вовед

11.2 Упатства за правилно функционирање и одржување

12. Систем за контрола и управување на енергетската потрошувачка Прилози

Извештај од ENSI EAB софтвер Извештај од ENSI Economy софтвер Анализа на термовизиски снимки

5.3 Резултати од енергетските контроли по објекти

Opis na merkata	Proceneta energetska za{teda (KWh/god)	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)
XXXX Xxxxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	72,217	1,489,191	501,122	3.0
2. Изолација на фасада	79,441	5,017,753	551,250	9.1
3. Промена на прозори и врати	64,908	5,157,503	450,404	11.5
4. Осветлување	6,816	225,400	47,694	4.7
СЕ ВКУПНО	223,382	11,889,847	1,550,469	7.7
СУГС Владо Тасевски
1. Изолација на покрив	154,788	1,350,551	1,074,091	1.3
2. Изолација на фасада	37,755	1,604,200	261,986	6.1
3. Промена на прозори и врати	26,023	986,583	180,576	5.5
4. Осветлување	10,475	63,500	73,298	0.9
СЕ ВКУПНО	229,041	4,004,834	1,589,951	2.5
СУГС 8 Септември
1. Изолација на покрив	54,235	595,158	376,343	1.6
2. Изолација на фасада	141,559	5,679,485	982,293	5.8
3. Промена на прозори и врати	79,144	4,355,403	549,189	7.9
4. Осветлување	4,959	17,700	34,700	0.5
СЕ ВКУПНО	279,897	10,647,746	1,942,525	5.5

Opis na merkata	Proceneta energetska za{teda (KWh/god)	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)
СУГС Xxxxx Xxxx Xxxx
1. Изолација на покрив	205,394	2,407,226	1,425,251	1.7
2. Изолација на фасада	191,142	6,682,110	1,326,355	5.0
3. Промена на прозори и врати	223,281	11,710,660	1,549,371	7.6
4. Осветлување	3,726	12,000	26,072	0.5
СЕ ВКУПНО	623,543	20,811,996	4,327,049	4.8
СУГС Боро Петрушевски
1. Изолација на покрив	154,216	1,873,582	1,070,122	1.8
2. Изолација на фасада	215,785	5,696,453	1,497,355	3.8
3. Осветлување	2,174	109,500	15,212	7.2
СЕ ВКУПНО	372,175	7,679,535	2,582,689	3.0
СУГС Орце Николов
1. Изолација на покрив	98,472	2,345,340	683,308	3.4
2. Изолација на фасада	134,236	3,811,518	931,478	4.1
3. Промена на прозори и врати	67,930	2,590,783	471,374	5.5
4. Осветлување	8,113	79,100	56,770	1.4
СЕ ВКУПНО	308,751	8,826,741	2,142,929	4.1
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx
1. Изолација на покрив	202,223	1,401,084	1,403,247	1.0
2. Изолација на фасада	105,526	3,311,748	732,256	4.5
3. Промена на прозори и врати	25,916	922,415	179,834	5.1
4. Осветлување	5,465	18,000	38,241	0.5
СЕ ВКУПНО	339,130	5,653,246	2,353,578	2.4
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен
1. Изолација на покрив	93,213	1,895,362	646,815	2.9
2. Изолација на фасада	112,503	3,728,223	780,671	4.8
3. Промена на прозори и врати	72,334	3,721,744	501,933	7.4
4. Осветлување	7,696	27,000	53,852	0.5
СЕ ВКУПНО	285,746	9,372,329	1,983,271	4.7
СУГС Xxxxxxx Xxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	261,861	2,417,344	1,817,082	1.3
2. Изолација на фасада	112,219	3,233,080	778,700	4.2
3. Промена на прозори и врати	149,491	9,921,977	1,037,334	9.6
4. Осветлување	26,558	94,800	185,837	0.5
СЕ ВКУПНО	550,129	15,667,201	3,818,953	4.1
СУГС Кочо Рацин
1. Изолација на покрив	114,848	3,571,505	796,943	4.5
2. Изолација на фасада	15,032	2,170,298	104,309	20.8
3. Промена на прозори и врати	41,890	6,697,535	290,679	23.0
4. Осветлување	3,502	12,600	24,505	0.5
СЕ ВКУПНО	175,272	12,451,937	1,216,436	10.2

Opis na merkata	Proceneta energetska za{teda (KWh/god)	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)
СУГС Марија Кири Склодовска
1. Изолација на покрив	43,604	942,838	302,573	3.1
3. Промена на прозори и врати	119,632	11,670,555	830,139	14.1
3. Осветлување	5,346	28,000	37,408	0.7
СЕ ВКУПНО	168,582	12,641,393	1,170,120	10.8
СУГС Никола Карев
1. Изолација на покрив	101,335	3,237,954	703,175	4.6
2. Изолација на фасада	204,100	4,177,090	1,416,272	2.9
3. Промена на прозори и врати	51,782	4,756,453	359,321	13.2
СЕ ВКУПНО	357,217	12,171,497	2,478,767	4.9
СУГС Панче Арсовски
1. Изолација на покрив	101,437	1,869,140	703,882	2.7
2. Изолација на фасада	55,009	2,318,378	381,713	6.1
3. Промена на прозори и врати	40,248	2,101,502	279,285	7.5
4. Осветлување	1,628	6,000	11,392	0.5
СЕ ВКУПНО	198,322	6,295,019	1,376,273	4.6
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	157,060	3,523,255	1,089,856	3.2
2. Изолација на фасада	144,824	4,462,453	1,004,949	4.4
3. Промена на прозори и врати	153,693	14,774,682	1,066,492	13.9
4. Осветлување	17,969	231,000	125,736	1.8
СЕ ВКУПНО	473,546	22,991,390	3,287,034	7.0
XXXX Xxxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	146,073	1,030,513	1,013,616	1.0
2. Изолација на фасада	156,924	4,550,375	1,088,913	4.2
3. Промена на прозори и врати	159,552	7,347,236	1,107,149	6.6
4. Осветлување	3,124	10,800	21,860	0.5
СЕ ВКУПНО	465,673	12,938,924	3,231,537	4.0
СУГС Георги Димитров
1. Изолација на фасада	99,103	2,707,088	687,686	3.9
3. Промена на прозори и врати	2,794	149,993	19,388	7.7
3. Осветлување	4,434	60,200	31,027	1.9
СЕ ВКУПНО	106,331	2,917,280	738,101	4.0
XXXX Xxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	164,401	4,283,708	1,140,796	3.8
2. Изолација на фасада	36,263	2,463,373	251,633	9.8
3. Промена на прозори и врати	81,749	8,494,239	567,265	15.0
4. Осветлување	1,851	6,600	12,952	0.5
СЕ ВКУПНО	284,264	15,247,919	1,972,647	7.7
СУГС Раде Јовчевски Корчагин
1. Изолација на покрив	117,808	2,502,675	817,482	3.1
2. Изолација на фасада	125,367	4,550,375	869,935	5.2
3. Промена на прозори и врати	123,455	6,079,918	856,668	7.1
4. Осветлување	3,124	10,800	21,860	0.5
СЕ ВКУПНО	369,754	13,143,768	2,565,945	5.1

Opis na merkata	Proceneta energetska za{teda (KWh/god)	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)
СУГС Димитар Влахов
1. Изолација на покрив	36,959	439,242	256,463	1.7
2. Изолација на фасада	61,966	2,151,788	429,989	5.0
3. Промена на прозори и врати	14,478	393,029	100,464	3.9
4. Осветлување	2,907	19,200	20,341	0.9
СЕ ВКУПНО	116,310	3,003,259	807,257	3.7
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	99,284	3,602,972	688,942	5.2
2. Изолација на фасада	13,291	1,628,880	92,228	17.7
3. Промена на прозори и врати	39,716	6,424,821	275,594	23.3
4. Осветлување	2,907	19,200	20,341	0.9
СЕ ВКУПНО	155,198	11,675,873	1,077,105	10.8
СУГС Зеф Xxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	121,296	1,086,660	841,686	1.3
2. Изолација на фасада	57,683	1,823,235	400,269	4.6
3. Осветлување	10,956	218,700	76,664	2.9
СЕ ВКУПНО	189,935	3,128,595	1,318,618	2.4
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	113,494	1,709,707	681,667	2.5
2. Изолација на фасада	126,892	2,967,770	761,650	3.9
3. Осветлување	2,999	43,400	9,880	4.4
4. Автоматска регулација	77,182	195,000	535,907	0.4
СЕ ВКУПНО	320,567	4,915,877	1,989,104	2.5
Средношколски дом Панче Караѓозов
1. Изолација на покрив	34,515	299,307	239,503	1.2
2. Изолација на фасада	48,102	1,476,173	333,785	4.4
3. Промена на прозори и врати	29,388	2,304,433	203,927	11.3
4. Осветлување	1,774	3,600	12,413	0.3
СЕ ВКУПНО	113,779	4,083,513	789,628	5.2
КИЦ Скопје
1. Изолација на покрив	130,581	944,010	906,116	1.0
2. Изолација на фасада	96,338	1,391,335	668,500	2.1
3. Промена на прозори и врати	95,852	3,938,311	665,127	5.9
4. Осветлување	19,335	36,000	135,295	0.3
СЕ ВКУПНО	342,106	6,309,656	2,375,038	2.7
Дом на култура Xxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	22,764	376,555	157,962	2.4
2. Изолација на фасада	41,508	1,075,123	288,029	3.7
3. Промена на прозори и врати	20,822	1,427,738	144,486	9.9
4. Осветлување	1,976	2,775	13,827	0.2
5. Автоматска регулација	7,917	195,000	54,937	3.5
СЕ ВКУПНО	94,987	3,077,191	659,240	4.7
Младински културен центар
1. Изолација на покрив	190,861	3,537,940	1,324,405	2.7
2. Осветлување	29,255	97,500	83,886	1.2
3. Автоматска регулација	21,972	195,000	152,466	1.3
СЕ ВКУПНО	242,088	3,830,440	1,560,757	2.5

Opis na merkata	Proceneta energetska za{teda (KWh/god)	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)
Детски Културен центар
1. Изолација на покрив	11,080	97,609	76,885	1.3
2. Промена на прозори и врати	12,503	737,932	86,760	8.5
3. Осветлување	422	3,600	2,953	1.2
СЕ ВКУПНО	24,005	839,141	166,598	5.0
Музеј на град Скопје
1. Изолација на покрив	57,035	1,235,604	395,772	3.1
2. Промена на прозори и врати	49,996	2,326,090	346,928	6.7
3. Осветлување	599	3,300	4,191	0.8
СЕ ВКУПНО	107,630	3,564,994	746,891	4.8
Библиотека Браќа
1. Изолација на покрив	32,085	1,242,947	222,641	5.6
2. Изолација на фасада	80,089	2,429,438	555,746	4.4
3. Промена на прозори и врати	84,980	5,494,385	589,685	9.3
4. Осветлување	6,061	122,000	42,411	2.9
5. Автоматска регулација	32,278	195,000	223,981	0.9
СЕ ВКУПНО	235,493	9,483,769	1,634,465	5.8
Библиотека Другарче
1. Изолација на покрив	101,028	1,511,465	701,044	2.2
2. Изолација на фасада	75,818	2,349,228	526,109	4.5
3. Промена на прозори и врати	43,767	3,160,274	303,704	10.4
4. Автоматска регулација	29,775	195,000	206,612	0.9
СЕ ВКУПНО	250,388	7,215,966	1,737,469	4.2

Табела 3 – Предложени мерки за ЕЕ и очекувани енергетски заштеди по објекти

6. ПРЕДЛОГ МЕРКИ ЗА ЕЕ ВО ОБЈЕКТИТЕ

6.1 Мерки за подобрување на ЕЕ во објектите

Предложените мерки за енергетска ефикасност што ќе резултираат во исплатливо инвестирање со релативно краток рок на отплата, а кои што генерално се поделени во неколку категории се: изолација на покрив, изолација на фасада, промена на прозорци и врати, модернизација на осветлувањето и вградување на автоматска регулација кај енергетските системи на објектите.

Она што може да се констатира кај објектите кои што се предмет на анализа во оваа програма е дека покривите од енергетски аспект се во многу лоша состојба. Покривите се состојат од салонитни плочи, керамиди или пластифициран лим поставени на дрвена конструкција. Немаат никаква топлотна изолација и чести случаи се дури тие и да протекуваат. Градот Скопје ги санира старите покриви но она што треба да се потенцира е дека и покрај тоа што дел од нив се реконструирани во скоро време се избегнува поставување на топлинска изолација.

Со поставување на топлинска изолација од камена волна на крововите се овозможува намалување на коефициентот на топлинопреминување U [W/m2K], што кај старите кровови се движи и до 3,7 [W/m2K], а по имплементација на предвидените мерки истиот треба да претрпи намалување во рамките на 0,3 [W/m2K] . Инвестиционата вредност за поставување на ваква изолација варира во зависност од конкретниот објект и неговата конструкција но се движи од 7‐17 €/m2.

Слична е состојбата и со фасадите на објектите. Реконструирањето на фасадите најчесто е со козметичка функција затоа што повторно не се поставува термичка изолација на надворешните површини.

Поставувањето на 10 см стиропор топлинска изолација на надворешните површини овозможува намалување на постоечките U [W/m2K] вредности кои што за конкретните објекти се движат и до 2,9 [W/m2K] на вредности до 0,32 [W/m2K]. Инвестиционата вредност за оваа мерка изнесува 25 €/m2.

Старите прозорци и врати покрај тоа што значително ги зголемуваат топлинските загуби дополнително со провевот кој што се јавува кај нив влијаат и врз нарушувањето на конфорот на лицата кои што престојуваат во објектите. Она што Градот Скопје го прави е промена на старите прозоци со нови ПВЦ кои што имаат далеку подобри изолаторски својства и пониски коефициенти на топлиноспроведување.

Оваа мерка е неопходна за објектите со стари прозорци и врати. U [W/m2K] кај старите прозорци и врати се движи и до 5,2 [W/m2K]. Предвидените нови ПВЦ прозори имаат коефициент на топлиноспроведување од U=2,9 [W/m2K]. Инвестиционата вредност за овие прозори и врати е 130 €/m2

Вградувањето на опрема за автоматска регулација во топлинските подстаници овозможува оптимизација и мониторинг на потрошувачката на енергија. Со ускладување на автоматската регулација и режимот на работа на објектот се создава голем потенцијал за енергетски заштеди.

Инвестиционата вредност за вградувањето на вакава опрема зависи од опременоста на подстаницата, дотраеност на евентуално постоечката опрема, како и од состојбата и карактеристиките на објектот. Вредноста за ваква реконструкција во голема мерка варира и е земена за секој објект согласно деталниот преглед.

6.2 Општи мерки за подобрување на ЕЕ

Во општи рамки, може да се сугерираат мерки кои ќе допринесат за ЕЕ, и мерки кои важат за сите објекти кои имаат централно греење и котли на течно гориво (нафта).

▪ Старите прозорци и врати се најчеста причина за загуба на енергија во објектите. Затоа е неопходна промена на старите прозорци и врати

▪ Инсталирање на автоматски затворачи на вратите и едуцирање на корисниците на објектите

▪ Поставување изолација на надворешните ѕидови

▪ Со оглед на тоа дека преку таванот се околу 30% од загубите на топлина потребно е поставување на изолација на кровот, посебно ако таванот е во лоша состојба

▪ За климатизирани или неклиматизирани објекти кои што во лето се прегреваат, да се инсталираат надворешни затемнувачи на прозорите

▪ Замена на старите инкадесентни светилки со жаречко влакно со нови флоуросцентни светилки

▪ Инсталирање на сензори за присуство во простории кои што не се користат често (

соби за состаноци, тоалети и др.)

▪ Регулирање на надворешното осветлување со временски распоред, сензори за присуство и во синхронизација со природната светлина

▪ Можност за независна контрола на светилките кои што се блиски до прозорците. Со ова се постигнува да во зависност од надворешната светлина, светилките кои се најблиску до прозорците даваат најмалку светлина, а светилките во просторијата кои

се најодалечени од прозорците даваат најмногу светлина односно трошат највеќе енергија

▪ Подигнување на свеста на корисниците на објектите

Подобрување на дистрибуција на топлина

▪ Цевните водови треба да се изолираат, како во котларниците така и на местата каде што поминуваат низ незагреани простории. Загубите може да се намалат и за 80%.

▪ Урамнотежување на дистрибуцијата. Неурамнотежена инсталација доведува до незадоволително греење во поедини простории. Проблемот делумно се решава со вградување на термостатски вентили.

▪ Намалување на протокот на пумпите. Во принцип, во овакви инсталации, најчесто пумпите се предимензионирани. Примената на пумпи со фреквентна регулација е добро решение. Инвестицијата се враќа за приближно пет години.

Подобрување на топлинскиот ефект на радијаторите

По можност да се постави изолација на надворешните ѕидови, зад радијаторите. Доколку радијаторите се поставени во маска, истите треба да се проверат, или да се извадат или заменат со маска што не ја спречува циркулацијата на воздухот а со тоа да дојде до намалување на грејниот ефект на радијаторот.

Регулација на котларите

▪ Сите котлари од овој тип немаат автоматска регулација на греењето. Вградувањето на автоматската регулација е, условно задолжителна, секаде каде што ја нема, бидејки заштедите можат да се движат од 20 до 30%.

