Hukuki Niteliği. Bir tarafını uluslararası gözetim kuruluşunun teşkil ettiği ve yapılan ve göze- tim işlemleri sonucunda gözetim raporu tanzimi sonucunu doğurmayı amaçlayan gözetim sözleşmesinin hüküm ve sonuçlarını tespit etmek maksadıyla hukuki niteli- ğinin tespiti önem arz etmektedir. İş görme sözleşmeleri içerisinde yer alan gözetim sözleşmesi hukuki nitelik itibariyle tam iki tarafa borç yükleyen, rızai ve borç ilişkisi doğuran bir sözleşmedir. Tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olması nedeniyle, gözetim sözleşmesinin taraflarını oluşturan uluslararası gözetim kuruluşu ile gözetim talep eden arasında, sözleşmeden doğan edimleri karşılıklı olarak ifa etme yükümlü- lüğü altına girerler. Bir diğer ifadeyle uluslararası gözetim kuruluşlarının asli borç- larını gözetim faaliyetini yürütme, bu faaliyeti bizzat yapma ve gözetim raporunu düzenleme oluştururken; gözetim talep edenin asli borçları ise bedel ödeme ve bilgi ve belge temin etmedir. Gözetim sözleşmesi diğer taraftan rızai bir sözleşmedir. Bu sözleşme, gözetim talep eden ile uluslararası gözetim kuruluşunun karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulur. Sözleşmenin geçerli olarak kurulabilmesi için borçlar hukukun- daki şekil serbestisi prensibi burada da geçerli olup, taraflar iradelerini belirli bir şekil içerisinde açıklamak zorunda değillerdir. Bu nedenle ispat hukukuna ilişkin esaslar baki kalmak üzere, gözetim sözleşmesinin geçerli olarak kurulabilmesi için her hangi bir şekil şartına bağlı olmadığı ifade edilmelidir. Ayrıca ifade olunmalıdır ki, gözetim raporunun mutlaka ıslak imzalı olması, sözleşmenin geçerliliği ile değil, bu sözleşme tahtında tanzim edilen belgenin resmi işlemlerde ve ticari hayatta kullanımına iliş- kindir. Doktrinde gözetim sözleşmesinin isimli sözleşmeler grubunda yer alan vekâlet, hizmet ve eser sözleşmesi ile mukayese yapılmak suretiyle hukuki niteliği ortaya koy- ma eğilimine rastlanmıştır8. Uluslararası gözetim kuruluşlarının edimi esas itibariyle bir işin yapılması niteliğinde olduğundan, gözetim sözleşmesinin iş görme sözleşme- leri arasında yer aldığını söylemek mümkündür. Bu nedenle gözetim sözleşmesinin hukuki niteliğini belirlerken bu sözleşmenin bu türdeki benzer sözleşmelerden ayırd edilmesi gerekmektedir.
Hukuki Niteliği. Medeni birliktelik sözleşmesi, Türk doktrinindeki bir görüşe göre -cinsiyet ayrımı yapılmaksızın- kıyas yoluyla evlilik olarak vasıflandırılabileceği gibi bizim de katıldığımız bir diğer görüşe göre bu tür birlikteliklerin, evlilik olarak 2 XXXXX, Xxxxxxxx, “The Intimate Orientations of the First “PACS” Couples in France”, Population-E, C.66, S.2, 2011, s. 303; 3 TEKDOĞAN BAHÇIVANCI, s. 632.