▪ Контрола на температурите во просториите; зголемуавње на температурите за 10С доведува до зголемена потрошувачка за 6%.

▪ Намалување на температурите во ноќен режим . Може да се очекува заштеда од 10

до 20%.

▪ Зонирање на објектот е неопходност доколку постојат различни режими за греење за поедини зони во објектот.

Котлара

▪ Задолжително е чистењето на котелот барем еднаш годишно. Саѓите го намалуваат капацитетот на котелот за 4 ‐ 8%. Саѓите се последица од лошо согорување, односно последица од неусогласен горач со котел, лошо наштелуван горач, лошо повлекување на оџакот, недостаток од воздух за согорување, и сл.

▪ Ако котлите се постари од 20 ‐ 25 години пожелно е да се сменат. Повратот на средствата е околу 5 ‐ 10 години.

Контрола на квалитетот и количеството за надополнување на инсталацијата со вода. Честото додавање вода е сигнал дека е можна појава на корозија во инсталацијата заради влез на воздух. Не смее да се дозволи годишно надополнување повеќе од 1.0 лит./kW инсталирана снага на котелот. Треба да се одбегнува системот со отворен експанзионен сад како и да се провери неговата големина. Исто така важно е затворањето на сите места од каде е можно влез на надворешен воздух во инсталацијата.

6.3 Мерки за ЕЕ на осветлување

Во ова поглавје се прикажани резултатите од направените анализи за енергетска ефикасност во поглед на електричната енергија потрошена од постоечката инсталирана расвета и други енергетски потрошувачи во објектите во град Скопје.

За изработка на програмата направена е посета на секој од објектите, увид на постоечката расвета и обезбедени се сите потребни податоци (годишна потрошувачка на електрична енергија за последните три години, вкупен број и тип на инсталирани потрошувачи, цена на ел. енергија и сл.)

Според направената посета утврдено е дека осветлувањето се движи од задоволително до одлично гледано од аспект на интензитетот и ефикасноста. Најголем дел од објектите имаат релативно мал број на волфрамови сијалици со жарено влакно главно по санитарии, скалишен простор и помошни/подрумски простории. Најмногу се застапени флуо арматури со сијалици од 18 и 36 W, а во помал број и 58 W. Флуо светилките варираат според тип и се во најголем број со опална капа, или огледален растер (сите надградни), забележан е и значителен број од светилки кои воопшто немаат никаква заштитна капа или е оштетена/изгорена. Најголем дел од светилките имаат застарен тип на електромагнетни пригушници. За осветлување на спортските сали се користат флуо светилки или рефлектори, а во некои случаи и стари живини светилки. За недворешно осветлување се користи или уличното од оптшина/град, живини светилки 125/250 W, или халогени/метал‐халогени рефлектори 250÷500 W.

Како дополнителни потрошувачи кои ја комплетираат сметката за електрична енергија на објектот се и разни компјутери, машини за перење, технолошка‐вежбовна опрема, пумпи, посебна наменска опрема, горилници за котли и сл. Сите овие елементи ќе бидат вклучени во анализите соодветно, според собраните податоци на лице место за нивниот број и

инсталирана моќност и од контакт лицето за соодветниот објект. Притоа анализата е направена врз база на потрошената активна моќност на објектот (kWh) на годишно ниво, бидејќи врз неа и може да се дејствува наједноставно. Со промена на активната моќност ќе се влијае и врз вкупната потрошувачка на ел. енергија.

Оваа студија ја опфаќа грубата буџетска анализа за можното сценарио за замена на постоечките сијалици (или светилки) со нови со поголема ефикасност и работен век. Ќе бидат дадени потребните средства за инвестиција, споредба за годишната потрошувачка на електрична енергија со постоечката и новата расвета и периодот на враќање на инвестицијата.

Со новоинсталираната расвета ќе се добијат следните подобрувања:

‐ Подобрен квалитет на осветлување

‐ Намалена потрошувачка

‐ Намалени трошоци за одржување поради подолг век на траење

Светилките кои се користени за анализите за енергетска ефикасност, а кои се предложени како замена на постоечките се:

• Philips Tornado ESaver ‐ Compact fluo 23 W

• Philips Tornado High Lumen – compact fluo 60 W

• Philips Malaga SGS102 SON‐T 150 W

• Philips Malaga SGS102 SON‐T 250 W

• Philips Tempo RVP251 MHN‐TD 150 W

• Philips Tempo RVP251 MHN‐TD 250 W

Иако анализите се направени со овие сијалици (светилки), реализацијата може да биде и со други брендови кои имаат исти или слични карактеристики.

За потребите на оваа анализа се направени следните апроксимации:

‐ Работно време на светилки 40 недели за училишта, 52 недели за јавни установи

‐ Трошок за одржување на волфрамови сијалици (материјал + работна рака) е земен 50

МКД/парче

‐ Трошок за инсталирање на 23 W compact fluo е земен 300 МКД/парче

‐ Трошок за инсталирање на 60 W compact fluo е земен 1600 МКД/парче

‐ Трошок за инсталирање на Na‐150 W е земен 6500 МКД/парче

‐ Трошок за инсталирање на Na‐250 W е земен 7400 МКД/парче

‐ Трошокот за замена на рефлекторите се движи од 6700 до 9000 МКД/парче

‐ Животен век на 23 W compact fluo е 8000 h

‐ Животен век на 60 W compact fluo e 10000 h

‐ Животен век на натриумовите високопритисни е 20000 ÷ 28000 h

‐ Животен век на живина сијалица е 16000 h

‐ Животен век на метал‐халогена сијалица е 5000 h

6.4 Сумарен приказ на мерки за ЕЕ

По разгледувањето на потенцијалите за енергетска заштеда во секој од предвидените објекти, евидентно е дека постои голем потенцијал за намалување на трошоците за енергија.

Во табелата што следи дадени се сумарни податоци за претходно претставените мерки за ЕЕ по објект што ќе резултираат во исплатливо инвестирање со релативно краток рок на отплата, а кои што генерално се поделени во неколку категории: реконструкција на енергетски системи (опрема за автоматска регулација во котларите), изолација на фасада и кров, промена на фасадни отвори, како и модернизација на осветлувањето.

За секој од објектите, согласно на постоечката состојба, дадени се мерките што влијаат на заштеди во

• топлинска енергија

• електрична енергија

поединечно со проценета инвестициона вредност и очекувана заштеда. Дополнително очекуваната заштеда на енергија за секој од објектите е дадена како сумарен очекуван резултат изразен во:

▪ Енергија (kWh/год)

▪ Денари (МКД)

Резултатите покажуваат дека кај секој од наведените објекти има голем потенцијал за енергетска заштеда што се движи од најмалку 24.000 kWh/год. за Детскиот културен центар Карпош до максималните 623.543 kWh/год за СУГС Јосип Броз Тито. Најголем потенцијал за заштеди на топлинска енергија има во СУГС Јосип Броз Тито, а за заштеда на електрична енергија во Младински културен центар.

Opis na merkata	Povr{ina (m2)	Volumen (m3)	Instaliran kapacitet (kW)	Potro{ena energija (kWh / god)	Investicija so DDV	Za{teda energija (kWh / god)	Za{teda energija (MKD / god)
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	8,835	31,808
Топлинска енергија			870	353,527	11,664,447	216,566	1,502,775
Електрична енергија			163	137,895	225,400	6,816	47,694
СЕ ВКУПНО				491,422	11,889,847	223,382	1,550,469
СУГС Владо Тасевски	4,629	16,616
Топлинска енергија			498	331,412	3,941,334	218,566	1,516,653
Електрична енергија			228	147,653	63,500	10,475	73,298
СЕ ВКУПНО				479,065	4,004,834	229,041	1,589,951
СУГС 8 Септември	3,214	14,721
Топлинска енергија			502	387,790	10,630,046	274,938	1,907,825
Електрична енергија			274.0	219,807	17,700	4,959	34,700
СЕ ВКУПНО				607,597	10,647,746	279,897	1,942,525
СУГС Јосип Броз Тито	7,245	26,806
Топлинска енергија			738	896,876	20,799,996	619,817	4,300,977
Електрична енергија			145	133,739	12,000	3,726	26,072
СЕ ВКУПНО				1,030,615	20,811,996	623,543	4,327,049
СУГС Боро Петрушевски	6,038	21,133
Топлинска енергија			700	793,755	7,570,035	370,001	2,567,477
Електрична енергија			306	338,003	109,500	2,174	15,212
СЕ ВКУПНО				1,131,758	7,679,535	372,175	2,582,689
СУГС Орце Николов	4,869	21,977
Топлинска енергија			691	651,114	8,747,641	300,638	2,086,160
Електрична енергија			110	79,578	79,100	8,113	56,770
СЕ ВКУПНО				730,692	8,826,741	308,751	2,142,929
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	1,470	4,998
Топлинска енергија			190	668,741	5,635,246	333,665	2,315,337
Електрична енергија			15	123,028	18,000	5,465	38,241
СЕ ВКУПНО				791,769	5,653,246	339,130	2,353,578
СУГС Васил Антевски Дрен	2,280	7,496
Топлинска енергија			325	416,496	9,345,329	278,050	1,929,419
Електрична енергија			8	115,431	27,000	7,696	53,852
СЕ ВКУПНО				531,927	9,372,329	285,746	1,983,271
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	9,563	36,339
Топлинска енергија			652	1,134,548	15,572,401	523,571	3,633,116
Електрична енергија			139	150,396	94,800	26,558	185,837
СЕ ВКУПНО				1,284,944	15,667,201	550,129	3,818,953
СУГС Кочо Рацин	3,405	11,227
Топлинска енергија			510	289,157	12,439,337	171,770	1,191,930
Електрична енергија			101	82,816	12,600	3,502	24,504
СЕ ВКУПНО				371,973	12,451,937	175,272	1,216,434
СУГС Марија Кири Склодовска	4,725	20,140
Топлинска енергија			503	347,122	12,613,393	163,236	1,132,712
Електрична енергија			106	56,498	28,000	5,346	37,408
СЕ ВКУПНО				403,620	12,641,393	168,582	1,170,120
СУГС Никола Карев	4,642	18,350
Топлинска енергија			755	450,590	12,171,497	357,217	2,478,767
Електрична енергија			118	105,075	0	0
СЕ ВКУПНО				555,665	12,171,497	357,217	2,478,767

Opis na merkata	Povr{ina (m2)	Volumen (m3)	Instaliran kapacitet (kW)	Potro{ena energija (kWh / god)	Investicija so DDV	Za{teda energija (kWh / god)	Za{teda energija (MKD / god)
СУГС Панче Арсовски	2,638	10,565
Топлинска енергија			420	340,132	6,289,019	196,694	1,364,881
Електрична енергија			92	75,114	6,000	1,628	11,392
СЕ ВКУПНО				415,246	6,295,019	198,322	1,376,273
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	6,719	27,376
Топлинска енергија			950	630,778	22,760,390	455,577	3,161,298
Електрична енергија			165	133,066	231,000	17,969	125,736
СЕ ВКУПНО				763,844	22,991,390	473,546	3,287,034
XXXX Xxxxxx Xxxxx	4,672	18,220
Топлинска енергија			749	662,179	12,928,124	462,549	3,209,678
Електрична енергија			122	84,651	10,800	3,124	21,860
СЕ ВКУПНО				746,830	12,938,924	465,673	3,231,537
СУГС Георги Димитров	5,071	17,747
Топлинска енергија			640	348,810	2,857,080	101,897	707,074
Електрична енергија			133	88,394	60,200	4,434	31,027
СЕ ВКУПНО				437,204	2,917,280	106,331	738,101
XXXX Xxxxx Xxxxx	4,499	17,549
Топлинска енергија			731	462,147	15,241,319	282,413	1,959,694
Електрична енергија			315	140,038	6,600	1,851	12,952
СЕ ВКУПНО				602,185	15,247,919	284,264	1,972,647
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	4,672	18,688
Топлинска енергија			814	620,674	13,132,968	366,630	2,544,085
Електрична енергија			114	73,212	10,800	3,124	21,859
СЕ ВКУПНО				693,886	13,143,768	369,754	2,565,944
СУГС Димитар Влахов	1,884	7,185
Топлинска енергија			225	178,218	2,984,059	113,403	786,916
Електрична енергија			100	78,714	19,200	2,907	20,341
СЕ ВКУПНО				256,932	3,003,259	116,310	807,257
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	3,435	11,317
Топлинска енергија			511	229,053	11,656,673	152,291	1,056,764
Електрична енергија			142	83,221	19,200	2,907	20,341
СЕ ВКУПНО				312,274	11,675,873	155,198	1,077,105
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	7,663	25,290
Топлинска енергија			418	495,681	2,909,895	178,979	1,241,955
Електрична енергија			114	106,583	218,700	10,956	76,664
СЕ ВКУПНО				602,264	3,128,595	189,935	1,318,618
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	5,950	16,065
Топлинска енергија			515	492,731	4,872,477	320,567	1,979,224
Електрична енергија			238	279,605	43,400	2,999	9,880
СЕ ВКУПНО				772,336	4,915,877	323,566	1,989,104
Средношколски дом Панче Караѓозов	1,895	5,685
Топлинска енергија			220	169,458	4,079,913	112,005	777,215
Електрична енергија			149	106,200	3,600	1,774	12,413
СЕ ВКУПНО				275,658	4,083,513	113,779	789,628
КИЦ Скопје	2,700	10,260
Топлинска енергија			227	442,651	6,273,656	322,771	2,239,743
Електрична енергија			139	221,105	36,000	19,335	135,295
СЕ ВКУПНО				663,756	6,309,656	342,106	2,375,038

Opis na merkata	Povr{ina (m2)	Volumen (m3)	Instaliran kapacitet (kW)	Potro{ena energija (kWh / god)	Investicija so DDV	Za{teda energija (kWh / god)	Za{teda energija (MKD / god)
Дом на култура Xxxx Xxxxx	1,352	3,961
Топлинска енергија			129	138,455	3,074,416	93,011	645,413
Електрична енергија			10	11,994	2,775	1,976	13,827
СЕ ВКУПНО				150,449	3,077,191	94,987	659,240
Младински културен центар	5,111	19,421
Топлинска енергија			293	555,642	3,732,940	212,833	1,476,871
Електрична енергија			191	275,935	97,500	29,255	83,886
СЕ ВКУПНО				831,577	3,830,440	242,088	1,560,757
Детски Културен центар Карпош	525	5,040
Топлинска енергија			85	59,409	835,541	23,583	163,645
Електрична енергија			50	16,794	3,600	422	2,953
СЕ ВКУПНО				76,203	839,141	24,005	166,598
Музеј на град Скопје	4,471	17,208
Топлинска енергија			428	258,987	3,561,694	107,031	742,700
Електрична енергија			69	104,941	3,300	599	4,191
СЕ ВКУПНО				363,928	3,564,994	107,630	746,891
Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	355	16,590
Топлинска енергија			276	320,091	9,361,769	229,432	1,592,053
Електрична енергија			80	142,397	122,000	6,061	42,411
СЕ ВКУПНО				462,488	9,483,769	235,493	1,634,465
Библиотека Другарче	3,937	5,413
Топлинска енергија			123	357,387	7,215,966	250,388	1,737,469
Електрична енергија			17	16,617	0	0	0
СЕ ВКУПНО				374,004	7,215,966	250,388	1,737,469
СИТЕ ОБЈЕКТИ ВКУПНО	128,464			17,212,111	266,480,876	8,006,240	55,190,442

Табела 4 – Предложени мерки за ЕЕ и очекувани енергетски заштеди по објекти

Интересно е согледувањето дека мерките за заштеда на електрична енергија за осветлување се со висок процент на заштеда во однос на сегашната потрошувачка, но сепак имаат многу мал удел во вкупниот процент на предвидената заштеда на енергија. Со оглед на оваа констатација, а со цел да се изработи што поефикасен динамички план за реализација на предвидените мерки за ЕЕ, за секоја од предложените мерки се пресметани и економски показатели на исплатливост на инвестицијата, и тоа:

- IRR ‐ внатрешна повратна стапка

- NPV (МКД) ‐ нето сегашна вредност

- NPVK ‐ коефициент на профитабилност

Овие економски показатели колку се повисоки толку поисплатлива е инвестицијата, а се однесуваат на сегашните каматни стапки на кредитните линии (апп. 8%), проектирана инфлација од НБРМ за 2012 (4%), како и соодветен животен век за секоја од предвидените мерки. Истите се дадени во табелата што следи.

Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)	IRR (%)	NPV (MKD)	NPVQ
XXXX Xxxxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	1,489,191	501,122	3.0	34%	4,313,906	2.90
2. Изолација на фасада	5,017,753	551,250	9.1	9%	1,365,839	0.27
3. Промена на прозори и врати	5,157,503	450,404	11.5	6%	58,268	0.01
4. Осветлување	225,400	47,694	4.7	17%	127,596	0.57
СЕ ВКУПНО	11,889,847	1,550,469	7.7	5%	‐414,423	‐0.33
СУГС Владо Тасевски
1. Изолација на покрив	1,350,551	1,074,091	1.3	80%	11,087,659	8.21
2. Изолација на фасада	1,604,200	261,986	6.1	15%	1,429,658	0.89
3. Промена на прозори и врати	986,583	180,576	5.5	18%	1,104,529	1.12
4. Осветлување	63,500	73,298	0.9	115%	478,991	7.54
СЕ ВКУПНО	4,004,834	1,589,951	2.5	38%	7,762,806	1.94
СУГС 8 Септември
1. Изолација на покрив	595,158	376,343	1.6	63%	3,762,969	6.32
2. Изолација на фасада	5,679,485	982,293	5.8	16%	5,695,694	1.00
3. Промена на прозори и врати	4,355,403	549,189	7.9	11%	2,004,321	0.46
4. Осветлување	17,700	34,700	0.5	196%	239,124	13.51
СЕ ВКУПНО	10,647,746	1,942,525	5.5	13%	3,729,389	0.35
СУГС Xxxxx Xxxx Xxxx
1. Изолација на покрив	2,407,226	1,425,251	1.7	59%	14,097,510	5.86
2. Изолација на фасада	6,682,110	1,326,355	5.0	19%	8,677,387	1.30
3. Промена на прозори и врати	11,710,660	1,549,371	7.6	12%	6,231,413	0.53
4. Осветлување	12,000	26,072	0.5	217%	180,966	15.08
СЕ ВКУПНО	20,811,996	4,327,049	4.8	16%	11,213,657	0.54
СУГС Боро Петрушевски
1. Изолација на покрив	1,873,582	1,070,122	1.8	57%	10,518,666	5.61
2. Изолација на фасада	5,696,453	1,497,355	3.8	26%	11,643,264	2.04
3. Осветлување	109,500	15,212	7.2	6%	3,008	0.03
СЕ ВКУПНО	7,679,535	2,582,689	3.0	31%	11,435,634	1.49
СУГС Орце Николов
1. Изолација на покрив	2,345,340	683,308	3.4	29%	5,567,513	2.37
2. Изолација на фасада	3,811,518	931,478	4.1	24%	6,975,213	1.83
3. Промена на прозори и врати	2,590,783	471,374	5.5	17%	2,867,825	1.1
4. Осветлување	79,100	56,770	1.4	71%	341,063	4.3
СЕ ВКУПНО	8,826,741	2,142,929	4.1	21%	7,033,639	0.80
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx
1. Изолација на покрив	1,401,084	1,403,247	1.0	100%	14,848,841	10.60
2. Изолација на фасада	3,311,748	732,256	4.5	22%	5,167,946	1.56
3. Промена на прозори и врати	922,415	179,834	5.1	19%	1,160,093	1.26
4. Осветлување	18,000	38,241	0.5	212%	265,025	14.72
СЕ ВКУПНО	5,653,246	2,353,578	2.4	40%	11,766,203	2.08
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен
1. Изолација на покрив	1,895,362	646,815	2.9	34%	5,594,905	2.95
2. Изолација на фасада	3,728,223	780,671	4.8	20%	5,312,117	1.42
3. Промена на прозори и врати	3,721,744	501,933	7.4	12%	2,090,756	0.56
4. Осветлување	27,000	53,852	0.5	199%	371,566	13.76
СЕ ВКУПНО	9,372,329	1,983,271	4.7	17%	5,036,379	0.57

Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)	IRR (%)	NPV (MKD)	NPVQ
СУГС Xxxxxxx Xxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	2,417,344	1,817,082	1.3	75%	18,624,873	7.70
2. Изолација на фасада	3,233,080	778,700	4.2	24%	5,784,434	1.79
3. Промена на прозори и врати	9,921,977	1,037,334	9.6	8%	2,090,590	0.21
4. Осветлување	94,800	185,837	0.5	196%	1,280,622	13.51
СЕ ВКУПНО	15,667,201	3,818,953	4.1	21%	12,597,874	0.80
СУГС Кочо Рацин
1. Изолација на покрив	3,571,505	796,943	4.5	22%	5,657,268	1.58
2. Изолација на фасада	2,170,298	104,309	20.8	0%	‐962,386	‐0.44
3. Промена на прозори и врати	6,697,535	290,679	23.0	0%	‐3,331,405	‐0.50
4. Осветлување	12,600	24,505	0.5	194%	168,761	13.39
СЕ ВКУПНО	12,451,937	1,216,436	10.2	0%	‐3,448,788	‐0.28
СУГС Марија Кири Склодовска
1. Изолација на покрив	942,838	302,573	3.1	32%	2,561,017	2.72
2. Промена на прозори и врати	11,670,555	830,139	14.1	4%	‐2,057,354	‐0.18
3. Осветлување	28,000	37,408	0.7	134%	248,867	8.89
СЕ ВКУПНО	12,641,393	1,170,120	10.8	0%	‐3,981,027	‐0.31
СУГС Никола Карев
1. Изолација на покрив	3,237,954	703,175	4.6	21%	4,904,963	1.51
2. Изолација на фасада	4,177,090	1,416,272	2.9	34%	12,223,655	2.93
3. Промена на прозори и врати	4,756,453	359,321	13.2	4%	‐595,445	‐0.13
СЕ ВКУПНО	12,171,497	2,478,767	4.9	16%	6,174,509	0.51
СУГС Панче Арсовски
1. Изолација на покрив	1,869,140	703,882	2.7	38%	6,281,977	3.36
2. Изолација на фасада	2,318,378	381,713	6.1	16%	2,101,948	0.91
3. Промена на прозори и врати	2,101,502	279,285	7.5	12%	1,132,683	0.54
4. Осветлување	6,000	11,392	0.5	190%	78,308	13.05
СЕ ВКУПНО	6,295,019	1,376,273	4.6	18%	3,891,134	0.62
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	3,523,255	1,089,856	3.2	31%	9,097,529	2.58
2. Изолација на фасада	4,462,453	1,004,949	4.4	22%	7,175,089	1.61
3. Промена на прозори и врати	14,774,682	1,066,492	13.9	4%	‐2,424,459	‐0.16
4. Осветлување	231,000	125,736	1.8	54%	699,606	3.03
СЕ ВКУПНО	22,991,390	3,287,034	7.0	7%	1,336,826	0.06
XXXX Xxxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	1,030,513	1,013,616	1.0	98%	10,707,394	10.39
2. Изолација на фасада	4,550,375	1,088,913	4.2	24%	8,059,477	1.77
3. Промена на прозори и врати	7,347,236	1,107,149	6.6	14%	5,473,793	0.75
4. Осветлување	10,800	21,860	0.5	202%	150,984	13.98
СЕ ВКУПНО	12,938,924	3,231,537	4.0	21%	10,978,535	0.85
СУГС Георги Димитров
1. Изолација на фасада	2,707,088	687,686	3.9	25%	5,256,475	1.94
2. Промена на прозори и врати	149,993	19,388	7.7	11%	74,514	0.50
3. Осветлување	60,200	31,027	1.9	51%	169,432	2.81
СЕ ВКУПНО	2,917,280	738,101	4.0	22%	2,545,590	0.87

Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)	IRR (%)	NPV (MKD)	NPVQ
XXXX Xxxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	4,283,708	1,140,796	3.8	26%	8,926,974	2.08
2. Изолација на фасада	2,463,373	251,633	9.8	8%	450,585	0.18
3. Промена на прозори и врати	8,494,239	567,265	15.0	3%	‐1,925,180	‐0.23
4. Осветлување	6,600	12,952	0.5	196%	89,261	13.52
СЕ ВКУПНО	15,247,919	1,972,647	7.7	5%	‐647,842	‐0.04
СУГС Раде Јовчевски Корчагин
1. Изолација на покрив	2,502,675	817,482	3.1	33%	6,963,955	2.78
2. Изолација на фасада	4,550,375	869,935	5.2	18%	5,523,673	1.21
3. Промена на прозори и врати	6,079,918	856,668	7.1	13%	3,840,483	0.63
4. Осветлување	10,800	21,860	0.5	202%	150,984	13.98
СЕ ВКУПНО	13,143,768	2,565,945	5.1	14%	5,847,466	0.44
СУГС Димитар Влахов
1. Изолација на покрив	439,242	256,463	1.7	58%	2,530,647	5.76
2. Изолација на фасада	2,151,788	429,989	5.0	19%	2,827,573	1.31
3. Промена на прозори и врати	393,029	100,464	3.9	25%	770,367	1.96
4. Осветлување	19,200	20,341	0.9	106%	131,349	6.84
СЕ ВКУПНО	3,003,259	807,257	3.7	24%	2,971,453	0.99
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	3,602,972	688,942	5.2	18%	4,375,136	1.21
2. Изолација на фасада	1,628,880	92,228	17.7	1%	‐560,870	‐0.34
3. Промена на прозори и врати	6,424,821	275,594	23.3	0%	‐3,233,391	‐0.50
4. Осветлување	19,200	20,341	0.9	106%	131,349	6.84
СЕ ВКУПНО	11,675,873	1,077,105	10.8	0%	‐3,703,943	‐0.32
СУГС Зеф Xxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	1,086,660	841,686	1.3	77%	8,660,258	7.97
2. Изолација на фасада	1,823,235	400,269	4.6	22%	2,811,961	1.54
3. Осветлување	218,700	76,664	2.9	33%	348,703	1.59
СЕ ВКУПНО	3,128,595	1,318,618	2.4	41%	6,630,844	2.12
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx
1. Изолација на покрив	1,709,707	681,667	2.5	40%	6,184,270	3.62
2. Изолација на фасада	2,967,770	761,650	3.9	25%	5,852,313	1.97
3. Осветлување	43,400	9,880	4.4	19%	29,725	0.68
4. Автоматска регулација	195,000	535,907	0.4	275%	3,771,392	19.34
СЕ ВКУПНО	4,915,877	1,989,104	2.5	39%	9,806,090	1.99
Средношколски дом Панче Караѓозов
1. Изолација на покрив	299,307	239,503	1.2	80%	2,474,194	8.27
2. Изолација на фасада	1,476,173	333,785	4.4	22%	2,389,124	1.62
3. Промена на прозори и врати	2,304,433	203,927	11.3	6%	57,077	0.02
4. Осветлување	3,600	12,413	0.3	345%	88,272	24.52
СЕ ВКУПНО	4,083,513	789,628	5.2	14%	1,760,723	0.43
КИЦ Скопје
1. Изолација на покрив	944,010	906,116	1.0	96%	9,549,011	10.12
2. Изолација на фасада	1,391,335	668,500	2.1	48%	6,350,038	4.56
3. Промена на прозори и врати	3,938,311	665,127	5.9	16%	3,764,013	0.96
4. Осветлување	36,000	135,295	0.3	376%	956,347	26.82
СЕ ВКУПНО	6,309,656	2,375,038	2.7	36%	11,268,616	1.79

Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	Ednostaven period na otplata (god)	IRR (%)	NPV (MKD)	NPVQ
Дом на култура Xxxx Xxxxx
1. Изолација на покрив	376,555	157,962	2.4	42%	1,452,670	3.86
2. Изолација на фасада	1,075,123	288,029	3.7	27%	2,260,309	2.10
3. Промена на прозори и врати	1,427,738	144,486	9.9	8%	245,443	0.17
4. Осветлување	2,775	13,827	0.2	498%	99,555	35.88
5. Автоматска регулација	195,000	54,937	3.5	25%	211,596	1.09
СЕ ВКУПНО	3,077,191	659,240	4.7	17%	1,802,000	0.59
Младински културен центар
1. Изолација на покрив	3,537,940	1,324,405	2.7	37%	11,798,976	3.33
2. Осветлување	97,500	83,886	1.2	86%	523,355	5.37
3. Автоматска регулација	195,000	152,466	1.3	78%	933,442	4.79
СЕ ВКУПНО	3,830,440	1,560,757	2.5	39%	7,121,136	2.02
Детски Културен центар
1. Изолација на покрив	97,609	76,885	1.3	79%	792,737	8.12
2. Промена на прозори и врати	737,932	86,760	8.5	10%	266,757	0.36
3. Осветлување	3,600	2,953	1.2	82%	18,249	5.07
СЕ ВКУПНО	839,141	166,598	5.0	15%	393,881	0.47
Музеј на град Скопје
1. Изолација на покрив	1,235,604	395,772	3.1	32%	3,347,527	2.71
2. Промена на прозори и врати	2,326,090	346,928	6.7	14%	1,691,405	0.73
3. Осветлување	3,300	4,191	0.8	127%	45,233	13.71
СЕ ВКУПНО	3,564,994	746,891	4.8	16%	1,962,940	0.55
Библиотека Браќа
1. Изолација на покрив	1,242,947	222,641	5.6	17%	1,335,288	1.07
2. Изолација на фасада	2,429,438	555,746	4.4	22%	4,006,230	1.65
3. Промена на прозори и врати	5,494,385	589,685	9.3	9%	1,334,303	0.24
4. Осветлување	122,000	42,411	2.9	33%	191,895	1.57
5. Автоматска регулација	195,000	223,981	0.9	115%	1,462,736	7.50
СЕ ВКУПНО	9,483,769	1,634,465	5.8	11%	2,613,332	0.28
Библиотека Другарче
1. Изолација на покрив	1,511,465	701,044	2.2	46%	6,606,787	4.37
2. Изолација на фасада	2,349,228	526,109	4.5	22%	3,743,237	1.59
3. Промена на прозори и врати	3,160,274	303,704	10.4	7%	356,677	0.11
4. Автоматска регулација	195,000	206,612	0.9	106%	1,334,184	6.84
СЕ ВКУПНО	7,215,966	1,737,469	4.2	20%	5,643,495	0.78

Табела 5 – Економска оправданост на предвидените ЕЕ мерки

7. ЈАВНО ОСВЕТЛУВАЊЕ И СЕМАФОРИ

Јавното осветлување на територија на град Скопје гледано како целина претставува еден значителен потрошувач на електрична енергија, а со тоа и на финансиски средства. Градот во поглед на надлежности е поделен помеѓу градска и општинска управа, т.е. дел од сообраќајниците и јавните површини се под управа на градот, а дел под општинска управа. Согласно тоа и јавното осветлување е поделено на дел под градска ингеренција (магистрални и собирни улици) и дел под општинска ингеренција. Предмет на студијата се површините под градска управа.

Со цел следење на позитивните европски трендови и прописи за енергетска ефикасност и заштеда на електрична енергија, град Скопје во 2009‐та година има направено студија, изработена од страна на фирмата ВИНТ ДООЕЛ за енергетска ефикасност на јавното осветление во град Скопје (на оние површини кои се под градска управа). Овој документ се базира на таа студија и на податоците доставени од соодветните сектори на град Скопје и претставува продолжение и надополнување со тековните активности кои ги прави управата на град Скопје во поглед на енергетската ефикасност на јавното осветление.

Годишната потрошувачка на електрична енергија која градот ја плаќа доаѓа дел од јавното осветлување и дел од семафорите и сообраќајните знаци (ако се осветлени) е дадена прегледно во Табела.7.1.

Табела.7.1 Годишна потрошувачка за јавно светло и семафори на град Скопје
година	потрошувачка за јавно светло kWh	потрошувачка за семафори kWh	трошок за јавно светло MKD	трошок за семафори MKD
2009	12.274.929,73	506.286,00	00.000.000,00	0.000.000,50
0000	00.000.000,70	504.456,00	00.000.000,00	0.000.000,50
0000	00.000.000,56	637.603,00	00.000.000,00	0.000.000,50

Во овој дел е битно да се наведе дека потрошувачката која ЕВН ја регистрира со своите броила и која градот ја плаќа на име јавно осветление е поголема од вкупната инсталирана моќност на сите светилки. Разликата може да се јави од повеќе причини од кои најважна и со најголемо влијание е јавното рекламирање т.е. рекламните паноа кои се поставени низ градот. Имено, рекламните паноа се осветлени и тоа со поединечно гледано мал број на сијалици, претежно флуо, но бидејќи нивниот број е голем се јавуваат како значителен и влијателен потрошувач. Паноата се поврзуваат на уличното осветлување па така влијаат врз зголемување на вкупната потрошувачка на електрична енергија.

Во град Скопје има три типа на рекламни паноа панел, билборд и сити лајт и истите се дадени како преглед во Табела.7.2.

Табела.7.2 Рекламни паноа
тип на пано	тип на сијалица	број на сијалици	моќност на сијалица (W)	моќност на паното (kW)	број на паноа
панел‐1	флуо	2	36	0,072	560
панел‐2	флуо	3	36	0,108	700
панел‐3	флуо	5	36	0,18	70
билборд‐4	флуо	4	58	0,232	500
билборд‐6	флуо	6	58	0,348
билборд‐ 24	флуо	24	36	0,864
џамбо	м‐халоген	2	500	1
сити лајт	флуо	3	58	0,174	300
тотем	0	0	0	0	нема поставени

Слика.7.2 Распределба на рекламни паноа во г. Скопје

сити‐лајт

14%

билборди

24%

панели

62%

Мора да се напомене дека било која мерка за заштеда на електрична енергија која се применува или ќе се применува не смее да влијае на степенот и квалитетот на осветлението на сообраќајниците за да не се загрози безбедноста на учесниците во сообраќајот.

Заштедата на електрична енергија и одржување на квалитетно осветление може да се постигне на следниве начини:

1. Замена на постоечки типови сијалици со нови со поголема ефикасност

замена на постоечки високопритисни живини сијалици со заменски натриумови или натриумови со комплетна пратечка опрема, или со LED светилки онаму каде што е тоа можно (споредни и сервисни улици, паркинзи, паркови).