Hukuki Niteliği. Mesafeli sözleşmelerde, tüketiciye, gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemek- sizin sözleşmeden cayma hakkı tanınmıştır (TKHK 48/(4)). Cayma hakkı, tek taraflı bir irade bayanı ile sözleşme ilişkisini sona erdiren, bozucu yenilik doğuran bir haktır. Aslında burada teknik anlamda bir cayma hakkı değil geri alma hakkı söz konu- sudur49. Zira cayma hakkı, tasarruf işlemine de etki eden bozucu yenilik doğuran bir haktır. Geri alma hakkı ise dönme hakkı gibi borçlandırıcı işlemi geriye etkili olarak sona erdirir. Dönme hakkı, sözleşmenin her iki tarafına da eşit olarak tanınırken ve genellikle öncesinde bir ihtar, ihbar veya süre tanıma gibi koşullara bağlanırken, geri alma hakkı, genellikle taraflardan özel koruma ihtiyacı olana koşulsuz tanınan bir haktır50. Dolayısıyla TKHK’da tüketiciye cayma hakkı adı altında tanınan, tek- nik anlamda geri alma hakkıdır51. Ancak Kanun, Yönetmelik ve uygulamada cayma hakkı olarak adlandırıldığından karışıklığa neden olmamak için biz de bu şekilde kullanmayı uygun gördük. Tüketiciye, mesafeli sözleşmelerde, herhangi bir neden göstermeden ve tazminat borcu yüklemeden kolayca sözleşmeyi sona erdirme hakkının tanınmasının başlıca nedenleri; tüketicinin yakından inceleme fırsatı bulmadığı52 ürünlerin sözleşme ko- nusu olması, özellikle internet üzerinden yapılan sözleşmelerde tüketicinin genellikle fazla düşünmeden hareket etmesi53 ve sözleşme koşullarına çoğunlukla tüketicinin müdahale imkanının bulunmaması sayılabilir. Cayma hakkı, tüketicinin korunması amacının en fazla öne çıktığı düzenlemelerden biridir54.
Hukuki Niteliği. Otel sözleşmesi uyarınca konaklayanın konaklama işletmesine gelmesi ve konaklamasını gerçekleştirmesi beklenmektedir. Ancak bazen konaklayan birtakım sebeplerle konaklamayı gerçekleştiremeyeceğini önceden bildirebilir. Bu durum “iptal” olarak adlandırılmaktadır. Bazen de konaklayan herhangi bir bildirim yapmaksızın konaklama tarihinde konaklama işletmesine gelmez. Bu durum da “no-show” olarak adlandırılmaktadır. Rezervasyonun iptali esasen bir sözleşmeden dönme halidir. Normal koşullarda, tarafların sözleşmeden dönmelerine çok sık rastlanılmazken, otel sözleşmeleri bakımından bu durum farklıdır. Uygulamada kişilerin konaklama işletmelerine yaptıkları rezervasyonları sıklıkla iptal ettikleri görülmektedir. Uygulamada rezervasyonun iptali terimi kullanılmasına karşın otel sözleşmesine ilişkin bu beyan esasen bir “iptal” bildirimi değildir.Sözleşmenin iptali, bir irade bozukluğu halinde iradesi sakatlanan tarafın tek taraflı bir irade beyanı ile sözleşmeyi geçmişse etkili olarak ortadan kaldırmasıdır.75 Elbette otel sözleşmesinde tarafların irade sakatlığına uğramaları ve sözleşmenin iptalini talep etme hakları bulunmaktadır. Örneğin otelin denize 74Nomer, 131; Xxxxxxx, 148-149; Xxxxxxxxx, 231-232. 75 Eren, 426-434; Xxxxxxxxx, 133-134. sıfır olduğunu beyan etmesine karşın aslında denize üç kilometre uzaklıkta bulunması durumunda seyahat acentesi sözleşmeyi iptal hakkına sahiptir. Ancak burada bahsedilen iptal ile turizm mevzuatı çerçevesinde bahsedilen “rezervasyonun iptali” aynı kurum değildir. Otel sözleşmesinde rezervasyonun iptaline ilişkin kurallar önceden taraflar arasında kararlaştırılabilir. Sözleşmede, taraflara süreli ya da süresiz olarak iptal hakkı tanınabilir. Ya da otel sözleşmesinin tarafları, sözleşmede iptale ilişkin herhangi bir düzenleme yapmamış da olabilir. Bu durumda Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmelik’in hükümleri uygulanacaktır. Yönetmelik hükümlerinin oldukça karmaşık ve uygulanması güç hükümler olduğu ifade edilebilir.76 Bu nedenle, tarafların otel sözleşmesi kurulurken rezervasyonun iptaline ilişkin açık ve ayrıntılı düzenlemeler yapmasında fayda vardır. Genel çerçevede, sözleşmede iptal hakkının tanınmamasına rağmen ya da tanınan iptal süreleri geçtikten sonra rezervasyonun iptal edilmesi ya da herhangi bir bildirim yapmaksızın konaklama tarihinde konaklama işletmesine gelinmemesi halinde alacaklının temerrüdüne ilişkin hükümlere başvurulacaktır.77Alacaklının temerrüdü 60...