2. Секторска контрола на осветлување

употреба на уреди за контрола на осветлувањето преку поврзување на цели сектори (повеќе улици или површини во едно) со контрола на времето за вклучување исклучување.

3. Централна контрола и управување со осветлувањето

имплементација на систем за централно управување и контрола со јавното осветлување со организација на сектори според степен на важност на површините и база на податоци за состојбата на поединечните светилки.

4. Квалитетно одржување

редовна обиколка на сите расветни тела во надлежност на градот, редовна промена на прегорени или оштетени светилки (сијалици), промена на стари типови на пригушни и стартувачки елементи кои трошат повеќе енергија и слично.

7.1 Замена на постоечки типови сијалици со нови

Магистралните и собирните улици под ингеренции на градот се осветлени со вкупно 7934

сијалици и тоа:

‐ 1038 (13 %) живини сијалици под висок притисок со моќност од 125, 250 и 400 W

‐ 6257 (79 %) натриумови сијалици под висок притисок со моќност од 70, 100, 150, 200

и 400 W

‐ 639 (8 %) заменски натриумови сијалици под висок притисок со моќност од 110, 220

и 350 W.

Покрај овие во владение на градот има и околу 93 рефлектори (Табела.7.7) и 70 флуо арматури со моќност од 58 W.

Во Табела.7.3 се дадени основни технички карактеристики на употребуваните сијалици за улично осветление:

Табела.7.3 Технички карактеристики на сијалиците за улично светло во г. Скопје
тип на сијалица	моќност (W)	моќност со пригушница (W)	светлосна ефикасност (lm/W)	светлосен флукс (lm)	индекс на репродукција на боја (Ra)	температура на боја (K)	животен век (h)	време на палење (s)	време на повторно палење (min)
жива*	125	000	00	0000	46	4200	16000	120	3 ÷ 5
	250	272	51	12700	46	4200	16000	120
	400	433	55	22000	46	4200	16000	120
натриум**	70	84	85	6000	25	2000	24000	5	4 ÷ 6
	100	000	00	0000	25	2000	28000	10
	150	169	100	15000	25	2000	28000	10
	250	278	112	28000	25	2000	28000	10
	400	438	120	48000	25	2000	28000	10
заменски натриум***	110	122	94	10400	25	2000	20000	15
	220	240	90	20000	25	2000	20000	10
	350	379	97	34000	25	2000	20000	10

*) Philips HPL‐4 **) Philips SON‐T ***) Philips SON‐H

* живините сијалици под висок притисок се со најмала светлосна ефикасност, светлосниот флукс значително им се намалува со експлоатацијата, а имаат и најмал животен век. Од друга страна, како предност е што имаат висок индекс на репродукција на боја и висока температура на боја што ги прави најпогодни за ноќно гледање и релативно ниска цена на чинење.

**) натриумовите сијалици под висок притисок имаат висока ефикасност и многу долг животен век. Но од друга страна се со ниска темепратура на боја и низок коефициент на репродукција, затоа се најчесто употребувани каде што се бара висока осветленост.

***) заменските натриумови сијалици се со исти карактеристики како и високопритисните натриумови (со нешто помал животен век) но имаат една голема погодност што се наменети за директна замена на живините сијалици и тоа без замена на предспојни уреди. Со тоа најбрзо се добива заштеда во потрошувачка (до 12 %) и истовремено зголемување на светлосниот флукс (до 40 %) со што се добива и подобра светлосна ефикасност.

Сите сијалици за улично светло се поставени во соодветни светилки и монтирани на столбови и тоа:

‐ 4.5 m метални за светилки со сијалици од 70, 110 и 125 W

‐ 6 m метални за светилки со сијалици од 100 и 150 W

‐ 7÷10 m дрвени за светилки со сијалици од 110, 125 и 150 W

‐ 8÷12 m метални за светилки со сијалици од 220, 250, 350 и 400 W

‐ 17 m метални за светилки со сијалици од 600 W

Од горе изнесеното се гледа дека живините сијалици стануваат непрактични за јавно осветление и поради тоа постои тенденција за нивна замена. Градот Скопје во рамките на тие трендови во текот на 2008 и 2009 година започнува обемна активност за замена на живините сијалици со натриумови и притоа се заменети околу 5500 сијалици. При изградба и реконструкција на сообраќајници градот поставува улично осветление исклучиво со натриумови високопритисни сијалици. Сепак и покрај тоа во определен висок број опстојуваат и живините сијалици но постои директива истите да се заменат во догледен период.

Во Табела.7.4 се дадени сијалиците во јавното осветление на град Скопје распоредени по општини, типови и нивната бројност пред отпочнување на мерките за замена, а во Табела.7.5 е дадена состојбата после споменатиот бран на промени. Табела.7.6 ги содржи сумарните состојби заедно со последната промена во 2011 година. На Слика.7.1 е сликовито претставена процентуалната застапеност на определен тип сијалици во вкупното осветление. Во Табела.7.7 е даден преглед на распоредот на рефлекторите што се во градска сопственост по општини, а на Слика.7.3 распределбата на рефлекторите во проценти по типови.

Табела.4 Распоред на светилки по општини пред замена
општина	тип на сијалица	моќност (W)	моќност со пригушница (W)	број на светилки	вкупна моќност (кW)	вкупна годишна потрошувачка МWh/y	вкупно светилки по општини	вкупна моќност по општини (kW)	вкупна потрошувачка по општини (MWh/y)
Аеродром	жива	125	139	62	8,62	34,60	813	276,59	1.110,52
		250	272	12	3,26	13,10
		400	433	71	30,74	123,43
	натриум	250	278	177	49,21	197,56
	заменски натриум	110	122	3	0,37	1,47
		220	240	4	0,96	3,85
		350	379	484	183,44	736,50
К. Вода	жива	125	139	142	19,74	79,25	461	132,23	530,91
		250	272	13	3,54	14,20
		400	433	47	20,35	81,71
	натриум	250	278	30	8,34	33,49
		400	438	6	2,63	10,55
	заменски натриум	110	122	10	1,22	4,90
		220	240	31	7,44	29,87
		350	379	182	68,98	276,95
Центар	жива	125	139	232	32,25	129,48	2.672	698,00	2.802,48
		250	272	3	0,82	3,28
		400	433	182	78,81	316,41
	натриум	70	84	11	0,92	3,71
		150	169	473	79,94	320,95
		250	278	1043	289,95	1.164,17
		400	438	28	12,26	49,24
		600	637	32	20,38	81,84
	заменски натриум	110	122	217	26,47	106,29
		000	000	000	25,44	102,14
		350	379	345	130,76	524,98

Г. Баба	жива	125	139	117	16,26	65,30	1.007	300,65	1.207,09
		250	272	58	15,78	63,34
		400	433	13	5,63	22,60
	натриум	70	84	10	0,84	3,37
		150	169	14	2,37	9,50
		250	278	388	107,86	433,07
		400	438	11	4,82	19,34
	заменски натриум	110	122	3	0,37	1,47
		220	240	16	3,84	15,42
		350	379	377	142,88	573,68
Xxxx	жива	125	139	157	21,82	87,62	469	116,67	468,43
		250	272	3	0,82	3,28
		400	433	14	6,06	24,34
	натриум	150	169	3	0,51	2,04
		250	278	169	46,98	188,63
		400	438	2	0,88	3,52
	заменски натриум	220	240	45	10,80	43,36
		350	379	76	28,80	115,65
Бутел	жива	125	139	72	10,01	40,18	530	135,93	545,74
		250	272	34	9,25	37,13
		400	433	15	6,50	26,08
	натриум	150	169	130	21,97	88,21
		250	278	164	45,59	183,05
	заменски натриум	220	240	7	1,68	6,75
		350	379	108	40,93	164,34
Xxxxxx	жива	125	139	128	17,79	71,43	1.312	332,52	1.335,05
		250	272	25	6,80	27,30
		400	433	64	27,71	111,26
	натриум	70	84	3	0,25	1,01
		150	169	349	58,98	236,81
		250	278	449	124,82	501,16
	заменски натриум	110	122	1	0,12	0,49
		220	240	108	25,92	104,07
		350	379	185	70,12	281,51

жива

Ѓ. Xxxxxx натриум

125

250

400

70

150

250

400

600

110

220

350

139

272

433

84

169

278

438

0

122

240

379

145

24

28

0

22

209

0

0

9

1

49

20,16

6,53

12,12

0,00

3,72

58,10

0,00

0,00

1,10

0,24

18,57

80,92

26,21

48,68

0,00

14,93

233,28

0,00

0,00

4,41

0,96

74,56

487

120,54

483,95

заменски

натриум

Сарај

заменски

натриум

220

240

56

13,44

53,96

56

13,44

53,96

Ш. Оризари жив а

125

139

55

7,65

30,69

55

7,65

30,69

Табела.5 Распоред на светилки по општини после замена
општина	тип на сијалица	моќност (W)	моќност со пригушница (W)	број на светилки	вкупна моќност (кW)	вкупна годишна потрошувачка МWh/y	вкупно светилки по општини	вкупна моќност по општини (kW)	вкупна потрошувачка по општини (MWh/y)
Аеродром	жива	125	139	49	6,81	27,35	888	236,69	950,32
		250	272	0	0,00	0,00
		400	433	41	17,75	71,28
	натриум	100	116	11	1,28	5,12
		150	169	108	18,25	73,28
		250	278	641	178,20	715,46
	заменски натриум	350	379	38	14,40	57,82
К. Вода	жива	125	139	95	13,21	53,02	502	120,99	485,79
		250	272	1	0,27	1,09
		400	433	8	3,46	13,91
	натриум	100	116	31	3,60	14,44
		150	169	15	2,54	10,18
		250	278	329	91,46	367,22
	заменски натриум	110	122	5	0,61	2,45
		220	240	7	1,68	6,75
		350	379	11	4,17	16,74
Цент ар	жива	125	139	220	30,58	122,78	2.636	627,04	2.517,58
		250	272	3	0,82	3,28
		400	433	84	36,37	146,03
	натриум	100	116	19	2,20	8,85
		150	169	564	95,32	382,69
		250	278	1332	370,30	1.486,74
		400	438	28	12,26	49,24
	заменски натриум	110	122	207	25,25	101,39
		220	240	100	24,00	96,36
		350	379	79	29,94	120,21

Г. Баба	жива	125	139	85	11,82	47,44	1.113	297,99	1.196,45
		250	272	56	15,23	61,16
		400	433	13	5,63	22,60
	нат риум	70	84	10	0,84	3,37
		100	116	0	0,00	0,00
		150	169	69	11,66	46,82
		250	278	799	222,12	891,82
		400	438	9	3,94	15,83
	заменски нат риум	110	122	1	0,12	0,49
		220	240	2	0,48	1,93
		350	379	69	26,15	105,00
Xxxx	жива	125	139	137	19,04	76,46	423	90,78	364,49
		250	272	3	0,82	3,28
		400	433	0	0,00	0,00
	нат риум	150	169	68	11,49	46,14
		000	000	000	53,38	214,30
		400	438	2	0,88	3,52
	заменски нат риум	220	240	20	4,80	19,27
		350	379	1	0,38	1,52
Бут ел	жива	125	139	1	0,14	0,56	514	109,54	439,81
		250	272	0	0,00	0,00
		400	433	4	1,73	6,95
	нат риум	100	116	8	0,93	3,73
		150	169	295	49,86	200,17
		250	278	196	54,49	218,77
	заменски нат риум	220	240	10	2,40	9,64
		350	379	0	0,00	0,00
Карпош	жива	125	139	81	11,26	45,20	1.368	319,10	1.281,18
		250	272	0	0,00	0,00
		400	433	32	13,86	55,63
	нат риум	100	116	61	7,08	28,41
		150	169	404	68,28	274,13
		250	278	753	209,33	840,48
	заменски нат риум	110	122	0	0,00	0,00
		220	240	34	8,16	32,76
		350	379	3	1,14	4,57
Ѓ. Пет ров	жива	125	139	136	18,90	75,90	473	110,86	445,10
		250	272	7	1,90	7,64
		400	433	28	12,12	48,68
	натриум	100	116	27	3,13	12,57
		150	169	22	3,72	14,93
		250	278	201	55,88	224,35
		400	438	0	0,00	0,00
	заменски натриум	110	122	17	2,07	8,33
		220	240	1	0,24	0,96
		350	379	34	12,89	51,74
Xxxxx	натриум	150	169	55	9,30	37,32	55	9,30	37,32
Ш. Оризари	нат риум	100	116	55	6,38	25,62	55	6,38	25,62

Табела.7.6 Вкупна состојба со улични светилки во г. Скопје
тип	пред замена	после замена	најнови податоци	%
жива	1716	1084	1038	13,1
натриум	3723	6304	6257	78,9
з. Натриум	2423	639	639	8,1
вкупно	7862	8027	7934	100

Слика.7.1 Процентуална застапеност на типови сијалици за улично светло

жива

13%

натриум

79%

з. Натриум

8%

Табела.7 Инсталирани рефлектори по општини

општина

метал‐

халоген

400 W

метал‐

халоген

200 W

натриумови натриумови

150 W

400 W

керамички

метал‐ халогени 150 W

Аеродром

Бутел Г. Баба Карпош Центар Ѓ. Xxxxxx Вкупно

Се вкупно

1

4

13

4

23

1

16

26

5

45

1

16

93

26

5

7.2 Секторска контрола на осветлувањето

Напојувањето на јавно осветление се прави преку напојни (мерно‐разводни) места. Овие места се изведени како посебни блокови во состав на дистрибутивните напојни трансформаторски станици СН/НН, или како засебни мерно‐разводни ормани. На овој начин се овозможува палење на поголем број на светилки (сектор) од едно место. Управувањето со светлото се прави преку соодветни контролни уреди за вклучување и исклучување сместени во трафостаниците или во орманите. Секој од уредите има свои предности и недостатоци, но сите се користат за регулација на светлото во град Скопје.

МТК

МТК системот или централно вклучување на уличното осветлување се изведува со мрежно тонфрекфентен сигнал кој се суперпонира со постоечката мрежа и се пренесува до МТК приемникот во блокот за улично осветлување, кој понатаму ги вклучува или исклучува сијалиците.

Предности:

‐ Централно управување со сите блокови кои имаат МКТ применик Недостатоци:

‐ Сигналот е условен од мрежа која не е со сопственост на градот

‐ Системот е едностран, не може да врати повратен сигнал за состојбата на светилките во секторот

ВКЛОПЕН ЧАСОВНИК

Најстар, најнесовршен но истовремено и најупотребуван систем за управување со улично осветление. Тоа најчесто е електромеханички уред кој има подесување на времето за вклучување и и кслучување на светилките.

Предности:

‐ Управување со осветлувањето без присуство на луѓе

‐ Не е условен од друга мрежа за пренос на сигнал

‐ Едноставно одржување Недостатоци:

‐ Подложен на расипување поради механички делови

‐ Доколку остане без напојување може да се размести времето за вклучување и исклучување

‐ Нема повратна врска за состојбата на светилките

‐ Потребна е редовна контрола (на секои 15 дена) и евентуално рачно дотерување на времето зависно од должината на денот

ВРЕМЕНСКО РЕЛЕ

Временско реле (тајмер) за разлика од вклопниот часовник има електронски склопни делови и е помалку подложно на дефекти. Дава повеќе можности за дотерување и тоа дневно, неделно или месечно, а може да има и батерија како резервно напојување што го прави стабилен во однос на евентуален прекин на напојување.

Предности:

‐ Поголема стабилност во работењето

‐ Делумно отпорен на прекин на напојување поради резервна батерија

‐ Поголеми можности за дотерување на времето на вклучување/исклучување Недостатоци:

‐ Потреба од рачно дотерување на времето зависно од должината на денот

‐ Нема повратна врска за состојбата на светилките

СЕНЗОР ЗА ОПТИЧКА КОНТРОЛА – ФОТО РЕЛЕ

Фото релето е контролен уред кој што го вклучува осветлувањето во дадена електрична инсталација во случај кога нивото на дневна осветленост мерено од специјален сензор ќе опадне под одредено дефинирано ниво (за улично светло 10 lx). Истото се случува и во обратен случај, па се исклучува колото. Можат да бидат два типа:

‐ On/off контрола

‐ On/off контрола и регулација на светлосниот интензитет.

Во градската мрежа на Скопје се користат двата типа со тоа што регулацијата на интензитетот е во опсег 0÷200 lx. Времето на доцнење на вклучување е 5÷40 s.

Предности:

‐ Доверливост

‐ Нема механички делови

‐ Долготрајност (10÷15 години)

‐ Мала сопствена потрошувачка (1÷10 VA)

‐ Дефинирано одложено вклучување заради елиминирање на фактор на грешка

‐ Заштеда во однос на моменталната состојба Недостатоци:

‐ Влијание на UV/IR зрачење

‐ Атмосферски влијаниа (xxxxxxx, влага)

‐ Временски промени (магла, затемнување, густи и ниски облаци)

‐ Вандализам

Влијание на вештачки извори на светлина

АСТРОНОМСКИ ВКЛОПЕН ЧАСОВНИК

Астрономскиот вклопен часовник е дигитално временско реле што врши вклучување на светлосни инсталации и нивно исклучување без никаква потреба од фото сензор. Користи микро‐контролерска технологија и интелигентен астрономски софтвер за калкулација на времето на изгревање и заоѓање на сонцето за секој ден во зависност од географската положба на подрачјето. Со внесување на координати на локацијата нуди практично можност за 100 % искористување на дневната светлина т.е. автоматско префрлање на летно – зимско годишно сметање на времето.

Предности:

‐ Не подлежи на надворешни атмосферски влијанија

‐ Синхронизирано вклучување на сите напојни места

‐ Временска прецизност во астро калкулациите

‐ Многубројни програмабилни конфигурирања

‐ Долготрајност (околу 10 години)

‐ Многу мала сопствена потрошувачка (1÷10 VA)

Недостатоци:

‐ Осетливост на силни електромагнетни полиња ја исклучува употребата во трафо‐ блокови

‐ Трајност на батеријата е определена од амбиенталната температура. Секоја промена над 20 °C може драстично да го скрати животниот век.

‐ Човечки фактор

‐ Нема можност за мониторинг

Сите овие погоре спомнати системи се во функција за вклучување на уличното осветлување. Секој нареден уред има предности над претходниот, но ниеден од нив реално не дава можност за централизирана регулација и управување со осветлувањето. Ниту еден не дава можност за повратна информација за состојбата на линијата ниту за состојбата на светилките.

7.3 Централна контрола и управување со осветлувањето

Централна контрола и управување со осветлувањето може да се постигне со интегрирање на истото во интелигентен централизиран систем за менаџирање на постоечките ресурси за јавно осветлување. Со имплементирање на овој систем се отстранува основниот недостаток на постојната мрежа за јавно осветлување, а тоа е што кај постојната мрежа нема мониторинг или комуникација помеѓу елементите па тешко може да се утврди нивната состојба – дали функционираат како што треба, дали има појава на грешка, дали се механички оштетени и слично. Како резултата не може да се одредат приоритети во одржувањето или тие се одредуваат врз база на други параметри па се зголемуваат трошоците.

Со инсталирање на фото‐релеи и астрономски часовници не може во целост да се подобрат условите, бидејќи овие елементи се подложни на локални влијанија при собирање на податоците. Со интегрирање во еден систем со централна контрола голем дел (ако не во целост) од локалното влијание се отстранува.

Системот претставува интелигентно комуникациско поврзување во една котролно‐ управувачка мрежа. Базиран е на серверска web платформа со напреден софтвер како централен мозок и дигитални контролни модули на определени локации. Системот е модуларен и обезбедува:

‐ Постојана централна контрола

‐ Мониторинг

‐ Регулација на светлосно ниво

‐ Далечинско мерење на потрошена енергија

‐ Стабилизација на напојниот напон

‐ Елиминирање на непотребна работа на светилки

‐ Намалување на работните часови

‐ Оптимизација на работењето

‐ Регулирање на светлосниот интензитет

Системот може да се состои од следните компоненти:

‐ Систем за вклучување / исклучување

‐ Систем за надзор

‐ Систем за регулација

‐ Систем за контрола на секој столб

Првите два система овозможуваат заштеда преку оптимизирано централно вклучување/исклучување на светилките кое не зависи од локални влијанија, и преку оптимизирање на процесот на одржување на опремата.

Системот за регулација на светлосниот флукс овозможува значителна заштеда на енергија преку делување врз интензитетот на светлина која ја даваат уличните светилки. Имено со делување врз напонот на сијалиците може да се постигне регулација на интензитетот на осветлувањето. Со претходна класификација на улиците според важност и со земање во предвид на густината на сообраќај во ноќните часови или дење при смалена видливост, може да се направи смалување на осветлувањето на улиците со помала важност или помала фрекфенција на сообраќај. Системот може да делува на три начини:

• Регулација преку напојно место – аналогно се регулира светлосниот интензитет на

група светилки преку напојното место

• Поединечна регулација на секоја светилка независно од типот на предспоен уред – се монтираат уреди за регулација или на секоја светилка или во таблана на столбот и се овозможува дво/тро‐степена регулација

• Континуирана регулација на светлосниот интензитет преку напон – со регулација на напонот (0÷10 V) може да се постигне континуирана (фина) регулација на светлосниот интензитет – димирање. Ова е можно само со електронски претспојни уреди.

Системот за поединечна контрола на секој столб опфаќа карактеристики од претходните системи со тоа што регулацијата може да се прави на секоја светилка од секој столб поединечно. Во столбовите се вградува посебна опрема која овозможува секој столб да се третира како посебен елемент со своја адреса.

Предности на системот за централна контрола и управување со осветлението се:

‐ Одржување на постојан квалитет на осветлението

‐ Превентивно одржување

‐ Заштеда на енергија

‐ Финансиска заштеда

‐ Намалена емисија на јагленороден диоксид преку намалена потрошувачка на електрична енергија.

Недостатоци на системот:

‐ Почетна инвестиција поради дислокација на мерно‐напојни места, вградување на нова опрема, замена на сијалици, набавка на софтвер и обука на персонал.

Меѓутоа како најголем проблем за имплементација на системот за централна контрола и управување е што напојно‐мерните места во сегашната поставеност на јавното осветление се во најголем дел на површина што припаѓа на друг правен субјект – ЕВН. Поради тоа се препорачува градот да инвестира во дислокација на напојно‐мерните места со поставување на нови ормани на површини под градска управа, па потоа да инвестира во набавка на опрема за централна контрола. Со тоа би се овозможила комплетна контрола на градот врз целокупниот систем и неговите компоненти без да има потреба да се координираат активностите со други правни субјекти.

7.4 Семафори

На територија на град Скопје се поставени нешто над 2000 семафорски латерни (бројката може да се менува зависно од реконструктивните зафати по сообраќајници или инсталација на нови), на околу 100 раскрсници, тоа:

‐ Пешачко велосипедски латерни Ф210

‐ Пешачки латерни Ф210

‐ Возачки латерни Ф210

‐ Возачки латерни Ф300

Латерните се најчесто Swarco Futurit и според произведувачот може да бидат опремени со различни типови на сијалици со моќности од 7 до 60 W (зависно од типот), со тоа една возачка латерна може да има инсталирана моќност од 21 до 180 W. Ако земеме дека средна потрошувачка би била околу 100 W, работното време е 24 часа на ден, 365 дена во годината, следува дека една возачка латерна би трошела околу 876 kWh годишно, што во пари би било 5256 МКД годишно.

Од друга страна истите возачки латерни во изведба со LED модули имаат инсталирана моќност (средна) од околу 40 W, истите пресметки би довеле до годишна потрошувачка од 350 kWh, односно 2100 МКД на годишно ниво. Ова значи дека со замена на една возачка латерна од стар тип со нова би се добила средна годишна заштеда од 526 kWh / 3156 МКД. Слична пресметна може да се направи и за пешачките и велосипедско‐пешачките латерни.

Замената на латерните од стар со латерни од нов тип не доведува само до намалување на потрошувачката на електрична енергија, туку и до зголемување на безбедноста во

сообраќајот бидејќи новите LED светлосни групи имаат поголем сјај и видливост и во ноќни и во денски услови, посебно кога има силно сонце или магла.

Во текот на 2009 – та година градот Скопје започна со постапка за замена на стари латерни со нови со LED технологија од најнова генерација. До почеток на 2012 – та година заменети се вкупно 1480 стари латерни, а останати се за замена уште 585. При реконструкција и градба на нови улици градот настојува старите латерни да ги заменува со нови. Во Табела.7.1 потрошувачката за семафори се зголемила од 2009‐2012 што се објаснува со зголемувањето на бројот на латерни што се монтирани.

7.5 Заклучок

Генерална констатација е дека градот Скопје, поточно неговата управа настојува да ги следи модерните позитивни текови за енергетска заштеда во јавното осветление. Се прави редовно одржување на уличното светло, се заменуваат живините сијалици со натриумови, се размислува за набавка на софтвер за менаџмент со јавното светло. Сепак значителниот број од 1038 присутни високопритисни живини сијалици укажува дека таа тенденција мора да продолжи. Притоа градот треба да рзмислува и во правец на поставување на други типови светилки како компактни флуо и LED на оние сообраќајници или површини кои не бараат висок степен на осветленост, како на пример сервисни улици, паркинзи, кеј и градски парк. Кејот и паркот се интензивно искористени од пролет од есен првенствено од пешаци или велосипеди за кои нема потреба од значително осветлување. Паркинзите и сервисните улици исто не бараат висок степен на осветленост поради ниската брзина на движење на возилата, а и поради тоа што се претежно оптоварени дење. Дел од мостовите исто така може да бидат осветлени со LED светилки.

Друга предност е што компактните флуо и LED‐от токму поради тоа што малку трошат може да се напојуваат и преку соларни панели локално поставени на секој столб.

Почетната инвестиција би била значителна поради промена на опремата што ќе треба да одговара на овие типови на сијалици, но би се вратила преку помала потрошувачка, голем век на траење и намалена потреба од одржување.

Градот има тенденција да ги замени сите стари семафорски латерни со нови во LED изведба. Со тоа би се довело до намалување на потрошувачката на електрична енергија, но треба да се има во предвид и дека зголемувањето на бројот на латерни може да го намали очекуваниот ефектот од заштедата. Сепак, ниедна заштеда не смее да оди на штета на безбедноста на учесниците во сообраќајот. Соодветно на тоа се препорачува при реконструкција на постоечките сообраќајници да се сменат и семафорските латерни.

8. ПОТЕНЦИЈАЛ ЗА ЕЕ НА ГРАД СКОПЈЕ

8.1 Вкупен потенцијал за ЕЕ

Потенцијал и најголем потик за заштеда на средства во градската економија има во заштедата на енергија и нејзино подобро искористување, притоа нагласувајќи ги можностите за примена на мерките за енергетска ефикасност. Во координација со одговорните на секој поединечен објект секоја од предложените мерки треба да се разгледа засебно, и активностите за нивно спроведување треба се координираат во согласност со можностите за инвестирање и расположливиот буџет во градот. Податоците од секоја година треба да се ажурираат се со цел да се има увид во потрошувачката на енергија, и да се следи бенефитот од направените промени.

Образовниот сектор (средни училишта и домови за средношколци) има најголемо учество во енергетскиот биланс на градот и во иднина потребата за енергија би се зголемила, а соодветно на тоа претставува поле со најголем потенцијал за заштеди. Пресметката за заштедите во објектите е изработена на основа на фактурираната вредност за потрошена енергија и и истата е внесена во базата на податоци за потрошената енергија во објектите.

Културниот сектор (библиотеки, музеи, домови за култури, ...) има помало учество во енергетскиот биланс на градот, но и овде се очекува зголемување на енергетската потрошувачка, па не би требало да се исклучи од натамошните разгледувања а особено што некои од објектите се со висок степен на приоритетност за имплементација на мерките за ЕЕ. Пресметката за заштедите во објектите е изработена на основа на фактурираната вредност за потрошена енергија и и истата е внесена во базата на податоци за потрошената енергија во објектите.

Уличното осветление во сопственост на градот и е дел од поважните комунални дејности, па од тука произлегува обврската на градот да се грижи за неговото правилно функционирање, одржување и унапредување. Град Скопје треба да ангажира специјализирани компании за извршување на работи за одржување (најчесто замена на прегорени сијалици и поставување на нови светилки) со што се обезбедува успешно функционирање на уличното осветление. Стремежот кон подобрување на уличното осветлување (поквалитетна и повисока осветленост на улиците) подразбира поголеми трошоци за потрошена електрична енергија и соодветно одржување.

Зголемувањето на ефикасноста и квалитетот на уличното осветлување преку употреба на штедливи ефикасни светилки (заштеда на енергија од 40% до 60%) ја оправдува инвестицијата при што рок на отплата е релативно краток (од 3 до 6 години). Потрошувачката на електрична енергија може да се намали преку контрола на осветлувањето и намалување на интензитетот на осветлувањето во период кога е намалена

фреквентноста на улиците. Од изготвените анализи може да се согледа дека изработката на програмата и примената на мерките за енергетска ефикасност се неопходни и економски оправдани.

Секоја година потрошувачката на електрична енергија за уличното осветлување се зголемува како резултат на економскиот развој на градот соодветно се одвојуваат повеќе средства за оваа комунална дејност. Со цел да се намали потрошувачката на електрична енергија, а воедно да се намалат трошоците за одржување на уличното осветление, се зголемува потребата за користење на ефикасни светилки (поголем животен век на светилките и поквалитетна осветленост) и управување со уличното осветлување.

Просечната годишна потрошувачка на електрична енергија за улично осветление по жител на ниво на Македонија изнесува 37kWh при просечно користење од 3650 часови годишно. Во споредба со податоците во однос на некои општини од Европската унија потрошувачката е двојно помала од таа кај нас, при што несомнено се нагласува потребата од спроведување на мерките за енергетска ефикасност во Градот..

Во продолжение се дадени потенцијалите за заштеда на Град Скопје по сектори со спроведување на предвидените мерки за ЕЕ во оваа Програма.

GRAD SKOPJE -VKUPNI ENERGETSKI ZA[TEDI				TOPLINSKA ENERGIJA		ELEKTRI^NA ENERGIJA
Sektor	Површина (м2)	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)	Potro{ena energija (kWh)	Za{teda na energija (kWh)
Образовен	110,013	14,289,706	6,709,543	11,350,989	6,571,040	2,938,717	138,503
Културен	18,451	2,922,405	1,296,697	2,132,622	1,239,049	789,783	57,648
СЕ ВКУПНО	128,464	17,212,111	8,006,240	13,483,611	7,810,089	3,728,500	196,151

Табела 6 – Годишна заштеда на топлинскаи електрична енергија по сектори енергија по сектори

За подобар увид во дијаграмите што следат се дадени процентуалните застапености на секторите во потрошувачката и заштедите на топлинска и електрична енергија

Дијаграм 6 – Процентуална потрошувачка и заштеда на топлинска енергија по сектори

Дијаграм 7 – Процентуална потрошувачка и заштеда на електрична енергија по сектори

Распределбата на заштеди по вид на енергија е дадена во следниот дијаграм.

Дијаграм 8 – Процентуални учество на заштеди од топлинска и електрична енергија

Во табелата што следи се претставени специфичните потрошувачки на енергија пред и по имплементирање на мерките за ЕЕ предложени во оваа Програма, а потоа е даден преглед на специфичните потрошувачки на енергија пред и по мерките за ЕЕ по сектори.

ГРАД СКОПЈЕ ‐ ПРОСЕЧНА СПЕЦИФИЧНА ЕНЕРГИЈА
Sektor	Специфична пotro{ena energija (kWh)	Специфична energija по мерки (kWh)
Образовен	130	69
Културен	158	88

Табела 7 – Специфична потрошувачка пред и по мерки за ЕЕ

Дијаграм 9 – Специфична потрошувачка на енергија во образовен сектор

Дијаграм 10 – Специфична потрошувачка на енергија во културен сектор

Вкупниот потенцијал на енергетска заштеда за општината е даден во следниот дијаграм и истиот е проценет на 8.006.240 kWh/год, односно 55.190.442 МКД годишно.

Дијаграм 11 – Проценети енергетски заштеди

8.2 Предизвици за спроведување на мерките ЕЕ

Од досега изложеното евидентни се резултатите од спроведување на мерките за енергетска ефикасност во градот. Реализирањето на овие мерки се базира на креираната база на податоци, стручниот тим за енергетска ефикасност во градот и насоките на дејствување дадени во програмата.

Спроведувањето на предложените мерки за ЕЕ во Град Скопје, како и во сите други градови/општини наидува на повеќе правни / финансиски и институционални бариери кои е неопходно да се надминат, а тука би ги наброиле најзначајните:

Правни / Финансиски бариери:

▪ Отежнато е пристапувањето до надворешните фондови за потребите на енергетската ефикасност;

▪ Зголемени каматни стапки се отежнувачкиот фактор во можноста да се аплицира за кредит и да обезбеди средства за примена на мерките за енергетска ефикасност;

Институционални бариери:

▪ Градската управа има недоволно вработени во однос на зголемениот број на обврски;

▪ Вработените службеници во градот имаат недоволно време / финансиски средства за да можат во целост да се посветат на имплементација на енергетската ефикасност во зградите под градска управа;

▪ Се почесто се посочуваат и превземаат активностите од краткорочното планирање, а не се посветува потребното внимание на долгорочните цели;

▪ Постои недоволна промоција за развој и имплементација на проекти за енергетска ефикасност;

За успешно реализирање на активностите и планираните насоки на дејстување Градот ќе наиде на одредени предизвици и пречки, коишто можат да се групираат во неколку категории:

Обезбедување на финансиски средства:

▪ Градоначалникот и градскиот совет треба во рамките на буџетот да издвојат средства кои што ќе бидат наменети за спроведување на мерките и приоритетите предвидени со програмата;

▪ Овозможување пристап до поволните кредитни линии и донатори за помош како: ИПА фондовите, ЕБРД, УНДП, УСАИД и странски амбасади во Република Македонија;

▪ Анимирање на родителите на децата за финансиска помош во училиштата, со цел да изврши реновирање на објектите и со тоа да се подобрат условите за учење на нивните деца;

▪ Отворање соработка со фирмите во градот кои преку доброволно донирање средства ќе допринесат за подобрување на енергетската ефикасност;

▪ Создавање пристап до банките и нивно анимирање за можно кредитирање на проекти од областа на енергетската ефикасност;

▪ Градот треба во континуитет да врши мониторинг на енергетските системи во градските објекти. Изградената база на податоци треба да биде подлога за брзо увидување и укажување на недостатоците;

▪ Тимот во градот задолжен за енергетска ефикасност треба да има јасно определени цели и активности. Добрата организација ќе допринесе за ефикасно реализирање на програмата за енергетска ефикасност.