Hukuki Niteliği. TBK m. 323/2 düzenlemesinde yer aldığı üzere kira ilişkisinin devri, kiraya vere- nin yazılı rızası olmak şartı ile kiracının yerine başka bir kiracının geçmesi ve bununla beraber mevcut kiracının borçlarından tamamen kurtulması şeklinde gerçekleşir. Şu halde TBK m. 323 hükmü, devreden kiracının, devre konu kira sözleşmesinden doğan tüm hak ve borçları ile beraber taraf sıfatının devri nedeni ile bir halefiyet işlemini içermektedir203. Bunun yanında sözleşmenin devri niteliğinde olan TBK m. 323 hük- münde düzenlenen kira ilişkisinin devrinin bir tasarruf işlemi olduğunu ifade etmek gerekir204. Belirtmek gerekir ki TBK m. 323 düzenlemesi olan kira ilişkisinin devri, kiracının kira sözleşmesinin tarafı olmaktan çıkarmakla beraber, kira sözleşmesine devralacak üçüncü kişinin yani yeni kiracının kira sözleşmesine taraf olmasını sağlayan ve bunun
Hukuki Niteliği. Teslim ve tesellüm kavramlarının hukuki niteliği tartışmalıdır. Tesellüm, yüklenicinin teslim borcunun iş sahibi açısından görünen tarafını oluşturmaktadır. Yüklenici tarafından meydana getirilen eserin tamamlandığının iş sahibine bildirilmesi ile teslim ve tesellüm gerçekleşir. Bu bağlamda, teslim ve tesellüm aynı anda gerçekleşir72. Dolayısıyla, teslim ve tesellüm kavramları, esas itibariyle, birbiriyle bağlantılıdır73. Teslim, yüklenici yönünden asli bir yükümlülük iken, bir ifaya katılma faaliyeti olan tesellümün, iş sahibi yönünden külfet olduğu yönünde görüş bulunmaktadır74. İş sahibinin tesellümden kaçınması, alacaklı temerrüdüne düşmesine yol açar75. Aksi yöndeki bir görüşe göre, iş sahibinin tesellümü bir borçtur76. Ayrıca, bu görüşe göre, eserin teslim alınmasına kanun koyucu tarafından önemli neticeler bağlanmıştır77. Bunun yanı sıra, yüklenicinin dava açmak suretiyle iş sahibini teslim almaya zorlayabileceği vurgulanmıştır78. Kanaatimizce, tesellüm bir külfet değildir. Nitekim, iş sahibinin teslim almaması halinde, muayene ve ihbar külfetinde ayıptan doğan hakların yitirilmesinde olduğu gibi, herhangi bir hak kaybı 69 Xxxxx, Xxxx Payı, s. 34 71 Bkz. s 20 vd.