Подигнување на свеста на населението

▪ Потребно е да се креира кампања чија цел ќе биде да се подигне свеста на населението во однос на енергетската ефикасност. Преку кампањата населението ќе се запознае со предностите и погодностите што ги носи енергетската ефикасност и ќе му бидат презентирани успешни примери. Оваа кампања треба да биде помогната од Министерството за локална самоуправа, невладини организации, Министерство за образование и Градот.

Употреба на базата на податоци

▪ Креираната база на податоци треба константно да се одржува и надополнува. Тоа е поради потребата од увид и анализи на потрошувачката на енергија на градот.

Ангажирање на локалната самоуправа во спроведувањето на програмите за енергетска ефикасност

▪ Градот треба континуирано да работи на создавање и реализирање на планови за енергетска ефикасност.

▪ Базата на податоци треба да биде главна алатка за анализа на потрошувачката на енергија на градот и општините. Потребно е нејзино константно ажурирање со нови податоци. На почеток од годината Xxxxxxxxx на резултатите од изминатата година треба да покаже колкави се ефектите од мерките за енергетска ефикасност и според тоа да се направи план за активностите во наредната година.

За да се добие појасна претстава за предизвиците за спроведување на мерките за ЕЕ од страна Град Скопје, во табелата што следи е дадена СВОТ анализа (SWOT – Strenghts, Weаknesses, Opportunities, Threаts) на предложените мерки од технички, финансиски и организационен аспект.

S W O T
Внатрешни фактори
	Strenghts (Јаки страни)	Weaknesses (Слаби страни)
Технички	S.1 Компатибилни со постоечките системи S.2 Иста мерка применлива за различни објекти S.3 Позитивно влијание на животна средина S.4 Некои од мерките можат да се имплементираат независно а даваат големи заштеди	W.1 Не се производи што можат да се купат па да се употребуваат W.2 Не се ефикасни доколку режимот на работа претрпи големи промени W.3 Зависни од постоечка состојба W.4 Некои од мерките треба да се спроведуваат во пакет
Финансиски	S.5 Некои се исплатливи во краток рок S.6 Мали оперативни трошоци	W.5 Значителни средства за инвестиција W.6 Планирање буџет за одржување
Организациски	S.7 Резултатите можат да бидат мотивирачки фактор за сите корисници S.8 Потребна високо еффикасна организација S.9 Постоечка легислатива	W.7 Неопходно планско тековно одржување W.8 Неопходно следење и контрола на постигнати резултати W.9 Однесување на персоналот во објектите

	S W O T
Надворешни фактори
Opportunities (Можности) Threats (Закани)
Технички		О.1 Голем потенцијал за ЕЕ Т.1 Нови материјали со подобри О.2 Стандардизација резултати О.3 Интеграција на системи Т.2 Нова легислатива О.4 Одржливи енергетски системи Т.3 Не обучен технички кадар за О.5 Актуелни во иднина одржување О.6 Зголемување на капацитетот на Т.4 Промена на објектот од одговорните ЕЕ тимови градежен аспект може да ги зголеми загубите
Финансиски		О.7 Покачување на цените на Т.5 Значителни средства за енергенси инвестиција О.8 CO2 пазар Т.6 Планирање буџет за О.9 Инволвирање на банкарски сектор одржување во легислатива Т.7 Недостаток на финансиски О.10 Нови фондови за ЕЕ капацитети Т.8 Зголемување на цените на енергијата
Организациски		О.11 Остварување на цели од Т.9 Недостаток на свест кај национална стратегија надлежни и одговорни, О.12 Нови работни места корисници О.13 Притисок врз законодавните тела Т.10 Навики за трошење на енергија О.14 Зголемување на бројот на Т.11 Недостаток на искуство со ЕЕ општини потписници на проекти Конвенцијата на градоначалници Т.12 Недостаток на системи за О.15 Подобрување на меѓусекторска и мониторинг меѓуопштинска соработка

Табела 8 – СВОТ анализа на предложените мерки за ЕЕ

Секако еден од предизвиците на Градот Скопје е да ја согледа и можноста за промена на глобалната енергетска слика на своето подрачје со употреба на нови системи и/или извори на енергија. За ваква одлука потребно е да се направат детални техно‐економски анализи за оправданост на евентуалните инвестирања во нови градски инфраструктурни системи, особено за покривање на потребите за греење. Во оваа прилика би сакале да напоменеме дека ваквите анализи се една од основните дејности на Топлификација – Инженеринг.

Како основа при одлука за техно – економската оправданост на решенија за подрачја каде што веќе постојат одредени градски инфраструктурни системи, но и за подрачјата кои сеуште се во фаза на градба и планирање, покрај други фактори треба да се користи и факторот густина на енергетска потреба за греење на квадратен километар (MW/km2). За сите подрачја каде овој фактор е помал од 10 MW/km2 треба да се пристапува кон локални енергетски ситеми за греење. Доколку факторот е поголем од 10 MW/km2 а помал од 25MW/km2 дистрибутивниот систем на гас е прифатливо решение. Во случаи кога факторот на густина е поголем од 25 MW/km2 тогаш единствено техно‐економско оправдано решение е централен топлификациски систем.

Бидејќи сите објекти предмет на анализа во оваа Програма се наоѓаат во градско подрачје со фактор на густина поголем од 25MW/km2, а дополнително во овој дел од градот веќе постои топлификациски систем и повеќето од објектите се веќе поврзани на истиот, како решение за во иднина може евентуално да биде комбинирање на постоечките извори на енергија со алтернативни / обновливи извори.

8.3 Примена на обновливи извори

Покрај досегашните согледувања за можните мерки за ЕЕ кои би резултирале во претставениот потенцијал за ЕЕ на Град Скопје, дополнително со примена на обновливи и алтернативни извори на енергија овој потенцијал би можел да се зголеми.

Во табелата што следи дадена е реално можната примена на обновливи извори во објеките предмет на анализа во оваа Програма.

Обновлив извор на енергија	Можна примена
Сончева енергија	да
Енергија од ветер	не
Хидроенергија	не
Енергија од биомаса	да
Когенерација	да
Топлински пумпи	да

Табела 9 – Можна примена на обновливи извори на енергија

Сончевата енергија може да се искористи преку инсталирање на соларни колектори за санитарна топла вода. Ова решение особено е поволно за средношколските домови каде преку цела година има потреба од санитарна топла вода. Друга примена на сончевата енергија е можна со инсталирање на фотоволтаични панели кои би ги снабдувале светилките со електрична енергија. Треба да се напомене дека инвестицијата за инсталирање на фотоволтаични панели е голема и со тоа економски неоправдлива, поради тоа се предлага средствата кои евентуално би се вложиле за поставување на фотоволтаични панели да бидат пренаменети за мерките кои се разработени во студијата кои би довеле реално остварлива заштеда на енергија.

Отпадните материи складирани во ЈП Дрисла можат да бидат искористени за добивање на топлинска енергија. Евентуалното согорување на отпадните материи и нивна преработка во корисен вид на енергија може да се реализира во склоп на ЈП Дрисла или пак индивидуално за оние објекти каде што нема топлификациски систем или пак имаат потреба од сосема различен режим на испорака на топлинска енергија.

Когенерацијата е исто така можност за добивање на потребната енергија за објектите (електрична, топлинска, ладилна), но во моментот кај нас не се регулирани процедурите и тарифите. Некои земји имаат поповолните feed‐in тарифи од сончевата енергија. Сепак и покрај високиот коефициент на ефикасност, употребата на овој вид постројки треба да биде насочен кон објекти каде што има континуирана потреба од сите видови енергија, како и локациски поблиску до потрошувачот за да се намалат загубите посебно при дистрибуцијата на топлинска енергија. Како и за сите други видови на случаи треба да се направи анализа за нивната исплатливост во однос на постоечките расположиви енергетски капацитети.

Топлинските пумпи може да се искористат како метод за загревање на објектите во преодните период за оние објекти каде што има потреба од ладење. При тоа нивниот режим на работа треба да биде автоматски регулиран и да биде овозможено префрлање на градскиот топлификациски систем за оние оние објекти каде што е достапен, во оној период кога веќе топлинската пумпа нема да може да ги задовили потребите на објектот за греење. Истите можат да се користат и за објекти за кои топлификацискиот систем е недостапен, но во тој случај греењето треба да се обезбеди со друг вид на енергенс (електрична енергија, нафта, или сл.). Се препорачува поставување на воздушно ладени топлински пумпи поради поедноставната инсталација и техноеконски оправдана инвестиција.

За потребите за ладилна енергија кај објектите можат да се користат абсорпциони ладилни машини. Како извор на топла вода може да се искористи отпадната топлина од ТЕ‐ТО преку мрежата на градскиот топлификациски систем или пак да се постават соларни панели кои би произведувала топла вода потребна за работа на ваквиот вид ладилни машини.

9. ЦЕЛИ И ПРИДОБИВКИ

Целта на Програмата за енергетска ефикасност на Град Скопје е да се намалат буџетските трошоци за енергија. Подеднакво важен е и еколошкиот аспект односно намалувањето на емисијата на штетни гасови во атмосферата.

9.1 Долгорочни цели

Долгорочни цели односно очекувани резултати од мерките за енергетска ефикасност на градот се:

▪ Намалување на просечната потрошувачка на енергија (kWh/m2)

▪ Намалување на CO2 емисиии во атмосферата

▪ Реконструкција на постоечките енергетски системи

▪ Реконструкција на постоечките градски објекти

▪ Подобрување на внатрешниот конфор во средните училишта и домовите

▪ Навремено откривање на енергетските системи со голема потрошувачка и нивно реконструирање

▪ Примена на природен гас за загревање

▪ Користење на обновливи извори на енергија

9.2 Среднорочни цели

Среднорочните цели се однесуваат за периодот од 2012 ‐ 2015 година.

▪ Намалување на просечната потрошувачка на енергија (kWh/m2)

▪ Намалување на градските трошоци за енергија

▪ Замена на оштетени прозори и врати, поставување на изолација на зидните и тавански површини

▪ Реконструирање на подстанците и котларите во објектите

▪ Подобрување на внатрешниот конфор во градските објекти, посебно во училиштата и домовите

▪ Замена на светилките од уличното осветлување

▪ Намалување на штетната емисија на гасови

▪ Континуирана работа на тимот за енергетска ефикасност и констанатно реализирање на проекти од ЕЕ

9.3 Краткорочни цели

▪ Дефинирање надлежности на тимот за енергетска ефикасност

▪ Реализирање на проектите предвидени во првата фаза од програмата

▪ Регулирање (намалување) на греењето во објектите каде што има прегреаност односно регулирање на греењето во и вон работно време за оние објекти што не се вклучени во проектот за заштеди на топлинска енергија

▪ Замена на старите светилки со енергетски ефикасни светилки

▪ Намалување на специфичната потрошувачка на енергија по м2 во градските објекти

9.4 Подобрување на услугите на Град Скопје

Активности кои градот треба да ги превземе за да ги оствари овие цели се:

▪ Среднорочни и долгорочни планирања на потрошувачката на енергија

▪ Одржување на базата на податоци

▪ Мерење и следење на потрошувачката на енергија

▪ Следење и применување на најдобрите практики од областа на енергетската ефикасност

▪ Изнаоѓање на финансиски средства за реализација на проекти

▪ Креирање на кампањи чија крајна цел е подигање на социјалната свест кај населението

За реализирање на активностите произлезени од оваа програма општината треба да ги вклучи:

▪ Советниците и службениците од градот

▪ Корисниците на услугите од градот

▪ Снабдувачите со енергија

▪ Владини организации и министерства

▪ Донаторски институции

▪ Невладини организации

▪ Финансиски институции

Придобивки кои што би ги имале градот и населението од спроведувањето на програмата за енергетска ефикасност се:

▪ Намалување на трошоците за енергија

▪ Заштеда во градскиот буџет

▪ Подобрување на градската инфраструктура

▪ Подобрување на конфорот и здравјето на луѓето (посебно на децата во училиштата)

▪ Подобрување на уличното осветлување

▪ Подобрување на животниот стандард

9.5 Влијание врз животната средина

Со реализацијата на програмата за енергетска ефикасност односно примена на мерките предвидени во неа се влијае и врз животната средина. Преку намалената потрошувачка на електрична енергија индиректно се влијае на емисијата на штетни гасови во атмосферата додека со намалената порошувачка на топлинска енегија се намалува количина на согорено гориво и директно се намалува емисијата на стакленички гасови.

Во следните дијаграми се претставени намалените емисии на штетни гасови на годишно ниво од заштедено гориво и електрична енергија по сектори.

Дијаграм 12 –Распределба на заштеди на CO2 по сектори

Намалена емисија на CO2 (t/god)

771.05

Средни училишта

138.06

Културни институции

Табела 10 – Намалена емисија на штетни гасови

10. АКЦИОНЕН ПЛАН

Претходните пресметки и анализи ги прикажуваат резултатите од спроведување на предложените мерки за ЕЕ. Бидејќи не секоја од мерките би можела да се примени поединечно т.е. независно од другите, пресметани се и економските показатели за сумарни предложени мерки за секој од објектите (IRR – внатрешна повратна стапка, NPVQ – коефициент за профитабилност). Доколку реализацијата на мерките за ЕЕ би одела по објекти и според нивната економска оправданост тогаш редоследот за реализација е даден во следната табела 11.

Opis na merkata	NPVQ	Opis na merkata	NPVQ
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	2.12	СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен	0.57
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	2.08	Музеј на град Скопје	0.55
Младински културен центар	2.02	СУГС Xxxxx Xxxx Xxxx	0.54
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	1.99	СУГС Xxxxxx Xxxxx	0.51
СУГС Владо Тасевски	1.94	Детски Културен центар Карпош	0.47
КИЦ Скопје	1.79	СУГС Xxxx Xxxxxxxxx Корчагин	0.44
СУГС Боро Петрушевски	1.49	Средношколски дом Панче Караѓозов	0.43
СУГС Димитар Влахов	0.99	СУГС 8 Септември	0.35
СУГС Георги Димитров	0.87	Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	0.28
XXXX Xxxxxx Xxxxx	0.85	XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	0.06
СУГС Орце Николов	0.80	XXXX Xxxxx Xxxxx	-0.04
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	0.80	СУГС Кочо Рацин	-0.28
Библиотека Другарче	0.78	СУГС Xxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxx	-0.31
СУГС Панче Арсовски	0.62	СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	-0.32
Дом на култура Xxxx Xxxxx	0.59	XXXX Xxxxxxx Xxxxx	-0.33

Табела 11 – Економска оправданост на ЕЕ мерки по објекти

Според ова приоритет во реализацијата на мерките за ЕЕ би требало да добие СУГС Зеф Xxx Xxxxx, а последно би било СУГС Михајло Пупин. Иако економските показатели даваат одредени насоки во однос на кои треба да се подготви динамичкиот план за реализација на програмата за ЕЕ, сепак за да се направи приоритет за реализација на предложените мерки, покрај економските показатели, направено е уште едно рангирање на приоритети по објекти земајќи во предвид некои други, пред се технички критериуми за секој објект. Како највлијателни критериуми за дефинирање на приоритетите по објекти земени се:

▪ специфична потрошена енергија (kWh/m2)

▪ спечифични заштеди на енергија (kWh/m2)

▪ бројот на луѓе

▪ состојбата (дотраеност) на објектот (помал‐подобра состојба)

▪ коефициент на профитабилност

За секој од овие критериуми доделен е тежински фактор кој се множи со релативниот однос на вредноста на секој критериум со максималната вредност на тој критериум.