Hukuki Niteliği. Yetki sözleşmesinin hukuki niteliğinin tespiti, sözleşmeye uygulanacak kuralların tespiti bakımından önemlidir. Öğretide, yetki sözleşmesinin hukuki niteliği konusunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Görüşlerden ilki, yetki sözleşmesinin maddi hukuk karakterli bir sözleşme, başka bir ifade ile özel hukuk işlemi olduğu yönündedir. Bu görüş uyarınca Türk Borçlar Kanunu hükümleri yetki sözleşmeleri bakımından da uygulama alanı bulur4. Diğer görüş, yetki sözleşmesini hukuki niteliği itibariyle maddi hukuk sözleşmesi, geçerliliği bakımından ise bir usul işlemi olarak nitelemektedir5. Bizim de katıldığımız görüşe göre ise, yetki sözleşmesi taraflar arasındaki maddi hukuk ilişkisine etkili olmadığından hukuki niteliği itibariyle bir usul hukuku işlemidir6. Yetki sözleşmesinin usul hukuku işlemi olması, Türk Borçlar Kanunu hükümlerinin yetki sözleşmesine uygulanmasını engellemez. Yetki sözleşmesinin kuruluşu, geçerliliği, irade sakatlıkları gibi konularda Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulama alanı bulur7. Türk Borçlar Kanunu hükümlerinin yetki sözleşmeleri hakkında uygulanması da, bu sözleşmelerin maddi hukuk sözleşmesi olduğu anlamına gelmez8. Kambiyo senetlerinde borcun tamamen veya kısmen ödenmemesi halinde, senet hamilinin neredeki icra dairesine başvurabileceği veya senetle
Hukuki Niteliği. İsviçre hukukunda, işçinin devre itiraz hakkının bir yenilik doğurucu hak olduğu ve bu hak- kın kullanılması ile iş sözleşmesi sona erdiği kabul edilmektedir. Yenilik doğurucu hak niteliği ge- reği, itiraz şarta bağlanamaz ve kullanıldıktan sonra itirazdan tek taraflı olarak dönülemez. İşçinin
5– ÖZKARACA, Yapı Değişiklikleri, s.123; XXXXXXX, Xxxxx, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Yeni Şirketler Hukuku Genel Esaslar, Ankara 2012, s.130.
6– BAHTİYAR, Xxxxxx, Ortaklıklar Hukuku, 7. Bası, İstanbul 2012, s.59.
Hukuki Niteliği. İş sözleşmelerinin üç temel unsuru “işin görülmesi”, “işin ücret karşılığı olması” ve “bağımlılık unsuru”dur14. Tipik iş ilişkisi belirtilen üç unsurla tanımlanmaktayken, çağın getirdiği teknolojik ve ekonomik gelişmelerin bir sonucu olarak iş sözleşmelerinin temel unsurlarından “bağımlılık unsuru” zayıflamış; uygulanan yeni teknikler atipik sözleşme türlerini doğurarak iş görme borcunun nerede ve ne zaman yerine getirileceği hususunda değişiklikler ortaya çıkarmıştır15. İK’nın 9. Maddesinde; “Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler. İş sözleşmeleri 7 XXXXXXXXXXXXXXX, ASTARLI, BAYSAL, s. 446; XXXXXXXXXXXX, Xxxx, Xxxxx Xx Xxxxxxxxxx X, 0. Xxxxx, Xxxxxxxx, Beta, 2014, s. 231. 8 RG. 10.06.2003, S. 25134. 9 SÜZEK, s. 261; XXXXXXXX, Çiğdem, Kısmi Süreli İş Sözleşmesi, Xxxxxx, Ankara, 2008, s. 19-21. 10 Council Directive 97/81/EC of 15 December 1997 concerning the Framework Agreement on part- time working concluded by UNICE, CEEP and the ETUC - Annex : Framework agreement on part- time work
Hukuki Niteliği. Sözleşmenin devrinin hukuki niteliği üzerinde doktrinde henüz görüş birliği bulunmamakla birlikte yapılacak devir sözleşmesinin sui generis yani kendine özgü bir sözleşme olduğu uzun süredir kabul edilen 8 Xxxxxxx, X.: Sözleşmelerin Yüklenilmesi (Devri), Yetkin, Ankara, 2003, s. 35.