Opis na merkata	Специфична пotro{ena energija	Specifi~ni zaшtedi	Broj na lu|e	Sostojba na objekt	NPVQ	K
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	56	25	781	5	-0.33	0.19
СУГС Владо Тасевски	103	49	1,258	5	1.94	0.65
СУГС 8 Септември	189	87	318	8	0.35	0.53
СУГС Јосип Броз Тито	142	86	1,560	6	0.54	0.47
XXXX Xxxx Xxxxxxxxxxx	187	62	1,234	4	1.49	0.55
СУГС Орце Николов	150	63	1,289	5	0.80	0.46
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	119	51	2,720	6	2.08	0.73
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен	98	53	1,982	5	0.57	0.40
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	134	58	1,418	5	0.80	0.45
СУГС Кочо Рацин	109	51	700	9	-0.28	0.41
СУГС Марија Кири Склодовска	85	36	941	8	-0.31	0.35
СУГС Xxxxxx Xxxxx	120	77	1,355	4	0.51	0.36
СУГС Панче Арсовски	157	75	767	5	0.62	0.43
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	114	70	1,664	6	0.06	0.36
XXXX Xxxxxx Xxxxx	160	100	1,790	9	0.85	0.68
СУГС Георги Димитров	86	21	1,399	4	0.87	0.38
XXXX Xxxxx Xxxxx	134	63	1,098	9	-0.04	0.47
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	149	79	1,254	5	0.44	0.40
СУГС Димитар Влахов	136	62	1,393	5	0.99	0.49
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	91	45	874	9	-0.32	0.40
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	79	25	2,649	2	2.12	0.54
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	130	54	409	3	1.99	0.58
Средношколски дом Панче Караѓозов	145	60	110	8	0.43	0.51
КИЦ Скопје	246	127	24	2	1.79	0.58
Дом на култура Xxxx Xxxxx	111	70	22	8	0.59	0.55
Младински културен центар	163	47	2,038	2	2.02	0.55
Детски Културен центар Карпош	145	46	311	6	0.47	0.42
Музеј на град Скопје	81	24	53	7	0.55	0.45
Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	130	66	12,529	6	0.28	0.45
Библиотека Другарче	95	64	10,018	6	0.78	0.52

MAX	246	127	12,529	9	2.12
тежински фактор	0.05	0.10	0.05	0.40	0.40

Табела 12 – Приоритетна листа за ЕЕ по објекти

Ваквата методологија на рангирање резултираше во многу поинаков приоритетен редослед за реализација на предложените мерки за ЕЕ, дадена во следната табела. Според техно‐ економскиот критериуми (к) XXXX Xxxxxxx Xxxxxx е на првото место со убедливо највисок коефициент.

Opis na merkata	K
СУГС Арсени Јовков	0.73
СУГС Цветан Димов	0.68
СУГС Владо Тасевски	0.65
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	0.58
КИЦ Скопје	0.58
СУГС Боро Петрушевски	0.55
Младински културен центар	0.55
Дом на култура Xxxx Xxxxx	0.55
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	0.54
СУГС 8 Септември	0.53
Библиотека Другарче	0.52
Средношколски дом Панче Караѓозов	0.51
СУГС Димитар Влахов	0.49
XXXX Xxxxx Xxxxx	0.47
СУГС Јосип Броз Тито	0.47
СУГС Орце Николов	0.46
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	0.45
Музеј на град Скопје	0.45
Библиотека Браќа Миладиновци	0.45
СУГС Панче Арсовски	0.43
Детски Културен центар Карпош	0.42
СУГС Кочо Рацин	0.41
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	0.40
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен	0.40
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	0.40
СУГС Георги Димитров	0.38
СУГС Xxxxxx Xxxxx	0.36
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	0.36
СУГС Марија Кири Склодовска	0.35
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	0.19

Табела 13 – Рангирање по техно‐економски критериуми

Несомнено објектите кај кои лошата состојба на објектот алармира на неопходна санација, се и економски најнеоправдани инвестиции затоа што предвидените мерки не се само во функција на енергетска заштеда туку и на зголемување на конфорот во објектот што всушност и претставува битна разлика помеѓу мерки за заштеда и мерки за енергетска ефикасност што е предмет на оваа студија. Од таа причина резултатите од техно – економското рангирање се земени како приоритет за имплементирање на предвидените мерки за ЕЕ во секој од објектите.

Како што веќе беше напоменато реализацијата на секоја од мерките поединечно нема да ги даде очекуваните резултати, но во исто време не е неопходно да сите мерки во еден објект се реализираат како пакет. Оптимизирајќи ја реализацијата на секоја мерка во склоп на неопходни пакет мерки, како и земајќи го во преглед конечниот приоритет по објекти според претходната табела, изготвен е предлог акциски / динамички план за реализација на предложените мерки за ЕЕ во период од три години, т.е. 2012 ‐ 2015. Поделбата на мерките за реализација е дополнително усгласена и со рамномерна распределба на потребната инвестиција во текот на трите години.

Вака изготвениот динамички план за реализација на програмата за ЕЕ во Град Скопје е даден во табелата што следи. Истиот ќе претрпи промени по изготвување на Инвестициски студии посебно за секој од објектите, што всушност и ќе ја прецизира сега апроксимативно земената инвестициска вредност. Дополнително динамичкиот план ќе треба да се усогласи и со буџетот на Градот и неговата иницијатива за пристапување кон соодветни грантови и / или кредитни линии, за што повторно напоменуваме дека ќе биде потребно изготвување на поединечни инвестициски студии.

Objekt	Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	2012	2013	2014	2015	NPVQ
	1. Изолација на покрив	1,401,084	1,403,247	1,401,084				10.60
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	3,311,748 922,415	732,256 179,834		3,311,748 922,415			1.56 1.26
	4. Осветлување	18,000	38,241	18,000				14.72
	1. Изолација на покрив	1,030,513	1,013,616	1,030,513				10.39
XXXX Xxxxxx Xxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	4,550,375 7,347,236	1,088,913 1,107,149		4,550,375 7,347,236			1.77 0.75
	4. Осветлување	10,800	21,860	10,800				13.98
	1. Изолација на покрив	1,350,551	1,074,091	1,350,551				8.21
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	1,604,200 986,583	261,986 180,576		1,604,200 986,583			0.89 1.12
	4. Осветлување	63,500	73,298	63,500				7.54
	1. Изолација на покрив	1,709,707	681,667	1,709,707				3.62
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	2. Изолација на фасада 3. Осветлување	2,967,770 43,400	761,650 9,880	43,400	2,967,770			1.97 0.68
	4. Автоматска регулација	195,000	535,907	195,000				19.34
	1. Изолација на покрив	944,010	906,116		944,010			10.12
КИЦ Скопје	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	1,391,335 3,938,311	668,500 665,127		1,391,335 3,938,311			4.56 0.96
	4. Осветлување	36,000	135,295		36,000			26.82
	1. Изолација на покрив	1,873,582	1,070,122	1,873,582				5.61
СУГС Боро Петрушевски	2. Изолација на фасада	5,696,453	1,497,355		5,696,453			2.04
	3. Осветлување	109,500	15,212	109,500				0.03
Младински културен центар	1. Изолација на покрив 2. Осветлување	3,537,940 97,500	1,324,405 83,886	97,500		3,537,940		3.33 5.37
	3. Автоматска регулација	195,000	152,466	195,000				4.79
	1. Изолација на покрив	376,555	157,962	376,555				3.86
Дом на култура	2. Изолација на фасада	1,075,123	288,029		1,075,123			2.10
Xxxx Xxxxx	3. Промена на прозори и врати	1,427,738	144,486		1,427,738			0.17
	4. Осветлување	2,775	13,827	2,775				35.88
	5. Автоматска регулација	195,000	54,937	195,000				1.09
	1. Изолација на покрив	1,086,660	841,686			1,086,660		7.97
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	2. Изолација на фасада	1,823,235	400,269			1,823,235		1.54
	3. Осветлување	218,700	76,664			218,700		1.59
	1. Изолација на покрив	595,158	376,343	595,158				6.32
СУГС 8 Септември	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	5,679,485 4,355,403	982,293 549,189		5,679,485 4,355,403			1.00 0.46
	4. Осветлување	17,700	34,700	17,700				13.51
	1. Изолација на покрив	1,511,465	701,044				1,511,465	4.37
Библиотека Другарче	2. Изолација на фасада 3. Осветлување	2,349,228 3,160,274	526,109 303,704				2,349,228 3,160,274	1.59 0.11
	4. Автоматска регулација	195,000	206,612				195,000	6.84
	1. Изолација на покрив	299,307	239,503	299,307				8.27
Средношколски дом Панче Караѓозов	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	1,476,173 2,304,433	333,785 203,927			1,476,173 2,304,433		1.62 0.02
	4. Осветлување	3,600	12,413	3,600				24.52

Objekt	Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	2012	2013	2014	2015	NPVQ
	1. Изолација на покрив	439,242	256,463			439,242		5.76
СУГС Димитар Влахов	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	2,151,788 393,029	429,989 100,464		393,029	2,151,788		1.31 1.96
	4. Осветлување	19,200	20,341		19,200			6.84
	1. Изолација на покрив	4,283,708	1,140,796				4,283,708	2.08
XXXX Xxxxx Xxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	2,463,373 8,494,239	251,633 567,265				2,463,373 8,494,239	0.18 ‐0.23
	4. Осветлување	6,600	12,952				6,600	13.52
	1. Изолација на покрив	2,407,226	1,425,251			2,407,226		5.86
СУГС Xxxxx Xxxx Xxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	6,682,110 11,710,660	1,326,355 1,549,371		6,682,110 11,710,660			1.30 0.53
	4. Осветлување	12,000	26,072		12,000			15.08
	1. Изолација на покрив	2,345,340	683,308		2,345,340			2.37
СУГС Орце Николов	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	3,811,518 2,590,783	931,478 471,374			3,811,518 2,590,783		1.83 1.1
	4. Осветлување	79,100	56,770		79,100			4.3
	1. Изолација на покрив	2,417,344	1,817,082		2,417,344			7.70
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	3,233,080 9,921,977	778,700 1,037,334			3,233,080 9,921,977		1.79 0.21
	4. Осветлување	94,800	185,837		94,800			13.51
	1. Изолација на покрив	1,235,604	395,772		1,235,604			2.71
Музеј на град Скопје	2. Промена на прозори и врати	2,326,090	346,928		2,326,090			0.73
	3. Осветлување	3,300	4,191		3,300			13.71
	1. Изолација на покрив	1,242,947	222,641		1,242,947			1.07
Библиотека Браќа	2. Изолација на фасада	2,429,438	555,746			2,429,438		1.65
Миладиновци	3. Промена на прозори и врати	5,494,385	589,685			5,494,385		0.24
	4. Осветлување	122,000	42,411		122,000			1.57
	5. Автоматска регулација	195,000	223,981		195,000			7.50
	1. Изолација на покрив	1,869,140	703,882		1,869,140			3.36
СУГС Панче Арсовски	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	2,318,378 2,101,502	381,713 279,285			2,318,378 2,101,502		0.91 0.54
	4. Осветлување	6,000	11,392		6,000			13.05
Детски Културен центар Карпош	1. Изолација на покрив 2. Промена на прозори и врати	97,609 737,932	76,885 86,760		97,609 737,932			8.12 0.36
	3. Осветлување	3,600	2,953		3,600			5.07
	1. Изолација на покрив	3,571,505	796,943				3,571,505	1.58
СУГС Кочо Рацин	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	2,170,298 6,697,535	104,309 290,679				2,170,298 6,697,535	‐0.44 ‐0.50
	4. Осветлување	12,600	24,505		12,600			13.39
	1. Изолација на покрив	2,502,675	817,482		2,502,675			2.78
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	4,550,375 6,079,918	869,935 856,668			4,550,375 6,079,918		1.21 0.63
	4. Осветлување	10,800	21,860		10,800			13.98
	1. Изолација на покрив	1,895,362	646,815		1,895,362			2.95
СУГС Xxxxx Xxxxxxxx Дрен	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	3,728,223 3,721,744	780,671 501,933			3,728,223 3,721,744		1.42 0.56
	4. Осветлување	27,000	53,852			27,000		13.76

Objekt	Opis na merkata	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	2012	2013	2014	2015	NPVQ
	1. Изолација на покрив	3,602,972	688,942				3,602,972	1.21
СУГС Браќа	2. Изолација на фасада	1,628,880	92,228				1,628,880	‐0.34
Миладиновци	3. Промена на прозори и врати	6,424,821	275,594				6,424,821	‐0.50
	4. Осветлување	19,200	20,341				19,200	6.84
	1. Изолација на фасада	2,707,088	687,686		2,707,088			1.94
СУГС Георги Димитров	2. Промена на прозори и врати	149,993	19,388		149,993			0.50
	3. Осветлување	60,200	31,027			60,200		2.81
	1. Изолација на покрив	3,237,954	703,175				3,237,954	1.51
СУГС Xxxxxx Xxxxx	2. Изолација на фасада	4,177,090	1,416,272			4,177,090		2.93
	3. Промена на прозори и врати	4,756,453	359,321			4,756,453		‐0.13
	1. Изолација на покрив	3,523,255	1,089,856				3,523,255	2.58
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	4,462,453 14,774,682	1,004,949 1,066,492				4,462,453 14,774,682	1.61 ‐0.16
	4. Осветлување	231,000	125,736				231,000	3.03
СУГС Xxxxxx Xxxx Xxxxxxxxxx	1. Изолација на покрив 2. Промена на прозори и врати	942,838 11,670,555	302,573 830,139			942,838	11,670,555	2.72 ‐0.18
	3. Осветлување	28,000	37,408				28,000	8.89
	1. Изолација на покрив	1,489,191	501,122				1,489,191	2.90
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	2. Изолација на фасада 3. Промена на прозори и врати	5,017,753 5,157,503	551,250 450,404			5,017,753 5,157,503		0.27 0.01
	4. Осветлување	225,400	47,694				225,400	0.57
СЕ ВКУПНО		266,480,877	55,190,445	9,588,233	85,105,507	85,565,551	86,221,586

Табела 14 – Динамички план за реализација на Програмата за ЕЕ

11. ФИНАНСИСКИ ПЛАН

11.1 Финансиска шема

Досегашните презентирани анализи покажуваат огромен потенцијал за енергетска заштеда во Град Скопје од 8.006.240 kWh/год од сегашната потрошувачка на енергија кај разгледуваните објекти. Но сепак за реализација на оваа Програма пресуден е финансискиот потенцијал на општината диктиран од планираниот буџет, како и од кредитоспособноста на општината и потенцијални други извори на финансирање:

▪ Кредити од банки

▪ Донации

▪ Владини институции

▪ Фондови за специјални намени

▪ Невладини организации

Буџетот на Град Скопје за 2012 година се состои од:

BUXET ГРАД СКОПЈЕ	2012	%
Vkupni prihodi	5,903,415,000
Vkupni tekovno operativni prihodi	4,567,601,000	77.4%
Vkupni kapitalni prihodi	1,245,000,000	21.1%
Приходи од донации	90,814,000	1.5%
Vkupni rashodi	6,630,415,000
Utvrdeni nameni	6,619,265,000	99.8%
Kapitalni rashodi	11,150,000	0.2%

Табела 15 – Буџет на Град Скопје

Од расходните ставки дадени во следната табела е евидентно дека расположиви средства за реализирање на предложените мерки за ЕЕ остануваат во износ од 111.616.500 ден.

Буџет 2012

(МКД)

Соодветни расходни позиции

5,903,415,000

Проекти за енергетска ефикасност 10,000,000 Поправки и тековно одржување во средно образование 47,687,000 Други тековни расходи во средно образование 53,929,500

Вкупно соодветно наменски расходни позиции 111,616,500

Табела 16 – Расположиви расходни позиции

Наведените категории на расходи претставуваат 42% од вкупно потребната инвестиција за реализирање на оваа Програма, што значи дека истата би се реализирала за време од неполни три години. Но сепак веројатно не е можно да целокупниот предвиден фонд за овие расходи се употреби за мерките за ЕЕ. Земајќи ги во предвид целите на националната стратегија за ЕЕ, Градот Скопје и покрај големиот потенцијал за енергетски заштеди, заради лимитираност во расположивите средства за финансирање, треба да се фокусира на реализација на најоправданите мерки чија што заштеда понатаму ќе ја употреби за реализација на наредните мерки за ЕЕ.

11.2 Финансиска извори

Град Скопје во рамките на својот буџет има издвоено ставки за реализирање на проекти кои ќе резултираат со заштеда на енергија во градските објекти. Проектите предвидени со оваа Програма, како што е предвидено со финансискиот план, Градот не може да ги покрие само од планираниот буџет, па затоа ќе треба да употреби и други извори. Можни извори на финансии надвор од буџетските средства се дадени во прегледот што следи.

Донаторските организации, како што се УСАИД, Светска Банка, УНДП, билатералните грантови фондови со Германија, Австрија, Јапонија, Швајцарија бараат целосни и прецизни раководни, технички и финансиски издржани проекти. Во ЕУ и Македонија има повеќе фондови и поволни кредитни линии погодни за финансирање мерки за ЕЕ и обновливи извори на енергија и нивна промоција, а подолу се наведени тековните.

* превземено од Компендиум на УНДП од 2010 година

Табела 17 – Расположиви финансиски извори

ЕУ Структурни и кохезиски фондови	Финансиски/ меѓународни институции	Трети страни
ИПА претпристапни	Програма за кредитни	Компанија за
фондови	линии за одржлива енергија	енергетски сервис
	на ЕУ/ЕБРД за Западен	(ЕСКО)
	Балкан, "WeBSECLF"
CIP	Кредити за ЕЕ на Прокредит банка	Приватни јавни партнерства ‐ ППП
FP7 ‐ Финансирање на истражувачки проекти и програми	Green for growth Fund
Intelligent Energy Europe	Проекти на УСАИД
ГЕФ проект	Светска банка
УНДП	Проект за енергетска ефикасност

Регулатива	Расположиви финансиски извори корисници	Добавувачи на производи / услуги	Финансиери
• Ниски цени на	• Лимитирани	• Повисоки трошоци	• Третман на високи
енергија	придобивки од	• Зголемен ризик од	ризици
• Ниски ставки на	штедење на	задоцнета или	• Непознавање на
наплата	енергија	неостварена	нови технологии и
• Ригидни	• Непостоење на	наплата	договорни
процедури за	ставки во буџетот	• Повисоки трошоци	механзми
набавка	за специјални	за развој на	• Високи
• Ригидни	проекти	проекти	трансакциски
процедури за	• Нејасна претстава	• Лимитирани	трошоци
формирање буџет	за сопственоста на	технички, бизнис и	• Навики
• Непланско или	енергетските	риск менаџмент
импулсивно	трошоци / заштеди	способности
планирање	• Лимитирана	• Лимитирана
• Лимитирани и	способност за	достапност на
сиромашни бази на	финансирање	финансиски
податоци	• Недостаток на	средства
	свест и техничка
	експертиза
	• Навики на
	недомаќинско
	однесување

Бариерите за финансирање на ЕЕ проекти во јавниот сектор дадени во Планот за финансирање и имплементирање на НПЕЕЈЗ (Светска Банка 2012), се исто така едни од најголемите проблеми со кои се соочува и Градот и објектите под негови ингеренции. Истите се презентирани во претходната табела.

Во истиот материјал кој е надополнување на сеуште неусвоената Национална програма за енергетска ефикасност во јавни згради дадени се следните можности за финансирање на Проекти за ЕЕ во јавниот сектор со нивните карактеристики, кои доколку се реализираат во иднина можат да претставуваат извор на дополниелни средства и за Градот Скопје. Овој преглед е даден во Прилог. Како веројатност да бидат на располагање како извори на финансирање на НПЕЕЈЗ каде што всушност спаѓаат и објектите на Град Скопје, наведени се следните:

А. Интернационални финансиски институции и донори

‐ Светска Банка: ЕЕ Фонд, или префу Министерство за финансии

‐ ЕБРД: ЕСКО, зеднички фонд со KfW

‐ UNECE: ППП преку FEEI Project

‐ UNDP: Енергетски менаџмент во неколку општини

‐ GEF: следна фаза 2‐3 милиона УСД

‐ Карбон кредити

Б. ЕУ Фондови

‐ IPA

‐ Green for Growth Fund (EIB & KfW)

В. Билатерални донори

‐ USAID DCA (Унибанка, XXX Xxxxxx)

‐ KfW

‐ Комерцијални банки

11.3 План за финансирање

Динамичкиот план претставува идеално сценарио во кое Град Скопје во тек на трите наредни години би ја реализирала оваа Програма постигнувајќи максимално можни исплатливи резултати. За да истиот би можел евентуално да се оствари, во табелата што следи е даден финансиски план каде што се земени делумно расположивите средства од буџетот на Град Скопје (земен е дел од горенаведените расходни позиции) а дополнети со евентуални донации и/или кредити намален за нето пресметаните заштеди.

GRAD SKOPJE - FINANSISKI PLAN			INVESTICII				KUMULATIVNI NETO ZA[TEDI
Objekt	Инвестиција (МКД) so DDV	Proceneta energetska za{teda (MKD/god)	2012	2013	2014	2015	2012	2013	2014	2015
XXXX Xxxxxxx Xxxxxx	5,653,246	2,353,578	1,419,084	4,234,163			1,369,414	2,235,899	2,235,899	2,235,899
XXXX Xxxxxx Xxxxx	12,938,924	3,231,537	1,041,313	11,897,611			983,702	3,069,961	3,069,961	3,069,961
СУГС Владо Тасевски	4,004,834	1,589,951	1,414,051	2,590,783			1,090,019	1,510,453	1,510,453	1,510,453
Средношколски дом Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	4,915,877	1,989,104	1,948,107	2,967,770			1,166,081	1,889,649	1,889,649	1,889,649
КИЦ Скопје	6,309,656	2,375,038		6,309,656				2,256,286	2,256,286	2,256,286
XXXX Xxxx Xxxxxxxxxxx	7,679,535	2,582,689	1,983,082	5,696,453			1,031,067	2,453,555	2,453,555	2,453,555
Младински културен центар	3,830,440	1,560,757	292,500		3,537,940		224,534	224,534	1,482,719	1,482,719
Дом на култура Xxxx Xxxxx	3,077,191	659,240	574,330	2,502,861			215,389	626,278	626,278	626,278
СУГС Зеф Xxx Xxxxx	3,128,595	1,318,618			3,128,595				1,252,687	1,252,687
СУГС 8 Септември	10,647,746	1,942,525	612,858	10,034,888			390,490	1,845,398	1,845,398	1,845,398
Библиотека Другарче	7,215,966	1,737,469				7,215,966				1,650,596
Средношколски дом Панче Караѓозов	4,083,513	789,628	302,907		3,780,606		239,321	239,321	750,147	750,147
СУГС Димитар Влахов	3,003,259	807,257		412,229	2,591,030			114,766	766,894	766,894
XXXX Xxxxx Xxxxx	15,247,919	1,972,647				15,247,919				1,874,014
СУГС Јосип Броз Тито	20,811,996	4,327,049		18,404,770	2,407,226			2,756,708	4,110,697	4,110,697
СУГС Орце Николов	8,826,741	2,142,929		2,424,440	6,402,301			703,074	2,035,783	2,035,783
XXXX Xxxxxxx Xxxxxxxxxx	15,667,201	3,818,953		2,512,144	13,155,057			1,902,773	3,628,005	3,628,005
Музеј на град Скопје	3,564,994	746,891		3,564,994				709,546	709,546	709,546
Библиотека Браќа Xxxxxxxxxxx	9,483,769	1,634,465		1,559,947	7,923,823			464,581	1,552,741	1,552,741
СУГС Панче Арсовски	6,295,019	1,376,273		1,875,140	4,419,880			679,510	1,307,459	1,307,459
Детски Културен центар Карпош	839,141	166,598		839,141				158,268	158,268	158,268
СУГС Кочо Рацин	12,451,937	1,216,436		12,600		12,439,338		23,280	23,280	1,155,614
СУГС Раде Јовчевски Корчагин	13,143,768	2,565,945		2,513,475	10,630,293			797,375	2,437,648	2,437,648
СУГС Васил Антевски Дрен	9,372,329	1,983,271		1,895,362	7,476,967			614,474	1,884,107	1,884,107
СУГС Браќа Xxxxxxxxxxx	11,675,873	1,077,105				11,675,873				1,023,250
СУГС Георги Димитров	2,917,280	738,101		2,857,080	60,200			671,720	701,195	701,195
СУГС Никола Карев	12,171,497	2,478,767			8,933,543	3,237,954			1,686,813	2,354,829
XXXX Xxxxx Xxxxxxxxx	22,991,390	3,287,034				22,991,390				3,122,683
СУГС Марија Кири Склодовска	12,641,393	1,170,120			942,838	11,698,555			287,444	1,111,614
XXXX Xxxxxxx Xxxxx	11,889,847	1,550,469			10,175,256	1,714,591			951,571	1,472,946
SE VKUPNO	266,480,876	55,190,445	9,588,233	85,105,507	85,565,551	86,221,586	6,710,018	25,949,423	41,614,485	52,430,922
Sopstveni sredstva Xxxxxxx / krediti Od za{tedi	174,121,740 18,085,210 74,273,926		8,929,320 658,912	66,969,900 11,425,589 6,710,018	55,808,250 3,807,878 25,949,423	42,414,270 2,192,831 41,614,485
SE VKUPNO	266,480,877		9,588,233	85,105,507	85,565,551	86,221,586

Табела 18 – Финансиски план

12. ОРГАНИЗАЦИЈА И СПРОВЕДУВАЊЕ

12.1 Учесници и извршители

Програмата за ЕЕ на Град Скопје, како среднорочен план, треба да се реализира под водство на тимот за ЕЕ во рамките на Градот. Членовите на тимот за ЕЕ се дел од организациската структура на градот назначени од Градоначалникот. Покрај овој тим во реализација на Програмата мора да бидат вклучени и други претставници од градот како и експерти за одредени области поврзани со енергетиката.

Тимот за ЕЕ при Град Скопје, како дел од ЛЕР секторот го сочинуваат:

▪ Xxxxx Xxxxxxxx, дипл. маш. инж.

▪ Xxxxx Xxxxxxxx, дипл. маш. инж.

Надлежности на тимот за ЕЕ како одговорен за спроведување на оваа Програма се следните:

- Ажурно водење на базата на податоци и изготвување извештаи

- Учество во подготвување на буџетот за сите расходи поврзани со енергетските системи, како и расходи предвидени за имплементација на мерките за ЕЕ

- Спроведува проекти предвидени во Програмата за ЕЕ, изготвува извештај за нивниот тек

- Организира јавни презентации за зголемување на свеста на граѓаните за добивање максимален ефект од Програмата за ЕЕ

- Соработува со консултански фирми и експерти за изработка на квалитетни инвестициски студии за проектите

- Следи можности за финансирање на предвидените мерки за ЕЕ преку разни странски донации и/или кредитни линии

- Соработува со невладини организации и донори за изнаогање решиние за поефикасен механизам за финансирање

- Активно учествува во размена на ставови и искуства со владините институции поврзани со креирање стратегии за остварување на ЕЕ потенцијал

- Координирање на активностите со визијата и стратегиите за развој на Град Скопје

- Следење на остварувањето на целите зацртани во оваа Програма

- Изготвување на извештаи за остварените резултати

- Проценка на нови потенцијали за подобрување на ЕЕ на Град Скопје и давање предлози за нивно вклучување во реализација

- Подготовка на тригодишни акциски планови

- Изготвување на едногодишни финансиски планови усогласени со буџетот на Градот и надворешните финансиски можности

Тимот за ЕЕ има клучна улога во успешноста на реализацијата на оваа програма. Истиот е предводен од Раководител на тимот, кој ја раководи и организира активноста на сите членови и е одговорен за развој на потенцијалите за ЕЕ на Град Скопје. За својата работа директно одговара и соработува со Градоначалникот на Град Скопје.

Членовите на тимот за ЕЕ треба тесно да соработуваат со различни сектори на Градот за да нивното искуство и заедничките активности резултираат во максимално можен ефект при реализација на Програмата за ЕЕ.

12.2 Организациски модалитети

Енергетските контроли сами за себе претставуваат извештај за енергетската состојба на објектите и потенцијалот за енергетски заштеди и подобрување на енергетската ефикасност на енергетските системи. За да овој потенцијал дојде до вистинско остварување потребно е да се отпочне со проект за имплементација на мерките за енергетска ефикасност за секој објект (Проект), каде што енергетската контрола претставува само еден чекор во процесот на негова реализација.

Процесот на реализација на Проектот вклучува проценка и спроведување на економски оправдани мерки на енергетска ефикасност во објектот, усогласено со оперативните и финансиски планови и потенцијали. Секој објект е уникатен, па следствено за секој објект е неопходно да се изработи посебен Проект со цел да се согледаат соодветни можности за заштеда на енергија и подобрување на енергетската ефикасност на енергетските системи. Корисниците на објектите може да имаат различни планови за реновирање и различни очекувања за добивките од мерките за ЕЕ, па затоа процесот на реализација на проектот треба да се базира на заклучоците од енергетската контрола, а да се усогласи со реалните потенцијали и можности за реализација.

Процесот на реализација на Проектот е поделен во шест главни активности, како што е илустрирано во следниот дијаграм.

Improvement Potential

Detailed Auditing

with guarantee

Simplified Auditing

Scanning

Project Identification

1. Идентификување на проектот

2. Скенирање (снимање на објектот)

3. Енергетска контрола

Implementation

Business Planning

4. План за работа

5. Имплементација

Operation

6. Експлоатација

Заради ова по добиените резултати од Енергетската контрола, треба да пристапи кон следните активности за реализирање на комплетен Проект за енергетска ефикасност:

• Изработка на детален проект за секоја од предвидените мерки

• Изведба на предвидените проектни решенија

• Контрола и управување на енергетски системи за одржување на предвидена енергетска потрошувачка

• Мерење за остварени енергетски заштеди

Секоја од наредните активности треба да се предвиди временска рамка што ќе ги опфаќа следните чекори, дадени во табелата што следи.

Активност	дата
Потпишување на договор, проект/планирање
Планирање и подготовка на тендерска документација
Пресметка од изведувачите
Тендерска документација вратена од изведувачите
Евалуација
Договор со изведувачот

Договор со раководителот на проектот

Подготова на изведувачот

Почеток на имплементација

Завршување на работите

Примопредавање

Стартување: работа и одржување

Енергетски мониторинг

Превземање

Пристапувањето кон имплементација на предвидените мерки може да се одвива етапно мерка по мерка или пак како идеално сценарио со имплементирање на сите предвидени мерки заедно доколку за тоа постојат расположиви средства. Се разбира ова второто би дало најдобри резултати во однос на остварените заштеди кои пак понатаму можат да се користат како инвестиција за останати потреби или нови проекти за ЕЕ.

Доколку заради лимитираност на расположивите финансиски средства се одлучи етапно да се импелементираат предвидените мерки, тогаш пожелно би било да истите се успее да се остварат во текот на првите три години заради добивање на оптимални резултати, бидејќи во период од 3 до 5 години по примена на мерките за ЕЕ потрошувачката на енергија повторно почнува да расте, па коефициентите на профитабилност за секоја мерка ќе се намалат од пресметаните. Финансирањето треба да биде од сопствени средства, донации или кредитни линии, фондови, а усогласено со буџетот на Град Скопје.

13. КОНТРОЛА, ПРОЦЕНКА И ИЗВЕСТУВАЊЕ

13.1 Управување, контрола и извршување

Една од најодговорните функции на тимот за ЕЕ е контролата и контролниот механизам врз спроведувањето на мерките за ЕЕ и добиените резултати од имплементираните мерки. За да се постигне и одржува потребното ниво на конфор потрошувачката на енергија во повеќето згради е за 25‐30% повисока од реалната потреба. Потенцијалот за заштеда на енергија кај овие објекти е значително изразен, па од тука се јавува и потребата за имплементација на мерките за енергетска ефикасност со цел потрошувачката на енергија да се намали на оптимално ниво.

Планирано е следење на резултатите од спроведените мерки за енергетска ефикасност преку мерења во различни временски периоди и споредба на резултатите со пресметаните. За анализирање на резултатите потребно е со мерењата да се опфатат следниве показатели:

▪ Потрошувачка на енергија (топлинска и електрична)

▪ Состојбата во објектите (степен на осветленост, температурни разлики и влажност)

▪ Заштеда на финансиски средства

Потрошената електрична енергија ќе се мери преку електричното броило поставено во секој објект, притоа споредувајќи ја потрошената електрична енергија пред и после спроведувањето на мерките. Поголемиот дел од електричната енергија е искористена за осветлување во објектите, со што спроведувањето на мерката за поефикасно осветлување допринесува до поквалитетно осветлување во просториите а воедно се намалуваат трошоците за одржување и енергија.

13.2 Начин на проценување / мерење

Енергетските заштеди од топлинска енергија се одредуваат со пресметка или преку мерења пред и после спроведувањето на мерките со утврдена динамика во текот на целата година. Како мерни уреди кои најточно можат да ја измерат промената се мерачите за потрошена топлинска енергија и мерачите на нафта што би ја регистрирале реалната потрошувачка на секој од објектите. Понатаму може да се користат и дата логери кои имаат во себе вградено сензори преку кои во просториите се мерат температурните разлики, притисок и влажност, осветление итн, со што би се пресметувала потрошената енергија. Со анализа на снимените (претходно наведени) големини веднаш се идентификуваат заштедите на енергија во

определениот временски период како и проблемите во работата на системот. Доколку се забележат одредени одстапувања причинети од човечки фактор или грешка во системот потребно е да се најдат причините и соодветно да се отстранат. Во случај добиените резултати да се како претпоставените или подобри, тогаш се донесува заклучок дека целта од примената на мерките за енергетска ефикасност е постигната. Единствено е битно да мерените податоци и евидентираните големини да бидат еднозначни односно пред и по имплементирање на мерките за ЕЕ да се мерат исти големини во исти единечни мерки.

13.3 Известување

Како извори на информации, а со цел да се добијат попрецизни податоци ќе се користат:

• Сметките од добавувачите на нафта

• Сметки од дистрибутерот на електрична енергија

• Сметки од дистрибутерот на електрична енергија

• Податоци за потрошувачката на енергија декларирани од производителот на опремата

• Методи за мерење на енергија дата логери, броила за електрична енергија, мерач на проток итн.

Притоа треба да се наведе дека степенот на точност на податоците е од +5%. За точност на постигнатите заштеди и начини на мерење треба да се консултираат надворешни советници и специјализирани фирми.

Во табелата што следи се дадени контролните механизми за реализација на оваа Програма, што треба да бидат спроведени од страна на тимот за ЕЕ.

Активност	Рок на превземање
Акциски план за реализација на програмата за ЕЕ	Секои 3 години
Финансиски план за реализација на програмата за ЕЕ	Секоја година
Извештај за проект со ажурирање на база на податоци	По изведба на секој проект
Мониторинг на енергетска потрошувачка и заштеди	Континуирано ‐ месечно
Извештаи за енергетските промени	Континуирано ‐ квартално

Информациите за постигнатите резултати од активностите во програмата за енергетска ефикасност ќе бидат доставени до:

• Градоначалникот и другите одговорни лица од градот

• Целокупната јавност

• Вклучените страни во финансирање и спроведување на проектите за енергетска ефикасност